Studia Regionalne i Lokalne Nr 4(30)/2007 ISSN 1509–4995 Aleksandra Grzymała-Kazłowska*, Aneta Piekut** „mała ukraina” czy polskie ViettoWn? społeczno-przestrzenne Wzory zamieszkiWania IMIGRANTÓW W METROPOLII WARSZAWSKIEJ Celem niniejszego tekstu jest analiza wzorów osiedlania się imigrantów w aglomeracji war- szawskiej, a zwłaszcza na terenie samego miasta Warszawy. Przedmiotem analizy jest: wyłanianie się potencjalnych skupisk miejsc zamieszkiwania imigrantów i ich związek z innymi typami kon- centracji imigrantów; czynniki determinujące miejsce zamieszkania i funkcjonowanie migrantów w miejskim środowisku; a także związek między miejscem zamieszkania migrantów a ich aktyw- nością ekonomiczną i lokalizacją miejsc pracy, charakterystykami kulturowymi i przyjętymi strate- giami akulturacyjnymi. Problemy te badane są na przykładzie populacji Wietnamczyków i Ukraiń- ców posiadających zezwolenie na osiedlenie się w województwie mazowieckim. Artykuł omawia różnice we wzorcach zamieszkiwania w Polsce obu grup oraz ukazuje wyłanianie się zalążków skupisk w przypadku Wietnamczyków. Migracje są nieodłącznym elementem współczesnego świata, który podlega szybkim i wielorakim zmianom. Po 1989 r. Polska stała się krajem, gdzie poja- wili się imigranci 2 , a społeczeństwo pod wieloma względami, w tym kulturowo i etnicznie, zaczęło być coraz bardziej zróżnicowane. Owe zmiany, podobnie jak napływ imigrantów do Polski, miały nierówno- mierne natężenie z punktu widzenia odmiennych społeczno-geograficznych przestrzeni. To właśnie aglomeracja warszawska stała się głównym magnesem przyciągającym różne grupy migrantów, zarówno nielegalnych pracowników fizycznych, drobnych handlarzy, bogatych przedsiębiorców i menedżerów wiel- kich korporacji, jak i uchodźców. Z tej perspektywy Warszawa i jej okolice stanowią najciekawszy obszar badań procesów międzynarodowej imigracji w Polsce. Celem niniejszego tekstu jest dokonanie analizy wzorów zamieszkiwania i funkcjonowania imigrantów w aglomeracji warszawskiej, a zwłaszcza w sto- łecznej metropolii. Interesują nas odpowiedzi na pytania, czy możemy już mówić * Ośrodek Badań nad Migracjami oraz Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. ** Ośrodek Badań nad Migracjami Uniwersytetu Warszawskiego 1 Autorki tekstu ogromnie dziękują dr. Maciejowi Smętkowskiemu za pomoc w analizie za- prezentowanych danych oraz prof. Janowi Węgleńskiemu za cenne uwagi do wcześniejszej wersji tego tekstu. Badaczki jako autorki ponoszą jednak pełną odpowiedzialność za jego ewentualne niedostatki. 2 W niniejszym tekście pojęcie imigrantów będzie stosowane na określenie mieszkających w Polsce osób nieposiadających polskiego obywatelstwa i używane zamiennie z terminami cu- dzoziemcy i obcokrajowcy.
23
Embed
imigRantóW W metRoPolii WaRSzaWSkiej30)_2007/Grzymala_sril4_2007.pdf · lonych grup na danych obszarach miasta, ale też o możliwym pokrywaniu się pewnych skupisk z obszarami ubóstwa,
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Studia Regionalne i LokalneNr 4(30)/2007
ISSN 1509–4995
Aleksandra Grzymała-Kazłowska*, Aneta Piekut**
„mała ukraina” czy polskie ViettoWn? społeczno-przestrzenne Wzory zamieszkiWania
imigRantóW W metRoPolii WaRSzaWSkiej�
Celemniniejszego tekstu jest analizawzorówosiedlania się imigrantówwaglomeracjiwar-szawskiej,azwłaszczanatereniesamegomiastaWarszawy.Przedmiotemanalizyjest:wyłanianiesiępotencjalnychskupiskmiejsczamieszkiwaniaimigrantówiichzwiązekzinnymitypamikon-centracjiimigrantów;czynnikideterminującemiejscezamieszkaniaifunkcjonowaniemigrantówwmiejskimśrodowisku;atakżezwiązekmiędzymiejscemzamieszkaniamigrantówaichaktyw-nościąekonomicznąilokalizacjąmiejscpracy,charakterystykamikulturowymiiprzyjętymistrate-giamiakulturacyjnymi.ProblemytebadanesąnaprzykładziepopulacjiWietnamczykówiUkraiń-cówposiadającychzezwolenienaosiedleniesięwwojewództwiemazowieckim.ArtykułomawiaróżnicewewzorcachzamieszkiwaniawPolsceobugruporazukazujewyłanianiesięzalążkówskupiskwprzypadkuWietnamczyków.
mierne natężenie z punktu widzenia odmiennych społeczno-geograficznychprzestrzeni.Towłaśnieaglomeracjawarszawskastałasięgłównymmagnesemprzyciągającymróżnegrupymigrantów,zarównonielegalnychpracownikówfizycznych,drobnychhandlarzy,bogatychprzedsiębiorcówimenedżerówwiel-kich korporacji, jak i uchodźców.Z tej perspektywyWarszawa i jej okolicestanowią najciekawszy obszar badań procesów międzynarodowej imigracjiwPolsce.Celem niniejszego tekstu jest dokonanie analizy wzorów zamieszkiwania
oskupiskachmiejsczamieszkiwaniaimigrantówiinnychtypachkoncentracjiimigrantów;codeterminujemiejscezamieszkania i funkcjonowaniemigran-tówwmiejskimśrodowisku;jakijestzwiązekmiędzymiejscemzamieszkaniamigrantówaichaktywnościąekonomicznąilokalizacjąmiejscpracy,kulturo-wymicharakterystykamiiprzyjętymistrategiamiakulturacyjnymi.Poniżejzaprezentowanorezultatybadańdotyczącychimigrantówwkontek-
brałyśmydwiegrupyimigranckie,odmiennepodwzględemkulturyidystansukulturowo-społecznegowstosunkudopolskiegospołeczeństwa,typuaktyw-ności ekonomicznej i strategii adaptacyjnych, tj. ukraińskich iwietnamskichmigrantów.Wybór tychgrupmigrantówwydawałsię tymbardziejcelowy,żewedług
dostępnych danych Ukraińcy stanowią najliczniejszą grupę cudzoziemcówwPolsce,aWietnamczycyreprezentująnajliczniejszągrupęimigrantówspozaEuropy.WedługrejestruUrzęduds.RepatriacjiiCudzoziemców(URiC;obec-nieUrządds.Cudzoziemców)z2004r.wPolscemieszkało3(napodstawieze-zwolenianaosiedleniesię,zezwolenianazamieszkanienaczasoznaczonyorazjakoobywateleUE)niespełna85tys.cudzoziemców,wśródktórychUkraińcystanowili19,4%(największagrupa),Wietnamczycy5,3%(piątapodwzględemliczebnościnacja).Warto przy okazji podkreślić wciąż niewielką skalę dotychczasowej imi-
musibyć rozpatrywana jako fenomenwswojejpoczątkowej fazie i zjawiskoowciążjeszczeznacznieograniczonejliczebnieskali.Dotegoproblemuijegoimplikacjiwrócimy jeszczewmetodologicznej części tekstu, po przeglądziewybranych koncepcji teoretycznych dotyczącychwzorów osiedlania się imi-grantów.Wkolejnejczęściartykułuprzedstawimywynikinaszychbadań,anakońcuzaprezentujemyichdyskusjęwświetlepostawionychproblemówipo-dejśćteoretycznych.
1. analiza społeczno-przestrzennych wzorów osiedlania się imigrantów w świetle wybranych koncepcji teoretycznych
Współczesnemiasto składa się znakładających się i przenikającychprze-strzeni o różnym stopniu uporządkowania i charakterystykach (Jałowiecki,Szczepański2006).Miasto,dzielniceiosiedlatworząramyprzestrzenne,któ-redecydująosposobieimożliwościfunkcjonowanialudzi(Węgleński1983).Wmieściezachodzątakieprocesyjakcentralizacjaikoncentracja.Centralizacjawyraża tendencję ludzi (a także instytucji) do skupiania sięwpewnychwe-wnętrznych,środkowychobszarachmiasta.Koncentracjanatomiastjestproce-semgromadzeniasięludziopodobnychcharakterystykachwwybranychczę-ściach,częstonawydzielonymobszarzemiejskim.Nieodłącznymelementemmiastaiprocesówurbanizacjijestmobilnośćprze-
pokazują,żerozmieszczenieludzizachodziwedługokreślonychipowtarzal-nychwzorów,atworzącesięwtensposóbskupiskacharakteryzująsiępewny-micechamispołecznymi,zależnymiodmiejscajegopołożeniawcałościprze-strzenimiejskiej,jakiodcharakterystykzamieszkałejtamludności.Analizującmiasto,możnazauważyćobecnośćpewnychwzorówzwiązanychzetnicznymilub społeczno-ekonomicznymi charakterystykami mieszkańców określonych
ALEKSANDRAGRZYMAŁA-KAZŁOWSKA,ANETAPIEKUT80
obszarów (Fossett 2004). Rozmieszczenie cudzoziemców może przybieraćpewne dające się wykryć prawidłowości społeczno-przestrzenne; imigrancimogąsięskupiać,tworzącmniejlubbardziejskoncentrowaneskupiska,enkla-wymniejszościowe,anawetbardziejzamknięte(będącewmniejszymstopniuwyboremmniejszości)getta.Zajmowanieprzestrzenimiejskiejprzezokreślonekategoriespołecznewiążesięzróżnymstopniemdystansuisegregacji,któremożnarozpatrywaćzarównowkategoriachprzestrzennych,jakispołecznych.Segregacjaprzestrzennaludnościtokluczowyaspektspołecznegozorgani-
zowaniamiasta(Darroch,Marston1969); jest tozjawiskonierównomiernegowystępowania w przestrzeni miejskiej różnych grup społecznych, które ce-chujenp.odmiennepochodzenieetniczneczystatusspołeczno-ekonomiczny(Barbosa2001;James,Taeuber1985).Takrozumianasegregacjadotyczybraku(bądź ograniczenia) fizycznego kontaktu między przedstawicielami różnychgrup.Zkolei segregacja społecznaodnosi siędobraku społecznych interak-cjimiędzyprzedstawicielamiodmiennychgrup,czasaminawetwprzypadkufizycznegokontaktumiędzynimi.Dystansisegregacjaspołecznaniezawszewięcidąwparzezdystansemisegregacjąfizyczną.Mówiącozjawiskusegregacji,badaczemyśląnietylkooskupianiusięokreś-
nad rozmieszczeniem imigrantówwprzestrzenimiejskiej,wśród tychanalizDarrochiMarston(1971)wyróżnilidwamodelebadańsegregacji:społeczno--ekonomicznyietniczny.Wpierwszym,którybywateżokreślanyjakomodelklasowy, segregacja przestrzenna grup ludności jest powiązana ze zróżnico-waniemcechspołeczno-ekonomicznych,azmianywstatusieekonomicznymispołecznymmogąbyćodnotowanewzmianachlokalizacjiprzestrzennejgrup(Park1967).WtennurtanalizwpisująsiębadaniaDuncanaiLiebersona(1959),Liebersona (1961), Guesta i Weeda (1976), Korbina i Goldscheidera (1978)Masseya(1979),orazBoltaivanKempena(2002).Drugimodel–etniczny,wprawdzienienegowałwagiczynnikówspołecz-
nychiekonomicznych,leczpodkreślałrolęczynnikówetnicznychdladystry-bucji terytorialnej imigrantów. Już badania Taeuberów (1964) wykazały, iżmimopoprawysytuacjispołeczno-ekonomicznejpopulacjiAfroamerykanów,ichsegregacjaterytorialnapozostajenabardzowysokimpoziomie.TrwałośćetnicznejsegregacjiukazałyteżstudiaKantrowitza(1973).Wbadaniacheuro-pejskichczęściejkoncentrowanosięnaodmiennościkulturowej ipraktykachdyskryminacyjnych jako determinantach rozmieszczenia grupmniejszościo-wych,np.Peach (1978, 1996), Blom (1999), Daley (1998) czy Giffinger (1998).Peach(1978,1996),Blom(1999),Daley(1998)czyGiffinger(1998).Analiza literatury przedmiotu pozwoliła teżwyodrębnić trzeci typ badań
ralnym.Wpodejściutymzwracasięuwagęnawpływnarozmieszczeniecudzo-ziemcówwprzestrzenimiejskiejczynnikównapoziomiemakrostrukturalnym,takichjak:sytuacjanarynkupracy,politykamieszkaniowaczyprocesytrans-formacjigospodarczej.Wanalizachakcentowanoilośćijakośćlokalnychzaso-bówpublicznychorazdostępnośćmieszkań(np.Friedrichs1998),cenęmieszka-nia(Blom1999),charakterystykęmieszkań(Deurloo,Musterd2001).Niektóreanalizy ujawniają powstanie segmentów rynkumieszkaniowego – imigrancizajmująrejonymiasta,gdziedostępnyjestpewienrodzajmieszkań:mieszkaniasocjalne lub tegorszej jakościwynajmowaneodosóbprywatnych (Giffinger1998), a takżepowstanie „klasmieszkaniowych” (vanKempen,vanWeesep1998). Według Phillipsa (1998) większościowa grupa białych Brytyjczykówkontrolujeinstytucjeizasobymieszkanioweiprzestrzenne.Badaczezeszkołychicagowskiejtwierdzili,żewystępujenegatywneskore-
lowaniecentralizacjizasymilacjągrupspołecznych–ludnośćimigranckapoprzybyciudoStanówZjednoczonychmatendencjędoskupianiasięwokółgor-szych,centralnychobszarówmiasta,leczzupływemczasuoddalasięodcen-trumirozprzestrzeniasiępomieście,ponieważadaptujesiędoamerykańskichwzorówżyciaizdobywawyższepozycjespołeczne(Burgess1923).Pierwszepokolenieimigrantówgrupujesięwcentralnejczęścimiasta,pozostajenieza-symilowane, nie posługuje się językiemangielskim i nie zacieśnia relacji zespołeczeństwemprzyjmującym.Drugiepokolenieprzenosi siępoza centrummiasta, zaczyna się asymilować, apoziom jego segregacji spada.W trzecimikolejnychpokoleniachnatomiastpostępowałyprocesysuburbanizacji4imie-szaniasięludności,awdalszejkolejnościnastępowałajegopełnaasymilacja.Procestenmożnaopisaćzapomocątrzyfazowegomodelu:1)getta,2)enklawyi3)suburbiów(Peach2001).Zaprezentowanymodelniewyczerpujewszystkichmożliwości,jakieniesie
ze sobąwspółżycie grupymniejszościowej iwiększościowej.Część później-szychbadańniepotwierdziłaliniowejzależnościpomiędzydługościąpobytuizmniejszającąsięsegregacjązjednejstronyorazprocesemasymilacjizdru-giej.Okazałosięnaprzykład,żemimoiżgrupaimigrantówprzebywacorazdłużejw nowym społeczeństwie, jej integracja lub asymilacjamoże nie na-stępować.Możebyćtoskutkiempreferencjigrupymniejszościowej,jakina-stawieniagrupywiększościowej.NaprzykładwedługBoala (1999)kontaktypomiędzy imigrantami a społeczeństwem przyjmującymmogą rozwinąć sięwjednymzczterechkierunków:1)asymilacji,2)pluralizmu,3)segmentacjii4)polaryzacji.Peach(1996,1999)rozbudowujepowyższypodziałiprzedstawiaklasyfika-
4 Przez procesy suburbanizacji rozumiemy odśrodkowąmigrację z centrum na peryferiemiasta(Jałowiecki,Szczepański2006,s.303).
ALEKSANDRAGRZYMAŁA-KAZŁOWSKA,ANETAPIEKUT82
przybierać formę (odobszarunajmniejdonajbardziejzdominowanegoprzezgrupęmniejszościową):enklawyasymilacyjno-pluralistycznej(associated as-similation-pluralism enclave),enklawymieszano-mniejszościowej(mixed-mi-nority enclave),enklawyspolaryzowanej(polarized enclave),getta(ghetto).Peach proponuje także dyskusyjny podział społeczeństwa przyjmującego
dobadania rozmieszczeniaprzestrzennego imigrantówwwielkichmiastach:1)modelasymilacyjno-dyfuzyjny(assimilation-diffusion)–tradycyjnymodelszkołychicagowskiej(opisanywyżej),2)modelniedobrowolniepluralistyczny(involuntary plural)–np.modelamerykańskiegogetta,wktórymwcentrummiasta lub poza centrum na relatywnie odseparowanym obszarzew pewienwymuszonysposóbskupiasięludnośćniemalwyłączniejednejgrupyetnicz-nej,3)modeldobrowolniepluralistyczny(volutary plural in situ persistent eth-nic enclave),wktórymwysokiodsetek ludnościna jakimś terenienależydojednej grupy etnicznej, lecz ciągle tworzymniejszośćna tymobszarze i niezachodzi separacja między różnymi grupami ludności, 4) (przemieszczony)modeldobrowolniepluralistyczny(voluntary plural)–pewienterenzamiesz-kujeskupionaprzestrzenniemniejszość,któraprzemieściłasięzjednejczęścimiastadoinnej(ludnośćpozostajejednakprzemieszana),5)modelrozłożystypodmiejski(parachuted suburban)–obszarpodmiejski,zamieszkanyprzezmi-grantówodznaczającychsięwysokąmobilnościąirelatywniewysokimstatu-semspołeczno-ekonomicznym.Zanikaniesegregacjiterytorialnej,rozprzestrzenianiesięprzybyszównaob-
szarzemiasta i brak tendencji do zamykania sięw enklawach etnicznych toczynniki,któreniezawszeułatwiająprocesyakulturacjiiadaptacjispołecznejw środowisku przyjmującym.To, że dyspersja terytorialna imigrantów i za-mieszkanienaprzedmieściachniezawszeoznaczazwiększenieszansnaawansspołeczno-ekonomiczny i postępowanie procesów asymilacji czy integracjispołecznej, pokazało interesujące badanie prowadzone wśród marokańskichkobietwbelgijskiejAntwerpii (Peleman2002).Równieżdyfuzjaprzestrzen-na imigrantów nie jest warunkiem koniecznym do ich integracji społecznej(Kohlbacher,Reeger2005).Wartopodkreślić,iżskupianiesięimigrantównp.wenklawachetnicznych
niesie ze sobą pewne korzyści, dlategowiele formkoncentracji terytorialnejimigrantów jest przez nich samychpreferowanych.Dokorzyści tych należą:1)podtrzymywanieirozwójsiecispołecznych,przezktóreimigrancizapew-niająsobiewzajemnąpomoc iwspierająsię,2) redukcja izolacji iułatwienieorganizowaniasięspołeczności,3)tworzenieprzedsiębiorstwetnicznychdzię-kidostępnościlojalnychielastycznychpracownikówizagwarantowanienowo
jak:1)wykluczeniezżyciaspołeczeństwawiększościowego,comożeograni-czaćdostępdozasobówi informacji (vanKempen,Ozuerken1998,Lithman1997),2)segregacjawsystemieedukacjiiniższypoziomnauczania,np.dziecimająmniejszydostępdo rówieśnikówspozagrupymniejszościowej,3)brakkontaktówzgrupąwiększościowąmożeutwierdzać imigrantówwnegatyw-nych wyobrażeniach o społeczeństwie przyjmującym, i podobnie może byćz uprzedzeniami i kulturowymi stereotypamiwiększościwobecmniejszości(vanKempen,Ozuerken1998),4)powstawaniepatologiinaskutekdziałaniaww.czynników,możerozwijaćsiękulturagangsterska,wzrastaćprzestępczośćipostępowaćszybkieniszczenieśrodowiskazamieszkania(Lithman1997).
2. Metodologia badań społeczno-przestrzennych wzorów osiedlania się migrantów
Donajbardziejpowszechnychmetodanalizywzorówosiedlaniasięwybra-nychgrupludnościnależąrozmaite technikigraficzne.Mapyprzestrzennegorozkładugrupmniejszościowychtworzonesąwedługstopnianasyceniaprze-strzeni lub populacji reprezentantamimniejszości (np. liczby imigrantów na100,1000,10000 itd.mieszkańcówczy liczbyobcokrajowcówna jednostkępowierzchninp.hektarlubkm2).Rozmieszczenieimigrantówporównujesięzewskaźnikamispołecznymiiekonomicznymi,np.poziomemwykształcenia,do-chodów,korzystaniazsystemuświadczeńspołecznychmieszkańcówróżnychjednostek terytorialnych.Rozmieszczenie grupymożna odnieść do rozkładuróżnychtypówmieszkańisąsiedztw.Przestrzennerozmieszczeniejednejgrupymniejszościowejmożnaporównywaćzrozkładamiróżnychgrupimigrantów,wyodrębnionychnapodstawiepochodzeniaetnicznegolubkrajupochodzenia,datyprzybyciaczyczasupobytuwkrajuprzyjmującym.Obszarami analizy najczęściej są jednostki podziału administracyjnego –
Wwypadkuanalizobszarówpozamiejskich(pozamiastemWarszawą)ba-danieopartenapodzialenagminyzewzględunawielkośćjednostekanalizyidostępnedaneospołeczno-demograficznychcharakterystykachtychjednostekzkoniecznościmożnauznaćzasatysfakcjonujące.Wprzeprowadzonymbada-niuanalizowanabyłaliczbarzeczywistaimigrantówwprzyjętychjednostkachiodsetekcudzoziemcówwwybranychjednostkachwstosunkudocałkowitejichliczbynatereniewojewództwa.Zewzględujednaknaznacznąwariancjępowierzchniiliczbyludnościposzczególnychgminkoniecznebyłozastosowa-niewanalizachtakżewskaźnika,któryobrazowałbyliczbęcudzoziemcówna10000mieszkańców.Podobniepostąpionowwypadkupowiatów.Większy problem stanowiły analizy społeczno-przestrzennego zróżnicowa-
większośćmapowierzchnięodokoło0,2km2do1km2.Obrębyzdecydowanieodbiegającewielkościąodinnychsąnieliczneiobejmująsłabozamieszkanete-renyprzemysłowe,obszaryzieloneczycmentarze,np.LasKabacki(8,75km2)czylotnisko(5,8km2).Problem koncentracji/rozproszenia imigrantów badałyśmy na przykładzie
danych dotyczących cudzoziemców posiadających zezwolenie na osiedleniesięwPolscezrejestruUrzęduds.RepatriacjiiCudzoziemców(URiC)zdnia1września2004r.Wybórbadanejpopulacjipodyktowanybyłcelembadaniaorazdostępnościądanych.Oczywiście należy pamiętać, że obcokrajowcy posiadający zezwolenie na
osiedleniesięwPolscestanowiąbardzospecyficznągrupęwśródpopulacjiimi-grantówzdanegokrajuprzebywającychwPolsce.Wcześniejszebadaniapoka-zały,żekategoriatazewzględunanajwyższystopieńintegracjiizasiedziałościwnaszymkraju,atakżespecjalnystatusprawnyorazspołeczno-ekonomicz-nyprzejawiamniejszą skłonność do koncentracji przestrzennej niżmigranciczasowiczycudzoziemcyonieuregulowanymstatusieprawnym(Grzymała--Kazłowska2004).Możnaprzypuszczać,żeujawnionenapodstawiebadańtejpopulacjizaczątkiskupiskprzestrzennychmogąwskazywaćmiejsca,możena-wetwiększej,koncentracjiinnychkategoriimigrantówzdanegokraju.
PrzytejokazjitrzebatakżewspomniećoograniczeniachdanychurzędowychtakichjakrejestryURiC,któremogązawieraćbłędyinieścisłości,cozwłaszczadotyczydanychodokumentachwydanychprzed1998r.;posiadaćinformacjeniezaktualizowanezewzględunp.naniedopełnienieprzezcudzoziemcówobo-wiązkuzwrotudokumentuwmomenciewyjazduzPolski,zgłoszeniazmianyadresu zamieszkania czy faktu naturalizacji; a nawet zawierać nieprawdziweinformacje,np.pochodzącezfałszywychdokumentów.Wtymprzypadku jednak istniałamożliwośćkontrolidanychurzędowych
iocenydanychwykorzystywanychdoanalizyrozmieszczeniaspołeczno-prze-strzennego imigrantów. Niniejsze badanie było bowiem częścią większegoprojektu, którego istotnym elementembyło badanie sondażowena reprezen-tatywnejpróbie losowej,zawierającejznacznączęśćfigurującychwrejestrzeUkraińcówiWietnamczyków.Wtrakciebadaniaterenowegowlutym–paź-dzierniku2005r.ankieterzyodwiedziliadresy973osóbspośród1469doro-słych(tj.urodzonychniepóźniejniżw1987r.)cudzoziemcówzobugrupposia-dającychzezwolenienaosiedleniesięwwojewództwiemazowieckim.Przyczyny braku realizacji ankiety były podobne w obu zbiorowościach,
choć odmienny był stopień realizacji obu prób – ukraińskiej wyniósł 45%,awietnamskiej – 29%.Głównymi powodami niezrealizowania ankiety byłynieaktualnośćadresuzamieszkania(wwypadku43%obywateliUkrainyi38%obywateliWietnamu,zktóryminieudałosięprzeprowadzićwywiadu),odmo-wa(wok.1/4przypadkówwobugrupach)lubniezastaniewylosowanejosoby,anajczęściejrównieżnikogozczłonkówjejgospodarstwadomowego,podczasżadnejz trzechwizytankietera(dlaobydwugrup14–15%).Oilestopieńre-alizacjibadaniawśródUkraińcówbyłwWarszawiedużoniższyniżwcałymwojewództwiemazowieckim–tylko36,2%,otylepoziomrealizacjibadaniawietnamskiegowWarszawiebyłwyższyniżwcałymwojewództwiemazo-wieckim i wyniósł 32,5%. Natomiast na wielu peryferyjnych obszarach nieudałosięzrealizowaćżadnejankietyzwietnamskimiimigrantami,np.wpo-wiecieostrowskimnieprzeprowadzonowywiaduzżadnymz37 responden-tów,główniezpowodunieaktualnościadresu.Napodstawierealizacjibadaniasondażowegomożnawięcpowiedzieć,żewykorzystanedoanalizydanesprzedrokuwpewnejmierze7niepokrywałysięzestanemfaktycznym,conakazujeostrożnośćwinterpretacjiwynikówdotyczącychwzorcaprzestrzennegoosie-dlania się imigrantów.Odnosi się to zwłaszczado adresówWietnamczykówfigurującychjakoosobyzamieszkałepozamiastemstołecznymWarszawa.WceluanalizyrozmieszczeniaUkraińcówiWietnamczykówwWarszawie
7 Nie można jednak w pełni ocenić aktualności i poprawności wykorzystanych danychurzędowych,jeśliweźmiesiępoduwagęnp.sytuacje,wktórychankieterzyniezastalinikogopodwskazanymiadresami.Trzebateżpamiętaćorozbieżnościmiędzystanembazy(IX2004)aokresemprzeprowadzaniasondażu(II–X2005).
ALEKSANDRAGRZYMAŁA-KAZŁOWSKA,ANETAPIEKUT86
danychiczasochłonnośćtegoprocesuprzyniezbytzadowalającychefektach.Dodatkowo,WietnamczycyiUkraińcystanowiątakmałegrupywobrębach,iżprzeliczanieichwstosunkudocałejpopulacjiwarszawskiejwiązałobysięzotrzymaniemwskaźnikówoniezmiernieniskiejwartości.Tę ostatnią rzecz warto jeszcze raz podkreślić w kontekście prezentacji
i interpretacji przedstawionych poniżejwyników.Badającwzory zamieszki-waniaifunkcjonowaniaimigrantów,zwłaszczapytającoewentualnąkoncen-trację imigrantów, trzeba pamiętać o ograniczoności badanej populacji (np.analizyrozmieszczeniaprzestrzennegowobrębachnatereniem.st.Warszawyzostałyprzeprowadzonenapodstawiedanychdla598Wietnamczykówi381Ukraińców)ispecyfice(posiadaneprzeznasdanedotyczątylkospecyficznejkategoriiosóbposiadającychzezwolenienaosiedleniesięwPolsce).
3. Wzory osiedlenia się imigrantów w województwie mazowieckim
Jakpokazaływcześniejszeanalizywskalicałegokraju,UkraińcywykazująwiększąskłonnośćdodyspersjiniżWietnamczycy,couwidaczniasięwiększąrównomiernościąichrozkładunatereniePolskiorazmniejsząkoncentracjątejpopulacjiwwielkomiejskichcentrach(Fihel2006).Womawianymbadaniuzo-stało sprawdzone, czy podobną prawidłowośćmożna zaobserwowaćw skaliwojewództwamazowieckiegoidlasamegomiastaWarszawy.Analizanapoziomiepowiatówpokazała,żeznaczniewiększyodsetekcu-
dzoziemców zWietnamu (81%, czyli 598 osób) koncentruje się w powieciem.st.Warszawa,niżmatomiejscewwypadkumigrantówzUkrainy(52,5%,czyli381osoby),awięcwwypadkutejpierwszejgrupymamydoczynieniazsilniejszymzjawiskiemmiejskiejcentralizacji.Zgodnie z rejestrem URiC, największy odsetek ogółu liczby osiadłych
Ukraińców w województwie mazowieckim odnotowano w badanym czasiewWarszawie(52,5%),wpowieciewołomińskim(5,8%),piaseczyńskim(4,1%)ipruszkowskim(3,6%) (ryc.1).Wietnamczycy,pozawspomnianąsilnąkon-centracjąnaterenieWarszawy,liczniewystępowalijedyniewpowiecieostrow-skim(6,5%)(ryc.2).Wedługdanych z rejestruURiCdrugimcodowielkości skupiskiem imi-
grantów wietnamskich poWarszawie na obszarze województwa mazowiec-kiegojestpowiatostrowski(ryc.2).GdyjednakweźmiesiępoduwagęliczbęcudzoziemcówzWietnamuna10000mieszkańców(ryc.4),topowiatostrow-skiwysuwasięnapierwszemiejsce(6,36osoby,astolica3,53)przedstolicą.BardziejdokładneanalizypokazująteżkoncentracjęWietnamczykówprzedewszystkimwdwóchgminachtegopowiatu:wBroku(73,20!)iMałkiniGórnej(14,64)–gdzie jest najwyższywskaźnik ich liczbyna10000mieszkańców,niecomniejszyjestwgminieOstrówMazowiecka(ryc.4).Jakwspomniano,kwestiatejkoncentracjiadresówwbazieURiCjestjednak
dotarlitamdoinnych,pojedynczych,zasiedziałychprzybyszówzWietnamu.Bezdalszychbadańniedasięodpowiedziećnapytanie,czylosowowybraniprzeznasmigrancikiedyśfaktyczniemieszkaliwtympowiecie,czytylkotamsięmeldowalilubzdobywalipotwierdzenietakowegomeldunku.Pewneinfor-macjez terenuwskazują,żezwiązekWietnamczykówztymmiejscemmógłbyć spowodowany ich sezonową działalnością handlową na tych obszarachiobecnościątamichosiedlonychrodaków.Jeżelichodziopodwarszawskiepowiaty,analizaliczbbezwzględnychopi-
sujących zamieszkiwanieWietnamczykówna tych terenachwskazuje na ichsporąliczebnośćwpowiatachpółnocno-wschodnich(wołomińskimimińskim)i południowo-zachodnich (piaseczyńskim i pruszkowskim). Jednak powia-tyteniewyróżniająsięwsposóbznaczącypodwzględemodsetkaobywateliWietnamu.BardziejszczegółowaanalizanapoziomiegminpokazałajedynieznaczącowyższywskaźnikobecnościWietnamczykównaterenieNadarzyna(powiatpruszkowski)iLesznowoli(powiatpiaseczyński),czyliwmiejscach,gdzieznajdująsiędużeskupiskamiejscpracyWietnamczykówwpostacicen-trówhandlowych(ryc.4).
Ukraiñcy w powiatachwoj. mazowieckiegow liczbach bezwzglêdnychw 2004 r.
na 10 000 mieszkañców w 2004 r.210,50,1
––––
2,91,90,90,4
(4)(10)(12)(15)
39019539
Ryc. 1. Ukraińcy posiadający zezwolenie na osiedlenie się według powiatów woj. mazo-wieckiegoŹródło danych: URiC, 2004.
ALEKSANDRAGRZYMAŁA-KAZŁOWSKA,ANETAPIEKUT88
WpowiatachpodwarszawskichzamieszkujeznaczniewięcejUkraińcówniżna innych terenachMazowsza.Co interesujące, powiaty z największą liczbąukraińskichmieszkańcówtoprawiebezwyjątkutakżepowiatyznajwiększąliczbą Wietnamczyków. Chodzi o powiaty północno-wschodnie (zwłaszczawołomiński) oraz południowo-zachodnie (piaseczyński, pruszkowski i war-szawski zachodni) (ryc. 1).W odróżnieniu jednak od imigrantów wietnam-skich, liczbaUkraińcówna10000mieszkańcówjestwewszystkichwymie-nionychpodmiejskichpowiatachwyraźniewyższaizgrubszaporównywalnazewskaźnikiemdlaWarszawy.Dlawymienionychczterechpowiatów(woło-mińskiego, piaseczyńskiego, pruszkowskiego i warszawskiego zachodniego)wskaźnikna10000mieszkańcówdlaUkraińcówwynosiokoło2,podczasgdydlaWietnamczykówjestznacznieniższy–od0,3do0,6.Porównywalnewiel-kościdlaobydwugrupwystępują tylkowpojedynczychgminachwpobliżuWarszawy,naprzykładwpowieciepiaseczyńskimwgminieLesznowolawar-tośćwskaźnikawynosiokoło3,4na10tys.mieszkańców,zarównogdybierze-mypoduwagęUkraińców,jakiWietnamczyków.
Wietnamczycy w powiatachwoj. mazowieckiegow liczbach bezwzglêdnychw 2004 r.
na 10 000 mieszkañców w 2004 r.ponad 5310,50,1
––––
4,91,90,90,5
(1)(1)(1)(9)
(16)
60030060
Ryc. 2. Wietnamczycy posiadający zezwolenie na osiedlenie się według powiatów woj. mazowieckiegoŹródło danych: URiC, 2004.
„MAŁAUKRAINA”CZYPOLSKIEVIETTOWN?... 89
Wwypadkuwięcmigrantówukraińskichniemataksilnejkoncentracji,jakąobserwujemy dla Wietnamczyków, w samym centrum metropolii warszaw-skiej,czylinatereniepowiatum.st.Warszawy.Podczasgdystolicęzamieszkuje3,53Wietnamczykówna10000mieszkańców,todlaUkraińcówwskaźniktenwynosi 2,26.Dla całegowojewództwawspomnianywskaźnik jest dla bada-nychgrupimigranckichniemalidentyczny:1,44dlaWietnamczykówi1,42dlaUkraińców.
Ukraiñcy w gminachwoj. mazowieckiegow liczbach bezwzglêdnychw 2004 r.
na 10 000 mieszkañców w 2004 r.85310,1
–
–––
–9,57,94,92,90,9
(1)(3)
(14)(80)(25)
39019539
Ryc. 3. Ukraińcy posiadający zezwolenie na osiedlenie się według gmin woj. mazowiec-kiegoŹródło danych: URiC, 2004.
Analiza na poziomie gmin pokazuje „pierścień gmin” wokół Warszawy,któryjestzamieszkanyprzezUkraińców(ryc.1i3).WśródpodwarszawskichmiejscowościUkraińcyposiadającyzezwolenienaosiedleniesięwPolscenaj-częściejwybieraliwkolejności:Piaseczno,Błonie,Ząbki,Wołomin,Otwock,Kobyłkę,ZielonkęiLegionowo.Generalniewwypadkuukraińskichmigran-
Wietnamczycy w gminachwoj. mazowieckiegow liczbach bezwzglêdnychw 2004 r.
na 10 000 mieszkañców w 2004 r.20105310,1
–
––––
–73,219,97,94,92,90,9
(1)(1)(4)(4)
(21)(18)
60030060
Ryc. 4. Wietnamczycy posiadający zezwolenie na osiedlenie się według gmin woj. ma-zowieckiegoŹródło danych: URiC, 2004.
4. Społeczno-przestrzenne wzory zamieszkania i funkcjonowania imigrantów w Warszawie
Analiza danych dotyczących miejsc zamieszkania WietnamczykówiUkraińców na terenieWarszawy ukazujewiększą koncentrację społeczno-
„MAŁAUKRAINA”CZYPOLSKIEVIETTOWN?... 91
-przestrzennąpierwszejzwymienionychgrup.Prawidłowośćtęwidaćjużnapoziomieanalizyposzczególnychdzielnic.Ponad1/4WietnamczykówmieszkanawarszawskiejWoli,apokilkanaścieprocentnaOchocie,wŚródmieściuinaMokotowie,codajewsumie67%WietnamczykówzamieszkałychwWarszawie.Kolejnymi dzielnicami, w których mieszka największa bezwzględna liczbawietnamskichmigrantów,sąBielanyiPraga.Gdybranyjestpoduwagęwskaź-nikliczbyWietnamczykówna10000mieszkańców,wtedyprzedWolę(10,7)wysuwa się relatywnie niewielka Ochota (11,31), a trzecie miejsce zajmująWłochy(6,54)zestosunkowoniewielkąliczbąludności.Wdalszejkolejnościznajdująsię:Śródmieście,MokotówiTargówek.WwypadkuUkraińcówwidać i tuwiększą równomierność ich rozkładu
– tym razemmiędzy poszczególne dzielnice.Największa bezwzględna licz-ba osiedlonych cudzoziemców z Ukrainy zameldowana była naMokotowiei na Pradze Południe (odpowiednio 16 i 15%), a następnie w Śródmieściui naUrsynowie.Analiza gęstości zaludnienia dzielnic ukraińskimi imigran-tamipokazuje,żerelatywnienajczęściejmożnaichspotkaćwprawobrzeżnejWarszawie,zwłaszczanaPradzePołudnie(3,06),choćtakżenaPradzePółnoc,TargówkuiwRembertowie.Wśróddzielniclewobrzeżnychnasycenietągrupąimigrancką jestnajwyższe–choćogólniebardzomałe–wŚródmieściu,naMokotowieiweWłochach.Dwieprestiżowedzielnicewarszawskie–WaweriWilanów,mająśladowąilośćimigrantówzobydwugrup.PorównanierozmieszczeniacudzoziemcówzUkrainyizWietnamuwwar-
szawskichobrębachpotwierdzazjawiskowyraźniewyższejkoncentracjiicen-tralizacjiprzedstawicielitejdrugiejgrupy(ryc.5i6).Analizanapoziomieob-rębówpokazuje,żeWietnamczycyskupiająsięprzedewszystkimnapewnychcentralniepołożonychobszarachWoli,OchotyiŚródmieścia.Domiejscnajczę-ściej zamieszkiwanych przezWietnamczyków we wspomnianych dzielnicachnależą:okolicaMarszałkowskiej,osiedlezaŻelaznąBramą,Mirów,terenymię-dzyAl.Jerozolimskimiaul.Grójecką,SzczęśliwiceorazterenywokolicachulicGórczewskiej,Wolskiej,KasprzakaorazCzłuchowskiej.Trzeba jednakzazna-czyć,żenajwiększezgrupowania,wktórychzamieszkująosiadliWietnamczycywobrębachsięga20osób,copokazujeniewielkąskalęomawianegozjawiska.Wartopodkreślićbliskośćwspomnianychlokalizacjiwstosunkudodziała-
jących lub zamkniętych dużych stołecznych targowisk, gdzie prowadzili ak-tywnośćzarobkowąimigranci,takichjak:bazarykołoHaliMirowskiejiHaliBanacha,targowiskawokolicachPałacuKulturyiNauki,DworcaCentralnegoorazpl.Zawiszy.Większośćobszarówzamieszkanychprzezwietnamskichmi-grantówtotypoweśródmiejskielokalizacje,najczęściejzblokamiiosiedlamizlat60.i70.,nietylkoulokowanewsamymcentrummiasta,aleczęstoznajdu-jącesięwbezpośrednimsąsiedztwiegłównychszlakówkomunikacyjnych.Zkolei lokalizacjęwpobliżuParkuSzczęśliwickiegomożnawiązaćzpo-
wstaniemtamdośćprestiżowegoosiedlazbudowanegoprzezchińskichinwe-storów, która to inwestycja najprawdopodobniej przyciągnęła niektórych za-możnychWietnamczyków.Innymimiejscami,któreskupiająwiększąniżgdzie
Ukraiñcy w Warszawiewed³ug obrêbów geodezyjnychw 2004 r.
6–101– 50
(6)(230)
(1541)
Ryc. 5. Ukraińcy posiadający zezwolenie na osiedlenie się według obrębów w WarszawieŹródło danych: URiC, 2004.
WwypadkuUkraińcówwidaćwiększą równomierność rozkładumiejsc ichzamieszkania na terenieWarszawy.Na podstawie analizowanych danychwła-ściwieniewidaćobrębów,naktórychzarysowywałybysięzalążkiskupiskmi-grantówzUkrainy.Bardzoostrożniemożnamówićjedynieopewnychogólnychprawidłowościach osiedlania się Ukraińców w wielorodzinnym budownictwiezlat60.i70.,położonymwpobliżugłównycharteriiiskomunikowanychzcen-trummiasta.„Pasami”Warszawynajchętniejwybieranymiprzezukraińskichmi-grantówsąlokalizacjenaUrsynowieiSłużewiu(wzdłużul.KENiliniimetra;okolicePuławskiejmiędzyDolinąSłużewieckąaPoleczki);SadybawokolicachSobieskiego;rejonul.Dolnej;terenymiędzyGrójeckąaAl.Jerozolimskimi;ob-
„MAŁAUKRAINA”CZYPOLSKIEVIETTOWN?... 93
szarywzdłużMarszałkowskiejmiędzyAl.JerozolimskimiaArmiiLudowej;tere-nywzdłużal.JanaPawłaIIorazlokalizacjewzdłużBroniewskiegoiWólczyńskiej.WprawobrzeżnejWarszawie,dośćczęstowybieranejprzezukraińskichmigran-tów, zamieszkiwali oni najczęściejGocław, lokalizacjewzdłużOstrobramskieji Grenadierów; okolice Zamojskiego i Grochowskiej, a także rejony SzmulekiBródna.ObecnośćUkraińcówakuratwtychmiejscachwiązaćsięmożezwy-stępowaniemtamwysokiejintensywnościzabudowy.
Wietnamczycy w Warszawiewed³ug obrêbów geodezyjnychw 2004 r.
21–2516–2011–156–101– 50
(1)(4)(3)
(25)(139)
(1605)
Ryc. 6. Wietnamczycy posiadający zezwolenie na osiedlenie się według obrębów w War-szawieŹródło danych: URiC, 2004.
5. Wnioski i dyskusja
Badania wzorów osiedlania się cudzoziemców w województwie mazo-wieckim ukazały większy stopień koncentracji i centralizacji wśród wiet-namskich migrantów w porównaniu z imigrantami z Ukrainy.Wwypadku
ALEKSANDRAGRZYMAŁA-KAZŁOWSKA,ANETAPIEKUT94
Wietnamczyków zaobserwować można wyłaniające się potencjalne zalążkikoncentracjiprzestrzennejtejgrupynatereniegminyWarszawaoraz,wznacz-niemniejszymstopniu,naobszarze innychgminznajdującychsięwpobliżustolicy.Przykładamitakichtworzącychsięzaczątkówskupisksągminynatere-niepowiatówpiaseczyńskiegoipruszkowskiego,gdzieznajdujesiękoncentra-cjamiejscpracyWietnamczyków.Podobneprawidłowości–koncentracjiicen-tralizacji–możnazaobserwowaćna tereniesamegomiastaWarszawy,gdziewnajbardziejcentralnychdzielnicach–naWoli,naOchocieiwŚródmieściu–wyłaniająsięmiejscagrupowaniasięprzedstawicielitejnarodowości.GeneralniejednaknawetwwypadkuWietnamczykówmożnaconajwyżej
mówićowyłanianiusiępewnychwysepek,gdziegrupująsięwietnamscyimi-granci.Nasycenieprzedstawicielamimniejszościwietnamskiejzamieszkującejdaneobszarymiasta igminypodmiejskie jestmimowszystkobardzoniskiei nie uprawnianas jeszczedomówieniao skupiskach etnicznych.Warto teżzwrócićuwagęnato,żemiejscrelatywnejkoncentracjiWietnamczykównate-renieWarszawyjestconajmniejkilkaisąoneulokowanenaróżnychobszarachmiasta(nawetwodmiennychdzielnicach),choćzwyklecentralniepołożonych.Wywiadyzlideramiwietnamskimipokazały,żegrupatazaprzeczazjawiskukoncentracji przestrzennej miejsc zamieszkania wietnamskich migrantów,postrzegając tego typu proces jako niekorzystny i zagrażający członkom tejspołeczności, np. zewzględu namożliwe negatywne reakcjewładz polskichizobawyprzedagresjązestronyniektórychPolaków,jakąmogąbudzićtakieskupiska(Grzymała-Kazłowska2004).Przeprowadzonebadaniapokazały, żewyłanianie siępewnychpreferowa-
nychobszarówzamieszkiwaniawiążesięzwcześniejszymistnieniemskupiskprzestrzennychmiejscpracyczłonkówdanejgrupy.Touruchamiaćmożepro-cesowewnętrznejdynamiceipewnej„bezwładności”.„Pierwotne”terenyza-mieszkaniaobcokrajowcówprzyciągająkolejnychmigrantów,choćlokalizacjamiejscpracycudzoziemcówmogłasięzmienić,takjaktomiałomiejscewwy-padku likwidacji paru stołecznych bazarów i przenoszenia się miejsc pracykupcówwietnamskichnaperyferyjneobszarymetropolii.Wartozwrócićuwa-gę nawspółwystępowanie lokalizacji usług i instytucji etnicznych (sklepów,wypożyczalni,kioskówitp.)zeskupiskamimiejscpracyWietnamczyków(du-żymibazarami)iichrelatywniemniejszązbieżnośćlokalizacyjnązzalążkamiskupiskmieszkalnych.Widocznewiększerozproszenieidecentralizacjamiejsczamieszkaniaukra-
ińskichmigrantówstanowiteżprzestrzennąmanifestacjęodmiennejstrategiiakulturacyjnej tej grupywporównaniu zWietnamczykami.Wiąże się to zespecyfikątejgrupycudzoziemców,wktórejzdecydowanąwiększośćstanowiąwspółmałżonkowiepolskichobywateliiosoby,któreodznaczająsięnatlein-nychmigrantówrelatywniewysokimstatusemspołeczno-zawodowym.Zkoleiwwypadkupozostałychobcokrajowcówztejgrupy(np.wykonującychpraceniewymagającekwalifikacji)lokalizacjaichmiejscpracymożebyćzwiązanazmiejscemichzatrudnienia(np.zamożnymisuburbiami,gdziesązatrudniane
„MAŁAUKRAINA”CZYPOLSKIEVIETTOWN?... 95
ukraińskiemigrantki).Wartozwrócićuwagę,żebrakkoncentracjibranżowejw tejgrupie imigranckiej i charakterpracpodejmowanychprzezUkraińcówrównieżniesprzyjajątworzeniusięetnicznychskupisk.Związanejesttotakżezbrakiembariery językowej,dziękiczemuUkraińcymogąłatwiejwchodzićwbliższerelacjespołecznezPolakami,pracowaćwwieluzawodachiżyćwod-osobnieniuodinnychUkraińców,dziękiczemumogąmiećteżlepszydostępdozasobówmiejskich.Z kolei relatywniewiększa skłonność do koncentracji przestrzennejwiet-
namskich imigrantówzwiązana jestnie tylkozcharakterem ichdziałalnościekonomicznej,aleikulturowouwarunkowanąskłonnościądokooperacjiwe-wnątrzgrupowej ipodtrzymywaniagęstej siecietnicznejwceluadaptacjidożyciawPolsce.W wypadku badanych grup zaobserwowałyśmy więc trzy rodzaje czyn-
ników,naktórewskazywali innibadaczesegregacji społeczno-przestrzennejimigrantów.Rozmieszczenieimigrantówuzależnionejestodichcechspołecz-no-ekonomicznych oraz typu i miejsca aktywności ekonomicznej. Ogromnąrolę odgrywają też charakterystyki kulturowe i dystans kulturowy międzyimigrantami a społeczeństwemprzyjmującym, couWietnamczykówprzeja-wiasięwykorzystywaniemwwiększymstopniuetnicznegokapitałuspołecz-nego,auUkraińcówbazowaniemnapodobieństwiekulturowymzespołeczeń-stwempolskim.Obokodmiennychstrategiiadaptacyjnychnarozmieszczenieprzestrzenne imigrantówwWarszawiemająwpływuwarunkowaniamakro-strukturalne–sytuacjanarynkumieszkaniowymimiejskainfrastrukturako-munikacyjna,lokalnapolitykawładzczywreszcielokalnyzasięgfunkcjime-tropolitalnychmiasta.Wwypadkupierwszegozczynnikówznaczniewyższeopłatyzamieszkaniawcentralnejczęścimiastaorazwnowymbudownictwienie sprzyjająosiedlaniu sięw tychmiejscach imigrantów.Stąd ichobecnośćwobszarachorelatywniestarszejzabudowie.Podobnierozwójinfrastrukturykomunikacyjnej,np.węzłówiszlakówkomunikacyjnych,kształtujenietylkopreferencjemieszkaniowerodzimejpopulacji,aleicudzoziemców.Zasięgfunk-cjimetropolitalnychWarszawyokreślaobszar,naktórymetropoliaoddziałujepodwzględemgospodarczym,kulturalnym,politycznymczyprawno-admini-stracyjnym(Pirveli2003).Wkontekścieanalizrozmieszczeniaimigrantównaterenachpozagranicamiadministracyjnymistolicywartozwrócićuwagę,żeskupiają sięoni ciąglenaobszarachbędącychwgospodarczej zależnościodstolicy (np.napołudniowymzachodzie–okolice JanekorazPiastowa–czypółnocnymwschodzie–okoliceMarekiZąbek).NawiązującdomodeliPeacha(1996,1999),można teżstwierdzić,żespo-
łeczeństwo polskie generalnie jest wciąż wysoce homogeniczne i nawetwWarszawiewmiejscachkoncentracji imigrantówbrak jeszczeenklawmi-granckich, a Polacy mają niewielką styczność z mniejszościami etnicznymiinarodowymi.Właściwie żaden zmodeli zaproponowanych przez Peacha (2001) nie jest
równaniunp.zmetropoliamizachodnioeuropejskimimieszkaciągleniewieluimigrantów.Wydajesię,żespecyfikastolicyPolskiwymagaodrębnegopodej-ścia,któreuchwyciłobyteembrionalneprocesy.GdyjednakniepotraktujemymodeliPeacharygorystycznie,alejedynieuznamyjezaluźnąinspirację,dasięzauważyć,żeobydwiebadanewWarszawiegrupymniejszościowewykazująodmiennewzorywrozmieszczeniu.Ukraińcyprzejawiająkilkaprawidłowo-ścimodelu asymilacyjno-dyfuzyjnego. Z uwagi na podobieństwo kulturoweifizyczneorazbardziejrozbudowanewięzispołecznezespołeczeństwempol-skim,łatwiejniżWietnamczycysięasymilująorazrozprzestrzeniająnatereniemiasta.NatomiastprzybyszezWietnamubliżejsąmodeludobrowolnieplura-listycznego.Choćwichwypadkuniemożemystwierdzićistnieniaenklawyet-nicznej(cozakładatenmodel),alejedyniejejniewielkiezalążki,towpewnychobszarachmiasta grupa ta stanowiwyraźniewyższy odsetek niż na tereniecałejWarszawy,jednocześniepozostającgrupąmniejszościową.Wobydwugrupachzauważalnesąrównieżpewneprocesysuburbanizacji,
któremogąbyćobserwowanewnaraziesłabowidocznymzasiedlaniuprzezimigrantówpierścieniagminwokółstolicy.Powstajepytanie,czytendencjataoznacza awans społeczny przedstawicieli tych grup i integrację – lub nawetasymilację – jak zakładał omówionywcześniej klasycznymodel amerykań-ski;czyjest toraczejzwiązanez innymiczynnikami?Wartopowiedzieć,żew przypadku aglomeracji warszawskiej suburbanizacja nie musi świadczyćoawansiespołecznym,nacowskazująnaprzykładcenymieszkańigruntównacentralnych iperyferyjnych terenach.Należy teżzwrócićuwagęnaniskąjakośćprzestrzenipodmiejskiejwPolsce,częstozesłabąinfrastrukturą(rów-nieżkomunikacyjną).Ponadtonależy równieżwspomniećw tymkontekścieoobserwowanychwkrajachrozwiniętychzjawiskachreurbanizacjiirewitali-zacjikwartałówmiejskich.Wwypadkuwarszawskimmożetobyćtakżeozna-kąpodjęciaprzezimigrantówdziałańpragmatycznych,gdziezamieszkanienaprzedmieściachumożliwiadostępdotańszychzasobówmiejskich(np.miesz-kań),lepszydostępdolokalnychrynkówpracy(np.wprzypadkuusługtypusprzątanie) lubteż jestodpowiedziąnapolitykęwładzlokalnych(np.planówlikwidacjimiejskichtargowisk,wtymnajwiększegowWarszawiebazarunaStadionieDziesięciolecia).Opisanewwypadkuimigrantówtrendywpisująsięwbardziejogólnepro-
cesysegregacjispołeczno-przestrzennejmieszkańcówisuburbanizacjiobsza-ru, jakie obserwujemy obecnie wWarszawie (por. Jałowiecki, Szczepański2006,s.307).Imigrancimieszkająipracująwmieścieijegorejoniepodmiej-skim, które łącznie stanowią obszar funkcjonalny metropolii warszawskiej.WyłanianiesięzalążkówskupiskimigrantówpozaWarszawą,leczwrejonachpozostającychwwielostronnychpowiązaniachzestolicą(Zegar2003;Pirvelli2003),pozwalanapostawienietezy,żeprocesymigracyjnewWarszawiena-leżyanalizować,przyjmującszersząperspektywębadawczą,tj.badającobszarmetropoliiwarszawskiej.
„MAŁAUKRAINA”CZYPOLSKIEVIETTOWN?... 97
Literatura
Barbosa E.M., 2001,Urban Spatial Segregation and Social Differentiation: Foundation for a Typological Analysis, Lincoln Institute of Land PolicyConferencePaperCP01A03fortheInternationalSeminaronSegregationintheCity,LincolnInstituteofLandPolicy,Cambridge–Massachusetts,26–28lipca2001.
Blom S., 1999, „Residential Concentration Among Immigrants in Oslo”,International Migration,t.37,nr3,s.617–641.
BurgessE.W.,1923,„TheGrowthoftheCity:AnIntroductiontoaResearchProject”,w:Proceedings of the American Sociology Society,nr18,Chicago:UniversityofChicagoPress.
DarrochG.A.,MarstonW.G.,1971,„Social Class Basis of Ethnic ResidentialSocialClassBasisofEthnicResidentialSegregation:TheCanadianCase”,The American Journal of Sociology,t.77,nr3:491–510.
Fossett M., 2004, „Racial Preferences and Racial Residential Segregation:Racial Preferences and Racial Residential Segregation:ResultsfromMinimumSegregationModels”,referatzAnnualMeetingsofthePopulationAssociationofAmerica,Boston,Massachussetts, kwiecień.kwiecień.
Friedrichs J., 1998, „Ethnic Segregation in Cologne, Germany, 1984–1994”,Urban Studies,t.35,nr10,s.1745–1763.
KohlbacherJ.,ReegerU.,2005,„ResidentialSegregation,HousingMarketandImmigrants”,w:M.L.Fonseca, J.Malheiros (red.),Social Integration and Mobility: Education, Housing and Health,CentrodeEstudosGeográficosUniversidadedeLisboa,s.22–56.
KorbinF.E.,GoldscheiderC.,1978,The Ethnic Factor in Family Structure and Mobility,Cambridge:Ballinger.
LithmanY.G.,1997,Spatial Concentration and Mobility,AdiscussionpaperpreparedfortheSecondInternationalMetropolisConferenceCopenhagen,25–27września1997.
Malheiros J., 2002, „Ethni-cities: Residential Patterns in the NorthernEuropeanandMediterraneanMetropolises–ImplicationsforPoliceDesign”,International Journal of Population Geography, t.8,s.107–134.
MasseyD.S.,1979,„Effects of Socioeconomic Factors on Residential Segrega-EffectsofSocioeconomicFactorsonResidentialSegrega-tion of Blacks and Spanish Americans in U.S. Urban Areas”,”, American Sociological Review,t.44,nr6,s.1015–1022.
PeachC.,1996,„DoesBritainHaveGhettos?”,Transactions of the Institute of British Geographers,t.22,nr1,s.216–235.
PeachC., 1999, „London andNewYork:Contrasts inBritish andAmericanModels of Segregation”, International Journal of Population Geography,t.5,nr5,s.319–351.
Peach C., 2001, The Ghetto and the Ethnic Enclave, Lincoln Institute ofLand Policy Conference Paper CP01A18 for the International SeminaronSegregation in theCity,Lincoln InstituteofLandPolicy,Cambridge–Massachusetts,26–28lipca2001.
PhillipsD.,1998,„Black Minority Concentration, Segregation and Dispersal inBlackMinorityConcentration,SegregationandDispersalinBritain”,Urban Studies,t.35,nr10:1681–1702.
Pirveli M., 2003, „Funkcja metropolitalna a proces globalizacji”, Studia Regionalne i Lokalne,t.4,nr14,s.65–75.
TaeuberK.E.,TaeuberA.F.,1964,„TheNegroasanImmigrantGroup:RecentTrendinRacialandEthnicSegregationinChicago”,The American Journal of Sociology,t.69,nr4,s.374–382.
Węgleński J., 1983, Urbanizacja. Kontrowersje wokół pojęcia, Warszawa:PaństwoweWydawnictwoNaukowe.
Zegar T., 2003, „Procesy integracji obszaru metropolitalnego Warszawy”,Studia Regionalne i Lokalne,nr1(11),s.75–95.
‘little ukRaine’ oR PoliSh viettoWn? Social oR SPatial PatteRnS of immigRant Settlement in WaRSaW agglomeRation
Thetextaimstoanalysethepatternsofimmigrants’settlementinWarsawagglomeration,especiallytheirsettlementintheareaofthecityofWarsaw.Thesubjectofthestudyis:theemergenceofplaceswhereimmigrantsconcentrateandarelationbetweentheirplacesofresidencewithothertypesofconcentra-tion;factors thatdeterminetheplacesof immigrants’residenceandhowmi-grantsoperateintheurbanenvironment,aswellasarelationbetweentheplacesofimmigrants’settlementandtheireconomicactivityanditslocalization,cul-tural characteristics and the adapted acculturation strategies. To study theseproblemstheauthorsusetheexampleofthepopulationoftheVietnameseandUkrainianspossessingapermissionforsettlementintheMazowieckieProvince.Thearticlediscusesdifferences in thepatternsofsettlementsofbothgroupsandshowstheemergenceofsmallclustersinthecaseoftheVietnamese.