Implementacja gcos pl

Implementacja GCOS w Polsce Esej. Ryszard Traczyk, Gdańsk 2012

Spis treści Spis rysunków i tabel .................................................................................................................................................. 1

Powstanie Planu Implementacji GCOS ...................................................................................................................... 2

Podstawa prawna realizacji IP GCOS ........................................................................................................................ 4

Stan wdrożenia działań IP GCOS ................................................................................................................................ 5

1. Działania kluczowe. .......................................................................................................................................... 5

2. Działania strategiczne – przekrojowe. ....................................................................................................... 11

3. Działania dotyczące stref wymagających obserwacji: ............................................................................. 14

a) atmosferycznej. .............................................................................................................................................. 14

b) oceanicznej. .................................................................................................................................................... 16

c) lądowej. ............................................................................................................................................................ 22

Wnioski, zalecenia, uwagi. ........................................................................................................................................ 29

Spis skrótów. ............................................................................................................................................................... 34

Cytowane prace ............................................................................................................................................................. 37

~ 1 ~

Spis rysunków i tabel

Rys. 1. Zdjęcia satelitarne z portalu ESA, MERIS: bezchmurna Europa i gorące punkty pożarowe w

sierpniu. ........................................................................................................................................ 6

Rys. 2. Np. Macroglossum stellatarum L. w czerwcu nie występuje na północy kraju, nie występuje

także w niektórych rejonach na południu. Czy ma na to wpływ czynnik klimatyczny,

antropogeniczny (np. wzbogacenie gleby wapniem, którego większa zawartość rozplenia

marzannę lub osty na których kwiatach owad żeruje) lub inny: oset kwitnie VII-IX, może w

wyniku ocieplenia klimatu w rolnictwie notuje się wydłużenie okresu wegetacyjnego o około

miesiąc, które ma miejscowe anomalia na południu Polski? ....................................................10

Rys. 3. Zatoka Admiralicji na wyspie Króla Jerzego. Trochę Polski na ziemi niczyjej. ...................13

Rys. 4. Badania parametrów biologicznych wykonane podczas rejsu monitoringowego MIR na r/v

Baltica 1 stycznia 2010 r. http://imgw.w3a.pl/pl/stan-jakoci-rodowiska-morskiego/parametry-

biologiczne. . ..............................................................................................................................19

Rys. 5. Prezentacja cieków na stronie Ośrodka Zasobów Wodnych IMGW: http://www.imgw.pl/ ..23

Rys. 6. pomiar radiacji światła widzialnego VIS (wyższa rozdzielczość od podczerwieni). Chmury

białe, ląd i woda są w skali szarości. .........................................................................................26

Rys. 7. Pomiar reemisji absorbowanej energii słonecznej IR (fale podczerwieni są także w nocy, ale

mniejsza rozdzielczość) .............................................................................................................26

Rys. 8. Koloryzowana podczerwień. Żółte najzimniejsze i najwyżej, niebieskie i zielone - niższe

chmury, szare i czarne- lądy i oceany) .......................................................................................26

Rys. 9. Mapa wektorowa pokrycia terenu. .........................................................................................27

Rys. 10. Pasywna detekcja mikrofal - obserwacja dochodzących sygnałów. Zawartości ozonu, pary,

wiatry powierzchniowe, wilgotność gleby, pokrycie lodu, prądy, zanieczyszczenia. Duże

powierzchnie - potrzeba więcej energii do uzyskania sygnału (energia mikrofal jest mała). ...28

Rys. 11. Aktywna detekcja mikrofal. Detekcja części odbitych z wysyłanych do obiektu mikrofal.

Pomiar siły i czasu powrotu odbitego sygnału odzwierciedla rodzaj, rozmiar i odległość do

obiektu. Lidar, radar. Pomiary całodobowe i w każdych warunkach. Pomiar topografii,

głębokości morza, prędkość wiatru, skład i wielkość ławic, rodzaj powierzchni, zawartość

aerozoli. ......................................................................................................................................28

Rys. 12. Obraz huraganu Abby z radaru pulsacyjnego. .....................................................................28

Rys. 13. Tak wyglądałyby moje płuca gdyby nie częste czyszczenie 3 warstw filtrów z gąbki

wkładanych do otworu wentylacyjnego przeciwko zanieczyszczeniom z kominów bloku. ....33

Tab. 1. Minimalna liczba podstawowych czynników klimatycznych, ECVs. GCOS. ......................... 3

~ 2 ~

Implementacja GCOS w Polsce.

Powstanie Planu Implementacji GCOS Polska była jednym z wielu państw podpisujących w 1998 Ramową

Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu (UNFCCC) – zatwierdziła ją w 2002 r. Tym samym zobowiązała się do wypełniania postanowień zawartych w powyższej Konwencji Klimatycznej, między innymi do prowadzenia systematycznych, dokładnych obserwacji atmosfery, oceanu i środowiska lądowego mających na celu zwiększenie poznania własności klimatu jak i konsekwencji wynikających z jego zmian. Na mocy deklaracji 24 najbogatszych państw Konwencji Klimatycznej państwa uboższe mogą otrzymać od tych państw wsparcie w nowe technologie i fundusze na wywiązanie się ze zobowiązań wynikających z Konwencji.

Aby utrzymać działania dotyczące systematycznych obserwacji Światowa Organizacja Metorologiczna, WMO (przynależy do niej IMGW), koordynująca działania służb meteorologicznych różnych krajów, utworzyła w 1992 biuro systemu obserwacji klimatu globalnego GCOS (Global Climate Observing System) dla zapewnienia otrzymywania i dostępu do potrzebnych obserwacji i informacji klimatycznych wszystkim potencjalnym użytkownikom.

W latach 1998-2003 wobec przedstawionego w raportach GCOS o niedostatecznym postępie i lukach w odpowiednich służbach globalnego systemu obserwacji (1; 2) , Konwencja Klimatyczna zobowiązała GCOS do przedstawienia 10 – letniego Planu Implementacji eliminującego te luki. Plan ten dostępny od 2004 roku, rozszerzany i poprawiany w następnych latach określa ponad 130 przedsięwzięć jakie powinny być podjęte przez sygnatariuszy Konwencji Klimatycznej i identyfikuje minimalną liczbę i środki pomiarów (in-situ i satelitarne) podstawowych czynników klimatycznych, ECVs: atmosfery, oceanów, kontynentów i przekrojowych, które wymagają systematycznych obserwacji (3).

~ 3 ~

Tab. 1. Minimalna liczba podstawowych czynników klimatycznych, ECVs. GCOS.

Strefa podstawowe czynniki klimatyczne, ECVs

Atmosfera

Przy powierzchni Temperatura, opady, ciśnienie, budżet radiacyjny na powierzchni (bilans energetyczny), prędkość i kierunek wiatru, parowanie.

Nad powierzchnią Budżet radiacyjny Ziemi (z promieniowaniem słonecznym), temperatura atmosfery (z radiacją MSU, Microwave Sounding Unit – promieniowanie mikrofalowe), prędkość i kierunek wiatru, parowanie, zachmurzenie.

Skład Dwutlenek węgla, metan, ozon, inne gazy cieplarniane, właściwości aerozoli i pyłów zawieszonych.

Ocean

Powierzchnia Temperatura, zasolenie, poziom morza, stan morza, pokrycie lodem, prądy, kolor wody (aktywność biologiczna), ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla.

Pod powierzchnią Temperatura, zasolenie, prądy, nutrienty, węgiel, pierwiastki związki wskaźnikowe mas wodnych, fitoplankton.

Ląd

Przepływ cieku – natężenie przepływu wody w rzekach, zużycie wody, wody gruntowe, poziom wody w jeziorach, grubość pokrycia śniegiem – zaśnieżenie, stałe zalodzenie, zamarznięcia, albedo, pokrycie terenu (włącznie z typem roślinności), pomiar promieniowania fotosyntetycznie czynnego (fAPAR), wskaźnik pokrycia liściowego (LAI), biomasa, zgrożenie pożarem.

Systematyczne obserwacje klimatyczne mają na celu jak określono w 2 raporcie GCOS (2): charakteryzować stan i zmienność globalnego systemu klimatycznego; monitorować wielkości tego systemu z rozróżnieniem udziału naturalnego i antropogenicznego; dostarczać danych do interpretacji zachodzących globalnych zmian klimatycznych jak i do ich prognoz; wprowadzać informacje globalnych zmian klimatu do skali krajowej i regionalnej; charakteryzować zdarzenia ekstremalne, silnie oddziaływujących i oceniać ich zagrożenia.

W czasie gdy Plan wdrożenia GCOS określa potrzebę obserwacji klimatycznych w skali globalnej, w Polsce rozpatrywane są od dawna potrzeby badań klimatycznych w skali krajowej i międzynarodowej. Jednakże prowadzone obecnie a także istniejące bezcenne historyczne zapisy obserwacji klimatycznych (kompleksowe badania, odnoszące się do terytorium całego kraju, istnieją od początku lat 50-tych, a nawet 20-tych XX wieku.) należy transformować do skali globalnej, digitalizować do

~ 4 ~

postaci cyfrowej, aby miały szeroką dostępność i zastosowanie. Polska opracowała na prośbę GCOS regionalną strategię zabezpieczenia tych danych.

Podstawa prawna realizacji IP GCOS Dokumentem rządowym przyjętym przez Radę Ministrów

formułującym państwową politykę klimatyczną jest „Polityka klimatyczna Polski” opracowana przez Ministerstwo Środowiska w 2003 r. W tym dokumencie, jak i w ramach przyjętego w 2005 r Krajowego Programu Ramowego ˝Polityki klimatycznej Polski˝ zalecono uczestniczenie w globalnym systemie obserwacji klimatu GCOS. W Polsce jest kilka instytucji naukowo – badawczych zaangażowanych przez Ministra Środowiska do badania stanu środowiska, realizacji zadań Implementacji GCOS: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW); Instytut Badawczy Leśnictwa (IBL); Instytut Ochrony Środowiska (IOŚ); Państwowy Instytut Geologiczny (PIG); Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska (PIOŚ). Tworzą one sieć Państwowego Monitoringu Środowiska, której działalność koordynuje Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Z tej sieci 2 stacje włączono do globalnej sieci obserwacyjnej w ramach GCOS. Polski punkt kontaktowy do współpracy z GCOS usytuowany jest w IMGW.

Działania z zakresu Implementacji GCOS (polityki klimatycznej) są realizowane także przez inne naczelne i centralne organy administracji rządowej podlegające Ministrom Gospodarki, Transportu, Budownictwa, Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Główny Urząd Statystyczny (GUS) prowadzi, zbiera i udostępnia wyniki badań prowadzonych w ramach statystyki publicznej. Wsparcie finansowe działań ekologicznych zapewniają Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz fundusze wojewódzkie, powiatowe i gminne.

Poza powyższymi jednostkami badawczo-rozwojowymi, obserwacje parametrów wchodzących w skład czynników klimatycznych ECVs

~ 5 ~

globalnego systemu obserwacji klimatu, podejmują także Polska Akademia Nauk, uczelnie wyższe i jednostki rozwojowe w przedsiębiorstwach przemysłowych. Naukę finansuje budżet państwa, podmioty gospodarcze, programy ramowe Unii Europejskiej i inne programy.

Zebrane obserwacje klimatyczne w punkcie kontaktowym w IMGW są przekazywane do odpowiednich międzynarodowych centrów danych, gdzie są archiwizowane i rozpowszechniane.

Stan wdrożenia działań IP GCOS Działania sprecyzowane w Planie Implementacji GCOS mające

zastosowanie w Polsce można podzielić na działania 1. kluczowe, 2. strategiczne - przekrojowe i 3. dotyczące stref wymagających obserwacji: a) atmosferyczne, b) oceaniczne i c) lądowe.

1. Działania kluczowe. 24 działań kluczowych określonych w drugim raporcie GCOS (2) mają

być wdrażane w pierwszej kolejności, w pierwszych pięciu latach Planu, najlepiej przed 2010 r.

Przykładowo działanie kluczowe nr 1 dotyczy wdrażania globalnego systemu obserwacji klimatycznych zarówno samodzielnie jak i w międzynarodowej współpracy, na bazie wielokierunkowych pomiarów satelitarnych, naziemnych, powietrznych in-situ i zdalnie sterowanych z analizując i rozbudowując system.

Stan. Polska jest zaangażowana we wdrażaniu globalnego systemu obserwacji klimatycznych i duża część wymagań Planu GCOS jest spełniana. IMiGW posiada stację odbioru i przetwarzania danych satelitarnych z systemów geostacjonarnych i okołobiegunowych: Meteosat, Meteosat – Rapid Scan, NOAA, MSG, METOP, FEN JUN. Najważniejsze z nich to obrazy satelitarne, 3 kanałowe kompozycje barwne RGB, sondaż czujnikami podczerwieni ATOVS/NOAA, analiza obrazu satelitarnego, dane z powierzchni Ziemi: zlodzenie morza,

~ 6 ~

pokrywa śnieżna, retransmisje z innych satelitów, media. Dane mogą być prezentowane z animacją, także użytkownikom zewnętrznym. Spośród 303 punktów pomiarowych 26 uczestniczy w międzynarodowej wymianie danych. Opracowywane przez Instytut metody wykorzystania informacji satelitarnej są bezpośrednio wdrażane do służb meteorologicznych i hydrologicznych. Prowadzone są prace nad wykorzystaniem danych z satelitów meteorologicznych w oceanologii, rolnictwie, w badaniach środowiska naturalnego i we wczesnym ostrzeganiu o sytuacjach kryzysowych. Instytut czynnie współpracuje z organizacją EUMETSAT. Od 2000 r Polska jest jednym z 9 członków organizacji. Polska w 1994 podpisała umowę o współpracę z Europejską Agencją Kosmiczną z finansowym udziałem od 2007 r. Przystąpienie do EAK jest planowane w 2013 r. Uczestniczy w wielu programach. Brak jest centrum ds. jakości, archiwizacji i kontroli.

Rys. 1. Zdjęcia satelitarne z portalu ESA, MERIS: bezchmurna Europa i gorące punkty pożarowe w sierpniu.

Działanie kluczowe nr 5 dotyczy podjęcia krajowej koordynacji działań związanych z monitoringiem klimatycznym, planowania tych obserwacji i utworzenia ogólnonarodowego planu badań klimatycznych, archiwizowania i ich analizy w świetle definicji zawartych w Planie

~ 7 ~

Implementacji GCOS. Stan. Najwyższa władza wykonawcza w Polsce należy do Prezydenta i

do Rady Ministrów, kierowanej przez jej Prezesa. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa. Rząd - Rada Ministrów przyjął do wykonania dokumenty rządowe „Polityka klimatyczna Polski” i jej Krajowy Program Ramowy, KPR opracowane przez Ministerstwo Środowiska. W dokumentach tych zalecono uczestniczenie w globalnym systemie obserwacji klimatu GCOS. Tym samym Plan Implementacji GCOS w zakresie stosowalności dla Polski jest także z zalecenia Rządu przyjętym do wykonania krajowym planem prowadzenia i rozbudowy monitoringu klimatycznego (włączając wskazania względem archiwizacji i analizy danych). Szczegółowe krajowe i regionalne rozwiązania w odniesieniu do badań klimatycznych opracowane przez Ministerstwo Środowiska w powyższych dokumentach rządowych rozszerzają Plan Implementacji GCOS.

Minister Środowiska, członek Rządu Polski do realizacji zadań Implementacji GCOS, będącego częścią KPR Polityki klimatycznej Polski zaangażował instytuty badawcze: IMGW, IBL, IOŚ, PIG, PIOŚ, które tworzą sieć Państwowego Monitoringu Środowiska, której działalność koordynuje Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Raporty Rządowe wydawane w Instytucie Ochrony Środowiska (4; 5; 6) prezentują między innymi postęp działań sprecyzowanych w planie PI GCOS. Polski punkt kontaktowy do współpracy z GCOS usytuowany jest w IMGW.

Zgodnie z angażem rządowym IMGW wykonał wg planu PI GCOS archiwizację cyfrową danych historycznych z obserwacji prowadzonych od 1933 roku (211000 rekordów danych z 60 stacji meteorologicznych, 172500 rekordów z 65 wskaźników opadów, 3000 rekordów z 7 stacji aktynometrycznych, 1600 rekordów z 2 stacji anemometrycznych). Dla niektórych stacji skompletowano ponad 100 letnie serie danych meteorologicznych: temperatura, ciśnienie i opady atmosferyczne. W niektórych miejscach zarchiwizowano dane długości dnia, prędkości i kierunek wiatru. IMGW z UG przeprowadził homogenizację serii

~ 8 ~

obserwacji meteorologicznych aby ułatwić rekonstrukcje klimatu. Znaleziono historyczne zapisy zmienności warunków meteorologicznych sięgające lat 1739 w Gdańsku (IMGW, UG), 1772 w Warszawie (IMGW) i 1792 w Krakowie i okolicach (UJ). Ustalono 10 stacji meteorologicznych do monitorowania zmian klimatu, to jest stacji z których prowadzono wieloletnie obserwacje w tym samym miejscu i dwoma kompletami czujników, aktualnymi i tradycyjnymi.

Przeprowadzono na wielu stacjach modernizację sprzętu meteorologicznego i analizę zmian wynikających z tej modernizacji.

Działanie kluczowe nr 7 dotyczy wymogu udzielania pomocy krajom najsłabiej rozwiniętym, krajom małych wysp, krajom z gospodarką w okresie przejściowym wprowadzającym systematyczne obserwacje klimatu poprzez programy wymiany technicznej i współpracy w systemie GCOS.

Stan. Polska ponieważ jest w UE od 2004, ma zobowiązania międzynarodowe względem wielkości i jakości pomocy rozwojowej i wywiązuje się z nich (wartość pomocy w 2007 r na pond 1 mld zł (6)) i ma także na uwadze Plan Implementacji GCOS (7). Z pomocy rozwojowej Polski korzystają państwa: Afganistan, Angola, Palestyna, Gruzja, Irak, Mołdawia, Wietnam, Ukraina, Białoruś, Armenia, Serbia, Czarnogóra Tadżykistan, Senegal, Kenia, Ruanda, Zambia, Kongo, Burgundii, Kambodża, Sierra Leone. Liczne działania pomocowe mające powiązania z agrokulturą, zdrowiem, infrastrukturą, gospodarką zasobami wodnymi, zapobieganiem epidemiom, chorobom mają pozytywny wpływ na adaptację do zmian klimatu. W Polsce organizowane są krajowe i międzynarodowe spotkania, konferencje naukowe, związane z badaniami klimatu, na których, tak jak, np. każdego roku w IMGW przebiega prezentacja Instytutu, jego struktury i działania, a także jest wymiana doświadczeń w zakresie modernizacji sieci stacji obserwacyjnych, gromadzenia i archiwizacji danych. Biorą w nich udział także kraje ekonomicznie słabo rozwinięte, np. sympozjum poświęcone meteorologii i klimatologii morskiej oraz oceanografii „Advances in Marine Climatology – CLIMAR III 2008 w Gdyni”

~ 9 ~

zorganizowane przez IMGW, UG, NOAA, NOC UK. IMGW uczestniczy w organizowaniu spotkań szkoleniowych dla osób służb meteorologicznych w krajach rozwijających się.

Działanie kluczowe nr 12 dotyczy zapewnienia wdrożenia i pełnego działania podstawowych sieci i systemów: sieci powierzchniowej GCOS (GSN); obserwacji atmosfery w systemie obserwacji powierzchni oceanu wraz z ciśnieniem na poziomie morza; sieć obserwacji aerologicznych górnej atmosfery w systemie globalnym GCOS (GUAN); globalnej sieci CO2 meteorologicznego systemu obserwacji GAW; satelitarnych pomiarów jednostek radiacji mikrofal (MSU); obserwacji budżetu irradiacji słonecznej i radiacji Ziemi.

Stan. W Polsce jest kompletny nowoczesny system monitoringu hydro-meteorologicznego posiadający sieć automatycznych, telemetrycznych stacji (61 synoptycznych GSN (6)) działającą równolegle z siecią stacji podstawowych pomiarów meteorologicznych. Dwie stacje IMGW w Łebie i Siedlcach są włączone w sieć GSN. W Polsce działa sieć systematycznych pomiarów środowiska morskiego, pomiarów w zakresie poziomu morza i pomiarów meteorologicznych. 3 morskie stacje pomiarowe w rejonie 3 głębi bałtyckich są elementem międzynarodowej sieci stacji. W Polsce są 3 stacje IMGW do pomiarów aerologicznych w sieci obserwacji synoptycznych (WWW/GOS), na których wykonywane są pionowe sondaże atmosfery do wysokości 30 kilometrów (brak sieci GUAN). W Polsce jest 7 stacji GAW sieci obserwującej skład chemiczny atmosfery (5 IMGW, PAN, IOŚ: Jarczew, Legionowo, Łeba, Śnieżka, Belsk, Diabla Góra w Puszczy Boreckiej, Kasprowy Wierch). Pomiar CO2 w atmosferze w Polsce wykonywane są na dwóch stacjach położonych w strefie ograniczonych wpływów antropogenicznych: w Puszczy Boreckiej i na Kasprowym Wierchu. Dane przekazywane są do globalnego systemu telekomunikacji GTS i do odpowiednich międzynarodowych centrów baz danych. IMGW posiada stację odbioru i przetwarzania danych satelitarnych z kilku systemów geostacjonarnych i okołobiegunowych.

Działanie kluczowe nr 21 dotyczy potrzeby rozwoju co najmniej 30

~ 10 ~

stacji do równoległych obserwacji charakterystycznych zespołów biologicznych (z umiejscowionymi także obok stacjami obserwacji atmosfery) aby dostarczyć danych do weryfikacji i kalibracji danych satelitarnych.

Stan. Polska ma sieć obserwacji fenologicznych złożoną z 70 stanowisk IMGW. Własne sieci obserwacji fenologicznych mają niektóre uczelnie i Ośrodki Doradztwa Rolniczego. W Polsce jest 10 fenologicznych pór roku mających wpływ na rośliny i zwierzęta, względem czego wybiera się odpowiednią odmianę rośliny uprawnej, ustala się termin siewu i zbioru, przewiduje się pojawienie się szkodników upraw. Jest np. baza danych pojawiania się owadów (także w języku angielskim i niemieckim) na stronie, Rys. 2: http://motyle.info/zawisaki/index.php

Rys. 2. Np. Macroglossum stellatarum L. w czerwcu nie występuje na północy kraju, nie występuje także w

niektórych rejonach na południu. Czy ma na to wpływ czynnik klimatyczny, antropogeniczny (np.

wzbogacenie gleby wapniem, którego większa zawartość rozplenia marzannę lub osty na których kwiatach

owad żeruje) lub inny: oset kwitnie VII-IX, może w wyniku ocieplenia klimatu w rolnictwie notuje się

wydłużenie okresu wegetacyjnego o około miesiąc, które ma miejscowe anomalia na południu Polski?

Udostępniane są także informacje o środowisku abiotycznym i biotycznym z obserwacji parków narodowych. Parki narodowe posiadają stacje meteorologiczne. Przykładowo na stronie Tatrzańskiego Parku

~ 11 ~

Narodowego http://tpn.pl/, podawane są warunki meteorologiczne oraz rozpowszechniane materiały dotyczące monitoringu w Parku TPN (8). Dobrze by było aby były dostępne wyniki badań fenologicznych w Internecie postaci bazy danych podobnej dla motyli, Rys. 2, rozszerzonej o prowadzone równolegle obserwacje klimatyczne . Podobne weryfikacje danych radarowych oceny wielkości i rodzaju biomasy, danymi uzyskanymi z bezpośrednich prób tej biomasy przeprowadza się przy ocenie biomasy ryb w oceanach. Biomasę wyliczoną z echointegracji porównuje się z biomasą obliczoną metodą przetrałowanej powierzchni.

2. Działania strategiczne – przekrojowe. 21 działań w tej grupie mają szeroki zakres, dotyczą planowania,

koordynacji, dokładności wdrażania zasad monitoringu GCOS, jak i zarządzania, przetwarzania, analizy i archiwizacji danych.

Przykładowo działanie strategiczne nr C2 dotyczy wprowadzenia koordynacji krajowej i utworzenie planu narodowego współpracy do działań określonych w planie globalnego systemu obserwacji klimatu.

Stan. W Polsce do współpracy z GCOS powołano krajowy punkt kontaktowy umiejscowiony w IMiGW. Koordynuje on pracami na rzecz GCOS w Polsce. Instytut między innymi opracował strategię zabezpieczenia materiałów historycznych.

Działania strategiczne nr C15, C16 i C17 dotyczą rozszerzenia badań paleoklimatycznych poprzez zwiększenie powierzchni, czasookresu geologicznego, podjęcie nowych kierunków badań, zwiększenia ich dokładności, poprawienie chronologii w posiadanych danych, a także zabezpieczenia ich w bazach danych archiwalnych.

Stan. IMGW i UAM uczestniczą w projekcie EUM, Klimat Europy ostatniego Tysiąclecia, który w celu rekonstrukcji klimatu wykorzystuje historyczne dokumenty, dzienniki statkowe, zapisy kościelne i zapisy historyczne w przyrodzie: przyrosty drzew, zakonserwowane owady, rośliny w lodach, osadach, jeziorach do aproksymowania wartości zmian klimatycznych, tak zwanych Proxy klimatyczne z których szacuje się

~ 12 ~

pośrednio wartości klimatyczne, np. temperaturę ze słoi drzew, stężenie CO2 z pęcherzyków powietrza w rdzeniach lodowych. Charakter depozycji, lub tempo wzrostu w powyższych materiałach zależy od warunków klimatycznych będących w czasie depozycji. Pozyskane z tych materiałów pierwiastki wskaźnikowe, np. izotopy wskazują okres minionego czasu od wbudowania się ich w strukturę materiału Proxy. W projekcie dołączono dodatkowe różne wskaźniki mające podobne wyniki odczytu co zwiększyło ich pewność. Zwiększyła się liczba danych Proxy z różnych części świata, potwierdzające wzajemnie odczyty. W projekcie wprowadzono także dopasowanie modeli zmian klimatycznych do ustalenia najlepszej rekonstrukcji zmian klimatu. Kilka uniwersyteckich projektów rekonstruuje lokalne warunki klimatyczne z XIV wieku. Na podstawie danych prehistorycznych dokonano rekonstrukcji warunków środowiska Bałtyku.

Uczeni (82) z różnych uczelni, np. UG, UMK wykonują programy badawcze będące częścią międzynarodowego projektu PAGES, koordynującego i promującego badania zmian globalnych w przeszłości, aby tym samym zwiększyć dokładność projekcji klimatu i środowiska w przyszłości. Badania w tym zakresie często splatają się z badaniami archeologicznymi np. osadów w jeziorach badających lokalne czynniki antropogeniczne, które są rozszerzane o analizę rdzeni. W okresie ostatniego glacjału obserwowano zmiany klimatyczne zarejestrowanych w osadach lessowych, przebiegu deglacjacji i recesji zmarzliny. Odkryto roczne laminy w jeziorze Gościąż, reprezentujące ostatnie 12,5 tysiąca lat, rekonstruujące zmiany środowiska i kalibrujące krzywą radiowęgla i wyznaczenie czasu trwania ochłodzenia młodszego dryasu. Odkryto między innymi w holocenie występowanie faz wilgotniejszych o dużej częstotliwości zdarzeń ekstremalnych. Polacy zajmują się także historią Jeziora Bajkał i jezior Skandynawii.

Polska Akademia Nauk bada zmiany klimatyczne Holocenu przebiegające w rejonie Szetlandów Pd, na bazie analizy rdzeni z jezior i osadów w Zatoce Admiralicji, Rys. 3.

~ 13 ~

Rys. 3. Zatoka Admiralicji na wyspie Króla Jerzego. Trochę Polski na ziemi niczyjej.

Polacy zajmują się także paleopalinologią – badaniem pyłku kopalnego zachowanego w osadach, dane rozpowszechniane są w europejskim banku danych palinologicznych.

Istnieje duża baza systematycznych badań połączonych

~ 14 ~

klimatycznych z biomasą w oceanach, morzach, jeziorach i rzekach we wszystkich krajach prowadzących połowy ryb. Kraje te we własnym interesie zapobieżenia zniszczenia źródła zysku były zobowiązane do określania wielkości zasobów, które eksploatowały. Określanie zasobów ryb bazowało na analizie przyrostów w kamykach słuchowych, które w tych celach systematycznie od wielu dziesiątków lat systematycznie były i są gromadzone, łącznie z danymi klimatycznymi i przechowywane. Kamyki słuchowe - otolity zawierają pierwiastki wskaźnikowe ze środowiska, a także wzór ich przyrostów zależy od warunków środowiska. Ich analiza w zestawieniu z przechowywanymi parametrami klimatycznymi może stanowić klucz weryfikacyjny dla interpretacji materiałów otolitowych z osadów, np. 370 mln lat wstecz.

Dane paleoklimatyczne archiwizowane są w Międzynarodowym Centrum Danych Paleoklimatycznych: http://www.ncdc.noaa.gov/paleo

3. Działania dotyczące stref wymagających obserwacji: a) atmosferycznej. Obserwacje systematyczne atmosfery w ramach sieci globalnego

systemu obserwacji klimatycznych wykonują IMiGW, uczelnie: UG, UJ, UMK, UMCS, UAM, instytuty naukowe IUNG, IGiPZ PAN.

Przykładowo z 32 działań dla tej strefy, działanie nr A1 dotyczy szczegółowej analizy przyczyn braków GSN (Global Surface Network), z pełną implementacją GSN.

Stan. Polska ma 2 stacje GSN w Łebie i Siedlcach (rejon VI) z których dane są osiągalne ze strony internetowej międzynarodowego centrum danych GOSIC: http://gosic.org/gcos/GSN-data-access.htm. Nie występują problemy z dostępem do nich.

Działanie nr A2 dotyczy uzyskania znaczącego postępu we wdrażaniu i systematycznym działaniu stacji synoptycznych w zgodzie z zasadami globalnego monitoringu klimatu (GCMPs).

Stan. Polskie stacje synoptyczne dostarczające dane w celu

~ 15 ~

monitoringu klimatu działają zgodnie ze standardami Światowej Organizacji Meteorologicznej.

Działanie nr A6 dotyczy dostarczania z sieci krajowej danych dotyczących opadów do międzynarodowych centrów danych.

Stan. W wymianie międzynarodowej uczestniczy 1029 posterunków opadowych, w tym 302 wyposażonych w automatyczny deszczomierz dokonujący ciągłych pomiarów wysokości opadu;

Działanie nr A12 dotyczy dostarczania z sieci krajowej danych dotyczących parowania do międzynarodowych centrów danych.

Stan. W wymianie międzynarodowej uczestniczy Uniwersytet Gdański prowadzący systematyczne pomiary parowania terenowego. Trzy stacje synoptyczne IMGW sieci obserwacji górnej atmosfery (Łeba, Legionowo, Wrocław) dostarcza dane parowania do międzynarodowego centrum danych pogodowych w Asheville, USA.

Działanie nr A13 dotyczy przesyłanie danych radiacji słonecznej do międzynarodowego centrum.

Stan. W Polsce na 25 stacjach są pomiary promieniowania słonecznego, z których 4 przekazuje dane radiacji słonecznej do międzynarodowego centrum.

Działanie nr A25 dotyczy założenia i wdrażania planu globalnego systemu obserwacji naziemnej i satelitarnej parametrów składu atmosfery ECV, wg powszechnych standardów i przekazywanie danych do odpowiednich międzynarodowych centrów danych.

Stan. W Polsce 4 stacje mierzą zawartość CO2: Puszcza Borecka, Belsk, wybrzeże Bałtyku i Kasprowy Wierch (także N2O, SF6), dwie z nich przekazują za pośrednictwem Instytutu Ochrony Środowiska dane do centrum międzynarodowego UNFCCC. Pomiar zawartości ozonu przeprowadza IMGW na stacji Legionowo. Pomiar jego ilości i pionowego rozmieszczenia przeprowadza PAN na stacji w Belsku. Na tej stacji i w Sopocie PAN wykonuje pomiary aerozoli. Pomiary ozonu w atmosferze przy powierzchni wykonywane są na 90 stacjach, SO2 na 1022 stacjach pomiarowych. Dane są dostępne na stronie Głównego Inspektora Ochrony

~ 16 ~

Środowiska. UG przeprowadza pomiary aerozoli na wybrzeżu, zawartości w nich jonów ( , , , , , ), także gazów w powietrzu (HgO, HNO3, NH3, H2SO4), oraz dodatkowo zawartość , , H2O2, węgla, metali (Zn, Cd, Pb) w aerozolach PM10.

W Polsce IMGW posiada stację odbioru i przetwarzania danych pomiarów między innymi składu atmosfery przeprowadzanych przez satelity geostacjonarne i okołobiegunowe. Dostępne są pomiary ozonu, własności aerozoli, dwutlenku węgla, metanu i innych gazów cieplarnianych mierzonych odpowiednimi czujnikami podczerwieni, ultrafioletu i światła widzialnego.

b) oceanicznej. Systematyczne obserwacje oceanograficzne prowadzą IMGW,

instytuty naukowe: IO PAN, IBW PAN, IM, MIR oraz uczelnia UG. Na Bałtyku wykonywane są systematyczne obserwacje meteorologiczne i fizyko chemicznych właściwości wody: temperatury, zasolenia, prądów, stężenia tlenu, zawartości biogenów, radionuklidów, ciężkich metali, cząstek organicznych. Dane są przekazywane międzynarodowym bazom: Europejskiej Agencji Środowiska (EEA), Komisji Hesinskiej HELCOM i do Międzynarodowej Rady ds. Badania Morza (ICES).

Jest 41 działań IP GCOS w grupie obserwacji morza. Te które umieszczone są na początku dotyczą działań w strefie przybrzeżnej, w płytkich wodach, następne to obserwacje powierzchni i ostatnie to obserwacje podpowierzchniowe.

Środowisko przybrzeżne oceanu Działanie nr O5 dotyczy potrzeb systemu obserwacji i badań

przybrzeżnych, w wodach płytkich mając na uwadze ich duże znaczenie, gdyż na nich utrzymuje się byt mieszkańców przybrzeżnych, ekosystemy te są przy tym bardzo wrażliwe, mają silnie eksploatowane żywe zasoby, często zanieczyszczane są przez ścieki i statki, ponadto brzegi ulegają erozji z działania morza, jednocześnie piaski wydmowe obniżają rozwój

~ 17 ~

roślinności nadbrzeżnej. Ekosystemy takie jak wskazuje Konwencja Klimatyczna UNFCCC należy chronić. GOOS realizując potrzeby Konwencji Klimatycznej ma na celu identyfikowanie rejonów w których aktualne działania monitoringowe są niepełne (względem pomiarów i użyteczności) i opracowanie planu uzupełnienia braków w powyższych rejonach. Ma także na celu promowanie włączenia regionalnych systemów do globalnego systemu monitoringu, badań i modelowania. Europejski Program Obserwacji Pomiarów Oceanograficznych EuroGOOS dotyczący między innymi Bałtyku skupia się na budowaniu i rozwoju systemu obserwacji oceanograficznych, zbierania dodatkowych danych z promów, na modelowaniu fizycznych, chemicznych i biologicznych właściwości wody morskiej. Przedmiotem działań GOOS są problemy: ubytki środowiska i modyfikacje, np. tereny podmokłe; zbyt duża zawartość nutrientów, np. eutrofizacja, niedotlenienie; zanieczyszczenia toksyczne; choroby organizmów morskich; szkodliwe zakwity alg; obecność gatunków nie autochtonicznych, intruderów; zróżnicowanie biologiczne; eksploatacja żywych i innych zasobów; marikultura; wlewy słonowodne; zagrożenia sztormowe; erozja; transgresja; bezpieczeństwo nawigacji; sprawność działalności handlowej nadmorskiej; wlewy niebezpiecznych związków; wprowadzanie gatunków autochtonicznych.

Stan. Monitoring strefy przybrzeżnej, zatok i zalewów Bałtyku prowadzą WIOŚ - Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska realizujący Państwowy Program Monitoringu Środowiska określany przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, którego z kolei obowiązuje zalecenie uczestniczenia w globalnym systemie obserwacji klimatu GCOS zawarte w dokumencie rządowym Krajowego Programu Ramowego ˝Polityki klimatycznej Polski˝. Realizacja więc tego monitoringu powinna uwzględniać program GOOS, czyli wyżej wymienione problemy.

WIOŚ poza obserwacjami meteorologicznymi prowadzi pomiary własności fizycznych i chemicznych wody w zakresie obejmującym temperaturę, zasolenie wody, prądy morskie, zawartość tlenu, miogenów, ciężkich metali, związków organicznych, własności biologicznych i

~ 18 ~

zawartość radionuklidów. Dane monitoringu są przekazywane do EEA HELCOM, ICES.

W strefie nadmorskiej działa sieć 36 zmodernizowanych stacji IMGW mierzących poziom morza, temperaturę i zasolenie wody, stan morza, prądy morskie i jakość wody (np. zawartość tlenu, amoniaku, chlorków) z czujników środowiskowych (jonoselektywne czujniki membranowe): 13 stacji u ujściach rzek, 5 stacji na brzegach Zalewu Wiślanego i Szczecińskiego i 18 stacji w strefie brzegu otwartego morza. IMGW pomiary oceanograficzne wykonuje podczas rejsów raz w miesiącu, lub kilka razy w roku. Dane ze stacji w większości przekazywane w sposób ciągły lub quasi-ciągły są archiwizowane w bazie danych morskich IMGW. IMGW na stronie internetowej udostępnia wyniki pomiarów OnLine: zawartości tlenu, poziomu morza, temperatury, zasolenia, prognozy tych parametrów i prognozy prądów z animacją, udostępnia informacje dotyczące stanu środowiska (parametrów chemicznych, fizycznych i biologicznych, obszar i grubość zalodzenia). Dane z Władysławowa i Darłowa (posiadające stacje ciągłych pomiarów GPS) są przekazywane w ramach projektu Europejskiego Serwisu Pomiarów Poziomu Morza ESEAS. W projekcie ESEAS wirtualnego poziomu morza uczestniczy także PAN, analizując pomiary satelitarne powierzchni morza.

W strefie nadmorskiej Bałtyku działają także stacje pomiarowe Urzędu Morskiego. Badania Bałtyku podejmują uczelnie i instytuty, np.: MIR, PAN, UG i IM, które realizują także wspólne projekty z IMGW.

W rejonach silnych wpływów antropogenicznych i wycieków, częstość i zagęszczenie próbkowania wody morskiej można zwiększyć instalując systemy automatycznego pomiaru i transferu parametrów atmosferycznych i hydrologicznych na statkach korzystających z prognoz i wykonujących codzienne prace w strefie przybrzeżnej, zatokach i zalewach Bałtyku (Urząd Morski, Petrobaltic, PRCiP).

~ 19 ~

Rys. 4. Badania parametrów biologicznych wykonane podczas rejsu monitoringowego MIR na r/v Baltica 1

stycznia 2010 r. http://imgw.w3a.pl/pl/stan-jakoci-rodowiska-morskiego/parametry-biologiczne. . Zagęszczenie obserwacji szybciej wykryje możliwe zagrożenia

środowiska morskiego i w takim wypadku zwiększy szansę jego szybkiej odnowy. Przykładowo w okolicach przylądka Rozewie na platformie wiertniczej przedsiębiorstwa eksploatacji gazu Petrobaltic działa automatyczna stacja meteorologiczna, posiadająca czujniki pomiaru parametrów wody morskiej, np. rozkładu prądów, falowania.

W strefie wybrzeża Bałtyku prowadzono badania nad dynamiką tej strefy, nad jej ewolucją. Prowadzono badania osadów morskich, badania chemizmu i zanieczyszczeń wód przybrzeżnych, przeprowadzano modelowanie procesów fizycznych w ujściach rzek, procesów wymiany soli i CO2 w strefach kontaktowych morza. Wieloletnia zmienność temperatury wody morskiej, jej zasolenia oraz dopływ substancji biogennych do Bałtyku była monitorowana w IMGW. Przy udziale Polski zrealizowano międzynarodowe europejskie programy poprawy jakości prowadzenia obserwacji oceanograficznych, oraz wykrycia luk w systemie obserwacji Bałtyku, a także program związany z ochroną rejonów możliwych zatopień u ujścia Wisły.

~ 20 ~

Powierzchnia oceanu. Działanie nr O6 dotyczy badań powierzchni oceanu, potrzeby

poprawy w zarządzaniu meta danymi pomiarów klimatycznych uzyskiwanych ze statków obserwacji dobrowolnych (VOS-VOSClim); dotyczy także ulepszenia systemu pomiaru.

Stan. Polska uczestniczy w ogólnoświatowej sieci statków VOS, dziennie około 1000 z całego świata, gromadzących w różnych częściach Wszechoceanu na nośnikach cyfrowych rezultatów obserwacji meteorologicznych i oceanograficznych (nagradzanych) i bezpłatnego ich przesyłania do centrów wykorzystujących te dane do prognozowania stanu morza i w akcjach ratowniczych. Obecnie na statkach VOS wykorzystywane są instrukcje i programy zbierania i wysyłania danych posiadające międzynarodowy standard systemu meta danych ich wpisu. Polska posiada 61 statków VOS, z typem wpisu danych Turbo-Win (9; 10), nie posiada statków w nowszym wyższego poziomu monitorowania klimatycznego VOSClim, połączonego z nowoczesnymi technikami satelitarnymi, których obecnie czynnych świat ma tylko 241. Polska podwyższa standardy statków. Opracowano nowe metody przydatne w monitoringu środowiska morskiego. Wykorzystanie do tego techniki satelitarnej realizują niezależnie IMGW, PAN, UG (5).

IMGW uczestniczy także w projekcie tworzenia pan-europejskiej sieci oceanograficznych baz danych. W trakcie realizacji jest międzynarodowy projekt utworzenia cyfrowej mapy charakterystyki oceanograficznej Bałtyku dostępnej dla każdego użytkownika.

Polska posiada 3 statki typu SOOP (program pomiarów okazjonalnych ze statków spełniających ustalenia GOOS i GCOS względem obserwacji własności wód oceanu). Obserwacje ze statków SOOP z przekrojów pionowych temperatury, ciśnienia, obecnie stosują procedurę kompletowania danych w system meta dane ustalonym w instrukcjach SOOP (10). Dane niskiej rozdzielczości są przekazywane satelitarnie na bieżąco agencjom oceanograficznym i meteorologicznym i stamtąd są rozpowszechniane. Pełne dane wysokiej rozdzielczości na końcu rejsu

~ 21 ~

przechodzą kodowanie w standardzie międzynarodowym MEDSASCII i przesyłane są do Światowego Centrum Danych. Po kontroli jakości trafiają do Globalnego Archiwum właściwego dla danego oceanu. Portal http://www.jcomm.info/index.php?option=com_content&view=article&id=13&Itemid=31 dostarcza linki dostępu do różnych danych z mórz i oceanów: z krajowych banków danych portalu danych oceanicznych, z sieci systemu obserwacji meteorologicznych i oceanograficznych w czasie rzeczywistym, danych serwisu meteorologicznego, z systemu danych in-situ i do meta danych.

IMGW utrzymuje oceanograficzną bazę danych w swoim krajowym centrum danych; wszystkie dane pomiarowe przechodzą kontrolę jakości.

Środowisko podpowierzchniowe oceanu. Działania od nr O25 dotyczą prowadzenia badań

podpowierzchniowych oceanu. Powyższe pierwsze z nich i następne działanie nr O26 dotyczą wykonywania przekrojów batymetrycznych, temperatury, zawartości węgla i innych parametrów wody oceanicznej od powierzchni do dna (korzystając między innymi z badań okazjonalnych).

Stan. Polska posiada we flocie handlowej statki pomiarów dobrowolnych VOS (61 w rejestrach JCOMM – Komisji Wspólnej WMO/IOC ds. Oceanografii i Meteorologii Morskiej) i okazjonalnych SOOP (3 statki) spełniające potrzeby JCOMM jednej z organizacji koordynujących powyższe podpowierzchniowe obserwacje morskie. Obecnie statki te są wyposażane i włączane do prowadzenia badań także toni oceanu.

Statek badawczy PAN ˝Oceania˝, odbywa regularne rejsy po wodach Północnego Atlantyku oraz Arktyki, podczas których mierzone są parametry toni oceanicznej: temperatury, zasolenia, zawartości węgla, biogenów i fitoplanktonu. Wykonywane są też pomiary powierzchniowe (prądów morskich, stanu morza, aerozoli morskich).

Jednocześnie w myśl programów włączających monitoring lokalny do systemu globalnego, Polska wykonuje w czasie regularnych ekspedycji statków IMGW badania przekrojowe Bałtyku: temperatury i zasolenia w profilu pionowym od powierzchni do dna, pomiary prądów

~ 22 ~

podpowierzchniowych, w niektórych rejsach transmisję światła w głąb morza i włącza je do baz i serwisów międzynarodowych.

c) lądowej. Systematyczne obserwacje lądowe: hydrologiczne, przepływy, jeziora,

lodowce, wieczną zmarzlinę prowadzi IMGW, IGF PAN, UŚ, UMCS i UMK. W planie implementacji GCOS Sprecyzowano 40 działań dla strefy lądowej.

Przykładowo działanie nr T11 dotyczy założenia i rozwinięcia globalnego systemu informacji obserwowania wód gruntowych i źródeł podziemnych udostępniającego dane w internetowej bazie danych.

Stan. W Polsce systematyczne obserwacje wód gruntowych prowadzi Polski Instytut Geologiczny względem ich poziomu i jakości oraz IMGW posiadający na terenie całego kraju 100 stacji pomiaru wody gruntowej, głównie jej poziomu i dodatkowo temperatury. Obserwacje, bazy danych są dostępne na stronie PIG, PIB: http://www.pgi.gov.pl/bazy-danych, w wersji polskiej i angielskiej. Jest tam także mapa terenów zagrożonych podtopieniami. Szkoda że te dane nie zawsze aktualizują mapy turystyczne. Na mapie jednej miejscowości nadmorskiej przebiegały tory kolejowe. Ich 5 km odcinek pokonywałem przez 6 godzin, gdyż tory przebiegały przez bagna, częściowo zatopione i zarośnięte krzewami.

Działanie nr T9 dotyczy potrzeby gromadzenia informacji o zasobach wody i rozprowadzania ich w kraju i zagranicą w bazie danych FAO AQUASTAT (działanie nr T12).

Stan. IMGW prowadzi pomiary poziomu wody na 893 stanowiskach śródlądowych, w tym dobowe zmiany, zjawiska lodowe, temperaturę. W Polsce informacje, artykuły o stanie wód są dostępne na stronie internetowej Ministra Środowiska: http://www.ekoportal.gov.pl/, informacje o ciekach, zbiornikach wodnych, lagunach przybrzeżnych, estuariach, wiecznych śniegach, terenach podmokłych na stronie GIOŚ: http://clc.gios.gov.pl/. IMGW w miesięcznikach publikuje informacje dotyczące zasobów wodnych, hydrologii, budownictwa wodnego. Dane są dostępne na stronie http://www.fao.org/nr/water/aquastat/

~ 23 ~

Rys. 5. Prezentacja cieków na stronie Ośrodka Zasobów Wodnych IMGW: http://www.imgw.pl/

Działanie nr T15 dotyczy potrzeby rozwoju sieci stacji obserwacji

pokrycia śniegiem i udostępnienie na poziomie międzynarodowym takich danych z ubiegłych lat.

Stan. Pomiary grubości śniegu (niekiedy także równoważnik wodny, mm H2O/cm grubości) są przeprowadzane codziennie na ponad 1300

~ 24 ~

punktach IMGW rozmieszczonych na terenie całego kraju. Dodatkowo w Tatrach przeprowadza się obserwacje właściwości pokrywy śniegowej z uwzględnieniem zagrożenia lawinowego. Informacje te są rozpowszechniane na stronie internetowej imgw.pl w języku polskim, angielskim i niemieckim.

Działanie nr T4 (IP-04) dotyczy prowadzenia systemu obserwacji

rzek, przepływów. Stan. Na 693 posterunkach wodowskazowych wykonywane są

pomiary hydrometryczne ustalające zależności stan wody – przepływ. Pomiary są przeprowadzane przy różnych stanach poziomu wody na wszystkich rzekach w Polsce

Działanie nr T5 (IP-04) dotyczy założenia bazy obserwacji jezior. Stan. Pomiary bilansu wodnego jezior, dopływ, odpływ prowadzone

są na 15 jeziorach w północnej i zachodniej części kraju. Na niektórych z nich mierzy się parowanie, temperaturę powierzchniową i w przekroju pionowym, przeźroczystość oraz jakość.

Działanie nr T9 (IP-04: T7) odnosi się do rozpowszechnienia danych historycznych poziomu i powierzchni jezior (z XIX i XX w).

~ 25 ~

Stan. Systematyczne pomiary limnologiczne niektórych jezior są dostępne od początku lat sześćdziesiątych XX wieku.

Działanie nr T22 (IP-04) dotyczy ustalenia standardów charakteryzacji mapy pokrycia terenu.

Stan. Na stronie internetowej Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska: http://clc.gios.gov.pl/ jest dostęp do kilku baz zawierających informacje o pokryciu, użytkowaniu ziemi i zmianach w tym zakresie. Rozróżniono w ujednoliconym opisie typy zabudowy, rodzaje stref i terenów: przemysłowe, handlowe, komunikacyjne, porty, lotniska, eksploatacje, budowy, tereny zielone, sportowe, różne grunty orne, ryżowiska, sady, łąki, uprawy, udział roślinności naturalnej, tereny rolniczo – leśne, rodzaje lasów, pastwiska, zakrzaczenia, wydmy, piaski, skały, pogorzeliska, lodowce i wieczne śniegi, bagna, cieki, zbiorniki wodne, laguny, estuaria, morza i oceany.

Działanie nr T4 określa inicjację sieci obserwacji ekosystemu. Stan. Państwowy Monitoring Środowiska (PMŚ) stanowi system

pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Badania monitoringowe dotyczą: jakości powietrza, wód powierzchniowych i podziemnych, gleby i ziemi; hałasu; promieniowania jonizującego; pól elektromagnetycznych; stanu zasobów środowiska, w tym lasów. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska na swojej stronie stale aktualizuje informacje o stanie środowiska w Polsce.

Działanie nr T13 dotyczy utrzymywania i rozwoju systemu obserwacji lodowców lądowych na wysokich szerokościach geograficznych.

Stan. Stałe obserwacje lodowców prowadzi UŚ i PAN w Arktyce Norweskiej.

Działanie nr T16 dotyczy uczestniczenia w rozwoju globalnej sieci obserwacji wieloletniej zmarzliny.

Stan. W rejonie stacji w Hornsundzie PAN prowadzi systematyczne pomiary głębokości letniego odmarzania i temperatury na głębokości 1m.

~ 26 ~

Działania dotyczące pomiarów satelitarnych: działanie T14 – wilgotność gleby (na grubości 10 cm), T16 – pokrycie śniegiem (powierzchnia, rodzaj: suchy, wilgotny, równoważnik wodny), T17 – dane o lodowcach (powierzchnia, zmiany wysokości), T25 – albedo, T27 – pokrycie terenu (powierzchnia, typ), T29 - pomiar promieniowania fotosyntetycznie czynnego (fAPAR), T31 - wskaźnik pokrycia liściowego, T32 – biomasa (powierzchnia, zmiany), T36 – zagrożenie pożarem (obszary spalone, siła radiacji).

Stan. IMGW posiada stację odbioru i przetwarzania danych satelitarnych z kilkunastu satelitów stacjonarnych i okołobiegunowych: Meteosat, Meteosat-Rapid Scan, NOAA, MSG, METOP, GOES, Feng Yun i wdrażane są wyniki Meteosat Trzeciej Generacji. Dane z satelitów w IMGW (i w mniejszym stopniu w PAN i w kilku uczelniach) zapisywane są w postaci cyfrowej i są przetwarzane na obrazy z możliwością animacji oraz są udostępniane.

Rys. 6. pomiar radiacji światła widzialnego

VIS (wyższa rozdzielczość od podczerwieni).

Chmury białe, ląd i woda są w skali szarości.

Rys. 7. Pomiar reemisji absorbowanej energii

słonecznej IR (fale podczerwieni są także w

nocy, ale mniejsza rozdzielczość)

Rys. 8. Koloryzowana podczerwień. Żółte

najzimniejsze i najwyżej, niebieskie i zielone -

niższe chmury, szare i czarne- lądy i oceany) Powyższe parametry przedstawiane są w postaci map ich

powierzchniowego rozprzestrzenienia z odpowiednią rozdzielczością (wysoką lub średnią), stosując odpowiednie dla danego parametru techniki pomiarów (7; 6): radarowych pomiarów altymetrycznych wysokości, pomiary czasu pulsów mikrofalowych, światła widzialnego VIS, podczerwieni IR, bliskiej podczerwieni NIR, podczerwieni krótkofalowej SWIR i cieplnej TIR (7; 6).

Mapy wektorowe pokrycia terenu są dostępne na stronie agencji:

~ 27 ~

http://www.eea.europa.eu/themes/landuse/clc-download

Rys. 9. Mapa wektorowa pokrycia terenu.

Mapa aktualnego zagrożenia pożarowego jest na stronie Instytutu

Badawczego Leśnictwa: http://bazapozarow.ibles.pl/zagrozenie/

~ 28 ~

Rys. 10. Pasywna detekcja mikrofal -

obserwacja dochodzących sygnałów.

Zawartości ozonu, pary, wiatry

powierzchniowe, wilgotność gleby, pokrycie

lodu, prądy, zanieczyszczenia. Duże

powierzchnie - potrzeba więcej energii do

uzyskania sygnału (energia mikrofal jest mała).

Rys. 11. Aktywna detekcja mikrofal. Detekcja

części odbitych z wysyłanych do obiektu

mikrofal. Pomiar siły i czasu powrotu

odbitego sygnału odzwierciedla rodzaj,

rozmiar i odległość do obiektu. Lidar, radar.

Pomiary całodobowe i w każdych warunkach.

Pomiar topografii, głębokości morza,

prędkość wiatru, skład i wielkość ławic,

rodzaj powierzchni, zawartość aerozoli.

Rys. 12. Obraz huraganu Abby z radaru

pulsacyjnego.

Bazy pomiarów zanieczyszczeń opadów z meteorologią są dostępne na stronie http://www.gios.gov.pl/chemizm/index.html . Udostępniane są także informacje o środowisku abiotycznym i biotycznym z obserwacji parków narodowych.

Lista raportów, które bardziej szczegółowo przedstawiają wdrożenie planu IP GCOS jest na końcu dokumentu. Więcej raportów udostępnia strona http://www.wios.warszawa.pl/portal/pl/form/2/Biblioteka.html, i strona Konwencji Klimatycznej: http://unfccc.int/methods_and_science/research_and_systematic_observation/items/3462.php.

~ 29 ~

Wnioski, zalecenia, uwagi. 1. Aktualizowane kolejno dokumenty IP GCOS dla realizacji Konwencji

Klimatycznej (11) na bieżąco modyfikują wskazania, zakres i kierunek działań w zależności od stanu wdrożenia globalnego systemu obserwacji klimatycznych w poszczególnych krajach. Dostarczanie krajowych raportów z postępu Implementacji Planu GCOS - dostarczenie informacji jest jednym z podstawowych jego zaleceń, które gwarantuje ład, postęp, dokładną ocenę i publikację pomocnych wskazówek w zakresie IP GCOS.

2. Kolejnym ważnym zaleceniem jest przeprowadzanie jak najbardziej dokładnych pomiarów i wiarygodnych obserwacji klimatycznych (w tym również wzajemnej weryfikacji badań satelitarnych z innymi badaniami bezpośrednimi i pośrednimi) w formie umożliwiającej porównywanie bezpośrednie i poprzez transformacje (dostęp do metadanych) różnorodnych informacji pochodzących z różnych części świata i różnych środowisk. Zapewni to uzyskanie globalnego obrazu zmienności klimatu z uwzględnieniem zmienności regionalnej i interakcji pomiędzy rejonami, a następnie przebieg procesów bioklimatycznych i ich przewidywanie i zapobieganie konsekwencjom działania szkodliwych zjawisk naturalnych jak i z efektów przemysłowego postępu cywilizacji.

3. Polscy naukowcy przeprowadzili wstępne badania wskaźników zmiany klimatu w Polsce. Jednakże potrzebne są dodatkowe analizy istniejących danych jak i systemy bieżącej obserwacji wymagają ulepszeń i aktualizacji. Zwiększenie wymogów dokładności aparatury pomiarowej zwiększyło koszty a to zmniejszyło liczbę stacji pomiarowych. Przykładowo liczba statków VOS zmniejszyła się nie tylko w Polsce ale i na całym świecie (z 4000 do około 2000). Z tego wynika zalecenie rozszerzenia pomiarów przeprowadzanych na statkach także na typu VOS, których część należy aktualizować na poziom VOSClim.

4. Potrzebne są nakłady dla wsparcia obserwacji w kierunkach: a) Wdrażanie systemu pomiarów środowiskowych (in-situ)

~ 30 ~

parametrów oceanograficznych, biogeochemicznych i ekosystemowych (np. stężeń toksyn wytwarzanych w czasie zakwitów sinic). W czasie obrony pracy doktorskiej pani dr I. Zloch, 20 stycznia 2012 r. UG-IO, pt „Wpływ toksycznych zakwitów Nodularia spumigena na biologię babki byczej (Neogobius melanostomus)” wynikła luka w braku monitoringu parametrów biologicznych organizmów morskich i pomiarów chemicznych zawartości toksyn w środowisku.

b) Utworzenie długoczasowych punktów monitoringu stanu lądowych parków ekologicznych, mokradeł, estuariów (np. zatopione tory kolejowe między Niechorzem a Trzebiatowem, a które istnieją na mapach jako czynne. Kierując się mapą chciałem przejść z Niechorza do Trzebiatowa najkrótszym odcinkiem po torach, bo drogą było 3 razy dłużej, gdyż prowadziła jak się okazało naokoło bagna przez które przebiegały tory. Tory były zarośnięte krzakami, miejscami podtopione od pobliskiego morskiego wylewu i zamiast iść minimum 2 godziny, przeprawiałem się 6 godzin, z musu podziwiając błotną florę i faunę, kaczki i inne. Zatopienie mogło wyniknąć z budowy na zachód od tego zatopienia falochronu, z powodu którego zwiększona tam akumulacja osadów morskich niesionych nadbałtyckim prądem zachodnim, mogła spowodować wymywanie, erozję brzegu na wschód od falochronu i zatopienie torów – podobnie jak to działa w większym stopniu w relacji Władysławowo a tory kolejowe na Helu). Zmniejszy to koszty od nieodpowiednich inwestycji, np. budowy nad Bałtykiem nadbrzeżnych torów, bez znajomości kierunku zmian środowiska. Uwzględni zmiany środowiska w planowaniu przestrzennym rozbudowy osad, miast: wydłużenie falochronu w Niechorzu bardziej na wschód uchroniłoby tory od zatopienia. Dotychczas jedynie zrealizowano badania terenów zalewowych ujścia Wisły. Należy takie badania rozszerzyć na inne rejony zgodnie z zaleceniem GCOS, że poza wywiązaniem się z umów międzynarodowych względem prowadzenia obserwacji klimatycznych, Polska zobowiązana jest do opracowania wszechstronnego planu ogólnopolskich obserwacji klimatycznych mającego na celu zrozumienie

~ 31 ~

zmian klimatycznych i jego lokalnych efektów. c) Rozszerzenie pomiarów satelitarnych zwiększy interpretację

lokalnych zmian w powiązaniu z innymi zjawiskami w otoczeniu i w świetle globalnej sytuacji, co odpowiada potrzebom Konwencji.

5. Występuje potrzeba wypracowania wspólnego wszechstronnie jasnego systemu danych względem obserwacji klimatycznych. Obecnie różne instytucje rejestrujące obserwacje (nie tylko krajowe) stosują szeroki zakres procedur dających dostęp do danych, co utrudnia a na pewno nie zachęca do analizy. Konwencja Klimatyczna powstała między innymi w wyniku zagrożenia bytu ludzkiego spowodowanego zmniejszeniem warstwy ozonowej – informacji z przypadkowej analizy systematycznych obserwacji atmosfery bieguna południowego. Ważność łatwego dostępu do pełnej informacji jest podkreślona i szeroko uzasadniona w zaleceniach Konwencji Klimatycznej.

Polska nie posiada zbyt drogiej dla niej satelity obserwacji klimatycznych, mimo to ma jednak dostęp do danych satelitarnych i w tym kontekście trudno ocenić informację czytaną w raportach, że dane z pomiarów klimatycznych wykonanych przez pewną instytucję w Polsce są własnością tej instytucji. Informacja powinna być podana dokładnie z możliwością łatwego jej wykorzystania technikami komputerowymi dla naukowców z różnych dziedzin i innych użytkowników bez potrzeby ich transformacji, bo nie każdy użytkownik może posiadać specjalistyczne kosztowne oprogramowanie.

6. Mimo, że zaawansowanie rozwoju najwyższe jest w obszarze systemów naziemnych, bardzo słaby jest rozwój w zakresie pomiarów własności powietrza, cieków, gruntu w miejscach planowania urbanistycznego – co może być konsekwencją wskazania IP GCOS wyłączania z lokalizacji stacji obserwacji klimatycznych i meteorologicznych miejsc planowanych do zabudowy.

a) Przykładowo w Rabce stacja meteorologiczna jest w parku miejskim z dala od budynków. Odczyt z niej parametrów ma prawie żadne, ogółu zainteresowanie i ma niewielkie znaczenie dla mieszkańców Rabki-

~ 32 ~

Zdrój – zdroju dla dzieci chorych na astmę i inne choroby układu oddechowego. Mieszkam w Rabce w starym 50 letnim bloku na 48 mieszkań, w którym, w każdym mieszkaniu ogrzewanie i ciepłą wodę zapewniają 2 piece węglowe, czyli całorocznie działa ich 96. Dziesięć lat wstecz, 5 metrów obok, pod oknami tego bloku zbudowano ogromne przedszkole miejskie dla prawie wszystkich małych dzieci z całego rabczańskiego miasta i gminy. Codziennie cały rok na okrągło, wszystko co 96 pieców węglowych wyrzuca z siebie, od razu spływa na wszystkie dzieci przebywające w tym przedszkolu i na całe terytorium tego przedszkola. Dym z kominów nigdzie indziej nie spływa tylko na to przedszkole. Młode pokolenie miasta i gminy Rabka już na początku swego życia jest silnie zatruwane. Te dzieci kiedyś też będą mieć dzieci, jakie będą? W mieście obecnie jest więcej aptek niż innych sklepów. Mam przedszkole przed oknami, rzadko otwieram okno, bo od razu ciężko i czarno robi się od sadzy z kominów. Nie usiądzie na moim parapecie żaden ptak. Podaje się statystyki, że zmniejsza się wydzielanie gazów cieplarnianych zastępując piece węglowe innymi źródłami energii. Pozostałe bloki osiedla mają zastąpione piece węglowe centralnym ogrzewaniem, czy ogrzewaniem gazowym.

Przedszkole zbudowano od strony południowo – wschodniej w stosunku do mojego bloku, jest nieco wyżej położone jak raz pod wyloty tych 96 kominów z mojego bloku. Wiatry przeważają północno zachodnie i dym z kominów mojego bloku zawsze spływa na to przedszkole. W moim mieszkaniu nie palę piecem, bo mieszkam na ostatnim piętrze i stare budownictwo nie zapewnia dla mieszkań ostatniego piętra wystarczającego ciągu w piecach.

Mimo że nie palę w piecach i kominy mam zamurowane to i tak przez otwory wentylacyjne wszędzie krążą wszędobylskie czarne dymy węglowe. Włożone do otworów wentylacyjnych filtry muszę często czyścić, gdyby nie to byłyby całe czarne.

b) Zbudowano duże zapory, np. w Czorsztynie, które zmniejszyły

~ 33 ~

Rys. 13. Tak wyglądałyby moje płuca gdyby nie częste czyszczenie 3 warstw filtrów z gąbki

wkładanych do otworu wentylacyjnego przeciwko zanieczyszczeniom z kominów bloku.

poziom wód w rzekach na dużych obszarach. W Rabce zamiast dawnych dwóch dużych rzek obecnie są płytkie, kałużowate, wyschłe rowy – wysypiska śmieci. Może należałoby względem podobnych zjawisk rozlokować stacje hydrologiczne poziomu wody w rzekach na dużych obszarach, z których informacje byłyby analizowane w ośrodkach badawczych tych zapór względem dokładniejszej regulacji poziomem wody w okresach nie zagrożonych powodzią.

7. Raporty z implementacji IP GCOS sporządzane przez różne kraje, powinny być rozpatrywane nadal we współpracy międzynarodowej, gdyż przyjęte lokalne rozwiązania, mogą mieć szersze wspólne zastosowanie, tak jak lokalne systemy obserwacji klimatycznych tworzą obecnie wspólny globalny system służący wszystkim użytkownikom.

~ 34 ~

Spis skrótów.

ATOVS ADVANCED TELEVISION INFRA-RED

OBSERVATION SATELLITES

Satelita zaawansowanych telewizyjnych

obserwacji w podczerwieni

AQUASTAT FAO'S GLOBAL INFORMATION SYSTEM

ON WATER AND AGRICULTURE

Globalny system informacji o zasobach wody i

rolnictwie

CLIMAR ADVANCES IN MARINE CLIMATOLOGY Przegląd osiągnięć w zakresie klimatologii

morskiej – konferencja

ECV ESSENTIAL CLIMATE VARIABLE (AS

DEFINED BY IP-04 (GCOS-92))

Podstawowe czynniki klimatyczne

EEA EUROPEAN ENVIRONMENT AGENCY Europejska Agencja Środowiska

ESA EUROPEAN SPACE AGENCY Europejska Agencja Kosmiczna

ESEAS EUROPEAN SEA LEVEL SERVIS Europejski Serwis Pomiarów Poziomu Morza

EUMETSAT EUROPEAN ORGANISATION FOR THE

EXPLOITATION OF METEOROLOGICAL

SATELLITES

Europejska Organizacja Wykorzystywania

Satelitów Meteorologicznych

EUROGOOS EUROPEAN CONSORTIUM FOR GOOS Europejski Program Obserwacji Pomiarów

Oceanograficznych GOOS

FAO FOOD AND AGRICULTURE

ORGANIZATION OF THE UNITED

NATIONS

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw

Wyżywienia i Rolnictwa

fAPAR FRACTION OF ABSORBED

PHOTOSYNTHETICALLY ACTIVE

RADIATION

Promieniowanie fotosyntetycznie czynne

GCMPs GLOBAL CLIMATE MONITORING

PRINCIPLES

Zasady globalnego monitoringu klimatu

GAW GLOBAL ATMOSPHERE WATCH (WMO) Meteorologiczny System Obserwacji

GCOS GLOBAL CLIMATE OBSERVING

SYSTEM

System Obserwacji Klimatu Globalnego

GIOŚ Główny Inspektor Ochrony Środowiska

GLOSS GLOBAL SEA LEVEL OBSERVING

SYSTEM

Globalny System Obserwacji Poziomu Morza

GOES A US GEOSTATIONARY WEATHER

SATELLITE

Satelita geostacjonarny obserwacji pogody

GOOS GLOBAL OCEAN OBSERVING SYSTEM Globalny System Obserwacji Oceanu

GOS GLOBAL OBSERVING SYSTEM (WMO) Globalny System Obserwacji

GPS GLOBAL POSITIONING SYSTEM System nawigacji satelitarnej obejmujący swoim

zasięgiem całą kulę ziemską

GSN GCOS SURFACE NETWORK Sieć stacji naziemnych w systemie globalnym

GTN GLOBAL TERRESTRIAL NETWORK Globalna Sieć Obserwacji Powierzchni Ziemi

GUAN GCOS UPPER-AIR NETWORK Sieć obserwacji aerologicznych górnej atmosfery

w systemie globalnym GCOS

GUS Główny Urząd Statystyczny

HELCOM BALTIC MARINE ENVIRONMENT

PROTECTION COMMISSION

Komisja Helsinska utworzona w ramach

Konwencji o ochronie środowiska morskiego

~ 35 ~

Bałtyku

IBL Instytut Badawczy Leśnictwa

ICES INTERNATIONAL COUNCIL FOR THE

EXPLORATION OF THE SEA

Międzynarodowa Rada ds Badania Morza

IM Instytut Morski

IMGW Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej

IOC

(UNESCO)

INTERGOVERNMENTAL

OCEANOGRAPHIC COMMISSION OF

UNITED NATIONS EDUCATIONAL,

SCIENTIFIC AND CULTURAL

ORGANIZATION

Międzyrządowa Komisja Oceanograficzna

Organizacji Narodów Zjednoczonych ds.

Oświaty, Nauki i Kultury

IOŚ Instytut Ochrony Środowiska

IP-04 IMPLEMENTATION PLAN FOR THE

GLOBAL OBSERVING SYSTEM FOR

CLIMATE IN SUPPORT OF THE UNFCCC

(GCOS-92, 2004)

Plan Implementacji GCOS 2004

IR INFRARED Podczerwone

JCOMM JOINT TECHNICAL COMMISSION FOR

OCEANOGRAPHY AND MARINE

METEOROLOGY (WMO/IOC)

Komisja wspólna WMO i IOC (UNESCO) ds.

Oceanografii i Meteorologii Morskiej

KPR PKP Krajowy Program Ramowy Polityki

Klimatycznej Polski

LAI LEAF AREA INDEX Indeks powierzchni liścia

MEDSASCII TEMPERATURE AND SALINITY DATA IN

THE MEDS ASCII FORMAT

Pomiary zapisane w formacie Meds ASCII

Meta dane Dane o sposobie zapisu danych

METOP METEOROLOGICAL OPERATION -

POLAR ORBITING METEOROLOGICAL

SATELLITES

seria trzech satelitów meteorologicznych

umieszczonych na orbitach polarnych przez ESA

METEOSAT GEOSTATIONARY METEOROLOGICAL

SATELLITES

satelity geostacjonarne

MSG METEOSAT SECOND GENERATION satelity geostacjonarne drugiej generacji

MSU MICROWAVE SOUNDING UNIT (NOAA) Jednostki Radiacji Mikrofal

NASA NATIONAL AERONAUTICS AND SPACE

ADMINISTRATION (USA)

Narodowa Agencja Aeronautyki i Przestrzeni

Kosmicznej

NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i

Gospodarki Wodnej

NIR NEAR INFRARED Bliska podczerwień

NOAA NATIONAL OCEANIC AND

ATMOSPHERIC ADMINISTRATION

(USA)

Państwowy Urząd ds. Oceanów i Atmosfery

PAGES PAST GLOBAL CHANGES System koordynujący i promujący badania

zmian globalnych w przeszłości

PIG Państwowy Instytut Geologiczny

PIOŚ Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska

PM10 PARTICULATE MATTER 10 µ Aerozole 10 mikrometra i mniej

PMŚ Państwowy Monitoring Środowiska

~ 36 ~

PSHM Państwowa Służba Hydrologiczno

Meteorologicza

SCOR SCIENTIFIC COMMITTEE ON OCEANIC

RESEARCH

Komitet Badań Morza

SOOP SHIP OF OPPORTUNITY PROGRAMME Program pomiarów okazjonalnych ze statków

SWIR SHORT WAWE INFRARED Radiacja podczerwieni krótkofalowej

TIR THERMAL INFRARED Podczerwień termiczna

UAM Uniwersytet Adama Mickiewicza

UM Urząd Morski

UMCS Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej

UMK Uniwersytet Mikołaja Kopernika

UNFCCC UNITED NATIONS FRAMEWORK

CONVENTION ON CLIMATE CHANGE

Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w

sprawie Zmian Klimatu

UŚ Uniwersytet Śląski

VIS VISIBLE Światło widzialne

VOS VOLUNTARY OBSERVING SHIP Statki Obserwacji Dobrowolnych

VOSCLIM VOLUNTARY OBSERVING SHIP

CLIMATE PROJECT

Statki Dobrowolnych Obserwacji Klimatycznych

WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska

WMO WORLD METEOROLOGICAL

ORGANIZATION

Światowa Organizacja Metorologiczna

WWW WORLD WEATHER WATCH (WMO) Światowa Prognoza Pogody

~ 37 ~

Cytowane prace

1. GCOS, 1998. Report on the Adequacy of the Global Observing System for Climate

in Support of the UNFCCC. Geneva : GCOS Report 48, 1998. p. 34pp,

WMO.

2. GCOS, 2003. Second Report on the Adequacy of the Global Observing System for

Climate in Support of the UNFCCC. Geneva : GCOS Report 82, 2003. p.

73pp. WMO.

3. GCOS, 2004. Implementation Plan for the Global Observing System for Climate in

Support of the UNFCCC. Geneva : GCOS Report 92, 2004. p. 136pp,

WMO. WMO/TD-No. 1219.

4. ANON, 2001. TRZECI RAPORT RZĄDOWY DLA KONFERENCJI STRON

RAMOWEJ KONWENCJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH W SPRAWIE

ZMIAN KLIMATU. W-wa : IOŚ, 2001.

5. ANON, 2006. CZWARTY RAPORT RZĄDOWY DLA KONFERENCJI STRON

RAMOWEJ KONWENCJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH W SPRAWIE

ZMIAN KLIMATU. W-wa : IOŚ, 2006.

6. ANON, 2008. PIĄTY RAPORT RZĄDOWY DLA KONFERENCJI STRON

RAMOWEJ KONWENCJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH W SPRAWIE

ZMIAN KLIMATU. W-wa : IOŚ, 2008.

7. Miętus M., Filipiak J., Biernacik D., Jakusik E., Stepko W., Ziemiaoski M.,

Wójcik R. Poland’s National Report on activities related to the Global

Climate Observing System (GCOS). W-wa : IMGW, 2008. p. 39pp.

8. Pęksa Ł., Król M., Skrzydłowski T. Działalność monitoringowa w Tatrzańskim

Parku Narodowym. Zakopane : TPN ZBiM, 2011. p. 65. Vol. I.

9. WMO/IOC, 2011. VOS Programme Status and Implementation. Hobart : JCOMM,

2011. p. 11. SOT-VI/Doc. 7.2.

10. WMO/IOC; 2011. Metadata requirements. Hobart : JCOMM, 2011. p. 14. SOT-

VI/Doc. 1.

11. GCOS, 2010. Implementation Plan for the Global Observing System for Climate in

Support of the UNFCCC (2010 Update). Geneva : WMO/IOC, 2010. p.

180pp. GOOS-184, GTOS-76, WMO-TD/No. 1523.

12. GCOS, 2006. Systematic Observation Requirements for Satellite-Based Products

for Climate. Geneva : GCOS Report 107, 2006. p. 103pp, WMO. WMO/TD-

No. 1338.