8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 1/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 2/394
OLUM
ve
KIYAMET
-ÖLÜME
HAZIRLIK-
MAM-I
GAZAL
.
SALAM
YAYINEV
Çatalçeme
Sok. Yücer
Han
No: 46/2
Caalolu/STANBUL
Tel.:
527
52
79-513
67
70
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 3/394
Dizgi
:
Saray
Ltd.
ti.
Bask
stanbul
-
1999
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 4/394
«Ölüm
insanlara
öütçü
olarak
yeter.»
Hadis-i
erif
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 5/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 6/394
ÖLÜMÜ
HATIRLAMAK
Ey lâhî
srlar örenmek
steyen Bir kimse:
1
—
lerin
sonu: Ölüm,
2
—
Son
dura: Kabir,
3
—
Kendisine
gelecekler:
Münker,
Nekir,
4
—
Vâdesi:
Kyâmet,
5
—
Ebedî
kalaca
yer: Cennet veya
Cehennem
oldu-
unu
bilirse,
o
kiiye
ölüm
düüncesinden
daha
önemli bir
düünce
gelmez.
O kii, akll
ise
ona
ölüm tedbirinden
üs-
tün tedbir
olmaz.]
Nitekim
Resûl (S.A.V.)
öyle
buyurmu-
tur:
J
—
Akll
olan
u
kiidir
ki, nefsini
zelîl klarak
emre
uy-
durur
ve
ölümünden
sonra kalacak
ilerde
(hazrlklarda)
bulunur.
Bir kii
ölümünü
çok
anarsa
çaresiz onun
hazrln
görmee
balar. Kabrini
Cennet
bahçelerinden
bîr
bahçe
bulur.
Bir
kii, ölümü
unutursa
onun
çalmas dünya
için
olur.
Âhiretin
azndan
gaflet
içine
düer.
Kabrini
de
Ce-
hennem
maaralarndan
bir
maara olarak
bulur.
Bundan
ötürü
ölümü anmak
büyük bir
fazîlettirTjResûl
(S.A.V.)
de:
—
Ey
dünya lezzetlerine
kendilerini
kaptranlar
diyerek
öyle
buyurmutur:
—
Siz
bütün
lezzetlerin
yok edildii
(yama
edildii)
za-
man
ann
—
O zaman ne
zamandr?
diye
sordular.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 7/394
HÜCCETJ'L-SLAM
MAM I GAZAL
8
Peygamber Efendimiz:
—
Ölüm
zamandr,
diye
cevap
verdiler.
Yine Resûl
(S.A.V.) öyle buyurdu:
—
Eer hayvanlar ölüm
haberini
sizin bildiiniz
gibi
bil-
selerdi, hiç
bir
kimse semiz
et
bulup yiyemezdi
Hazret-i Âie
(Allah
o
kadndan
raz
olsun)
öyle
buyur-
du:
—
Ben
Resûl
(S.A.V.)
Hazretlerine:
Ey
Allah'n
Resû-
lü dedim. Hiç
bir
kimse
ehitler
mertebesinde olur
mu?
Resûl (S.A.V.) :
—
Evet Günde
yirmi
kere
ölümü anan kii ehitlerle
bir-
likte harolunur.
Resûl
(S.A.V.)
bir
gün
bir
insan
topluluunun
yanna
varmt.
Onlarn
kahkalar uzaklara kadar
yaylyordu.
Onlara:
Bu
meclisinizi
bütün
lezzetleri
bozan eyle kart-
rnz diye
buyurdu.
Onlar
da:
O ey
nedir,
yâ
Resûlâllah?
diye
sordular.
Allah'n
Resûlü:
Ölümdür
cevabn verdi.
Enes (Allah
ondan
raz
olsun) öyle dedi: Resûl
(S.A.V.)
bana dedi
ki:
Ölümü
çok an ki,
o
seni
dünyadan yüz
çe-
virtir
ve
günahlardan
korur. Resûl
(S.A.V.)
yine
öyle
bu-
yurdu:
Ölüm, insanlara
öütçü
olarak
yeter. Bir
gün Re-
sûlullah Efendimizin huzurunda
bir
kiiyi
övüp duruyorlar-
d. Resûlullah: Onun kalbinde ölüm haberi
nicedir? diye
sordu. Onlar
da: Ondan, ölümü and hakknda
bir
ey
iitmedik dediler.
O
zaman
Resûl
(S.A.V.):
—
O
kii, sizin
düündüünüz
deer halkasnda
deil-
dir
diye
buyurdu.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 8/394
9
ÖLÜM ve
KIYAMET
Ebû Süleyman- Dârânî
dedi
ki:
Ümmü
Harûn'a: Ölme-
i ister misin?
diye
sordum.
O
da:
stemem
dedi. Niçin
di-
lemezsin? dedim.
O u
cevab verdi:
Eer
bir inana âsi
olsam,
bir
kusurda
bulunsam
onun
yüzünü görmekten
ka-
çnrm. Bu kadar günahla HakTeâlâ'nn dîdârn ben
na-
sl dileyeyim?
ÖLÜMÜ ANMAK
ÜÇ
TÜRLÜDÜR
Ölümü
yâd
eylemek,
anmak
üç
türlü olur:
Birincisi:
u
gâfil
kiinin anmasdr ki, dünya
ileriyle
uratndan ötürü ölümü
düünür
de
onu çirkin
görür:
—
Dünya ehvetinden, dileklerinden
geri kalrm diye-
rek korkar. Ölümü kötüler,
onun
zemminde
bulunmaa
balar
ve:
—
Bu
ölüm,
ne
fena,
ne
yararsz
eydir
ki,
önümüzde
belirmektedir der.
O
istedii
kadar ikâyet
etsin.
Dünya bu
güzellikleriyle
terkedilecektir. Ölümü
bu
yolda anmak onu
Hak Teâlâ ile
megul
etmi
olur.Eer bütün
dünya ona bulank
ve skn-
tl gelirse,
o da
dünyadan nefret duyar,
tiksinirse,
bu
da
faydadan
uzak kalmaz.
kincisi: Tevbe
ehlinin
ölümü
anmasdr ki, bu
kiiler
ölümü kendilerini malûp
etsin,
yensin
diye
anarlar.
Cen-
net
azn tedarikte
ve
ükürdedirler.
Bu hâlin,
bu
türlü
ölümü ann sevab çok büyüktür. Tevbe ehli
olan kii ölü-
mü
çirkin
ve
kötü
görmez.
Yalnz ölüm hazrln
görme-
den
giderse diye, ancak bu korku ile
ölümü fena görür.
Ölümü
bu
yolda istememek, onun gecikmesini
dilemek zi-
yan vermez.]
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 9/394
HÜCCETÜ'L-tSLAM
MAM-I
GAZAL
10
[üçüncüsü:
Ölümü
ârif
kiilerin
anmasdr.
Ariflerin
ölü-
mü
an
undan
ötürüdür
ki,
Allahü
Teâlâ'nn
dîdârna
ölümden
sonra
kavumak
umududur.
Seven
kii
sevdiine
kavumann
vâdesini
unutmaz.
Belki
daima
o
vâdeyi
bek-
ler.
Daima Yüce
Allah'n
dîdârna
kavumann
arzusunda
olur.l
Huzeyfe
(Allah
ondan
raz
olsun),
can
çekiirken
öyle
dedi:
—
Dost
geldi,
tam
vaktinde
geldi
Ve
yine
öyle
dedi:
—
Ey
Allah'm
Fakirlii
zenginlikten,
hastal
salk-
tan,
ölümü
de
dirilikten daha
çok
sevdiimi
bilirsin.
Ölümü
bana
kolaylatr.
Tâ ki,
senin
dîdârnla
rahat
olaym.
\
Bu
dereceye
varmann
ötesinde
bundan
daha
büyük
bir
derece
de
vardr
ki,
o
da
ölümü
ne
kerîh
görür,
ne
de
talep
eder,
ne
acele
gelmesini
ister,
ne
de
ölümün
gecikmesi
di-
leinde
bulunur.
Yalnz
Hak
Teâlâ
ne
hükmeylerse
onu
di-
ler.
Kendi
tasarrufunu
(kendi
dileindekileri
yapmay)
bra-
kr.
Böylece
teslim
ve
rza
makamna
erimi
olur.
Bu
ölüm
onun
yâdna
gelince
ölümün
hallerinden
korku
çekmedii,
hatta
ölüme
hiç
aldrmad
zaman
olur.
Çünkü
o,
dünyada
daima
müahede
âleminde
olur
ve
Hak
Te-
âlâ'nn
zikri
ona
galip
gelir.
Artk
ölüm de,
dirim de
onun
için
birdir.
kisi
de
eittir.
Bütün
hallerde
Hak
Teâlâ'nn
zik-
rine
ve
muhabbetine
dalm
olur.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 10/394
11
ÖLÜM
ve KIYAMET
ÖLÜMÜ
ANMANIN
KALBE
TESR
Ölüm
büyük bir itir
ve ulu
bir
tehlikedir.
Lâkin
insanlar
bundan
gâfildirler.
Ölümü
ansalar bile
bu
an gönüllerine
ilemez.Dünya
ilerine
öyle
dalarlar
ki,
baka bir
eye gö-
nüllerinde
yer
kalmaz.
Bundan
ötürüdür ki,
zikrin
ve tebi-
hin
de o kadar
lezzetini
bulamazlar.
te
bunun
ilâc
udur:
Mürîd
olan
bir
kii
bir
tenha
yer,
bir
halvet
ister.
Gönlünü
bir
saat
için
o tenhalkta ölüm dü-
üncesine salar.
Kendisine
u
hitapta
bulunur:
—
Ey nefisi
Ölüm
günü yaklat.
Belki de bugün gelir.
Ey
sâlih kii
Sen
bil ki,
sana: Bir
karanlk
eve gir
dese-
ler.
Sen
o
karanlk
evin
dehlizinde
bir kuyu veya
serseri bir
köpek
mi vardr
bilemezsin. Ya
da
yolun üzerinde bir
ta
m
vardr,
ya da baka bir
engel mi vardr, haberin
yoktur.
Bundan
dolay
o
karanlk
dehlize
girmekten
ödün kopar,
korkudan
dizlerinin
ba çözülür. Bil
ki,
ölümden
sonraki
hâl
de
bilinmi
deildir.
Kabirde olan
tehlike,
bu
tehlikeden
aa
deildir.
Bundan
gâfil
olmak,
bunlar bilmemek
ne
acâip bir cürettir
Buna
asl ilâç,
kendi
yadalarna,
akran-
larna
bakmaktr.
Onlarn
çou
ölmülerdir.
Onlarn
yüzle-
rini, hayâllerini
hele bir
aklna
getir.
Düün ki, her
biri
bir
makam,
bir
mevkide,
kendi muradnda
niceydi
Onlarn
dünyadaki sevinci,
ne kadar
gaflet
içinde olduklarn
gös-
teriyormu.
Bir gün anszn ölüm
gelip onlar
nasl kapt?
imdi sen
düün
ki,
kabirde
onlarn
vücutlar,
yüzleri nice-
dir.
Uzuvlar birbirinden
nasl
ayrlmtr.
Onlarn
derilerine,
etlerine,
gözlerine
ve
dillerine
kurtlar
nasl
üümülerdir
Onlar
bu belâya
çatmken,
arkadaki mirasçlar
maln
paylap
yemektedirler.
Hattâ kars
baka
bir
erkee
de
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 11/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
12
varmtr.
Onu
temaâ
etmekte
eski
kocasn
unutmakta-
dr.
Sen
yine
arkadalarnn
durumunu
ve
günlük
yaama-
larn
düün
ki, onlarn
âlemi
seyredilerini,
gülmelerini
ve
gafletlerini
aklndan
geçir.
Yirmi
ylda
eriebildikleri
ilerin
tedbirleriyle
uratklarn
fikreyle.
Onlar
bu
kadar
zahmet-
ler
çektiler.
Oysa
kefenleri
bezci
dükkânnda
bulunmaktay-
d.
Bundan
habersizdiler.
Sen de
kendi
kendine:
—
Sen
de
onlar
gibisin
Senin de
gafletin,
hrsn,
eahh
liin,
bilgisizliin,
aptalln
onlarnki
gibidir.
Sana
öyle
biri
saadet
nasip
oldu
ki,
onlar
senden
önce
dünyadan
ayrld-
lar.
Bundan
sen
ibret
almalsn.
Nitekim: o
kiiye ne
mut-
ludur
ki,
bir
bakasndan
öütlenir diye
buyurulmutur
demelisin.
Sonra da
kendi
ellerini,
ayaklarn,
parmaklarn,
gözle-
rini,
dilini
düünmelisin.
Hepsi de
biribirinden
uzaklaacak-
lardr.
Az
zaman
içinde
de
akreplerin
gdas,
ylanlarn
ve
yerde
yaayan
baka
haerelerin
yiyecei
olacaktr.
Sen
kabirdeki
kendi
yüzünü,
vücudunu
hayâle
getir
ki,
bunlar, pis
koku
içindedirler,
vücudun
dalmtr.
Uzuvla-
rn
birbirinden
ayrlm,
murdar
bir
hale
gelmitir.
Ve
sen ey
sâlih
kii, buna
benzer
eyleri,
her
gün
ken-
di
özüne
kalb
dili
ile
söyle.
Tâ ki,
bâtnn
haberdar
olsun.,
Ölüleri
görünce
dille yâd
etmenin
etkisi
olmaz.
Âdemolu
daima
kendisini
cenazelere
bakarken
görür.
Sanr
ki, dai-
ma
bakalarnn
cenazesini
görecek,
kendisinin
cenazesi-
ni
görmeyecektir.
Çünkü
o,
kendisini
hiç
bir kere
ölü gör-
mü
deildir.
Gözle görülmeyen
ey
de
vehme
gelmez.
Bundan
ötürüdür
ki,
Resûlullah
Efendimiz
bir
hutbede
öy-
le
buyurdu:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 12/394
13
======^^
ÖLÜM
ve
KIYAMET
—
Doru
söyleyin Ölüm
bizim
üzerimize yazlm
m-
dr?
u
alnp götürülen
cenazeler
tez
geri dönecek
konuk-
-
lar
mdr?
Biz
onlar
topraa
koyarz,
miras
olarak
braktk-
larn
yeriz. Biz kendimizden
gâfil kiileriz.
.
—
nsanlara ölümü
unutturan
ey
de
çok
zaman
tûM
emel
(bitmeyen isteklerdir.
Bütün
fesatlarn,
kötülüklerin,
fena-
lklarn
ba
da bu
tûl-i
emel,
sonu
gelmeyen isteklerdir.
1
j
EMEL
AZLIININ
FAZLET
Bir kimse
çok
yaayacan,
ömrünün
uzun
süreceini
ölümün
kendisine tez eriemeyeceini
düünürse, o
kii
ölümü
hatrlamaz olur ve onun
din
ilerini yerine
getirdii
görülemez. Çünkü
kendi kendine
öyle
der:
—
Önümüzde
çok
zaman
var.
Ne
zaman
sevap
ilemek
stesek
ileyebiliriz. Hele
imdiki zamanda
rahatmza
ba-
kalm.
Sevab daha
sonra düünürüz ..
r-
Ama,i
bir kii
ölümü
yakn bilirse,
bütün
hallerde
öümün
tedbiri
(hazrl)
ile urar:
Bütün
saadetlerin asl
budur.
]
Resûl (SAV.), bn-i
Ömer'e öyle
buyurdu:
—
Sabaha
çktm vakit
akama kadar
sa
kalacana
htimal
verme. Diriliinde ölüm
azn
hazr
et.
Salnda
da
hastalk
yiyeceini bir
yana koy.
Çünkü,
ey
Abdullah,
yarn
HakTeâlâ'nn katnda
halinin
ne olacan
bilmezsin.
Resûl
(S.A.V.)
yine öyle
buyurdu:
—
Sizin
için
hiç
bir
eyden
korkum
yok.
llâ
iki
eyden
korkuyorum.
Bunlardan
biri
havanza
uymanz,
öteki
de
uzun
ömür
dilemenizdir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 13/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I GAZAL
1
Resûl (S.A.V.) abdest almak için
su aranmaya
balanr-
ken
derhal Teyemmüm
eder,
toprakla
abdest alrd.
Ashâb-
kiram:
—
Yâ Resûlâllah Su yakndr dediklerinde Alah'n
Re-
sûlü
de:
—
Su
getiren
kii
bana
eriinceye
kadar
ya sa
kalrm,
ya
kalmam derdi.
Resûl
(S.A.V.)
bir
gün
baz
ashâbna:
—
Ey sahâbelerim Cennet'e girmeyi
diler misiniz?
diye
sordu.
Onlar
da:
Evet, Ya Resulallah dediler.
O
zaman Resûl (S.A.V.):
—
Emellerinizi
azaltn
Ölümü
daima
gözünüzün
önüne
getirin Hak
Teâlâ'dan
hakk ve lâyk ile hâyâ edin
diye
buyurdu.
Bir
kii bir
kardeine
mektup yazp
dedi ki:
—
Dünya uykudur. Âhiret
ise uyanklktr.
Bu ikisinin
arasnda ölüm bir
haldir
ki, bize
satar. Bu
iki
halin
birbiri-
ne
karmas
da
yorumu
yaplamayan,
sadk
olmayan
rü-
yalardr,
vesselâm.
UZUN
ÖMÜR
STEMENN SEBEPLER
i
*
Ey
sâlih kii
Sen
bil ki, Âdemolu
uzun ömrün
sevgisi-
ni
kalbinde
yaatr.
Bu
iki
sebepten
ötürüdür.
Bunlarn
biri-
si
cahillik, dieri
de
dünya
sevgisi'dir.
j
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 14/394
15
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Eer
dünya
muhabbeti
fazla
olursa ölüm
onu
sevdii
eylerden
ayrr.
Âdemolu
da bunu
düünür, ölümü
sev-
mez.
Onu
kendisine
düman
sayar.
Onu
kendisine
uygun
bulmaz]
nsan,
kendisine
uygun
gelmeyen
her
eyden
uzaklamak
ister.
Kalbini kendi
arzusuna
uygun
olan
ey-
lere
balar.
Bu
arzular
içinde
daima ömür
sürmek, mal
sa-
hibi
olmak,
kadnlarla evlenmek,
çocuk
sahibi olmak
gibi
istekler
vardr.
Bunlarn
gayesi
yeryüzünde
kalmaktr.
Ölüm
bütün
bu dileklerine
aykr
düer. Ölüm neymi
unu-
tur.
Eer
bir
lâhza
hatrna
ölüm
gelse
onu
sebepsiz
geri-
ye atar.
Kendi
kendisine:
—
Önümüzde
nice
zaman
vardr.
Kendi
önemli
olan
i-
lerimizi
daha
büyüdüümüz
zamanlar
yaparz
derler.
Fakat
büyüyünce
de:
—
Sabret, hele ihtiyar
olsun der.
Ama
yalannca
da:
—
Hele
u
binalar
tamam
edeyim,
oullarma ev-bark
yapaym.
O
zaman
gönlümü onlarn
düüncesinden
kurta-
rrm
der.
Topra
sular,
üstüne
tohum
eker. Yine:
—
Gönlümü ölüm
fikrinden
uzaklatrp
bundan kurtu-
lursam,
ancak
bundan
sonra
ibâdet
lezzetine
kavuurum
diye
yorumlar
yapar.
Böyle
bir
düman
onun gönlünü
kartrr,
onun kula-
n burar.
Bundan
ötürü
Âdemolu
ibâdetini geri
brakr.
An-
szn
da
ölüm
gelir.
bâdet
hasreti
cannda
kalr.
Cehen-
nem
ehlinin
feryad
çok kere
böyle ilerini
geriye
brak-
maktan
olsa
gerektir.
Yâni:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 15/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAMMAM4
GAZAL
16
—
Cennet
hazrln
bugün veya
yarn
yaparm
deme-
lerinden
ötürüdür.
Bunlarn
hepsinin
asl
dünya
sevgisidir.
Hem
de
gafle-
tin ölümü
akla
getirmemesindendir.
Nitekim
Resûlullah
Efendimiz
öyle
buyurmutur:
—
Siz
neyi ve
kimi dilerseniz
dileyin,
sizden onu
geri
alacaklardr.
i
Ama
cehalet
udur
ki,
gençlie
güvenilir Hattâ u
bile
bilinmez
ki, bir
kii
yala-nnçaya
kadar
bin
genç
ve
bin
ço-
cuk
ölür,
gider.
ehirlerde
bundan
ötürü ihtiyarlarn says
azdr.
Çünkü
yalla
çok
az kii
eriir,
insanlarn
çou
da-
ha
yalanmadan
ölüp gider.
Cehaletin
bir
sebebi de
udur
ki,
insan
ksm vücudu
salam ve
salkta iken
anszn ölü-
mün
gelmesini
uzak sanr. O
kadar bir eyi
bilinmez ki, an-
szn
gelen
ölüm
ne
kadar enderse,
hastaln
anszn
gel-
mesi
öyle
ender
deildir. Hastalk
anszn
gelince
ölüm
de
anszn
gelebilir.
O
halde insan
ölümün göz
önünde
bir
gü-
ne
gibi parlayp
durduunu
bilmeli.
O
günein önüne
bir
gaflet bulutu
getirip
daima
onun
gölgesinde
yaamay bir
rahatlk
bilmemelidir.
I
UZUN
EMELDEN
KURTULMANIN
ÇARES
|
Uzun
emelden
kurtulmann
çaresi,
onun
sebebini orta-
dan
kaldrmakla
olur. Sebebi
ise
bilindLj
imdi onun
gide-
rilmesine,
çaresine
bakmal.
Dünyasevgisinin atlmas
ça-
relerini
bundan
önce
açklamtk-
Sözün ksas
bir kimse
dünyay
bilirse
dünyay
sevmez.
Onun
lezzetinin
birkaç
gün
olduunu
bilir. O
lezzet
de
çaresiz
olarak
ölümle bâtl
olur.SSimdiki
zamanda
da
bulanklktan ve
acdan,
belâdan
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 16/394
17
=
ÖLÜM
ve
KIYAMET
uzak olmad,
hiç
bir kiinin
bunlardan sâfî kalmad
bili-
nir.
Bir kii
âhiretin
baki
kaldn
ve insan ömrünün
ksal-
n
düünürse
unu
anlar ki, âhireti
dünyaya
satan, rüya-
snda
birkaç
akçeyi
uyanklnda
bin
altndan
üstün
gören
gibidir.
Zirâ,
dünya
uyku ve rüya
âlemine
benzer.
Hadîs-i
erifinde
Resûl
(S.A.V.) öyle
buyurmutur:
—
nsanlar
uykudadrlar.
Öldükleri
zaman uyanrlar.
Ama
cehlin ilâc,
tertemiz
düünceler ve
gerçek
mârifet-
i
le olur.
öyle bilinmeli
ki, ölüm
kimsenin
elinde deildir.
n-
sann
kendi
diledii
zamanda
gelmez.
Ne zaman
gelecei
de belli
olmaz.
Bunun için,
gençlie
veya baka bir
eye
de
güven
duyulmamaldr.
]
UZUN EMELN
DERECELER
nsanlar
ömür
ve
emel
uzunluunda
ayr
ayr
düün-
mektedir.
Kimi
kiiler
dünyada
süresiz
kalmak
isterler.
Ni-
tekim
Cenâb- Hak
öyle buyurur:
Sizin
kiminiz
bin
yl ömrü
olmasn
ister. (Bakara
Sûresi:
96).
Kimi kii olur
ki,
bir yldan
ziyâde
ümitlenmez. Gelecek
yl
için
tedbir
almaz. Kimi kiiler
olur ki,
bir
günden ziyâde
umutlanmaz
ve ertesi
günü
tedbirinde
bulunmaz. Nitekim
sâ aleyhisselâm
öyle demitir:
—
Yarnki
rzkn için
gam yeme.
Eer ömür
kalmsa
rzkn
da kalr.
Eer ömür
kalmamsa,
bakalarnn
rzk
için
niçin
zahmet
çekersin?
Kimi kii
olur ki:
Bir saatlik
bile
yaama
umudu
yoktur.
Nitekim
Resûl
(S.A.V.) teyemmüm
ederken
su
istedii va-
kit:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 17/394
HÜCCETlFLjSLAM MAM-I
GAZAL
=
1
—
Olur
ki,
su
bana
erimeden ecel erer
diye buyurdu.
Yine
kimi kiiler vardr ki, ölüm onun
gözü önünde olur.
Öyle ki,
hiç
bir zaman
gözünün
önünden gitmez.
Nitekim
Resûl
(S.A.V.)
Muâz bin
Cebel'e (Allah ondan raz olsun)
öyle sordu:
—
Ey
Muâz mânn
hakikati
nedir?
Muâz bin
Cebel
de
u
cevab
verdi:
—
Hiç
bir
adm
atmadm
ki,
ikinci bir
adm
atmak
için
düünmü
olaym
^nsanlarn bir
çou
bu yolda ayr
ayr düünceye sahip-
tir. Eer bir kimsenin
ümidi bir
ay
kadarsa,
ümidi krkgün
olandan
fazileti daha ziyâdedir.
Bu
dereceler onlarn ile-
rinden
belli
olur]Meselâ
bir kiinin yolculukta
iki
kardei ol-
sa
biri
bir
ay
içinde,
ötekisi
bir
yl
içinde
geri
dönecek
olsa-
lar, önce
ilk
geri dönecek
olan
kardei
için hazrlk
tedbirin-
de
bulunur.
kinci
kardeinin hazrln
geri brakr.
Her kii
kendisini
ksa emelli sanr.
Lâkin
onun
niâne-
si,
yapaca
ileri
çabuk
yapmaa komas, her ald
ne-
feste
ecelin
kendisine mühlet
verdiini
ganimet
bitmesidir.
Nitekim
Resûl
(S.A.V.)
öyle
buyurmutur:
—
Be
ey
gelmeden önce u
be
eyi
ganimet
bilin:
1
—
htiyarlk gelmeden
gençliin,
2
—
Hastalk gelmeden
shhatin,
3
—
Meguliyet vakti
gelmeden
bo
zamann,
4
—
Ölüm
gelmeden
hayatn,
5
—
Fakirlik gelmeden
önce
zenginliin kymetini bilin.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 18/394
19
======
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Yine
Resûl (SAV.) öyle buyurdu:
Sizin
her
birinizin
dünyadan
bekleyecei eyler
ancak
unlardr:
1
—
Ya azdrc
zenginlik,
2
—
Ya unutturan
yoksulluk,
3
—
Ya fesada
veren
hastalk,
4
—
Ya
insan kayd altna alan ihtiyarlk,
5
—
Veya hzl bir
ölüm,
6
—
Yahut
mehur
yalanc
deccâl
ki,
o
errin deccâl-
dr,
7
—
Ya
da tez
gelen kyâmettir.
Yine Resûl (S.A.V.)
öyle
buyurmutur:
—
ki nimet vardr ki, insanlarn
çou
onlarda aklanm-
lardr: Birisi
shhat, öbürü
bo
zaman frsatdr.
Bir
hadîs-i
erifte
öyle
denilmitir:
—
Sûr'a
birinci
kez üflemek demi
geldi.
Onu ikinci kez
üflemek
takip edecektir.Ölüm de bütün
arliyle gelmi
olacaktr.
Resûl
(S.A.V.) ashâbn gaflette gördüü
zaman,
onla-
rn ara yerinden dik bir
sesle
öyle buyururdu:
—
Gerçek
olarak size
ölüm gelecektir. Ya saadetle, ya
ekavetle
size
eriecektir.
CAN
ÇEKMENN
DDET
Âdemouluna
can çekmenin
acsndan baka iddet
ve
elem
olmasayd
bile,
eer
akll
bir
kii
ise,
onun
korkusun-
dan,
düya
lezzetinden
hiç
bir
lezzet
duymam
olmas
ge-
rekirdi.
Çünkü o:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 19/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM I GAZAL
==
20
4
—
Oda
kapsndan
içeri bir hrsz girse,
bir
topuzla
ba-
na vursa
diye
düünse,
korkudan
uyuyamaz ve
uykunun
tadn
alamaz.
Belki
hiç
bir
hrsz
gelmeyebilir.
Ama
Mele-
kil-Mevt'in (ölüm
meleinin) gelmesi ve
cann almas
mümkün ve
mukadderdir. Takdir-i
lâhi'dir. Bu
ise
bir hay-
dudun gelip baskn yapmasndan, ban topuzlamasn-
dan daha
korkunçtur.
Böylece:
—
Ben ölümden korkmam demek gafillikten baka
bir
ey
deildir.
Can çekimenin
ac
ve
zahmetleri
için
bütün
din büyük-
leri söz
birlii
etmiler ve:
—
Can verme,
bir
kimseyi klçla yaralamaktan yahut
testere
ile ikiye
biçmekten
daha çetin, daha zordur demi-
lerdir.
L
Sen bil
ki,
yarann
acs
undan
olur
ki,
bir
uzvumuz
ne
zaman
yaralansa,
ruhumuz ondan
haber alr. Ve
açk
bir
gerçektir
ki,
klç
yaras. ruha
büyük
bir
strap
verir.
Bun-
dan
ötürüdür ki,
atein acs
bütün vücut parçalarna ge-
çer, dalr. Can çekime öyle
bir
acdr
ki,
yalnz ruhta
be-
lirir ve ruhun bütün
varl
o acya
boulur.
Can veren
kii-
nin
susmas,
ses
çkaramamas,
güçsüzlüündendir.
Öyle
ki, can vermenin güçlüünden ötürü
dil tutulur. Akl
ak-
na
döner. Bunu
da
ancak bunu
tadan,
bu
hâli
yakînen
gör-
mü
olan,
ya da
nübüvvet
nuru ile
bu
hali görmezden
ön-
ce
bilmi
olan
bilir.' Nitekim
sâ
aleyhisselâm öyle demi-
tir:
—
Yâ
havâriyyûn Dua edin, tâ
ki,
HakTeâlâ
benim
ca-
nm
almay
kolaylatrsn Ben
ölümden
o kadar
korkuyo-
rum
ki,
ölümün
verdii
bu
korkudan öleceim.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 20/394
21
=====
^^
ÖLÜM ve
KIYAMET
Resûl (SAV.) de
ölüm dakikalarnda
öyle
derdi:
—
Ey
Allah'm Sen
Muhammed'e
can
vermeyi
kolay-
lat
r.
Hazret-i Aye Hatun (Allah
ondan
raz
olsun)
öyle de-
di:
—
Bir kiinin can
vermesinin kolayl
olsa
ben, o kolay-
lktan ümitlenmem.
Çünkü, Resûlullah'n
can
vermesinin
güçlüünü
gördüm
ve
ölüm
vaktinde
Resûlullah
öyle der-
di:
—
Ey Allah'm Bu
ruhu
kemiklerimin
arasndan
ve sinir-
lerimin
içinden
çkar Sen bu
zahmeti bana
kolaylatr.
Resûlullah
Efendimiz
ölümün
vasfn anlatr,
öyle bu-
yururdu:
—
Ölüm
acsn
çekmek
üç
yüz
klç
vuruu
gibidir.
Yine Resûl (S.A.V.)
öyle
buyurdu:
—
Can vermenin en kolay
yün
yuma
içinden
dikenli
bir
dal
çekmek gibidir
ki,
kolaylkla
ayrlmas
mümkün
de-
ildir.
}
Hazret-i
Ömer'e (Allah ondan
raz olsun)
Kâ'bül-Ahbar
sordu:
—
Can
çekimenin hâli nicedir?
O
da
ona
u
cevab
verdi:
—
Bir
dikenli
aac
bir
kimsenin
gösüne
soksalar
ve
her diken
bir
damara
girse,
güçlü
bir kii
de
o
dikeni
da-
r
çekse
ne
ac
duyulursa,
ite
ölürken
can
çekmek
de
o
aclara benzer.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 21/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
22
CAN
ÇEKMENN
KORKULARI
l
Can çekimede,
bu anlattmz
eylerden
baka
üç
büyük belâ vardr.
Birinci
Belâ: Melekül-Mevt
(Ölüm
Melei)
olan
Azrail'in
yüzünü görmektir
ki,
bir haberde
öyle
gelmitir:
brahim
aleyhisselâm
can
alc
melee:
—
Seni, günah
olanlarn
cann
aldn
ekilde
görmek
isterim
dedi.
'
Ölüm
Melei:
—
Buna
güç
getiremezsin
dedi.
brahim
aleyhisselâm
da:
—
Öyle
görmünmeni istiyorum
diye
srar
etti.
Ölüm
Melei
de kendisini ona
o
surette
gösterdi.
bra-
him,
o zaman karsnda
bir kii
gördü
ki,
kapkara
ve çir-
kin bir
yüzü vard.
Pis bir
koku
yayyordu.
Kllar diken
di-
ken
kabarmt.
Kara giysiler
giyinmiti.
Azndan
duman-
lar
ve
ateler
fkryordu.
brahim
aleyhisselâm
hemen
dütü,
bayld.
Akl
bana
gelince
Ölüm Meleini
yine ken-
di
biçiminde gördü
ve:
—
Ey Melekil-Mevt,
dedi.
Eer
âsî bir kii seni ölmez-
den
önce
bu
sûrette
görse
ona
bu
korku
yeterlidir.
Ama
Allahü
Teâlâ'nn
buyruuna itaat
edenler,
bu
kor-
kudan
kurtulmulardr.
O
Melei
gayet
güze
bir
görünü
içinde görürler.
Öyle
ki,
âhirette, onun
yüzüne
bakmakla
duyduklar rahatlktan
baka
hiç
bir
rahatlk
bulmasalar»
bu
da
onlara
yeterli olur.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 22/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 23/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL
==
24
Melei hemen
onun
cann ald.
Oradan
da
ayrlp
gitti.
Pa-
diah
da
cansz
olarak atndan
yere yuvarland.
Ölüm
Melei
oradan
bir
mü'minin
evine
geldi.
Ona:
—
Sana söyleyecek gizli bir sözüm
var
dedi'.
O kii:
—
Söyle,
nedir? diye
sordu.
Ölüm
Melei:
—
Ey
kii
Ölüm Melei
dedikleri
Melek
ite benim
de-
di.
O da:
—
Merhabaaa
Geç
geldin.
Seni
bekliyordum
zaten
imdiye kadar
hiç gazi bir kimse
benim yanma gelmi de-
ildi.
te,
buyur,
al
canm
dedi.
Ölüm Melei:
—
Biraz otur. Ne
hacetin varsa
onu
gör.
Ne
iin
varsa
onu
da
yap
dedi.
Mümin kii:
—
Benim
Allahm'a varmaktan baka
önemli iim yok-
tur
dedi.
Ölüm Melei de:
—
Öyleyse
ne
halde dilersen
cann
o
ekilde
alaym
dedi.
Mü'min
kii
de:
—
Sabret ki, abdest alp namaz klaym
Ben
secde
ha-
linde
iken
sen de
canm
al dedi.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 24/394
25
=
ÖLÜM ve
KIYAMET
Ölüm
Melei
de onun
dedii
ekilde ruhunu
kabzetti.
A'me buyurdu
ki:
—
Ölüm Melei,
Hazret-i
Süleyman'n
yanna girmiti.
Süleyman'n nedimelerinden birisine keskin keskin
bakt.
Ölüm Melei dar çknca o
nedime:
—
Ey
Süleyman
O
bana keskin
baklarla
bakan
kim-
di?
diye sordu.
Hazret-i Süleyman:
—
O, Ölüm
Meleiydi
dedi.
Nedime:
—
Yoksa benim canm almak m
diliyordu?
Ne
olur,
rüzgâra
ferman
buyur,
beni
Hindistan'a götürsün
diye ri-
cada
bulundu.
Eer
bir daha
o
buraya
gelirse
beni
görme-
sin,
bulamasn,
dedi.
Süleyman'n ferman
ile yel
o
kiiyi
Hindistan'a
götürdü.
Ölüm Melei
tekrar
Süleyman aleyhisselâm'n yanna
ge-
lince:
—
Ey
Melekül-Mevt
Benim
o
nedimeme
dik
baklarla
bakmtn. Neden ötürü öyle
baktn?
diye
sordu.
Melek
de:
—
Bana
Hisdistan'a gidip
onun cann
almam
emir
bu-
yurulmutu.
Varaym onun
cann
alaym
dedim.
Sana
u-
ramtm. Onu
burada
gördüm
Onun
bir anda nasl
Hin-
distan'da
bulunabileceine atm,
kaldm. Vaktâ ki,
Hin-
distan'a
vardm.
Onu orada
gördüm.
Cann
aldm, dedi.
Bu
hikâyelerden maksadmz, Ölüm
Melei
görmeme-
nin çaresi olmadn bildirmektedir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 25/394
HÜCCETÜ'L-SLAM ÎMAM-I
GAZAL
=
26
[kinci
Belâ: Kirâmen Kâtibeyn'i görmektir ki, onlar
ölen
kiinin üstüne
müekkel
koymulardr. Onu gözetlerler. Ha-
berde
gelmitir
ki,
bu
iki
melek ölümün
son
deminde
o
ki-
iye görünürler? Eer
HakTeâlâ'ya
itaat
etmi, buyruklar-
n yerine getirmi bir kimse
ise
ona:
—
Allahü
Teâlâ sana
hayrl karlklar, ivazlar versin
Bizim
katmzda
çok
tâat
kldn. Bizi rahat ettirdin derler.
Âsi ise:
—
Bizim önümüzde çok günahlar,
çok yasaklanm
i-
ler iledin Bizi
honut klmadn
derler.
te
bu
vakit,
ölünün
gözünü havaya diktii
ve bir daha
yummad
zamandr.
[^Üçüncü Belâ:
Kii,
kendi âhiret mekânnn Cennette
mi,
Cehennemde
mi
olduunu
görü?
ki,
eer
Allah',
Al-
lah'n sevdiklerini
seven ve onlarn yolunda giden bir kim-
se ise
Ölüm Melei ona:
—
Ey
Hak
Teâlâ'nn
dostu
Sana müjdeler
olsun
Sen
cennetliksin
derler.
Günahkâr
kula
da:
—
Ey
Hak
Teâlâ'nn
düman
Sana
Cehennem
müjde
olsun
derler.
Bu halin
acs
can almak acsnn
iki
kat olur. (Bundan
Allahü Teâlâ'ya snrz.)
Bu yolda Resûl
(S.A.V.) öyle
buyurmutur:
—
Sizden
bir kii,
nereye
varacan
bilmeden,
hattâ
Cennet'teki
veya Cehennem'deki
yerini görmeden
dünya-
dan
dar çkmaz.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 26/394
27
ÖLÜM
ve KIYAMET
Bunlar
u hallerdir
ki, dünyada
görülür, kabirde
ve ka-
birden
sonra
görüleceklere
göre çok
küçük
ve
hafif kalan
eylerdir.
KABRN
ÖLÜ LE
KONUMASI
Resûl (sallâllah aleyhi ve sellem) öyle buyurdu:
\
—
Ölüyü
kabre koyduklar zaman kabir
ona
öyle
der:
Vay
sana,
ey
Âdemolu
Sen
neye
marur
oldufidft.
Sen
bilmiyor
muydun
ki, ben
mihnet eviyim,
yalnzlk
eviyim ve
karanln
eviyim? Ylanlar,
akrepler
duraym?
Âsilerin
zindanym.
Sen neye
aldandn? Oysa yanma
gelince he-
men
kaçardn
akna dönmü biri
gibi
bir
aya
geri ba-
sard.
Yine
haberde
gelmitir
ki,
Resûl
(S.A.V.)
öyle
buyur-
mutur:
—
Allah'n
buyruuna
itâât eden kulu
kabre
koyarlar.
O
kiinin iyi ameleri onun çevresini sarar. Ve onu
muhafaza
altna alrlar. Ayann
ucundan
azab
melekleri
gelirler.
NAMAZ,
onlar
karlar:
—
Onun yanna
varmayn
O,
Allah
için
ayakta
çok
dur-
mutur
der.
Melekler
ölünün
ba ucuna
ilerler. ORUÇ, o zaman
on-
larn
karsna
dikilir:
—
Onun yanna
varmayn,
o
Allah
yolunda
çok susuz-
luklar
çekti
der.
Sonra
azap
memlekleri
ölünün
yanna
gelirler.
O
za-
man
SADAKA
karlarna
çkar
ve:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 27/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I GAZAL
28
—
Buna dokunmayn.
O, bu
eli ile çok sadaka
vermi-
tir der.
Melekler
ardndan
gelince
HAC
ve
GAZA
dile
gelerek
onlara:
—
Ona
demeyin
O
Hak
Teâlâ'nn
yolunda
zahmetler
çekmitir
derler.
O
zaman melekler
o
ölüye:
—
Sana
bu
makam
mübarek
olsun
deyip
çekilirler.
Ondan sonra
RAHMET
MELEKLER
gelirler.
Cen-
netten
bir yatak
getirirler.
Yata
döerler.
O
kiiye
kabri
gepgeni
ederler. Gözün görebildii yere kadar
kabri
ge-
niler.
Sonra Cennetten
bir
kandil asarlar.
O
mübarek ölü
tâ
Kyamet Gününe kadar o
kandilin
nuru ile aydnlanr.
Abdullah
bin
Ubeyd
(Ondan
Allah
raz
olsun)
Resûlulah
Efendimizin öyle
buyurduunu
rivayet
etmitir:
—
Ölü, kabre konunca
cenazesinin
ardndan gelen
ii-
lerin
ayak
seslerini iitir.
Herkes dönüp gider. Onunla ko-
nuan kimse kalmaz. Onunla konuan imdi
kabirdir.
Kab-
ri
ona:
Benim vasfm, benim
heybetimi ve benim darl-
m
sana
nice
kez söylememiler
miydi? Benim için ne
amel iledin,
ne hazrladn?
der.
MÜNKER
ve
NEKR'N
SORULARI
Resûl
(sallâllahü aleyhi
ve
sellem)
öyle
buyurdu:
[ Kul
ölünce
ona
iki
melek
gelir.
kisi
de
kapkara
yüzlü,
gök gözlü
melektir.
Birinin
ad
Münker, ötekisinin
ad
Ne-
kir'dir.
Bu iki melek
kula:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 28/394
29
ÖLÜM
ve KIYAMET
—
Hak
Teâlâ'nn
ve
Peygamberin
hakknda
ne dersin?
diye
sorarlar.
Eer
kul
mü'min
olursa:
Hak
Teâlâ
birdir ve
Muhammed
O'nun
Resûlü
ve
kuludur.
Bundan
sonra
yet-
mi
arn
genilii
ve
yetmi arn
uzunluu
kadar
kabre
genilik
ve
büyüklük
verilir.
Kabrin
her
köesi
nurla
doldu-
rulur
ve
ona:
Rahat
rahat
yat burdal
derler.
O da:
Beni,
kavmim
ve
akrabamn
yanna koyun
Onlar
benden ha-
berli
edin
der. Melekler
de ona:
Burada
yat.
Yeni
bir gelin
nasl
uykuya
varrsa
öyle
uyu.
Seni hiç
kimse
uyandrmaz.
Ancak
çok
sevdiin
birisi
uyandrabilirîderler..
Allah
esirge-
sin
eer
o münâfk
bir
kii
ise
ona: Hak
Teâlâ'y
ve
Pey-
gamberi
nasl bilirsin?
diye
sorduklarnda
der
ki: Halkn
azndan
bir
eyler
iitirdim.
Söylenip
dururlard.
Ben
on-
larn
dediini
derim
diye cevap
verir.
O zaman
topraa:
Onu
sk denir.
Yer
onu öylesine
skar
ki,
kaburga
kemikle-
ri biribirine
girer.
Böylece
Kyâmete
kadar
azapta
kalr.
j
Resûlullah
Efendimiz,
Hazret-i
Ömer'e
(Allah
ondan
ra-
z
olsun)
buyurdu
ki:
Ey
Ömer
Kendini
nasl
görüyorsun?
Sen
ölünce
adamlarn
sana
bir
mezar
kazarlar
ki,
dört
arn
uzunlu-
unda, bir
arn
ve bir
kar
geniliindedir.
Ondan
sonra
seni
ykarlar
ve
kefenine
sararlar.
O kabire
koyarlar.
Üstü-
ne
toprak
döküp
geriye
dönerler.
Sonra
sana
kabir
yolda-
Münker
ve
Nekir
gelir.
Onlarn
sesleri
gök
gürültüsü
gi-
bidir.
Gözleri
imek
çakar
gibi
olur. Kllar
yerde
sürünür.
Dileriyle
mezarnn
topran
yararlar.
Seni
tutarlar,
kald-
rp
silkerler
ve
sarsarlar.
Ömer
de
Resûlullah
Efendimiz'e
öyle
sordu:
—
Ey
Allah'n
Resûlü
O
lâhzada
benim
aklm
bamda
olur
mu?
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 29/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
30
Resûlullah:
—Olur
yâ
Ömer dedi.
Hazret-i
Ömer
de:
—
Korkmam
öyleyse
Ben
onlara kâfi
gelirim
dedi.
Bir
hadîs-i
erifte
öyle
buyurulmutur:
—
Kâfire kabirde
iki canavar
satatrrlar.
Bunlarn
ikisi
de
kör ve
sardr. kisinin
de elinde
demir
bir srk
vardr
ki,
balar
develere
su
verilen
kovalar
kadardr.
O
srkla
onu
döverler.
Tâ
kyamet
gününe kadar
bu
hâl
sürer.
Ne
gözü vardr
ki, görüp
acsn,
ne
kulaklar
vardr
ki, iitip
efkat göstermi
olsun.
Hazret-i
Aye
(Allah
o kadndan
raz
olsun)
öyle
bu-
yurdu:
—
Kabrin
öyle
bir
skmas
vardr
ki,
eer
ondan
bir
kii
kurtulabilseydi Said
bin
Muâz
kurtulurdu.
Hazret-i
Enes
(Allah ondan
raz
olsun)
öyle dedi:
—
Resûiullah'n
kz Zeyneb,
Allah'n
dâvetine
uymu-
tu. Onu mezara
koydular.
Babas
Resûlullah
Efendimiz'in
yüzü
batan
baa
sarard.
Yüzünün
rengi
eski halini
aln-
ca,
biz:
—
Ey
Allah'n
Resûlü
dedik.
Bu
ne
haldir
ki,
sana gel-
di?
Oda:
—
Kabrin
sktrma
safhalarn ve
azabn
hatrladm.
Bana,
ona
edilecek
azabn
az
olaca
bildirilmiti.
Ama
ka-
bir
onu öyle skt
ki,
bütün âlem
iitti.
Resûlullah Efendimiz
sonra
unlar
buyurdu:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 30/394
31
ÖLÜM ve
KIYAMET
—
Kâfirlere kabir
azab
u
biçimde olsa
gerektir
ki,
dok-
san dokuz
ejderha
iledir.
Hem
ejderha
bilir
misiniz
ki, dok-
san dokuz ylandr ve her
birinin yedi
tane ba
vardr.
Ölü-
yü
kimi
zaman srr,
kimi
zaman yalarlar.
Kimi
de tenine
zehirlerini
aktrlar.
O
zehirle
onu
iirirler.
Bu
hâl kyâ-
met'e kadar böyle sürer,
gider.
Yine
Resûlullah
(S.A.V.)
öyle buyurdu:
—
Kabir.âhiretin
ilk uradr.
Eer
kabir kolay olursa,
ondan
sonraki
duraklarda
ii daha
da
kolay
olur,
eer
zor
olursa
sonrakiler
daha
da
zorlar.
Ey
lâhî srlara
ermek isteyen
Sen
bil
ki,
kabirden son-
ra
gelen, sûrun
üflenmesidir.
Ona
Nefha-i
Sûr
denir.
Ondan sonra Kyamet Günü'nün
uzunluu,
scakl
ve
ter döktürmesi
gelir.
Bundan
sonra
gelen,
günahlarn
soruturulmas
korku-
sudur.
Ondan sonra da Amel
Defteri'nin
sadan
m
verilir, sol-
dan m verilir korkusu
gelir.
Daha
sonraki
korku
Maher
halknn
arasnda rezil
olmak,
knanmak
korkusu
vardr.
Daha sonra terazi korkusu gelir.
Kii:
yilikler kefesi
mi
ar
gelecek?
Kötülükler
kefesi
mi
ar
gelecek?
diye
korkar.
Bundan
sonra
hasmlara
zulmetmesi
sorulur.
Onlara ce-
vap
vermek
korkusu da
vardr.
Ondan sonra
Cehennem'deki zebâniler
korkusu
vardr.
Bundan
sonra
da:
Boyunlara geçirilen
zincirlerin, ylan-
larn, akrep ve
haerelerin korkusu
vardr. Bu
azaplar
da
iki türlüdür.
Biri
Cismânî
Azâb,
ötekisi
de
Ruhânî
Azâb'tr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 31/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
—
32
KABR
EHLNN
HKÂYELER
/
Bu
âlemde
olan
kiilere
ölmülerin
halini
bilmenin
yolu
yoktur. Yalnz
Mükâefe
(yâni
Allah'n
evliyasnn
kefi)
ile
bilinir ve
örenilir. Veya uyku
âleminde
yahut
uyanklk
âle-
minde bu
mükâefe
olur. Fakat
duygularmzn o
gayb
âle-
mine
hiç bir yolu
yoktur.
Ölmüler,
öyle bir
âleme erimi-
lerdir ki, bu
be
duygumuzun
hepsi,
onlar anlamaktan
uzaktr^Nitekim
kulak,
renkleri,
ekilleri
görmekten
uzaktr.
Ancak
Âdemolundan
gaybn
gizli
hallerini
kefedecek bir
özellik
vardr ki,
zâhirî duygularn
zahmetleri
ve
dünya
megaleleri
ile
örtülü
kalmtr.
Âdemolu
uykuya
varnca
örtüsünde
bulunduu
megaleden
kurtulur.
Hâli
de
ölmü-
lerin haline
yaknlar.
O
ölmülerin
yaaylar,
halleri
ona
açlmaya
balar.
Yine bu
özellikten ötürüdür
ki,
ölüler
de
bizden
haberli
olurlar.
O
zaman
da
bizim
güzeramellerimizle
sevinirler,
günahlarmzdan
ise
kayglanrlar.
Nitekim
bu
da
Peygam-
ber
Efendimiz'in
hadîs-i
erifinde
bildirilmitir.
Onlarn ha-
ber
almalar
Levh-i Mahfuz
aracl
iledir. Baka bir vas-
ta
ile
deildir.
Çünkü gerek
bu
dünyadakilerin,
gerek öteki
dünyadakilerin
halleri Levh-i
Mahfuz'da
yazlmtr. Âde-
molunun
Levh-i
Mahfuzla
ilgili olursa
öteki
âlemdekilerin
halleri
Levh-i
Mahfuz'dan
bilinir.
Onlarn da
Levh-i
Mah-
fuz'la
ilgisi olduu
için
onlar
da
bu
dünyadadakilerin
halini
oradan
bilirler.
Levh-i
Mahfuz'un
benzeri
u
ayna gibidir
ki, her eyin
ekli
o
aynada
görünür.
Âdem'in ruhu
da
bir
ayna
gibidir.
Ölenlerin ruhu da
ayna
gibidir.
Bir ayna,
karsnda
bulu-
nan bir
aynann
içindekilerini nasl
tekrar
gösterirse Levh-i
Mahfuz'da
yazlanlar
da
bizim ve
ölmülerin
ruh
ayna'arn-
da
öyle
görülür. Ama
sanma
ki,
Levh-i
Mahfuz
aaçtan, ya
da
kumatan
veya
baka
bir eyden
yaplmtr. O,
ba
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 32/394
ÖLÜM ve
KIYAMET
gözü
ile görülmez. Bunun
imkân
yoktur. Orada
yazlm
olan yazy
okuyamayz.
Onun
benzeri
olan
bir
eyi gör-
mek
istersen bunu
kendi
varlndan
iste.
Çünkü
bütün
ya-
ratlmlarn
bir
örnei
de
sende
vardr.
Tâ
ki,
o
vasta
ile
bütün eyleri
bilmek belki sana yol
olur. Lâkin sen
kendi
özünden
gafilsin.
Ya baka
eyleri nasl
bilebilirsin?
Levh-i
Mahfuz'un
örnei,
hâfz
olan
bir kiinin
dima-
dr.
Hâfz kii bütün
Kur'ân' ezberler. Sanki
Kur'ân
beyni-
ne
yazlmtr.
Kur'ân'
sanki dimanda
yazl
olarak
görür.
Ama bir
kii dima zerre zerre ayrsa
ve
ba
gözü
ile on-
lara baksa,
Kur'ân'n
bulunduu
yeri
orada
göremez.
Böy-
lece
sen
de
Levh-i Mahfuz'da,
eyann yazln bu
cins-
ten
bilmelisin.
Levh-i Mahfuz'da
yazlan
eylerin
ucu-bu-
ca yoktur.
Bamzn
görünen
gözüyse
sonu olan
eyle-
ri görür, baka
bir
ey
görmez. Böylece
sonsuz olan
bir
e-
yi, sonu
olan
bir
eyde
nak-i mahsusla
tasvir
eylemenin
yolu yoktur.
Böylece Yüce
Allah'n Levhas,
Kalemi ve
onu
yazan
el,
hiç
senin bir
eyine
benzemez. O'nun
kendisinin
de sana
benzerlii yoktur.
Maksadmz,
gayb
âlemindeki-
lerin bizim
de
onlardan haber
almamzn imkânsz
olmad-
n
anlatmaktr. Nitekim
rüyada
da
görürsün
sen
Ölüleri
güzel veya
çirkin
halle görmek, onlarn
diri
olduuna
veya
—Allah
esirgesin—
azapta
olduuna
bir
delildir.
Onlar
yok
olmu deillerdir.
Nitekim Kur'ân-
âzimüan onlarn
diri
olduklarn
u
âyet-i
kerimede bildirir:
Onlar ki, Hak yolunda ehld
olmulardr,
siz onlar
ölülerden sanmayn.
Aksine, onJar
yayorlar, diridir-
ler.
Rablerinin katnda
rzklanmlardr.
Allahü Te-
âlâ'nn
kendilerine
fazlndan
verdii eylerde
ferah
bu-
lucudurlar.
Arkalarndan henüz
(ehit
olup) kendileri-
nin
derecelerine
erimeyenlerle
beâret
bulucudarlar;
onlar için korku
yoktur, onlar
mahzun da
olmazlar.
(Âl-i
mrân
Sûresi:
169-170).
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 33/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I GAZAL
34
RÜYA
YOLU
LE
ÖLÜLERN
HALLERNN
BLNMES
Resûlullah (sallâllahü
aleyhi ve sellem) öyle buyurdu:
—
Bir kimse beni
rüyada
görürse
gerçek
bilsin
ki,
o
rü-
yada
beni
görmütür.
Çünkü eytan benim klma gire-
mez.
Hazret-i
Ömer
(Allah
ondan
raz
olsun)
dedi
ki: Resûlul-
lah'
rüyamda
gördüm
ki, bana kar bir üzüntüsü
vajd.
O'na:
Yâ
Resûlâllah
Ne oldu?
dedim.
O da: Oruçlu
ekin
karn
öpmemek
elinden
gelmez
mi?
diye buyurdu. Evet
Oruçlu
iken
ev halkn öpmek gerçi haram
deildir.
Fakat
yaplmamas
daha iyidir.
Nitekim
Hazret-i Ömer bundan
sonra oruçlu
iken
karsn
hiç öpmedi. Sddtk
olanlarda
böyle
birey
ho
görülmez.
Belki
bakalarnda
göz
yumu-
labilir, müsamaha
gösterilir.
Ömer
bin Abdül-Aziz dedi
ki:
—
Ben
Resûlullah
Efendimizi rüyamda
gördüm. Ebû
Bekir
ve
Ömer'le
oturuyordu. Ben
de
birlikte oturdum, an-
szn
Ali
ile Muâviye'yi getirdiler,
bir
odaya sokup kapy ka-
padlar.
Ali
(Allah
ondan
raz
olsun)
hemen
odadan
dar
çkt
ve:
—
Hüdâ
hakk
için benim hakkm verdiler dedi.
Sonra
da
ardndan Muâviye hzla
çkt:
—
Beni
de
Hüdâ hakk için baladlar dedi.
Zübeyde'yi
rüyada gördüler. Ona:
—
Hak Teâlâ
sana ne kld? dediler.
Zübeyde:
—
Hak
Teâlâ
beni
yarlgad
ve bana rahmet kld dedi.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 34/394
35
==========^^
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Ona:
—
Kâbe
yolunda nafaka kldn
maldan
ötürü
mü?
de-
diler.
Oda:
—
Onlarn
sevab
o
maln sahiplerine gitti.
Beni
ise
niye-
timden
ötürü
yarlgad
dedi.
Süfyân- Sevrî'yi
rüyada gördüler. Ona:
—
Hak Teâlâ
sana
ne kld? dediler.
O da:
—
Bir
ayam srat
köprüsünün
üstüne
koydum,
birini
de Cennet'e astm dedi.
Ahmed bin el Havârî dedi ki:
—
Bir
kadn
rüyada
gördüm. Onun güzelliini hiç
bir
eyde
görmemitim.
Onun
yüzü,
parlaklkta
imek
nuru
gi-
biydi.
Ona:
—
Bu
senin
yüzünün parlakl
nereden
geliyor? dedim.
O:
—
Hatrnda
mdr
ki, filân
gece
Hak
Teâlâ'y anp alar-
dn dedi.
—
Hatrmdadr
dedim.
Kadn
da:
—
Senin gözünün
yan
yüzüme sürdümdü.
Bütün
bu
nur ondandr dedi.
Kettânî, Cüneyd-i
Badâdî
Hazretlerini %ada gördü
ve
ona
sordu:
—
Hak
Teâlâ sana
ne
kld?
Cüneyd de u
cevab
verdi:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 35/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 36/394
37
========^
ÖLÜM ve
KIYAMET
—
Rahmet
eyledi dedi.
Yine:
—
Yâ
Abdullah
bin
Mübarek'in
hali
nedir? diye
sordular.
O da:
—
Ona her
gün
iki
kez
izin verirler,
Hak
Teâlâ
Hazretle-
rini görür,
dedi.
Mâlik bin
Enes'i
rüyada
gördüler. Ve
ona:
—
Hak
Teâlâ
sana
ne
yapt?
dediler.
Oda:
—
Osman
bin
Affan'dan iittiim
bir sözle rahmet
kld.
Ne zaman bir cenâze
görse:
Sübhane'l-hayyi'llezi
lâ ye-
mût
—
Tebih ederim
o
Allahü
Teâlâ'y
ki,
diridir
ve
ölmez,
buyururdu,
dedi.
Hasan-
Basrî
(Allah
rahmet
eylesin),
Allah'n
emrine
boyun eip
O'na
kavtuu gece
bi jjkii rüyasnda
gök ka-
plarnn açldn
ve
öyle
nidâ
edildiini
duydu.
Bu ses:
—
Hasan,
Hak
Teâlâ'y gördü
ve
Rabb
ondan honud
oldu diyordu.
Cüneyd-i
Badâdî,
eytan
rüyada
görmütü.
Badat
çarlarnda çplak dolayordu.
Cüneyd
ona:
u
Âdemo-
ullarndan utanmaz msn? diye sordu.
eytan da:
Bunlar
adam
deil ki dedi.
Adam
olan
onlardr ki,
unîziyye Mes-
cidinde bulunurlar.
Hem
de
beni
zebûn
klm, âciz
brak-
mlardr,
dedi.
Cüneyd sonrasn öyle
anlatt: Ertesi sa-
bah unîziyye
Mescidine
vardm.
O
kiilere
uzaktan bak-
tm.
Hepsini
düünürken
gördüm.
Balarn
dizlerinin
üstü-
ne
koymulard.
Bana
seslenip:
O
mel'unun
sözüne bakp
aldanma sakn
dediler.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 37/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL
38
Ukbetül-Gulâm,
Cennet
hurilerinden
birisini rüyasnda
gördü.
Güzel
mi güzel bir
hurîydi.
Utbe'ye:
Ben
sana
vur-
gunum,
âkm.
Sakn,
beni
senden
yasaklayacak
bir
i
i-
leme
dedi Utbe
de:
Dünyay
üç
talakla
boadm.
Tâ sana
eriinceye
kadar onun
çevresinde
dolamayacam
dedi.
mâm-
afiî dedi ki:
Bir
mükül
ile,
karlamtm.
Onu
çözemedim.
Âciz
kaldm.
Rüyamda
bir
kiinin
geldii-
ni
gördüm.
Bana: u
duay oku
dedi.
Dua
uydu:
Ey
Al-
lah'm
Benim
kendi
nefsimin
zarar
veya
yarar,
ya
da
ya-
amas
veya
ölümü
kendi elimde
deildir.
Senin ihsan
bu-
yurduundan
baka
bir
ey
almaya gücüm
yok.
Senin be-
ni
korumandan
baka
saknmak
da
elimden
gelmez.
Ey
Allah'm
Sen bana
sevip rza
gösterdiin
söz
ve
hareket-
lerde
yardm buyur.
Bu duay,
uykudan
uyannca
okudum.
Kuluk
zaman-
na
kadar o
güçlüümü
çözdüm.
Utbe
binGulâm'
kimi kiiler
rüyada
görmülerdi.
Ona:
Öldükten
sonra Hak
Teâlâ sana ne
kld?
diye sordular. Ut-
betil
Gulâm
da:
Hak Teâlâ
bana rahmet
kld
dedi ve son-
ra
içlerinden bir
kiiye: Bu
rahmet
de senin
evinin
duvarn-
da
yazl
bulunan
duadan ötürü
oldu dedi. Ertesi sabah o
kii
uykudan
uyand.
Gerçekte
evinin
duvarnda
Utbet-il
Gulâm'n
kendi
elyazs
ile yazlm
olan
u
duay
gördü:
Ey
azmlara
hidâyet
verici,
ey
günahkârlara
rahmet
edi-
ci,
ey
din
yolunda
sürçenleri kurtarc
olan
Allah'm
Ey ha-
ta
edenlerin
hatasn
balayc
Büyük tehlikede olan bu
kulunu
bala
sen
Ve
bütün
müslümanlara mafiret
eyle
ve
bizi kendilerini ebedî
hayatla
diri
klp
nimetlerinle rzk-
landrdn
dostlarndan
eyle
ki,
onlar nebîler,
sddklar
ve
ehitlerdir.
Ey
âlemlerin Rabbi
Duamz kabul eyle.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 38/394
39
ÖLÜM
ve
KIYAMET
MAL
VE VÜCUDA
BR
ZARAR
GELD
ZAMAN
ÖLÜMÜ
STEMEKTEN
SAKINDIRMAK
r
l
Buhâri ve
Müslim'in
Enes
(r.a.)'den
rivayet ettiklerine
göre,
Peygamber
(s.a.v.)
öyle
buyurmutur:
Sakn kimse
kendisine
dokunan
bir
zarardan
dola-
y
ölümü
istemesin.
E^k;
kendini
ölümü istemekten
alyokamyorsa
öyle desin:
-
Rabbim,
yaamak
bana
daha hayrl
olduu müd-
detçe
beni
yaat;
ölümüm
bana daha hayrl
olduu
zaman
ruhumu
al.
Müslim'in
Ebu
Hüreyre
(r.a.)'den
rivâyetine
göre, Pey-
gamber
(s.a.v.)
öyle
buyurmutur:
Hiç
biriniz
ölümü
aslâ
istemesin
ve
ölüm
gelme-
den
de gelmesine
duâ
etmesin.
Çünkü sizden
biriniz
öldüü
zaman
ameli kesilir.
Hem
de,
müminin
ömrü
kendisine
hayrdan
baka bir
ey
arttrmaz.
Buhari ve
Nesâi
Ebu
Hüreyre
(r.a.)'den
o da Peygam-
ber
efendimizden;
öyle
buyurduunu
rivâyet etmilerdir:
Sakn
hiçbiriniz
ölümü
istemisin;
eer
iyi
ise
umu-
lur kî iyiliini
artrr.
âyet
kötü
ise
umulur
ki
vazge-
çer.
Câbir (r.a.)'den
riâyet
edildiine
göre,
Peygamber efen-
dimiz
öyle
buyurmutur:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 39/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL
=====
40
Ölümü
istemeyiniz.
Çünkü, ölümden
sonra, âhiret-
te
harn
korkunçluu
çok iddetlidir. Hem
de Allah,
insana
tevbe
ve
dönüü
nasip
edinceye kadar
ömürü-
nün uzamas,
mutluluktur.
Buhâri ve Müslim'in
rivâyetlerine
göre,
Enes
(r.a.)
öy-
le
buyurmutur:
Eer
Rasûlullah, (s.a.v.)
ölümü istemekten
nehyet-
meseydi, ölmemizi
isteyecektik.
Buhâri
de
Kays
bni Ebu
Hâzm (r.a.)'dan unu
naklet-
mi:
Habbab
(r.a.)'n
yanna gittik.
Onu ziyaret
edecek-
tik. Hasta
idi
yedi yerindeki yaras
dalanmt. Bize:
Eer
Rasûlullah
(s.a.v.) bizi, ölümü
istemekten
me-
netmeseydi,
ölümümü
isteyecektim.
dedi.
Mervizi'nin
Muaviye kölesi
Kasm (r.a.)'den
rivayetine
göre, Rasûlullah
(s.a.v.)'in
iitecei
bir
tarzda,
hastal
srasnda
Sa'd
ib-i
Ebu
Vakkas
(r.a.)
ölümü
istedi.
Rasûlul-
lah,
(s.a.v.):
Ölümü isteme,
eer Cennet ehlinden
isen
kalmak
sana
daha
hayrldr,
eer
cehennem
ehlinden
isen,
ne
acelen var
ki,
ona kouyorsun
diye buyurdu.
Hâtib'in, tarih kitabnda
bn-i
Abbâs (r.a.)'dan
rivayetine
göre,
Peygamber efendimiz
(s.a.v.) öyle
buyurmutur:
Hiç kimse
ölümü istemesin,
çünkü
kendisine ne
hazrlandn
(Yani bana
ne geleceini)
bilmez.
mam
Ahmed,
Ebu
Yala,
Taberani
ve
Hakimin,
Ümmül-
Fadl (r.a.)'den
rivayetlerine göre:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 40/394
41
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Rasûlullah,
(s.a.v.)
yanlarna geldii amcas,
Abbâs
(r.a.) hasta
idi,
ikayetlenip
ölümü istiyordu.
Rasûlullah
(s.a.v.)
ona:
-Amca
Ölümü isteme,
eer
sen
iyiysen
ecelini
er-
telenip
iyiliini
arttrman
senin için
daha
hayrldr;
eer
kötü
isen,
ecelinin ertelenip
kötülüünden vaz-
geçmen
yine
senin için daha
iyidir,
sakn, asla ölümü
isteme
diye
buyurdu.
mam
Ahmed'in
Ebu
Hüreyre
(r.a.)'den
rivayetine
göre,
Rasûlullah
(s.a.v.)
öyle
buyurmutur:
Kendisine
ölüm gelmeden
hiç kimse ölümü iste-
mesin
ve ameline
güvenmeden ölümün gelmesine
dua
etmesin.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 41/394
HÜCCETTL-tSLAMMAM-I GAZAL
42
ALLAH'A TAAT LE GEÇEN UZUN
ÖMRÜN ÜSTÜNLÜKLER
Ebu
Bekre.(r.a.)'dan rivâyet edildiine
göre:
Bir
adam:
Ya Rasulallah, insanlarn hangisi
daha
hayrl-
dr? diye sordu. Rasûlullah
(s.a.v.) cevaben:
Ömrü
uzun olup ameli güzel olandr. buyurdu.
Sonra,
adam:
nsanlarn
hangisi
daha
erlidir?
diye
sordu.
Rasûlullah (s.a.v.):
Ömrü uzun
olup
ameli
kötü
olandr diye buyurdu.
Hâkim'in, Câbir
(r.a.)'den rivayet
ettiine göre Rasûlul-
lah
(s.a.v.):
.
En hayrlnz
ömrü en
uzun, ameli en güzel olan-
nzdr.
buyurdu.
mam Ahmed, Ebu
Hüreyre
(r.a.)'den
rivayet
ettiine
göre Rasûlullah (s.a.v.):
En iyiniz, ömrü uzun olup, ameli
güzel
olandr.
di-
ye
buyurdu.
Tâberâni'nin
Ubâde
bin
Sâmit
(r.a.)'dan
rivâyetine
göre,
Rasûlullah
(s.a.v.):
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 42/394
43
=
ÖLÜM ve
KIYAMET
-
En
iyinizin
kim
olduunu
söyleyeyim
mi?
dedi.
Sahâbiler:
-
Evet
ey
Allah'n
RasûluL
Rasûlullah
(s.a.v.):
-
Doru
dürüst
gitmek
artyla
slâmiyet
içinde
en
uzun
yaayannzdr.
diye
buyurdu.
Yine
Taberâni'nin
Avf
bin
Mâlik
(r.a.)'dan
rivâyetine
gö-
re,
öyle
demitir:
Rasûlullah
(s.a.v.)'den
iittim
öyle
diyordu:
Müslümann
ömrü
uzadkça
kendisinin
hayr
ar-
tar.
mam
Ahmed
ve
bn
Zenceveyh
Ebu
Hüreyre
(r.a.)'dan
rivayetlerine
göre
öyle
demitir:
/ Huza'a
kabilesinin
bir köyünden
iki
adam
vard.
Rasûlullah'n
(s.a.v.)
hidayetiyle
müslüman olmutu-
lar. Biri
ehid
dütü,
dierinin
eceli bir
sene
ertelendi.
Talha bin
Ubeydullah
(r.a.)
öyle
dedi:
Cennet
bana
göründü.
Eceli
ertelenen
ehidden
önce
cennete
konduunu
gördüm.
Bundan
hayrette
kaldm.
Sabahleyin
bunu
Rasûlullah
(s.a.v.)'e anlattm.
Rasûlullah
(s.a.v.):
O, dierinden
sonra
bir Ramazan
orucunu,
alt
bin
rekât farz
ve
nice
sünnet
rekâtlarn
edâ
etmedi mi.
di-
ye
buyurdu/j
mam
Ahmed ve
Bezzar,
Talha
(r.a.)'dan
rivâyetlerine
göre,
Rasûlullah
(s.a.v.):
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 43/394
HÜCCETTL-ÎSLAM
MAM-I GAZAL
44
Allah katnda
tebihinden, tekbirinden,
tehlilinden
ötürü,
islâmiyet
dini
içinde
ihtiyarlayan
kiiden
daha
üstün
yoktur
diye
buyurdu.
Ebu Nuaym'in,
Said bin
Cübeyr (r.a.)'den
rivâyetine
gö-
re
öyle
demitir:
Farzlar
yapmak,
namazlar
klmak ve Allah'n
na-
sip
ettii
zikri yapmak üzere müslümann
her
bir gün
yaamas onun
için bir ganimettir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 44/394
45
==
=
==^^
ÖLÜM ve
KIYAMET
DNÎ
BR
FTNE
KORKUSUNDAN
DOLAYI
ÖLÜMÜ
STEMEK VE
GELMESNE DUÂ
ETMENN CEVÂZI
Maiik'in Ebu
Hüreyre
(r.a.)'den
rivayetine
göre,
Rasûlul-
iah
(s.a.v.):
Kii dierinin
kabrinin
yanndan geçip
keke
onun
yerinde
olsaydm,
demeden
kyamet
kopmaz
buyur-
mutur.
Mâlik
ve Bezzâr,
Sevbân (r.a.)'den
rivayet
etiklerine
gö-
re, Resûlullah (s.a.v.)
öyle
buyurdu:
Yâ
Rabbi
hayrl
ameller
ilemeyi,
günahlardan
sa-
knmay
ve miskinleri
sevmeyi
bana
nasip
et.
nsanla-
ra
bir
fitne
musallat
etmek
istediin
zaman beni fitne-
ye
bulatrmadan
yanna
al...
Mâlikin, Ömer
(r.a.)'den
rivayetine
göre,
öyle
demitir:
Ey
Allah'm, güçsüz
kaldm,
zayfladm,
yalandm,
duygularm
denetimimden
çkt.
Hiç
bir
eyimi
kaybet-
meden, eksiltmeden
beni
yanna al.
Bunun
üzerine bir
ay
geçmeden Hz.
Ömer
(r.a.)
vefat
etti.
Süleym
el-Kindi'den
rivâyet
edildiine göre
öyle,
de-
mitir:
Bir dam
üzerinde Ebu Abs
el-Gifari
(r.a.) ile berabe-
dim.
Veba'dan
bir
topluluun
öldüünü
görüyorduk.
Ebu
Abs:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 45/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
=
46
Ey
veba beni
de
al
dedi
ve
bu
dediini
üç
sefer
tekrarlad.
Ona
dedim:
Neden
bunu
söylüyorsun?
Rasûlullah
(s.a.v.):
Kimse ölümü
istememeli
Çünkü
ölümle
ameli ke-
silir
ve
dönü yapmak için
de
dünyaya
geri
gönderil-
mez.
demedi
mi?
Ebu Abs:
Rasûlullah
(s.a.v.)'den
iitmedin
mi ki
diyordu:
Alt
eyi
geçmek
(yani kurtulmak)
çin
ölüme
kounuz:
1-
Sefih insanlarn
âmir
olmas.
2-
Rezil insanlarn
çok
bulunmas.
3-
Hakem satlarnn
olmas.
4-
Kanlarn
hafife
alnmas.
5-
Sla-i rahimin
kopukluu.
6-
Bâz
sarholar ki Kur'an'
çalg edinirler.
Dini
bil-
gileri
onlardan
az olduu halde
adam
tutarlar
ki,
onla-
r Kur an
la
elendirsin.
fhlakim'in
Hasan'dan
rivayetine
göre,
öyle demitir:
Hakem
bin
Amir:
Ey
vebâ
beni
al dedi.
Birisi
ona:
Neden
bunu
söylüyorsun?
Halbuki
Rasûlullah
s.a.v.)'den iittim
ki:
Sakn hiç biriniz ölümü
istemesin
dedi. Hakem
bin
Amir:
Sizin
iittiinizi
ben
de iittim.
Fakat alt
eyi
geç-
mek
istiyorum dedi.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 46/394
47
ÖLÜM
ve
KIYAMET
-
Hakem satn.
-
Rezillerin
çokluunu.
-
Çocuklarn
âmirliini.
-
Kanlarn dökülmesini.
-
Sla-i
rahimin kopukluunu.
-
Bâz sarholar ki, âhir
zamanda kurra olurlar,
Kur'an' çalg edinirler.
J
bn-i
Sa'd,
Tabakat
adl kitabnda
Hatib
bin
Ebu
Fü-
dale
(r.a.)'dan rivayetine göre;
Ebu
Hüreyre (r.a.)
sanki ölümü istiyormu gibi, ondan
bahsetti.
Bâz arkadalar,
Sen
Rasûlullah (s.a.v.)'in
yi-kötü hiç kimseye ölümü istemek yakmaz,
iyi
ise
iyiliini
arttrr, kötü ise
vazgeçer. sözünden
sonra,
nasl
ölümü
istersin dediler.
Bunun
üzerine
Ebu
Hü-
reyre:
Ben nasl ölümü
istemeyeyim. Halbuki ben alt e-
yin
bana
yetieceinden
(ilieceinden)
korkuyorum:
1-
Günahlar hafif görmek.
2-
Hakem
sat,
3-
Sla-i rahim
kopukluu,
4-
Rezillerin
çokluu,
5-
Baz sarholar kl Kur'an' çalg
edinirler.
Taberani'nin
Amr
bin
Abese' (r.a.)'dan,
onun da
Rasû-
lullah (s.a.v.)'den rivayetine göre,
öyle
buyurmutur:
Ameline
güvenmedikten sonra,
kimse
ölümü
iste-
memen. Eer
müslümanlar
içinde
alt hasleti görürse-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 47/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
=
48
niz
o zaman
ölümü
isteyiniz.
Eer
nefsiniz
elinizde
ise
onu
Ahirete gönderin...
(O
hasletler
de
unlardr):
1-
Kan
dökmek,
2-
Çocuklarn
amir olmas,
3-
Rezillerin
bol olmas,
4-
Sefihlerin
amir
olmas,
5-
Hakem
satlarnn
olmas,
6-
Kur'an'
çalg
edinen
sarholarn
bulunmas...
Ebu Nuaym, bn-i
Mes'ud
(r.a.)'dan
rivayet
ettiine gö-
re, Rasûlullah
(s.a.v.)
öyle
demitir:
Mümin
ölümden önce
baka
hiçbir
eyi
sevmeye-
cek hale gelmeyinceye
kadar
Deccal
çkmaz.
bn-i
Ebu
Dünya,
Süfyan
(r.a.)'dan
rivayetine
göre:
nsanlarn
bana
öyle bir zaman
glecek
ki, ölüm
o
zamann
kurralarna
(alimlerine)
kzl
altndan
daha
se-
vimli olacak.
Ebu
Hüreyre
(r.a.)'dan
rivâyet
edildiine
göre
Rasûlul-
lah
(s.a.v.)
öyle
buyurmutur:
Yakndr
ki,
mümin için
ölüm,
içtii
souk
bal er-
betinden daha
sevimli olur.
Ebu Zer (r.a.)'dan
rivâyet
edildiine
göre
öyle
demitir:
nsanlarn bana bir
zaman
gelecek,
içlerinde
ce-
naze
geçerken keke
ben
onun
yerinde
olsaydm'
di-
yecekler.
bn-i
Sa'd, Ebu
Seleme
bin
Abdurrahman'dan
rivâyet
ettiine
göre:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 48/394
49
=======^^
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Ebu
Hüreyre
hasta
idi,
yanna
gidip ziyaret ettim.
-
Yâ Rabbi Ebu Hüreyre'yi
ifa
et.
dedim.
O,
Yâ
Rabbi
Ebu
Hureyre'ye
eski
shhat
halini
ver-
me , dedi
ve öyle devam
etti:
-
Ey
Ebu Seleme
yakndr
ki,
insanlarn
bana
bir
zaman
gelir,
Ölüm
onlar için kzl
aldmdan
daha
sevim-
li olur.
Yâ
Ebu Seleme,
yakndr ki,
adam
kabrin
yanndan
geçerken
keke
ben senin yerinde
olsaym diyecek.
Yakn bir zamana kadar
yaarsan bunu
görünsün.
Mervezi
cenâzeler
konusunda
Mürretü'l-Hemeda-
ni'den rivâyet
ettiine
göre öyle demiler.
Abdullah
kendisine ve
ailesine
ölümü
temenni eti.
Ona
denildi
ki:
Sen
âilene
ölümü
istiyorsun
Kendine
neden
isti-
yorsun? Bunun üzerine
Abdullah
öyle dedi:
Eer
bu halinizde
sa
salim
kalacanz
bilseydim
içinizde
yirmi sene
yaamay
isteyecektim.
Ebu
Osman'dan rivayet
edildiine göre öyle
demitir:
Bir gün
bn-i
Mesud
(r.a.)
kendi
avlusunda
iken fa-
lan
ve
filan
iki
de
erefli güzel hanm yannda
vard.
Her
ikisinden de
güzel çocuklar vard.
O
arada
iken
ba
üstüne
bir serçe
yavrusu
gelip
içini bn-i Me-
sud'un elinin üzerine damlatt.
Sonra
kendisini
öyle
dedi: Eer
Abdullah (bnj
Mes'ud)un
âilesi
ölüp pelerinde o
da gitse,
bana bu
serçenin
ölümünden
daha sevimli olur.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 49/394
HÜCCETÎTL-SLAM
MAM-I
GAZAL
,
50
Kays
(r.a.)'dan
rivâyet edildiine
göre,
öyle
demitir:
Abdullah'n
çocuklar vard.
Ona
sarlyordular.
Abdullah:
Bunlar
görüyorsunuz,
bana
bunlarn
ölümü
say-
larnca
böceklerin
ölümünden
daha
kolaydr,
dedi/'
Hasan'dan
rivâyet
edildiine
göre,
öyle
demitir:
Bu
ehrimizde
bir
âbid
adam vard.
Mescidden
ç-
kp
ayan
üzengiye
koyduu
zaman
ölüm
melei
ona
geldi.
Adam:
Merhaba
hogeldin,
zaten
sana
çok itiyaklydm,
dedi.
Bunun
üzerine
melek hemen
onun
ruhunu
kab-
zetti.
bn-i
Sa'd,
Tabakâtnda
ve Mervezî,
Halit bir
Mervan
(r.a.)'dan
rivâyet
ettiklerine
göre
öyle
demitir:
Kara
ve
denizde
hiç
bir
hayvann
ölümüne
kar
bana
fedâ
olmasn
istemiyorum.
Eer ölüm
yar
ni-
anesi olsayd
kimse
benî geçmezdi;
benden
güçlü
olan
kiiden
baka...
Yine
Ebu
Nuaym
Ma'dan
(r.a.)'dan
rivâyetine
göre,
öy-
le
demitir:
•
Vallah
eer
ölüm
bir
yere
konulsayd
ilk önce
ona
koan
ben
olacaktm.
Abd-i
Rabbih bin
Sâlih'den
rivâyet
edildiine
göre Mek-
hul
ölüm
hastalndan
iken,^o
yanna
girip
demi:
Allah
sana
ifa
versin*
Mekhûl:
Hayr;
afv
umulana
kavumak,
errinden
emin
olunmayanla
yani
insi
eytanlar,
iblis
ve
askerleriyle
kalmatan
daha
hayrldr,
demitir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 50/394
51
==========
ÖLÜM
ve KIYAMET
bn-i
As'akir
tarihinde
Ebu
Müshir'den
rivayet
ettiine
göre
öyle
demitir:
Bir
adam
Said
bin
Abdulâziz
Et-Tenuhiyye
Allah
senin ömrünü
uzatsn
diyordu.
Said
kzp;
Hayr,
Allah
beni rahmetine
çabuk kavutursun,
de-
di.
Ebu Nuaym'n
Ubeyde
bin El-Muhacir
(r.a.)'den
rivâyet
ettiine
göre, öyle
demitir:
Eer, bu
oduna dokunan
kii
ölür dense;
kalkp
hemen
dokunacam.
Ebu
Abdullah
es-Sanabihî'den
rivâyet edildiine
göre
öyle
demitir:
Dünya fitneye
çarr.
eytan
ise
yanllklara...
Al-
lah'a
kavumak
ise
bunlarla
beraber
kalmaktan
daha
hayrldr.
bn-i
Ebu Dünya
Amr bin
Meymûn'dan rivâyet
ettiine
göre:
O
ölümü
istemiyordu.
Hergün
u kadar
namaz kld-
n
söylerdi.
Tâ
ki Yezid
bin Müslim
ona
gönderildi,
Onu
sktrp
zulüm
edince:
Ya
Rabbi
Beni
iyilere
ka-
vutur.
erlilerle
brakma,
demeye
balad.
Ümmü'd-Derda
(r.a.)'dan
rivâyet
edildiine göre
öyle
demitir:
Ebu'd-Derda,
bir
adam
salih
bir
hal üzere
öldüün-
de,
bu ölüm
sana afiyet
olsun keke
ben
senin
yerin-
de olsaydm,
derdi.
Ümmü'd-Derda;
ona,
neden böyle
söylüyorsun?
deyince;
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 51/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
52
Ebü'd-Derda:
Ey ahmak
Bilmiyor
musun
ki
adam
mümin olarak sabahlar, münâfk olarak akamlar.
Far-
kna varmadan
iman ondan alnr.
te
bunun için ben,
bu
ölünün namaz ve
oruç
içinde kalmasndan fazla
onun ölmesine gpta
ediyorum.
bn-i Ebu
eybe
Musannaf adl
kitabnda
ve bn-i
Ebu Dünya Ebu
Cuhayfe'den
rivâyet
ettiklerine
göre,
öy-
le demitir:
Hiç
bir
nefsin hattâ
sinein
nefsinin dahi
ölüme
kar
bana
feda olmas beni
sevindirmez.
bn-i
Ebu
Dünya, el-Hatib,
ibn-i Asâkir,
sahabi
olan
Ebu
Bekre (r.a.)'dan
rivâyet
ettiklerine göre,
öyle
demitir:
Vallahi
hiçbir canlnn hattâ
bu uçan
sinein
de
öl-
mesi bu canmn
ölmesinden bana daha sevimli deil-
dir.
Oradakiler
korkup:
Neden demiler, Ebu
Bekre:
Korkarm bama
bir gün
gelir,
o
günde iyilii em-
redip
kötülükten nehyedemem.
O
günün bana
ne
hay-
r kalr? diye cevap
vermitir.
bn-i
Ebu
eybe
Musannef'inde
bn-i
Sa'd
ve Beyhaki
uab'de- Ebu
Hüreyre
(r.a.)'dan rivâyet
ettiklerine
göre:
Bir
adam
onun yanndan
geçti. Ebu Hüreyre:
Nereye
gidiyorsun?
dedi. O:
Çarya
dedi.
Ebu
Hüreyre (r.a.)
Çardan dönmeden
önce
bana
ölümü satn
alabilirsen getir dedi.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 52/394
53
====^^
ÖLÜM ve
KIYAMET
bn-i
Ebu
Dünya ve Taberani
El-Kebir
kitabnda
ve
bn-i Asakir,
Urve
bin Ruveym tarikiyle;
Irbad bin
Sariye
(r.a.)
Rasûlullah
(s.a.v.)'în
yal
sa-
habelerindendi. Ve ruhunun alnmasn
istiyordu.
öy-
le dua
ediyordu:
Allah'm yalandm.
Kemiklerim
zayflad.
Beni
kendine
al.
•
te
bu
zattan rivâyet
edildiine
göre
o öyle
demi-
tir:
Bir
gün ben
am
Camiisinde
namaz klp
ruhumun
alnmasna
duâ ederken,
erkeklerin en
güzellerinden
genç
bir adam yanmda bulundu,
üzerinde
yeil
bir el-
bise
vard. Dedi:
Neden böyle
dua
ediyorsun?
Dedim:
'Ey kardeim nasl dua edeyim?'
Dedi:
'öyle söyle:
Yârabbi
amelimi güzelletir,
ecelimi
genilettir.'
Ben:
'Allah
seni
balasn, kimsin sen?' Dedim
O:
'Ben
ehl-i imann kalbinden
gizlice
hüzün ve kederi
alan
Retatil'im
dedi.
Ben
yüzümü
çevirdim,
kimseyi
göremedim.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 53/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
_
54
ÖLÜMÜN
ÜSTÜNLÜKLER
Âlimler demiler ki;
Ölüm
mahza
yokluk
deil,
srf fena
olmak
deildir.
O,
ancak
ruhun
bedenden ilikisinin
kesilmesidir.
Ölüm
bir
ayrltr.
Ruh
ile
beden
arasna
giren
bir
per-
dedir. Ölüm
bir
deimektir.
Dünyadan
ahirete
göç-
mektir.
Ebu'
eyh
(tefsirinde)
ve Ebu
Nuaym,
Bilal
bin
Sa'd'den
rivayet ettiklerine
göre
o,
va'znda
öyle demi:
Ey
ebed ehli ve
ey beka ehli,
siz yokluk,
fenâ
içirt
deil,
ebedi
kalmak
için
yaratldnz.
Siz
bu
dünya
di-
yarndan
ahiret memleketine
göçeceksiziniz.
Ömer
bn-i
Abdül-Aziz'den
(r.a.)
rivayet
edldiine
göre
öyle
demitir:
Siz ancak
ebed
ve beka
için
yaratldnz.
Dier bir
diyara
nakl olunuyorsunuz.
Abdullah
bin
Amir
(r.a.)'dan
rivayet
edildiine
göre
Ra-
sûlullah
(s.a.v.)
öyle
buyurmutur:
Müminin
armaan ölümdür.
Deylemi,
Hüseyn bn Ali
(r.a.)'da rivâyet
ettiine
göre,
Rasûlullah
(s.a.v.):
Ölüm
mümin
için
bir
güldestedir
buyurmutur.
Aie
(r.a.)'dan
rivayet
edildiine
göre,
Rasûlullah
*
(s.a.v.):
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 54/394
55
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Ölüm
ganimettir.
Masiyet,
musibettir.
Fakr,
rahattr.
Zenginlik cezadr. Akl,
Allah'tan bir hidayettir.
Cehil,
dalâlet ve sapklktr.
Zulüm,
pimanlktr.
Taat,
göz
nu-
rudur.
Allah
korkusundan
alamak,
ateten kurtul-
maktr. Gülmek bedenin
felaketidir.
Günahtan tövbe
eden
günahsz
gibidir
buyurmutur.
Sahih bir
senedle
Mahmûd
bin
Lebid (r.a.)'dan rivâyet
ettiine göre, Rasûlullah (s.a.v.)
öyle buyurmutur:
ki
ey
var
ki insanolu onlardan
irenir. Ölümden
irenir,
halbuki
onun
için
ölüm
fitneden
daha
hayrl-
dr.
Maln azlndan
irenir,
halbuki
az
maln
muhase-
besi daha azdr.
Beyhaki
bu hadisi zayî
görmütür.
Zür'ate bin
Abdullah (r.a.)'dan
rivayet
edildiine göre,
Rasûlullah
(s.a.v.)
öyle
buyurmutur:
nsan,
hayat
sever,
halbuki ölüm,
onun
nefsi için
daha
hayrldr.
kincisi insan
mal
bolluunu
ister, hal-
buki,
az
maln
muhasebesi daha azdr.
u
hadis mürseldir. (Sened,
tabiinlere kadar
yüksel-
mektedir.)
Buhari ile
Müslim'in Ebu
Katade
(r.a.)'dan
rivâyet etik-
lerine göre;
Rasûlullah
(s.a.v.)'in
yanndan
bir
cenâze
geçti.
Re-
sûlullah
(s.a.v.):
Bu
müsterih
veya
müsterahun
minhdir
buyurdu.
Bunun
üzerine:
Yâ Rasûlallah,
müsterih
nedir,
müsterah
nedir?
dediler. Rasûlullah
(s.a.v.):
Müsterih,
mümin
kuldur,
dünyann
yorgunluk
ve
eziyetinden kurtulup
Allah'n
rahmetine kavuur,
isti-
rahat
eder. Müsterahun
minh ise
günahkârdr
ki
mem-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 55/394
HÜCCETÜ'L-tSLAM
MAM-I GAZAL
=
56
leket,
insan,
bitki
ve hayvanlar ondan kurtulup
istira-
hat ederler buyurdu.j
bn-i
Ebu
eybe,
Yezid
bin
Ebu
Zeyyad'dan
rivâyetine
göre:
Ebu Cuhayfe
(r.a.)'nin
yanndan
bir cenaze
geçti.
Ebu Cuhayfe:
O da
kurtuldu,
âlem
de
ondan kurtuldu dedi.
bn-i
Mübarek ve Taberani, Abdullah
bin
Amr bin
Âs
(r.a.)'dan rivâyet ettiklerine göre,
Rasûlullah (sa.v.):
Dünya müminin
zindan,
kaht ve
galasdr. Dünya-
dan ayrld zaman kaht ve zindandan
kurtulur
bu-
yurdu.
bn-i Mübarek, Abdullah bin Amr
(r.a.)'dan rivâyet ettii-
ne göre öyle demitir:
Dünya kafirin cenneti
mü'minin
zindandr. Ruhu
alnd
zaman
mü'minin
misali,
hapiste
olup
da
açlp
yerde gezen
adamn
misali gibidir.
bn-i Ebu eybe
Musannef'inde Abdullah
bin Âmir'-
den
rivâyet etiine göre öyle demitir:
Dünya müminin
zindan,
kâfirin
cennetidir.
Mümin
öldüü zaman
yolu
boaltlr. stedii
gibi
Cennette
gezer.
Ebu Nuaym,
bn-i
Ömer, (r.a.)'dan rivayet ettiine
göre,
Rasûlullah (s.a.v.) Ebu Zer'e öyle
buyurdu:
Yâ
Ebu
Zer,
Dünya
müminin
zindandr.
Kabir em-
niyetgâhdr. Cennet
onun
karargâhdr.
Yâ Ebu
Zer,
dünya
kâfirin
cennetidir. Kabir onun
azâbdr.
Cehen-
nem
onun dönü
yeridir.
Nesâi,
Taberani,
bn-i
Ebu'd-Dünya, Ubâde bin Sâmit
(r.a.)'dan rivâyet
ettiklerine
öre,
öyle
demitir:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 56/394
57
=
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Rasûlullah
(s.a.v.):
Ölüp
de
Allah
katnda
hayr
gören hiç bir nefis,
dünyann
bütün
nimetlerini
ve
içindekilerini
almak
üzere
de
olsa
dönmek
istemez.
ehid müstesna. O, Al-
lah'n bol sevabn
gördüünden
dolay, dönüp bir
da-
ha öldürülmek ister
buyurdu.
bn-i Ebu
eybe,
Musannef inde Mervezi Cenaze-
ler
konusunda
ve ibn-i Ebu Dünya ve Beyhaki,
bn-i
Mes'ud
(r.a.)'dan rivâyet ettiklerine göre,
öyle
demitir:
Dünyann
duru
halleri gitti. Kalan ancak bulank
hallerdir. Öyle ise ölüm müslüman için
bir
(kurtulu) ar-
maandr.
Yine
ayn
zâtlarn
bn-i
Mes'ud
(r.a.)'dan rivâyet
ettikle-
rine göre,
öyle demitir:
Ne
güzeldir
hoa
gitmeyen
o
iki
ey,
ölüm
ile
fakir-
lik...
bn-i
Ebu
eybe
ve
Mervezi,
Tavus
(r.a.)'den rivâyet
et-
tiklerine
göre
öyle
demitir:
Kiinin
dinini,
ancak girdii çukur
korur.
bn-i
Mübârek
ve
bn-i Ebu
eybe
ve
Mervezi'nin
Rebi'
bin Haysen'den rivâyet ettiklerine
göre,
öyle
demitir:
Müminin
bekledii
gaybi
eyler içinde, ölümden
daha hayrl
hiç bir
ey
yoktur.
bn-i
Ebu'd-Dünya,
Mâlik bin Mi'vel'den
rivâyet ettiine
göre
öyle demitir:
Örendim
ki;
müminin
ilk
sevinç
ve
sürûru
ölüm-
dür. Bu
sevinç
onun
ilahi ikram ve sevab gördüü
içindir.
.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 57/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
=
58
bn-i Mes'ud (r.a.)'dan rivâyet
edildiine göre, öyle
de-
mitir:
Allah'a
kavuulmadan,
mümin
için
rahat yoktur.
Said
bin Mansûr ve bn-i
Cerir,
Ebu Derda (r.a.)'dan
ri-
vayet ettiklerine göre,
öyle demitir:
Hiçbir
mümin yoktur ki ölüm onun
için
hayrl
ol-
masn, hiç bir
kâfir yoktur kî
ölüm
onun için
hayrl
olmasn. Kim
beni tasdik
etmezse ite
bu
âyetleri
oku-
sun.
Allah
katndaki
eyler iyiler
için
daha hayrldr.
Kâ-
firler
zannetmesinler ki onlara
verdiimiz mühlet, on-
lar için...
Günahlar
artsn diye
mühlet
veriyoruz.
Ve
onlar için
aalayc
bir
azâp
vardr.
bn-i
Ebu
eybe
Musannefinde,
Abdurrezzak,
Tefsirin-
de, Hâkim,
Müstedrek'inde,
Taberani ve
Mervezi Cenâze-
ler
konusunda,
bn-i Mes'ûd
(r.a.)'dan
rivâyet ettiklerine
göre, öyle
demitir:
yi kötü
hiç
bir nefis
yoktur
ki
ölüm onun
için
yaa-
maktan
daha hayrl olmasn.
Eer hayrl
ise ite
Al-
lah, öyle
diyor:
yiler için
Allah'n katndaki daha
hayrldr.
Eer
kötü
ise
yine
Allah
öyle
diyor:
Kafirler zannetmesin
ki,
onlara verdiimiz mühlet,
onlar için hayrldr.
Günahlar artsn
diye
mühlet
veri-
yoruz.
bn-i
Mübarek
ve
mam
Ahmed
2ühd te
Habbân
bin
Ebu
Cebele'den rivâyet
ettiklerine göre,
Ebud-Derdâ (r.a.)
öyle
demitir:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 58/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 59/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
=====
60
Dostum için
istediimiz, malnn
azl,
ecelinin
ta-
cil edilmesidir.
mam
Ahmed,
Zühd'te
ve
bn-i
Ebu
Dünya
Ebu
Der-
da'dan
rivâyet ettiklerine göre,
öyle demitir:
Hiç bir kardeim
slam'dan
daha sevimli
bir hedi-
yeyi
bana
hediyye
etmemitir. Ve
onun
ölümünden da-
ha
acâyip bir
hayr
haberi
(kulama)
ilimemitir.
bn-i
Ebu
Dünya,
Muhammed
bin Abdül
Aziz'den
rivâ-
yet
ettiine
göre
öyle
demitir:
Abdül'-A'la
et-Teymiyye'ye
denilmi:
'Kendine
ve
sevdiine
ne istersin?'
O:
Ölümü
isterim, demi.
Taberâni,
Ebu Malik el-Eari
(r.a.)'dan
rivâyet
ettiine
göre
öyle
demitir:
Rasûlullah
(sa.v.):
Yâ
Rabbi,
senin elçin
olduuma
inanan
herkese
ölümü sevdir
diye
duâ
etti.
mam- Ahmed'in
rivâyet ettiine
göre:
Ölüm melei Hz.
brahim
(a.s.)'a
ruhunu
almak için
gelmi.
Hz.
brahim
ona:
Yâ melek'ül-mevt
Hiç
bir
dost,
dostunun
ruhunu
alr m?
Bunun
üzerine
ölüm melei
Rabbine
dönünce Allah
ona
öyle
demi:
brâhim'e söyle:
Hiç
bir dost,
dostuna
kavumak-
tan çekinir mi?
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 60/394
61
—
—
=—
— ÖLÜM ve
KIYAMET
Melek gelip
bunu
deyince,
Hz.
brahim
(a.s.):
Hemen
imdi ruhumu
al
demitir.
sfahâni
Tergip'de,
Enes
(r.a.)'dan rivâyet
ettiine
göre
Rasûlullah
(s.a.v.)
ona öyle
buyurmutur:
Eer
vasiyetimi
dinlersen; senin için
ölümden
da-
ha
sevimli
hiç bir
ey
olmasn.
bn-i
Sa'd
Hasan
(r.a.)'dan
rivâyet
ettiine
göre
öyle
demitir:
Hüzeyfe
(r.a.)'ya
ölüm melei
geldiinde,
öyle
de-
di:
Aykken
gelen
bir
dosttur
bu. Kahr olsun piman
olana. Allah'a
sonsuz
hamdler olsun
ki
beni
fitneden
önce
götürdü.
Sehl
bin
Abdullah
Et-Tüsteri
de
öyle
demitir:
Ancak
üç
kii
ölümü ister:
Biri,
ölümden
sonra, ne olduunu bilmez.
kincisi,
Allah'n takdiratndan kaçmak ister.
Üçüncüsü
de Allah'a
kavumak
ister,
ona
mütak-
tr.
Hayyam bin
el-Esved öyle
demi:
Ölüm
bir
köprüdür,
dostu dosta kavuturur.
Ebu
Osman da:
Allah'a
kavuma
itiyaknn alâmeti, rahatta
iken
ölümü
istemektir
demi.
Bazlar
da
öyle
demitir:
Allah'a
mütak olanlar,
ölümün
tatlln
ölüm
gel-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 61/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
—
62
diinde
sezeler. Çünkü
açlan
kavuma
lezzeti,
baldan
daha
tatldr.
bn-i
Asakir,
Zün-Nûh-i
Msrîden
rivâyet
ettiine
göre,
öyle
demitir:
evk, makamlarn
en
yücesi,
derecelerin
en
yük-
seidir.
Kul bu
makam ve
dereceye
yükseldii
zaman,
Rabbine
kavuma
itiyakndan ve
görmesini
isteinden
dolay
ölümün hzla
gelmesini
ister.
Sahabi
olan bn-i
Ebu
Utbe
el-Hulani
(r.a.)'den
rivâyet
edildiine
göre,
ona:
.
Abdullah bin
Abdil-Melik,
taun
(veba)dan
kaçarak
memleketi terketti,
denilmi
o da: Inna
lillah ve inna
ileyhi
raclun
demi. Bunlar
iitecek
kadar
yaayaca-
m bilmiyordum.
Kardelerinizin
(dier
sahabelerin)
tuttuu yollar
size
haber vereyim
mi:
Birincisi,
Allah'a
kavumak,
onlar
için
baldan
daha
tatl idi.
tincisi,
az
çok
hiç
bir
dümandan
korkmuyordu-
lar.
Üçüncüsü,
dünya
ihtiyaçlarndan
korkmuyordu lar.
Allah'n
rzklarn
vereceine
güven
ve
itimatlar
var-
dr.
Dördüncüsü,
içlerinde
vebâ
hastal
çktnda Al-
lah
hükmünü
yerine
getirinceye
kadar
(oradan)
çkm-
yorlard.
Ebu
Nuaym,
Hilye'de
bn-i
Abdi
Rabbihi'den
rivâyet et-
tiine
göre, Mekhûl'e
öyle demitir:
Cenneti
sever
misiniz?
Mekhûl:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 62/394
ÖLÜM
ve KIYAMET
Kim cenneti
sevmez?
bn-i
Abdi
Rabbihi:
Öyle ise
ölümü
sev.
Çünkü
sen
ölmeden
cenneti
göremezsin.
Abdurrahmam
bin Yezid
bin
Câbir'den rivayet
edildii-
ne
göre,
Abdullah
bin
Zekeriyya
öyle
diyormu:
Eer
yüz
sene Allah'n
itaatinde
yaamak
ile
bu-,
gün veyâ
bu saatte ölmek
arasnda,
muhayyer
brakl-
sam,
bugün
ve
bu saatte
ölmeyi
tercih
ederdim...
Al-
lah'n
Resûlüne
ve
sâlih kullarna
kavuma
itiyakn-
dan
dolay...
Ebu
Nuaym
ve
bn-i
Asâkir,
Tarihinde,
Ahmed bin
Ebu'l-Havari'den
rivâyet
ettiklerine
göre öyle
demitir:
Ebu
Abdullah
en-Nebbaci'den
iittim ki diyor:
Dünya
yaratldndan
beri
bütün nimetteriyle
be-
nim olmak
artyla
kyamet
gününde
ondan hesaba
çekilmeyeceim
halde
dünyada
yaamam
ile,
bu saat-
te
ölmem
arasnda
ayet
muhayyer braklsam,
ölme-
mi
tercih
edecektim...
Hiç
istemez
misin
efendine
ka-
vuasn...
Enes
(r.a.)'dan
rivayet
edildiine
göre
öyle
demitir:
Rasûlullah
(s.a.v.):
Ölüm
her müslümann
(günah)
için keffârettir
bu-
yurdu.
bn-i
Arabi
bu hadisi
sahih görmütür.
Kurtubî
de
öyle
demi:
Bu
keffâret
undan
dolaydr:
Meyyit
ölümde
çok
elem
ve
alarla
karlar.
Halbuki
Rasûlullah
(s.a.v.)
öyle
buyurmutur:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 63/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL
64
Diken batmas
veya daha
ar eziyet kendisine do-
kunan
hiç bir
müslüman yoktur
ki
o
eziyetle
Allah
onun günahlarn
silmesin.
Diken
batmas
böyle
iken
tutmalarndan bir
tutmas
(sekerat)
üçyüz
klç
darbe-
sinden
daha
iddetli
olan
ölümün
nasl
keffaret
olaca-
n
sen
düün.
bn-i
Mübârek,
Zühd de
ve
bn-i
Ebu Dünya Mes-
rûk'dan
rivayet
ettiklerine göre öyle
demitir:
Allah'n
azâbndan
emin
ve
dünya
eziyetlerinden
kurtulmu
olarak kabirde
yatan
mümine gpta ettiim
kadar
hiç
bir
eye
gpta etmedim.
bn-i
Mübârek, Heysem
bin Mâlik'den
rivâyet ettiine
göre
öyle demitir:
Eyfa
bin
Abedâni
ile
konuuyorduk. Ebu Atiyye
el-
Mezbûh
da
ordayd.
Allah'n
nimetlerini
düünüyordu.
Dedi:
nsanlarn
en
fazla nimetdar
kimdir?'
Dediler:
'Falan
ve
filandr'. Eyfa:
'Yâ
Atiyye
sen
ne
diyorsun?' dedi.
Ebu
Atiyye:
'Ben
size o
falandan daha
nimettarn haber
vere-
yim
mi?
te
Allah'n
azâbndan
emin olmu
kabirdeki
bir
cesed
ondan
daha
nimettardr' dedi.
Muhârib
bin Dessar'dan
rivâyet edildiine
göre,
öyle
demitir:
Hüseymete,
bana: 'Ölüm
houna gider mî'
dedi.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 64/394
65
ÖLÜM
ve KIYAMET
Dedim:
Hayr.
O:
Naks eksik
olmadktan
sonra,
ölüm houna
git-
meyen hiç
bir kimseyi bilmiyorum dedi.
Abdullah
bin
Ahmed, Zevaid-i Zühd te unu
u
ekil-
de
rivayet
etmitir:
Ölümün houna
gitmemesi,
senin
için
büyük
bir
eksikliktir.
bn-i Mübârek,
Ebu
Abdurrahman'dan
rivâyet
etiine
göre, bir
adam,
Ebu AVer
es-Sülemi'nin
meclisinde
öyle
dedi:
Vallahi,
Allah,
benim için ölümden daha sevimli hiç
bir
eyi yaratmam.
Ebu
A'ver:
Eer
ben
senin
gibi
olsaydm.
Bu
benim
için
bütün
mor
koyunlardan
daha iyi idi. dedi.
bn-i
Ebu
Dünya,
Safvân bin Süleym'den rivâyet
ettii-
ne
göre
öyle
demitir:
Ölümde
zorluk,
sknt varsa
da,
onunla
mü'min
dünyann
iddetli
(frtnal)
hallerinden kurtulur.
Muhammed
bin
Zeyyad'dan
öyle dedii
rivayet
olun-
mutur:
Bâz
feylesoflardan
bilgi
edindim
ki, akll
için
ölüm, gafil
âlimin
hatasndan
daha
kolaydr.
Süfyan (r.a.)'dan
rivâyet
edildiine göre
öyle demi:
Eskiden
deniliyordu
ki:
Ölüm
âbidlerin
rahatdr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 65/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
ÎMAM-I GAZAL
=
66
KENDN
TANIMAK
[
Allahü
Teâlâ'y
(c.c.)
tanma
kapsnn
anahtar,
önce
insann
kendi nefsini
bilmesi
ve ruhunun
hakikatini anla-
mas,
idrak etmesidir. Allah tanma
(mârifetullah) kaps-
nn
kilidi ancak
bu
anahtar ile açhr.jNitekim:
—
Nefsini
tanyan
Rabbini
tanr,
Hadis-i erifi
ile,
—
Biz, hak
açk
seçik anlacaya
kadar
âfâkta
ve en-
füslerinde âyetlerimizi (iaretlerimizi)
göstereceiz.
(Fus-
silet Sûresi:
53).
ayeti kerimesi buna
delildir.
HakTeâlâ buyurur
ki: nsana
âlemde olan
kudretleri
ve
kendi nefsinde olan
ibretleri ben
izhar eyler,
gösteririm. Tâ
ki,
kendi marifetinden
bir
marifeti hal
edinip Esfel-i
Safi-
lin'den (en alçak
yerden)
Âlây-i
lliyin'e
(yücelerin
yücesi-
ne) yükselmi, geçmi olsun . Ve
insana
kendi
nefsinden
daha
yakn
bir ey yoktur. Böylece eer kendi
nefsinin ma-
rifetinden
(bilgisinden)
nasipsiz olursa, Allah
bilgisi'ne han-
gi
yolla
yaklalabilir?
Sana
senden
yakn
hiç
bir
ey
yokken ve
sen
bu
nef-
sinle bir
ey
olduunu bilmezken, anla
ki,
kendi nefsini
bil-
mek hiç bir zaman elinden
gelmez.
Sen bunu
bilmekten
âcizsin.
Böylece
senden
bakas
senden
uzaktr.
Onu
bil-
mek nasl
mümkün olur? Allahü Teâlâ
bilinmee muhtaç
deilken
ve
onun hakikatinden haber
vermek
hiç
bir
suret-
le mümkün deilken, sen
O'nu
nasl idrak
eder
ve
anlayar
bilirsin?.
Ve
eer
sen:
—
Ben nefsimi
kemaliyle
bilirim, bunda
hiç kukum
yok-
tur, dersen biz
de
deriz ki:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 66/394
67
ÖLÜM ve KIYAMET
—
Senin bildiklerin
etin, ban, gözündür, azn, yüzün,
elin,
ayandr. Bunlar
senin
bildiin
gibi baka canllar da
bilir.
Senin
ancak içyüzünde, batnnda bilip anladn,
id-
rak
ettiin
ey
budur:
Aç
kaldn
zaman yemek
istersin.
Souk olsa
giyim
istersin.
Ve eer cinsi gücün fazlalap
artsa, çiftlemek
istersin.
Bunlar
baka
hayvanlar
da
bilir
ve
isterler.
Buna
göre
Allahü
Teâlâ'y bilmeye
sebep olan
(Nefs
bilgisi)
bu deildir. Belki bilinmesinde
gerek
varsa
unlar
bilmelisin:
1
—
Sen
nesin?.
2
—
Yaradln
nasl
olmutur?
3
—
Ne vakit,
nerede ve ne
hizmetle
dünyaya
geldin?
4
—
Nereye
gideceksin?
5
—
Senin
saadetin, mutluluun
ne
ameldedir?
6
—
Asiliin,
umutsuzluun,
ekavetin nedir?
Ve
ne
ameldedir?..
Senin iç
yüzünde, öyle
sfatlar, özellikler, türlü
haller
vardr
ki,
bunlarn bir
ksm dört ayakl canllarn,
bir ksm
yrtclarn,
canavarlarn,
bir ksm
eytanlarn
ve
bir
ksm
da meleklerin
sfatdr.
Sen
de acaba
hangi
gereken
sfat-
la yaratldn?
Yine,
acaba
saadetin, mutluluun
hangi
ge-
reken
sfat
üzerindedir?
Eer
dört
ayakl
ehli
hayvanlar
gi-
bi
yaratldnsa, onlarn
ii
gücü
(gerçeklii)
yemek
yeme,
içme
ve çiftlemedir.
Eer
sen
de
hayvan
cinsinden
isen
gece gündüz
bunlara
kendini
verirsin. Yer,
içer,
eine
yak-
lanca
da
onunla
cinsi
çiftleme
istersin. Eer
sen
yrtc
canavarlar
snfnda
yaratld
isen ki, onlarn
asl parala-
mak,
yrtclktr,
her
kiiye
cefa eden, her canly
inciten
onlardr,
içgüdülerinde herkesi
öldürmek,
yok
etmek
var-
dr. Sen
de böyle isen
parçalar,
yrtar, öldürürsün.
Her ki-
iye
zarar
verirsin.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 67/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
68
Ve
eer
eytanlarn
saflarnda
yaratld
isen, onlarn
as-
l
kötülük,
aldatmak
ve
yalanclktr,
tuzak
kurmak,
hile
yapmak,
ve
eri
yola
sapmaktr.
Eer
sende
bu
sfatlar
varsa
bil
ki, sen
de
onlarn
yaratlmdansn.
Eer Melâike
sfat
üzerine
yaratld
isen, onlarn
sfat
kalb
temizlii
ve
gönül
sevgisi
ile Allahü
Teâlâ
Hazretlerine
ibadet
etmektir.
Ve
her
dem
Yüce
Allah'n
mübarek
Cemâ-
lini
müahede
ve
seyretmektir.
Temaada
bulunmakth
Sen
de gece ve
gündüz
rahatn
düünmeyerek
çal ve
mücahedede
bulun.
Tâ
ki,
Hazret-i
Allah'
görmeye
lâyk
bir
kii olasn.
nsan,
acizlik ve
noksanlk
ile
kulluk
kapsnda durup
vuslat
kapsnn
açln
beklemek
ve
Allah'n
cemâlini
ya-
kndan
görme
saadetine kavumak
için
yaratlmtr.
Nite-
kim Allahü
Teâlâ
mübarek
kelâmnda
öyle
buyurmutur:
Ben,
cinleri
ve
insanlar,
ancak
bana
kulluk etmeleri
için
yarattm.
(Zâriyât
sûresi:
56)
Dört
ayakl ehli
ve
yrtc
hayvanlarla,
eytanlarn
sfatnn
insanlara
da
konulmas-
nn
sebebi
udur:
Beden
bu sfatlarla
düzene
girer. Ve ru-
hun
binei,
taycs
olmaya kabiliyet
kazanr.
Ruh
da
bu
fânî
âlemde,
bu ölümlü
dünyada
o binein
üstünde
Mari-
fetullah
Hümasn,
Mühabbetullah
Ankasn
avlamaya
ni-
yetlenmeiidir.
Tâ
ki
bu
gariplik
ülkesinden
O
Allah'a
yakn-
lk
makamna
varnca iki srra
kavumu
olsun.
O
iki
srr
Hak
Teâlâ
öyle buyuruyor:
Oraya
selâmetle,
güvenlik
içinde girin
(Hicr
sûresi:
46).
Onlara
çok
esirgeyen
Rab-
leri
sözle
selâm verir.
(Yâsin
Sûresi:
58)
Bu
eref
ve
tazi-
me
insan ancak
Cennefte ve
Cemâlullah'
görmekle
kavu-,
abilir.
Bu
selâmet,
seçkin
Müminler
için
Allah'n
zatdr,
umumi
halk
için
O
cennettir.
Ne
yazk
ki, her kimin
bu
bil-
giden
nasibi
yoksa o kiinin
yürüdüü yolda
büyük
tehlike-
ler vardr.
O kiiye iman
yolu
da kapanmt
r,l
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 68/394
69
ÖLÜM
ve
KIYAMET
NSANIN
YARATILDII
K
EY
VEer
sen
kendini
bilmek
istersen,
önce
unu bil ki,
Alla-
hü teâiâ
Hazretleri
seni
iki
eyden
yaratmtr
ki:
1
—
Biri
görünürde
olan
bedenindir.
Vücudun,
maddi
varlndr.
2
—
Biri de
içyüzünün
mânâsdr
ki, ona da
ruh,
kalb
ve
nefsderler.
Onu
da
ancak
görür
gözle
deil,
ruhla,
gönülle,
kalbin
bakiyle
anlamak,
idrak
etmek
mümkündür.
Biz
ona
gönül
deriz. ster
gönül,
ister
kalb
denilsin,
murat
edi-
len mâna
M
RUH tur. Ama
kalb
diye
söylenir
ki, bu,
insann
gösünün
solunda
olan
bir
et
parças
olan
yürek
sanlma-
sn.
Çünkü o yürek,
ölüde de,
baka
canllarda
da
ve öte-
ki
hayvanlarda
da
bulunur.
O
kalb
gözle
görülür,
elle
tutu-
lur, görünür
âlemdendir.
Ama
gönül
ki, biz
ona
RUH adn
vermekteyiz,
bu
görünür
âlemden
deildir.
Bu
ehadet
(görme ve
tanklk
etme)
âlemine
garip
gelmitir,
garip gi-
decektir.
Gönül,
ruh,
bedenin
hakan,
padiahdr.
Beden
onun
bineidir.
Gözle
görünen veya
görünmeyen
uzuvlar onun
askerleri,
ordusudur.
Mârifetullah
(Allah'
tanmak)
ve
Allah
Hazretlerinin
Cemâlini
görmek,
ruhun
sfatdr.
Teklif
ona
yaplmtr.
Allah'n
hitab da
yalnz
onadr.
Saadet,
yani
mutluluk
ve
ekavet,
yani âsilik
onun
sfatdr.
Onun
haki-
katinin
bilinmesi,
Marifetullah'n
(Allah'
bilip
tanmann)
anahtardr.
Bunu
bilmee çal. Çünkü/Ö
beden
Hakan,
O
mâne-
vi
kalb, O
gönül,
O
ruh,
mübarek
bir
cevherdir.
Ondan
yük-
sek
bir cevher
yoktur.
Onun
asl,
Hazret-i
Allah'tandr.^
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 69/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
70
O'ndan
gelir,
yine
Hazret-i Allah'a
döner. Bu
görünür dün-
yaya
al veri
etmek,
güzel
tohumlar ekmek
için gelmitir.
Sen
de bu mânevi
ticareti
dünyada yapmay,
âhiret tohum-
larn
dünyada ekmeyi
bilmelisin.
GÖNLÜN HAKKATN
BLMEK
r
•
Gönlün yarln,
hakikatini,
askerini,
ordusu ile
ilgisini
bilmeyince onun
bilgisini
elde'etmek
de
mümkün
deildir.
O
halde,
O'nun
sfatlar
nelerdir?
Bunlarla
Marifetullaha
nasl varlr?
O'nun
saadeti,
mutluluu nedir?
Ve
saadete
nasl ve ne
zaman
eriilir?
Bunlar bilinmedikçe
gönül
de
bilinmez.
O
halde
bilinmeli
ki,
gönlün
varlj
besbelli,
apaçktr.
Bunda
üphe yoktur.
Ama bedenden gelmi
deildir.
Çün-
kü
bu
beden
ölüde
de,
her
türlü
hayvanda
da
vardr.
Diyelim ki,
eer
bir
kii gözünü
açp
yere,
göe,
kendi
vücuduna
bakarken gözlerini
yumsa,
bütün
varlklar
göz
önünden kaybolur,
gider. Hatta kendi
bedenini
bile
görmez
olur. Ama ruhunun
varl
o
kiiden
uzaklamaz,
kaybol-
maz.
i
Ölüm
zamannda
beden
toprak
olur.
Ama
gönül
ki,
ruh-
tan
baka bir
ey
deildir,
yok
olmaz.
Fâni
deil, ebedidir.
Lâkin ruhun
hakikatini,
onun
ne
gibi bir
ey olduunu
bil-
mee
dini
izin
verilmemitir.]
Nitekim Allahü
Teâlâ Kelâm-
erifinde
öyle
buyurmutur:
Ey
Muhammed,
sana
Ruhu
sorarlarsa,
sen
de
ki:
—
RUH, Rabbimin
emrindendir.
Si-
ze
ilimden
çok az bir
ey
verilmitir.
(srâ
Sûresi:
85)
Evet,
Ruh
buyruklar âlemindendir. Varlklar
ise
iki
bölümden
meydana gelmitir.
Bunlardan
biri emir âlemi,
dieri
halk
âlemidir.
Cenâb-
Allah
öyle
buyurur: Güne,
ay ve
yl-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 70/394
71
========
ÖLÜM ve KIYAMET
dzlar
Allah'n
buyruuna uyarlar.
Halk etmek
(takdir
et-
mek)
de,
buyurmak
da
O'na
mahsustur.
Âlemlerin
Rabbi
olan Allah'n
an
ne kadar
yücedir.
(Âraf Sûresi:
54).
Emir
âleminden
olanlarda
mesafe
(Uzunluk, ksalk,
genilik)
ve
kemiyet
(say) ve miktar
(azlk-çokluk) yoktur.
Halk
âlemin-
den
olanlarda
ise,
yani yaratlan âlemde,
kemiyet ve mik-
tar
vardr,
yukardaki
âyet
içindeki
Halk
kelimesi
TAKDR*
anlamnadr.
Yaratmak
anlamnda
deildir. Ruh
da
yaratl-
mtr Ona:
Kadimdir, ezelidir diyenler
yanlmlardr Çün-
kü
kadim
olan,
yani
ezelden
beri
var
olan
yalnz
Allahü Te-
âlâ'nn
zât ve
sfatlardr.
Ruh arâzdr diyenler
de
hata
et-
mi,
yanlmlardr.
Çünkü Ruh bedenden çknca
da
mev-
cuttur.
Araz
bakasiyle birliktedir. Onunla kaimdir. Ruhsa
vücutla
deil,
asl vücut ruhla kaimdir. Araz ise kendi ken-
dine var
olmayp
baka
bir cevherle meydana gelen
hâl
ve
keyfiyettir.
Ruh
cisimdir
diyenler
de
hata
etmilerdir.
Çün-
kü
cisimler
bölünebilirler.
Ama
Ruh
bölünmez.
Parça
par-
ça
edilemez.
HAYVAN
RUH
f
[
Bir ruh
daha vardr
ki,
ona
Hayvanî
ruh derler.
O ruh
bölünebilir.
Öyle ruh
dört
ayakllarda
da
vardr.
O
ruh,
ma-
rifetullah
(Allah bilgisi)
olan
ruh
deildirjRuh,
ne
cisimdir,
ne de arazdr. Yalnz
Meleklerin
sfat gibi
sfatla
yaratlm
bir cevherdir.Onun
hakikatini anlayabilmek,
idrak etmek
güçtür. Onun
beyanna
eriat
izin
vermemitir. Marifet
yo-
luna ilk girene
(sâlike) Onu bilmek
de
gerekmez. Çünkü
sâlike, ilâhi
yollardan
birine
giren
kiiye,
önceleri
lâzm
olan
ey
mücahededir.
Din
yolunda
cehd
göstermek,
ça-
lmaktr.
Çünkü,
Onu bilmek, anlamak
cehdin
ve gayretin
tamamlanmas ile hasl olur. Allahü Teâlâ Sâlike, Din
yolu-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 71/394
HÜCCETTL-ÎSLAM MAM-I GAZAL
72
nu
tutana
kendi lûtfu iie
O
ruhun
hakikatini bildirir.
Nitekim
Kelâm-
erifinde
öyle buyurur: Bizim urumuzda
cehd edenlere
biz elbette
yollarmz
gösteririz.
Hiç
üphe
yok ki, Allah
iyi
i
yapanlarla
birliktedir.
(Anke-
bût Sûresi:
69).
Eer bir
kimse
cehdini
(kendi
nefsine
kar-
cihadn)
tamamlam deilse,
bu ruhun
hakikatini
o
ki-
iye
bildirmek
gerekmez. Ama gönlün
askerlerinden
bilgi
vermek caizdir. Çünkü
o
kii
o
askerlerle cihada
koacak-
tr.
Onlar tanmak, bilmek gerektir.
.
n
%
TEN,
CANIN ÜLKESDR
r-
Beden ülkesinin sultan insan ruhudur.
Bedenin
içinde
saysz
asker
vardr. Nitekim
Allahü Teâlâ Kelâm-
Kadi-
minde öyle
buyurur:
Rabbinin
askerlerini ancak
ken-
disi bilir.
(Müddessir Sûresi:
30)
Öyleyse
sen
bil
ki,
gö-
nül
Allah'
örenmek
için
yaratld
ki,
saadet, ondadr.
Al-
lah'n sun'u ve
kudreti anlalmaynca
marifetullah
da
ha-
sl olmaz. Allahü
Teâlâ'nn yarattklar,
ibret gözü ile
görü-
lüp her birinde
bir
halin varl
anlalr.
Yaratlanlarn
a-
knlk
verici
ilerini
anlayabilmek,
ancak
duygularla
elde
edilebilir.
Duygularn
da
var oluu,
bedenledir]Böylece
Al-
lahü Teâlâ'y
bilmek gönlün
avlamasdr.
Duygularmz
da
bu avn
a,
tuzadr. Allah'n
her
sun'u ve kudreti
duygu-
larmzla idrak olunur ki, bunlar da be tanedir:
1
—
Duyma, iitme
duygusu.
2
—
Görme
duygusu.
3
—
Tad alma duygusu.
4
—
Koku alma duygusu.
5
—
Elle dokunma
duygusu.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 72/394
73 ÖLÜM ve
KIYAMET
Bu
be
duygunun
hepsi
bedende bulunduu
için
vücu-
da ihtiyaç duyuldu.
Bu
duygularn iledii
yer
bedendir.
Bedenin
de terkibi, dört eyden,
birbirine
aykr
görünüte
dört
unsurdan
yaplmtr.
Bunlar
da
unlardr:
Su,
Toprak,
Hava,
Ate. Bu
yüzden
bedenin
yapl
za-
yftr.
Her zaman için
ölüm
tehlikesi
içindedir. Gerek
içten,
gerekse
dtan
nice
dümanlar ona
saldrmaktadr.
D
âlemin
dümanlar:
Yrtc hayvanlar,
canavarlar,
suda bo-
ulma, yangnda yanma
gibi
açktan gelen
dümanlardr.
ç
âlemin
dümanlmar
da:
Açlk,
susuzluk,
hastalk
gibi
eylerdir. Bunlar
ortadan kaldrmak
için
görünen
ve gö-
rünmeyen
türlü türlü askerlere bedenin ihtiyac vardr. Me-
selâ
görünen âlemde: El, ayak, göz
ve
kulak
gibi.
Batnda
da
yeme, içme
gibi ki,
yeme
içmeye görünen
ve
görünme-
yen araçlar
lâzm
oldu.
Meselâ
el,
az,
mide, barsak
ve
bakas
gibi. Bir de itiha
gücü,
hazm gücü
(yenilenleri
sindirme
gücü)
vardr
ki,
bunlar
için
de
araçlar
gerekti.
Bunlar
yerli
yerinde
kullanmal.
Ayrca
batini
duygular
vardr
ki,
onlar
da
betir ve zahir-
deki araçlara, yeri
gelince yardm
ederler:
1
—
Hayal
kuvveti,
2
—
Düünce
kuvveti,
3
—
Aklda
tutma
(hfzetme)
kuvveti,
4
—
Anma
(akla getirme)
gücü,
5
—
Kuruntu
gücü.
Bunlardan her birinin
yeri
de
dimadr.
Be
gücün
her
birinin
belirli
hizmetleri
vardr.
Bunlar,
bu ilere ehil olan kimseler bilir.
Eer
bu
adn
saydmz
eylerin
yalnz birine zarar gelecek olursa, insann
ii
ak-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 73/394
74
sar,
adaletsizlie
urar,
bozulur.
Bunlarn
hepsi,
içte
olsun,
dta olsun,
kalbin
askerleridir.
Hepsi onun
buyruu
altn-
dadr.
Onun
her
emrine
uyarlar.Tbiyelim
ki,
vücudun
haka-
n
olan
can,
kulaa
izin
verirse
b
iitlir.
Eer
göze izin ve-
rirse
göz
bakar,
görür.
Eer
ayaa
izin verirse
ayak
kml-
dar,
hareket
eder. Bu
düzen üzerinde
bütün uzuvlar,
bütün
iç
ved araçlar,
vücudun
padiah
cann
buyruklarna
bo-
yun
emilerdir.
Beden
birkaç
gün
böylece
korunur.
Can,
O bedende ahiret
al veriini
yapar.
Ekeceini
eker,
ahi-
ret
saadeti
tohumunu
toplayarak
bunlar
asli
vatan
olan
ahiret
yolculuunda
kendisine
azk
yapar.
Bu
çeit
çeit
askerler,
cann
(ruhun)
buyruunu
tutmakta
tpk
Melekle-
re
benzerler.
Melekler
Allah'n
katnda
nasl
hiç bir
aykr
harekette
bulunamazlarsa,
bu
askerler
de
cann
emrinden
dar
çkamazlar.
Onun
her
dileini
yerine
getirirler.7
•
CAN
ÜLKESNDE
EHVET
VE GAZABIN
YAPTII
LER
Ten,
cann
memleketidir.
Ve
beden
bir büyük
ehir
gibi-
dir. El,
ayak,
az
ve
baka
uzuvlar
sanayi
ehli
gibidir.
eh-
vet,
nefsin
bu
azgnl
ise ülkenin
bir
sancak
beyi gibidir.
Can
ise
padiahtr.
Akl
ise
vezirdir.
Padiahn,
bunlarn
hepsine ihtiyac
vardr.
Ama,[yücudun
sancak beyi
olan
ehvet,
yalancnn
bi-
ridir.
Gurur
ve
kibir
ehlidir.
Hrs
(iddetli
istek)
içindedir.
Ca-
nn veziri
olan
akln buyruklarnn
aksini
ilemee
kalkar.
Beden
ehrinde ne
görürse onu
kendisine
çekmek
ve
ta-
sarrufu
altna
almak
ister.
Onlarn,
avucunun
içinde
bulun-
masn
murat eder.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 74/394
75
ÖLÜM ve
KIYAMET
Öfke
(gazap)
ise ehrin
subasdr. erirdir,
fesat
bürü-
yücüdür. Haydutluk ve
kötülük
ilemee
dükündür. Kan
dökmek,
rz ykmak
ister )te
bu
zamanda,
ülkenin
haka-
n
olan
can
ile
veziri
olan
akl,
ba
baa
verirler.
Yalanc
ehvetin
uygunsuz
hareketlerini
görerek onun
üzerine
kz-
gnl öfkeyi (gazab)
saldrtr, musallat
eder.
Öfke,
ehve-
ti,
akln (vezirin) yönetimi altnda
kahra
uratr ve yenik
dü-
ürürse,
padiah,
öfkeye
de yüz
vermeyip vezir
pençesi
altnda
onu
da
kahra
uratr,
yenik
düürürse,
snrdan ge-
çip
can ülkesine el
uzatamaz,
memleketin
hali
de
düzene
girer.
Ve bütün uzuvlar ne
hizmet
için
yaratldlarsa
o
hiz-
meti
görürler. Bu hizmetler
kabul edilerek
ölümsüz mutlu-
lua (ebedi
saadete)
kavuulmu
olur.
.
Eer padiah olan
can,
veziri
olan
akl,
sancak
beyi
ehvetin
ve
suba
olan
öfkenin
eline teslim
ederse,
mem-
leket,
o
iki
eririn fesadndan
dolay
ne yazk
ki,
harabeye
yüz
tutar,
padiah
olan
can
da
memleketini
koruyamad
ve
adaleti
yerine getiremedii
için
bahtszla
urar, helâk
olur,
gider (Allah saklasn.)
BEDEN ÜLKES,
CANA TESLM
EDLMTR
-
Û
r.r
r
nsanda ehvet
ve
gazap
sfatlar,
yeme
ve
içmeyi elde
etmek için
yaratlmtr. Yeme
ve içme, vücut
bineinin
be-
sini, gdas,
azdr. Vücut
da
be
duygunun
binei
halin-
dedir.
Duygularmzn
hepsi
akln casusu,
gözetleyicisidir.
Haberleri
toplar. Akl da
cann
(ruhun)
kandili,
çrad.
Onu
klandrr.
Can, bu
klarla
Allah'n
Cemâlini
görmek
için
yaratlmtr.
Böylece
ehvet ve öfke, yeme
ve içmenin
hizmetkâr-
dr.
Yeme ve içme
de
bedenin
hizmetkârdr.
Be duygu da
akln
hizmetçisidir.
Akl
cann
mumu, çera,
em'as
kln-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 75/394
HÜCCETZFL-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
76
mtr ve
O çera
sayesinde
cismâni
karanlklardan
kurtu-
lup
Melekler
âleminde
(âlem-i
gayb)da dolar,
Hazret-i
Al-
lah'n mübarek cemâlini
görmek
için
istidat,
kabiliyet
kaza-
nr.
r
u
halde bilinmelidir
ki, Allahü
Teâlâ
can (ruhu),
kendi-
ni
tansn,
ilâhi sfat
muhabbetini
müahede
etsin
diye
ya-
ratmtr. Nitekim
Cenâb- Hak
öyle
buyurur:
Ben
cinle-
ri
ve
insanlar
ancak
bana
kulluk
etsinler
diye
yarat-
tm.
(Zariyat
Sûresi:
56)
Allahü
Teâlâ,
beden ülkesini,
can
kendisine
binek
yapsn
ve bu
fani
dünyadan
O
bekâs
olan
ebedi dünyaya
dönebilsin,
böylece
kendini
tanmay
niha-
yete
ulatrsn
diye yaratt
jBu
fâni
dünya,
alçaklarn
en al-
ça
bir
yer, Esfel-i
Sâfilih
r
dir. Beka
âlemi
ise Âlâyi
lliyyin-
dir.
Ve
Allah'n kelâm,
bu lliyyin
n
makamn
öyle
bildirir:
Allah'a itaatkâr olan
iyi
kimselerin
defterleri
illiy-
yin'dedir.
O,
yazlm
bir
kitaptr.
lliyyinin
ne
olduunu
sen
nerden
bileceksin.
Allah'a
yakn
olanlar
onu
gö-
rür.
(Mutaffifin
Sûresi: 18-21).
O yüce illiyyin,
asli
vatan-
dr. Ruh
oraya
dönmek
için
dünyada
din
azn iyi
tedarik
etmi bulunmaldr.
Ey
doru yolun
yolcusu
Eer,
bu
ni-
metlerin
ükrünü edâ
edip âhiret
diyarnda
süresiz
mutlu-
lua,
ebedi
saadete
erimek
istersen,
cann
bir
padiah
gi-
bi
beden ülkesindeki tahtnda
oturup
kulluk
kapsnda
dur-
sun. Hakkn
dergâhn
Kble
edinerek
Hazret-i
Allah'n
Ce-
mâlini,
O
mübarek yüzünü
görmeyi
murat
edinsin. Akl
de-
nen
nesneyi
kendisine
vezir,
danman,
fikir
hocas
seç-
sin.
ehveti sancak beyi,
gazab beden
ehrinin
kollukçu-
su, zabta
memuru,
subas
yapsn.
Akl
da
be
duyguyu
casus edinsin. Be
duygunun her
birini
baka
baka
yer-
lerde
görevli
klsn.
Hayal
gücünü
—ki,
ön
beynin
içinde-
dir-
bu
casuslarn
beyi
yapsn.
Tâ ki,
bu hafiyeler,
bu
ca-
suslar,
bu
gizli
haber alclar,
srlar
örenip
ona
haber
ye-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 76/394
77
=====^^
ÖLÜM
ve
KIYAMET
titirsinler.
Hafza
kuvvetini
-ki
arka
dimadadr-
hazinedar
etsin ki,
casuslar
(be
duygu),
olan
biteni
onda
toplasn-
iar,
zamannda
da
vezir
olan
akla
bildirsinler.
Vezir
de
ona
göre
beden
memleketinde
tedbir
alsn.
Eer
askerlerden
itaattan
ba
çekip
kendi
hava
ve
he-
vesine
uyanlar
olduunu
görürse
onu
padiaha
bildirir. O
âsi askeri
malûp
ederek
kahra
uratrlar.
Fakat
bütün
bü-
tün
yok
etmezler,
yalnz
usland
rmayla
brakrlar.
Çünkü
asli vatana
dönü
için,
her.
birinin
belirli
hizmeti
vardr.
O
zaman
o
hizmet
ilemez,
yürümez
bir
hale
gelir.
Yazk
ki,
padiah
olan
can
(ruh)
bu
saltanatnda
yanlr da,
akl
ken-
disine
danc,
vezir
yapmazsa,
sancaktar
ehvete
ve
su-
ba
öfkeye
kendisini
kaptrr,
onlara
uyar,
boyun
ese,
bü-
tün
askerleri
ehvet ve
öfkeye
ba
eerler,
memleket
de
fesada
varr,
ebedi
ykmlar
meydana
gelir.
(Allah
koru-
sun).
NSANDAK
CANIN
BEDEN
ASKERLERYLE
BALILII
r
nsann,
bu
anlattmz
sfatlardan
beden
askerinin
her
birisiyle
zahirde
ilgisi
vardr.
Ayrca
her
bir
insann
açkla-
dmz
sfatlardan
bir
sfat
mevcuttur.
O
sfatlardan
kimi-
si
insann
saadetine
ve
kimisi
ekavetine
(âsiliine)
se-
beptir.
Ve
bu
ahlâkn
vasflar
çoktur,
korunmas
güçtür.
Lâkin
hepsi
de dört
snfa
ayrlr.
1
—
Biri:
Dört ayakl,
ehli
hayvanlarn sfat,
ahlâkdr.
2
—
Biri:
Yrtc,
paralayc
hayvanlarn,
canavarlarn
s-
fatdr.
3
—
Birisi:
eytanlarn
ahlâkdr.
4
—
Birisi
de:
Meleklerin
ahlâk,
huy
ve
tabiatdr.
)
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 77/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
78
Hal böyle
olunca,
insanda ehvet
mevcut
olsa,
dört
ayakllarn,
ehli
hayvanlarn
ilerini iler.
Meselâ
yemek,
içmek, çiftlemek,
hrs gibi
ileri
yapar. Eer
onda
öfke
varsa,
canavarlarn,
paralayc
ve
ac
verici
amellerinde
bulunur.
Döer,
söer, yaralar,
öldürür.
Tpk
arslan,
kurt
ve
köpeklerin
yaptn yapar.
Eer insanda
eytanlk
sfa-
t
belirirse,
o zaman
o
kiide
ehvet
ve
gazap
sfat
zafer
bulur.
Bunlar
da hile,
düzenbazlk,
doru yoldan
çkarma,
dalâlet
yoluna
saptrma
ve
fitne gibi
eylerdir.
Can
(ruh)
melâike
sfat ile yaratlm
olduundan,
ilim
ve
mârifete,
halkn
arasn
düzeltmeye
ve
rezilce
ilerden
çekinerek
kalbi
temizlemeye
çalr.
nsana
da emrolunmutur
ki,
ak-
ln nurunu
yol klavuzu
edinsin.
eytanlarn
sfatn dikkat-
le
ayr,
aikâre
kl ki, gönül
askerleri
suçlar
ortaya
çktn-
dan dolay ondan
çekinsinler.
Nitekim
Resulullah
(S.A.V.) öyle
buyurmutur.
Her
ki-
inin,
elbette
bir
eytan
vardr.
Hatta
benim
de
eytanm
vard. Lâkin
Yüce Allah,
bana
yardmc
oldu.
Onu
bana
malûp
ve
kahrettirdi.
imdi
hiç bir
ekilde
fesat çkartma-
ya gücü
kalmamtr.
Hak
Teâlâ
tarafndan
yine
emrolun-
mutur ki,
hrs ve
ehvet
denilen
o
domuzu
ve öfke
deni-
len
o
köpei
akln eli
altnda
tutmal
ve
onlar
da
eriat
yo-
lunca hizmetlerine
devaml
olmaldrlar. Tâ
ki,
asli vatan
olan
âhirete
yolculukta
onlarn
da faydas
görülmü
olsun.
Ne yazk
ki,
eer,
insann
basiret
gözü
açlp
da bir
kez
kendisine baksayd,
hizmet
kemerini
gece
ve
gündüz
beli-
ne balayp
iradesinin
dizginini
kimlerin
eline verdiini
gö-
rürdü.
Onlarn
hizmetinde
çalmakla
Melekler
ahlâkn
eytanca
vasflarn
elinde
brakmasndan
dolay
kendini
rüyasnda
kimi
zaman
köpee
hizmet
eder, kimi
yine kö-
pekle
dostluk
kurar,
kimi
de
domuzla
ilgilenir
ve
hatta
ona
hizmet
eder
görür. Çünkü
rüyada
kalbdeki
gizlilikler
açld-
gibi
her
kii
dünyada
ne
sfatta ise,
ne huy
ve
ahlâk
edindi
ise sonunda
da
o türlü
haredilecektir.
Nitekim
Ce-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 78/394
79
ÖLÜM
ve
KIYAMET
hâb-
Hak
Kelâm-
erifinde
öyle
buyurur:
Sûra üfürüldü-
ü
zaman
o kyamet
günü mezarlarnzdan kalkp maher
meydanna
takm
takm
geleceksiniz. (Nebe Sûresi:
18)
KEND
HÂL
VE HAREKETLERN
GÖZET,
SÖZLERN
BL
r
i
Madem
ki
iç
dünyada
bu dört kahraman
suretin, dört
s-
fatn
hakim olduunu
örenmi
bulunuyorsun, imdi
kendi
hâl
ve
hareketine
bak.
Onu
gözet.
ini, sözünü,
duruunu
bil.
Ören ki,
bunlardan hangisinin
hükmü
altnda bulun-
maktasn
ve
sen hangi
kahramann
emrine
uymusun?
Hangi
kuvvete
kul
olup
itaat
etmisin?
j
Sen
eer
ehvet domuzuna
uymusan, senden
ortaya
çkan
ey
hrstr, murdarlktr, münafklktr, dümanna
ge-
len
belâdan
sevinmektir.
Eer
nefsini
cezalandrr
ve
onu
doru yola
çekersen,
o
cfa yolunu
deitirir,
edep
snrlar-
na
çekilirse,
onda kanaat, namuskârlk, kimseye
saldrta
bulunmama
halleri
balar.
[
Eer
öfke
köpeine
ba emisen, sende görünen
kz-
gnlktr, lâf
atmaktr, halk incitmek,
onlar horlamaktr.
Kendinde
böbürlenme,
gururlanma
balamasdr.
1
Eer
nefsini
güzellik
ve
edeple aklna
itaatkâr
klarsan,
sen
ona
boyun edirirsin.
Ondaki
o kötü
sfatlar deiir.
Sende
sabr,
soukkanllk,
balama,
ecaat, sükûnet,
alçak gönüllülük
ve
cömertlik
domaa balar.
[Eer
eytanlk
sfatlarna
ba emisen, sende kalan
vasflar
ve ahlâk deiir ki,
onun
ii
olan
ehvet
ve
öfke
s-
fatlar
artar.
Sana
hile, düzenbazlk, hiyanet ve
sahtekârlk
öretilirJ
Bunlar
ruhuna
dolar.
Sende
söylediimiz
bu kötü
sfatlar
meydana
gelir.
r
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 79/394
HÜCCETTL-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
—
—
'
80
{
w,
i
Fakat
sen,
onu
alteder
ve
kahra
uratrsan,
böylece
ona
üstün
gelirsen
sende
ilim,
marifet, hüner,
iyilik
ve hik-
met,
güzel huy,
güzel
ahlâk
ve
saadetin
tohumu
olan
din
reislii,
Allahü
Teâlâ
indinde
sevaplar
kazandran
güzel
ameller
domaa
balarJ
O
söylediimiz kötü
ilerin mey-
dana
gelmesine,
dini
emirlere
itaatsizlie,
günaha ma's-
yet
denir.
yi
ahlâkn
domasana
da
itaat
denir.
nsann
ha-
reketleri,
durular,
yapt
iler
ve
güttüü
haller, bu iki
eyden,
ma'syet
ve
itatten
birisi
ile ilgilidir.
Bilinmeli
ki,
gönül,
lekesiz,
tertemiz, parlak,
saf
bir
ay-
naya
benzer.
Kötü
ahlâk
ise aynay
karartan
duman, is gi-
bidir.
Bunlar,
kötü
ahlâktan
meydana
gelir.
Gönül aynas
pas
balar.
Cemâl
(güzellik)
nuru olan
Hazret-i
Allah'n
-
n
aksettirmez.
O
pas,
o
nurun
aynada
görünmesine
en-
gel
olur.
Ruhani
geçie
örtü
çeker.
Ve
sen
bil
ki,
güzel
ahlâk
vasflar,
öülen
güzel huylar,
tpk
nurlar,
klar
gibidir.
Sende
bu
güzel
sfatlar
doduu
zaman
gönül
aynasndaki
o
günahlardan
meydana
gelmi
karanln
paslan
kalkar,
ayna
temizlenir,
saf ve
cilâl olur,
parlar.
Nitekim
Peygamber
Efendimiz
bir hadis-i
erifinde
öy-
le
buyurmutur:
Her
günahtan
sonra
bir sevap
ile ki, o
günahn
yok
etsin?
Bilinmelidir
ki
Kyamet
Gününde
ka-
raran
kalblerle,
temiz,
içi parlak
kalbler
bir araya
gelir. Yü-
ce
Allah
Kelâm-
Kadiminde öyle
buyurdu:
O
gün
ne
mal
fayda
verir, ne
de
evlât. O
gün
ancak,
temizlenmi,
selim,
noksansz
selâmet
üzere
olan
bir
kalbfe
gelen
fayda
bulur.
(uarâ
Sûresi:
88-89).
nsann
içindeki mâ-
nevi
kalb,
yaratld
ilk
anda
parlak
bir
çelik ayna
gibidir.
Bütün
evren
bu
aynada
görünebilir.
Onun
tertemiz
olmas-
na
dikkat
edilmelidir.
Yoksa
günahlarla
paslanr.
Artk
hiç
bir
eyi
aksettiremez
olur.
Bu
sebeple
Allahü
Teâlâ,
Ke-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 80/394
81
ssss
===^^
ÖLÜM
ve
KIYAMET
lâm-
Kadiminde
öyle
buyurdu:
Hayr,
onlarn
kendi
el-
leriyle
kazandklar
eyler,
kalblerinin
üzerine
pas
ol-
mutur.
(Mutaffifin
Sûresi: 14).
Günah
paslariyle
dolu
kalbler
kyamet
gününde
Cenâb-
Allah'n
rahmetine
ka-
vumayacaklardr.
Bu yolda
Kelâm-
Kadim'de
Yüce
Allah
öyle
buyurmutur:
Hayr,
hayr
Dorusu
onlar,
o
gün
Rablerinden
mahcup
(örtülü)
kalacak.
O'nu
göremeye-
ceklerdir.
(Mutaffifin
Sûresi:
15).
Ancak
nur
misali
olan
güzel
vasflardr ki, ruh,
Hazret-i
Allah'n
nurunun
parlakl-
n
kabul
eder
ve
Cemâlullah'
görmee
kabiliyet
kazanr.
NSANIN
KEND
MAKAM
VE
MERTEBESN
BLMES
VE
BLMEMES
HALLER
Eer sen
dersen
ki:
—
nsann
kalbi
melâike
sfatlariyle
yaratlmken,
geri
kalan
hayvan,
eytan,
yrtclar
gibi
geçici
olan
üç
vasf na-
sl
ve
nereden
bileceiz?
Ve
yine
insann
melek
vasflarn-
da
yaratlm
olduunu,
ne
biçim
bir
yolla
anlayacaz?
n-
sanda
meleklikten
sonra
gelen
sfatlar
ki,
onlar
garip ve
arzidir,
nasl ispat
edeceiz?
Evet,
bu
sorularn
cevab
da udur:
—
Biliyoruz
ki,
yeryüzünde
insandan
daha
erefli
bir ya-
ratk
yoktur.-Her
yaratn
erefi
ve
kemâli ne
hizmet
için
yaratld
ise
o
ii
meydana
getirip o
ite
baarl
kald
müddetçe
anlalr.
Meselâ
hayvanlardan
biri
olan
eeek,
yük
tamak
için
yaratlmtr.
Eer
arkasndaki
yük
sürçüp
yere
dümezse
veya yükünü
yere
frlatmazsa
sfat
kemâ-
le
ermi,
olgunlam
demektir.
O
makbul olur,
her
hareke-
ti
beenilir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 81/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
82
Hayvanlarn
birisi
de
attr.
At, sava
ve
birçok
gaza
için
yaratlmtr.
Yük
çekmek için
de ona
güç,
kuvvet
verilmi-
tir. Eer
seirtirse,
dümana
saldrmakta
olaanüstü
bir
güç
gösterirse,
bu
sava
hizmetini
yerine
getirirse
ve
ga-
zada
sçrar
ve
koarsa
güzelce
hizmeti
beenilir.
Eer hiz-
metinde
kusur
gösterirse, srtna
eyer vurulur
gibi palan
vurulur ve
eeklerle
birlikte
ona
yük
çektirilir.
Böyle
bir
at
gözden
düer, yiyecei
ve
içecei,
her
türlü
az
kesilir.
{
Eer, insan
yalnz
yemek,
içmek
için
yaratlm
olsayd,
dört
ayaldi
hayvanlarn
insandan
daha
faziletli,
daha
üstün
olmas
gerekirdi.
'Çünkü,
dört
ayakllar
yemede,
içmede,
çiftlemede
insandan
daha
ileridedir.
Belirli
olmayan,
say-
sz
hizmetleri
de
vardr.
Meselâ
yük
çekerler,
ekin
ekmek-
te
kullanlrlar.
Kimisinin
etinden,
yandan ve
sütünden
g-
da
elde
edilir.
Eer insan,
dömek,
sömek,
memleket
ve
ülkeleri
ele
geçirmek
için
yaratlsayd,
yrtc
hayvanlarn
insandan
daha
mübarek,
daha
kutsal
olmas
gerekirdi.
Çünkü baka
canly
kahretmede,
ona
üstün
gelmekte,
yurdunu istilâ
etmekte,
ele
geçirmekte,
yrtp
parçalama-
da, yrtclar
daha
öndedir.
Ayrca
onlarn
görünür
faydala-
r
da vardr.
•
Köpekleri
ele
alalm:
Köpek
hrsl
bir
hayvandr.
Avnn
ardnda
durmaz,
koar.
Avcya
hizmette
bulunur.
Kimi
hay-
vanlarn
da
derilerinden
elbise
yaplarak
faydalanlr.
Ama
insan
öyle
mi?
Bu
gibi
iler için
o yaratlmad
Bel-
ki,
Allah'a
kar
olan
kulluunu
örenmek,
Allah'
tanmak
ve
bu
tanma
bilgisini
elde
etmek için
halk
olunmutur.
Bu
aikâre
bir
eydir. Her
yönde
görülmektedir.
nsana
akl,
düünce, anfmay,
zihin
açkl
verilmitir.
Tâ
ki âleme
ve
olanlara
ibretle
baksn.
Her
nefeste
nice
incelik,
her
eyde
nice
güzellik
seyredip,
resme
baknca
ressamn
anlasn,
sanat
ilerine
baknca
sanatkârn
bilsin.
Böylece
insann
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 82/394
83
ÖLÜM ve
KIYAMET
kendisinin acizlikte ve
kusurda
sonuncu
olduunu
anlar,
bâki
olan, zevali olmayan Hazret-i Allah'n
ilim ve kudreti-
nin ve her sfatnn kemâlde
olduunu idrak eder. Gece
ve
gündüz
acz
ve
noksanlndan
HakTeâlâ'ya
yalvarr,
dua-
larnn kabul edilmesini niyaz
eyler.
—
Ey Allah'n, ey
bu
mülkün
Mâlik'i Ben
kulunu yüce
katna
vâsl eyle.
O
yere'ulatr,
eritir, melekler
gibi kulluk
merkezinde
devaml kl
diye yakarr.
Nitekim
Hak
Teâlâ
öyle buyurmutur:
Allah, göklerde
ve
yerlerde
olanl-
rçarn
hepsini
sizin
hizmetinize
vermitir.
(Câsiye
Sû-
resi:
13).
nsan,
yaratlrken, her
ne
kadar üstün
sfatlarda
yaratld
ise de
bunlarn hepsi geçici
bir
emânettir. nsan
bu dünyadan geçince
ne ehvet, ne
kzgnlk kalr.
Melek-
ler gibi ilâhi
mârifet,
bilgi ile süslenir.
Meleklerin sfatn
alr.b O
melekler ki, her zaman Yüce
Allah'n
katndadrl-
mar.
Nitekim
Cenâb-
Hak, Kelâm-
Kadimi'nde
öyle
bu-
yurmutur.
Onlar
sebat
ederek durunca
güzel
ve
temiz
bir
yerde,
her eyi yapmaya gücü
yeten Melik'in
katnda
ve
r-
zasnda bulunurlar.
(Kamer Sûresi:
55).
nsan,
eer
ken-
disinin
makam ve mertebesini
bilmezse,
yrtclarn
ve
ey-
tanlarn
sfatnda
olursa,
yarn âhirette de
yrtc
hayvan
ekil
ve sfatnda, eytanlarla
birlikte
horolunacaktr.
(Al-
lah saklasn). Bu gibilerin
öteki^ dünyada
balar
daima
eiktir.
Nitekim
Cenâb-
Hak
bir Âyet-i
Kerime
ile
kullarna
öyle buyurmutur:
Görmez
misiniz
ki, mücrimler,
Rab-
lerinin
önünde
balar
eik
dururlar.
(Secde
Sûresi:
12).
Ya
bu
yer
neresidir? Âhiret'te bu
yer
Siccin
cehenne-
minde'dir.
eytanlar
burada
cezalarn
çekerler.
Haklarn-
da
da
Kur'ân-
Kerim
öyle buyurur:
O
kyamet
günün-
de
insanlar âlemlerin
Rabbine hesap vermek
için
kal-
kacaklardr.
Çünkü
kâfirlerin defteri
Siccir)
ad
verilen
bir
yerde
yazldr.
Siccin'in
ne
demek
olmduunu
bil-
din mi?
(Muttaffifin
Sûresi:
6, 7,
8).
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 83/394
HÜCCETZTL-SLAM
MAM-I
GAZAL
—
84
RUHUN
MELEKÛT
ve
CISMÂN
ÂLEMLERE
AÇILAN
K
PENCERES
:
Cann (ruhun)
acaip amellerinin,
alacak
hallerinin
sonu
yoktur.
Fakat cann
da eref,
üstünlmüü vardr.
Biri
bilgi
iledir.
Biri
de kudretle...
[
limle
(bilgi ile)
olan
erefi
de
iki
türlüdür]
Biri
zahirdir,
açktadr.
Onu
herkes
idrak
edebilir,
anlarJ
Ötekisi
ise
gizli
eref ve
üstünlüktür.
Onu herkes idrak
ecüemez.
Bu son
derecede
azizdirj
Zahir eref
dediimiz
ise
udur:
Ruhta
bir
kuvvet
vardr ki, bütün
geometri
(Hendese), Hekimlik,
Kozmografya,
Aritmetik
ve
eriatn
ilimlerini,
bütün
san'at-
lar
o
idrak
eder.
Ruh
öyle bir
eydir ki,
bölünemez.
Ama
bütün bölüntüleri
içine alrtir.
Yukarda
saydmz
hjjer
ilim
ona
sabilir.
Bütün bir
evrenin
bütün
bilgileri
onda vardr.b
Hattâ bütün
âlemler,
onun
gepgeni
katnda
zerre,
bir
kü-
çük
tane
gibidir.
Öyle ki, deniz
yannda
bir damla
gibi
ka-
lr.
Meselâ
bir
lâhzack
düünce ile
bu
yeryüzünden
yuka-
r çkar. Doudan
batya,
batdan
douya
gider. Kendisi
toprakta
ve
yeryüzünde
iken
yldzlarn
uzunluk
ve
genili-
inin
kaç
mil
olduunu bilir.
Güne
ve
ayn gidi
geliini
özelliklerini
bilir.
Bulutlarn
ve
yamurun, yldrmn,
ime-
in
asln
ve
nedenlerini
de
bilir.
Bal
deniz dibinde
ve
ku-
u gökyüzünün
tepesinde tuzaa
düürür.
Fil,
deve)(,
yrt-
c
kaplan bilgisi
ile
büyüler,
avcu içine
alr. Bütün
bilgileri,
gerek
görünür
ve
gerek
görünmez
duygulariyie
bilir. Görü-
nür
d
duygular
göz, kulak,
az,
burun,
el
olduu
gibi
görünmez
iç
duygular
da
hayal,
hafza,
zekâ dr.
Ama
a-
lacak
udur
ki, sanki
âlemin
içinde bir
pencere
açlmtr
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 84/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 85/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
86
ndan,
beden
örtüsü
de
kaldrldndan
dolay
can,
Me-
lekût
âlemini
ve
gayb
srlar
dolayn
perdesiz,
örtüsüz
ola-
rak,
tpk
parlayan,
çakan imek
ve
yldrm
gibi
dolar
durur.
Allahü
Teâlâ
Kur'ân'da
öyle
buyurur:
And
olsun ki,
sen
bundan
gafildin.
te sende
gaflet
perdesini
kaldrdk.
Bugün artk
görüün
dahtia
keskindir.
(Kaf
Sûresi:
22).
Yi-
ne
Hazret-i
Allah,
bir
âyet-i
kerimesinde
öyle
buyurur:
Yâ
Rabbi
Gördük,
iittik
ve
sana
döndük.
yi
ve
doru
sözlü
sahibi
olarak
bizi
yeniden
dünyaya
yolla.
Güzel ve
salih
amellerde
bulunalm.
(Secde
Sûresi:
12).
Ruh
pencerele-
rinin
açlndaki
birinci
delilleri
yukarda
gördük.i
kinci
de-
lil
de
udur: Hiç
bir
kii
yoktur
ki, onun
kalbine
hâtralar
ve
türlü
düünceler
gelmemi
olsun.
Diyelim
ki, görmedii,
iitmedii
eyleri
sezi,
ilham
yolu ile
idrak
etmi
bulun-
sun. Ama
o kii
bunlmar
bildiini
ve
nasl
anl^am
oldu-
unu
da
bilmez.
Çünkü
ruh,
Melekût
âlemindendir
Fakat
o
uykudan
uyannca
görünen
âlemle
uramaya
balad-
ndan
yüksek
mânalar
âlemi
artk
ona
kapatlm,
kaps
örtülmütür.
Ruhani
dola,
gönül
seyri
ondan
menedil-
mi,
yasaklanmtr.
LE
BULUUR?
Sen
canndaki
pencerenin
ölümünden
veya
uykudan
baka
bir
zamanda
açlmayacan
sanma{Belki
de
aksi-
ne bir
kimse
yeyip
içmeyi
azaltr,
her türlü
eyde perhize
geçer, nefsinin
isteklerini
krar
ve
nefsi
terbiye
ederse
onun
kalbi
aadaki
yönlerde
ve
uyankken
Melekût
âle-
mi
ile
yaknlk kazanr:
NSANIN
RUHU
NE
ZAMAN
MELMEKÛT
ÂLEMNDE
MELÂKE
VE
ENBYA
RUHU
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 86/394
87
=
ÖLÜM
ve
KIYAMET
1
_
Nefs
ile her
türlü
heves ve
hazlardan
kendini
çek-
me
mücahedesine
girerse,
2
—
Kalbini
kötü
huy
ve
ahlâk
paslarndan
arndrr,
ter-
temiz
klarsa,
3
—
Tenha bir
yere
çekilip
gözle
görülür
duygularndan
uzak kalrsa,
4
—
Candan
ve
gönülden
daima
Allah,
Allah
demekle
megul olursa,
melekût âlemine
dalar, cismânî
âlemden
ilikisini
keser, o
madde
âleminden
hflabersiz
kalr.)Gön-
lünde
Allahü
Teâlâ'dan baka
bir
ey
kalmaz. te o
zaman
melekût
âlemi
ona
görünür,
gönül
pencereleri
aralanr.
Bakalarnn
rüyalarda
gördüünü o,
gözlerinin
önünde
açk
seçik
görür.b
Meleklerin,
nebilerin
ruhlariyle
konuur,
onlardan
faydalanr.
Gökyüzünün,
dünya
ve
âhiretin, gayb
âlemlerinin
pencereleri
ona
açlr. Bu
haller
hangi
kimsenin
gözüne
açlrsa
ona dahfta
büyük
eyler açk
seçik
görü-
nür.
Bunlar
nedir?
Onun
beyann
bizler
yapamayz
Çün-
kü
beyana
gelmez.
Resulûllah
(S.A.V.)
Mirâç'tan
sonra
u
hadisi
beyan
buyurmulardr:
Yeryüzü
benim
için
topar-
land,
dünyann dousunu
da,
batsn da
tüm
olarak
gör-
düm.
Allahü
Teâlâ
Hazretleri
de
Kelâm-
erifinde
öyle
buyurmutur:
Biz
brâhim'e
bu
gerçekleri
nasl
gösterdik
ise,
ilm-i yakin
sahiplerinden
olmas
için
göklerin
ve yerin
de
güzelliklerini
gösterdik.
(En'âm
Sûresi:
75).
te bu
âyet-i kerimede
buyurulduu
gibi
gayb
âlemleri
bir
nebiye
böyle
açlmtr.
Hatta
bütün
nebilerin
bilgileri
bu
yolda
ol-
mutur,
örenme ve
öretilme
yolu
ile deil. Bu,
Melekût
dünyasnn
açlnn
meydana
gelmesi ve
oraya
varma,
ancak
nefis
mücadelesi
yapmakla,
her
türlü
geçici heves
ve
hazlardan
mahrum
kalnmakla
elde
edilir.
Ayrca
Allah
ile tek
ve tenha
kalnr, ondan
baka
her
türlünü
cismânî
varlklarla,
dünya
ilgisiyle
ilikiler
kesilir.
Nitekim
Allahü
Te-
âlâ
Kelâm-
erifinde
öyle
buyurur:
Rabbinin
adn an
ve
her
eyden
ilgini
kes,
O'na
ihlâs
ile
ibadet
et.
(Müz-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 87/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 88/394
89
=====
ÖLÜM
ve KIYAMET
ALLAH
BLGS
VE
ALLAH SEVGS
KALBLE
LGLDR
Eersen:
—
nsann
saadetinin Allah'
tanmakta
(marifetullah'da)
ve
insann duyduu
lezzetin
kemali Allah' sevmekte (mu-
habbetullah'da)
olduu neden malûm
olur?
dersen
cevab
udur:
—
[en bil
ki
her eyin saadeti,
bir lezzet,
tat
ald
ve (
rahat ettii
yerdedir,
i
Nitekim
ehvetin lezzeti, yemek
iç-
mekte ve
çiftlemektedir. Hmn
lezzeti,
bir
kimseden öc
almakta,
bakasn
kahretmektedir.
Gözün lezzeti, güzel
yüzlere,
ho
suretlere
bakmadadr. itme
lezzeti,
güzel
seslere
kulak
kabartmadadr.
Bunlar
gibi
/kalbin
lezzeti
de
ne
için
yaratld ise
ondadr.
Her
eyi bütün
gerçei ile
bil-
mekte,
gücü
yettii
kadar
da
Allahü Teâiâ'y
tanmaktadr.
Bu
sebepledir
ki,
her
insan
bilmedii
eyle
öünür. Mese-
lâ satranç
bilen
bir kimse, bilmeyenin üzerine
gururlanr.
O
satranç
bilen kii,
satranç oynanmasna bakarken
yanl,
kusurlu
bir
oyun
görürse,
güya
çok
bildiini
göstermek
ve
bir
dii
ilme
öünmek
için
o
garip
oyuna
karmamaya
sa-
br
gösteremez.
\J3en
ite
böylece
bildin ki, yeryüzünde
en erefli
yaratk
insandr ve
insanda en
erefli yer
kalbdir, gönüldür. Gön-
lün lezzeti,
e
dostla
ilgi
kurmaktadr. Bir
ey ne
kadar
aziz
olursa
olsun,
onun bilgisi,
mârifeti
dahi
o
kadar
aziz
olur.
Meselâ
bir
kimse,
memleketin
tedbirinde
bir
Babakann
srrn bilmse
sevinir, ama
Padiahn srrn
bilse daha
da
çok
sevinir.
O
bilginin
lezzeti
o
kadar
çok
olur.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 89/394
HÜCCETÜ'L-SLAM MAM-I
GAZAL
90
böyle olunca
varlk âleminde
Allahü
Teâlâ'nn zatn-
dan
ve sfatlarndan daha
izzetli ve erefli
hiç
bir
ey
yok-
tur.
Çünkü
bütün
varlklarn
acaiplii ve
yaratklarn garip
halleri,
O'nun sun-
ilâhisinin,
kudretinin
eseri
ve
yücelii-
nin
delilidir. Öyleyse
kalb, can,
Hazret-i Allah'n
yüzünü
görmek
için yaratldndan
dolay
ona bundan
daha lez-
zetli
hiç bir
ey
yoktur.
J
Yine
böylece bilindi ki,
cann
saadeti Allah' tanmakta
ve Allah
sevgisindedir.
Ama her can, her
kalb, Allah' tan-
ma
ve
Allah
muhabbeti
yolunda
da
olmayabilir. Belki
de
dünyaya rabeti
ve
istei
olur.
O
zaman can öyle
bir has-
taya
benzer
ki, onda gdaya
itihas kalmamtr.
Belki
de
gda
olmayan eyler ister.
Söz
gelimi toprak, balçk
gibi
yi-
yecekten uzak
eylerden
diler. Eer
o
hastaya
yarar ilâç
bulunmazsa ve tezce de
yemek yeme itah
kabarmazsa,
midesi fesatta
kalr,
hastal
günden güne
artar ve
bu
hal
sürüp
giderse
hasta ölür, dünya saadeti de
elinden
gider.
te bu
örnekte
olduu
gibi bir canda
ki,
Allah
mârifeti
ve Allah
sevgisi
olmazsa baka eyaya
kar
sevgisi artar.
O
can
da
hasta düer ve
ölüme
yaklar.
Eer
tezce
ilâç
verilmezse
ve
o
gönülden eyaya
kar
olan
sevgi
kaldrl-
mazsa,
Allah muhabbeti yerleip
eya
sevgisine
üstün
gel-
mezse,
Allah
korusun
ölür,
âhiret
saadeti
de
elinden
gider,
sonsuz
hüsranda, zarar
ve
ziyanda
kalr.
Duygularla alnan bütün
dünya lezzetleri,
ölümle orta-
dan
kalkar.
Ama
Allah bilgisi
ve
Allah sevgisinin
lezzeti ki,
kalble
ilgilidir,
ite o
lezzet bâkidir.
Görünür be
duygunun
mânileri ölümle
ortadan kalknca
kalbin nuru ve aydnl
artar.
Ve
Cenâb-
Hakkn
yüzünü
müahade
dolay
isiyle
o
nur
daha da
artar.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 90/394
91
ÖLÜM ve KIYAMET
ALLAH'I TANIMA
VE
ALLAH SEVGS
nsann
kalbi,
kendinin bir rüknü,
direidir.
Bir
direk
de
bedendir,
vücuttur.
Bedenin yaradlnda
acaip ve garip
eyler
öyle çoktur
ki, sayya gelmez. Her
görünen
ve gö-
rünmeyen uzuvda
nice
hikmetler,
yüce
fazilet ve
faydalar
vardr
ki,
insan onlardan
habersizdir.
Ey
aziz, sen
unu
bi-
lesin ki, insan
bedeninde nice bin
damar ve
sinir vardr.
Ay-
rca
nice
kemik bulunur. Bu
kemiklerin her biri
bir
ekil ve
biçimde
ve
her
biri bir
sfattadr.
Her
biri bir i için, bir ödev-
le
yaratlmtr. Ve
sen hepsinden
habersizsin.
Ancak
u-
nu bilmektesin
ki,
el,
tutmak, ayak,
yürümek,
dil de, söyle-
mek
için yaratlmtr.
Ama sen
ayrntl olarak
bir
ey
bil-
mezsin. Elde
kan
ve
kemik olduunu, kaç
sinir ve kaç da-
mar
bulunduunu,
her birinin gördüü
ii
ve
faydasn
da
bilmezsin.
Göz
kî,
on tabakadan
yaratlmtr.
Bu
tabaka-
lar nelerdir?
Faydas
nedir?
Onu
da
bilmezsin.
O
göz
ta-
bakalarndan birine
bir zarar gelecek
olsa
o
zararn nere-
den
geldiinden
haberin yoktur.
Karnnda
olan
organlarn
da
biçimi
nedir? Faydas nedir?
Tüm olarak
yine bilmez-
sin Meselâ
unlar cier
ve
dalak,
öd,
böbrek,
ötekiler
ise
onlar
gibi
sana
hizmette bulunan organlardr.
Sen
bunlar-
dan
gafilsin.
Onlar
da
kendi
hizmetlerinden
bir
an
uzak
kal-
mazlar.
Çeitli
yemekler mideye gider.
Ondan
sonra
karaciere
iner.
Cier
onu kartrp kan haline
getirir,
ama üstünde
kara köpek
eklinde
bir
ey
belirir. Ona Sevda derler. Da-
lak sevday cierden
çeker. Kendine benzetir. O
kan
su
ile
karr,
kalr. Fakat kvama
gelmez. Böbrek
o suyu
kandan
ayrr, saf
bir hale
getirir.
O
kan
yedi
organa
yaylr.
Her
or-
gana
güç
salar. Erkeklerde
meni, diilerde
süt
ve
kadn-
lk
menisi
o
kandan meydana
gelir.
Eer
dalaa bir hasta-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 91/394
HÜCCETfL-SLAM
MAM-I
GAZAL
'
92
lk
gelip
de
o sevday
ondan
ayrmazsa
sevda
ile
karm
olan
kan
bedene
yaylr.
Sevdaî
hastalklar
meydana
gelir.
Bunlar
delilik,
cüzzam,
dalak
sanclan,
hümmâ
gibi
hasta-
lklardr.
Eer
merareye,
yâni
öd
kesesine
bir
hastalk
ge-
lir
de
o safray
ondan
ayrmazsa
safraî
hastalklar
meyda-
na
gelir.
Eer-
böbree bir
illet
yerleip
o
suyu
da
kandan
ayramazsa
siroz
denilen,
karnda
su
biriktiren
veya
buna
benzer
hastalklar
doar.
Sirozda
karndan
baka
uzuvlar-
da
da
su
toplanabilir.
Allahü
Teâlâ'ntn
yüce emri
ile
bütün
uzuvlar
bir
hizmet
için
vazife
almlardr.
Eer
böyle
olma-
sayd
beden
helak
olur,
ölür
giderdi.
nsan
büyük,
hatta en
büyük
bir
âlem
(bir
âlem-i
küb-
râ)dr.
Bütün
eyann
örnei,
benzeri
onda
bulunmaktadr.
Meselâ
kemikler,
dalara
örnektir.
Damarlardaki
kan
ya-
mur
ve
akarsular
misalidir.
Bedendeki
kllar
ise
aaç
gibi-
dir.
Dima
gökkubbeyi
andrr.
Be
duygu
organlarmz
ise
yldzlara
benzer.
Yâni
yer
ve
gökler,
bunlarda
bulunan
her
ey
insanda
toplanm
gibidir.
nsanlarda
hayvanlardan
da
örnek
vardr.
Kimisi
domuz
gibidir.
Haris
ve
arszdr.
Kimi-
si
köpek
gibi olur,
yrtcdr.
Kimisi
karnca
gibi
mal
toplay-
cdr.
Kimisi
horoz gibi
ehvet
dükünü
olur.
Kimisi
örüm-
cek
gibi
avc olur.
Kimisi
deve
gibidir,
sabrl olur.
Kimisi
as-
lan
gibi
cesurdur.
Kimisi
tilki
gibidir
ve
hileci
olurlar.
Ey
aziz
nsan
bedeninde
sanat
ehilleri
örnekleri
de
vardr.
Meselâ
midedeki
hazm
gücü
açya
benzer.
Yemei
cier
ve
barsaklarda
paylatran
güç,
üzüm
skan
rac gibi-
dir.
Yenilenleri
kan rengine
dönütüren
kuvvet,
boyac
gi-
bidir,
kandan
meni ve
süt
meydana
getiren
güç
çamarc
gibidir.
Mideden
sidii
sidik
kesesine
(mesâneye)
indiren
kuvvet
sakaya
benzer.
Artklar
dar
çkaran
kuvvet,
tuva-
let
temizleyicisi
gibidir.
Sevda
ile
safray
bedende
kart-
ran
kuvvet,
hilekâr
ve
fesatç
bir
adam
gibidir.
Safray
ve
sevday
ve
yediklerimizin
her
birini
vücutta
yerli
yerine
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 92/394
93
ÖLÜM
ve
KIYAMET
paylatrp
datan
kuvvet
de
adaletli
bir hâkim
gibidir. Ey
aziz
kii
Zamann dört
mevsiminde
de
insanlara
örnekler
vardr.
Meselâ
çocukluk
bahar
günlerine
benzer.
Yaz
gün-
leri
ise
yiitlik, delikanllk
çadr.
Güz,
sonbahar
aylar,
orta
yataki
ça
dönümüne
benzer.
htiyarlk,
k
mevsimi-
ni
andrr.
Bunun
uzatlmas
bu
kitapça
smaz. Murad-
mz,
insann
bir âlem-i
kübrâ
(en
büyük
âlem)
olduunu
sana
bildirmektir.
Tâ
ki, insan
bedeninde
bu kadar
hizmet-
çilerin bulunduunu
sana
bildirmektir.
Sen
de
bilesin
ki,
sen zevk
eder ve
dünyay
dolarken,
yatarken, otururken,
Allahü
Teâiâ'nn buyruu
ile bu
kadar
saysz
uaklar
sana
hizmette
bulunmaktadr.
Bir
dakikack,
bir
anck
bile
hiz-
metlerinden
geri
kalmazlar.
Gel,
imdi biraz
insaf
et.
Senin bir uan
bütün
ömrün-
ce sana ba
eip
itaat
etmekte..
Bir gün
emrine
kar
gel-
se,
senin
elinden hiç bir
ey
yapmak
gelmezken, o
senden
önce
harekete
geçmeye
yetenekli
ve
senden
iyi
bir
efendi
bulmaya
kadir iken, sen o
hizmetçiyi
dömek, hmla ko-
mak
istersin.
Ya
Allahü
Teâlâ sana
bu
kadar
nimetler
ve
uaklar vermiken
ve
sana
zerre kadar
ihtiyac yokken,
sen
kendi
nefsini nasl
mabut
edinirsin, hem
nefsinin ha-
vasna
uyarsn?
Allahü
Teâiâ'nn
mübarek rzasn nasl b-
rakrsn?
Seni yoktan
yaratana
ve
rzkn
verene
kar ge-
ce
gündüz
isyan
üzerine
bulunursun,
hem
de
Allahü Te-
âiâ'nn
ve senin
dümann
olan
eytana
ba
eersin .. Bu-
nu
neden revâ
görürsün?..
Ey
ilâhi
srlar
örenmek iste-
yen
Sen
bil ki, beden
yapsnn
terkibi,
uzuvlarn
sanat,
hüneri, faydas,
terih
kitaplarnda
uzun
uzadya
bildiril-
mitir. Ama
denizden katre
ve güneten
zerre nasl
belirli
bir ey
demek deilse,
Yüce
Yaradan'n ilmini
yaratlann
anlamamas,
idrak
etmesi
de
öylece
mümkün
deildir.
En
kadim
olan
Allahü
Teâiâ'nn
i lerinin srlarn,
sonradan
yaratlann
anlamas hiç
mümkün
mü?
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 93/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 94/394
95
ÖLÜM
ve
KIYAMET
önce
arl
ve imanl
artar.
kinci
olarak
da o
arl
çekemez,
ibadeti
gecikir. Onu
kaza meakkatine
uratr.
Sözün ksas,
o
kii, her
zevkine
sonradan
nice
piman-
lk
duyar.
lim
ve kudretle,
irade
gücü
ve çalmakla,
güzel
bir
ekilde
dünya
erefine
varlabilir. Ama insan
öyle bir
âlemdir
ki,
eer ba
arsa sebebi
nedir,
bilmez
Yürein-
de
bir
zahmeti,
bir
sancs
olsa
yine:
Sebebi nedir,
ne
yol-
dadr,
bu
arlar
niçin artar,
eksilmez?
lâc,
ifas nedir?
Bil-
mez. Hattâ,
gözünü önündeki otlardan,
bitkilerden,
devâ
olacak
eylerden
biri elinde olsa
yine
bilemez.
Yarn
bana
ne
gelecektir,
ne
ite
rahat
eder,
ne
i
ilerse
zahmet
çeker,
bunu
da
bilmez
Öyleyse
insandan
daha
âciz
ne yaratk
vardr?
Eer
insann gücüne, kuvvetine
bakarsan
insandan
da-
ha âciz
ne olabilir
ki?
Ona
bir
küçük
sinek veya sivrisinek
saldrsa
onlar kovmaya
gücü
yetmez.
Eer bir hastala
tu-
tulsa
ondan
kurtulmaya,
ilâç
bulmaya
da gücü
yoktur. Bü-
tün
ölüm
duraklarnda
kendisini
ölümden kurtaracak
kudre-
ti
yoktur.
Ey aziz kii .
Eer
insann
yapt ie, zevk ile
çalmasna
bakarsan
ondan daha cimri,
daha hasis
dünyada ne vardr?
Bir
akçe-
den veya
bir
lokma
ekmekten, biraz bir
ey
kaybetse,
ziyan
görse
rengi
deiir, rahatszlar,
hasta
olur.
Eer
bir,
dilen-
ci:
—
Allah
rzas için deyip
önüne gelse,
ondan yüzünü
çe-
virir.
O
dilenciye
göz bile atmaz.
Eer
sen
insann
yüz güzelliine
bakarsan
o
bir
deridir
ki,
murdarlk ve kanla
örtülmütür. Kendisini
günde
birkaç
kere çi ve
büyük
abdesti
sktrr.
Onlardan
kurtuluncaya
kadar
nice
zahmetler
çeker.
O
güzel
yüz
nasl
aslr,
çirkin-
leir.
Rivayet
edilmitir ki,
bir
gün
Ebû Said-i
Ebul-Hayr (Allah
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 95/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
—
96
rahmet eylesin)
sufilerle
yolda
giderken
bir
yere
gelirler.
Çir-
kef
sularnn
ve
insan
dklarnn akmas
içni
açlan lâm
temizleyicilerini
görmüler.
Sufiler
o
yere
yaklanca
lâm
kokusundan
kimisi
parma
ile
burnunu
tkam,
kimisi
ne-
casete
sürünmesin
diye
latasnn
eteklerini
kaldrm, kimi-
si
de
yüzünü
çevirip
arka
köeden
dolamaya
balam,
eyh
Said-i
Ebul-Hayr,
onlarn bu
halini
görünce:
—
Ey
derviler
demi.
Biliyor
musunuz
ki,
bu
bu
çirkef
sular,
bize söüp
sayarak
hal
dilleri ile ne
ler,
ne
küfürler
savurmaktadrlar?.
Derler
ki:
—
Dün çarda
en
güzel,
en lâtif
bir
ey
yiyecek
idim.
Siz
geldiniz.
Benim
için
akçe
ve
altn
harcadnz.
Kiminiz
vücu-
dunuza
sardnz
örtülere
koydunuz.
Kiminiz
eteklerinize
doldurdunuz.
Bana sayg
ve
sevgi
gösterdiniz.
Beni
alp
evinize
götürdünüz.
Bir gece
sizin
yannzda
kaldm.
Bu
kö-
tü
kokulara,
gözünüzle
görmek
istemediiniz
bu
çirkin
bi-
çimlere
uradm.
imdi siz
benden
kaçyorsunuz.
Oysa be-
nim
sizden
kaçmam
gerekti.
Sufîler,
eyhlerinin
bu
kapal
sözlerindeki
mânay
anlaynca
balarn
edi
ve
arp
kal-
dlar.
Sözün
ksas,
eer
insanlardan
kim
kendisini hayvan
ve
yrtclarn
ve
eytanlarn
huyundaki
sfatlardan
kurtara-
cak
olursa,
Âhiret'te
saadete
eriir.
Melâikeden
daha
fazi-
letli
ve
daha
erefli
olur.
Yüce
Allah'n
mübarek
cemâlinin
müahedesiyle
ganimetlenmi
olur. Ama o
kii dünyaya
gö-
nüfbalarsa,
yrtc
ve
dört
ayakl
hayvanlarn
sfatn
ken-
disine
yaktrrsa,
hâli
onlardan da
beter
olur.
Hepimizi
bundan
Allah
saklasn.
Çünkü
kedi,
köpek,
at
ve
baka
hay-
vanlar
gibi
dört
ayakllar
ve
kaplan,
arlar,
srtlan
gibi yr-
tclar
toprak
olacak
ve
elim
azaptan
kurtulacaklardr.
te
insann
izzet
ve
erefini,
zelil ve
hakir
oluunu
bildin,
örendinse
kendini
tanmann
Allah'
tanmaya
ne
yolda bir
anahtar
olduunu
da
anladn.
Nefis
bilgisinde
bu
kadar
an-
lay
yeterlidir.
Daha fazlas bu
küçük ve
ksa
kitaba
s-
maz.
Allah
daha
âlâsn bilici ve
daha
iyi
hüküm
vericidir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 96/394
ALLAH'I
TANIMAK
ALLAH'I TANIMANIN
ANAHTARI
KENDN
TANIMAKTIR
-
i
Geçen
Enbiya (Aleyhümussalâtü
Vesselam)
Hazretleri-
nin
gökten
inen
kitaplarnda: Nefsini
tan
ki,
Rabbini
ta-
nyasn.
buyrulmutur. Sonra
haberlerde
de öyle gel-
mitir: Kim
nefsini
(kendini)
tanrsa
Rabbini tanm olur.
Bu sözler,
insan nefsinin
tertemiz,
saf, lekesiz, pastan
uzak
bir ayna
olduuna
bir delil,
bir iarettir.
nsan, her ne
vakit
o aynaya baksa Allahü
Teâlâ'y orada, kendi
nefsin-
de
görürj
Eer
sen:
Çok
kimse
var
ki,
nefsine
bakar.
Yara-
tldn,
bir
mahlûk_olduunu
anlar,
fakat gerisini bilemez
dersen, sen bil
kijnefsi
tanma
bilgisinden
Allah'janma
bilgisine
geçi
ve
onu delille anlay
iki
türlü olur:
1
]
Birincisi:
Çok anlalmaz,
kapal, dolak
yoldur.
Onu,
ilimle uraanlar,
nefsini
riyazet
ve perhizlerle
megul
eden
din
adamlar,
nakipler
ve
ileri
gelen
necip
kiiler,
hat-
tâ
eyhler
bile anlamaktan
âcizdirler.
Nerede kald
ki, za-
hiri ilimden
bile
yoksun
olan, bilgisiz
kiiler
anlayabilsinler.r'
^kincisine gelince: Onu,
akl ergin
olan
bir
âmâ,
iki gö-
zü
kör
kii
de
idrak
edebilir.
Öyle
açk seçik delildir. Öyle
olunca,
bilinmeli ki, insan
kendi varlndan
Hâlikin varl-
n
ve
kendi
sfatndan
Yaradan'n
sfatn
bilir, anlar. Kendi
ülkesine
-yâni
bedenine-
sahip
oluundan,
tasarrufundan,
Allahü Teâlâ'nn
bütün
âlemin
sahibi olduunu
ve
bu mülk
üzerinde nasl
tasarrufta
bulunduunu
anlar,
Bunun
açk-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 97/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
98
anmas öyledir: n
ne
zaman
ki,
kendi varlnn
izi ve
alâmeti
ve
kendisinden haberi ve izi yokken kendi varl-
n görüp bilseydi
ve
kendi yaradlna, hilkatine dikkatle
baksayd,
bilirdi
ki,
asl bir
damla,
bir katrecik
sudandr.
O
zaman ne
akl,
ne de
idrak
ve
anlay
vard. Ne
eti, ne ke-
mii, ne
de ya
bulunuyordu.
Nitekim
yüce
Allah,
Kelâm-
Kadiminde öyle buyurmutur:
Gerçekten
insan,
var
olup kendisinden
söz
edilir
bir hale gelinceye kadar
uzun bir
zaman
geçmitir. Çünkü
biz
insan kark
meniden (dii erkek evlâdn domasna
sebep
olan
sudan)
yarattk.
Böylece
onun
iitmesini
saladk.
(Ona kulak verdik.) Görmesini saladk. (Ona
göz
ver-
dik) (Dehr
—
nsan sûresi: 1
-
2).
nsan, gerek kendi
uzuvlarnn
gözle görülür
ksm-
na(meselâ el, ayak,
dil ve
azna)
bir
baksa,
iç
organlarn
(meselâ
cier, mide, dalak
gibi
ksmlarn) incelese her
bi-
rinin
bir
türlü
hikmetle
yaratldn
ve
her
birinin
faydal
bir
ite
bulunmak için hâlkedildiini
görür.
Bu organlarn her
biri
yerli yerinde
ve
en
mükemmel
ekilde, kemal haddin-
de
halkolunmutur.Böylece
insan
bu
halleri
idrak
etse
bilir
ki,
yaradan
her eyi yaratmaya, nasl
dilerse, o ekilde
yapmaya kadirdir. lminin ise, bütün
yaratklarn
görünür
veya görünmez
varln
kemal derecede ihata ettiine
hüküm
verir.
Her
uzvunda,
her
organn
en
küçük parçasn-
da
bile kudretinin
bulunduunu
anlar
ve
hikmetinin hükmü-
nün her
zerreye
ilemi
olduuna
ahit olur.
Bir
insan, bedeninin
yaradlnn
uzun
uzun anlatlma-
sna,
iç-d organlarnn kendisine olan faydalarnn çoklu-
una göz
atsa
Hâlikna, kendisini
yaratana sevgi ve
tazimi
artar.
Meselâ
insan
düünse
ki,
elleri
bir
eyi
tutmaa,
kapmaa,
dümanlardan
kurtulmaa yarasn
diye ve
be-
denden
ayr
olarak -direk
gibi-
yaratlmtr.
Hem
de elleri-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 98/394
99
ÖLÜM
ve
KIYAMET
nin ve ayaklarnn
ucuna
beer parmak konulmutur. Dört
parmak sanki
saf
tutmu
gibidir. Kimisi
uzun,
kimisi ksa-
dr. Tâ ki avuçladklar bir
eyi
el
içinde birlikte
tutsunlar.
Ya
ba
parmak?
O
da
onlarn
karsnda
ve onlara
göre daha
ksa, daha
kuvvetlidir.
O da
dört
parmaa yardmc
olsun,
bir eyi avuçlaynca, avuç içinde dier dört
parma
kar-
dan
destekleyerek sk
sk tutsun diye.
Dört parmakta
üçer mafsal,
boum
yeri vardr.
Baparmakta
iki
mafsal
yaplmtr.
Tâ ki, birbirine eklendikleri zaman bir kepçe,
bir
kevgir
gibi
olsunlar.
Açldklar
zaman
da
bir
taba
an-
drsnlar
ve
böylece faydalar meydana
gelsin... nsann
ön
dileri, yiyecekleri
kesmek
ve
parçalamak
için
önceden
yaratlmtr. Yan
dileri
ise,
yiyecekleri ezmek ve öütmek
için
yass
klnmtr.
Dil ise,
yiyecekleri
boaza atmak
için
kak gibi yaratlmtr. Dilin altna
da
bir
güç
verilmitir.
Çinenen
lokmann
üstüne su
döker,
onu
hamur eder. Yut-
may
ve
midede
sindirilmesini
kolaylatrr.
Sözün
ksas,
bütün
organlarm
düzeni en güzel
bir biçimde ve terkibi en
faydal
biçimde
yaratlmtr. Her
biri
gece
gündüz
ödevli
klndklar hizmeti yaparlar. Ne
durgun,
isiz,
tembeldir
ne
de uykudadrlar
Öyle
ki, eer
aklllarn
aklfcf,
âlimlerin
bil-
gisi,
hikmet sahiplerinin
hikmeti
bir
yere
toplansa
ve
dün-
ya
yaratlaldan
beri
düünüp
dursalard, bu düzenden da-
ha
güzel,
bu
terkipten,
bu
karmdan
daha
faydal
ve
gü-
zelini bulamazlard.
Meselâ, eer gözler-
ban
tepesinde
farz
olunsa
veya kulak
ensede
veya
az arkada,
ensede
veya parmaklar
6
tane
veya
3
tane
farz
edilse,
o
belli olan
kiilerce
bilinir ki,
hiç
birinde
yukarda
bildirdiimiz
faydalar
meydana
gelmedii
gibi onlardaki
ekil
güzellii
ve biçim-
lilik, mükemmellik
de
vücut
bulamazd.
Eer
yalnzca,
insann
muhtaç
olduu eylere bir
kez
baksan,
neler neler
görürsün.
Meselâ
insann yemek
ye-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 99/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
100
mee,
elbise
giymee,
oturulacak
yerlere,
yamur
ve
bu-
luta,
kokuya,
scakla,
souklua
ihtiyac
vardr.
Elbisesi
için
ketene,
o
keteni
bürmek için
iplikçiye-
çulhaya,
doku-
yucuya
ihtiyaç
görülür.
Bunlarn
da
nice
nice
sanata
ve
araca
ihtiyaçlar
bulunur.
Bunlar
da
demirci,
ekip biçici
(ta-
rmc),
dülger,
doramac,
ekmekçi,
deri
boyayc,
deri
se-
pileyici
(debba)
jibi
ustalardr.
Odun,
demir
ve
kuruna
da
ihtiyaç
vardr.fBu
sanatkârlarn
o
araçlara ve
araçlarn
bu
sanatkârlara
hediye
edilmesi
gibi, her
sanatn
nasl
meydana
geldii
düünülecek
olursa,
insan
dehet
içinde
kalr.
Akln
kaybeder.
Bu kadar
aletlerin
ve
sanatlarn
vü-
cuda
gelmesi
yalnzca
Allahü
Teâlâ'nn
lûtfundan
ve
rah-
metinin
bolluundan
ve
inayetindendir.j
Nitekim
Cenâb-
Hak Kelâm-
Kadîminden
öyle
buyurur;
J
Allah
buyurdu
ki:
Ben dilediimi
azaba uratrm.
Fakat
rahmetim
her
eyi
kuatmtr.
(Arâf
Sûresi:
156).
Hem
de
Allahü
Teâlâ'nn
nebileri
yaratmas,
bize
göndermesi,
bizi
onlarn
eriatine
ve
sevgisine
sevketmesi
de tüm
ihsanlarndan
ve
efkatin-
den
güzel
bir örnek,
güzel bir
kokudur. Nitekim
Cenab- Al-
lah öyle
buyurur:
Benim rahmetim,
gazabmdan
daha
akndr..
Resûlullah (S.A.V.)
de öyle
buyurmutur:
Ce-
nâb-
Hak,
kullarna kar
yavrusuna
süt
veren
analardan
daha
efkatlidir.
Böylece
bilindi
ki,
insan kendi
varln-
dan,
kendisini
yaradann
varln
bilir.
Vücudundaki
par-
çalarn
ve etrafnn
uzun uzadya
incelenip
aratrlmasn-
dan Allahü Teâlâ'nn
yüce
kudretini
anlar.
Kendi
uzuvlar-
nn
ne
gibi
faydalarda
bulunduunu,
terkibinin
düzenini,
ilim
ve hikmetinin
kavrayn
anlar
ve bilir ki,
bu
kadar
lü-
tuf,
bu kadar ihsan
balamas
-hem
de
dilemeden ve
güçlük
çekmeden-
insana
kar
olan
rahmetinin
bolluun-
dandr.
Öyleyse
bunlara
kavumu
olan bir
nefsin
kendini
tanmas,
Mârifetullah'n
(Allah' tanmann)
anahtar
ve
aynas olabilir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 100/394
101
—
ÖLÜM ve
KIYAMET
RUHUN
SIRLARINI AÇIKLAMAYA ZN YOKTUR
Kendi vücudundan,
varlndan
ve sfatlarndan
Allahü
Teâlâ'nn
varln ve sfatlarn ksaca anlar
gibi
oldun.
t
Öyleyse
imdi Allahü Teâlâ'nn
tenzihini, kutsalln da,se-
nin kendi nefsinin
misalinden
idrak etmek,
anlamak
müm-
kündür.j
[Öyleyse
sen
bil ki,
Allahü
Teâlâ, vehme
(yâni kalbe ve
zihne
dilekten
gayri
arz
olan
kuku
ve
tereddüde)
ve
ha-
yalde meydana gelen
herhangi bir
eye
benzetilmekten,
zamandan
ve mekândan
münezzehtir,
tenzih edilmitir,
uzaktr.
O'nun tasarrufu her
yerdedir.
Tecellisi her
mekân-
dadr. O'nun bu
türlü tenzihi, senin kendi
nefsinde
de
mümkündür.
Meselâ
u
Ruh (ki, ona biz
can
diyoruz) ve-
him ve
hayale girmekten
münezzehtir.
Say,
ölçü, bölüm
kabul
etmez.
Rengi
ve
ekli
yoktur.
Çünkü
ekli
ve
rengi
olsayd,
gözle görülebilirdi,
yahut vehme
ve hayale
girerdi,
güzellii,
kötülüü,
azl
ve
çokluu,
büyüü,
küçüü olur-
du.
Eer
bir
kii sana: Ruh
nedir? diye sorsa ona u
ceva-
b
Vermelisin: O,
ilâhi
bir
emirdir ki, kemiyeti ve
keyfiyeti
(miktar, says,
nitelii)
bilinmez
ve
bilinmekten de
uzaktr.
Ey aziz
kii
Sen
mademki bedeninin
içindeki
ruhunu
bil-
mekten
âcizsin, Allahü
Teâlâ
ki
ruhlar
ve
cesetleri
ve
tüm
eyay
yaratmtr,
bunlarn
dnda
olan
ve
onlarn cinsin-
den
olmayan
eyleri, sen
nasl bilir, nasl
anlarsn?
Öyley-
se yüce
Allah'
tenzih ve takdis etmek
her eyden
daha
önemlidir. Hatta vaciptir,
gerektir.
Meselâ ak ve
sevgi,
elem, tad,
lezzet gibi varlklar
vardr ama, kemiyyet ve key-
fiyeti tasavvur
bile
edilmez. Eer: Bunlarn
hakikati
nedir?
diye
sorarsan,
güç
bir
dilekte
bulunmu
olursun.
Bunun
gi-
bi
sen yeme,
içme, iitme
gibi gerçeklerin
bilinmesini
dile-
sen
yine
güç
bir istekte
bulunmu
olursun.
Nitekim gözün,
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 101/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 102/394
103
=
ÖLÜM
ve
KIYAMET
ALLAH'I
TANIMAKTAN
YOKSUN
OLAN
YILDIZBAKANLAR
•
Sen
bil
ki,
Padiahl,
Padiahtan
bakas
bilmez.
Eer Allahü
Teâlâ Hazretleri
seni
beden
ülkesine
Padiah
etmeyip vücut
(varlk)
saltanatn
ve
sana
örnek olsun
diye
bu
ksa
risaleyi
vermeseydi sen
o
vehimlerden, o
kukulu
zandan
ve
ununla
bununla
kyastan,
herhangi bir
yolla
bi-
linmekten uzak
olan
Padiah
nice
idrak ederdin?
Nasl
anlardn?
Öyleyse
ükür
ve
hamd
o
balangc
bilinmeyen,
kadim
olan,
zevali
olmayan
o
kerim
varladr ki, seni, kendi
var-
lnda
Padiah etmitir.
Ve
kendi beden
ülkeni
senin
em-
rin altna
aldrmtr.
[Senin
kalbini Ar
eylemitir. Cann
kayna olan
hayvanî
ruhu srafil
klm,
dima Kürsî ey-
lemitir.
Ve
hayalin
hazinesini sana
Levh-i
Mahfuz
eyle-
mitir.
Dima
kubbesini
ki,
sinirlerin
pnar,
kuvvetlerin
oca
ve
kaynadr,
sana gökkubbe
ve
yldzlar
yapt.
Parmak,
kalem ve
mürekkebi,
tabiat, mizaç, huyun
aslla-
r kldjSeni
bütün
yaratklardan
daha erefli ve
aziz
eyle-
di.
Bütün varln
üzerine
seni üstün
kld.
Ve sana u
emirde bulundu:
Sakn
kendi nefsinden,
kendi beden
ül-
kenden ve
sultanlndan
gafil olma.
Çünkü
gafil
olursan,
kendi
Hâlikndan, senin
rzkn
verenden gafil olursun.
Ni-
tekim
Resûlullah
(S.A.V.)
Efendimiz öyle
buyurmutur:
Allahü
Teâlâ
Âdemi (insan)
kendi
sûreti
üzere
yaratt.
Öyleyse:
SEMA,
AR
VE
KÜRSÎ'NN
MELEKLERE
BALANTISI
—
Kendi
nefsini^bil
ki, Rabbini
bilesin .
Ey
ilâhi srlar
örenmek
isteyen ite
insann
vücudundaki
Padiahl
ile
Allahü
Teâlâ'nn^padiahl
arasnda olan
büyük
fark
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 103/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
—
1
04
anladk.
Bundan da
iki türlü bilgi ortaya
çkt:
1
—
Biri
in-
sann
nefsinin
ve
kalbinin, Allah'n
zât
ve sfatlar ile
ilgisi-
nin
ilmidir.
Bu
çok
büyük ilimdir.
Anlalmas,
idraki
zordur.
Çok
uzatlabilir,
bu
kitaba
smaz.;2
—
Biri
de
insann
nef-
sinin melâikeyle
olan balantsnn
bilgisidir. Ve
meleklerin
kimisinin kimisine
irtibat
ilmidir. Semalar,
Ar
ve
Kürsî'nin
melâikeye
balants
ve birbirine
irtibat ilmidir.'
Bu
da,
mü-
barek
ve uzun
bir
ilimdir. Bu
iaretten maksadmz
gafil
kimselere kendi
vücudundan
(varlndan)
haber
vermek,
Allah'n
yüceliini
ve
kudretinin
ululuunu
bildirmektir.
Her
eye
kzan
o
akn
kimselere,
kendisinin
ne
yolda
gafil
olup
kendini
yaradann
mârifetinden
ve Allahü
Teâlâ'nn
mübarek yüzünü
görmekten
nasl
mahrum
olduunu
hatr-
latmaktr.
Sen
bil
ki, Hazret-i
Allah'n cemâlinin,
insann id-
rak ettii ile
iin aslnda
nice
olduu arasnda gayet
büyük
fark
ve uzaklk
vardr.
Mârifetullah'tan
mahrum
olan o biçâre
yldzbakanlar
(müneccimler)
v^hekimler, her ii
yldzlara
ve
eyann
ta-
biatna
isnat
ederler.
Bunlar
u
karncaya
benzerler
ki, kâ-
t
üstünde
kalemi
yürürken görüp resim
meydana
gelince
büyük
bir
sr
kefetmi gibi
sevinir:
Bu
ilerin
hakikatini bil-
dim,
anladm
ki, resimler
kalemden
meydana geliyormu
der. Bir
baka karnca
da
dikkatle
bakar,
kalemin hareke-
tinin
kendisinden
olmadn,
parmaklarn emriyle
yürütül-
düünü
görür. Önceki
karncaya:
Sen
yanlmsn
der.
Gerçek
hâli
anlamamsn.
Sen yaplan ii,
kalemin hare-
ketini
kendisinden
geliyor sanmsn. Oysa
böyle
deildir.
Kaleme bütün
sahip
parmandr.
Kalem,
parman emri-
ne
teslim olmu,
onun iradesine
boyun emitir. te
bu
karnca
yldzbakanlarn
misalidir.
Bunlar,
bütün
i
(fiil)
ve
hareketlerin
tasarrufunu
yldzlara
balarlar. Bilmezler
ki,
kendileri de
hata ilemekte,
yanlmaktadrlar. Çünkü
yldz-
lar,
meleklerin
elinde
onlara
ba
emilerdir.
Melâike ise
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 104/394
105
ÖLÜM ve
KIYAMET
Allahü Teâlâ'dan emir
almadkça hiç
bir
ey
yapamazlar.
Nitekim
cisimler âleminde tabiiyecilerin
ve
yldzbakanlarn
düünce ve görülerine
aykr
bir ekil
ortaya
çkmaktadr.
Ruhlar
âleminde dolaanlar arasnda
da
ihtilâf, ayrlk
ve
çeitlilikler vardr. Kimileri vardr
ki,
melekût âlemine
ayak
basarken
kendilerine hiç bir
ey
açlmaz,
geri geri
es-
ki
yerlerine dönerler.
Ruhlar âlemine yücelemezler.
Kimile-
ri
ise
melekler
âlemine
eriirler. Onlarn
da
seyri, hareketi
birbirine
uymaz.
Çeit
çeittir.
Çünkü
melekût
âleminde
ni-
ce
bin
nurdan
perdeler vardr.
Her
bir
ruh,
bulunduu
dai-
renin perdesi ile çevrili
ve
örtülüdür. Kimisi
bir nur gibi, bir
inci gibi
dolar.
Ama
kimileri
aydnlk
bir
dolunay
gibi
par-
laklk
içinde
seyreder.
Kimileri
de
vardr ki, cihan
aydnla-
tan güne gibi seyrederler. Kimisine
ise
melekût âlemi
batan
baa
açlr. Nitekim Allahü
Teâlâ,
Kelâm- erifinde
öyle buyurur: Biz böylece
brahim'e
göklerin ve yerin
melekûtunu
(melikliinin
nasl ve
nice
olduunu)
göster-
dik.
(En'am Sûresi:
75).
Nitekim
Hazret-i
brahim'in
azn-
dan
an yüce
Kur'an-
Kerîm
öyle
buyurur: Ben
tek Al-
lah'a inandm. Yüzümü
dosdoru
ve kesin bir inançla gök-
lerin
ve
yerin
yaratcsna
çevirdim.
(En'am Sûresi:
79).
Bu
yolda
Resûl
(S.A.V.)
Efendimiz
de
öyle buyurdu:
Ger-
çektir ki, Allah için nurdan yetmi perde
vardr.
Eer
onla-
r açacak
olursa,
güzellii
bütün ona
bakanlar
yakar.
Ama
biçâre Tabiatçlar, her
eyi
tabiatn
yaptnda
inat etmek-
tedirler. Derler
ki:
Eer
tabiatn
araya girmesi olmasayd
tp
ilmi, hekimlik, batl
olurdu. te,
yalnz
bu
dorudur.
Çünkü
hastalarn
ilâcnn
aranmasna eriat
izin
veremez-
di.
Yalnz
tabiatçlar unda hata ettiler ki, görmelerini zayf-
latp
eek
gibi
yüklerini
o
durakta
braktlar.
Bilmediler
ki,
tabiat,
huy da
Allahü
Teâlâ'nn kudretli basks altndadr
ve eek
ise
ayakta sra bekleyen, aalk hizmetkârlardan
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 105/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 106/394
107
ÖLÜM ve
KIYAMET
BR
FL
HKÂYES ÖRNE
Astrologun (yldzbakann)
ve
tabiatçlarm aralarndaki
aykrlk udur: Bir fil, kendisini görmemi ve bilmeyen bir
ehre
gelse o
ehrin körleri
toplanp
o
fili
bilip anlamaya
çalsalar
kimisi srtna, kimisi
ayana,
kimisi
h^ortumuna
ve kimisi kuyruuna
el
sürse,
filden
ayrlnca bir kimse on-
lara
dese
ki:
Fil nasl bir hayvandr, onu nasl gördünüz?.
Fil
nedir
bildiniz
mi?
diye
sorsa
onlarn
her
biri
türlü
cevap
verirler. Biri der ki: fil bir
yass
tahtaya benzer
Biri
de:
Fil
bir diree
benzer
der.
Sözün
ksas
her kör kii,
el
sürdü-
ü
organn
vasfnn
nice
olduunu söyler.
Hepsi
de o
uzuvlar
doru
söylemilerdir, ama
o
hayvann
tuttuklar
bir
uzvuna: Tamam, fil ite budur,
dedjkleri
için
hata etmiler-
dir.
Bunun gibi yldzbakanlarn vejtabiiyecilerin:
Bütün i-
lerde
yldzlarn
hükmü
vardr
demeleri
yanlmtr.
Cenâb-
Hak kâinatta
ne varsa hepsinin, kendisinin hükmü altn-
da
olduunu
Kur'ân- Kerim'inde
öyle
buyurmutur:
O
Al-
lah ki,
göklerde
ve yerde ne varsa hepsi
O'nundur. (bra-
him Sûresi:
2),
KULLARIN
BELÂ
VE
MHNET
SANDII
EYLER
YÜCE
ALLAH'IN SEVG VE LÜTUF
KEMENTLERDR
Bir Padiah düün
ki,
bir saray kurmak istemektedir. O
sarayda kendi
baveziri
için bir özel
daire
yapacaktr.
O
dairenin
çevresinde
de
on
iki
odal
bir
avlu
yapm
olsun.
Her
odada
vezirin
bir naibi
(vekili)
otursun.
Ama
vezir
ne
buyurursa
onun buyruundan
dar
çkmasnlar. Burçlarn
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 107/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL
108
kaplarnda
yedi atl nakip
(yardmc) dursun. Bunlar
her
zaman
hizmete
hazr
olsunlar.
Tâ ki,
Padiahtan, vezirden
ne
hüküm
ve
ferman gelirse onlar
da
emredilenleri
saray
dnda
yerine
getirsinler.
Dört
de
yaya
nakip
konulsun
ki,
onlar
da ellerinde
kement
tutsunlar ve Padiahn
buyruu
ile
halkn
kimisini
balasn, saraya
götürsün,
kimisini
de
saraydan reddedip
uzaklatrsnlar.
te bu
temsile
göre
Ar,
has oda
gibidir
ki, vezirin
ma-
kamdr.
Vezir
de
yakn
meleklerdendir
ki, Allahü
Teâlâ'nn
izniyle
âlemlerin
tasarrufu onlarn
elindedir.
Birinci
semâ,
avluya
benzer
ki,
orada
on
iki burç
vardr.
O
burçlarn
her
birinde
bir
melek
bulunur.
O
atl
nakipler ki, bunlar
yedi
ge-
zegen
yldzdr,
o melekler onlar
kullanrlar. Yedi
gezegen
o
burçlarn
kaplarn
dolap hizmetlerini
yaparlar.
Dört
unsur ki,
yaya (piyade)
nakiplerdir,
bunlar
da
su,
toprak,
ate ve
rüzgârdr.
Kendi
bulunduklar yerden
hareket
et-
mezler.
Scaklk,
yalk,
kuruluk
ve
soukluk
da
dört
ke-
ment örneidir
ki, bunlarn ellerindedir.
Nasl ki,
bir kiinin
halinde
deiiklik
olursa,
gam
ve
keder
o
kiiyi
kaplar.
Dünya nimetleri
o kiiye ho gelmez.
Yaamaktan
usanr.
Dünyadan el
çeker.
O
zaman hekim
der
ki:
Buna
sevda
hastal ârz
olmutur.
Mâlihulya
illetine
tutulmutur. Bu
kimseye
ilâç olarak
kaynatlm kimyon
suyu,
hindibâ
ka-
buu
urubu
verilmelidir.
Ama
tabiatçya
gelince,
o
da
der
ki: Bunun hastal
udur.
Tabiatn kuruluu
artm ve
ya-
l
üstün gelmitir. Bu
da
diman
kaplamtr.
Tabiatinin
kuru
olmasna
sebep de
k
havasdr.
Bahar gelip
ya ha-
va üstün
gelmeyince
buna hiç bir
ey
ilâç
olmaz.
Yldzba-
kan
ise
öyle
der:
Bu kii
sevda
hastalna
tutulmutur.
Ve sevda
hastal,
Utarit
(Merkür)
yldz ile Merih
(Mars)
yldz
arasnda
kavgalar
meydana
gelmekle
olur.
Utarit,
Zühre
ile
Müteri
yldzlar
bir
araya
gelmeyince, yani
üçüzleme
olmaynca
bu
karasevdalnn
hali iyilik
bulamaz.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 108/394
109
=
ÖLÜM ve
KIYAMET
Ey
aziz
Bil ki,
hepsinin
(hekimin,
tabiatçnn,
yldzbaka-
nn)
sözü
dorudur.
Çünkü
her
biri
akl
erdii
kadar
inanç-
la
söylerler.
Nitekim
Allahü
Teâlâ
öyle
buyurur:
te
onla-
rn
bilgilerinin
eritii
derece
ancak bu
kadardr/'
(Necm
Sûresi:
30).
Ama,
bunun
gerçek
sebebi
udur
kijbir
kimse
ne
zaman
mutlulua
yüz
tutarsa
ve
ilâhî
kuvvet
onu
doru
yola
koymak
isterse
ona
iki
güçlü
nakip
havale
buyurur
ki,
biri
Utarit
(Merkür),
biri de
Mars
(Merih)
yldzlardr.
Onlar
da
naipleri
olan
yaya
unsurlarna:
Kuruluk
kemendini
bir
kiinin
boynuna takp
bana
ve
dimana
yerletirin
der.J
Onu
böylece
dünya
lezzetlerinden
usandrrlar.
Gam ve
tasa
krbaçlariyle,
irade
(dilek)
dizginine
vurup
Allah'n
hu-
zuruna
gönderirler.
Ve
bu
halleri
bu
yolda
anlamak,
idrak
etmek,
ne tpla,
ne
yldzlar
ilmi
ile,
ne de
tabiatla
meyda-
na
gelir.
Ancak
nebilikle ve
nübüvvet
ilmiyle
meydana
ge-
lir.
Nebiler,
memleketin
dört
bir
çevresini,
nakipleri,
onlara
hizmet
edenleri
kuatp
çevirmilerdir.
Onlar:
Her
ey
için
yaratlmtr?
Yaratlanlar
kimin
buyruunu
tutarlar?
nsan
neye
davet
ederler
ve
nelerden
yasaklarlar?
te
bunlarn
hepsini
bilmilerdir. mdi,
halk
aklnn
yettii
kadar
söyler,
ama
memleketin
padiahnn,
vezir
ve
nakiplerinin
srrn-
dan
haberleri
yoktur.
Belki
deÂllahü
Teâlâ
Hazretleri,
ken-
di
sevdii
kulcazlarn,
kimini
mihnet
ve
belâ ile,
kimini
hastalkla,
kimini kara
sevdaya
tutarak
yüce
divanna
ça-
rr
ve:
Ey
kullarm,
der
Sizin
belâ ve
mihnet
sandnz
ey,
benim
sevgimin,
lutfumun
kemendidir.
Ben
sevdiim
kullarm
onlarla,
kendi
yüce
honutluuma
ve
Cennetime
çarrm/]
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 109/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM I
GAZAL
110
MÂRFETULLAHIN
TOPLANDII
DÖRT
KELME
r
J
O
dört ilâhi
kelime
de
udur:
1
—
Sübhanallahi
(Allah,
noksan
sfatlardan
münez-
zeh,
kemâl
sfatlariyle
muttasftr.)
2
—
Vel-hamdülillâhi
(Övgü,
Allah'a
mahsustur.)
3
—
Velâ
ilâhe illâllahü
(Allah'dan
baka
ilâh
yoktur.)
4
—
Vallahü
Ekber (Allah,
en
büyüktür.)
n
mdi
bu
dört
kelimenin
anlam
nedir?
Onu
bilmelisin.
Sen bil
ki, bu
dört kelime,
halkn
dilinde
çok
söylenir,
ama
mânasnn
ne
olduunu
idrak
edemezler.
Bu
dört
kelime
görünüte
çok ksadr,
lâkin
Marifetullah
bunun kadar
bir
arada
toplayan
baka
kelimeler
yoktur.
1
1
—
Sübhanallahi
kelimesinin
mânasn
bilir
ve
ne
de-
mek
istediini
anlarsan Hakk'n
tenzihini
de anlarsn.
Eer
bundan
kendi
ruhunun
tenzihini
anladnsa,
Sübhanallahi
kelimesinin mâna
ve
maksadn
bildinse,
böylece
kendi
ru-
hunun
sultanlndan
Allahü
Teâlâ'nn
sultanln
anladn
demektir. Çünkü
dünyada
her
ey
O'nun kudret
elindedir,
O'na
itaat etmilerdir.
Allah'n
görünen
ve
görünmeyen
nimetlerine
ne
snr
vardr,
ne
de
say Sen bütün
bunlarn
Allah'tan
olduunu
bildinse:
2
—
Elhamdülillahi
kelimesinin
de
mânasn ve
ne
de-
mek
istediini
anladn
demektir.
Bütün
nimetler,
Allah'ndr.
Bakasna
hamdetmek,
ükr
etmek
câiz
deildir.
1
^Mademki
bütün eyann
O'nun
tarafndan
yaratldn
ve
O'nun
bütün varla
hükmettiini,
O'nun
iradesi
olma-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 110/394
111
=
ÖLÜM
ve
KIYAMET
ynca hiç bir eyin hareket gücü
olmadn
örendin:
3
—
Lâitâhe
illâllah kelimesinin
mânasn
tamamiyle
ö-
rendin
demektir]
imdi:
[
4—
-Allahu Ekber
kelimesinin
mânasn
uzun uzun anl-
maaya
sra
gelmi bulunuyor.
Öyleyse
kulak ver, dinle.
imdiye kadar
zikredilen kelimelerden
Allahü
Teâlâ'nn
yü-
celiini idrak
edebileceini sanma.
Çünkü O'nun
yücelii
insann aklna
ve
anlayna gelebilmekten
çok
uzaktr,
j
Hem
de Allahu
ekber kelimesinin mânasn:
Allahü
Teâlâ
baka
eylerden
daha
büyüktür,
yücedir diye
düünmek,
itikat etmek
yanltr.
Çünkü
böyle
bir
mâna
vermekle, san-
ki
Allahü Teâlâ'dan daha yüce
eyler varm
gibi
bir mâna
çkar.
Ama Allahü
Teâlâ
her eyden daha
yücedir.
ALLAH'A
KULLUK,
NSANIN
SAADETNN
DELLDR
jadr: Göün ve yerin ve ikisi
arasndakilerin
hâkimiye-,
ti
Allah'ndr.
En
sonra
dönü
O'na,
Allah'adr.
n
(Mâide
Sû-
resi:
18).
Her
insann dünyadaki
ameli,
evet,
Allah'a
arzo-
lunacaktr. [Bir kii
ki,
onun
ileri baka bir
kiinin
elinde
olursa ii her dem
onunla ise, daima
onunlr^a
ve
o
kiinin
yannda
olmaldr.
Daima
ona
ihtiyaç
duymâlidr.
O
zaman
ikisinin arasnda tam
bir ilgi, sürekli bir
kardelik
ve
sevgi
doar. Bir kiinin
bir
kiiye
sevgisi olursa
o
kiinin
saadeti,
mutluluu
da
onunla olur.
Çünkü
bir
kii
kimi
severse
onun
yüzünden
vetonun
müahedesinden
daha
lezzetli
ve tatl
bir
ey
yokturJSen
böylece bil
ki, Allah
sevgisi
insann kal-
binde
galip
olmazsa ve
Allah'
zikretmesi
daim
deilse, Al-
lah
muhabbeti
de o
kalbte
galip
olmaz,
çünkü
bir
kii
bir
ki-
iyi
sevse onu
çok
anar,
çok
anmaktan da muhabbet,
sev-
gi
fazlalarJ Bundan
ötürüdür ki, Allahü
Teâlâ,
Hazret-i
Dâ-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 111/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
112
vud'a öyle.
nida
etmitir:
Ey Dâvud
Senin
çaren
benim.
Senin iin
ancak benimle
tamamlanr.
Bir dem bile
benim
zikrimden
uzak kalma.
Öyleyse sana
çare
olan,
yardmc bulunan
zatn daima
yannda bulun/Bir
an
bile onu anmaktan
uzak kalma.
Bu
zamanda
Allah'n zikri
de kalbine
galip gelir
ki,
bu
ise iba-
dette
daim
olmaktr. Ancak
zikrin kalbe
galebesi
için
arzu
ve
ehvet
ilikilerinden
kalbin
korunmas da
gereklidir.
Bu
ise
günahlardan
el
çekmekle
gerçekleir.
I
;
Çünkü
isyandan
saknmak
gönül
feragatine delildir,
iba-
det
de ne
kadar fazla
olursa,
Allah'n
zikrini
çoaltmaya
sebep
olur. Bunlarn ikisi
de
Allah
sevgisine
sebeptir
ki,
i-
te
saadetin
tohumu
da
budur? Nitekim
Allahü Teâlâ
öyle
buyurur: Gerçektir
ki,
kendini
(kötü
huylardan)
temizleyen
ve
Rabbinin
adn zikrederek
yardm
eden kurtulacaktr.
(Alâ Sûresi:
15).
Sen
bil ki, bütün ameller
mutlaka
ibadet
saylmayabilir.
Ancak
eriata uygun
olan
amel ibadet olur.
ehvetlerin,
cinsi
duygularn,
fazla
isteklerin
de bütün
bü-
tün kesilmesinin
yolu
yoktur.
Çünkü yemeden
ve içmeden
kesilince
beden
hel
A
âk
olur. Eer
erkek-kadn
çiftlemesi
kesilirse,
evlât üremesi
de kesilir.
O
halde
ikisi arasnda
bir
seçim
yaplmal.
Ama kii
kendisini
denetleyemez.
Bu
güç-
tür. Çünkü nefis
dolaysiyle hak
örtülür, bâtla
meyledilir.
böyle
olunca
insann
bakasna
uymas
gerekir
ki,
onlar
da
Peygamberlerdir.'
Çünkü
Peygamberler,
Hak
Teâlâ
ta-
rafndan
islâh olunup
doru
yolu
bulmulardr.
Ve
AL-
LAH'n buyruklarn
tebli
ve her
türlü hali
belirtmek
için
gönderilmilerdir.
Herkesin
eriat
snrlar
içinde,
Tarikat
hükümlerinde onlara
uymas gerektir.
Bu
suretle
saadete
eriilir. Ölüm
tehlikelerinden
kurtulmu olunur.
Hak
Teâlâ
bu
yolda öyle
buyurmutur: Kim Allah'n
snrn
aar-
sa,
ancak
kendi
nefsine
zulüm
etmi
olur.
(Talâk Sûre-
si:
1).
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 112/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 113/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL
114
ri,
ayakta
durabilmeleri,
ancak
bedenle
mümkündür
Be-
den
de birbirine
zd
dört
parçadan
halk
olunmutur
ki,
bu-
nu idrak
eden
kimseler,
vücut
çatsnn fâni
olduunu
an-
lamal,
bu yok
olacak
dünyadan
kaçmal,
O
ebedî, bakî
dünyada,
o dâimî
kalnacak
karar
evinde
yer
tutmaya
ça-
lmal.
KALBN
GIDASI
MÂRFETULLAH
VE
MUHABBETULLAHTIR
nsann
dünyada
iki
eye
ihtiyac
vardr:
.
1-
Birisi
kalbi helâk
olmaktan
(manevî
ölümden)
sakla-
yp
onun
gdasn elde
etmek
ihtiyacdr.
Kalbin
gdas
ise
Mârlfetullah
(Allah
bilgisi)
ve
Muhabbetullah
(Allah
sev-
gisi)dir.
Çünkü
herhangi
bir
kimsenin
tabiat
neye
meyledi-
yorsa
muhabbeti
ona
göre
olur.
Nitekim
önce
zikredilmiti.
Kalbin
ölümü
ise
Masivallah
denilen,
yüce
Allah'tan
baka
eylerin
muhabbetini artrarak
Allah
sevgisini
örtmedir.
Al-
lah
hepimizi
bu halden
korusun,
r
.
(2-
nsann dünyada
muhtaç
olduu ikinci
ey de
bede-
nin
saln korumak
ve
ona
gereken riâyeti
göstermektir.
Çünkü
kalb
(ruh),
ancak
beden
denen
kalpla
gün
sürer.
Beden kalbin
bineidirjMeselâ
deve,
haclarn
binei
oldu-
u
gibi.
Hac kendisinfKâbe-i
Muazzama'ya
selâmetle
gö-
türebilmesi
için
ona
ot
ve
su
vermek,
gdasna
ihtimam
göstermek
mecburiyetindedir.
Çünkü
onun
üstüne
bine-
cek,
hac
farizasn,
ibadet
al veriini
yapacak,
yolculu-
unda
huzur içinde
olacaktr.
Ama devenin
de
bakm
ye-
teri
kadar
olmaldr.
Ne
çok,
ne
de
az.
Çünkü
binicisi
olan
hac,
gece ve
gündüz
kendisini
devenin
hizmetine
verirse
ve
bütün sermayesini
devenin
otuna
harcederse
menzili
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 114/394
115
ÖLÜM ve
KIYAMET
olan Kâbe'ye varamaz. Haclar
kafilesinden ayr kalr. Pa-
raszlktan iflâs eder. Hac yolculuunda da
ziyan eder.
Pi-
manlk
duyar.
Zarar
da
sonsuz olur.
nsan da
böyledir.
Eer varn
younu, gününü gecesi-
ni bedenin bakmna ve
bu
kalb
korumaya
sarfeyler
ve
ömür
sermayesini yeme-içmeye
ayrrsa,
saadet
menziline
(mutluluk
durana)
eriemez.
O
zaman
da
hasret
çöllerin-
de
alar
durur. Babo,
taat
sermayesinden yoksun,
çrl-
çplak ve ettii
ilere piman bir durumda
kalr.
bu
hale
düünce
bedenin
dünyada
üç
eye
ihtiyac
vardr: Bunlar
da:
1-
Yemek yeme,
su
içme.
2-
Giyim.
3-
Oturulup
barnlacak yer.
te
beden bu
üç
eyin
aracl
ile
tehlikelerden
ve
ölümden, yok olmaktan
kurtulur.
Ama bedenin
beslenmesi
de
haddini aacak olursa beden
helâke yüz tutar. Ruhun
ise,
aksine, gdas
ne
kadar çok olursa içi o kadar
güzel ve
sal o
kadar güçlü
olur.
Allahü
Teâlâ Hazretleri
yemek,
içmek,
giyim-kuam
ihtiyac için
ehveti
memur
etti.
Tâ
ki,
beden binei
açlktan, scaktan ve souktan
helâk olma-
sn.
Lâkin
ehvette
ar gider de
yeterli miktara kanaat et-
mezse o
zaman
o
beden
binei
ömrünü
sadece
yeme,
iç-
mekle geçirmek
ister.
Bu
yola düünce
Hak Teâlâ nefse
akl yardmc
etti. Tâ ki, ehvet
haddi amasn,
azmasn
diye.
Akldan
baka
Allah'n
elçileri
diliyle
gönderdii
eri-
atlarn
maksad
da
ehvetin
hudutlarn
tayin
etmektir.
ehvet yaratlta verilmi,
akl
ve
eriat ise
sonradan gel-
mitir.
Bunun
için
daha güçlüdür]
Fakat
akl
ve nefs
eri-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 115/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
116
atn
hükmüne
girdikleri
anda
ikisinin
hükmü
üstün
gelir. Al-
lahü
Teâlâ'nn
lutfu ve hidayeti:
-
Benim
rahmetim
gazabmdan
daha
fazladr
diye
bu-
yurduu
gibi
yardma
eriir.
Ayrca
Cenâb-
Hak,
Peygamberler
vastasiyle
eriatlar
gönderdi. Böylece
akla
kuvvet
verdi.
Nefis ve
ehvet
had-
di
aamadlar.
Cana
ne miktar
güç
gerekiyorsa
akl ona
kanaat ettirdi.
Dünyaya
gelmekten
murat
nedir?.
te
bunu
anlayp
günlerin
ona
göre
sarfedilmesini
salad.
DÜNYAYI
TERAKK
ETTREN
ÜÇ
EY:
HAYVAN,
NEBAT,
MÂDEN
r
Bütün
dünyada
görülen
oluma
ve
gelime
üç
ey üze-
rinde
toplanmtr.
Onlar
da:
1-
Hayvan,
2-
Bitki (Nebat),
3-
Madendir.
Bunlara
Mevâlid-i
selâse
(üç
varlk) denir.
]
Hayvanlarn
kimisi
yenilmek,
kimisi
binilmek,
kimisi
de
ekip
biçme ilerinde
kullanlmak
için
yaratlmtr.
Bitkiler
de
erzak
için
(insanlara
rzk için),
bütün öteki
canllarn
yaamas
için
yaratlmtr.
Madenlere gelince:
Bunlar
altn, gümü,
bakr
ve
demir
gibi
eylerdir ki,
yine
insanlarn
geçimi,
yaamas için
ya-
ratlmlardr.
Bu
üç
varlk
kayna
vastasiyle
insan
ruhu,
bedende bir zaman için
karar
klar,
âhiret aznn hazrl-
ile
urar.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 116/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 117/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
'
1
1
cn defetmedi. Aralarnda
dümanlk,
kincilik
bagösterdi.
Her
kii kendi hakkna
raz
olmad.
Bir
bakasnn
malna,
rzna
kasteyleyip
saldrd.
Bu
sebepten
insanlara
üç
sfat
daha
gerekti:
1-
Politika
(siyaset),
2-
Hükümranlk (bakasna
hükmetme,
saltanat
sür-
me),
3-
Birisi de hükümettir. Dinî
ilerde bir
de Fkh
vardr
ki,
ona
(eriat
kanunu)
denir.
te,
zavall, meskenet içindeki
insanlar
da bu sebeple-
rin,
bu
ihtiyaçlarn
arasna dütü. Ömürlerini
bunlar elde
etmee harcad. Kendilerini
pimanla
urattlar.
Bu kii-
ler,
o
haclara
benzerler
ki, Kâbe yolunda
gece
gündüz
de-
vesini beslemekle vakit
geçirmi, sonra
da kafileden
ayrl-
m,
tenha
bir
yerde
ölüp
gitmi,
helâk
olmutur.
O deveci
gibi
kimi insanlar
da
dünyann
gerçeini ve
günahlarn bilemediler.
Yaadklar dünyann
âhiret
seva-
bnn ekilip biçilecei tarlas olduunu,
(Mezraa-i
Âhiret)
bulunduunu anlayamadlar. Aksine
ütün
gayretlerini
dün-
yaya
harcadlar.
üphe
yok
ki,
bütün
o
kiiler,
dünya
al-veriinde
al-
danm, sihre, büyüye
uram
kiilerdir.
Nitekim Resûlul-
lah
Efendimiz
öyle
buyurmutur:
-
Dünya,
Hârut ve
Mâruftan
daha da
büyük
bir
bü-
yücü ve
sihirbazdr, siz ondan kaçnnz.
Mademki dünyann
Sehhare
(büyücü
kadn,
cad),
Mekkâre
(hileci
yosma)
ve
Gaddare
(gadredici
aüfte)
ol-
duunu
örendin, imdi, sihir ve gaddarlk ne
yolda olur;
onu anlatmaya sra geldi.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 118/394
119
ÖLÜM
ve
KIYAMET
DÜNYA BR CADI
KADINDIR,
DAMA
NSANIN
YANINDADIR
f
Dünyann örnei
bir cad
kadndr. Bir
sihirbaz
güzel-
dirki,
daima
senin yannda
kendisini
gösterir.
Senin
yann-
da
oturur, sejde
karar
klar.
Oysa
senden
daima
bir
ey-
ler
kapmaktadr. Güzel
sfatlarn
azar
azar
silmektedir.
Ama
senin
bu
kapmalardan
haberin
yoktur.
Bilmezsin.
Gölgeye
baksan
o
daima
hareketsiz,
durgun
gibi görünür.
Oysa
hep
hareket
halindedir;
devaml
ya
ksalmakta
ya da
uzamaktadr. ^
te
böyle ömür
de
bir bir akar su
gibi
hiç
durmadan
akar
gider. Sense onu
duruyor sanrsn.
Onunla
birlikte
ol-
mak,
ayn
yerde
karar
tutmak
istersin. te
dünyann
misa-
li
böyledir.
Dünya
öyle
bir
büyücüdür
ki, sana
dostluk
gösterir, sev-
gi,
muhabbetler sunar, tâ
seni kendine
âk
ettirir.
Kalbini
kendine
meylettirince de
senden
yüzünü
çevirerek
seni
öl-
dürmeye
niyetlenir.
Dünyaya
ikinci
misal:
te
dünyann
yine
bir
örnei
budur
ki,
o
bir
koca
karya benzer.
Halk
güzelliine,
süsü-
ne ve
sevgisine balar.
Sonra
da:
-
Buyur,
evimize gidelim
der.
Hulûslar
çakar.
Evine götürürya-kendisine
âk
ettii
ki-
iyi evde
öldürür.
]
sâ
aleyhisselâm
da
öyle
buyurmutur:
-
Ben
dünyay
yal
bir
kadn
eklinde gördüm.
Ona:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 119/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL
120
-
imdiye kadar kaç erkekle çiftletin?
diye
sordum.
-
Says
yok
dedi.
.
-
Onlar öldüler
mi?
Yoksa
seni
boadlar
m?
diye
sor-
dum.
-
Yok,
boamadlar.
Ben
hepsini
boazladm dedi.
-
Senin onlar
öldürdüün
alacak
ey
deildir.
O
ah-
maklara alr
ki,
senin bu ilediin ileri görürler
de
ibret
almazlar,
yine de
candan
ve gönülden sana
balanr,
sa-
na
meylederler
ve seni severler,
dedim.
Dünyaya üçüncü misal:
Dünyadan bir baka
örnek
daha
verelim.
Dünya u hileci kadndr ki, dgörünüünü süsler,
be-
lâsn,
mihnetlerini
ise saklar,
bu
güzellik altnda
gizler.
Ca-
hiller (bilgisizler),
bu
d görünüe
bakp
gurura kaplsn
ve
kendisine
meftun
kalsnlar
ister. Evet,
dünya
bir cadaloz
kadn
gibidir
ki, boyuna güzel elbiseler, göz
alc
entariler
ve ipekli kumalar giyinir. Bana çok güzel çaraf
örtünür.
Dilei,
kendisine
uzaktan bakan, süslerini süzen her kiiyi
kendisine âk etmektir. Vakta ki,
o
kiiyi
kendisine âk
eder, onunla çiftlemek
ister, bandan
süslerini,
srtndan
çkarr,
ite o zaman o
âk
bunlar
görür,
aknla
urar,
ebedî
pimanlk duyar,
j
Nitekim
haberde bildirilmitir
ki,
âhiret
gününde
dünya-
y
kara yüzlü bir
kadn
eklinde maher yerine götürecek-
lerdir. Gök
gözlü,
sarkk dudakl,
çirkin
yüzlüdür.
Maher
halk onu
görünce:
-Allah
korusun,
derler,
bu ne
biçîm
çirkin,
yürei tiksin-
diren,
aalk kimsedir ki,
yüzü
ruha
azap
vermektedir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 120/394
121
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Bu soruyu
soran maher
halkna
u cevap
verilir:
-
te bu o dünyadr ki,
onun
yolunda birbirinize düman
kesilip
birbirinizi
öldürmeye
kalkardnz.
Bunun
için
Allahü
Teâlâ'ya
âsi
olurdunuz, nice türlü kötülüklere, fesada el
atardnz ..
Sonra Allahü
Teâlâ'nn buyruu der
ki:
-
Bu
pirezeni
(ihtiyar kadn) onu isteyen âklariyle
bir-
likte
cehenneme sürünüz
te
dünyann
baka
bir
örnei
de
budur.
Dünyaya
dördüncü
misal: Dünya
ya bir
örnek daha
verelim:
i
Dünya yaratlmadan önceki
zamana biz
Ezel deriz. Bir
kimse
Ezel'e bir bak
atsa
ve
dünyada
faniliinin
sonuna
erince
-
ki
ona
da ebed
denir
-
bir
de ebede baksa
anlar
ki,
dünya
bir
viran
konaklama
yeridir,
misafirhanedir,
gelen
için
kurulmutur.-
Hattâ kendisi
de
bir konuktur
ki,
dünya
evinin
tekkesine inmesinin sebebi âhiret yolu
azn
alp
efkatli
bir arkada
bulmak
içindir.
Ruhlar âlemi ile âhiret arasnda birkaç durak
vardr.lk
durak
beiktir.
En
son
durak
da
kabirdir.
Arasnda
birkaç
durak vardr. Her geçen
ay
bir
fersahlk
yoldur.
Her geçen
gün
bir
mildir.
Her
nefes
al
da
bir
admdr.
Yaama
saat-
leri bir
akar
su
gibi akp gider. nsan ise büyük gaflet için-
de
yuvarlanr.
Kendisinin dünyaya
hep
ayn kararda
kala-
can
sanr. Dünya
ileriyle,
dünya
metann
onarm ile
urar. Ömründen
yarm
saatlik bir zaman için bile
güven-
lii
olmad
halde
kalkar,
nice
yllar
dünyada
kalacakm
gibi dünya
hazrl
görür.
Âhirete
göç
aznn
hazrln
yapmay
hatrna
bile
getirmez.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 121/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
122
[Dünyaya
beinci misal:
Dünya için
baka bir örnek
de
udur:
Ey
aziz kii
Sen
bil
ki, dünya
lezzetinin örnei
ile
âhirette
o
lezzet
karlnda
çekilecek olan
mihnet ve
id-
detin misali
udur:
Türlü türlü nefis
yemekler
yiyen
bir
kimse
düünelim.
O
kii
bu yemeklerden
büyük
bir
haz
duyar. Ama haddinden
fazla
yerse,
karn
tka
basa dolarsa
o zaman
mide
bozuk-
luuna
urar,
hem
aadan ishal olur, hem
de
yukardan
kusar.
O
kii
nice kez
ayakyoluna koar,
burnu
irenç
ko-
ku
ile
dolar.
Vücudundan
o
necaseti
çkarncaya
kadar
ni-
ce
zahmetler
çeker, yedii
yemeklerden
pimanlk
duyar.
Bir saatlik yeme
zevki
burnundan
gelir.
Yedikleri,
ne
kadar
.çok, ne kadar lezzetli
ve
tadna
doyulmaz eyler
olsa
da o
kadar
kötü
bir hale
düer. Onlar
çkarmakta
da
o kadar
zahmetler çeker.
te dünyada her
kim
dünya zevkini,
yemeyi,
içmeyi zi-
yade
ederse,
ölüm halinde
de acy, zahmeti
o kadar ziya-
de
çeker.j
Meselâ bir
kiinin belki
nimeti,
ba,
bahçesi
bol olabi-
lir.
Cariyeleri,
odalklar
vardr.
Altn ve gümüü
hazineler
doluudur.
Ama
bunlardan
ayrlmasnn
acs, hiç bir
zen-
ginlii
olmayanlardan
daha
çoktur.
Hatta
daha fazlalar.
Nitekim
Hazret-i
sa
öyle
demitir:
-
Dünyay
isteyen kii,
öyle bir
deniz
suyu içen
kiiye
benzer ki, içtikçe
susuzluu
artar, harareti
yükselir. Eer
sabr göstermezse
o sudan
içe içe
ölür gider.
Nitekim
Hazret-i
Muhammet
(S.A.V.) Efendimiz
de
bu-
yurdular ki:
-
Bir
kiinin
suya daip
slanmamasnn
yolu
yoktur.
Bu-
nun
gibi dünyaya gelip
de ona
bulamamann
imkân
yok-
tur.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 122/394
123
====================
ÖLÜM ve
KIYAMET
Gelelim dünya
misâline:
nsan dünyada u
konua
benzer ki, bir zenginin ve sayg
duyulan
bir
kiinin evine
misafir gitse
ona
da
itibar gösterilir.
Gümü
leenler,
mü-
cevherli tabaklar, misk
ve amberli
buhurdanlar
getirilir. Mi-
safir de
onlar görerek
sevinir:
-
Bunlar
ite
bana verdiler der.
Hepsinin
kendisine
verildiini
sanr.
Onlar
saklamaya
kalkar.
Ertesi
gün
bunlar zorla
elinden
alsalar
ne
kadar
mahzun
olur,
pimanlk
içinde
kalr ..
Bu
da
basiret
sahibi
herkes
tarafndan
görülen
eylerdendir.
Sen de dünyay
âhiret
konuklarna
bedavadan
yolculuk
eyas
verilecek yer
sanma.
Çünkü
dünya bir
han, bir ko-
nuk
evidir ki, misafirler gelip
âhiret az
toplasn
ve
ora-
dan
göçe
çksn
diye
konulmutur.
böyle olunca
akll
misafir u
kimsedir ki,
kendisine azk
olandan baka
eye
el
atmaya
kalkmaz. Yarn
bu
misafir
evinden
göçünce on-
lar
elinden
aldklar
zaman
pimanlk ve hasret
çekmesin.
Bu
da
dünya'ya
bir misaldir.
i
Dünyaya
altnc
misal: Dünya
ehlinin
örnei bir
gemi
ehline
benzer ki,
denizde
giderken bir
adaya
urarlar
De-
nizciler gemiyi kyya
çeker, öyle
barrlar:
-
Her
kim
zahiresini,
yiyecek
ve
içeceini almak
isterse
gemiden çksn. Varp
alacan
alsn.
Ama çok
vakit
geçir-
mesin.
Çünkü
gemi
burada çok
kalmaz.
Hem de bu
ada
tehlikeli
bir yerdir. Bu adada
kalacak
kimse
ölüme
mah-
kûmdur.
Bu
uyarmadan
sonra,
gemi
yolcular
da
gemiden
çkar,
her
biri
bir yöne, her biri
bir
köeye
azar
azar
dalrlar.
-
te
burada
akll olanlar
gemicinin
sözlerini unutmayp
ile-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 123/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
124
rini tezce görüp
hemen
geriye
dönerler.
Gemi
içinde
dile-
dii
yeri kapp
rahatlkla
otururlar. Ama
yolculardan
kimile-
ri
adann aaçlarna,
çiçeklerine,
yemilerinin
içine dalar
ve kularnn
seslerine
kulak
kabartrlar. Seyre
ve
temaa-
ya
aldanp
orada
olan
acaipliklerin
güzelliine
aldanp va-
kitlerini
geçirmi
olurlar.
Ama
gemiye
döndükleri
zaman
geminin dolduunu,
oturacak
yer kalmadn
görürler.
Gemide bir yere
skrlar,
böylece
ancak dar bir
yerde
oturmaa raz
olurlar.
Gemi
yolcularndan
kimisi
ise
aday seyretmee
doya-
mazlar.
Sada solda
cevahir
sandklar
çakl talarndan
yüklenirler.
Az
zaman sonra
gemiye gelirler.
Ama
geminin
batan
baa
dolduunu,
oturacak
yer
bile
kalmadn
gö-
rürler.
Çaresiz
kalarak
geminin
anbarnda,
tâ
dibinde
ka-
ranlk
bir yerde
otururlar.
Ama
birkaç
gün
geçince
cevahir
sandklar
talarn
renginin
bozulduunu
ve
çürüdüünü
görürler.
Pis, murdar bir
koku
da
etrafa
yaylr.
Gemi halk-
nn rahat kaçar.
Kokunun
giderilmesi
de mümkün
olmaz.
O
rezil ve
rüsvaylklar
yanlarna
kalr.
Gemi yolcularndan
kimisi
ise adann
seyir ve
temaa-
sn ho bulur.
-
Buradan
daha
güzel
köe
nerde
bulunur?
Geminin
va-
raca
yer, buradan daha
m
iyi?
Burada
kalalm
derler.
Gemi
gittikten
sonra kimi
aç, kimi
susuz olarak
ölür,
gi-
der, kimisini ise
dadaki yrtc
hayvanlar
parçalar,
öldürür.
Hiç
biri
kurtulamaz.
te
gemiye
ilk
dönenler,
mü'minler,
Allah'a
yakn olan
kiilerdir.
En
son dönenler
ise
yolunu
arm
olanlarla
kâfirdirler.
Ortadaki iki
taife
ise âsi
mü'minlerdir
ki, dünya-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 124/394
125
ÖLÜM
ve
KIYAMET
ya
gönül verip aldananlardr.
Nitekim Kur'ân-
Kerîmde
Hak
Teâlâ onlar için öyle
buyurmutur:
«Onlar
dünya
hayatn
âhiretten
üstün
tuttular
ve
sevdiler. Allah kâfirleri
hidayet yoluna
sevketmez.»
(Nahl Sûresi:
107).
Kimisi
âhirete
göç
edip
kurtuldu.
Dünyaya
meyil
duyan-
lar ondan
el çekemedi, dünya
sevgisine
taklp kald. Fa-
kat
âhiretin
elem ve
mihnetini
çekenler
ite onlar
olacak-
lardr.
-
DÜNYA
LERNN
HANGS
Y,
HANGLER KÖTÜDÜR?
Dünyada
olan ilerin kötü
veya
yerilmi olduunu
san-
'
ma
Çünkü
dünyada
nice
eyler
vardr
ki,
beenilir.
Bunlar
da,
bilgi, ibâdet
gibi
ruhun
kötülüklerle
mücadelesi,
maddî,
manevî
dünya perhizleridir.
Yeteri kadar
yeme ve içme, gi-
yinme,
nikâh, bir yerde
konak tutma
ve
baka dünya
ihti-
yaçlar dünya levâzmndan
saylmtr.
Ama bunlar
da
ahiret
ve
ilim
yoluna yardmc
olduklarndan ötürü
tümü
önemli ve gereken
ilerdendir.
Bilgi
lezzeti, ibâdet
lezzeti,
yalvarma,
dua
lezzeti,
Allaha
dostluk
lezzeti,
hepsi
dünya-
dadr.
Ama
âhiret içindirler.
Nitekim
Cenâb- Hak öyle
buyurur:
«Mal ve
evlât, dünya
hayatnn
ziynetleridir.
Bâki ka-
lacak güzel
ilerse hem sevap
olarak,
hem
hayr
ola-
rak Rabbinin
indinde daha
hayrldr.»
(Kehf sûresi:
46).
[Dünya
lezzetlerinin
hepsi
knanm
ve
yerilmi
deildir.
Ancak fâni
olan
o lezzetlerin
kimisi Cennete
yol
açmaa
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 125/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
,
1
26
delil olamamaktadr. Mezmum
olan
lezzetler, ancak
fâni
olan, âhirette azap görmee
sebep
olan,
Cennete girme-
e
delil
olmayan
lezzetlerdir,
j
Nitekim Resul (S.A.V.)
Hazretleri öyle
buyurur:
-
«Dünya ve
onun
içinde
olanlar
lânet
almlardr.
Ancak Allah Teâlâ
için
yaplan
zikirler
ve yaplan
iler
makbuldür.»
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 126/394
ÂHRET
TANIMAK
OLUM BLNMEYNCE AHIRET
BLNMEZ
{ölüm
bilinmeyince
âhiret
bilinmez.
Hayat
idrak
olunma-
ynca ölümün
gerçeklii bilinmez.
Ruh
idrak
edilmeyince
hayat
da
idrak edilmez. Ruhun hakikati, anlalmaz.
J
nsan,
bedenle ruhun birleiminden meydana gelmitir.
Ruh binici,
beden de ruhu üzerinde taycdr.
i
Ruhun,
beden
aracl ile
âhirette
bir
haleti
vardr
ki,
ona
cismânî
derler.
Ruhun
yine
bir hali
vardr
ki,
onunla
edenin
aracl
ve ilgisi yoktur.
Ona
da
ruhânî derler. Yi-
ne ruhun beden
vastas
ile çektii elem ve
zahmete cis-
mânî
azap denilir.
Ruhun bedenden
ald lezzete
cismâ-
nî
cennet derler.
Bedenle
ilgisi olmayan, yalnz ruha eri-
en,
ac,
azap ve
straba
da
ruhânî
azap denir.
Eritii
sevince ve rahata
da
ruhânî
cennet...
Cismanî
Cennet: Irmaklar,
aaçlar,
yemiler,
çiekler,
huriler, kasrlar,
glman,
vildan
ve
cennet bahçeleridir.
Cismanî Azap: Ki, ylanlardan, ifritlerden, zakkum
ate-
inden, Hamîm
adndaki kaynar
su
gibi eylerden
ibaret-
tir.
Bunlar
Hadîs kitaplarnda uzun uzun
anlatlmtrfbn-
lar burada anlatmaya
ihtiyaç yoktur. Hadîs-i
eriflerde
ve
Sahabe haberlerinde bildirilmitir.
Onlar tekrar
etmeyece-
iz...
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 127/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAMMAM-I GAZAL
128
Ama
ölümün
hakikati ve ruhani cennet
ile
ruhani azap
bo
sözler ile bilinmez. Ancak zevk ve
hal
ile, onlar
tat-
makla mümkündür. Bundan ötürü
ve bilgisiz
kiilerin bunu
idrak edemediklerini
düünerek
eski
din
âlimleri
bunu
bil-
dirmeyi ihmal
etmemilerdir. Hadîs-i
Kudsîde
Cenâb- Hak
öyle buyurmutur:
>
„ o
; x * *
* x
x
o
Ox
*
Ox x
x
x
*
^ *
M 0
x
O x
f
«yi
ameller ileyen kullar için
gözlerin görmedii,
kulaklarn
iitmedii ve hiç kimsenin kalbinden
geç-
meyen eyler hazrladm.»
Bu
vaat buyurulanlar o ruhanî cennettedir. Her
türlü
bu-
lanklktan
arnan,
saf
hale
gelen
kalbin
içinde
melekler
âlemine
açlan bir pencere vardr. Bu
mânalar
o pencere-
den kukusuz
ve
üphesiz olarak görünür.
Her
kime
o
pencere açlsa âhirette:
-
Saadet
kime nasip
olacak?..
-
Ne
sebepten
nasip olacak?.
-
Âsi kii
kimdir?
-
Ne sebeple
asîlik ona erimitir?.
te
bunlar
o
kiiye müahade denilen
yolla
malûm
olur, bildirilir. Ama iitme ve
taklid
yolu
ile
deiljNitekim
bir
hekim,
kiinin ölümünü veya ifâsn, hastaln azlndan
ve
çokluundan,
hafiflik ve iddetinden
anlar,
hastaln
sebebinin
çok
yemek
yemekten,
scaklk
ve
souktan,
bal-
gam ve safradan,
kan
ve
sevdadan
olduunu bilir. Mükâ-
efe
ehli de
keif
yolu
ile kalbin saadetini bilir,
anlar.
Bu
da
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 128/394
129
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Allah Hazretlerinin
cemâlinin kefidir.
Kalbin
ekavetinin
de,
cemâlullah
görmemek
nasipsizliinden
ileri geldiini
anlar.
Allah'n cemâlinden uzak
dümemenin ilâc
Allah bil-
gisi
ve
ibadetle olduunu,
Mükâefe-i
Cemâle
mazhar
ola-
mamann
da
sebebinin
cehalet ve
Allah'a
isyan olduunu
bilir. Mükâefe
lmi,
mübarek bir
ilimdir.
Ama
birçok
din
bil-
ginlerinin
bundan haberleri
yoktur.
Gafildirler.
Âhiret
ileri-
ni iiterek
ve
taklit
ile bilirler. Cennet
ve
Cehennem'den an-
cak
cismanî taraf idrak
edebilirler.
naallah,
biz
tabiat
te-
miz, zihni
temiz,
içi hrstan, taassuptan,
taklitten, hava
ve
hevesten
pâk
olan
kimseye
bu
küçük bölümde
aklmz er-
dii kadar biraz
açklamalar
yapacaz.
Tâ
ki,
insafla
na-
zar
edenin kalbinde
öyle
yer etsin ki,
ilmel-yakîn'den ay-
nel-yakîn'e
erisinler. Gönüllerinde de ebedî
kalsn,
silin-
mesin. imdiki halde halkn âhiret
ilerine çounun
inanc
zayftr.
NSAN
RUHUNUN
KL
l
Eer
sen
ölümün hakikatinin
ne
olduunu
bilmek
ister-
sen,
önce
unu
bil
ki,
insann
iki ruhu
vardr.
Biri, hayvan-
larn ruhu
cinsindendir
ki,
ona
biz
Hayvan ruh
deriz. Biri
de melekler cinsi
ruhudur
ki,
ona
da
insani
ruh
denir.
J
[Hayvani
ruhun kayna,
gösün
sol
yannda
bulunan
ve
yürek denen
et
parçasmdadr.
O
ruh,
lâtif,
güzel,
bir bu-
u,
bir buhar
gibi
eydik Canlnn içinde
bulunan kan,
bal-
gam, safra
ve
sevdadan
meydana gelir. nsann
mizacn
dengede
tutar. Tpk sirkenin bala
karmasndan
meyda-
na
gelen sirkencübin gibidir ki,
ikisi
bir araya katlnca,
kendi
lezzetleri
kalmaz,
lâtif
ve
faydal
bir
lezzet
doar.
-
te böyle batndaki
o
dört
maddenin imtizacndan
lâtif bir
buhar
meydana
gelir.
Kalbe gider. Orada yerleir
ve
güzel
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 129/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 130/394
131
ÖLÜM
ve
KIYAMET
*
gücü de kararda
bulunur,
o
zaman bütün
uzuvlarn kuvvet
ve
hareketi
kemal
bulur.
Ya
mizaç bütün
bütün
itidalden
(orta
-karardan)
düer-
se?
te
o zaman buhar
söner,
insan
da
helâk olur.
Eer
vücudun
kimi
yerine
buhar
erimezse
organn
o
miktar
ye-
ri
hareketten
uzaklar.
t
Mizac
itidalden çkaran
ey,
buharn
da
yok.
olmasna
bir
sebeptir.
te
buna melekül-mevt
(ölüm
melei) denir.]
Halkn
bir
çou onun ancak
adn iitmilerdir.
Onun
uzun
uzadya
anlatlmas bu
sahifeciklere
smaz.
/
nsan
ruhu
dediimiz
ruh
ise
-
ki ona
kalb
ve gönül
de
derler-
o
bir
cisim
deildir.
Parçalanamaz.
Cisim olmayan
o kalb, candr,
Allah
bilgisinin
(Marifetullah)'n
dura, ko-
nadr.
Nitekim
Allah bir'dir,
tek'tir.
Orta yoktur,
taksim
edilemez,
parçalanamaz
ve
bölünemez.
1
nsan
ruhu,
söylediimiz
çrann
alevidir.
nsan
kan
ise,
o çrann fitilidir.
Nitekim
nur,
ateten
nasl
daha
lâtif
ve gü-
zelse
ve nasl bir eye
benzetilemezse,
insan ruhu
da
böy-
ledir.
Hayvanî
ruha
göre lâtif
mi
lâtiftir.
Anlatlamaz,
biline-
mez.
Ama
u
var
ki, fitilin,
çrann
ona uyar.
Oysa
in-
sanî
ruh,
hayvanî
ruha tâbi
deildir.
Ona
uymaz.
nsan
ru-
hu
asldr.
Çrann
veya
mumun
nuru
dediimiz
bir
benze-
titir.
Hayvanî ruh
bir binektir,
bir
araç
gibidir.
nsanî ruh
ise
hem binici
hem
de her ii
yapcdr.
Ölüm
gelince
o
binek
ve
o
araç
helâk
olur
gider.
Ama
binici
ve
yapc
helâk
ol-
maz. Ya
ne
olur?
Marifetullah',
bineksiz ve
araçsz
kald-
ndan
tahsil
edemez.
Zaten
marifetullah'
ve
muhabbetul-
lah'
örenen
ve
Ârifibillâh
(Allah'
tanyan,
Marifetullah'a
vâsl
olan,
velilie
erien)
olunca
o
kimseye
o
binek
ve
her
araç
ar
bir
yük
gibi
gelir,
ondan
kurtulmann
sebeplerini
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 131/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAMI
GAZAL
=—
1
32
arar.
Bu
i
tpk
av
avlayan
ve iini
bitiren
avcnn hareke-
tine
benzer.
O nasl an
götürür,
zahmetler
çekerek
av-
n avlar
ve
av
eline
geçtikten sonra
tuzak
olan
a
bir
ya-
na
atarsa Ârif-i
Billah
da
tpk
o avcya benzer.
Av
avlamak
isterse, sonra
o a yeniden kullanr.
Fahr-i Âlem
Mustafa
(S.A.V.) öyle
buyurmutur:
-
Ölüm, Mü'minin
hediyesidir.»
Eer insann -Allah
göstermesin-
Allah' tanma
bilgisi-
ni,
Allah
muhabbetini
ele
geçirmeden
binek ve âleti
yok
olursa o
kii
büyük
bir
hasrete
ve
daimi
bir musibete
urar
.
ki, hiç sonu yoktur. Balangc
da kabir
azabdr.
NSANIN
SIFATI
K
KISIMDIR
Bir
kimsenin elinin,
ayann felce
uramas
ile o kii öl-
mez. Çünkü eli ve
aya
kendisinin
bir âletidir,
kendisi
de-
ildir. Karn, mide ve
baka organlar
da
böyledir.
nsann
birçok
azâs felce urasa
da
kendisi
yine
diri, canl
kalabi-
lir.
Ölüm udur: Mizaç bozulur.
nsan hasta olur.
O
güzel,
ince buhar uzuvlara giremez,
onlar dolaamaz
olur.
Bu
nedenle de uzuvlar meflûç
bir hâle
gelir.
Hareket
edemez
olur. Ama
sen
yine
varsn, mevcutsundur. Yalnz
hissede-
mez, hareket edemezsin. Sen unu
da bilirsin
ki,
çocuk-
lukta
bedeninin
parçalar,
safi
kandan
olumutu.
Ama
sonra
bitkinlemi,
baka
hale
gelmitir. Besinlerden
mey-
dana
gelip gelien
uzuvlar
o safi kann yerini
almtr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 132/394
133
ÖLÜM ve
KIYAMET
imdi
bilindi
ki, dünyaya
geldiin
kalp
baka
birkalp,
baka
bir vücut,
imdiki kalbn
baka
bir
kalptr. Senin be-
deninin
helâk olmas
ile senin
helâk olman
gerekmez.
Çünkü
beden
topraktr.
Topran
da
topraa
karmas
lâ-
zmdr.
Ama
senin ruhun
Melâike
cinsindendir.
Senin
de
kendinin
aslna
dönmesi, karmas
gereklidir.
Eer dün-
yada
kesafet
hasl
edip,
yani
asln olan
Melâike
hasletleri-
ne
uzak kalrsan
ayrlk azabna
ve hasrete
uraman
yüz-
de
yüzdür.
Ey
aziz
kii
Senin
sfatlarnn
iki
ksma
bölündüünü
bil:
]
I
A-
Birisi
bedendir
ki,
açlk, susuzluk,
uyku,
yeme-içme
gibi
ona
mahsus
sfatlardr.
Bunlar ölümle
ortadan
kalkar.
]
iB-
kincisi
de
ruhun
sfatlardr
ki,
bu da
mârifetullah
(Al-
lah'
tanma
bilgisi) ve
muhabbetullah
(Allah
sevgisi)dir.
Bunlar
gelitiren nelerdir?
O
sfatlar
da
unlardr:
1-
Allaha ükür,
2-
Tevekkül
ve,
3-
Ricadr
ki, bunlar
senin
kendi zatnn
sfatlardr.
Ölümle
ortadan kalkmazlarJBelki
semereleri
daha
da
ço-
alr, artar.
Çünkü Cenâb-
Hak
bu
sfatlarla
tannacak
ve
Allah'n
Cemâli
bu
sfatlarla
görülme
mutluluuna
erie-
cektir.
HakTeâlâ
Hazretlerinin:
«Bâki
kalan
iyilikler,
salih amellerdir.»
(Kehf
Sûresi:
46)
buyurduu
bunlardr.
Eer
bir
ruhta Allah'
tanma
bilgisi, Allah
sevgisi
olmaz-
sa,
o
ruh
bilgisiz,
zevksiz,
evksiz
olur, ama
yine
de
bâki-
dir.
Fakat
âmâdr
(kördür),
akîdir.
Nitekim
Allahü
Teâlâ
Kur'ân-
Azimüan'nda
öyle
bu-
yurur:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 133/394
HÜCCETTLSLAM
MAM-I
GAZAL
134
*
*
0.
*r
o * ,
^
o ^
>
- o *
+
*:
m
m*
J^»J
s>^t
c>
#
^
J^O*J
«Kim
bu
dünyada
körse
âhirette
de
kör
ve yolunu
armlardan olur.» (srâ
Sûresi:
72).
mdi,
bu
iki ruh
ve aralarndaki
ilgi bilinmeyince
ölümün
hakikati
de bilinmez.
NSAN
RUHU
YÜCE, ULVÎ
ÂLEMDENDR
r~
S
Hayvani
ruh
süfli,
aalk
âlemdendir.
Dört
unsurun,
yani
kan,
balgam,
safra
ve sevdann karmndandr. Bun-
larn
da
asl
ate,
hava,
su
ve
topraktr/j
Hayvanî ruh,
bu dört
unsurun
buharndan,
buusundan
meydana
gelir.
Mizacn
aykrl
ve
itidali,
scaklk, souk-
luk, kuraklk
ve yaln
ayrlmdandr.
Onun
için hekim-
likte
bu
dört
unsurun dengeli bir
ekilde korunmas
lâzm-
dr. Tâ
ki, insan ruhuna
kemal kazandrmakta,
onu
olgun-
latrmakta bir vasta olsun.
r:
-
nsanî ruh,
ulvî alemdendir. Melâike cevherindendr,
kendi zat,
tabiâti
olan
melek
cevherlii
ile
bu
fani
diyara
bir
dünyalk
almak üzere deil,
bir yabanc
olarak inmitir.
Ve onun böyle yukardan aaya
inmesinin
sebebi,
hida-
yete erip
nasibini almas
ve
Allah' tanma bilgisini kazan-
mas
içindir.'
Nitekim
Cenâb-
Hak
Kur'ân-
Kerîm'inde
öy-
le buyurur:
«Hepiniz
oradan
aaya
inin,
dedik.
Tâ
ki,
size
dos-
doru yolum, hidayetim ulasn. Size
gönderdiim
k-
lavuzun izinden gidenlere
korku
ve
üzüntü
yoktur.»
(Bakara Sûresi:
38).
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 134/394
135
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Ve
hem
de Allahü
Teâlâ
Hazretlerinin bir buyruu
da
dünyann
ayrlna
bir
iarettir
ki,
u
âyet-i
kerîmede me-
leklere
öyle hitap
edilmektedir:
«Ben insan
çamurdan
yaratacam.
Onu düzeltip
tamamladm
ve
ona kendi
tarafmdan
ruh nefhetti-
im zaman
ona
secde
edenlerden
olun
Bunun üzeri-
ne meleklerin
hepsi secdeye
kapandlar.»
(Sad
Sûresi:
71,72,73).
Yukardaki
âyet-i
kerîmede
geçen
min
tynin
(çamur-
dan)
kelimesi
cisme
iarettir.
Sevveytühü (Onu
tesviye
et-
tiim
-
düzelttiim-)
sözü
de hayvanî ruha
iarettir.
Ve
ne-
fahtü fihi
minrûhi
(Ona
kendi
ruhumdan
üfledim)
sözü
ise
insan
ruhuna
iarettir.
Sevveytühü
dediinin
sebebi, in-
san
bedenine
orta
mizaçla küvet
ve hareket verip onu,
e-
riatin
emirlerini
yerine
getirmeye ve
marifetullah
olan
ru-
hun
dura
olmaa
kabiliyetli
kldm
demektir.
Nitekim
süf-
lî
ruhun itidalli
olmas
gerektir.
Tp
ilmi
onu muhafaza için
nasl cehit
harcarsa insani
ruh
da
itidale
muhtaçtr.
Onu
da
ahlâk
bilgisi, bedeni
riyazet
ve bilgili
mücadele ile korumak
lâzmdr.
Tâ
ki, marifetullahtan
uzak
kalmasn
ve
helâk
ol-
masn.
fimdi,
ruhlarn
hakikati
idrak
edilmeyince
âhiret
ilminin
bilinmesi mümkün
olmazjNitekim
marifetün-nefs
(nefis
bil-
gisi) bilinmeyince
marifetullah
mümkün
olmaz.
Yâni
kii
kendini
tanmadkça
hiç bir
zaman
Allah'
tanyamaz. Çün-
kü
slâm Dininin
temeli,
Allahü Teâlâ'ya
ve
âhirete
inan-
mak
(dil ile ikrar,
kalb ile
tasdik
etmek)tir. Âhiretin
de
bilgi-
si
gereklidir.
Bu
da mümkün
olduu kadar
elde edilmelidir.
Lâkin
âhireti
bilmekte
bir
sr
vardr.
O
srr
açklamaya
e-
riat
izin
vermemitir.
Çünkü
anlalmasnn
yolu yoktur.
Âhiretin
bilgisi
o
sr açlana
kadar
mümkün
olmayacaktr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 135/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
136
Öyleyse
sen
çal ki, o
srrn kefini,
mücahede, riyazet
ve perhizle
ve Allahü
Teâlâ'nn hidayeti
ile kendi
nefsinde
bulasn
Çünkü
bu
uhrevi sr baka
birisinden örenilmez.
Ve buna da
gayret göstermelisin.
Çünkü
o
srrn,
Allahü
Teâlâ'nn
sfatlarndan bir sfat
olduunu
çok
kimse
iitmi-
tir.
Lâkin
bilineceini
tasdik
etmemiler:
1
-
Bu
güç
bir
dâvadr
mkânszdr demilerdir.
Bu,
bir tenzih
(yâni Cenâb-
Hakk noksan
sfatlardan
münezzeh
klmak) deildir.
Çünkü
Cenâb-
Hakkn bilin-
meyecei,
ne
Kur'ân'da
zikrolunmutur,
ne
de
Hâdis-i Kut-
sî'de
bildirilmitir
Allah-ü Teâlâ
kimi Enbiya'ya:
-
Halka
sfatlarmdan,
akllarnn
ald
kadar
söyleyiniz
diye
emir
buyurmutur.
Kimi
peygamberlere
de:
-
Bizim
sfatlarmzdan
halka
haber vermeyiniz. Çünkü
onlar
bunu
anlayamazlar.
Sizin
Peygamberliinizi yalanlar,
tekzip
ederler.
O
zaman da
kendilerine
zararl olurlar,
diye
buyurmutur.
ÖLÜMÜN
ANLAMI
NEDR?
[Artk sen
açkça
bildin
ki, ruh,
insann
zat
ve sfatlariy-
le
mevcut
ve kaimdir ve ruh kalp
(beden)
diye bir
ey
is-
temez.
Ölümün
anlam da ruhun yok olmas deildir. Belki
bedenden
ayrlp
gitmesidir.
Maherde harolunmann,
ye-
niden dirilmenin mânas,
yokluktan
sonra insann yeniden
var
olmas
deildir.
Yalnz
ruha
ikinci
nöbette,
bedende
ta-
sarruf eylesin
diye bir kalp
verilir.
Birinci
nöbette
olduu
gibi:
1
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 136/394
137
ÖLÜM ve
KIYAMET
-
Buna
tasarruf
et
denilir.
Bu
ikinci
nöbetteki
tasarruf
ilk
nöbetten
daha
kolaydr.
Çünkü
ilk
tasarrufta
ne
ruh
vard,
ne
de
kalp.
Ama bu
ikinci
nöbette
ise
ruh
ayniyle,
dünyadaki
gibi
mevcuttur.
Hattâ
kalbn
parçalar
da
mevcuttur.
Lâkin ay-
r
ayrdr.
-
kinci
nöbette
ruhun
tasarrufu
kolaydr
dedikse,
bu
bi-
zim ksa
aklmza
göredir. Ve
bizim
fiilimize
kyasladr.
Ve
bakalarna
anlatma
zaruretinden
ötürüdür.
Allahü
Teâlâ
Hazretleri
Kur'ân-
Azîminde
öyle
buyur-
mutur:
«O,
ilk
önce
halk
yaratp
sonra
onu
yeniden
dirilte-
cek
olandr.
Ve bu
ona
çok
kolay
gelir.
Göklerde
ve
yerde
en
yüce
sfat
O'nundur.
Ve O,
biricik
galip, yegâ-
ne
hüküm
ve
hikmet
sahibidir.»
(Rûm
Sûresi:
27).
Cenâb-
Allah'n
böyle
buyurmas
insana
anlatmasn-
dan
ötürüdür.
Yoksa
Allah-ü
Teâlâ'ya
birinci
seferde
de,
yani
ruhun
yaratlnda
da
zorluk
yoktur.
Belki
dünya
gibi
yüz
bin
âlemi
modelsiz
yaratmak
O'nun
için bir
mesele
de-
ildir. Nitekim
Yüce
Allah,
Hazret-i
Meryem'e,
Cebrail
aley-
hisselâm
ile
öyle
buyurmutur:
«Senin
Rabbin
buyurdu
ki: Bu,
bana
çok
kolaydr.»
(Meryem
Sûresi:
21).
Öyleyse
yeniden
diriltmenin
ve kalp
(beden)
iadesinin
art,
önceki
bedenin
ayn
ile
verilecei
lâzm
geldii
ek-
linde
sanlmamaldr.
Çünkü
binekten
maksat
ruhun
kendi-
sini
tayacak
olan
kalp
deildir.
Mutlaka
o
eski
binek,
o
tayc,
o
eski
beden
deildir.
Dünyada
bile
kalp
deiti-
rilir.
Ana
karnnda
buharn
kesifliinden
ve
onun
arln-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 137/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
138
dan
meydana
gelen
cüzler,
sonradan
gda
ile
deiip
ba-
ka
taze
etler
meydana
gelir.
Kimi
hastalarn
eti
ise
batan
baa
erir,
yok
olur.
Yerine
taze
et
dolar.
Eski
bedenin
ay-
nen
iadesini
gerekli
görenlere
çeitli
sorular
sorulabilir
ki,
bunlara
doyurucu
cevaplar
vermeleri
zordur.
Meselâ
baz-
lar:
-
Maherde
dünyadaki
kalbn
ayniyle
geri
verilmesi
lâ-
zmdr
Organlarn
birbirinden
farkl
olmas
caiz
deildir
derler.
Bazlar
da der
ki:
-
Eer bir
insan
bir
insan
yese, hattâ
yiyen
insanda
ye-
nen
etle
uzuvlar
meydana
gelse,
o uzuv
yiyenle
mi haro-
lur,
yenilmi
olan
kiiyle
mi?
-
nsan
bir katre
meniden
meydana
gelmektedir.
O bir
katre
meni anann
gösünde mi
bulunur,
babann
belinde
mi.
Yoksa
evlât
ile
mi
harolunacaktr?
-
nsan,
safi bel
suyundan
meydana
gelmektedir.O
bel
suyu
da besinden
hasl
olmaktadr.
O
besin
bir hayvann
ya
yadr,
ya
eti,
ya
da
sütüdür.
O halde
o beden
parças
kimin
ile
birlikte
harolunur?
-
Bir
hrszn
elini
eriate
göre
kesseler.
Sonra
o
kii
ha-
yrl
iler,
sevaplar
ilese,
bu
sevaplardan
dolay
Cennete
girecek
olursa
eli
bütün
olarak
m girer?
Yoksa
elsiz
mi gi-
rer?
Çünkü
o
kiinin
hayrl
ii
iledii
zaman
eli yoktu.
Bedenin
aynen
iadesi
art
olmaynca
bu
gibi
üphelere
yer
kalmaz.
Bu
üphe
ve
sorularn
sebebi,
senin
benliinin
ve
hakikatinin
senin
bedeninden
ibaret
olduunu
sanmala-
r
ve o
beden
olmaynca «sen»in
mevcut
olamayacan
düünmeleridir.
Beden
olduu
gibi
kalmazsa
sen
de mev-
cut
kalamazsn
sanm
ve
aldanmlardr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 138/394
139
ÖLÜM ve
KIYAMET
RUH
CEVHER,
BEDENN
YOK
OLMASI
LE
FAN
OLAMAZ
Sen
eer
dersen ki:
-
Fkh,
yâni
din
ve eriat
bilginlerinin
ve
kelâm, yâni
di-
ni akide
âlimlerinin
çok
mehur
sözleri
vardr ki, udur:
«nsan ölümle
yok olur.
Sonra
hair zamannda
bu
beden
ayn
ile, yâni eski
bedeninin
tpk
tpksna
bir
ei
olarak
yeniden
yaratlr.» Hal
böyle olunca
senin
söylediin söz-
ler,
onlarn
söylediklerine
aykrdr.
Biz
de
u
cevab veririz:
-
Her kim,
bakasnn
sözlerini incelerse
hakk,
hakika-
ti
göremez. Bu
senin
dediin ne
görü
ehlinin, ne
de
tak-
litçinin
sözleridir.
Çünkü
basiret
ehli
olan
kii bilir
külüm-
le beden
yok
olmaz.
Ancak
parçalar,
cüzleri
irbirinden ay-
rlr:
te
bu
ayrla
da
ölüm
(mevt)
derler^
Bir eyi
baka-
sndan
örenip
nakleden
taklitçi
kii
de
din
âlimlerinden
unu duymutur
ki, insan
ruhu
ölümden
sonra
bakidir.
Ve
bilmitir ki,
ruhlar
da
iki ksmdr.
1-
Biri
suadânn
(saâdete
erenlerin)
ruhudur.
2-
Öteki de
akilerin
(âsilerin)
ruhlardr ki,
kâfir
ve gü-
nâh
ileyenlerin
ruhlardr.
Saâdete
erenlerin (suâdann)
ruhlar
hakknda
Hak Te-
âlâ
öyle buyurmutur:
«Allah
yolunda
öldürülenleri
sakn
ölü
sanmayn.
Onlar bütün
yaamaktadrlar.
Rablerinin
ndinde
rzk-
lanmaktadrlar.
Onlar
Allah'n kendilerine
ihsan
ettii
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 139/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I GAZAL 140
nimetten
dolay
mutluluk içinde, ferahldrlar.»
(Âl i
m-
ran Sûresi:
169-170).
Nitekim
kâfirlerin
ruhu
hakknda
Resûlullah (SAV.),
Bedir Gazasnda
ölen
Mekkelilerin
ölülerine bakarak
onla-
r
adlariyle
birer birer
çarm ve öyle demiti:
-
Ey
filân,
filân olu
filân.
Ben,
Rabbimin
bana
vaat
et-
tii
frsat ve
nusreîi
buldum.
Allahü Teâlâ'nn
dümanlarn
kahretmek için
bize
verdii
müjdeler
gerçekleti.
Ya
Al-
lah'n
sizin için
bildirdii âkbetleri
ve azab siz buldunuz
mu?
Yoksa
bulmadnz
m?
Ashâb-
Kirâm
o
zaman
derler ki:
-
Yâ
Resûlullah
Onlar ölmülerdir, size
nasl
cevap ve-
rebilirler?.. Ya da
söylediklerinizi
nasl
duyarlar?..
O
zaman
Hazret-i
Fahr-i Kâinat
(S.A.V.) Efendimiz
u
cevab
verdi:
-
O
Yüce
Allah hakk
için söylüyorum
ki,
beni
hak Pey-
gamber olarak
gönderdi.
Onlar sizden ziyade duyucudur-
lar.
Ama cevap
vermee
güçleri
yoktur.
Nitekim eriat
bilginleri, ölenlerin
eriatte yok olduklar-
nn
bildirilmediini
kesin
olarak
incelemilerdir.
Resûlullah
(S.A.V.),
ehit
düenler
hakknda
da
öyle
buyurmutur:
-
ehitlerin
ruhlar
yeil
kularn
iç
boluundadr.
Ve
Cennetin
rmaklarna
varrlar.
Yemilerden
yerler.
Ar'n
gölgesinde asl
kandillerde
karar
ederler.
Sözün ksas
her kim
ölüm hakknda
inen
âyetleri,
Ha-
dîs-i
Kudsîleri
ve
eserleri
Incelese
ve içyüzünü
dikkatle
aratrsa,
ölülerin
kabirleri arasnda görülen
hareketlerin
rivâyetine
göz
atsa
elbette
üphe ekmeden
bilir
ki,
ölüler
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 140/394
141
ÖLÜM
ve
KIYAMET
yok olmaz,
eriatte
bildirildii
gibi
ölülerin
yalnzca
sfatla-
r, ve
menzilleri deiir.
Nitekim
Fahr-i
Âlem
(S.A.V.)
öyle
buyurur:
-
Kabir, ya
cennet
bahçelerinden
bir bahçe, ya
da
cehennem
çukurlarndan
bir
çukurdur.
mdi,
ölüm
ile
insann
kendisinden
(zatndan)
bir
ey
deimez.
Yalnz
hareketleri,
görünen be
duygusu ve
ha-
yali, fasit
bir
mizaç
olduu
için âtl kalr,
i görmez
olur.
Çünkü süvari, yaya
kii
olmakla,
görürken
görmez
(âmâ),
kâtip iken aç
olmaz. Lâkin
âmâ
ise
orada
gözlerini
açar.
Bu
sebepledir
ki, bir kii
tasavvuf yolunun
balangcn-
da,
nefsinden,
hislerinden
uzaklaacak
olsa, âhiret
halleri-
ni
zevkle
müahede
etmee
balar.
Kendisindeki
hayvanî
ruh,
mizacn itidali üzere
kalrsa
da
ondan bir ey
kaybet-
mez. te
bu
halde iken
Allah korkusu
ve ürkeklik onu
kap-
larsa
o
kii
his
ve hareketten
uzaklar,
görünürden hiç
bir
ey
idrak etmiyormu
gibi
bir hal
alr,
ölüler
mertebesine
varr.
Bakalarna
ölümden sonra
gelen, açlan,
kefolan
haller,
o
kiiye, bu
hal
içinde iken
görünür.
Sonra o kimse
kendisine gelince,
yâni
görünür âleme
dönünce,
gördüünün
hepsi
ya
hatrnda
tamamen
kalr,
ya
da
hepsi uçar,
gider, yalnz
eseri,
izleri
kalm
olur.
Me-
selâ,
kendinden
geçtiinde
Cenneti
görse,
onda
sevinç ve
ferahlk,
nee
izleri kalr.
Eer
Cehennemi
görse
kalb krk-
l,
hüzün,
arlk,
kuku
ve
gam
hasl
olur.
Eer
hayal ha-
zinesinde
gördüklerinin
izleri kalmsa, o
gördüklerini
ba-
kalarna haber
vermesi
câizdir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 141/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL mmmmm
*
1
42
Nitekim,
Resûlullah
Efendimiz
namaz
klarken
mübarek
elini
uzatt.
Namaz
bittikten
sonra
Ashâb-
Kirâm
kendisine
sordular:
-
Ey
Allah'n
Resûlü,
namazn
içinde
iken
el
uzatmaktan
muradnz
neydi?.
O da öyle
buyurdu:
-
Cennet
yemilerinden
bana bir
salkm
üzüm
sundular.
Onu
alp
dünyaya
götürmek
istedim.
zin
vermediler.
Ey
aziz ..
Sen
sanma
ki,
o
Cennet
üzümü
dünyaya
gel-
mez.
Sanma ki,
o
olmayacak,
güç
bir itir.
Onu
uzun
uzun
anlatmak
bu
dar
sahifelere
smaz.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 142/394
KABR
AZABI
Kabif
azab
iki
ksmdr:
1
Cismâni
kabir
azab.
2
—
Ruhani
kabir
azab.].
Cismâni
denilen
kabir
azabn
herkes
bilir.
Nice
yerler-
de
o anlatlmtr
Lâkin
insan
kendi
nefsini
ruhunu
bilmez-
se,
ruhanî
kabir
azabn
bilmez.
Ruhanî
azabn
insann
kendi
zat ile
ilgisi
yoktur.
O
azap
kalba
girmeye
tenezzül
etmez.jRuh,
ölümden
sonra
bâkidir.
Onun
eli,
aya, kula-
,
gözü
yoktur.
Görünen
be
duygu
da
bedenle
ilgilidir.
Ölüm
gelince
onlardan
eser kalmaz.
Ortadan
kalkarlar. Bu
duygulara
bal
lezzetler
de ruhta
kalmaz
JNitekim
e, ev-
lât, mal,
en yakn
dostlar,
köle
ve
hizmetçiler,
maiyyet
hal-
k,
yük
tayc
hayvanlar,
tarlalar,
bahçeler
gibi
varlklar
yok
olur, fâsit
olur.
Eer
bu
türlü
eyler
o
ölen
kimsenin
sevdii
ve diledii
eylerse,
bunlarla
megul
olursa,
ölüm
annda
bunlardan
ayrlk
ve
bu
ayrln
verdii
elem,
tasa, ac
ve
azap
can-
na iler,
iddet
ve
mihnet
içinde
son nefesini
verir.
Eer
bunlardan
gönül
çekmi
olur
ve
âhiret
yönüne gönlü
do-
rulup
hazrlanm
bulunursa,
her
an ölümü
bekler,
dünya
lezzetleri
ona
tatl
deil
ac
gelir.
Ruhun
bu
anda dilei
Ce-
malullah'tr,
onunla
megul
olur.
Ve
o
ölüm
annda
dilei-
ne,
mâukuna,
mâbuduna
vâsl olur.
Böylece
de zevk ve
sürûra,
sevinç
ve
rahata
kavuur.
Düün ki,
bir
kimsenin
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 143/394
HÜCCETÜ'L-ISLAMÎMAM-I
GAZAL
=
1
44
ruhu
daimidir,
bâkidir, ölümle
yok olmaz. Ama altn-gümü-
e
benzer yapma
eyay
sevi onlar gönüle yâr
etmek,
candan
ve
yürekten
dünya
malna
balanmak,
gece
gün-
düz onlarla
megul olmak,
nice
çalmalardan sonra
onla-
r elde
etmek,
sanr msn ki,
ölenin
iine
yarar?
O
nice yl-
lar
diledii ve rabet ettii eyler ölümle bir kerede
elden
gidince
o
kiinin,
elbette,
sonsuz hasret ve
mihnete,
yine
o
sonsuz
zillet ve pimanlk gamna
dümesi gerekir.
Nite-
kim
Resûlullah Efendimiz
öyle
buyurmutur:
stediini
sev.
u
gerçektir ki, ondan ayrlacaksn.
KABR AZABI HER
KNN
DÜNYAYA
OLAN
MEYL
VE MUHABBETNE
GÖREDR
;
Kabir azabn douran sebebin dünya sevgisi
olduunu
bilmi,
örenmi
bulunuyorsun.
imdi
bil ki, kabir
azab
çeit
çeittir.
Her
kiinin
dünyaya olan
meyil ve sevgisine
göre deiir] Kimisine göre iddetli olur.
Meselâ bir kiinin
kalbi dünya
eyasndan
bir
eye
bal olsa, diyelim
ki, bir
kölesine,
bir
cariyesine
ya
da
bir
baka
eye,
mala,
mülke
son
derece
balansa, bir
gün
gelip
o
sevdii
eyler ans-
zn
elinden
gitse ne
kadar
üzülür, ne kadar huzursuz
kalr.
Bunu herkes
bilir.
O
kii
nice aclar içinde
kalacaktr.
Hat-
ta
kalbi tek
bir
ey
bal
kalncaya
kadar
bu
hal sürer
gi-
der.
Yine
diyelim
ki,
bir
kiinin
çok
dünyal
olsa,
hep-
sine
de
ayr ayr muhabbet
etse,
anszn
bütün
mal,
,
evlâd,
kölesi,
hizmetçileri,
yaknlar,
at sürü-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 144/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 145/394
HÜCCETTL-tSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
146
bebi, dünya hayatn âhlretten
üstün tutup sevmeleri-
dir.
(Nahil
Sûresi:
107).
Eer
bu ylanlar,
dardan gel-
mi olsayd, onlardan
saknmak mümkün olurdu.
Ama
bu
engerekler bazlarnn
içlerinde
olduundan ve
onlar
göz-
le görünmediklerinden
ötürü,
saknmann
yolu
yoktur.
Çünkü o
kiilerin
kendi
sfatlarnn
ayndr, eidir.
O
kötü
sfatlar,
iyi
sfatlarla deitirmekten
baka
çare
yoktur.
Nitekim
Cenâb- Hak
öyle buyurmutur:
O
kâfirlere,
Cehenneme atldklar
gün öyle
denir:
—
Siz dünyada yaarken
iyiliinizi yitirdiniz,
zevkinizi
sürdünüz. Artk
bugün Arzda
haksz
yere
sürdüünüz
kib-
rin, yoldan
çkmanzn
karlnda
alçaltc bir
azap göre-
ceksiniz. (Ahkâf
Sûresi:
20).
Yine
Hak Teâlâ öyle buyurur:
Dikkat
edin, eer ke-
sin bir ilimle (ilmel-yakîn
ile)
bilmi
olsaydnz
o
Ce-
hennemi
görecek,
sonra mutlaka (aynel-yakîn
ile)
gö-
zünüzle
görecektiniz.
(Tekâsûr Sûresi:
5,
6,
7).
Kur'ân-
Azimüan bir yerinde
de öyle buyurur:
Cehennem,
kâfirleri
mutlaka
içine
alp
onlar
kuatan
bir
yerdir.
(Ankebût
Sûresi:
54).
•
RESÛLULLAH
IN
KABRDE
ÖRETTKLER
Eer sen:
u
hale göre eriatçe
o ylanlarn görünme-
dii,
ya
da cann
içinde
olduu nereden biliniyor?
Onu kim-
se
görür mü?
diye
sorarsan,
biz
de unu
deriz:
Ölünün ruhu
onu
görür
ama,
sen
onu
göremezsin.
Me-
selâ
uyuyan
kimse,
rüyasnda
kendisini
engerek
ylann
soktuunu görür,
acsn
duyar,
ama
onun yannda
duran
kii
ne
ylan görür, ne
de rüyada ylann
soktuu
kiinin
ac
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 146/394
147
ÖLÜM
ve KIYAMET
çektiini
duyar, anlar. Sen
öyle
sanma ki,
o ylan yalnz
rüyada
görünür
ve
kendisi
yoktur.
Hem
de:
Onun
soktuu-
na
itibar
edilir
mi?
O hemen
hemen bir
hayaldir. Surete
gelmez
deme
sakn. Böyle
bir
zanna dümek
büyük bir
hatadr.
Çünkü
senin açln,
susuzluun sana
büyük
elemdir.
Gerçi
o elemi
kimse
görmez ve
bilmez.
Haber
ver-
sen
bile kimse
inanmaz.
Ama kimsenin
bilmemesinden
dolay
da senin
acnn yok
olmas
gerekmez.
te
bunun
gibi,
uyuyan bir
kimseyi
rüyasnda
bir ylan
soksa veya
bir
kimse
ona
ac
verse
o kii
o
acy
tamamen
çeker.
Bunu
dardan
bir
kimsenin
bilmemesinden,
bu ac
ve
eleme
noksan
gelmez. Ama
u
kadar var ki,
uyuyan
kii,
uyku-
sundan
tez
uyanr.
O
rüyadaki
acs
da
tez geçer,
onu
he-
men
savuturur
Ylan
ona bir
hayal
gibi
görünür.
Ama
ölüye
gelince:
Onun
ölü
hali
devam
eder,
azab
da
daimidir.
Zahirde
çekilen
azap
gibi
sabittir.
Geçmez, onu
asla
bandan
savuturamaz.
Hem
de
iddetli
bir
azaptr.
Bu
hayat ve
akrepler,
duyu uzuvlariyle
duyulmaz,
bilin-
mezler.
Göz
görüü ile
görünmezler.
Ama
be
duyu faali-
yette olmasa,
ölümde
veya
uykuda olduu
gibi,
kapal ol-
sa
hiç
bir
kiiye
ayân
olmasa
da müahide
daima ayândr,
onun
tarafndan
görülür
ve
bilinir.
Nitekim
haberde
gelmi-
tir
ki,
Resûlullah
Efendimiz,
bir
gün
Müslüman
kabirlerine
uramt.
ki
kabrin
arasnda
çok zaman durmutu.
Bir
hurma
dal
ald.
kiye
böldü.
Bir parçasn bir
kabre,
bir
par-
çasn öteki
kabre
dikti.
Daha
sonra
ashabna dönüp
öy-
le
dedi: Bu iki
kabrin
sahipleri
azap çekmektedir.
Büyük
bir
nesneden
dolay
azarlanmalardr.
Ashab-
Kirâm:
Ne se-
septen
ötürü,
yâ
Resûlullah?
dediler.
Hazret-i
Peygamber
de
onlara
u
cevab
verdi:
Bu
kabirlerden
birisinde
yatann
azab, iki
kii
arasnda
uygunsuz sözler
götürüp
getirme-
sinden
ötürüydü.
Biri
de
kendi
bedenini
idrardan
sakn-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 147/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I GAZAL 148
mazd.
te bu
nedenlerle
onlara azap
edilmektedir.
Bu
hurma fidanlar
burada
taze
durdukça
onlara
azap
yoktur.
uras
bilinir ki,
Resûlullah
Efendimiz, onu
ba
gözleriyle
görmü
deildi.
Öyle
olsayd,
yanndaki
ashap
da
görürdü.
Oysa
bu
d
gözü, bir perde
ardndakini,
bir duvar arkasn-
dakini
hiç
göremez.
Kabirlerin de üstü
toprakla
örtülüydü.
Ashâb-
Kirâm
kabirlerde
ne
görebilirdi? Ama
Resûlullah'n
gördüü eyler gerçekti,
dosdoruydu.
Fakat
bunu
ten
gözleriyle görmedii de
aikâr bir eydi.
KABR
AZABI HER
K
ÇN
ET
MDR?
Eer
sen
dersen ki:
—
Kabir azab
dünya
ilgisinden
dolay olur,
hiç bir kii
o
azaptan
uzak
kalamaz.
Çünkü
her kiinin
ya
evlâd,
ya
ko-
nutu,
ya yamndaki
cemaati,
ya
hizmetçisi
vardr.
Onlarn
kabir
azabndan
hiç birisi necat
bulmu
deidir.
Biz
de
sa-
na
u
cevab
veririz ki: Sen
gerçek
söylüyorsun.
Çok kim-
se
vardr
ki, dünyada hiç
bir yakn yoktur. Hattâ
daima Al-
lahü
Teâlâ'dan
ölümü
dilerler.
Ve
nebiler
de,
kendileri ölü-
mü
istemeyince
dünyadan
göç
etmediler.
|
Dünya
ile ilgili
kimseler
de
iki
ksmdr:
1
—
Bu birinci
kasmdakilerin
dünyaya
muhabbetleri
vardr.
Lâkin
Allahü Teâlâ'ya
da
muhabbetleri
vardr. Bun-
larn misâli
una
benzer:
Bir
kiinin iki ehirde
birer
evi ol-
sa,
kendisi
ise
birisinde otursa, o
evden
göçmek
istemese.
Daima orada
mesken tutarken
öteki
ehirden güzel
bir
makam,
bir
memurluk
verseler, o
kii de
sevinir, oraya git-
mee,
öbür ehirdeki
evine
göçmee
kalkar:
Makam
ve
mansb
sebebiyle
ilk
ehirdeki
evini terk
eder.
O
evde ar-
zusu
bile
kalmaz.
Bu
birinci
ksmdaki
insanlarn
her
ne
ka-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 148/394
149
ÖLÜM
ve KIYAMET
dar
dünyaya
meyilleri
varsa da, öbür
yandan
Allah sevgi-
si
galip
ve
üstün
gelince,
âhirete
gitmei
tercih
ederler.
Belki
ellerinden
gelse
bir gün bile
dünyada kalmazlard.
Bu
tâifeye
ölüm
zamannda
öteki dünyann
munhabbeti galip
gelince,
kabir
azabn görmez
olurlar.
[
[2
—
kinci
ksm insanlar
da unlardr:
Bunlar dünya
ve
ehvet
sevgisi
ile
uramlardr.
te bunlar kabir azabn-
dan
kurtulamazlar?
Nitekim
HakTeâlâ
Kelâm- Kadim inde
öyle
buyurur:
Sizin
aranzdan
Cehennem'e
de urama-
yacak
olan
kimse
yoktur.
Bu,
Rabbinin
katnda
kesinlik
bulmu
bir hükümdür.
Sonra
biz,
Allah'a
kar gelmekten
saknm
olanlar
kurtaracaz.
Zulüm
edenleri
de topluca
Cehenneme
brakacaz.
(Meryem
Sûresi:
71, 72).
[Lâkin
bu
ikinci
taife
de
çok defa
Hakk'a yönelir
ve kalblerinde
Al-
lah
sevgisinden
eser
de
vardr,
ama
dünyadan
ayrlnca
dünyay
unuturlar,
artk
onu
anmazlar.
O zaman
da bunlar
kabir
azabndan
kurtulurlar.
Bunlarn
örnei
udur:
Onlar
o
kimseye
benzerler
ki,
bir kiinin
iki ehirde
birer
evi
olsa,
daima
birinde kalsa,
sevgisi ona
ylr,
öteki evini hiç
an-
maz.
Fakat bir
gün
zaruret
ve
ihtiyaç
sebebiyle oturduu
evinden
göçerse
ve
öteki
eve
giderse
birkaç
gün
bu
yeni
evde
kalnca
evvelce
kald
evin
muhabbeti
gönlünden
çkar.
Artk
eski
evinde
yerleip
kalmamay
tercih
eder.
Bu
taifeye
de dünyay
unutturuncaya
kadar azap
edilir.
Sonra
„
âhiret
dünyasna
alnca
azab
ortadan
kalkarma
bir
k-
1
sim
insanlarn
kalbi
ehvet
duygular
ve
dünya ileri
ile
batan
baa
doludur.
Gönüllerinde
muhabbetullahtan
ve
Allah'
ve
âhireti
anmaktan
hiç
bir
eser
yoktur. Dünyay
âhirete
göre
üstün
görmülerdir.
Bu kiiler
ebedî
azaptan
hiç bir
zaman
kurtulamazlar.
î
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 149/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
150
DÜNYA LE LG,
KALBDEN NASIL
KALDIRILABLR?
i
Ey
ilâhi
srlar
örenmek isteyen
Dünyada hiç bir kim-
se
yoktur
ki:
Ben
Allah'
sevmem desin ve geçip Allah
mu-
habbeti
dâvasnda
bulunmasn. Herkes:
Ben HakTeâlâ'y
severim Her
eyden
de
çok
severim
der. Fakat
bunu
an-
lamak
için
bir
ölçüye,
bir
mihenk
tama
vurulmas,
o
kii-
nin denenmi olmas
gerektir.
Meselâ
o
kii
ne vakit
bir
ii
yaparsa,
önce bakmal ki,
o
ite
Allah'n
mübarek
rzasn
görmeli. Eer varsa o
ii
ilemeli. Eer Allahü Teâlâ'nn
r-
zas
yoksa nefsi
dolaysiyle
o
ii yapacaksa, onu
terketme-
lidir.
Bu
suretle
er'-i erife
riâyet
klmaldr.
ayet
nefsine
böyle muhalefet
ederse: Ben
Allah' seviyorum sözünde
doruluu
var,
dediinde
sadktr.'
Eer
nefsinin
havasna
uyup
da
ancak
dil
ile: Ben Allah'
seviyorum der
de
kalb
ile
tasdik
etmezse
o
kii
bu
sözünde
sâdk
deil,
yalancdr.
Bir
kii ne
zamanki:
Lâ
ilâhe illallah
—
(Allah'tan
baka Al-
lah
yoktur),
dese
Cenâb-
Hak tarafndan
ona
bir
hitap ge-
lir. Bu
hitap
o
kiiye:
Sözlerinde
kâzibsin, yalan söylüyor-
sun,
çünkü yaptn
i
söylediin
söze uymuyor der. Bu
tarzda,
Allah'
seviyorum,
demenin
hiç bir
faydas
yoktur.
Nitekim
Resûlullah
(SAV.):
Lâilâhe illâllah kelimesi
insan
Allahü teâlâ'nn
azabndan
saklar
diye
buyur-
mulardr. Hiç bir
kii
dünya
ilerini,
âhiret
ilerinden
üstün
görmemelidir.
,
Bir
ksm insanlar
vardr ki, öyle
derler:
Madem
ki ka-
bir
azab
dünya
ileriyle
ilgildir
ve
dünyaya
kar
duyulan
muhabbetten
ileri
gelir, bizimse
dünyaya kar
hiç
muhab-
betimiz
yoktur. Dünyann
var
da you
da gözümüzde
eit-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 150/394
151
ÖLÜM
ve
KIYAMET
tir.
Dünya ile ilgimiz
sûretâdr,
yalnz görünütedir. Gönül-
den
deildir.
Bu sözleri,
ey
aziz
kii,
sakn
tasdik etme
Çünkü
dünya ihtiyaçlar
ve
dünya
lezzetlerine
onlarn
me-
yilleri,
sürekli istekleri vardr. Onlarla
bu
dâvay
tartmak
zordur. Peki,
sözlerinde
bu
kiiler
ne
zaman sadktrlar?
Bunu
anlamak
için
ne
gibi denemeler
yaplmaldr?
öyle:
1—
Bütün mal, mülkü
çalnca veya
bütün mal
ve
mülkü,
evlâd bir anda helâk olsa.
2
— Halk ona sayg
duymasa,
ona hakaret etse,
3
— Yarn dostlar veya
örencileri ona
hürmet
etmese ve
hepsi onu
tahkir
etse,
4
—
Ya da
ona
düman
olup
onu
zem
eyleseler.
Bütün bu
hakaretlere
da-
yanyor,
hiç müteessir
olmuyorsa,
kendinde,
hal
ve
tavrn-
da
zerre
kadar deiiklik göstermez ve: Zaten
ben
böyle-
yim
Beni hiç
bir ey
rahatsz
etmez derse
onu
yine ne
ile
tecrübe
eylemek gerektir?
O
kiiye dayak atmal, elinden
maln
almal,
srtndan
elbisesini
soymal.
Eer bütün
bunlara
sabreder
ve
rahatsz
olmazsa
dâvasnda
sadktr.
Mal sevgisinden ve
halkla ilgiden
nefret ettiine dair her
ne
derse
yerindedir.
Çok kimseler vardr
ki:
Ben karm veya odalm
(cari-
yemi) sevmem
der.
Ama
ne
var
ki
karsn
boamaya kalk-
sa veya
câriyesini
sata
çkarsa kendisinde ak atei gö-
rülür,
deliye döner.
Hatta kendisini öldürmee bile
kalkar.
O
halde[kabir
azabndan
kurtulmak isteyenler
dünya ile il-
gisini
kesmee çalmal. Kendi ihtiyac, zarureti kadar ile
kanat etmesi,
o kadarn yeterli görmesi lâzmdr. Meselâ,
ibadete kuvvet
olacak kadar yemeli,
içmeli, souk tesir et-
meyecek veya
scak bunaltmayacak
kadar
giyinmelidir.
Eer
kalbini dünya ilgisinden temizleyemezse
o zaman
kendisini
ibadete
ve
Allah'n
zikrine vermelidir.
O
kiiler,
Al-
lah'n
muhabbetine
gönlünü
altrmal,
o
sevgiyi
kendisi-
ne
ünsiyet ettirmelidir.
Dünyaya kar olan sevgisini âhiret
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 151/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
—
1 52
korkusu ile
gidermeli
ve nefsini
eriate
itaat
ettirmeli.)
Eer nefsine
uyar, ona benlii
boyun
eerse
bilsin
ki,
ken-
di
vücudu
kabir
azabna
düecektir. Bundan
dolay
kendi
varln
kabir
azabna
ve
âhiretin
iddetlerine
hazarlama-
ldr.
Böylece
de
Allahü
Teâlâ'nn
lütuf ve keremi
herkese
âmil
olsun ve
balamas, zengin,
fakir her
kiiye
erisin.
RUHANÎ AZ
AB, ALLAHÜ
TEÂLÂ'NIN
YÜRE
TUTUTURAN
ATE
Cismâni
Azap, bedene
ve beden
yolu ile ruha
erien
bir
azaptr.
Ruhani Azap
ise
hemen
ruha
varr
Allahü Te-
âlâ'nn:
O,
Allah'n
tututurulmu
ateidir ki,
o
atein
tesiri
yüree kadar
yükselir, yürein
içine
çöker.
(Hü-
meze
Sûresi:
7-8).
Dedii
ekli alr.
te bu ruhanî
azaptr.
Ve
kalbte yerini alr.
Böyle olunca
ruhanî
cehennem
üç
cinstir:
1
—
Biri
dünya
ehvet
ve
isteklerinin
ayrl
ateidir.
2—
Biri
de rüsvâlk,
alçaklk,
utanlacak
iler
yapmann,
hayânn
ateidir.
3—
Biri
de tek
olan Allahü
Teâlâ
Hazret-
lerinin
cemâlinden
mahrum kalmak
ateidir.
Bu
üç
ate,
yalnzca
ruhu yakar, bedene
tesir etmez.
Bu
atelerin
her
birinin
dünyada
birer
sebebi vardr.
Birinci
ate:
Bu
dünya ehvetinden
ayrl
ateinin
se-
bebi, evvelce kabir
azab
konusunda
anlatlmt
ki,
o
dün-
ya
muhabbetidir.
Çünkü
akla
irade
kalbin cennetidir.
Ma-
demki kalb
sevgilisi
ile
birliktedir.,
o daima kalbin
cennetin-
dedir demektir. Sevgilisinden
ayr olursa
o ayrlk
da
ona
cehennemdir. Böylece
dünya ehli
de
dünyay bütün varl
ile
sevmekle
onun
maûku olmutur.
Böyle olunca
dünya
bir
Cennet
gibidir.
Ama
ne
zaman
sevgiliden
ayrlnrsa,
bu
ayrlk da
o
kalbe bir Cehennemdir
Çünkü
sevgiliden
ay-
rlmt.
Nitekim hâdis-i
erifte
buyurulmutur
ki:
Dünya,
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 152/394
153
ÖLÜM ve
KIYAMET
mü'minin
cehennemi
ve
kâfirin
cennetidir.
imdi,
mü'min
kii,
Allahü
Teâlâ'ya
ve
âhiret gününe
muhabbet
etmekle
ikisi
de
mü'minin
maûku
(sevgilisi)
oldu.
Dünyada
ikisin-
den
de
ayr
olduu
içni
dünya
ona
cehennemdir.
Fakat
muradna,
maksuduna
varnca,
mü'min
âhirete
kavuur,
dünyadaki cehennem
hayat
sona
erer,
cennet
hayat
ba-
lar.
/kinci
Ate:
kinci
ate
ki,
fazahat
(alçaklk) vc
utana-
cak
iler
(hacalet)
ateidir^
Buna da
bir örnek
verelim.
Me-
selâ
bir
emir
(bey),
yoksul
ve
fakir
bir
kiiyi
yanna
alp
ona
sayglar gösterse,
hem de
öteki
yakn
adamlarndan
onu
seçkin klsa,
hazinelerinin
anahtarlarn
onun
eline
verse,
hattâ
kendi haremini
ve saray
halkn
teslim etse,
sözün
k-
sas
bütün
ilerini
ona
smarlasa,
emniyet
edip
tesli
etse,
o kimse bu
mertebeye
yücelmiken
birdenbire
marur
ola-
bilir.
O
zaman da
emirin
haremine
hyanet
gözü
ile baksa,
saray
halk
ve
câriyelerle
lâyk
olmayan
iler
ilemei
ba-
lasa,
emirin mal ve
hazinesini açp
kendi
muradna
harca-
sa ve
onun
yurduna göz
diken
dümanlar
ile
elbirlii
etse,
daima
onlarla
konuup
tuzaklar
kursa,
onun bu
günahlar-
n
emir
görmez
mi?
Hayr,
emir,
saraynn
bir
köesinden
her olup
biteni
görür. Himaye
ettii
adamn,
câriyeleriyle
krtrdna,
hazine
ve
mallarnn
israf
edildiine
ahit
olur.
Sözün
ksas
bütün
malnn
harman
gibi
savrulduu-
na
da akl
erer.
Güvenilen
kii
eer
emirin
bu
halleri
çok-
tan
beri
bildiini:
Daha ne
kusurlar
ileyecek?
Göreyim
ve
cezasn ona
gpre
vereyim?
diye
cezasn
geri
braktn
bilse, o
vakit
utanmaktan,
aknlktan
ne
hale
dütüünü
basiret ehli
kiiler
anlayabilir. O
alçak
kii
yer yarlp
yerin
dibine
geçmeyi
kendi
salndan
bin
defa
üstün
görür.
Hattâ
yüksek
bir
yerden
atlayp
parça
parça
olmay
tercih
eder.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 153/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 154/394
155
ÖLÜM ve
KIYAMET
ki
âhirette
Hazret-i
Allah'n
makbulü
olup
Allah'n
cemâlini
müahede
ile müerref
olmak,
nimetleri
elde
etmektedir.
[üçüncü
Ate:
Bu
ate,
Hazret-i
Allah'n
cemâlini
göre-
memek,
onu
görmekten
mahrum
olmak
ateidir. Bu
ebedî
saadetten
uzak
kalma
kederinin
âteidir.
Onun sebebi
bil-
gisizlik,
câhilliktir. Ve
gözün
körlüüdür.
Çünkü
dünyaya
Allah'
tanmak
için
geldii
halde
O'nu
tanyamam,
kalbi-
nin aynasn
dünya
igal etmitir. O
aynay
nefsanî
lezzet-
lerin pasndan
temizletmemi,
safi
klmamtr.
Ne
riyazet-
te,
ne
perhizde
bulunmu,
ne
kötü'
ahlâkla
mücâhede
et-
mi,
ne de
iyi ahlâk elde
etmitir. Ve
bundan ötürü
o
ayna-
da
ne
Hazret-i Resûl
Efendimizin,
ne
de
Hazret-i
Allah'n
cemâlini
müahedeye
lâyk
olmutur.
Ne
bu
müahede
için bir kabiliyet
gösterir,
ne de
Allahü
Teâlâ'nn
dergâhn-
da
makbul
olur.
Çünkü:
Allah'n ahlâk
ileahlâklann,
emri
gereince
davranc
olmamtn]
Öyleyse
bil
ki, u
gönüle
eer
dünya
muhabbeti
dolmusa
ve
o,
isyan tozlar
ile
pas
balamsa,
âhirette
ona
hiç
bir
nesne
gözükmez,
bütün
saadetlerden
mahrum
kalr.
Ve gözü
âhiretten
hiç
bir
ey
görmeden âma
olarak
harolunur.
(Allah
saklasn).
Bu
mahrumluk
ateinin dünyada
misali,
yâni
âhirette
mutlulua
erememe
ateinin
temsili,
dünyada
öyledir:
Bir
kavm,
geceleyin
yolda
giderken
bir
tal
vadiye
eriirler.
Karanlk içinde,
o
talarn
rengi
ve
ekli
iyice
görünmez.
Onlar yolda
giderken
bir
ses:
sakn
gaflet
etmeyin
Bu
ta-
lardan
bol bol alp
götürün ki,
bir
zaman
gelir,
gerekli
olur
der.
Onlar
da,
bu sesi
iitince
kimisi
gözlerini dört
açarak
yerden güçleri yettii
kadar o
talardan
toplar.
Kimisi
zah-
metten
kaçnr.
Eteklerine
biraz
koyar,
götürürler.
Kimisi
ise
veresiye
zahmetten
kaçnr:
Zahmet
parasn
harca-
mak ahmaklktr
Bunlarn
ne
faydas
olur
derler.
Yere
eilmek zahmetinde
bile
bulunmazlar.
Elleri
bo
yürürler.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 155/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
=
1
56
Talar
alp
götürenleri
ahmaklkla
suçlayarak:
u
aklsz-
lar
görün,
ham
bir
tamahla ve
güç
bir
dilekle
eekler
gibi
ar yük
yüklenip
kendilerine
faydasz
zahmetlere
girerler.
Oh,
ite
biz
gamsz,
tasasz,
dört
yönü
seyrederek
gidiyo-
ruz .,
derler.
Fakat
sabah olup
güne
dounca,
kymetsiz
çaklta
sandklar
eylerin
birer
inci,
yakut
olduunu
gö-
rürler.
Her
biri bin
bir
altna
deer
kymetli
cevherler...
Az
götürenler:
Yazk,
yazk derler.
Keke
daha
fazlasn
gö-
türseydik
diye
hasret
çekerler.
Hiç
alp
götürmeyenler
mahrumiyet
atei
ile
helâk olurlar.
Pimanlkla
ellerini
ba-
larna
vururlar.
Feryat,
figan
eder,
alarlar.
u
kymetli
talar
götürenler,
ehre
varnca mülk
sahibi
olurlar.
Köle-
ler,
câriyeler
satn
alrlar.
Almayanlarsa
öyle
aç,
öyle
çplak
ve gönülleri
susam,
dudaklar
kurumu
bir
halde
gezer-
ler.
Ne zaman
onlardan
yiyecek
içecek
isteseler,
cevap
olarak
onlara
u
âyet-i
kerimeyi
okurlar:
Bize biraz
su ve-
ya
Allah'n
size
verdii
rzktan
gönderin
diye
barrlar.
Onlar
da:
Dorusu
Allah,
bunlar
kâfirlere
haram
etti der-
ler.
(Âraf
Sûresi:
50).
Ve
sonra
u sözleri
onlara
söylerler:
Dünkü
gün
siz
bize
gülerdiniz.
Biz
de
bu
gün
size
gülüyo-
ruz Nitekim
Allahü
Teâlâ
kelâm-
kadiminde
öyle
buyurur:
Eer bizimle
elenmiseniz
biz de
sizinle
bu
elendiiniz
gibi eleneceiz.
(Hûd
Sûresi:
38).
te
cennet
nimetleri-
nin
örnei
bunlardr. Misal
olmak
için
ksaca
anlatld.
Ey
aziz kii
Allah'n
cemâlini
görmekten
uzak
kalmann
misa-
lini
göstermek
güçtür.
Çünkü
Allah'n
cemâlini
müahede-
den,
Allah'a
yaklama
lezzetini
idrak
eyleyen kii,
bir
an
o
saadetten
ayr
kalsa
helâk
olur.
te böylece
bilinmeli
ki,
o
gece
yolcularnn
bulduu
talar
ibadet
misalidir.
O
ka-
ranlklar
dünya
örneidir.
O talar alp
götürenlerin
ellerin-
dekiler
ibadet
incileridir
ki,
yarn
kyamet
günü
öyle
bir
sa-
adete ve
nimete
eriirler
ki,
nice
bin
yllk
dünya
zevki,
onun
bir anlk
zevki
yannda
çok
sönük
kalr,
asla
ona
eit
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 156/394
1
57 ÖLÜM ve KIYAMET
olamaz. Ve
dünyada iyi
amel incilerini
elde
edemeyenler:
leride elimize
geçip
geçmeyecei
belli olmayan eyler için
neden
bugün
mihnet
çekelim? derler. Hele o âhiret günün-
de ise:
Cehennem
ehli,
Cennet
ehline:
O
sudan
üzerimi-
ze
aktnz.
diye yalvarr. (Âraf Sûresi:
50).
Cenâb-
Hak
cehennemden
en son çkan
aalk
kimseye
de
bu dün-
yann
on
misli kadar
makam verir.
Ama bu
dünya mikdar
büyüklük, genilik
ve
çoklukta deildir.
Ancak güzellikte
ve
deerdedir.
RUHÂN AZAP
CSMÂN
AZAPTAN
DAHA
DDETLDR
*
Sen
bil
ki,
artk
bu on türlü ruhâni azab örendin.
Öy-
leyse
yine
bil
ki,
bu
anlattmz
ate,
bedeni yakan ate-
ten
daha
iddetlidir.
Çünkü
jazap,
bedenden
ruha
vâsl
ol-
maynca,
beden hiç bir
zaman
o
azab
idrak eyleyemez.
Ruhtan
beden
vastas ile
gelen
zahmet
bu kadar
elim
olursa cann
içinden
beden aracl olmakszn geçen ma-
nevî elem
ateinin ne derece yakc olduunu düün,
var
kyas et.1
r
[Bilmelisin
ki, her
eyin
zahmeti, o eyin
muktezasnn
(gerekli
kld
eyin)
muhalifinin
(zddnn) ona
üstün
gel-
mesiyle olurJBöyle
olunca,; bedenin
gerektirdii
ey,
daima
terkibi
ve
eczas
bir
yerde kemâli ile derli toplu durmasdr
ve
birbirlerinden
kopup
ayrlmamasdr. Bir
âletle, ne
za-
man
bedenin
parçalar birbirinden
ayrlmak
istense,
vücu-
dun rahat,
düzeni
kalmaz,
zahmetler
çeker.
Ruh da
onun
aclariyle
elemlenir\)Meselâ
bir
kesici
âlet,
harpte
bir
klç,
vücudun
bir
parçasn kesip ondan ayrsa, ya da vücut
atele
yansa, beden nasl
aclar
içinde
kalr, elem duyar-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 157/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
158
sa, ruh
da o acnn
sebebi
ile
ac
duyar,
elemlenir.
Çünkü
beden ruhun
dura
ve en
yakndr.[Ruh,
vücutta,
bedenin
içinde
barnr
i
imdi,
ruhun
yaradlnn
iktizas
(icap
ettirdii
ey),
marifetullah
(Allah'
tanmaktr.
Allah'n
cemâlini
müahe-
dedir.
O'nun
zdd
ise
bilgisizlik,
cahillik
ve
kör
olmaktr.
Bunlar
ruha galip
gelirse,
ruh
ondan
eziyet
duyar.
O kadar
ki,
bu azabn
iddetine
hiç
nihayet
yoktur.
Eer
dünyada
beden
hastalklar
olmasayd
o
cahillik
ve
körlük
—yani
Marifetullah'a
mâlik
olmamak—
dünyada
belirir,
ruha
çok
da ele™
verirdi.
nsandan
o ruh
azab
eksik
olmazd.
Me-
selâ
birinin
ayanda
veya
elinde
bir
büyük
yara
olsa,
bu
yarann
yerini
bçakla
kesseler,
ya da üzerine
ate
koysa-
lar,
o
kii
yarann
acsndan
bunlarn
getirdii
acy
duy-
maz.
Bunun
gibi
bedenin
hastalklar
meselâ
açlk,
susuz-
luk gibi,
evlât
ve mülke
sevgi
marazlar
gibi
—be
duygu-
nun
onlarla
uramasndan
dolay—
bunlar
ruhun
azabn
duyurmazlar.
Ama
ölüm
gelince
bedenin
be
duygu
yoliy-
le
duyduu
azaplar
artk
kalmaz
ve
ortadan
çekilir
gider.
te
o
zaman
ruh
azabnn
nice
elim
olduu
görülür;
Nite-
kim
Allahü
Teâlâ
Hazretleri
kelâm-
kadiminde
öyle
buyu-
rur:
Dikkat
ediniz.
Kesin
bir
bilgi ile
bilmi
olsaydnz,
Cehennem
ateini
mutlaka
görürdünüz.
And
olsun
ki,
onu
hem
de
gözünüzle
göreceksiniz.
(Tekâsür
Sûresi:
5, 6,
7).
Ey
ilâhi
srlan
örenmek
isteyen
Sen bil
ki,
ruhâ-
ni
azabn
cismâni
azaptan
iddetli
olduu
hakknda
bu ka-
dar deliller
anlatld,
misaller
ortaya
kondu,
onlar
basiret
ehli
olan
kiiler
anlayabilir.
Ama
bilgisi
olmayanlar
bunlar-
dan hiç
bir
ey
anlayamaz.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 158/394
159
\i
ÖLÜM
ve
KIYAMET
MELEKLERN
DURAI
A'LÂY-I
LLYYN'DR
Eersen
dersen
ki:
—
Bu
söylediklerin
eski
din
bilginlerinin
söylediklerinin
aksine ve
zddnadr.
Onlar:, Âhiret
ilerini
kulakla
iitmek-
ten ve bir eye
benzeterek
örenmekten
baka
çare
yok-
tur.
Göz
ve
görüün,
fikir ve
tasavvurun,
düüncenin
onun-
la
hiç
bir
ilgisi
bulunmaz
derler.
Sen
bu
iddiada
bulunur-
san
biz
de
deriz ki:
Sen
gerçek
söylüyorsun.
Ama
eriat
hükümleri umum üzerine,
toplum
üzerinedir. O
cahil
ve
bil-
gin diye
ayrlk
yapmaz.
Avama
göre öyle
eriat
hükmü
vardr.
Ehlüllah'a göre
böyle
eriat
hükmü
vardr
demez.
Bu sebepten
dolay
eski din
âlimleri
herkesin
anlamas
için
eriate kadar her
eyi
kulaktan
beyan
eyledi.
Kimisi
de
basiret
ile batini
hakikati
idrak
eyledi.
Kendi-
leri
bu
yolu
tuttular.
Ama
kimseye
bunu
açmadlar.
Sözle-
rini anlayacak
kimselerin
bulunmayacan
düünerek:
Avam
muhalif
(ters) anlar,
hata eder
dediler. Ve
çekinip
sakndlar.
Kimseye
bir
ey
açmadlar.
Ama
Hüccetü'l-s-
lâm (Ebû
Hamid
Muhammed
bin
Muhammedil
-
GAZÂL
Allah
srrn
kutsal,
kabrini
nur
eylesin )
lim
ve
amelde,
zühd
ve takvada ve
dinin
nehyettii
eylerle
mücahedede,
riyâzette,
insanlarla
muamelede ve
bilinmeyenleri
keifte
kemâl
noktasnda
olmakla,
eriatle
hakikatin
arasn
bul-
du,
onlar
birletirdi,
bir
araya
getirdi.
Âhiret
ilminden
srlar
kefetti.
Ruhani
azap
nedir
ve
ruhâni
cennet
nedir?
Açk
seçik örneklerle
mümkün olduu
kadar
beyan
etti
ve
öy-
le
dedi:[bin
yolcusuna
gereken
ey,
kendi
ehrinden
yol-
culua
çkmak, vard yerde
karar
eylemektir.
Oradan,
o
mihnet
diyarndan
göçüp
kulluk
makamnda
konaklamak-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 159/394
HÜCCETÜ'L-SLAM MAM-I
GAZAL
160
tr.
Nitekim:
Vatan
sevgisi imandandr,
denilmitir. Bu
yo-
lun dört dura vardr:
j
BRNC
DURAK:
nsan
birinci
durakta
olunca
pervane
gibidir.
Görü gücü
vardr. Her
eyi görür. Ama hayal
gü-
cü,
hafza
gücü
yoktur. Bir nesneyi hatrnda tutamaz. Me-
selâ
gece
olduu zaman
karanlklar âlemi kaplar.
Pervane
kendisini bir
karanlk
ev içinde
hapsedilmi sanr.
Kendisi-
ni dar
atmak umudu
ile
o
yöne kanat açar. Atee doku-
nunca scakln
anlar,
ondan
kaçar.
Ama
hayal ve hafza
gücü
olmad
için
atein
scakln
hemen
unutur.
Geri
döner.
Yine
atee
saldrr. Bu ölünceye
kadar sürer gider.
KNC
DURAK:
Hayal duradr. Her hayvanda
vardr.
Çünkü öteki
hayvanlar
da
bir
kez
bile
olsa
elem çektii yer-
den
kaçar,
çekinir. Meselâ bir hayvan
bir
kere
sopa
ile
dösen, bir daha
ona
vurmak için el kaldrnca
kaçar, dur-
maz.
Bir
musibete
urad
yere
bir
daha
uramaz.
O
halde insan da, zarar
gelecek bir yerden kendine za-
rar
gelmeden önce saknmazsa,
hayvanla
eit olur. Hatta
ondan
daha
akn
olur. Çünkü
hayvann akl ve
idraki
yoktur ki,
zarar gelmeden
önce
zarar farketsin
de
ondan
çekinsin ve saknsn.
ÜÇÜNCÜ
DURAK:
Vehimler,
kuruntulardr
ki,
kimi
can-
llarda vardr..
Meselâ koyun gibi ki, kurdu
görmemitir ve-
ya
at
gibi ki,
arslan
görmemitir. Güvercin gibi
ki,
ahini bil-
memitir.
Görünce
sanrlar
ki,
kaçmaa takatlar
yoktur.
Bununla
beraber,
bu saydmz
hayvanlmardan daha
bü-
yüünü,
canavarlar
görürlerde
yine
onlardan
korkmazlar.
Anlalan budur
ki, zarardan korkacak
kadar idrakleri
var-
dr, fakat
gelecekte
olacaklardan
saknmaya
idrakleri
yok-
tur.
Çünkü bunlar
akl
ile bilinen
eylerdendir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 160/394
161
========^^
ÖLÜM
ve
KIYAMET
DÖRDÜNCÜ
DURAK:
Makulât
duradr ki,
însana
mahsustur.
nsan
onu
bilir, idrâk
eder, ondan
sonra korkar.
Hayvan
derecesinden
melekler
mertebesine
eriir.
O
mer-
tebede
öyle
eyleri
idrak
eder
ki,
ne
gözle
görülenlerin,
ne
kinin,
kuruntunun,
ne
de halin bunda iliii
vardr.
Gelecek-
te olacak
eyi
idrak
eder. Her
eyin
gerçeini
ve
kendi
ru-
hunu,
ruhunun
mânasn
anlar.
Hem
de insann
duygular
alemindeki
seyri,
cisimledir.
Meselâ
yeryüzünde
seyri
gibi-
dir.
Makulât
âleminde
seyri
ki, dördüncü duraktr,
bir
gemi
içindeki
seyri
gibidir.
Makûlat
dura ndaki seyri
ki,
dördün-
cü
duraktr,
meselâ
enbiya
ve
evliya,
tasavvuf
ehlinin
sey-
ri
gibidir.
Bu
da
kularn
hava içinde
seyri gibidir.
Nitekim
Resûl
(S.A.V.)
Efendimiz
Hazretleri'ne
sordular:
sâ
(A.S.)
su
üzerinde
yürür
müydü?
O
da:
Kesin
bilgisi
olsayd
ha-
vada
bile
uçard
diye
buyurdu.
nsan kalbinin
seyri
idrak
âlemindedir.
Bütün
âlem
onun
seyran yeridir.
nsann
mira-
c hayvanlar
derecesinden
çkmas, melekler
derecesine
yükselmesidir.\Ama
daima
Allah'n
hidayeti
ile Âlâ-y lliyyi-
ne
mi
yükselecek,
ya da
eytann
aldatmasiyle
Esfel-i
Sa-
filine
mi
inecek
diye
tehlike
ve
ölüm
korkusundandr.
Ce-
nâb-
Hak
insann
bu
tehlikesinden
haber
vererek
öyle
buyurmutur:
Biz
emâneti
göklere,
yere ve
dalara arz
ve teklif
ettik
de onlar
bunu
yüklenmekten
çekindiler,
ondan
korktular.
Onu insan
yüklendi.
Gerçekten
O,
çok
zulmedici
ve
cahildir.
(Ahzâb Sûresi:
79).
Sen
bil
ki,
can
olmayan
eylerin
mertebesi
(derecesi)
hiç
deimez.
Onun
kendisinden
haberi
yoktur.
Böylece
onun
tehlikesi
yoktur.
Hayvanlarn
derecesi
aalarn
aasnda,
esfel-
i
sâfilindedir.
Terâkki
etmeleri için
onlara
yol
da
yoktur. Me-
leklerin
dura
ise
âlây-
illiyyin'dir.
Ama
daima
bir
hâl
üze-
re dururlar
Makamlarndan
ne
yukar çkar,
ne
aa
inebi-
lirler.;
Nitekim
Allahü
Teâlâ
kelâm-
kadiminde
öyle
buyu-
rur:
Melekler
derler ki:
Her
birimizin
bilinen
bir makam
vardr.
(Saffat
Sûresi:
164).
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 161/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 162/394
163
mmmmmm^^mmmmmmm
ÖLÜM
ve
KIYAMET
•
eriate uyarlar ve
ibadet
ederlerdi.
Âhiret ilerinden
korku
ve
sakn
üzereydiler,
nice
nice
zahmetler çekerlerdi. Sen
bu kadar
bilgisizlikle
onlarn hepsinin
yanl
yolda oldukla-
rn
nasl
idrak ettin? Ve kendi fasit
hayalini,
onlarn
ilim ve
mârifetinden
üstün
görmenin
sebebi nedir?
Sonra
da
dur-
madan:
Ruhun hakikati
yoktur
diyorsun.
Ölümden son-
ra
ruh
bâki
deildir
diye sözler
kvryorsun. Belki,
cismâ-
ni azaba
da
inanmyorsun. mdi, senin
mizacn
öyle
bir yol-
da fasit olmu, içine fesat
karm, her türlü inann
öyle
ortadan
kalkmtr
ki,
artk
sana
maddi
ve
mânevi
hiç
bir
tesirli ilâç
yoktur.
Sen
u
taifedensin
ki, Allahü
Tebareke
Teâlâ Hazretleri
kelâm-
kadiminde
öyle buyurur: Sen
onlar doru
yola
davet etsen de,
onlar, ebediyen
doru
yola
(hidayete)
gelmezler.
(Sebe
Sûresi:
57).
Çünkü sizin
eriati
anlamanz
için kalplerinize perde
çekilmitir.
Böyle
bir kii:
Ben
hakikat nedir, bilmem Lâkin
ihtimale
dayanan
eylerden ötürü de niçin bütün
nazenin
ömrümü
ibadetle, rizayetle,
bedenimi
perhiz
zahmetine sokmakla,
birçok
zahmetlere girmekle
geçireyim? Neden
kendimi
dünya lezzetinden mahrum edeyim? derse bizim
de
ceva-
bmz
udur: Çünkü senin gözünde
âhiret ilerinin olmas
veya
olmamas
birdir, eittir.
Böylece
akln
verdii
hüküm-
le amel edilecek
olunursa,
onun
gibi
tehlikeli iten
çekin-
mek
gerektir.
Çünkü o zaman bana elim
azaplar
gelmi-
se
onlardan
kurtulursun.
Ebedî, sonsuz saadete
eriirsin.
Eer o
elim
azaplara uramamsan zaten
sana hiç
bir za-
man
zarar
gelmez. Ama bununla
beraber,
o
azabn gele-
cei
hakkndaki
âyet-i kerime
vardr.
Bütün enbiya, evliya
ve din
âlimleri
(Allah cümlesine
rahmet
eylesin),
bu
gerçe-
i
tasdik
ve
buna
ehadet
etmilerdir.
Meselâ
görmez
mi-
sin
ki, eer
yemek tabana e uzatsan, yemek yemek is-
tesen, sana bir kii:
Sakn
o yemekten yeme
Çünkü onun
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 163/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
164
içine
ylan
zehiri
katlmtr
dese, o kiinin sözünün doru
mu, yalan
m
olduunda üphen olur.
O
zaman
da
bu
sözlere
inanr,
o
yemekten
yemezsin.
Ve: Bu yemei
yemezsem
ne
olur
sanki?Nihayet ksa bir
müddet için
aç
kalrm
Eer
yersem ölürüm.
Öyleyse
bun-
dan
el çekeyim dersin. te bunun gibi,
eer
bir
gün
has-
ta
düersen,
dua
ve muska yazan bir kimse sana:
Bana
bi-
raz akçe
ver,
sana
tecrübe
edilmi
bir muska
yazaym ki,
hemen sala
kavuasn dese sen bilirsin ki,
dardan
bir
muska
ile
bakalarnn
içinde
olan
basur
ve
baka
iç
hastalklarnn
hiç bir
ilgisi
ve sala kavumann
hiç bir
çaresi
yoktur. Sen bunu
bildiin halde:
Hele
ben
u
mus-
kay alaym.
Bana
ilâç
olursa
nice
bin akçelik
faydasn
gö-
rürüm.
Eer
faydas olmazsa
nihayet
birkaç liram ziyan
olur
dersin.
Ve
o
muskay
almak
istersin.. Sana
bir
baka
örnek
verelim.
Meselâ bir yldzbakan
(müneccim),
sana:
Gök
ay
filân
durakta
iken
eer
bu
ilâc
içersen
sana
bu
yl
hastalk
gelmez
dese,
o
kiinin
yalan meydanda iken
ve
sen
de
bunun yalan
olduunu bilirken,
müneccimin
sözü-
ne
inanrsn:
Hele
bir
kez
o
ilâc
alaym, faydas
olmazsa,
zarar da
olmaz
ya
dersin,
o
ilâçtan
da
fayda
umarsn
O
kötü,
o
irenç,
o
pis
ilâc
veya
urubu, eker
erbeti gibi
içersin.
Öyleyse
gel.
Kendine
bir
defa
insaf eyle, ac.
Bir veya
iki
günlük dünya
marazndan
ötürü sözü doru
olmayan
hekimin,
yldzbakann
sözlerine inanp kendine
ne kadar
zahmetler
verirsin.
Oysa sen,
Kur'ân âyetleri,
hâdis-i erif-
ler,
haberlerle
kendine
ilâç
vermezsin? Ve
neden elim
azaplardan
benliini kurtarmaya
çalmazsn? Bunlara gü-
venmeyerek,
Kur'ân-,
hadisi
kabul
etmeyerek
Allahü Te-
âlâ'nn
buyruuna uymazsn, yasakladklarndan
kaçn-
mazsm.
Kendi
havana uyarsn.
Ve
Resûlullah'n
sünneti
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 164/394
165
ÖLÜM
ve
KIYAMET
üzerine hareket etmezsin.
Nice
türlü günahlar,
mâsiyetler
ilersin?
Senin hâlin sonra ne
olacaktr? Ama,
senin hiç
hatrna gelmez mi ki, ömrün dünyada
ne
kadar
sürecek-
tir.? Dünya ile âhiret arasnda
ne nisbet vardr?
eriat
emirlerinin en az
meakkatini
çekerek
ebedi
saadete, ebe-
di
mutlulua ermek nasldr?
Bilmelisin ki, dünya aclar ne
kadar iddetli
olsa
da,
âhiret
azabna,
göre bir
zerre bile
deildir. Ey
aziz kii
Sen bil ki, dünya
geçici bir
gölgedir.
Âhiret,
ise ebedidir, sonsuzdur,
süresizdir.
Bir
devir kesilip,
bir
devir
balamaz.
Ebediliin,
akl
erdii
kadar,
misali
öy-
ledir: Eer bütün
gökler
tâ
Ar'a kadar ve
oradan yerin en
alt katlarna kadar
iki
aray hardal
taneleri ile
doldursalar,
bir
karga
da o
hardal
gda yapp
tek bir hardal
tanesini
bin
ylda
yese,
zamanlar
ilerlese,
o
hardal taneleri
tükense,
ebediyetten
(sonsuzluktan)
bir hardal tanesi kadar
zaman
eksilmez.
Edeb,
o
kadar süresizdir, sonu
yoktur.
Ebedi azaptan çekinip âhirette
olan
yüce
tehlikeleri
dü-
ün. Kendi nefsine
fesât
erimeden, nasihate
muhtaç
du-
ruma dümeden
önce
sana u
öüdü
vermek
gerektir:
1
—
Asi
nefs
için, dünyay örenmek
için
nice
nice
zor-
luklar,
zahmet
ve
meakkatler
çeker,
nice
uzak yolculuklar
yaparsn.
2
—
Nice
günler
aç
ve susuz
kalrsn.
3
—
Bununla beraber,
sen
de
fânisin.
Yok
olacaksn.
Her
eline geçen
de
-çoluk,
çocuk, mal,
ziynet, ev,
apart-
man- hepsi
fânidir,
yok olacaktr. Hepsi
elden gidecektir,
ama
yaarken
Allahü Teâlâ,
senin
rzkna,
yiyeceine,
içe-
ceine
kefildi.
Ya
yarn âhiret yurdunda
ebedî
mihnetten
kurtulup
ilâhi
saadete
ermek
için
ne
elde
ettin?
Tedarik
et-
tiklerin
nelerdir? Senin
bu
âlemde
eriatin en küçük elemi-
ni ve zahmetini
çekmee
gücün, kuvvetin
yetimezse
ya
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 165/394
HÜCCETTL-SLAM MAM-I GAZAL
166
yarn
âhirette
cismânî âzaplar,
ruhanî
azaplar çekmek
için nasl takat
göstereceksin?
Her kii
için
gereken
ey:
Âhiret yurdu
olaylarnn
ve
azaplarnn
elem
ve aclarnn orada
unutulacan,
âhiret
nimetinin tadnn orada
tadlacam ve
yine
orada Allah'n
cemâlinin
müahede lezzetine varlacan
ve
bu
hallerin
ebedî
kalacan düünmektir. Birkaç günlük ömür için
dünyann fâni lezzetine marur olup âhiretten
yüz
çevir-
mek
acaba
sefihlik,
garip
bir
ahmaklk
deil
midir?
Öyley-
se,(akll
olan
kiiye
gereken
udur:
Nefsin aczini,
noksan-
ln
bilmeli.
Onun
ne
hizmet
için
halkedildiini örenme-
li.
Gece
gündüz
bu anlay
üzerine
bu
konuda
düünülme-
li.
Allahü Teâlâ'nn kudretinin
üstünlüünü ve
yüceliini
akl
erdii kadar
düünüp:
Allah, insan kendi
marifeti
ve sev-
gisi için yaratmtr diyerek âhiret
hazrlnda
bulunmal.
Kulluk
kapsndan,
yakar
ve
niyazlardan
bir
an
ayrlma-
mal.
1
âhiret
azn
kendine yetecek
kadar
almal,
ziyadesinden
çekinmeli. Âhiret
ülkesi sonsuz
saadetin karargâh
ve
Al-
lah'n cemâlinin
müahede
yeri olduunu bilmeli. Buna
gö-
re
gece,
gündüz
bunlar elde
etmee
çalmaktan
kaçma-
mal. Baht ve
saadet
denilen
Hüma
kuunu avlamak niye-
tinde bulunmal. Onu avlamak için her dikkati ve
çabay
göstermeli.
Onu
Allah'n yardm ile elde etmeli.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 166/394
RYÂ
Riyann
hakikati udur: nsan,
onunla kendisini
haika,
mükemmel, âblt ve
zâhlt
gösterir.
Ona
sayg
gösterip
onu
ululasnlarîve
ona
iyi
nazarla
baksnlar ister.
Zâhitlii ve
dinde
ululuu
bildiren
ne
varsa
halka
göstermek
diler;
Din-
de ululua delâlet eden eyler
ise betir:
_
Birincisi: Beden ile yaplan
riyâdr. Nitekim gece
yat-
maz, uyumaz sansnlar diye
yüzünü
sarartr,
kendisini
bü-
yük riyâzette
bulunmu
sansnlar
diye
bedenini zayflatr.
Güyâ
din
kaygsndan
yüzü gülmez
olur. Gönül holuu
yoktur,
kendisinden
habersizdir,
desinler
diye
saçlarn
ta-
ramaz.
Dininin
vekârndan sansnlar
diye konuurken
se-
sini
yükseltmez,
ksar.
Oruçlu olduunu göstermek
için
du-
daklarn kupkuru klar. nsann nefsi,
herkes böyle sanyor
diye, bütün
bu
hallerden zevk duyar. Bundan
ötürüdür ki
sâ
aleyhisselâm
öyle
demitir:
—
Oruç
tutan
bir kii saçn
taramal, gözüne sürme
çekmeli,
dudan
da
yalamal.
Tâ ki
o
kiinin oruçlu oldu-
unu
kimse
bilmemeli.
[
kincisi:
Elbise ile
olan riyâdr.
Nitekim
riyâ
eden
kii, kaba
elbise
giyer. Ksa ve
kaln, kirli ve
eski
ku-
malardan yaplm giyeceklere
bürünür.
Kendisinin
zâhit
sanlmasn
diler.
Yahut
kendisini
sofi
sansnl-
ar diye
gök
mavisi, yamal
sofiler hrkasn giyer
ve
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 167/394
HÜCCETTL-SLAM
tMAM-I
GAZAL
,
1
68
onlarn
seccadesini
örtünür.
Ama
aslnda
onlarda
ta-
savvufun
mânâsndan
hiç
bir
ey yoktur.
Yahut riya-
kâr
kii,
tülbentlmi
sark
sarar.
Ayana
sahtiyan
ço-
rap
giyer.
Böylece
kendisinin
abdest alrken
ihtiyatl
olduunu
göstermek
ister.
Oysa, hiç
de öyle
kii
de-
ildir.
Onu,
âlim,
din
bilgini
sansnlar diye
de
taylasan-
l
sark
sarar.
Oysa
ne
din bilginidir,
ne
de
bilgiden
ha-
beri
vardr.:
Müraîler,
giyim
hususunda
iki
bölüktürler:
Bir
bölüü
udur
ki,
halkn
alt
tabakalar
katnda
mak-
bul olmak
isterler.
Daima
yrtk,
parçalanm,
didik di-
dik
olmu
giyim
giyerler.:
Onlara bir
kimse
eer:
—
—
Keten
bez elbise
giy,
yemen bezi,
ince,
hafif
ku-
ma kullan
I
deseler,
bu sözler
o kiiye
cann
alm-
lar
gibi
gelir.
Halk
onu
zâhitlikten
bkt,
usand
sanr
diye
korkar.
kinci bölük
murâiler
ise
hem
halkn
alt
katndakile-
rin,
hem
de sultanlar,
beyleri
ve
kadlarn
katnda
makbul
görünmek
isterler.
Böyle
bir
mürâî
kii,
eer
eski
elbiseler
giyse
sultanlarn
gözüne
hâkir
görünür.
nce kumalara
naklar
örülmü
gömlekler
ele
geçir-
mee
avar.
Bunlarn,
salih
kimselerin
elbisesi
ren-
ginde
olmasn
ister. Tâ
ki,
halkn
alt
tabakalarnda
bulunan
kimselerin
ona
bakmasn
bekler.
Bu
elbise-
lerin
deerinin
zenginlerin
elbiseleri
deerinde
görül-
mesini
ister.;
Yeter
ki,
sultanlarn
gözüne
hakir
görün-
mesin.
Evet,
eer
bu
türlü
kiilerden
birisine:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 168/394
169
ÖLÜM
ve
KIYAMET
—
-
Ya
keten
bezi,
ya
Yemen
bezi
giy
desen ve eer bu
giysiler kendi
elbiselerinden
daha
aa
ise
bu söz ona ca-
nn
almaktan
mükül
gelir.
Sanki
bu
salk verilen
elbiseyi giyerse halk kedisini
zühdden pimanlk
getirmi ve
zühde takat getirememi
sanrlar
diye aklna
bin
türlü
düünceler gelir.
Helâl olan ve
sâlihlerin,
din
ehlinin
giymi
olduu
elbiseye
rza göster-
mez.
Ama
bilmez
ve
düünmez ki,
bu
durumda
Hakk'a
de-
il, halka
tapm olur.
Belki
de
bu
yapt
ilerin
halka
tap-
mak
olduunu
bilir
yine
de
yapar.
t
Üçüncüsü:
Sözle
yaplan bir
riyâdr. Nitekim
mürâî, du-
dan
depretir.
Bakalar
onu
zikr
ediyor
sanr.. Eer zikri
gönülden
yapmak
istese,
o zaman
dilini
oynatmaa
gücü
yetmez.
Nitekim
halk
içinde:
yi
iler yapn
der,
lâkin
yal-
nz kald
zaman
o
gibi
ileri
yapamaz,
yahut
sofilerin
te-
rim
(stlâh)
ve
sözlerini
hatrnda
tutmutur,
onlar
tekrar
eder,
dururJTâ
ki,
kendisinin
tasavvuf bilgisini
çok
iyi
bili-
yormu
sanlmasn
ister.
Ya
da
her
zaman, ban
aa
salp
oynatmaz.
O zaman
da kendisinin vecde
daldn
göstermek
ister.
Ya
da souk
bir
ah çeker. Kendisini sanki
halk din
yolunda
gafletinden
ötürü
kayg çekermi gibi
gösterir.
Yahudi
hadîsler
ve hikâyeler
ezberler,
onlar
söy-
ler.
Güyâ:
—
Bu
kiinin
din
bilgisi
çoktur ve
yüksek derecelere
eri-
en
biridir.
Dünyay
dolam,
yolculuklar
yapmtr
diye
anlmasn
ister.
Dördüncüsü:
badetle yaplan
riyâdr
'Nitekim bir kii-
nin
raktan
geldiini
görür.
Hemen
ibâdete
balar.
Namaz
güzel
bir
ekilde
klar.
Ban
önüne
salar.
Rükû
ve
secde-
lerde çok
çok
durur, bir
yöne bakmaz.
Halkn
yannda
sa-
(
daka
datr.
Bunlara
benzer ne gibi iler
varsa
onlar
ya-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 169/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 170/394
1 71
==========
ÖLÜM
ve
KIYAMET
baht r.
Fakat
taat
ve
ibâdet
hususunda
riyâ
asla mubah
ol-
maz^
Resûl
(S.A.V.) bir
gün hâne-i
saadetinden
dar
çk-
mak
iste*.
Çünkü,
ashab-
kirâm
toplanmt. Resûl
(S.A.V.)
aynada
sarna
bakt.
Onu
onard,
saçn
düzelt-
ti-
Hzret-i
Aye
(Allah
o
kadndan
raz
olsun):
—
Ey
Allah'n
Resûlü
Sen
de mi
böyle eder,
süslenir-
O
da:
—
Evet
Hak
Teâlâ,
din
kardelerini
görmek
dileinde
bulunan
ve
kendisini
bezeyen,
kulunu
sever
diye
buyur-
du.
Her ne
türlü
olursa
olsun
bu gibi iler
Resûlullah
Efen-
dimiz'e
göre
dinin
aslî
ilerindendir.
Çünkü
peygamber
kendisine
Hak
Teâlâ'nn
emri
buyurulmu
kimseydi.
Ken-
disini
ashabnn
gözlerine
ve
gönüllerine güzel
göstermek
için
bezenecek,
süslenecekti.
Tâ
ki,
ona meyil
duyulup
uy-
malar
gerekti.
Lâkin
eer
bir
kimse,
bunu
yalnzca
süslen-
mek
için
yaparsa
dorudur.
Hattâ
sünnettir.
Bunun
faydalarndan
biri
de udur ki,
eer
kendisini ih-
mal
eder, güzel
giyim
yolunu
tutmazsa
ardndan
gybet
balar.
Halk
diliyle
satamada
bulunur,
o
kiiden
nefret
eder.
Böylece
o
kii
gybet ve
nefret
edilmee kendisi
se-
bep
olur. Ama
riyâ,
eer ibâdet
hususunda
olursa
harama
girilmi
olur.
L
Eer
riyâ,
ibadetle
yaplrsa iki
sebebten ha-
ram
olur.;
Bu
sebeblerdenlbirisi
udur
ki,
kendisini halka
bu
ibâdette
muhlis
göstermekle
hiyle
etmi
olur]
Çünkü gönlü
halka
dönükse,
o
ibâdet
halis
bir
ibâdet
olmamtr,
halk
o
kiinin
o ibâdeti
halka
gösteri
için
yaptn
o
kiiyi
düman
sayp kabul
etmezler,
ikinci
sebep de
u-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 171/394
HÜCCETTL-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
=—
1
72
dur:
Namaz,
oruç
ve
ibadet
Hak
Teâlâ'ya
mahsustur.
Eer
ibâdet
Allahu
Teâlâ'dan
bakasna
edilirse
bundan
alay,
is-
tihza
erri
doar.
bâdet
HakTeâlâ
için
olur.'
Fakat onun
bir
kul
için
yaplmas
unun
gibi
olur
ki,
bir
kii
bir
padiahn
huzurunda
dururken
maksad
ya
bir
olana
veya
bir
cari-
yeye
bakmak
gibi
olur.
Padiaha:
—
Efendimizin
huzurunda
divan
durmuum
derse
bu
hal
padiahla
alay
etmek
demektir.
Çünkü o kulun,
padi-
ah
katnda ona
hizmet
etmesiden
daha
önemli
bir
ey
yoktur.
Ve
ite
bu
misâlde
olduu
gibi
riyâ
ile
namaz
klan,
gerçekte rükû
ve
secdeleri
baka kimse
için
yapm
olur.
Eer
secdelerini
bir
insan
ululamak için
yapsa
o
zaman
,
Allah'a
ortak
kotuu
meydana
çkar.
Lâkin,
bir
kiiyi
ulu-
lamak, onu
tâ'zim
etmek,
u
cihettendir ki,
o
kiinin
mak-
bulü
olmas
maksud
olmutur.
Yani
Hak
Teâlâ'ya
secdeler
etmesi, kendisinin
hak
yannda makbul
olmas
sonucunu
meydana
getirmitir.
Bu
türlü
olan
riyâ
gizli
irktir,
açk
irk
deildir.
RYÂNIN
DERECELER
[Riyânn
dereceleri
çeitlidir.
Kimisi
kimisinden
çok
bü-
yüktür-Bu
ayrlk
da
üç
asldan
doar.]
L
Birinci
Asl:
Riyâ
murad
edip sevap
murad
etmemektir,
j
Nitekim,
namaz
klar,
oruç
tutar, ama
yalnz
babna
olunca
bunlar
edâ
etmezse
ite
bu,
büyük bir
riyâdr.\Eer
seva-
ba nâil
olmay
kasd
eylerse
ve
yalnz
kalnca
ibâdette
bu-
lunmazsa
bu
da
ilk
dereceye
yakndr]
Bu zayf
maksat,
o
kiiyi
Allahü
Teâlâ'nn
hmndan
kurtaramaz.[
Eer
sevap
kasd
üstünse
ve
tenhada
kalnca
ibâdeti
yine
ederse,
bir
kimseyi
görünce
sevinci
artp
ibâdetini
çoaltyorsa,
ümid
edilir
ki, ibâdet
bununla
bâtl olmaz,
sevap
da
kaybolmaz *
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 172/394
173
»
ÖLÜM ve KIYAMET
Ama
riyâda
lezzet
bulduu
takdirde
ona
uhrevî
ceza
verir-
ler.
Eer
sevabla
riyâ
eit olursa ve birisi üstün
gelmezse
ite
bu
irk
olur.
Zahir
haberler
una göredir
ki,
bu
irkten
selâmetle
kurtulunamaz.
Belki
itâb edilmi, cezalandrl-
m
olur.
f
kinci
Asl:
Bu,
kendisinde riyâ bulunan
tâat
ve
ibâdetin
ayrlndandr.
Bu
da
üç
derecedir:
J
l1.
derece:
mânn
aslnda
riyâ
olmasdr. Bu
cins
riyâ,
münâfkn
imândr.
Onun
hâli kâfir hâlinden
daha zordur/
Çünkü
imân
münâfk,
bâtnnda
kâfirdir.
Lâkin
görünüün-
de
hile
yapar.
Bu
gibi
kimseler
önce
slâm'da
çoktu.
im-
diki
halde
azalmlardr.
Ama ibâhîler
ve
ilhâda
düen kim-
seler,
eriata
ve
âhirete
imân
getirmezler,
zâhirde
itikadla-
rna
muhalif
olanlar
da münâfklar
zümresinden
saylrlar
ve onlar
gibi
ebedî
Cehennemde
kalrlar.
[~2.
derece:
bâdetin
aslnda
olan
riyâdr.
Çünkü
bir
kii
halk
önünde taharetsiz
olarak
namaz klsa,
oruç
tutsa, ten-
hada
bulununca bunlar
yapmasa
bu, büyük
riyâdrjLâkin
asl imânda
olan
riyâdaki gibi
riyâ deildir.
SözürTksas
halkn
nazarnda
aziz olmay, hak
katnda aziz
olmaktan
ziyâde
seven kiinin
imân
zayf olur. Her ne
kadar kâfir
ol-
maz
ama
ölüm
dakikasnda
eer tevbe
etmezse
küfür
tehlikesine
düer.
Yâni:
—
Oruç
tutuyorum
demek
ister.
Oysa
oruç
tutmaz.
Bu zaman
da
iki
kötülüü
bir araya
getirmi olur.
Biri
nifaktr
ki,
oruç
tutmazken
tutarm
der.
kinci
kötülük
de
unu
gösterir
ki,
onun
mânâs
:
—
Ben
oruç
tuttuumu açkça
söylemem, ibâdetimi
giz-
li
yaparm,
demektir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 173/394
HÜCCETTL-ÎSLAMÎMAM-I GAZAL
174
Özrüm
var demekle
de
: Oruç
tutmaktaym-
demek
ister.Böyle bir
kii kendisini
halka kar
muhlis, temiz
kalp-
li
göstermek
arzusundadr.
Kimi
zaman da
olur
ki,
su
içmee
sabr kalmaz.Özür
bildirmee
balar.
—
Dün
hastaydm.
Bugün
oruç
tutmaya
gücüm yeti-
medi,
der.
Yada:
—
Filân
kii
beni
oruç
tutmaktan alkoydu
der.
Zaman olur ki,
riyâ
olduu
bilinmesin diye bu
sözü
he-
men söylemez. Bir
saat
sabreder. Bundan
sonra,
baka
bir
yerden
bir
söz
ortaya atp
der ki
—
Analarn
kalbi
acaba
çok
mu zayftr ki, eer olu
bir
gün
oruç tutsa onun öleceini, helâk
olacan
sanrlar
der.
Yani anasnn hatr
için
oruç tutmadn söylemek
is-
ter.
Veya:
—
Eer gündüz oruç tutarsam
gece
uyku
bastryor,
ge-
ce
namazlarn
klamyorum der.
Bunlar ve bu gibi özür-
leri
eytan
onun
diline
getirmee
balar.
Çünkü
riyânn
çir-
kefi onun
içinde karar
tutmutur.
O
zavall
zâhid,
bundan
gafil olur. Bilmez ki kendisi,
kendisinin
öz damarn
keser
ve ibâdetine zarar getirmi olur. Bilmez ki,
bu
kötülükler-
den perhiz
eylemek
kolaydr. Lâkin riyâdan
baz eyler
vardr ki, karnca ayann sesinden
daha sessizdir.
Akl
banda olanlar, zekiler,
din
bilginleri bile
onu
anlatmaktan
âciz
kalrlar.
Nerede
kald
ki,
eblehler
onlar
anlayabilsin
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 174/394
175
ÖLÜM
ve
KIYAMET
KARINCA
YÜRÜYÜÜNDEN
GZL
OLAN
RYÂ
Kimi riyâ
açktr.
O
unun gibidir ki,
bir
kimse,
halkn
arasnda
gece
namazn
klar,
tek
bana
olduu
zaman
klmaz.
Bu
açk
bir
riyâdr.
Bundan
daha gizli
olan
da her
gece,
gece
namazn
klmak
âdetidir.
Lâkin bir
kimse
ya-
nnda
hazr
olunca
onun
evki
ve
sevinci
artar ve
namaz
klmak
ona daha
kolay
gelir.
Bu
da açk
bir riyâdr.
Lâkin
karnca
yürümesi
gibi
olan
riyâ
,
bu
deildir.
Bu
gibisini
an-
lamak
kolaydr.
Ama,
bundan
daha gizli
de olur.
O
da
u-
dur:[Bu
riyâda
olan
kiinin
bir
insan
yannda
sevinci,
hafif-
lii
çok olmaz.
Her
gecesi
nasl
geçiyorsa
yine
o ekilde
gecesini
geçirir.
Riyânn
izleri hiç
görünmez.
O kiide
bu
halin
eseri,
halk
onun
bu
sfatta
olduunu
bildii
zaman
onun
sevincinden
belli
olur.
Kendisinde
bir yürek
genilii
görülür,
sevinç
doar.
te
bu
sevinç,
bu
rahatlk,
onun
içinde
gizli
kalm
riyâya
bir
delil, bir
iaretti^Atein
aaç-
ta
gizlendii
bir
riyâ
da
onun
içinde
gizlenmi
olur. Bu
se-
vinci
eer
kötü
görmez ve
bundan
üzülmezse
o
gizli
olan
riyâ
damarn
beslemi
olur.
(Bu
suretle
gizli riyâ
harekete
geçer.
Açktan
olmasa
bile
iaret
ve
ima
yoliyle
ibâdetini
halka
duyurma
sebeplerini
aratrmaya
balar.
Halk
onun
ibadetinden
haberdar
olsun
diye
bir
sebeb
ortaya
atar, ibâ-
detini
açkça
söylemese
de kapal
ekilde,
yani
kinâye ile
söylemezse
suret ve
hareketleriyle
ibâdet
ettiini
gösterir.
Kendisini
krk
ve
halsiz,
zebun
bildirir.
Ta ki,
ibadet
et-
mekten
gece
uykusuz
kaldn
anlatmak
ister.
Kimi
de
olur
ki, riyâs
daha
gizli
olur. Halkn
kendisinin
ibadette
bu-
lunduunu
anlamasnda
sevinç
duymaz
görünür.
Halkn
arasnda
ne
adl;
ne
hafiflii
artar.
Ama
bunlarla
birlikte
bâtn
riyâdan
uzak kalmaz.
Bunun
da alâmeti
udur:[Eer
bir kii
onunla
bulusa,
o kii
ilk selâm
veren
olmazsa yü-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 175/394
HÜCCETZFL-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
=
1
76
reinde
bir
kuku
belirir,
bir
aknlk
doar.
Eer bir
kii
ona
bir yaknlk
göstermezse,
saygda
bulunmazsa,
onun
ihtiyaçlarna yardm
etmezse,
alm-satmda
ona
ikramda
bulunmaz
veya
bir
mecliste
ona
oturacak
yerin
en
alâsn
teklif
etmezse kalbinde
bir
krgnlk görülür, o adamdan
holanmaz:
ibadetlerimi
halkn gözünden
gizlemeseydim
imdi böyle
olmazd, diye
düünür. Âdeta
nefsi,
o
gizli
ibâ-
deti
yüzünden
herkesin kendisinin
hizmetine
komasn
is-
ter. Sözün
ksas:
O
ibâdetin
mevcut
olmas
veya mevcut
olmamas
onun nazarnda
eit olmazsa
onun
bâtn
riya-
dan
uzak
kalm
deildir.
Çünkü
bir
kimse,
birine
bir
altn
verip ondan
yüz
bin altn
kymetinde
bir
ey
alsa hiç bir
kimseye
minnet
eylemez,
hiç kimseden
hürmet
ummaz.
Ve
halktan
bu
yolda
ümide dümez. Ve
halkn kendisine
hürmet edip etmemesi de
o kiinin
yannda
birdir,
ayndr.
Eer
o
kii
Allahü Teâla'ya
ibâdet
eylemek ve
sonunda
âhiret
saadetine
erimek isterse
onun karlnda
bir
baka
kiiden
hürmet
ummak
neden
gereksin?.
te,
en
gizli olan riyâ
budur.
Hazret-i
Ali (Allah ondan raz
olsun) öyle buyurmutur:
—
Kyamet gününde
âhidlere derler
ki: Halk size
ma-
l
ucuz
satmadlar
m,
size
hürmet
ve
itibar
etmediler
mi,
sizin ihtiyacnz
gidermee çalmadlar m? Ve
size
ilk
önce
selâm
vermediler
mi? Yani
bunun
manas
u
de-
mektir:
Bütün bu
eyleri,
bu
iyilikleri amellerinize kar
el-
de
ettiniz.
Ama
ilediiniz amelleri
Allahü
Teâlâ'ya
kar
hâlisane
yapmadnz.
O
halde
bugün
Allah'tan
ne
mükâfat
bekliyorsunuz ...
Halkn arasndan
uzaklap
ibâdetle
uraan
kiilerden
birisi:
—
Biz fitneden
kaçtk^.
Ama fitne
bize yol
bulur diye
korkardk. Çünkü bir
kimseyi
gördüümüz
zaman
bizim
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 176/394
1
77
.
ÖLÜM
ve
KIYAMET
hakkmz
ve
hürmetimizi
korusun dileinde
bulunmazdk.
te
bu
sebepledir
ki,
muhlisler,
yani
riyâdan ve
garazdan
uzak olanlar,
cehd eder,
kötü hareket
ve
günahlarn
nasl
saklarlarsa
ibâdetlerini
de
öyle
gizlemee
çalrlard.
Çünkü
halis
ibâdetten
bakasnn
kyamette kabul edilme-
diini
bilirlerdi.
Bunlarn
benzeri
meselâ
öyledir ki,
Hacca
giden bir kii,
yanna
hâlis
altndan
baka
eyin
alnmaya-
can bilir,
bu maln ancak canna tehlike
getirmeyeceini
düünürse, saf altn
ele geçirmee
çalp
kark altm
terkeyler.
Ve
hâlis
altn
ihtiyaç
günü
için
saklar. Kyamet
günü
gibi
halk
âciz
kald,
derman
arad
ve
bunlara
muhtaç
olduu
bir
gün yoktur. O gün, halis ameli
getirme-
yen,
ziyana
uram,
çaresiz
kalm
kiidir.
Hiç kimse,
onun elini
tutmaz,
ona
yardmc
olmaz. Ta ki,[insan,
ibade-
tini
bir
hayvann
veya
bir
insann
görmesinf
bir
tutmadk-
{
ça riyâdan
kurtulamaz^
Resûl
(S.A.V.)
Hazretleri
öyle
buyurmutur:
Riyann
en
az
ve
en gizlisi yine
irktir.
Yani
Hak Teâlâ'ya
yaptn ibâdetine
ortak komaktr.
Çünkü riyâ
eden bir kii,
HakTeâlâ'nn
bildii ve kanaat
et-
meyen bir
kimse
demektir
ki, bakalarnn
ibâdetini
bilme-
sinden
fayda elde
edemez.
BÂDETNE
SEVNMENN
CÂZ OLDUU
HALLER
Bir kimse,
eer kendisini
ibâdetini
halkn bildiine
se-
vinç
duyarsa bu,
riyâdan
uzak kalmaz.
Ancak halkn bildi-
ine
bakp
sevinmemen,
Hakkn
bildiine
inanp
sevilmeli.
[
Hak
yolunda ibadetine
sevinmek
de
dört biçimde
câiz
olur: 1
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 177/394
HÜCCETTL-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
—
1
78
[Birincisi:
O
kii
undan ötürü sevinmeli
ki,
kendisi
ibâ-
detini gizlemei
murat
ve
niyet
edinmitir.
Fakat
kendisi
istemedii
halde Hak Teâlâ
onu
aça
çkanrj
Hak
Te-
âlâ'nn
kendisinde
bu
niyeti izhar ettiini
(aça
çkard-
n) ama
iledii
ve taksîrat izhar etmediini
bilir.
Yine bilir
ki,
Hak Teâlâ'nn
kendisine
gizli lûtfu
ve
fazla
vardr.
Ve
kendisinde
meydana
gelmi
olan
her
kötü
eyi
Hak Teâlâ
gizlemitir. Halkn
sözlerine
ve
övgüsüne sevinmefz.
Nite-
kim Hak Teâlâ
öyle
buyurmutur:
Ey
insanlar
te,
Rabbinizden
bir
öüt,
kalblerde
kukulara bir
ifa
ve
mü'minler
için
bir
rahmet
olan
Kur'an
geldi.
(Yûnus Sûresi:
57)
Hak
Teâlâ yine öyle
buyurdu:
De kî: Allahü Teâlâ'nn fadl, ihsan
ve
rahmetiyle,
ancak
bununla
sevinip
ferahlansnlar.
Bu
onlarn,
dünyada
topladklarndan daha hayrldr.
(Yûnus
Sû-
resi:
58)
{
kincisi:
Kii sevinip
öyle
demeli:
Benim
dünyadaki
günahlarm Allahü Teâlâ gizledi.
Bu, una delildir
ki, âhi-
ret'te
de gizleyecektir.
J
Resûl
(S.A.V.)
öyle
buyurmutur:
Hak Teâlâ
kulunun günahn
bu
dünyada
örtüp
öteki dünyada onu rezil etmekten
daha kerimdir.
Üçüncüsü:
Kii,
ancak undan ötürü
sevinmeli
ki,
ba-
kalarnn
da
kendisini görüp
kendisine
uyarak
âhiret
mut-
luluuna erieceklerini düünmeli. Tâ
ki, kendisinin
gizle-
mek
istedii
ibâdetin
sevab
kendisine
yazlr
ve
kendisi
dilemedii halde açk
bir sevaba
kavuur.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 178/394
179
ÖLÜM ve KIYAMET
{
Dördüncüsü:
O
kii, iledii amelin baka
bir
kii tara-
fndan görüldüüne, onun kendisine
inandna,
onu öv-
düüne sevinir.
Bu
inan
ve
övü
ile
kendisi de
Hak
Te-
âlâ'ya
muti
olmu
olur.
O
kiinin
itaatna
sevinir,
ama
ken-
disini
o
kii nezdindeki
kymet ve mertebesine sevinmez.
Bunun da nian:
Bakalarna övgülerde bulunur,
o
kiinin,
kendisinin Hakk'a
itaatkâr
olduunu
anlamasna
sevinir.
;
Riyann
tehlikesi, ya ibâdetin öncesinde
ya
ibâdeti bitir-
dikten sonra,
ya da ibâdetin arasnda olur7\lbâdetin ba-
langcnda
olan
riyâ,
ibâdeti
bâtl
klar. Çünkü
ibâdete
ni-
yette
ihlâs
arttr. Riyâ
ile
ihlâs ortadan kalkar. Ama
riyâ
ibâdetin
aslnda
ise,
meselâ
halkn yannda
namaza
vakit
gelmeden
önce
balasa, yalnz olduu zaman namaz kl-
makta
kusur
göstermese,
vakit
gelmeden
klnan
namazn
sevab
bâtl
olur.
Fakat doru olan
asl namazdr. Çünkü,
onun
niyeti
diyânet
sebebiyle îdi.
Allahü Teâlâ
içindi.
u,
onun
gibidir
ki, bir
kimse
zulm ile alnm
bir
evde namaz
klsa, her ne kadar
günahkâr olursa
da
farz
edâ
etmi
olur. Lâkin
namazn
kendisini
terk
etmekle âsî
olmu
ol-
maz. Bunda
da
mürâî
olan kiinin
riyâs
namazda
deildir,
belki
tamam
etmi
ise
bundan sonra aklna riyâ gelir ve ri-
yâsn
aça vurursa
geçen namaz
bâtl
olmaz. Bu kas-
dndan dolay
yarn âhirette
ceza
görür.
öyle
bir rivâyet
edilmitir:
Bir
kii
bir
gün
bn-i Mes'ud'a
(Allah ondan
raz
olsun):
—
Dün
gece
Bakara sûresini okuyordum dedi.
bn-i
Mes'ud
da:
—
Senin
ibâdetten
nasibin yalnz
buydu dedi.
RYÂ,
AMEL BÂTIL KILAR
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 179/394
HÜCCETTL-SLAM
MAM-I GAZAL
=
1
80
Yine
bir
kii
Resûlullah
Efendimiz'e:
—
Orucu ulatrarak (birbiri
arkasna)
tutarm dedi.
Resûlullah
Efendimiz
de;
—
Sen
ne
oruçlusun,
ne
oruçsuzsun
diye buyurdu.
Bunun mânâs
uydu
ki:
Sen yaptn ibâdeti
söyledin.
bâdetini bundan ötürü zayi eyledin Ama zahir
olan.
u-
dur:
Resûl
(SAV.) ve
bn-i
Mes'ud, bu sözü undan
ötürü
söylemilerdir
ki,
o
kimseler
ibâdette
bulunduklar
zaman-
da riyâdan uzak
olmadklarn
biliyorlard.
Ama, ibâdetleri
riyâdan uzak
ve
doru dürüst olunca,
bu
ibâdetleri
tamam-
ladktan
sonra
onlarn
bâtl olmas gerekmez.
Bu
uzak
bir
ihtimaldir.
Ayrca zikrolunan
bu
hadis-i
erifin
mânâs
açklanrken
öyle
denilmitir:
—
Resûl
(S.A.V.)
birbirine
ulatrlan,
kesintisiz
oruçla-
rn tutulmasn
yasaklamt.
f
Namaz içinde olan
riyâya gelince:
Bu
riyâ,
ibâdetin
as-
ln yok
etmezse
namaz
bâtl
olmaz. Nitekim bir
eye
bak-
mak istese, ya da ald bir
ey
hatrna
gelse, eer yann-
da kimse yokken, namaz
yarm
braksa,
ama
halktan
utandndan
namaz
tamamlasa bu namaz
bâtl
olur ki,
ibâdet
niyeti bozulmu bulunur.
Kld
namaz
halk
için
(gösteri, riyâ için) kl
olur.iVe
eer
asl niyeti yerinde
ol-
sa
ve lâkin halkn
kendisinin
namaz kln
görmesinen
sevinse,
evke
gelerek
namaz güzel klmaa
balasa
na-
maz bâtl olmaz. Bizim katmzda
doru olan udur ki,
o,
bu
riyâ
ile
âsî
olursa
da
namaz
bâtl
olmaz
Fakat
ayet
bir
kii
onun
ibâdetini
gördüünden
dolay
sevinirse
o
na-
maz
bâtl
olur.
)
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 180/394
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Haris-i
Muhasibi
der ki:
—
Bunda
Namaz
bâtfolur
mu?
yahut
olmaz
m?
di-
ye
ihtilâf vardr.
Ben
bu
meselede
duraklamtm.
imdi
galib
olan zannma
göre
o
kiinin
namaz
bâtl
olur.
Bundan
sonra
Haris-i Muhasibi
öyle
demitir:
—
Eer bir kimse sual etse ve dese
ki:
Bir
kimse
Resûl
(SAV.) den sordu
ki:
Ben
ilediim
ameli gizlerim, lâkin
bakalar
bunu
bildii vakit
sevinç
duyarm
Resûl
ona
de-
di ki:
ki
sevab
kazanm olursun:
Birisi
sr sevab,
biri
de
aikâre
sevab.
Bu
hadis-i erif
mürseldir.
Yani
rivâyet
edenlerin
rivâye-
ti muttasl
deildir. Böylece
Resûl (S.A.V.) bu
hadisle
unu
dilemi olmal
ki,
o
kimse
ibâdetini
izhar
etmekle
Hak
Te-
âlâ'nn
fazlna sevinmi ola.
Nitekim
bundan
önce
açklanmt.
Delili
de
udur ki,
hiç bir kimse:
—
Bu kiinin
ibâdetini
halkn bilmesiyle
sevinmesi,
her
ne
kadar günahna
sebeb
olmazsa da
sevabnn
artmas-
na sebep
olur
da
diyemez.
te
Hâris-i Muhasibimin de
sözü
budur.
Bizim katmzda zâhir
budur ki, bu derece
sevinmekle
namaz bâtl olmaz. Çünkü amelde
bir ey
artmamtr, asl
niyet
yerinde kalmtr.
Ve namaz, o kii,
bataki niyetle
klmtr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 181/394
HÜCCETÜ'L-SLAMMAM-I
GAZAL
182
RYÂ
VESVESESNN
YOK EDLME
YOLU
\
Riyâ'mn
istediine
aykr
hareket
eder, onu
gönülden
kerîh
görürsen onun
vesvesesi
gönülde kalsa bile
bundan
mes'ul olmazsnjÇünkü
o,
insann
tabiatnda vardr.
Sana:
Tabiatn
bâtl kl diye kimse emretmemitir.
Belki
sana
emredilen udur:
—
Vesveseyi
malûb
et,
onu
yen
Onu
kahret
Onu
pençen altna
al
Tâ ki,
seni
cehenneme
salmasn
Bu
buyruk,
vesvesenin emrine
ba ememen,
ona
uy-
maman
içindir.
Ona uymaman
una delildir ki, vesveseyi
pençe altna alm ve
malûp
klm
olursun.
Ve Ondan
dolay mes'ul
tutulmaktan
kurtulmaa
bu derecesi
yeterli-
dir.
u
delil
ile
ki,
Resûl
(S.A.V.)'e
dediler:
—
Ya Resûlâllah Bizim
aklmza
öyle
düünceler
gelir
ki, eer
bizi gökten
braksalard
bu
bize
daha kolay
olurdu
Biz ise
bu
düünceleri
çok
kötü ve kerîh (çirkin)
görüyoruz.
Resûl (SAV.) onlara
öyle
buyurdu:
Eer
bu
hale
eritinizse,
bu, apaçk
imân
iaretidir.
Bu fikirler, yalnz
Hak
Teâlâ
hususundayd.
Ama
imân
sebebi, o
vesvesenin
kerîhlii,
irençliidir,
vesvese
deil-
dir.
Kerîhliin Hak Teâlâ ile ilgili
olan vesveseye
keffâret
ol-
duunu görmekle insanlarla
ilgili olan
vesvesenin
yok ola-
ca da daha
sarihtir.
Ama
kimi
zaman olur ki, bir kii,
bu
kadar
vesvesede
nefsine
ve
eytana
muhalefet
klnca
eytan ona
hased
eder. öyle bir yol
gösterir ki, kiinin salâh
sanki
o
yolda-
dr. Yani
[eytan,
kendisi
ile
mücadeleye girimesini,
bu
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 182/394
183
ÖLÜM
ve
KIYAMET
mücadele
ile
onun gönlünü
uratrp
münâcat
lezzetini
onun
gönlünden
kesmeyi ister.
Bunun
gönülden
atlmas
dört
yolda
olur:
j
i
Birinci
Yol: eytanla mücadeleye
urar.
Fakat, bu
çok
zaman kaybettirir,
j
|
kinci Yol: eytan
yalanlayp
komak
ve kalbden mü-
nâcaatla megul olmaktr.
[
Üçüncü
Yol:
eytan
yalanlayp
komaa
bakmamaktr.
Çünkü eytanla
ne
kadar megul
olunsa
da
zaman kayb
vardr. Belki ona hiç
iltifat etmeyip
münâcaatla
megul olu-
nur.
^
\
Dördüncü
Yol:
eytan,
onun ibâdetinden
hma
geldik-
çe
kii
ihlâs
arttrr, azim ve cehdini
ziyâdeletirir,
eytana
ve
onun
vesvesesine hiç
iltifat
etmez. te,
en
iyi
yol budur.
Çünkü
eytan,
bu
halin
ondan
geldiini
bilince
o
kiiden
ümidini
keser.
]
Bunun benzeri ilim örenmeye
giden dört
kimseye
ben-
zer. Onlar
çekemeyen
bir
kskanç
kii
yollarna oturup on-
lar
yollarndan
çevirmeye
kalkar.Onlardan birisini
yasakla-
mak
diler.
O
ilim
talibi
de
bu
yasaklamay
dinlemez. Onun-
,
la
cenge
balar.
Böylece
zaman
kaybolur.
Sonra
ikinciyi
men
eyler.
Bu
da onun
mâni
olmasiyle
men'edilmi
olmaz
ve
o
yol çevireni
kovar.
Üçüncüsü,
o
yol keseni komaa kalkmaz.
Hali üzere
geçer,
gider. Onunla
uramakla
zaman zâyi olacan dü-
ünür.
Dördüncüsü,
örenci
yol
kesiciye
hiç
iltifat
etmez,
ona
aldrmaz.
Acele
etmee balar.
Yolunda yürür, gider.
Böy-
lece
hasûd
olan
kii,
o
dört
kiinin ikisinden
bütün
murad-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 183/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
=
1
84
na
kavumutur.
Üçüncüden
baz
eyler elde
etmitir.
Dör-
düncüden
ise
bir
ey
elde
etmek öyle
dursun,
onun çok
eyler
kazanmasna
sebep
olmutur.
Hepsinin
yolunu
kes-
mesinden
pimanlk
göstermezse
de
elbette
bu
sondakini
yasaklamaktan
piman olur.
—
Keke
onu
menetmeyeydim
Çünkü
benim
yasakla-
mamla
onun hrs
artt der.
:
Böylece
elden
geldikçe
vesveseye
ve
tartmalara
ka-
rmayp
kiinin
yoluna
gitmesi
yaplacak
en iyi itir.
7
BADET
AKÂR
YAPMAA
RUHSAT
VARDIR
badeti gizli
yapmaktaki fayda
riyâdan
kurtulmaktr.
Fa-
kat
ibadeti
bakasna
göstermekte
de
büyük
faydalar
var-
dr.
Birinci
fayda,
halkn ibadet
eden
kiiye
uymasdr. Hal-
k,
iyi
iler
yapmas
için
harekete
geçirmektirjBundan
ötü-
rüdür ki, Hak
Teâlâ
ikisini
de
överek
Kur'an-
Kerîm'de
öyle
buyurmutur:
Eer
sadakay
herkesin
gözü önünde
verirseniz
güzeldir.
Eer
gizli verirseniz
bu
daha güzeldir.
(Ba-
kara
Sûresi:
271).
Resûlullah
Efendimiz
bir
kez,
mal
diledi.
Ensardan
biri-
si bir
kese
akçe
getirdi.
Halk
bu
hâli
gördü.
Onlarda
her
bi-
ri mal
getirmee
balad.
Rsûlullah
onlara
öyle
buyurdu:
*
Bir kii
güzel
bir
yol
ortaya
koyarsa
ve
bakalar
da
ona
uyarlarsa
o
kiiye,
hem
kendisinin
ecri,
hem
de
ona
uyanlarn
ecri verilir.
Bunun
gibi,
bir
kii
hacca veya
gazaya
gitse,
hazrln
görüp
ehrin
dna
çksa
ve
halk
o kiiyi görmü
olsa
on-
lar
da hacca
veya
gazaya
heves
duyarlar.
fEer riyâdan
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 184/394
185
=======
ÖLÜM
ve KIYAMET
uzak
olduuna
emin
se halkn
rabetini
ve
kendisine
uy-
masn
maksad
edinip
ibadetini
aça
vurmas
yüce
bir fa-
zilettir.)
Eer
riyâ
arzusunu
harekete
geçirecekse,
dierlerinin
o
iyi
ie
rabet
etmesinin
ona
bir faydas
olmaz.
Bu takdirde
ibadeti
gizli
yapmak
daha
üstündür.
O
halde
ibadeti
aikâr
yapmak
isteyen
kise,
kendisine
uyacak
kimselerin
bulun-
mas
mümkün
olan
yerde
bunu
yapmaldr.
Çünkü
kimi
olur
ki,
kendisine
ev
halk
uyarlar.
Çar halk
ona uymaz-
lar.
Yine
öyle
olur
ki,
ona
pazar
halk
uyar,
bakalar
uy-
maz.
Bir
de
o kii kalbini
gözetlemelidir.
Çünkü
çok zaman
riyâ
istei insann
içinde
gizlenmitir.
Bakalarnn
kendisi-
ne
uymas
için
ibadetini
aça
vuruyormu
gibi
gösterir, in-
san
helâk
olup
gider.
Bu
gibi zayf
imanlnn
benzeri
u
kimse
gibidir
ki,
suda
yüzmeyi
bilmez
ve
boulup giderken
de
bakasn
kurtarmak
düüncesiyle onun
eline
yapr.
kiside
su
içinde
can
verîrler.
Güçlü
olan
kiinin
benzeri
u-
dur
ki,
suda
yüzmekte
ustadr.
Hem
kendisi
sudan
geçer,
hem
de
bakalarn
kurtarr.
Ancak bir
kiinin
buna
gurur
duyup
gizleyebildii
taat
ve ibâdetini
izhar
etmesi
doru
deildir.
Bu
husustafkii
ibadetini
aça
vurmasnda
riyâ
bulunup
bulunmadn
öyle
anlayabilir.
O kii,
kendi ke-
ndine:
Sen
ibâdetini
gizli
yap. Tâ ki,
halk
baka
ibâdet
eden kiiye
uysunlar.
Senin
de
sevabn
aça
vurduun
sevap
kadar
olsun.
der.
Eer
gönlü,
kendisini
terkedilip
bakasnn
örnek
aln-
masna
raz
olursa
riyâs
yoktur
ve tam ihlâs
sahibidir
de-
mektir]
Aksi
halde
maka^
ve
menzilet
dilemi
olur ki,
âhi-
ret
sevabn
dileyemez.
'bâdeti
aça
vuruun bir
yolu
da
udur
ki,
ibâdet
ettikten
sonra
halka
bu
ibâdeti
bildirir.
Bun-
da da nefse
lezzet
ve
lezzetten
sevgi doar.
Kimi
zaman
olur
ki,
mübalâada
bulunur,
iledii
ibâdetlerin
fazlasn
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 185/394
HÜCCETTL-SLAM
MAM-I GAZAL
186
söyler.
Böyle olunca
vâcip olan udur
ki, dil tutulmal, ibâ-
det aça
vurulmamal.
Halkn onu
övmesi ve zem
etmesi
kendi nazarnda
eit oluncaya
kadar bu hal
sürüp gitmeli-
dir.
Eer
bundan sonra
halkn hayra
meylinin
harekete ge-
leceini
bilirse
onlara
söylemelidir,
j
Nimet
ehli
olan ulular,
bu
yolda
çok haberler vermiler-
dir.
•
Sa'd
bin Muâz
(Allah ondan raz olsun)
öyle demitir:
—
Tâ
müslüman
olduum
günden
beri
kldm
hiç
bir
namazda nefsimin
megul
olduunu
bilmiyorum.
Resûlul-
lah
Efendimiz'den
hiç bir
söz
iitmedim ki,
ondan üphe
et-
mi
olaym.
Hazret-i
Ömer (Allah ondan
raz
olsun) öyle
demitir:
—
Sabahlar
kalktmda zengin
mi olurum,
yoksul mu
olurum
diye
hiç
bir
zaman
korku
çekmedim.
Çünkü
hangi-
sinin
hakknda
daha
hayrl
olacan
bilemem.
Ömer
bin Abdülâziz
öyle
demitir:
—
Ben,
Hak
Teâlâ
bir
eyi
kaza
kld
da
keke böye
Kl-
mayayd demi
deilim.
Hak
Teâlâ'nn
takdirine
sevin-
mekten baka
bana
hiç
bir
sevinç
gelmemitir.
te
bütün
bu
sözler,
kuvvetli kiilerin, ulularn
sözleridir.
Zayflarn
buna marur
olmas,
onlar
taklit etmesi
câiz de-
ildir.
Sen bil ki,
Hak
Teâlâ'nn
kimi ilerde
gizli nimetleri
vardr ki, kimse
bunlar
anlam,
bunlara
vâkf olmu deil-
dir.
Her
bir eyin
altnda
bir sr
vardr ki,
bizler
ona
yol
bu-
lamayz. Her
ne
kadar müraî
helak
olursa
da
riyâda
halka
çok
hayr
vardr.
Çünkü
çok
kimse
olur
ki,
riyâ
ile
kimi
ile-
ri
yaparlar.
Bakalar onu
görüp ihlâs yolunda
sanr,
ona
uyarlar.
öyle rivayet
klnmtr
ki,
Basra da sabah vakit-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 186/394
187
==========^^
ÖLÜM
ve KIYAMET
leri
her
ne
köeye
varlsa
Kur'an,
ezan ve
zikir
sesleri
ii-
tlrildi.
Bu
gibi
eylere
rabet
artmt. Bir
kii
riyânn ince-
liklerini
bildirmek
için
bir
kitap
yazd.
Bütün halk
onu
gör-
dü.
Kur'an'dan
ve
zikirden
el
çekti,
rabetleri azald.
Bu-
nun
üzerine
ulu
kiiler:
—
Keke
bu kitap
yazlmasayd
dediler.
Riyâkâr olah
kimseler
bakalarna
canlarn
feda
eder,
helâk
olurlar.
Çünkü kendisi
helâk
olurken
bakalarn
da ihlâsa
çarr-
lar.
>
GÜNAHI
GZLEMEKTE
RUHSAT
OLDUUNUN
BEYANI
bâdeti
aça vurmak,
kimi
zaman
olur ki,
riyâ
olurJAma
günah
gizlemek
yedi
özür
sebebiyle
bütün
vakitlerde
vâ-
ciptir.
\
Birinci
Özür:
HakTeâlâ:
Fk
ve
günah
gizleyin
diye
emir
buyurmutur.
Resûlullah
Efendimiz
de:
Bir kimse
bir
günah
ilerse
onu
Hak
Teâlâ'nn
örtüsü-
ne
gizlemeli,
saklamal
ve hiç
açmamal
diye
buyurmu-
tur
:
1
kinci
Özür:
Bu
dünyada
bir
kiinin
günah
örtülü
kalrsa
ona
bearet olsun
ki,
öteki
dünyada
onun
gizli
kalaca
umud
edilir.
Üçüncü
Özür:
Bir
insan
günahn
gizlerse
halkn
aypla-
knamasndan
saknm
olur.
Çünkü halkn
bu
megul
eder,
ibâdetini
kartrr.
J
\
Dördüncü
Özür:
Gönül,
zillete
dümekten,
melâmetten
(knanmaktan)
rahatsz
olur.
Bunlardan
holanmamak,
in-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 187/394
HÛÇCETtTL-tSLAM
MAM-I
GAZAL
=====
188
sann
tabiatdr. Bunlardan
kaçnmak haram deildir.jZem-
medilmeyi ve övülmeyi
eit
tutmak
tevhidin
son mertebe-
sidir.
Herkesin
o
dereceye
erimeye
gücü
yetmez.
Ama:
—
Zemmediliyorum,
knanyorum diye namaz
klmak,
ibâdette
bulunmak
doru
deildir.
bâdetin ihlâs ile,
kalp
temizlii ile
olmas gerekir. Halkn övgüde
bulunmasna
sabr
gösterilir,
ama knanmaya,
zem edilmeye
sabr
gös-
termek çok
güçtür.
I
Beinci
Özür:
Kii,
günahn
söyleyince
kendisini
incitir-
ler veya
bir
kastta bulunurlar diye
korkar.
eriat, öyle
bir
kiiye
krbaç cezasn vermeyi câiz bile
görse günahn
gizleyip tövbe
eylemeye izin vermitir.
1
Bu
sebeple
baka-
snn incitmesinden
ve zarar vermesinden
kaçnmak için
günahn gizlemek
câizdir.
\
Altnc
Özür:
nsanlardan
hayâ
edilip utanlr.
Bu, mak-
bul
bir
eydir
ve
imandandr. Lâkin
hayâ
ile
imann
fark
vardr.
Utanma
baka
bir eydir, iman baka bir
eydir.
J
Yedinci Özür:
Kii, günahn
açklarsa fâsklarn
da
ken-
disi
gibi
yapp
günah ilemeye
kalkacaklarndan korkar.
;
Bu
niyetle günahn
saklamak câizdir. Fakat
niyeti,
baka-
larna kendini takvâ
sahibi göstermekse
bu,
riyâ ve
haram
olur.
Ancak
bir
kimsenin
zâhiri
ile
batnnn
eit
olmas
sd-
dklarn derecesidir.
Bu
eitlik
öyle olur ki,
o
kiinin
bât-
nnda hiç
bir
günah
olmamaldr.
Eer
bâtnnda günah veya günah
arzusu olup
da:
—
Hak
Teâlâ her
eyi
bilmektedir.
O halde
Hakk'n bil-
diini halktan ne
diye
saklayaym derse bu
sadece
ceha-
lettir, bilgisizliktir.
Böyle
düünülmesi
revâ
deildir.
Belki
Hak Teâlâ'nn eriat
perdesine
smp
srrn açmamak,
gizli
tutmak
vacibtir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 188/394
1
89
,
ÖLÜM ve
KIYAMET
RYÂ
KORKUSUNDAN
BÂDET
BIRAKMA
NEREDE
OLUR?
i
bâdet,
üç
derecedir:
i
Birinci
derece:
Bu
ibâdet yalnz
kiinin kendisi
ile
ilgili
olur.
Baka
kiiler
ile ilgisi
bulunmaz.
Namaz klmak, oruç
tutmak
gibi.
j
i
Üçüncü
derece: Kiinin
hem
kendisiyle ve
hem
de
ba-
kasyla ilgili
olan
ibadetlerdir. Vaaz
etmek
ve
fetva vermek
gibi. i
i kinci
derece:
Halkla ilgilidir.
Halifelik, kadlk
(yargçlk)
ve
valilik
gibi.
J
Bu
üç
ksm
ayr ayr
inceleyelim:
r
j
Birinci
Ksm:
Namaz,
oruç, hac
gibi
yalnz
kiinin ken-
disi iie
ilgili
olanlardr.
Riyâ
korkusundan ötürü
bunlardan
el
çekmek revâ
deildir.;
Ne
farzlarndan,
ne
sünnetleriden
vazgeçilebilir.;
Lâkin
ibadetin
balangcnda
riyâ hâtras
akla
gelmi
olsa,
ibâdetin
ortasna
cehd edilip o hâtray
komaa
çalmaldr.
Ve
ibâdet niyeti
tazelenmelidir. Hal-
ka
göstermek
için
ibâdet
ne
arttrlmal,
ne
de
eksiltiîmeli-
dir.
Bu
gibi
cehdin
faydas
vardr. Ancak
ibâdet
niyeti
olma-
yp
bütün
bütün riyâ
varsa
bu
cehdin
faydas yoktur. Bu,
bir ibâdet
olmaz.
Ama
asl niyet yerinde
kalrsa ibâdetten
el çekmek
revâ
deildir.
Fudayl
der
ki:
—
Riyâ,
Halk
görü£
diyerek
korkmak
ve
ibâdetten
el
çekmektir.
Ama
halk içni
yaplan bir
ibâdet,
hiç
bir zaman
ibâdet olmaz.
O ancak
irk (Allah'a
ortak
komak)
olur.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 189/394
HÜCCETtTL-ÎSLAM
MAM-I GAZAL
190
Hatta
eytan,
senin ibâdet etmemeni diler.
Eer
bunu
sa-
na
yaptrmaktan acze
düerse,
yâni senden
ibâdeti
yasak-
layamazsa,
bu
kez
sana
öyle
der:
—
Bak, halk
sana bakyor
Senin bu
yaptn
ibâdet
de-
ildir. Bu riyadr
te
böylece eytan seni, hiyle
ile
ibâdetten
alakoyma-
a
çalr.
Eer
eytann
bu
sözlerine iltifât
edersen
kaçp
yerin
dibine
de
girsen
eytan
yine
öyle
der:
—
Halk
senin gizlenip,
zâhit olduunu sanr.
Bu
zâhid-
lik
deildir. Aksine
riyâdr.
O zaman
eytana verilecek cevap
udur:
—
Gönlünü halka
balayp
onlardan
ötürü ibâdeti
terk
etmek
madem
ki
riyâdr,
o
halde
halkn
gördüü
ve görme-
dii benim
nazarmda
eittir.
Ben
yine
önceki
zamana
âdet
kldm
eyi
ilerim.
Ve
halkn beni
görmediklerini
düü-
nürüm.
Böylece köleye i yapmak emredildii gibi kula
da
ihlâs-
la
Allahü
Teâlâ'ya
ibadet etmek emrolunmutur.
O,
ma-
demki
amelden
el
çekmitir, ihlâstan da el çekmi olur.
h-
lâs ancak amelle
olur.
Hasan- Basri
(Allah
ondan
raz
olsun) Hazretleri
der
ki:
—
Kimi kiiler vardr ki, alamas
gelse halk
bunu
bil-
mesin,
görmesin
diye
alamay
gizler
Bu, yalnz
nefis için
câizdir. Çünkü zahirdeki alamann bâtndaki
alamaktan
daha ziyade fazileti yoktur. Alamak bir ibâdet
deildir ki,
o
kii
ibâdetten el
çekmi
olsun?
Hasan-
Basri
Hazretleri yine öyle
demitir:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 190/394
ÖLÜM
ve KIYAMET
—
Bir
kimse
vard;
yoldan
her hangi bir
zararl
eyi
kal-
drmak
dilerdi.
Ama,
kendisini
zâhit ve iyi halli bir
insan ta-
nmalarndan
korkar,
kaldrmazd
Bu
ise
zayflarn
halini
anlatr.
Onlar,
halkn
kendilerinin
zâhitliini
bilmesinden ve
ibâdetlerine riyâ
karmasndan
korkarlar
Ama mehur
ol-
mak, dile
dümek korkusundan
ötürü bunlardan
saknmak
revâ
deildir.
Aksine
bunlar
ilemek, dier
taraftan riyay
da komak
gerektir.
Ancak bir kimse zayf
halli olursa ve
kendisinin
salâhn,
ünlü olmay
terk etmekte
görürse
böy-
le
iyiliklerini
göstermeyi terkedebilir.
Ancak
bilinmelidir
ki,
bu, noksan
bir
mertebedir.
j
kinci
Ksm:
Halkla
ilgili
olan ibâdetlerdir. Halifelik, vali-
lik
ve kadlk
(yargçlk)
gibi.
Bunlar
eer
adaletle
süslen-
mi
olursa
yüce ibâdetlerdendir.
Adaletsiz
olursa
yü-ce
gü-
nahlardan
olurv
Eer
bir
kimse kendisine
güvenemiyorsa
adalet
yolunda
hüküm
vermeyi kabul
etmek
haramdr.
Çünkü
bundan
çok
büyük
kötülükler
gelir. Bunlar,
birinci
k-
sm
ibadetlerden
olan
namaz,
oruç
ve
sadaka gibi
deil-
dir.
Onlarn
kendilerinde
nefsin bir
lezzeti
yoktur.
Bunlar,
lezzette
ayn eyler
deildir.
Aksine
bunlardaki
lezzet, hal-
kn
görmesiyle
meydana
gelir. Ve
hükümet etmekte,
halk^
yarglamakta,
halifelik
yapmakta
büyük
bir
lezzet
vardr.
Ve
nefis o
lezzetle
beslenir.
Ancak kendi
nefsine güvene-
nin
hükümet
etmeyi
kabul
etmesi caizdir.
Fakat
kendisini
hükümete
gelmeden
önce
snam, nice ilerde
emaneti
doru
dürüst
yapmsa,
kendisine
hükümet
ödevi
eritii
zaman:
—
Belki
ahlâkm
deiir,
belki
de
beni
yerimden
atarlar
Bakasna
boyun
eerim
diye
bir
korku
doarsa bu yolda
farkl
düünceler
vardr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 191/394
HÜCCETTL-ÎSLAMMAM-I
GAZAL
192
Kimi
kiiler:
—
Bu gibiler
hükümeti kabul etsin
Çünkü
bu
üphe
ve
kuku
yerinde
deildir.
Bu
kii
kendisini
snam,
tecrübe
etmitir.
Kendisini deneyen
kimseye de
itimat, güven gere-
kir
derler.
Bizim
kanaatimize
göre
doru olan udur
ki,
bu
türlü
kukular olan
kimsenin
bu
görevleri
kabul etmesi doru
deildir.
Çünkü nefsi adalet
yolunda
azimli olmazsa, kimi
zaman
gelir ki,
nefsin adalet
üzere olaca
zann bir hiyle
olur. Velayete
ve
hükmetmee
eriince deiir.
Çünkü
balangçta tereddüd
gösterirse,üstün
bir zanna göre o ki-
i sonra
deien
bir kimse olur.
Böyle
olunca
hükümet et-
mekten ve
saydmz
ödevlerden
kaçnmak daha evlâdr.
Çünkü hükümet
etmek,
kuvvet
ehli
olan
kimseden
baka-
snn
ii
deildir.
Ebû
Bekir
Sddk
(Allah
ondan
raz
olsun),
Râfi'ye
öy-
le
demiti:
—
ki kii
üzerine
de
olsa
hükmetmeyi
kabul etme
Sddk
Hazretleri
halifelii
kabul
eyledii zaman Râfi
ona:
—
Ey Ebû
Bekir Beni
hükümetten
men ederdin.
imdi
ise
sen
kabul
ediyorsun
dedi.
O da:
—
Evet,
imdi
de
seni
men
eylerim.
HakTeâlâ'nn
lâne-
ti, her
ii adaletle
ilemeyenin
üzerine
olsun
diye cevap
verdi.
Bunun
benzeri, bir
kimsenin
kendisini
deniz içinde
bu-
lunup
çocuunu
su
kysna
varmaktan
yasaklamas gibi-
dir.
Çünkü
o
yüzme
bilmektedir.
Eer çocuu
da onun gibi
suya
girse
suda
boulur
gider.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 192/394
193
.
ÖLÜM
ve KIYAMET
Eer
sultan
zâlim
olursa
kadlktan
her zaman
adaletle
i
görmek
kabil
deildir.
Yaranma,
emre
ba
eme
gerekir-
se
yargçl
kabul
etmek
câiz
deildir.
Eer
hükümeti
kabul
ederlerse
azl
edilme
korkusu
ile
güler yüz
göstermek
özür
tekil
etmez.
Ancak
bu
vazife-
den
atlncaya
kadar
adaletle i
görmek-
gerekir.
Eer
hü-
kümet
eylemeyi,
hükmeylemeyi,
yargda bulunmay
kabul
etmise
böyle
bir
vazifeden
atlnca
o
kiinin
sevinmesi
lâ-
zm
gelir.
Üçüncü
Ksm:
Kiinin
hem
kendisiyle
ve
hem
de
ba-
ka
insanlarla
ilgili
olan
ibadetlerdir.
Bu da
vaaz,
fetva
ve
öretme
(ders
verme)
ve
hadîs
rivayet
etmedir.
Bunlarda
nefs
için
pek büyük
bir
lezzet vardr.
Bu
sebeple bunlarda
riyâ,
namazdan
ve
oruçtan
daha
çok
olur.
Bunlar
(yani
va-
az,
fetva ve
tedris)
hükmetmeye,
yargda
bulunmaya
ya-
kn
eylerdir.
Fark
u kadar
ki,
vaazn,
dersin
ve
hadis
nakleylemenin,
bu
ii
ileyene
faydas
olduu
gibi
dinleye-
ne
de
faydas
vardr.
Çünkü
bunlar,
kiileri
dine
davet
eder
ve
riyâdan
yasaklarlar.
Ama
hükümet
etmek
(hüküm
ver-
mek),
valilik
ve
yargçlk
etmek
bunlara
benzemez.
ÎEer
bir
kimsenin
gönlüne
riyâ
gelirse
bunlar
elde
tutmann
doru
olmadna
dair
görüler
vardr.
Birçok
taife
bunlar-
dan
kaçp
saknmlardr.
Sahabenin
ekserisinden
fetva
sorarlard.
Onlar
bunu
birbirine
yüklerlerdi.
I
KNN
BÂDET
EVK
DAMA
RYÂ
OLMAZ
[
Halk
görmek
sebebiyle
kiinin
ibâdete
evki
artar.
Ama
bu artan
evk
her
zaman
riyâ
olmaz.
Çünkü
mü'min
daima
ibâdete
isteklidir.
Lâkin
bir
ey
engel
olur,
o kiiyi
ibâdetten
.
men
eyler.
Halkn
sebebi
ve
yardm
ile
o mâni
olan
ey
or-
tadan
kalknca
o evk
harekete
gelir.l
Nitekim
bir
kimse
evi-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 193/394
HÜCCETtTL-lSLAMMAM-I GAZAL
=—
1
94
ne varsa,
ona gece
namaz klmak zor
gelir. Çünkü
o
kii
ehli ile söyleir, konuur,
yata
hazrlanm
olduundan
uykuya
yatar. Ama
baka
birinin
evine gitse
bu
engeller
or-
tadan
kalkar,
ibâdete
evki
belirir
ve:
—
Ben
de
bunlara uyaym
ki,
bana
da
sevap verilsin
der.
Veya
bir yerde
bir
kalabaln
oruç
tuttuu görülünce,
yahut yemek bulunmad için oruç
tutmak
evki meydana
gelebilir. Ya
da
birtakm
insan
görülür
ki,
bir mescidde
te-
ravih
namaz
klmaktadrlar.
Onlar
gören
kii,
evde
tenbel
tenbel
oturan, aylak
bir
kimse ise onlar namazda görürse
geveklii ortadan
kalkar,
onlara uymaa çalr. Yahut
cu-
ma
günü halk
Allahü Teâtâ'ya niyaz ve duada görse ken-
disi
de
namaz
klmaa
ve tesbihde bulunmaya,
her gün
kld
namazdan daha
çounu klmaa balar.
Bu
açkladmz
eylerde
riyâ
olmamasnn
imkân
vardr. Fakat eytan
ona:
•
—
Bu
ileri
ileme seni Bunlar
riyadr.
Halk sebebiyle
bunlar
sende
meydana geldi der.
Kimi
zaman
da
olur
ki, halktan ötürü kiide
hayra ra-
bet
artar.
Engeller
ortadan kalkar.
O zaman
eytan
yine
gelir
ve
ona:
—
Bu
hayrl
ii
yapmal der.
O
zaman
o
kiiye melekler:
—
Bu
hayr
yap Çünkü
senin hayr
ilerine
rabetin
es-
kiden
de
vard. Fakat
ortada baz
engeller
olduu
için
on-
lar seni men'ediyorlard. imdi ise
o manialar
ortadan
kalkt
Hayrn
sürdür sen hitabnda bulunurlar.
Öyleyse
bu gibi halleri birbirinden
fark
eylemen
gerektir. Bunun
alâ-
meti
udur:
jEer
insanlar onu görmezlerse
ve kendisi on-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 194/394
195
,
ÖLÜM ve
KIYAMET
lan
görür
ve
takdir eylerse
yine
o
sevinç
bâki
ise
ibâdetin-
den
evk
duymasna
sebep
olan
ey
iledii
hayrdr.
Eer
o sevinç,
içinde
bâki
kalmazsa
iledii
i
riyâdn Ondan
da
el
çekmek
gerektir.
Eer
her
ikisi
de
olursa,
yâni
hem
hay-
ra
rabet
klar
ve hem
de
halkn övgüsüne
meyletmek
ar-
zusu kendisinde mevcut kalrsa iyice dikkat etmeli, bunla-
rn hangisi daha galip ise
ona
itimat
eylemeli.
Eer bir
kii
bir
âyet-i kerime
okunurken baz kimsele-
rin aladn görüp
kendisi
de
alar,
ama
kimse
yokken
alamaz
ve
göz
ya
dökmezse
bu
da
riyâ
deildir.
Çünkü
insanlar
alamakl
görünce
herkesin gönlü
yumuar, his-
lenir, incelir.
Çünkü
halk
kederli, kaygl görmek insann
kendisine
iledii
günahlar
hatrlatr
ve
kii
ah..
çekip
alamaya
balar.
Bu alay
yerinde
bir alaytr ve
revâ-
dr. Kimi zaman
da
olur
ki, alamak
kalbin
rikkatinden ileri
gelir.
Yürein
içinden
taar.
Kimi kimselerde ah
çekmek,
inlemek
ise
riyâ
ile
olur
ki,
insanlar
kendisinin
aladn
iitsin
diye.
Kimi zaman
da
olur
ki,
üzüntüsünden
düer,
baylr.
Ama hemen
ayaa
kalkmaa
kuvvet bulur. Lâkin
halkn:
—
Bu
vecdin,
bu kendinden
geçmenin asl yokmu,
derler diye korkar ve
kedisinde
güç
bulduu, akl bana
geldii
halde öylece
kalp
kalkmazsa
riyâkâr
olmu
olur.
Ama asl vecd kendisini sararsa müraî
olmaz.
Kimi zaman da
olur
ki,
dönmee,
raks etmee
balar.
Gücü,
kuvvetini yerinde
olduu
halde
bir
kimseye
dayana-
rak
ar
ar gider.
Ta
ki
halkn:
—
Vecdi
çabuk
geçti demesinden çekinir.
Bu riyadr. Yahut:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 195/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I GAZAL
=====
1
96
—Estafurullah,
ya
da
Euzübillâh diyerek iledii
gü-
nahlar
için
bunlar söyler.
Eer
insanlar
Bu adam
günahlarna tevbe ediyor ve Al-
lah'a
snyor desinler
diye
bunlar söylerse bu da riyâdr.
Ama
bir kimse
halk ibâdet
ederken görür ve kendisindeki
kusurlardan
ötürü bu
kelimeleri
söylerse
o
zaman
bu
riya
olmaz.
Kimi zaman bu
haller
riyakârlktan,
murâîlikten
de
ileri
gelebilir.
Dikkat
edip bu
farklar
görebilmelidir.
Resûlullah
Efendimiz
öyle
buyurmutur:
—
Riyâ'nn
yetmi
kaps
vardr?
Eer bir kimse
hatrnda bir
riyâ bulunduunu
anlarsa,
o
zaman
HakTeâlâ'nn
kendisinin
yüreinde
olan kötülüü
bildiini
anlamal
ve
yüce
Allah'n
kzgnlnn,
bu
riyâsn
üstünden uzaklat
rncaya
kadar devam
ettiini
bilmelidir.
Resûlullah
Efendimizin
u
yüce
hadîsini
anlamal
ki,
öy-
le
buyurmutur:
Münafkça
tevâzu etmekten
Allah'a snn
Münafikane
tevazu da,
vücut
tevazu
eylerken gönlün
perian bir
halde
parça parça olmas, baka eylerle me-
gul
bulunmasdr,
j
BADET
OLAN HER
EYDE
HLÂS
VÂCPTR
Namaz ve
oruç
gibi ibadet
olan her
eyde
ihlâs farzdr.
Bu
ibâdetler
Allah için
yaplmaldr.
Bunlarda
riyâ
haram-
dr.
Mübah olan
bir eyden
de sevap
kazanmak
dilenilirse
ihlâs vâcip
olur.
1
Meselâ
bir
müslamann
iini
görmee,
ih-
tiyacn karlamaa
çallsa
ve bu sevaptan ötürü
ise,
di-
leini dürüst
ve
niyetini hâlis
klmal.
Müslümanlardan
ü-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 196/394
197
ÖLÜM
ve
KIYAMET
kür ve
karlk
beklememelidir.
Örettii
eylerde
de
bu
böyledir.
Meselâ
bîr
öretici,
bir
örencisinin
kendisinin
ar-
dndan
yürümesini ve
kendisine
hizmet
etmesini
beklese
bir
karlk
beklemi
olur.
Bunda
sevap kazanlmaz.
Ama
eer
hiç bir
hizmet
ummazsa,
talebe
kendisi hizmet
eyle-
se
öncelikle bu
hizmet
kabul
edilmemelidir.
Çünkü
yaplan
ide
hizmet
murat
edilmemi
olmaldr.
Ama
yaplan sevap
bâtl
olmaz. Örenci hizmetten
kaçnd
zaman da
kendi-
sine
hizmet
edilmediinden
huzursuz
olmamaldr.
Akl
sa-
hibi
olan
kiiler
bundan
çekinmilerdir.Akl
ehli
olanlardan
birisi kuyuya
dümütü.
Onu
kuyudan
çkarmak
için
ip
sar-
kttlar. Onu
kuyudan
çkarmak
istediler. O
kii:
—
Benden bir
ey
örenmi veya
Kur'an
okumu
ya da
benden
bir
hadîs
örenmi
olan
bu
ipe
el
vurmasn
diye
and
verdi.
Onun
böyle
söylemesinin
sebebi,
örettiklerinin
karl
olarak
kazand
sevabn
zâyi
olmamas
içindi.
Bir kii
Süfyan-
Sevrîye
(Allah ona
rahmet
eylesin)
bir
hediye
göndermiti.
Süfyan
o
hediyeyi
kabul
etmedi.
Bu
ki-
i Süfyan'a:
—
Ben senden
hiç
bir zaman
hadis
dinlemi
deilim
dedi.
Süfyan
da:
—
Senin
kardein
benden
hadîs
dinlemek
üzeredir.
Korkarm
ki, benim
kalbim ona
bakalarndan
daha
mer-
hametli olur
diye cevap
verdi.
Yine
biri
Süfyan-
Sevrî'ye
bir (kese)
altn
verdi ve:
—
Ey.
Süfyan
Bilirsin
ki, benim
babam
senin dostundu.
Helâlden
yerdi.
Bugün
sana
bir kese
altn
onun
mirasn-
dan
getirdim. Onu
benden kabul
eyle
dedi.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 197/394
-
HÜCCETTL-SLAM
MAM-I
GAZAL
198
Süfyan
da o altn kabul
etti.
O
kimse
evden
çkp
gittik-
ten sonra Süfyan,
o bir
kese altn vererek
olunu
o
kiinin
ardndan yollad.
Meer Süfyan-
Sevrî'nin
hatrna,
o
ço-
cuun
babasiyle
olan
dostluunun
Alahü
Teâlâ
için
olduu
gelmiti.
Süfyan'n
olu
bu
olayn sonunu
öyle
anlatm-
tr:
—
Vakta ki,
o bir kese altn
o adama verip
eve
dön-
düm.
Sabrm tükendi.
Babama:
—
Bu
senin gönlün
ta mdr?
Görüyorsun
ki,
çoluk
ço-
cuunun
hiç
bir
mal
yoktur.
Bize
sen
acmaz
msn?
der
dim.
Bu soruya
Süfyan
u karl
verdi:
—
Ey olum
Sana
gereken, o altnla
ho yiyip
içmen-
dir.
Bana ise kyamet
gününde ondan
soru
sorarlar.
O
so-
runun
karln
vermee gücüm
yetimez
dedi.
Bunflan
da
anlalr
ki,
okuyup
öreten kii,
Hak Te-
âlâ'nn rzasndan
baka
bir
ey dilememeli.
Örenciden
hiç bir
ey beklememelidir.
Kimi olur
ki,
örenci
ibâdetini
öretmenine
göstermei
câiz görür.
Tâ
ki,
dersi
öretirken
kendisine fazla
ihtimam
ve dikkat
gösterilmemesini
bekler.
Bu
yanl
ve
düpedüz riyâdr.
Aksine,
kendi
mertebesini
Hak
Teâ â
katndan
dilemelidir.
Öretmene
hizmet
etmek-
le ondan
iltimas
beklememelidir.
Her
ey bunun
gibidir.
fAna
ve
babann hizmeti
de ancak Allah
rzas
için
yaplma-
ldr. Yoksa
onlarn
katnda âbidlie
kalkarak
rzalar
isten-
memen,
yalnz Allah
için
onlarn
rzas
kazanlmaldr,
—
Anam
babam benden honud
kalsnlar
diye
hizmet-
te
bulunmak
günahtr.
|
Sözün
ksas
sevap
dilemek için
yaplrsa
o iin
hâlis
olarak
Hak Teâlâ için
yaplmas
gerektir.^
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 198/394
KBRN ve
UCBUN
LÂCI
Ey
salih kii, sen
bil
ki,
mütekebbirlik
ve
bencillik
kötü
huylardr. Gerçekteyse
Hak
Teâlâ'ya
düman
olmaktr.
Çünkü, kibir ve azamet
ancak Allah'a
mahsustur.
Bundan
ötürüdür
ki, yüce
Kur'an'da
cebbâr
(zâlim) ve
mütekebbir
(gururlu)
olanlar
zem
edilmitir.
Nitekim
Hak
Teâlâ
öyle
buyurmutur:
Hak Teâlâ,
bütün
kibirli ve
cebbâr
olan
kalpleri
mü-
hürler.
(Mü'min Sûresi: 35).
Ve
yine
Hak
Teâlâ
öyle bu-
yurmutur:
Âhirete imân
getirmeyen
her
mütekebbirin
errinden
Rabbime
snrm.
(Gafir
Sûresi.
27).
Yine
Cenab-
Hak
öyle
buyurmaktadr:
Mütekebbir
ve
natç
olanlar
hüsrana
urarlar.
(brahim
Sûresi:
15).
Yine
Ce-
nab-
Hak öyle
buyurmutur:
Bana
kulluk
etmeyi
ken-
dilerine
yediremeyenler, küçülmü
kiiler
olarak
Ce-
hennemi
gireceklerdir.
(Mü'min
Sûresi:
60).
Hak
Teâlâ
kibir hakknda
yine
öyle
buyurmutur:
'And
olsun
ki,
on-
lar
kendikendilerine
büyüklük,
kibir
taslamlar
ve
az-
gnlkta
snr
amlard.
(Furkan
Sûresi:
21).
.
Resûl
(SAV.)
öyle
buyurmutur:
Kalbinde,
bir habbe
veya
bir
hardal
tanesi
kadar
kibir-
lilik
bulunan kimse
Cennete
girmez
ve
kalbinde
bir
habbe-
cik
veya
bir
hardal
tanesi
kadar
imân
olan
kii
Cehenneme
girmez.
Yine
Resûl
(SAV.)
öyle
buyurdu:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 199/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 200/394
201
=
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Resûl
(SAV.)
yine
öyle
buyurmutur:
Bir
kere,
bir kimse
gururla
salna salna yürüyüp
kendi-
sine
bakyor
ve
marur
oluyordu.
Hak
Teâlâ,
onu
yerin
di-
bine
soktu.
Kyâmete
kadar
da öyle
gidecektir.
Bir kimse
ululanr,
salna
salna
yürürse
Kyâmet günü
HakTeâlâ'y
kendisine
kzm
halde
görür.
Muhammed
bin
Vâsi
der
ki:
—
Bir
gün
olumu
salna
salna
yürürken
gördüm.
Onu
çardm
ve:
—
Hiç
bilmiyor
musun
ki, sen
kimsin?
dedim.
Anneni iki
yüz
akçeye almtm.
Babansa, öyle
bir
babadr
ki, eer
müslümanlar
arasnda
her
ne
kadar
baksan
ondan
hor
kimse
göremezsin.
Muzaffer
(Allah
ona
rahmet
eylesin), Muhleb'i
muhte-
em
bir
kaftanla
salna
salna
gezerken
gördü.
Ona:
—
Ey
kull
Hak
Teâlâ
böyle
yürümeyi
sevmez
dedi.
Muhleb
de:
—
Sen beni
bilmez
misin?
diye
sordu.
«
Muzaffer:
.
—
Bilirim
dedi. Önceleri
bir
pis
su
(meni)
idin, sonunda
bir
mrdar
(le)
olacaksn
ve bu iki
halin
arasnda
bir
neca-
seet (pislik)
hammalsm.
Resûl
(S.A.V.)
yine
öyle buyurdu:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 201/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I GAZAL
202
TEVAZUUN FAZLET
Resûl
(S.A.V.)
öyle
buyurdu:
Hak
Teâlâ'nn, tevâzû
edip de
izzetini
arttrmad
hiç bir kul yoktur.
Yine
Resûl (S.A.V.)
buyurdu
ki:
Banda
bir
gem
bulunmayan hiç bir kii yoktur.
O
gemi
iki melek
tutar.
O
kii alçak
gönüllülük
(tevâzû)
göstermek
istedii zaman
o
melekler
o gemi yukar
doru
çekerler ve:
—
Ey
Rabbimiz derler.
Bu kulunun ban yükselt
Eer
o kii, kibir ve
gurura
düerse o
melekler
o
kiinin
bandaki
gem'i
aa
doru çekerler ve:
—
Ey
Rabbimiz
Bunu aalk kimselerden
kl
ve
zelîl
eyle derler.
Resûl
(s.a.v.) öyle buyurdu:
Bahtl
olan kii,
o
kimsedir
ki,
mütevâzi
(alçak
gönül-
lü)
bir
kiidir.
Ama
bu
tevâzuu,
çaresizliinden
ileri gel-
mez.
Nafaka
verirse,
verdii
de
günahla
toplanm
maldan
deildir.
Bîçârelere
merhamet
eder. Hakîmlerle
ve
âlimler-
le
düüp kalkar.
*
Bir gün
Resûlullah'n huzuruna
bir
dilenci
gelmiti. Pey-
gamberimiz
yemek
yemekteydi.
Onu
yanna
çard. Her-
kes
bu
dilenciden
kaçmt.
Resûlullah
ise
ona kendi
ya-
nnda yer
gösterdi.Onu yemek yemee
dâvet buyurdu.
Kurey'den birisi
bu
dilenciye istikrah
duygusuyla
bakt.
Fakat
o
kii,
ayn
hale dütü ve ikrâh veren
bir
hastala
tutulup öylece öldü.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 202/394
203
====*===^^
ÖLÜM
ve KIYAMET
Resûlullah
buyurdu ki:
Hak
Teâlâ
beni,
kul ve resûl
olmakla
melik
ve nebî
ol-
mak
arasnda
serbest
brakt.
Durdum,
kaldm.
Ve
dostum
Cebrail'e
baktm.
Bana
dedi
ki:
—
Hak
Teâlâ'ya
tevâzû kl
Ben
de
—
Ya
Rabbi,
kulun
ve
Resûlün olmay dilerim
dedim.
Hak Teâlâ
Mûsâ
aleyhisselâm'a
öyle
vahyetti:
—
Ben
u
kimsenin
ibâdetini kabul
ederim ki,
o
kii
be-
nim
ululuuma
tevâzû
göster ve benim
halkma ululanp
kibirlenmeye
Gönlünü
korku
üzere
tuta Bütün
gününü
beni
yâd etmekle
geçire.
Ve benden
ötürü
kendisini
eh-
vetlerden men
ede
Resûlullah
Efendimiz
de öyle
buyurdu:
Kerem,
takvâdadr,
eref
tevâzûdadr, zenginlik
ise ya-
kîndedir.
sâ aleyhisselâm
öyle
demitiir:
2
—
Bahtl kiiler
dünyann
o alçak gönüllüleridir
ki, kyâ-
mette
minber
sahibi
onlardr.
Onlarn
gönlü dünya ilgilerin-
den
pâktr
ve
bunun
karl
Allahu
Teâlâ'y
görmek
olur.
Resûlullah
Efendimiz
öyle
buyurdu:
I
Allah
bir kimseyi
slâm'a
yöneltti,
ona
güzel bir yüz
bahetti,
onun
halini
kendisini
utandrmayacak
ekilde
ya-
ratt
ve
bunlarla
birlikte
kendisine
tevâzû
(alçakgönüllülük)
nasib
etti
ise
o
kii
HakTeâlâ'nn
katnda
seçkin
kullardan-
dr.
Bir kiinin
yüzünde çiçek
hastal belirmiti,
bir
odaya
girdi.
Birtakm
insanlar
odada
yemek yiyorlard.
O
kii,
her
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 203/394
HÜCCETTL-SLAM
MAM-I
GAZAL
204
kimin
yanna
oturdu ise
hemen
ayaa
kalkard.
Resûlullah
Efendimiz
o
kiiye
kendi
yannda
yer
gösterdi
ve
ona:
Ye
buyurdu.
Kibrinden
ötürü
o
hastalkl
adam
hor
görenler-
den
biri
daha
sonra ayn
hastala
yakalanarak
öldü.
Resûlullah
Efendimiz
buyurdu
ki:
Kendi
evinin
ihtiyaçlarn
evine
alp
ev
halkna
getiren
kimseyi ben
çok
severim
Bunu
yapmakla o
kiinin
gönlün-
den
kibir ve
büyüklük
gider.
Resûlullah
Efendimiz,
yüce
arkadalarna:
—
Neden
acaba
ben
sizde
ibâdetin
halâvetini
(tatll-
n)
göremiyorum? diye
sordu. .
Onlarda:
—
Ya
Resûlullah
bâdetin
halâveti
nedir?
dediler.
Resûlullah:
Mütevâzi
bir
kimse
gördüünüz
zaman
siz
de
tevâzu
gösteriniz.
Mütekebbir
bir kimse
gördüünüz
zaman
siz
de
ona
kibir
gösterin.
Tâ
ki,
ona
hakaret ve zillet
olsun.
Hz. Aye
(Allah
o
kadndan
raz
olsun)
nakleder
ki, Re-
sûlullah
Efendimiz
öyle
buyurmutur:
—
bâdetin
eh
faziletlisinden
siz
gafilsiniz.
Bu
da
tevâ-
zûdur.
—
Tevâzû
odur ki,
bir
kimse
dünyaln
senden
az
top-
lam
ise
onu
kendinden
daha
yüce
görmendir. Kendine
böylece
dünyalk
sebebiyle
kadir
ve
kymet
göstermemi
olursun.
Eer bir
kimse
dünya
maln
senden
fazla topla-
msa
onu
aalk
görmelisin.
Böylece
dünya
sebebiyle
senin
nazarnda
onun hiç
kadri
kymeti
olmadn göster-
mi
bulunursun
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 204/394
205
ÖLÜM ve KIYAMET
Hak Teâlâ,
sâ aleyhisselâm'a
vahiy gönderip öyle
bu-
yurdu:
—
Her
vakit
sana
bir
nîmet
veririm.
Eer
tevâzuun
faz-
la
olursa
o nîmeti sana
bütün
bütün
veririm
Ululardan
bir kii,
Hazret-i Ali'yi
(Allah ondan raz
ol-
sun)
rüyasnda
görmütü:
—
Yâ
Ali
Bana
öüt ver
dedi.
Hazret-i
Ali
de:
—
Zenginlerin,
fakirler
önündeki
tevâzûu, âhiret
seva-
bndan
ötürü ne
güzel bir haldir.
Ondan
da yüksei fakirle-
rin,
zenginler
önünde
HakTeâlâ'nn
fazlna
(üstün bala-
rna)
güvenip
mütekebbirliidir.
Yahya bin
Halid
der
ki:
Kerem
sahibi olan kii âbid olur-
sa
mütevâzi
olur. Eli
sk
olan
kii
âbid
olsa
da mütekebbir
olur.
Bayezid-i
Bistamî
der ki: Kul,
kendisinden
daha hâkir
kimse
olmadn
bilmezse,
mütekebbir
demektir.
Cüneyd-
i Badadî
bir gün
cuma
namaz
klnan
camide
halka
öy-
le
demiti:
Eer
Peygamber Efendimiz
bir
hadisinde
Ahir
zamanda
bir kavmin
bana
geçen kii onlarn
en rezili
ola-
caktr.
dememi
olsayd,
burada size
hitap etmeye
asla
yanamazd.
Cüneyd
Hazretleri
yine
öyle
buyurdu:
Tev-
hid ehlinin
yannda
tevâzû,
bir
tekebbürdür.
Böylece, kii
kendi
benliini, bir varlk
mertebesinde tutar,
sonra
aa-
la meyi
etmi
olur.
Atâ-i
Sülemî,
ne
zaman
bir
imek
çaksa,
bir yel
kabarsa
kadnlar gibi elini
karnnn
üstüne
tutar ve: A, bunlar
bütün
benim
uursuzluumdandr
ki,
halka eriir derdi.
Bir
ksm
kiiler
Selmân-
Fârisi'nin önüne gelip
onu
ö-
düler.
O
da:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 205/394
HÜCCETTL-tSLAM
MAM-I GAZAL 206
—
Benim
balangcm
bir
meni
damlas
idi. Sonum bir
murdardr. Teraziye
vurulsam, bundan da beter ve aa-
ym. Benim
deerli olan tarafm, yaptm iyi
ilerdir,
ame-
limi tarttklar
zaman
iyi ilerim
ar
gelirse
büyüklüüm
ondadr. Eer kötü ilerim daha
ar
gelirse benden zaval-
ls
yoktur .,
dedi.
KBRN
HAKKAT
ve
ÂFETLER
Kibir
kötü
bir
ahlâktr.
Her
ne
kadar
bâtnda
ise
de
onun
eseri
zâhirde
belirir.
Hem
de
kibir,
insann kendisini baka-
larndan
ileri tutmasdr.
Bundan
ötürü
kiinin
özünde
se-
vinç yeli eser. te kendi
benliinde
beliren
bu yele,
kibir
denilv Resûlullah
Efendimiz öyle buyurmutur:
Ya
Rabbi, kibir yelinden sana
snrm.
Böyle
kibir
yeli,
insanda
ne
zaman
esmee
balarsa,
o
kii,
baka
insanlar kendisinden
aa
görmee
balar.
Ve o
kimselere hizmetkâr
gözüyle bakar. Kimi zaman
olur
kî,
hiç bir kiiyi kendi hizmetine lâyk görmez ve o
kimse-
ye:
—
Sen
kim oluyorsun
ki, benim
hizmetime
kendini lâyk
görmektesin?
der.
Nitekim
halifeler
her kiiyi
kendilerinin eiini öpmee
lâyk
görmezler.
Kendilerine her
fakiri
de
kul yapma
revâ
görmezler.
Yalnzca
Beyleri
câiz
görürler.
Buysa büyük bir
tekebbürdür.
Hak Teâlâ'nn
ululuunun
da snrn
amak-
disine secde
klmalarn
kabul eder.
Böylece o
mütekebbir ahmak kii, bu dereceye
girme-
ye
görsün,
gelmede, gitmede, oturmada
hep
en
önde ol-
beenirve hepsinin ken-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 206/394
207
ÖLÜM ve
KIYAMET
mak ister.
Her
hususta hürmet umar. Öyle olur
ki,
ona na-
sihat
klsalar, nasihati
kabul etmez.
Eer
kendisi
öüt
ver-
mee kalksa neler
söyler.
Eer ona bir
ey
öretseler
k-
zar.
Halka
bakt
zaman
hayvanlara
bakar gibi
bakar.
Resûlullah
Efendimiz'e:
—
Kibir
nedir?
diye sordular.
O da
u
cevab
verdi:
Hakka boyun
ememek,
halka hakaret gözü ile
bak-
maktr.
Bu iki
huy,
Hak
Teâlâ ile
kul arasnda
büyük
bir perde-
dir. Bütün kötü
ahlâklar
bundan
doar. Bütün
güzel
ahlâk-
lardan
insan geri
brakr.
Çünkü bir kimse azizlii ve ulu-
lanmay
kendi
benliinde
üstün klarsa
kendisine
reva
gör-
medii her eyi bakalarna reyâ
görür.
Bu
müsiümanlk
art
deildir.
Kimseye teyâzû göstermez.
Bu,
müttekiler
(dindarlar)
sfat
deildir.
Böyleleri
kin,
dümanlk
ve
ha-
edden el çekemezler.
Kzsalar,
sabredemezler.
Dillerini
gybetten
saklamaa
güç
gösteremezler. Gönüllerini gll
gtan (dedi
-
kodudan,
kötülüklerden) temizieyemezler.
Çünkü,
kendisine bir
kimse sayg göstermeyecek olursa
kalbinde
o
kiiye
kin
tutar. En
aas da
u
mertebedir ki,
bütün, gün kendi
nefsiyle urar. Kendi nefsine tapar,
ken-
di
iini yürütmee
çalr.
Hiyleden,
yalandan
ve
nifâktan
uzak
olmaz.
Tâ
ki, kendisini bütün halkn
gözünde
iyi ve
güzel
göstermei ister.'Gerçek
hâl
udur
ki, hiç
bir kimse,
kendi özünü
unutmaynca müslümanln
kokusunu
bile
almaz} Belki
dünya
rahatn
da
bulamaz.
Ulu kiilerden birisi öyle
demitir:
—
Cennet kokusunu
almak
diler misin?
O
zaman,
bü-
tün
hakîr
durumlarda
kendi benliini daha
hakîr tut.
te
o
zaman
Cennet
kokularn
alabilirsin .
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 207/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
=====
208
Eer
bir
kiiye,
kendi
içindekileri görmek
için
bir
kudret
verseler, gözler hiç
bir mezbelede o
kötü kokular ve pis-
likleri
göremez.
Onlarn içerisi
yrtc
hayvanlar gibidir.
Ama
d
görünülerini
kadnlar
gibi
bezeyip
süslerler. Mü-
tevâzi kimselerin
meclisinde
bulunan
üns
ve
ülfet,
gönül
yaknl, dostluklar,
hiç bir
mütekebbire
ve marura
nasib
olmaz. Belki
kibirli
bir kii
ancak
u
vakitlerde rahat
bulur
ki:
1
—
Senin
bütün malnn
onun
varlna
katmasn,
2
—
Bütün
saygnn ondan
esirgenmemesini diler.
Tâ
ki,
orta
yerden
ikilik
kalkp tek kalmak ister.
Sen
mahvolasn, o
senin
malna
kavua. Meerki ikiniz de
Hak
Teâlâ'ya
kavuup
birbirinize hiç iltifat
etmeyesiniz.
Tekliin
en
üstün
derecesi,
kemâli budur.
Teklikten rahatlk
doar.
Sözün ksas:
kilik olunca
rahatlk
mümkün olamaz.
Çün-
kü rahat
teklikte
ve
bir
kii
kalmakta
olur.
Kibrin
hakikatle-
ri
ve âfetleri
bunlardr
ki,
anlatm olduk.
KBRN
DERECELER
; Kibrin
derecelerinin
kimisi,
kimisinden
daha büyüktür.
Bunun
aykrl
u
nesnenin
aykrlndan
peyda
olur
ki,
kibir
kimi zaman
Hak Teâlâ
üzerine
olur.
Kimi
zaman
Al-
lah'n
Resûiü
üzerine
olur.
Kimi zaman da
kullar üzerine
olur.]
[Birinci
derece
kibir:
Allahü Teâlâ
üzerine
olan
kibir,
Nemrud'un,
Msrl Firavun'un
ve
blis'in
kibirleri
gibidir.
Hem
de
bunlar,
Allahlk
dâvâs
etmi
kimselerdir.
Hak
Te-
âlâ'nn kulluundan
âr
duymulardrJAllahu Teâlâ
öyle
buyurur:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 208/394
209
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Ne
sâ Hak
Teâlâ'nn
kulluundan
âr
duyar, ne
de
Allah'a
en
yakn
melekler.
(Nisâ
Sûresi:
172)
Kim
Allah'a
kulluktan
el
çekerse Allah,
hepsini kyamet-
te kendi
katnda
bir
araya
getirecektir.
/
kinci
derece:
Resûlullah
üzerine
olan tekebbürdür.
Ni-
tekim
bu
tekebbürü
Kurey
taifeleri
yapm
ve
öyle de-
milerdi:
—
Biz
kendimiz
gibi bir
âdemoiuna
ba emeyiz. Hak
Teâlâ
bize
neden
bir melek
yahut
muhteem,
ünlü bir kim-
se
göndermedi
de bir anababa
öksüzünü (bir
yetimi)
Re-
sûl
olarak
gönderdi?
Nitekim
Hak
Teâlâ
onlarn
itirazn
Kur'an'da öyle
bu-
yurur:
Kur
an
niçin
(bir
Mekke, bir
Taif
olan)
bu
iki
ehir-
den
ulu
bir kiiye
indirilmedi?
(Zuhruf Sûresi:
31)
i
Kurey halk
da iki
bölük
kimseydi.
Bir
bölüüne kibir
perde
olmutu.
Bunlar,
Resûl Hazretlerinin
peygamberlii-
ni
anlamay
düünmezlerdLNitekim
Hak
Teâlâ
öyle
bu-
yurmutur:
Biz,
yer
yüzünde
haksz
yere
kibirlenenieri
âyetle-
rimizi
görmekten
uzaklatrrz.
(Arâf
Sûresi:
146)
[
Kurey'in
ikinci
bölüü
Resûlullah'n
peygamberliini
bildiler.
Fakat
tekebbürlerinden,
gururlarndan
inkârda
bu-
lundular.
jNitekim
Hak
Teâlâ
öyle buyurdu:
Resûl'ün
nübüvvetini
ve
Kur'an'n
hakikatini
bildi-
ler,
amma
zulüm
ve
kibirleri
sebebiyle inad
edip inkâr
ettiler.
(Nemi
Sûresi:
14)
[üçüncü
derece:
Öteki
kullara
kar
kibirlendiler,
onlara
tepeden
ve
hakaret
gözüyle
baktlarOnlardan
hak
(do-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 209/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 210/394
211
======
ÖLÜM ve
KIYAMET
Siz
Kur'an'
dinlemeyiniz.
Onu bo sözler
saynz.
Belki
galip
gelirsiniz
derler.
(Fussilet
Sûresi:
26)
Yine
Hak
Teâlâ
öyle
buyurdu:
Ona Allahü
Teâlâ'dan
kork
dediklerinde
ululan-
mak,
onu
o
hale
iletir
ki,
günahta
kendisini
sâbit
ve
ka-
rart
klar,
onu
cehenneme
götürür.
(Bakara
Sûresi:
206)
Ey
salih
kii
blis'in
sana
anlatlan
hikayesini
masal,
ef-
sâne
sanma.
Bunu
sana
anlatmalarnn
sebebi, kibrin
za-
rar
ve
âfetinin
ne
olduunu
bildirmek
içindir
ki,
blis
de
ki-
birlenmi
ve
öyle
demitir:
Ben
Âdem'den
daha
hayrlym.
Beni
ateten
ya-
rattn,
onu
ise
balçktan
yarattn
(Sad Sûresi:
76)
Böylece kibir,
eytan
öyle
bir
yere
çekti ki,
Hak
Te-
âlâ'nn
fermanna
ba
emeyerek
secde
etmedi
ve
ebedi
bir
mel'un
oldu.
KBR
LLETNN
LÂCI
Bu,
ilimle
amel'in
karmndan
meydana
gelen
ve
so-
nuçlan
ksa
sürede
alnan
iki
çeit ilâçtr.
lmi
lâç:
Oda
udur:
3
[
1
—
Hak
Teâlâ'y
tanmak,
anlamak..
Öyle
ki,
Kibriya
ve
yüceliin
O'ndan
bakasna
lâyk
olmadn
bilmektir.]
[_2
—
nsann
kendisini
bilmesi
ve
anlamasdr.
Öyle ki,
o
kiinin,
kendisinden
baka hakîr
ve
hor kimse
bulunmad-
n
bilmesidir.'J
Bunlar
bilmek,
kibrin
öyle bir
müshilidir
ki,
kökünden
hastalk
maddesinin
damarn
keser,
atar. Eer
bir
kimse,
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 211/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL 212
bu
açklanan,
yâni
Allahü
Teâlâ'nn
sfatn ve
kendisinin
gücünü hele
bir düünürse
Kur'an'dan bir âyet-i
kerîme
ona
yeterli olur.
Öyle
ki, Hak
Teâlâ'nn
u
buyruunu zik-
retmelidir:
Can
çksn
o kötü
insann
ki,
ne kadar
nankör
ey-
dir: Allah insan neden
yaratt?
Bir
damlack
sudan ya-
ratt, türlü
duraklardan
geçirdi, ona
insan
eklini verdi.
Sonra
yolunu kolaylatrd.
Daha
sonra onu öldürür,
kabre
koyar.
Sonra
da diledii bir zaman onu
yeniden
diriltir.
(Abese
Sûresi:
17-20)
Böylece Hak Teâlâ, insann kendi
hallerinin
öncesini,
sonrasn ve ortasn
bildirdi.
Kendisinin insanda olan kud-
retini bildirdi. Ama
ilk önce:
Allah, insan neden yaratt?
diye
buyurdu.
r.
nsann düünmesi
gerekir ki:
1
—
Yaratld
eyden daha hakîr ve
deesiz
bir
ey
yoktur.
2
—
Kendisi
balangçta
hiç
yoktu.
3
—
Ezeller ezelinden yaradl
zamanna gelinceye
kadar
yokluk
perdesinde
gizli
kalmt. Ne ad,
ne san, ne
nian
vard.
Nitekim
Hak
Teâlâ
öyle
buyurdu:
nsanolu, gerçekten var
edilip
konuulmaa deer
bir
ey olana kadar,
hiç
kukusuz, uzun bir zaman geçmemi
midir? Biz insan iki
kark nutfeden yaratmzdr. (Dehr
Sûresi: 1-2)
Hak Teâlâ topra yaratt.
Topraktan
daha
aa
bir
ey
yoktur.
Sonra
nutfeyi
ve
ondan
alâk
(kan
phtsn)
yarat-
t.
Bunlar
bir parça su,
bir
parça
kandr.
Bundan
daha
pis
bir
ey yoktur. Hak
Teâlâ
insan
yoktan yaratt. Asln, bir
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 212/394
213
ÖLÜM
ve
KIYAMET
parça zelil topraktan,
bir
parça
murdar sudan yapt.
Bun-
dan sonra bir parça et oldu
ki, ne iitmesi,
ne görmesi,
ne
söz
söylemesi, ne
de
hareketi
vard. Yalnzca
cansz
bir
eydi. Bir
baka
hale
gelinceye
kadar
kendi
özünden
ha-
bersizdi.
Sonra
Allahü
Teâlâ onda
kulak, göz
yaratt.
Tat-
ma
duygusu
yaratt.
Söylemek, kudret
ve
gücünü
verdi.
El,
ayak ve
öteki âzâsn yaratt. Nitekim
ei, ne
yaprakta,
ne
bel suyunda,
ne
de
kanda
vard. nsanda bu
türlü
acaip ve
garip eyler
yaratld.
Ama
bunlar,
kibreylemek
için deil,
Allahü
Teâlâ'nn
yücelik
ve
büyüklüünü
insanlar
anlasn,
idrak etsin diye yaratld.
Nitekim Allahü Teâlâ
öyle buyu-
rur:
Sîzin aslnz olan
Âdem'i topraktan
yaratm
olma-
s
O'nun kudretine iaret eden
alâmetlerdendi.
Sonra
siz
bîr
insan
olunca, çoalp
yaylyorsunuz.
(Rûm
Sûresi:
20)
Allahü Teâlâ'nn
sizi
topraktan
yaratp
yer
üzerinde
gez-
dirmesi
O'nun
kudretlerindendir.
Bak,
gör ki, bu kibir
yeri midir? Yoksa
âr edilecek, uta-
nlacak yer midir?.
s
ia
v-*^— w... -.
nsann
domakla
ölmek arasndaki
hâli
de
öyledir ki:
Hak
Teâlâ
onu
bu
dün-yaya
getirdi.
Ve
onu
bir
müddet
ya-
att,
bâki kld. Ona bu
kuvvet ve
endamlar, bu
organlar
verdi:
Eer insann bütün
ilerini
kendilerine verseydi ve
onu
hiç
bir
eye
muhtaç
etmeseydi
insan
yanlla sapar,
kendi benliini
bir
ey
sanrd.
Yüce
Allah,
bunu
da
yapma-
d. Aksine açl, susuzluu,
hastal, souu,
sca,
der-
di,
belây
ve yüz
bin
türlü
zahmeti insann
ba
ucuna as-
t.
Tâ
ki
insan,
hiç
bir
saat
rahatta
kalmasn,
kendinde
gü-
ven duymasn,
ölmek yahut kör olmak
veya
deli
-
divâne
olmak, hastalanmak,
ya
da
açlktan, susuzluktan
yok ol-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 213/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
214
mak
ihtimaliyle
onun
faydalanmasn
ac
ilâçlarda
bulup
gösterdi. Öyle
ilâçlar ki,
faydal
olunca
zahmetleri
hemen
savar. Yine
Hak Teâlâ
insann
zarar
ve
ziyânn
lezzetli
eylerde
ortaya
koydu.
Tâ
ki,
bir
eyde
lezzet
bulunca in-
san onun
acsn
ve
zararn
bunda görsün.
Hiç
bir
kiinin
iini
onun kendi
eline
brakp teslim
etmedi. Hattâ bilmek
istedii eyi
bilemez,
gücü yetimez. Bir eyi
unutmak
is-
tese, unutamaz.
Hatta
gönlünü
rahat
ettirmek için
o rahat-
lktan kaçar,
yine
de
o
eyi düünür,
durur.
Hak Teâlâ
onu
bu
gibi acâip
bir
biçimde
ve en
üstün
bir
ekilde
ve
en
gü-
zel bir yüzle
yaratt
halde
insandan
daha
aa,
ondan
daha
nekes,
ondan
daha
zavall,
daha
çaresiz,
daha âciz,
daha beceriksiz hiç
bir
ey yoktur.
'insann
uhrevi
haline
gelince:
Bu
da
onun
ölmesidir ki,
ne
iitmesi kalr,
ne de
görmesil
Ne
gücü,
güzellii,
üstün-
lüü,
vücudu, ne
de uzuvlar (organlar)
kalr.
Hatta
kötü
bir
koku onu
sarar. Ölünce
artk
yeryüzündeki
kurtlar,bö-
cekler
karnnda
murdar
bir
hale gelir.
Daha
sonra
da
bir
avuç toprak
olarak
hor ve hakir bir
hale
düer. Eer
bu hal-
de kalsa, bunlardan
kurtulsayd
bir
fayda
olur, hayvanlarla
eit
olurdu.
Böyle bir
mutluluu
da bulamaz. Aksine
o
kii-
yi
kyamet
gününde
Heybet Makam'na
götürürler.
Orada
yarlm
olan
gökleri
görür.
Yukardan
dökülmü
yldzlar
ve
tutulmu
Ay ile
Güne'i
görür. Hallacn
yünü
gibi atlan
dalar görür.
Öyle ki,
her
yer
deimi
bir haldedir.
Zeba-
nileri
kement
ta
görür. Ayrca bütün ömrü
boyunca iledi-
i
günahlar, ettii
suçlar,
kabahatleri, alçaklklar
da
gö-
rür.
Onlar
bir
bir
okur.
Ona:
—
Beri
gel
derler.
Bu
sözü
niçin
söyledin
Bu
ileri
ni-
çin
yaptn?
Bu
yemekleri niçin
yedin?
Niçin
oturdun,
niçin
durdun? Niçin
baktn? Niçin
böyle düündün?
diye
sorar-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 214/394
215
ÖLÜM
ve
KIYAMET
lar.
Allah
korusun,
eer
bu sorulara
karlk
vermezse o ki-
iyi
cehenneme
atarlar. O
zaman
o kimse:
—
Keke
bir
köpek
olsaydm
veya
bir avuç
toprak
ol-
saydm
da, onlar
gibi
bu azaplardan
kurtulabilseydim
der.
Böyle bir
kimsenin
halinin,
köpekten,
hnzrdan
(do-
muzdan)
daha
beter
olmas ihtimali
vardr. Böyle
bir
kii
nasl
kibir
duyar,
öünür?
Eer bütün
göklerde ve
yerlerde
bulunanlar
onun
bana
gelen
musibet için
feryat etseler,
onun
melâmet
(knama)
defterini
okusalar, yine
kusurlu
kalm
olurlard.
Sen
hiç
gördün
mü
ki, bir
padiah
bir
kii-
yi
hiyanetinden
ötürü
tutup zindana
atsa,
onu
asmak ve
cezalandrmak
dilese,
o
kii
de zindana girince öünüp
dursa,
bu mümkün
müdür?
Bilinmeli
ki,
bütün dünya halk
bu
cihann
padiahnn
zindanndadrlar.
Onlar
çok
cinayet
ilemilerdir.
Sonlarnn
ne
olacan
bilmezler.
Bunca hal-
lerle
onlar
nasl
kibirlenmi,
nasl
öünmüler
Eer
bir
ki-
i
ite kendisini
bu
düüncelerle
bu
halede
bilirse
bu
bilgi
ona
ishal
verici
bir
ilâç olur.
çindeki
kibir damarn
bütün
bütün
krar.
O kii
öyle
bir hale
gelir ki,
kendisinden
hakîr,
kendisinden
aa
hiç
kimseyi görmez
olur.
Hattâ,
bir
avuç
toprak
olmay
temenni
eder ve:
—
Keke
bir
ku
olsaydm,
keke
cansz bir
ey
haline
gelseydim,
tâ
ki
böyle
tehlikelere
dümeseydim
der.
)
Ameli
lâç:
Tevâzu
ehlinin,
alçak
gönüllü kimselerin
yo-
lunu
tutmaktrj
Nitekim
Resûl
(S.A.V.)
yemeklerini
yerde
oturarak
yerdi.
Bir
yere
dayanmazd.
Ve:
—
Ben bir
kulum,
kullar
(köleler)
yemei
nasl
yerse
öy-
le
yerim
derdi.
Selmân-
Fârisi'ye (Allah
ondan
raz
olsun):
—
Niçin
yeni bir
elbise
giymiyorsun?
diye
sordular.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 215/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
216
Selmân
da:
—
Ben bir
köleyim
Eer
özgürlüüme kavuursam âhi-
rette
yeni
elbise
giyerim.
Ona
kavumaktan
geri kalmam
dedi.
(Yani
ben
Allah'n
kuluyum.
Ahiretteki
azaptan
azâtla
kavumay
her
eyden
önce
dilerim, ondan sonra istedii-
mi
giyerim,
demek istemiti.)
Namaz
srlarndan
birisi
de u
tevâzû,
alçak
gönüllülük-
tür.
Bu da rükû
ve secdelerle
meydana
gelir.Çünkü
secde
halinde en
azîz saylan mübarek yüz,
zelîl olan
topraa
konulur.
Eski araplarn
kibri o zamanlar o halde
idi
ki,
hiç
bir zaman bellerini
emek
bilmezlerdi. Secde klmak onla-
ra büyük bir kusur gibi
gelirdi.
Secde
etmeyi
kibirlerine
ye-
diremezlerdi.
te
bundan
ötürü kibir ne
emir buyurursa
onun
aksini
yapmak
gerektir.
Ve
kibir
yüzde,
dilde,
gözde,
oturmada,
giyside, harekette ve
hareketsizliklerde
belli
olur.
Kibir
bu
yükleri
kibirli olanlara
yükler.
Bütün bunlar in-
san,
kendi
üzerinden
atmaldr.
Bunun
için
de
tevâzû yolu-
nu âdet
edinmelidir.
Kibrin alâmetleri
çoktur:
1
—
Birisi
udur
ki:
Mütekebbir
kii
bir
yere
yalnz
ba-
na gitmek istemez. Mutlaka yannda bir
kiinin
bulunmas-
n
ister.
Bundan çekinilmesi
gerektir.
Hasan- Basrî (Allah ona rahmet eylesin) bir kimse ken-
disiyle
birlikte
gitmek istese
yannda
gelmesine
raz
olmaz
ve:
—
Gönül,
yalnz
bana
gitmekle yerinde karar eder
derdi.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 216/394
217
ÖLÜM ve
KIYAMET
Ebû Zerr
(Allah
ondan
raz olsun) öyle
buyurçnutur:
—
Seninle birlikte gidenler
ne
kadar
çok olursa, sen o
kadar
Allahü
Teâlâ'dan
uzak
olursun .
Resûl
(SAV.)
kav-
minin
arasnda
giderdi.
Kimi zaman
olurdu
ki,
onlar
ileriye
geçirirdi.
2
—
Kibrin
bir
alâmeti
de
udur ki: Mütekebbir
kii, ken-
disinin
önünde halkn toplanmasn
ve ayakta
el
-
pençe
divan
durmasn
ister. Resûl
(SAV.) bu
hareketi
kötü
gö-
rürdü.
Hiç
bir
kiinin
kendi
önünde
ayakta
durmasn
iste-
mezdi.
Hazret-i Ali (Allah ondan
raz olsun) öyle
buyurdu:
—
Bir kimse bir
cehennem
ehlini
görmek isterse u
ki-
iye
baksn ki, önünde
bir kimseyi
ayakta tutmakta
ve
ken-
disi
oturmu bulunmaktadr.
3
—
Kibrin
bir
alâmeti
de
udur
ki:
Mütekebbir
olan
ki-
i,
hiç bir
kimseyi
ziyaret etmee
gitmez.
Süfyân-
Sevri (Allah ona
rahmet
eylesin)
Mekke'ye
gelmiti.
brahim
Edhem
onu
evine çard:
—
Gelsin,
bana bîr hadis rivâyet
kilsini dedi.
Süfyân- Sevrî
de
bu
daveti kabul
edip onun
evine gitti.
brâhim Edhem:
—
Senin
tevâzûunu
denemek istedii dedi.
4
—
Kibrin
bir
alâmeti
de
udur:
Mütekebbir
kii,
bir
fa-
kirin kendisine yakn oturmasn istemez. Resûl
(SAV.)
ise,
elini
fakirin
eline uzatr,
o
kii
elini çekmedikçe
oda
eli-
ni
çekmezdi. Kendisinden
ei
çekilen,
kaçnlan
her yaral
veya hastann yanna oturan Resûl (S.A.V.)
onunla
birlikte
yemek
bile
yerdi.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 217/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 218/394
21
9
1
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Hazret-i Ali'nin
(Allah
onun yüzünü kerim
klsn) her gün
giydii
bir
elbisesi
vard.
Onu
ayplayarak:
.
—
Niçin
bunun
gibi
günlük
elbiseyi
giyiyorsun?
diye
sordular.
Oda:
—
Gönül,
bununla
huû
içindedir
(Yani
gönülde
bunun-
la
kibir ve
büyüklük
gösteriinden kendimi
kurtaryorum)
ve
bakalar
da görerek
elbise
giymekte bana
uyarlar.
Fa-
kirlerin
de
gönlü
ho
olur
dedi.
Tâvus
da öyle
demitir:
—
Elbisemi
ne
zaman
ykasam, yeniden kirleninceye
kadar,
nice
gün
gönlümü
yerinde
bulamam
(Yani gönlüm-
de bir kibir ve
kendimi
üstün
görmek halkii
müahade ede-
rim.)
1
Ömer
bin
Abdülaziz,
halifeliinden
önce
elbiseler ve
kaftanlar
alrd
ki,
her
biri
bin altnayd.
—
yi kaftandr
bu
kaftan
derdi.
Ama daha yumuan
ve
daha
güzelini
isterim
Ama
halife
olunca
bir
kaftan
be akçeye alrd.
Yine:
—
-
Bu
kaftan
iyi
bir
kaftan
Fakat
bunun
daha
âdisini
is-
tiyorum
derdi.
O zaman
halife
Ömer
bin Abdülaziz'e
sordular:
-—Yâ
Ömer, bunun
sebebi
nedir ki,
hilâfetten
önce
öy-
le
idin,
imdi
ise
böylesin?
O
da
soruyu
öyle
cevaplandrd:
—
Hak
Teâlâ
bir
nefs vermitir
ki, her
eyi tadar ve her
eye
meyledicidir.
Bir eyi
tadnca
ötekisini ister.
te bun-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 219/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
220
dan hilâfete
erdim.
Hilâfetin
ardnda baka bir
mertebe,
baka bir
derece yoktur.
imdi
ise
ebedî
padiahl
(âhi-
ret
padiahln)
istiyorum.
Sen
hiç
sanma
ki
güzel
elbise
bütün bütün kibirlenmekten ötürüdür. Kimi kiiler vardrki,
kendisini
eski
elbiseyle
de
zâhid göstererek kibirli
göster-
mek ister.
Isâ
aieyhisselâm
öyle demitir:
—
Zâhidlerin elbisesini
giymisiniz,
bu
ne haldir?
D-
nz
zâhidlere, fakat
içinizi
kurt
ekline
benzetmisiniz
Siz
isterseniz
beylerin
giydii elbiseyi
giyin,
fakat,
tek
gönlünü-
zü Hak Teâlâ'nn
rzasnda
yumuak kln.
Halife
Ömer
(Allah onda raz olsun)
am ehrine
geldi.
Üstünde
eski
bir
elbise vard.
Ona:
—
Burada nice dümanlarn
vardr.
Eer
yeni
bir
elbise
giyseydiniz
ne
iyi olurdu dediler.
Hazret-i
Ömer:
—
Hak
Teâlâ beni
slâmlkta
azîz kld.
Ben
baka
hiç
bir eyle
izzet bulmak
istemem,
dedi.
Tsözün
ksas,
bir
kimse tevâzû
örenmek dilese, Resûl
(S.A.V.)
in
siyretini
bilmesi
ve
ona
uymas
gerektir.
UCBUN (KENDN
BEENMENN)
ZARARLARI
Kendini
beenmek
(ucub) kötü
bir
ahlâktr.
Resûl
(S.A.V.)
öyle buyurmutur:
—
Üç
ey
insan
helâk
eder.
Biri
cimrilik,
biri
nefsin
ha-
vasna uymak,
biri
de kendini beenmektir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 220/394
221
ÖLÜM ve
KIYAMET
Sallalahü aleyhi
ve
sellem yine öyle
buyurdu:
Eer
günah
ilemeseniz bile
korkarm
ki,
günahtan
be-
ter
bir i
ilersiniz.
O
da
insann
kendi kendisini
beenme-
sidir.
Bir
bin
Mansur,
bir
gün çok
namaz klmt.
Bir
kii
akn
akn kendisine bakt.
Namazn
bitirip
selâm
ve-
rince o
kiiye:
—
Ey
civanmert
ap
kalma.
eytan
da
çok
zaman
ibâdette bulundu,
sonunda ne
olduunu
gördü
dedi. Ey
salih kii,
sen
bil ki,
[insann
kedini
beenmesinden
çok
âfetler (zararlar) doar.
Bu
zararlardan
biri
k.i
birdir ki,
öyle-
ki bir
kii kendisini bakalarndan
üstün
görür.
Biri
de
gü-
nahlarn hatra getirmemektir. Getirse de tedariki
ile
u-
ramaz olur.
Çünkü
kendisinin
balanm
olduu zann-
na düer.
bâdete
rabet duymaz.
Örenmee
de
hrs
yoktur. öyle
sanr ki,
kendisi
ibâdete
muhtaç deildir.
bâ-
detin âfetlerini bilmeyi, örenmeyi de istemez. Öyle
sanr
ki, kendisi
kusursuzdur.
Gönlünden korkusu
gider.
HakTe-
âlâ'nn
mekrinden
uzak
olduuna
inanr.
Kendisinin Hak
Teâlâ katnda itibar
ve
hakk
bulunduunu
sanr.
/
—
- Hak Teâlâ'nn nîmeti
olan
ibâdet
sebebiyle ona
eri-
tim der.
Kendisini
öüp
temize
çkarr.
Çünkü bilgisi
ile onda
kendini
beenme
hastal
domutur.
Mükülde kald
iler
kimseye
sormaz.
Eer,
bildiklerinin
aksine
bir ey
söyleseler,
iitmez,
kulak asmaz.
Böylece
bilgisi
eksilir.
Hiç
kimsenin nasihatini
de
dinlemez
olur...
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 221/394
222
KENDN
BEENMENN
ve
NAZ
ETMENN
HAKKAT
Hak
Teâlâ bir
kimseye ilim,
tevfik,
ibâdet
ve
baka nî-
metler verdiyse
o kimse
bunlarn
ortadan
kalkmasndan
korku
duymaldr. Böyle
bir
kimse kendini
beenmez, ama
içinde
bir
korku duyarsa belki
bu
ilâhî mükâfatlarla
gönül
âd
olur,
sevinir. Böyle
olunca bu nîmetlerin
HakTeâlâ'nn
kendisine
hediyesi
olduu
yönünden
kendini beenmi
ol-
maz:
—
-
Bunlar
benim
özümün sfat deil ki
der.
Bunlar
ba-
na
Rabbimin
armaandr.
[Eer
bu
nimetlerin
Allahü
Teâiâ'nn
hediyesi
olduunu
unutur, gaflete
dalarsa
ve
onlar kendinden bilip
sevinirse,
bu,
kendini
beenmilik
olur. Eer
kendisini Hak
Teâlâ
üzerinde hakk
vard diye
bir
zanda
bulunursa ve
ibâdetini
Hak Teâlâ
katnda
beenilmi
bir
hizmet sayarsa
buna id-
iâl (nazlanma)
denir.
O
kii
kendisini
nazili
sann]
Bir
kii,
eer
bir
kimseye
bir
ey
vermi
olsa
ve
verdii
ey
de gön-
lünce kendisine
büyük
görünse
buna
kendini
beenmilik
derler.
Büyüklükle kalmayp
o
kiiden
bir
hizmet, bir
kar-
lk
beklemee
kalksa
buna
da
naz
etme denir.
Resûl
(S.A.V.) öyle buyurdu:
Amelîyle naz
edenin namaz,
banm
üstünü aamaz
(yani Allahü
Teâlâ'ya eriemez).
Ganahlm
itiraf
ettiin
za-
manda
gülmen, amelinle
nazlandn
halinde
alamandan
daha
hayrldr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 222/394
223 =
ÖLÜM
ve KIYAMET
KENDN
BEENMENN
LÂCI
Büyük
görünmek
ve
büyüklük
taslamak bir hastalktr
ki,
onun
sebebi
yalnz
cahillik,
bilgisizliktir.fllâc
da
yalnz-
ca ilim
ve
marifettir/j
Bir kii
sâde
ilim
ve
ibâdetle
megul
oluyor
ve
bundan
dolay
gururlanp
kendini beeniyorsa
ona öyle
deriz:
—
Senin
kendini
beenmen,
bu
amelin
urak
yeri oldu-
un
için
midir?
Yoksa
bu amel senin
kudretin ve
kuvvetin-
le midir?
Eer,
senin
kudretinle olmayp
sen ona
urak
ye-
ri ve
onun
yolu
olduun
içinse
yolcuya
kendini
beenmek
uygun olmaz.
Çünkü
yolcu
teshir edilmitir, yani
emir alt-
na
alnmtr.
i
ileyen,
ibâdet
amellerini
yapan kendisi
deildir. O halde
yolcu
orta
yerde
ne
olmu olur?
Eer:
—
Bu
amel
benim
kudret ve kuvvetimle
meydana geldi
dersen
sen
hiç
bilir misin
ki,
bu
ameli ileyen
o
kuvvet,
o
kudret
ve
iradeyi,
onlar ilediin
âzâlar
sen
nasl
ve
ner-
den ele
geçirdin?
Eer:
—
Bu
amel benim
isteim ve irade
gücümle
meydana
geldi
dersen
sana
öyle
sorur
ve
deriz ki:
—
Bu istei
ve
arzuyu
sende yaratan kimdir?
Ve
kahr
(zorlama) zincirini
boynuna
dolayarak
onu
senin
üstüne
kim musallat
etmitir?
Ve
seni
bu emelle
kim
megul et-
mitir?
Bir
kimsenin
üzerine
böyle
bir
arzunun
musallat
k-
lnmasnn
sebebi,
güya
ki,
ona bir vekil
(bir melek) gönde-
rilmitir
ki, ona
kar
durmaa
gücü yetmez.
O
arzu,
kendi
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 223/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL 224
özünden, kendi benliinden
meydana
gelmemitir.
Çünkü
arzu ve
dilek onun
kendisini
zorla,
kahrla ie sürmütür.
Madem
ki, hepsi
Cenab-
Hakkn
nîmetidir., senin kendi
kudretini
beenmen,
büyüklük
taslaman,
bilgisizliinden,
cehâletindendir.
Çünkü senin
kendi
elinden
hiç bir
ey
gel-
memitir.
Senin,
kendini
beenme
hasletin
Hak Teâlâ'nn
fazl,
ihsan ile bu
hakikati
bilmek
olmaldr
ki,
Cenab- Hak
çok
kimseyi
bundan gafil klmtr.
Onlarn
dilek
ve
istekle-
rini
baka
ilere sarfettirmtir.
Kendi inâyetinden seni,
iyi-
yi
-
kötüyü
ayrc
kld.
Sana
iyi
yolda
istek
ve
dilei
mu-
sallat
etti.
Kahr zinciriyle
seni
kendi katma çekti.
Eer bir
padiah
kendi kullarna bakp
onlarn
içinden
birine
kaftan
verse
ve
bu
kiinin eskiden ona
hiç
bir
hizmeti
ve
bu
hedi-
yeye
lâyk bir sebebi
olmasa
o
kiinin
aknl
padiahn
faziletine yorulmaldr.
Çünkü padiah
ona
kazand bir
hak olarak kaftan vermi
deildir.
O,
bu
tercihi kendisinden
bilmemelidir.
Eer
o
kii:
—
Padiah
hikmetten
haberlidir.
Eer bende o
kaftan
hak
etme sfat
görmemi
olsayd,
o
ho
hil'ati bana
gön-
dermezdi derse biz
de
ona u
cevab
veririz:
—
Sen o
hak etme sfatn
nerden buldun?
Bu
kaftan,
padiahn
bir armaandr.
Sana
kendini beenme hakkn
veren
bir
ey
deildir.
Bundan
baka
olan her
ey
de bu-
nun
gibidir. Eer padiah sana at
verseydi,
armaz,
ken-
dini
beenip büyüklük
taslamazdn.
Eer
bir
köle
de verse
arr,
öyle
dersin:
—
Bana padiah
köleyi,
atm
olduundan ötürü
verdi.
Bakalarnn
at
yoktur.
Bundan
dolay
da
onlara
köle
ihsa-
nnda
bulunmad.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 224/394
ÖLÜM
ve
KIYAMET
At
da
ve köleyi
de
padiah verdii
için bunlardan dola-
y
ucub
etmemen
gerekirdi.
Her
ikisini
de padiah ayn an-
da vermi
gibi
kabul
etmeliydin.
Eersen:
—
HakTeâlâ
bana
yardmn Hakk' anlam
olduum-
dan
Celâl ve
Azametini
bildiimden ötürü
verdi, dersen
biz
de öyle
deriz:
—
O bilgi ve
marifeti sana
kim
verdi? Mademki bûnlar
Hakk'n
ihsan
oldu.
O
halde senin
teaccübün,
O'nun
cö-
mertliine,
faziletine
olmal ki, Allah,
bu
sfatlar
sende
ya-
ratmtr.
Sendeki
kudret ve irâdeyi yaratan
O'dur. Sen or-
ta
yerde
hiç bir
ey
deilsin,
sende
hiç
bir
ey
yoktur. Sen
ancak Allahü
Teâlâ'nn
kudretinin yolu ve mazhar,
o
kud-
retin
görünüe
geldii bir yersin.
TEVHD EHLNDE
UCUB
OLMAZ
St'hfh
c
b
» h iHJh
'i
o y
r-c;-C
:
\/'<'
; &
f
Eer bir
kii:
—
Mademki
biz
kendimiz
ii
ileyen
deiliz,
o
halde
o
amelden,
o iten
doan sevab biz nasl
umud ederiz?
Hiç
kuku yoktur
ki,
bize
verilen
sevap,
u
ilediimiz ilerden
ötürüdür.
Bu
da
kendi
irade
ve
isteimizle,
kedi
seçmemiz-
le
olmutur
dese ona
u
karl
veririz:
—
Gerçekten
sen Hak Teâlâ'nn
kudretinin
yolusun.
Sen
hflç
bir
ey deilsin.
Nitekim Allahü Teâlâ öyle
buyu-
rur:
M
Sen
o
ii
ilemedin, belki Allahü
Teâlâ iledi. (Enfai
Sûresi:
17)
Lâkin,
Cenab-
Hak hareketi, ilimden,
kudretten ve ira-
deden
sonra
yaratt, ama
sen
öyle
sanrsn ki,
senden do-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 225/394
HÜCCETTL-SLAM MAM-I GAZAL
226
an
hareketi
sen
yarattn
Bunun srr
çok
incedir.
Sen
bu-
nu
idrâk
edemezsin,
anlayamazsn.
htimaldir ki, ancak
te-
vekkül
kitabmzda ona
iaret
olunacaktr
(naallah).
Ama
imdiki
halde
sen
kendini
anlayn
yolunda
müsamaha
edilmi
tut.
öyle
farzet
ki,
amel senin
kudretin
ve ilminle
mümkün deildir.
Amelin
anahtar
bu üçüdür.
Üçü
de
Hak
Teâlâ'nn armaan,
hediyesidir.
Diyelim
ki, sapasalam
bir
hazine
olsa, onun
içinde
birçok nîmet
bulunsa, sen o
zenginlii
elde etmekten âciz
olsan, o hazineyi açmaya
anahtarn olmasa,
ama
hazinedar sana onun
anahtarn
verse, oradan elini
uzatp ne
dilersen
alsan,
bu
ihsana
mâ-
lik olmay haznedara
m
yorarsn, yoksa elini uzatp ald-
na
m? unu bilirsin ki, anahtar
vermenin yannda
el
uzat-
mann o kadar kadri ve kymeti
yoktur.
Belki
kudret, sana
anahtar verendedir.
Çünkü nîmet senin
eline
o
anahtarla
geçmitir.
Demek ki, senin
kudretine
sebep
olan eyler
de
—ki
bunlar
amellerin vekilidir—
Hak
Teâlâ'nn
vergisi,
he-
diyesidir.
alacak ey, Hak Teâlâ'nn fazlndadr. Çünkü
sana
tâat,
ibâdet
hazinesinin anahtarn vermitir.
O kilidi
açma
yolunu
bütün
fâsklara
yasaklad.
Ve
günahkârlk
anahtarn onlara
verdi.
bâdet
hazinesinin
kapsn onlarn
üzerine balad. Onlardan
bir cinayet
ortaya
konulmakla
deil, kendi
adaleti
bunu böyle
kld.
Senden bir
hizmet
or-
Jaya
çkmasndan
deil,
belki
kendi
fazlndan
böyle yapt.
l
Eer bir kii
Tevhîd'in
hakikatini bilirse
onda hiç
bir zaman
ucub
(kendini
beenme) belirmez ?alacak
ey
budur
ki,
i
akll olan kii, bir fakire
cehâletine
ramen
mal
nasip oldu-
unu
görse: Ben akll
bir
kiiyim
Bununla
beraber
Hak
Teâlâ
beni maldan mahrum kld
dememelidir. Bu
gibi
kim-
seler bilmez
ki, akl, bütün nimetlerin en büyüü ve birinci-
sidir
-Onu
da
ihsan
eden
Allahü
Teâlâ'dr.
Eer
hem
mal,
hem akl
o
kiiye verselerdi ve
cahil kimseler
ikisinden
de
yoksun kalsayd
bu adalete uygun bir i
olmazd.
Ama
ge-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 226/394
227
ÖLÜM
ve
KIYAMET
rek
akll, gerekse fakir olan kii, böyle bir
ikâyette
bulu-
nunca
ona:{Sen
akln onun malyla veya sen
maln onun
t
akl
ile deitirir misin?
deseler,
bu
deimeye
raz olmaz-
larJBir
güzel
kadn
olsun. Ama
fakir
bulunsun. Bir
çirkin
ka-
dn
pek çok zîynet içinde süslü
-
püslü
görse:
Bu
ne
hik-
met
diye
düünür.
Bu kadar nîmet
bir çirkine verilir
de
ben
buna nasl
eriemem
O
güzel
kadn
bilmez
ki, Ailahü
Te-
âlâ'nn
ona
verdii
nîmet (yani güzellik) o çirkin kadna
ve-
rilen mal nimetinden daha faziletlidir.
Eer
hem para,
mal,
hem
güzellik,
bu
ikisi
ona
verilseydi,
bu,
adalete
yakn
bir
i olmazd. Bunun
benzeri
udur ki, bir padiah bir kimse-
ye bir at, baka bir kimseye de bir köle verse, at
alan:
Be-
nim
atm
var Padiah
niçin
köleyi bana
vermedi de
baka-
sna
verdi? der. Bu, cehaletten ötürü
söylenen bir
sözdür.
Bundan
ötürüdürki,
r
Dâvud aelyhisselâm bir kez
öyle
de-
miti:
Ey büyük Rabbim Hiç bir gece
yoktur
ki,
Davud'un
ailesinden
birisi
sabaha
kadar
namaz
klmam
olsun
Ve
hiç bir gün
yoktur ki, Davud'un ev halkndan
bir kii
oruç
tutmam olsun
O zaman Cenab-
Hak'tan
öyle
bir nidâ
geldi:
Ey
Dâvud Sana
bu
mertebe
yardmm
olmasayd
onlar
bu mertebeye
nasl ererdi?'imdi
bir lâhza seni ken-
di
haline
brakyorum Vaktâ ki,
Dâvud
aleyhisselâm kendi
haline ve
Allah'tan yardmsz brakld.
O,
öyle
bir
hata
i-
ledi
ki,
bütün
ömrü
boyunca
onun
hasret
ve
nedâmeti
için-
de kald.
^Eyüb aleyhisselâm
da Yüce
Allah'a
öyle yalvard: Ya
Rab Bütün
bu
belây
benim
üstüme
musallat
ettin Ben,
hiç bir zaman,
kendi
dileklerimi
senin muradnn üstünde
görmedim
Eyüb aleyhisselâm böyle
deyince
anszn
gök-
te
bir
bulut
belirdi.
Ondan
on
bin
biçimde
sesler
iitildi.
O
sesler öyle
diyordu:
Sen sabr
nereden
buldun?.
Eyyüb
aleyhisselâm bir
hatada bulunduunu anlad,
1
yerden
bir
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 227/394
parça
kül ald.
Bana
serptikten
sonra:
Ya
Rabbi
dedi.
Lütuf
ve
ihsan
Senindir.
Bundan
sonra tevbe
olsun
ki,
bu
sözü
söylemeyeceim.
Hak Teâlâ
da
öyle
buyurdu:
Eer
bizim
fazlmz
olmasayd
sizden
hiç
kimse
kendisini
temizleleyemezdi
bile. Nerde
kald
ki,
baka
iler
yapsn
(Nûr
Sûresi:
21)
Bundan
ötürüdür
ki
Resûlullah
Efendimiz:
Hiç
bir
kii kendi
ilmiyle
kurtulua
eremez
diye
buyurmu-
tur.
O zaman
ashab-
kiram:
Siz
de
mi,
yâ
Resûlullah
diye
sordular.
O da: Evet
buyurdu.
Ben
de kurtulu
bulamam
Ancak
kurtuluum Hak
Teâlâ'nn
rahmetiyle
olur
Bundan
ötürüdür
ki,
ashab-
kiram'n
seçkinleri:
Keke
toprak
ol-
saydk Yahut
hiç olmasaydk
dediler.
Sözün
ksas;
bun-
lar bilen,
her
birinin
korkusundan
ucup
dairesine
ura-
maz.
*
KUDRET,
GÜZELLK,
SOY SOP
BAKIMINDAN
KENDN
BEENMEK
TAM
APTALLIKTIR
j
Baz kiilerin
cehaleti
öyle
bir yere
varmtr
ki,
her
ey-
le kendilerini
beenirler.
Halbuki onlar
bunu
kendi
emekle-
riyle elde
etmemilerdir.
Onlarn
güçleri
ile
ilgisi
yoktur.
Bunlar
da kuvvet,
güzellik ve
soy
sop
gibi
eylerdir.
Bun-
larla
övünmek
ve
bunlardan
dolay
kendini
üstün,
bakala-
rn
hor ve hakîr
görmek
tam cahillik
ve
aptallktr.
Çünkü
âlim
ve
âbid
görünen bir
kii:
—
lmi
ben
kazandm,
ibâdeti
ben
yaptm, dese
o
kii-
nin
bir
hali
vardr ki,
bu da yalnz
cehalettir,
bilgisizliktir.
Ki-
mi kimseler
vardr
ki, zalimlerin
ve sultanlarn
nesillerini
beenirler.
Kendilerini
onlara
nisbet
ederek
bundan
ucub
duyarlar.
Eer
onlar,
cehennemde
ne
sfatta
olduklarn
k-
yamette
kendileriyle
dümanlarnn
nasl
alay
edeceklerini
bilselerdi,
onlardan
âr
edip nesepleriyle
övünmez
kendile-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 228/394
229
ÖLÜM
ve
KIYAMET
rini
beenmezlerdi.
Bilinmeli
ki, Resû
(SAV.)
in nesebin-
den
daha
erefli
nesep
yoktur.
Bununla
beraber:
—
Ben Peygamber
soyundanmi
diyerek
ucup
göster-
memitir.
Resûl soyundan
olan
baz
kimselerin ucubu,
öyle
bir
hal
alr
ki, kendilerine günahn
ziyan
olmadn
sanrlar,
ne
dilerse onu
yapmasnn
câiz
olduuna
inanrlar.
Ve
u-
nu
biraz olsun bilmezler
ki, atalarna,
dedelerine
muhale-
fet ettikleri zaman
onlarla
nisbetleri, ilgileri,
yaknlklar
ke-
silmi
olur. Resûlullah Efendimiz,
neseple,
soyla
övünüp
böbürlenmeyi yasaklam
ve
öyle
buyurmutur:
Hepiniz
Âdem soyundansnz.
Âdem
de
topraktan ya-
ratlmtr.
Bilâl-
Habei (Allah
ondan
raz
olsun) ezan
okuyordu.
Kurey
kabilelerinin ulu
kiileri:
—
Bu
kara
kölenin ne
kadar
deeri vardr
ki,
bu
dere-
ceye
ersin?
dediler.
O
zaman Allahü
Teâlâ'dan
u
âyet-i
kerîme
indi:
Sizin
Allahü
Teâlâ
katnda
en kerîm
olannz,
takvâ
yolunda
en ileride
olanmzdr.
(Hucurat
Sûresi:
13)
Bu âyet-i kerîme
nâzil olduktan
sonra Resûlullah
Efen-
dimiz'e u âyet
indi:
/
Önce en
yaknlarn
korkut.
(uarâ Sûresi:
214)
Resûl
(S.A.V.),
kz
Hazret-i Fatmâ'ya,
amcas
Abdül
Muttalib kz Safiye
Hatun'a,
ayr
ayr
isimleriyle
çararak
öyle
buyurdu:
Ey
Muhammed'in
kz
Fâtma Ey
Abdül
Muttalib'in k-
z
ve Resûlullah'n
halas*
Safiye
Kendiniz için
amelde bu-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 229/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
230
lununuz.
Ben Allah'n
huzurunda hiç
bir
eyde sizin için
faydal
olamam
r
Eer
Resûlulah
Efendimizin
yaknlarna
akrabal
ye-
terli
olsayd
Fâtma'y takvâ
ve ibâdet
zahmetinden
kurta-
rr,
o da güzel
yer,
içer,
iki
dünya da
onun
olurdu.
Gerçi
bü-
tün akrabalarn
efaat ümid
etmesi
yerindedir.
Lâkin
kimi
zaman olur
ki, günâh,
efaat
kabul
etmez
olurj
Nitekim
Ce-
nab-
Hak
öyle
buyurmutur:
-
Allah'n
raz
olduklarndan
bakasna
hiç
kimse
efaatta
bulunamaz.
(Enbiyâ
Sûresi:
28)
efaat
ümidi ile
insann
kaygusuz
gezmesi,
hasta
olan
bir
kiinin
babasnn
hekim
olmasna
güvenerek
perhiz
et-
meyip
bulduu her
eyi
yemesine
benzer. Böyle
bir
kimse-
de
hastalk
öyle
hâle gelir
ki, ilâç
kabul etmez
olur.
Hasta-
lk
bu dereceyi
bulunca
da
hekimin
ustal
fayda
vermez
olur.
Çünkü
hastann
mizac
deiir.
Doktor
ona
ilâç
ver-
mez,
verse
de
ilâç
bir
fayda
vermez
hale
gelir.
Bir
sultann
yannda
bulunmak,
onlarn
mahremiyetini
kazanmak Her
eyde
efaat
edebilirler.
demek
deildir.
Öyle
olur ki,
sul-
tann
düman
sayd kiiye
hiç bir
kiinin
efaati makbul
olmaz. Hiç
bir günah
da yoktur
ki,
Hak
Teâlâ'nn
gazabna
sebep
olmasn.
Allahü
Teâlâ
kendi
kzgnlklarn
günahlar-
da
gizlemitir.
Kimi
zaman
olur
ki,
senin
cezas
az
sand-
n
günah
Yüce Allah'n
gazabna
sebep olur.
Nitekim
Ce-
nâb-
Hak
Kur'an-
Kerîm'inde
öyle
buyurmutur:
Sîz,
bir eyin
kolay
olduunu
görürsünüz,
ama
o
ey
Hak
Teâlâ'nn
katnda
çok büyük,
çok
yücedir.
(Nûr
Sûresi:
15)
Bütün
müslümanlar
da
efaat
umud
ederler.
efaat
umudu ile
akll kiilerin
kalbinden
korku
giderilip
uzakla-
tnlmaz./Korku
ile
kendini
beenmilik, ikisi
bir
yerde
top-
lanmaz.
1
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 230/394
231
ÖLÜM ve
KIYAMET
I
GAFLET,
DALÂLET,
GURUR
ve
SAPIKLIK
Ey salih
kii
Sen
bil ki, bir kii,
âhiret
saadetinden
mah-
rum olursa undan ötürü
mahrum olur: O
kii
din
yolunda
gitmesini
bilmez. Din yolunda
gitmesini
bilmeyen
undan
ötürü yolda
gidemez
ki,_yolju
bilmez.
Yahut bilir de
yol al-
maya
gücü yoktur.
Bu yolda
yürüyememenin
sebibi
de
o
kimsenin
j^ehyete
esir olmas
ve ehvet
ile baa
çkama-
masdr. Bir
kii yolu bilmezse,
yine
sebebi,
gaflete
dür
mek, bir eyden
habersiz olmaktr.
Ya yolu
kaybetmitir
yahut yolda
olup
bir cins
âcze
dümütür]
Bu
yolda
gide-
memekten doan
âkilii
anlatmtk.
Bunun
benzeri
u
kimse gibidir ki, o kii
bu
yola
gtimek
diler,
yolda
dik
yoku-
lar,
almas
güç
tepeler
vardr.
Kendisi zayf
olduundan
ötürü
dar
geçitleri
amaa
güç
bulamaz
ve
ölür,
gider.
Bu
yolun
tehlikeli
geçitleri, makam
sevgisi, üst
dereceye
var-
mak istei,
mal
dilei,
karn (yeme,
içme)
ve çiftleme
eh-
vetidir.
Bu istek ve dilekler, bu
ehvetler
her
kimde varsa,
tehlikeli geçitlerin
birinci
bölümünü geçer,
ama
ikincisinde
eli,
aya
kesilir,
âc^e
düer.
Ama
kimi kiiler olur
ki ikinci
zor
geçidi
de
am, fakat
üçüncüsünde
âciz kalm
olabi-
lir.
Bu
üç
türlü tehlikeli
geçidi
arkasnda
brakmayan,
onla-
r
geçemeyen
kii maksadna da
eriemez.'
]
LAma
bilgisizlik
sebebiyle
olan
âkilik
(isyan)
üç
cinstir:
|
Birinci
cins
akilik:
Bu,
gaflet ve
bilgisizlik,
dinden
ha-
bersizliktir. Ona
nadanlk
(cahillik)
derlerNâdan
olan,
öy-
le bir kimseye
benzer ki, o kimse
yolurfbanda
uyumu,
kalmtr.
Kafile
de
ileriye
gitmitir.
Eer, birisi
onu
yandr-
mazsa, orada
helâk olup gider.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 231/394
HÜCCETTL-SLAM
MAM-I
GAZAL
—
232
Jkinci cins
akilik:
Dalâlettir
ki,
ona
'yolunu
arm,
sa-
ptm
denir.]
Onun
benzeri
udur:
Bir
kii
Dou'ya
gitmek
ister.
Batya yüz
tutmu,
gitmitir.
Ne
kadar
uzaa
giderse
maksadndan
o
kadar
uzaklar.
Buna
uzaklk
yoluna
ulam
denir.
Ama
u kimse
ki,
saa
sola
yalpa
vurarak
giderse
o
da yolunu
armlardandr,
o da
dalâlettedir.
Ama
onunki
uzaklk
yoluna
sapma
saylmaz,
belki
yolu-
nu
arma
saylr.
L
Üçüncü
cins
akilik:
Gururdur.
Ama
ona
kuku,
kötü
düünce,
bâtl
düünü
denir.
'Bunun
benzeri
udur:
Bir
kii
Hacc'a
gitmek
ister.
Kendisinin
çölde
hâlis
altna
ihti-
yac
olacan
zanneder.
Nesi var,
nesi
yoksa
satp,
altn
alr.Ama
bunlar
kalp
altndr.
O ise
bunlarn
kalp
olduunu
bilmez.
Kendisinin
kâr
ettiini
sanr.
—
Artk
murada
ereceim
diye
ümitlenir.
Bir
çöle
varr
ki,
her
kimse
o
altn
gösterse
kimse
ken-
disine
bakmaz
bile.
Ne
felâkete
uradn
anlar.
Böyle
kimseler
hakknda
u
âyet-i
kerîme
nazil
olmutur:
Kyamet
günü
çok ziyan
edenler,
dünya
hayatnda
çok
zahmet
çekip
iyi
bir
i
ilediklerini
sanm
olanlar-
dr.
(Kehf
Sûresi:
103-
104).
Ama
sonunda
yanl
i
yaptklarn
anlarlar.
Bu
gibi
ki-
ilerin
kusuru,
sarraflk
örenmeden
öce
altn
ele
geçir-
mektir.
Tâ
ki
kalp
altn
ile
halis
altn
ayrt
etmeliydi.
Eer
sarrafla
akl
ermiyorsa
bâri altn
bir
sarrafa
göstermeliy-
di.
Eer
onu
da
yapamyorsa,
bari
altn
mihenge
vurayd.
Sarraf
dediimiz
kii
pirdir
ki,
o, iinde
ergin
bir
ustadr.
O
da
bu
pîrler
derecesine
ermeli,
yahut
da
bir
pîrin
hizmetin-
de
bulunup
ona
kendi
halini
bildirmeli.
Eer
bu da
elinden
gelmiyorsa
kendini
ve
kazand
bilgileri
mihenk
tana
vurmaldr.
Bu
mihenk
ta
onun
kedisini
arzu
ve
dilekleri-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 232/394
233
=
OLUM
ve KIYAMET
dir.
Yâni
kendi
tabiatnn
ve
havasnn dilei
yönünde olan
her
eyi
terk
eylemesi
gerektir.
Çünkü
o ey bâtldr.
Bazen
bunda da
yanllk
yapld
olur,
ama
çoklukla
doru
olur.
Böylece
ekavette
ilk
as
nâdânlk, bir
eyi tam
bilmemek;
cahilliktir.
Ve
bu
üç
bölümdür.
Bu
üç
bölümü
et-
raflca
bilmek
ve
marifetle
onun
ilâcn
bulmak Farz'dr.
Bu
ilâcn
asl
onun
yolunu
bilmektir.
Ondan
sonra
bu
yol-
da
gitmektir.
Eer,
bu ikisi
meydana
gelirse
geriye
hiç
bir
ey kalmaz.
Bundan
ötürüdür
ki,
Hazret-i
Ebû
Bekir
Sddk
(Allah
ondan
raz
olsun)
öyle
derdi:
Allah'm
Bize
hakk
hakikati üzere
göster.
Ve
ona
uy-
mak
için
bize
kudret
ve
kuvvet
ver
f
Bundan
önceki
asllarda,
yapamamann,
kudret
bula-
mamann
ilâcn
anlattk,
tedavisini
bildirdik.
imdi
de
bil-
memenin
ilâcn,
cehaletin
tedavisini bildirelim.
GAFLET
ve
CEHÂLETN
LÂCI
Birçok
kii
hicapdadr.
Bunlar
gafletten
ötürü hicaba
bü-
rünmülerdir.
Ve
insanlarn
yüzde
doksan
dokuzu
bu gaf-
let
hicabndadrlarfGafletin
sebebi
udur ki, onlar ahiret
i-
~
lerinin
tehlikesinden
habersizdirlerl.
Eer
haberleri
olsay-
d, tevazu
göstermezler
miydi? Ademolu
öyle
yaratlm-
tr ki, her
nerde
tehlike
görse
ondan
saknrJÂhiret ileri-
nin
tehlikesi
ise
ya:
,
1
—
Nübüvvet nuru
ile
görülür.
2
—
Ya
nübüvvet
nidas ile bilinir.
Bu
nübüvvet
nidas,
ya
nebinin
bakalarna hitabdr,
ya
da âlimlerce
bilinir
ki,
âlimler
nebilerin
varisleridir.
Bir
kim-
se
yol
üstünde
uyuya
kalm ise,
ona
efkatli,
uyank
bir
ki-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 233/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
234
i gelmeli ki, uyandrabilsin. O uyank kimse dediimiz
de
peygameber
veya onun naibleri, vekilleridir
kl
v
bunlar, da
din
alimleridir]Bütün
nebiler halk
uyarmak
içni gönderil-
milerdir. Nitekim Hak Teâlâ
öyle
buyurmutur:
Ey
Muhammed,
ben seni halk gaflet
uykusundan
uyarasn diye gönderdim.
(Yasin Sûresi:
6).
Yine
u âyette Cenab-
Hak
öyle buyurdu:
Ey
Muhammed
Biz sana Kur an
indirdik
ki,
kendi-
lerine
senden önce
bir
korkutucu
Peygamber
gelme-
mi
olan bir kavmi korkutasn. Belki
de
onlar hidayete
ererler diye (Secde Sûresi:
3).
Allahü
Ceile
Celâluhu
yine öyle
buyurdu:
kindi zamanna and olsun
ki,
bütün insanlar zi-
yandadr. Ama imana
gelenler, salih
amel ileyenler ve
sabr
tavsiye
edenler
bu
ziyânn
dndadr.
(Asr
Sûre-
si: 1
-
2
-
3).
Ziyana urayanlarn hepsi cehennemin
kenarnda
yara-
tlmlardr. Ve
Allahü Teâlâ
yine
öyle buyurmutur:
Artk kim azgnlk
edip kâfir
olursa,
dünya yaay-
n
üstün görürse,
hiç
üphe yok
ki,
Cehennem onl-
man
gidecei
bir
yerdir.
Fakat
kim
ehvetlerine
kar
koyarsa o kii
cennete kavuur.
(Nâziât Sûresi:
37
-
40).
nsanda
ehvetin aldatc ve
ba
döndürücü
havasnn
benzeir,
cehennem
kuyusunun
üstüne
örtülmü
hasr
gibi-
dir. Bir
kimse o hasr
üzerinde
yürürse
kuyuya düer.
,
i
ehvet
cennet
yolundaki
dar
geçitler gibidir
ki,
oraan
geçince kukusuz cennete
eriilir.
Bundan ötürü Resûl
(S.A.V.)
öyle
buyurmutur:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 234/394
235
========^^
ÖLÜM
ve KIYAMET
—
Bir
kimse
kendi
nefsine ho
gleen
eylere
kar du-
rursa
o kii
Cennete
girer.
Bir kimse
nefsin
itiha
duyduu
eylere
özenirse
o kii
de
cehenneme
düer.
Bundan
ötürü
dada
yaayan
kavimleri
arasnda din
bilgini
yoktjL
Onlar
gaflet
uykusunda
kalmlardr.
Hiç
kimse
onlaryuarmamtr.
Bu
sebeple
din
yoluna
gitmez-
ler.
Köylerde
yaayan kiiler
de böyledir.
Onlarn
da
aras-
nda
din
bilini
az
bulunur.
Köyleri
mezarlklara
benzetmi-
lerdir.
Nitekim
Resûl
(S.A.V.)
öyle
buyurmutur:
—
Ekin
ekenler
kabir
sahipleri
gibidir .
Bulunduklar
ehirde
minber
bulunup
dû
ona
çk&ct^a
ve
nasihatlar
verecek
âlim
olmazsa,
ya
da o ehrin
âlimi
din ileri
ile
uraacana
dünya
ileriyle
urarsa
o ehir
halk
gaflette
kalm
olurlar.
Byole
bir
âlimin
kedi gözü
uy-
kudadr.
Bakalarnn
gözleri
nasl
uyanatfbilir? Eer
eh-
rin
âlimi
minber
üzerine
çkp
meclis
kurar,
u
kafas
bo
vâizlerin
âd#
gibi kafiyeli
sözler,
garip
lâfjr
söylerse, Al-
lah'n
rahmet
vaadlerini
anlatr,
halrrk
umtuiarndan
ma-
rur
veya
korkularndan
umutsuz
klarsa,
öyle
ki,
onun
sö-
zü
ile
halk, he
ne
sfatta
olursa
olsunlar
ilâhî
rahmetin
on-
lara
erimesinen
kuku
duysalar,
bu gibi halkn
hâli
gafille-
rin
hâlinden
daha
betej;
olur.
Bunun
benzeri
udur:
Yol
ba-
nda
uyumu
bir
kimes
vardr.
Onu
bir
kii
uyandrp
ona
birkaç
kadeh
arap verir.
O
da sarho
olup
yklsa,
bana
elli
tekme
vursalar
haberi
ofmaz.
Oyas
bu
bedbaht,
bunda
önce
he^ne
türli}
söz
iitse
kolaylkla
uyanrd.
Her
âsî
kii
bir
mecliste
otumca
u
sfatta
olan
kiilere
benzerler
ki,
ar-
tk
âhiret
tehlikeleri
hatrna
gelmez
olur.
Ona her
ne türlü
söylersen:
—
Allah
Kerîmdir
Allah
Rahimdir
Benim
günahmdan
ona
ne
ziyân
gelir
Cennet
gepgenitir.
Orada
bana yer
bu-
lunmaz
m?
der.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 235/394
HÜCCETTL-SLAMMAM-I GAZAL
236
Bu sözler
gib
inice
bo
sözler onun dimana
gelmee
balar.
Bir
vâlz,
bu
sfatta
olursa,
o
kii
Deccal
olur
ki,
halkn
kanna
ve
dinine kasteyler.
Bund
benzer
u
hekimdir ki,
hararetinden
ölüm haline gelen
hastaya
ilâç olarak bal
ye-
dirir. Gerçi bal devadr.
Fakat,
hastalk souktan olursa i-
fâdr.
Hak Teâlâ'nn
rahmetini
ümid edinmek yolunda
inen
âyet
ve
hadîs-i
erifler
de,
iki
hastaya
ifâdr.
Bu hastalar-
dan
birisi,
o
kadar
günah
ilemitir
ki,
artk affedilmekte
ümidi kesilmitir.
Bu
ümitsizlikten
dolay tevbe etmeyi
bil-
mez.
r
—
Benim tevbem hiç bi rzaman kabul edilmez der.
te bu
âyet
ve hadîsler onun
gibisine ifâ olur. Nitekim,
Cenâb-
Hak
öyle
buyurur:
Kullanma söyle
ki,
Hak Teâlâ'nn
rahmetinden
ümit kesmesinler.
Eer
rücû
edip
tevbe ederlerse
Hak
Teâlâ
onlarn
bütün
günahlarn yarlar. (Zümer
Sûre-
si:
53)
Bu âyet ancak ondan
sonra gelen
âyetle
birlikte
okun-
maldr.
O
da
udur:
Size azap
erimeden
önce, Rabbinize
dönünüz.
Kendinizi O
na
teslim ediniz. Sonra size yardm eden
bulunmaz.
(Zümer Sûresi:
54).
Bu ümitsizlik hastasna söylemek gerekir ki:
Eer
kim-
ki, günahlardan
yüz çevirir,
ciddi ve
kesin kararla
Kur'an'n
emrine
uyarak
Allah'a yönelirse, Allah
günahlarn
ba-
lar.
Bir
hastalk
da u
kimsenin
hastaldr
ki,
o
kiiye bir
korku satar.
Öyle
ki,
mücahededen, yani
ibâdet
ii
ile
u-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 236/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 237/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I GAZAL
===
238
rine
kadar gitmek,
onlar arayp doru yola çekmek vâcip-
tir. Bundan, halkn
yüzde doksan dokuzunun gaflet uyku-
suna daldklar,
onun perdesinde
örtüldükleri,
âhiret ileri-
nin
tehlikesinden
habersiz
bulunduklar
anlald.;
Gaflet,
öyle
bir
illettir
ki,
ilâc hastann
elinde deildir.
Çünkü,
gâ-
filin kendi gafletinden haberi olmaz ki,
bunlarn ilâcn ara-
sn.
O
kiinin ilâc
âlim
kiinin
elindedir?
Küçük
çocuklar
anne, babalarnn
ve
hocalarnn
sözü
ile
gafletlerinden
uyanrlar.
Halk
da
vâizlerin,
nasihatçlarn
sözleriyle
uyan-
a
varr. Ama
bunlar gibi
vâiz
az bulunduu için
gaflet has-
tal
müzminlemi,
insanlar onun
perdesine bürünmü-
tür. Eer âhiret
haberlerini
konusalar, dillerinin
ucu ile ko-
nuurlar. Onlarn ileri, yürekleri,
âhiret sebebinden,
onun
dertlerinden ve korkusundan
habersizdir.
Ama kalbde kor-
ku
olmadktan
sonra
öüt
verilip
verilmemekte
hiç
bir fay-
da
yoktur.
[Bir
ksm
halk
vardr ki,
bunlar
da
âhiretten
gafildirler.
Fakat bunlar, doru olann aksine inanlarda
bulunur,
ters
düünürler.
Hak yolundan
azarlar
Bu azgnla
be
örnek
verelim.
Böylece
onlar anlatm
oluruz:
Birinci
Örnek:
Bir ksm
halk,
âhireti
inkâr
etmilerdir.
öyle bir inanca varmlardr
ki,
Âdemou
öldüü
vakit
yok olur, gider.
Bu tpk otun, nebatn
kuruyup
mahvolma-
s
veya
mumun sönüp
gitmesi, gibidir,
derler.
Bundan
ötü-
rü
takvâ halkasn
boyunlarndan
çkardlar.
Dünyada
ho
geçinip,
ho elenmeye daldlar. Öyle
sanrlar
ki, Peygam-
berler
dünyada
söyledikleri
sözleri
makam
sevgisi
ve
ken-
disine uyan
kiileri
toplamak,
ele
geçirmek için
söylemi-
lerdir. Kimi zaman olur ki, açkça:
DALÂLET
ve
DALÂLETN
LÂCI
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 238/394
239
ÖLÜM
ve
KIYAMET
—
Cehennem
haberi,
tpk bir
okul
çocuuna:
Eer
okula
gitmezsen,
seni
sçanlar
ülkesinde
hapsederim,-
de-
meye
benzeri
derler.
Bu
talihsiz kiiler
eer
düünmü
ol-
salar,
o çocuk
okula
gitmedii
zaman
düece
bedbahtlk,
sçanlarn
inine
dümesinden
daha
beterdir.
Nitekim
uzak
görülüler,
basiret
ehli
olanlar:
—
HakTeâlâ'dan
yüz
çevirmek
bahtszl,
cehennemin
ateinden
beterdir
demilerdir.
[Hak Teâlâ'nn
yolundan
,
ayrlmann
sebebi, insann
hava ve
hevesine
uymasndan
ileri
gelir.
Hakk
inkâr,
nefsin
hevesine
uygundur7?Çünkü
in-
san
tabiat
kendisinden
baka
bir
eyin var
olmasn
iste-
mez.
Bunun
için
halkn
çouna
inkâr
üstün gelmitir.
Her
ne kadar
dille
söylemezler,
hatta
bunu
kendilerinden
bile
gizlerlerse
de
onlarn
davranlar,
yaptklar
iler,
hal
ve
hareketleri,
bu
düüncelerini
gösterir.
Çünkü
onlarn
hali
dünya
için
ne
kadar
çok zahmet
çekilecei
korkusundan-
dr.
Eer
âhiret
tehlikelerine
inanm
olsalard,
âhiret
zah-
m
e
tin
|öyle
kolay
bir
ey
sanmazlardjBunun
da
ilâc
âhi-
masdr.
/
Âhireti
tanmann
da
üç
yolu
vardr:
;
fBirinci
yol:
Cenneti
ve
cehennemi
bilmek
ve
Allah'a
itâ-
at
edenle
Allah'a
âsî olann,
din
dümannn
derecelerini
gözü
ile
görmektir.
Bu
mertebede
görü,
nebilere
ve
velîlere
has
bir
görü-
tür.
Onlar,
her
ne
kadar
bu
maddî
dünyann
içindedirler,
ama
öyle bir
hale
ererler
ki,
bu
hallerine
fena
(yokluk)
de-
nir.
O
mânevî
cihann
hallerini
müahade
ederler]
Çünkü
bu
görüten,
bu
müahededen
insan
alkoyan
perde,
gör-
menin,
iitmenin
ve öteki
duygularn
baka ilerle
ura-
mas
ve
ehvetlerin
ayaklanmasdr.
Kitabmzn
Ünvanlar
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 239/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL
240
ksmnda buna
iaret olunmutur. Fena halleri
çok
aziz
hallerdir.
Fakat
âhirete imân olmayan kii buna
nasl
imân
getirebilir?
Bunu nasl
diler?
Dilese bile nasl
ona
eriebi-
lir?
kinci yol: Akln yol
göstericiliime
insann hakikatinin
ne olduunu,
Ruh'un
niteliini bilmektir
ki:
1
—
Ruh,
öz benlikte
ayakta duran bir
cevherdir.
2
—
Ruh,
vücut
denen kalptan
müstani,
vücut kalb
ise
ruhun
binei ve
âletidir.
3
—
Ruh'un terkibinde kalp
(beden)
bulunmaz.
4
—
Kalbn yok olmasiyie
ruh
yok
olmaz.
Bunlar
bilmenin yollar vardr ama garip ve
güçtür.
Bu
ilim
de
âlimlerin
yoludur^Bunu
da
kitabmzn Ünvanlar bö-
lümünde
anlatmtk.
Üçüncü
yol: Bu, bütün halkn
yoludur.
Bu
yoldakilerin
marifet nûru,
Peygamberlerden,
evliyalardan,
âlimlerden.,
din
bilgisi
geni kimselerden insana
geçer. Hatta görüp ko-
nutuu
bilgili
kiilerden
de
bu Nûr'u alr.
te bu
Nûr'a
imân denifOBir kimse ilimde
pimi
bir üstadn, bir
pîr'in
ve
takvâya
dükün bir
bilginin
sohbetinden uzak kalrsa
o ki-
i
ekavette
kalr.
Üstad,
ne
kadar
bilgi
sahibi
olursa
on-
dan geçen
nûr
da
o
kadar yüce olur.
Bundan ötürüdür
ki,
halkn güzel talihli olanlar Ashâb-
Kiram'dr.
Çünkü Resû-
lullah Efendimizi
görmüler,
O'nun
konumalarn
dinle-
mi, O'nunla
eref duymu,
saadete
ermilerdir.
Yine bun-
dan
ötürü
Resûl (S.A.V.) öyle buyurmutur:
•
I
V-
—
nsanlarn
en
iyisi,
benim
zamanmda
olan
kiilerdir.
Onlardan
sonrakiler
de
benim
zamanma yakn olan
kim-
selerdir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 240/394
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Bunlarn örnei
öyledir:
Bir
çocuk,
babasn ylandan
kaçarken
görse,
bu
hallere nice
kez
ahid
olsa, hatta ba-
basnn kendi evini
bile
brakp kaçtn görmü bulunsa,
o
zaman
zarurî
olarak
anlar
ki,
ylan
zararldr
ve
ondan
kaçmak
gerektir.
Zavall
çocuk
da
o
hale
gelir ki, nerede
bir
ylan
görse ylann
zararn hakikatiyle bilmese
de
ondan
kaçmaa,
uzaklamaa
balar.
Çocuk kimi
zaman
olur ki:
Ylanda zehir
vardr
diye
sözler
iitir.
Ama zehirin
hakikatini
bilmez.
Lâkin
ylandan
büsbütün
korku
duyar.
Peygamberlerin
görülerinin
benzeri
de
unun
gibidir
ki,
ylan
birkaç
kiiyi
srr, onlar öldürdüü görülür.
Onun
zarar
defalarca
görülmü olduundan ylann zararl oldu-
u
bilinmi
olur.
nce
eleyip sk dokuyan din âlimlerinin
de
meseli
unun
gibidir
ki,
ylann srdn görmemitir, lâkin
bir
cins
kyaslama
ile
insann
bedenini mizacn
ve
ylann
mizacn
anlar. Bu
iki
mizacn
arasnda
bir zddiyet olduu-
nu
bilir.
Böylece
de bu
yolla bir yakîn
meydana
gelir.
Lâkin
bu müahede,
gözle görmek gibi olmaz.
,
Büyük
din âlimlerinin
dnda bütün halk
imân
büyük
kiilerin
ve
o
din
bilginlerinin
sohbetinden meydana gelir,
insanlara
geçer. En kolay ilâç
da
budur.
l
kinci Örnek:
Bir
ksm
inkarclar vardr,
âhireti inkâr
et-
mez er,âhiretin
olduuna
da
kesin
olarak itikat
etmez,
inanmazlar?,
Lâkin arp kalarak:
—
Bu
srr
hakikatiyle
bilmek
olmaz
derler.
eytan
da
onlara
bunu delil gösterip. Onlar
da
öyle
derler:
>
—
Dünya
göz önündedir. Âhiret
ise
üphelidir.
Gözle
görüleni
üpheli olana vermek
doru olmaz.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 241/394
HÛ
CCETFL-SLAM
MAM-I
GAZAL
242
Fakat
bu
delil
geçersizdir,
bâtldr.
Çünkü
âhiret
ehlince
âhiret
yakînen
bilinmektedir.(Bu
gibi
akn
kimselerin
ilâ-
c
udur ve
onlara
öyle
denilmelidir:
—
lâcn acl
kesindir. Ama
ifâ
vermesi
üphelidir.
Buna
ramen ilâc
içersin.
J
Nitekim deniz
yolculuunun
tehlikesi
kesindir,
bu tehli-
ke
her
an doabilir. Ama
ticaretten
kâr edilmesi
üphelidir.
Buna
ramen ticaret
yaplr.
Eer
bir
kii
susuzluk
halinde
sana:
—
Bu
suyu içme Ylan
o
kaba
ban sokmutur
dese,
bu
an
su içmenin
lezzeti
kesin,
zehir
ise
üpheli
olduu
halde
sen niçin
o suyu
içmekten
çekinir,
kaçnrsn?
•
Eer
bu
kii:
—
Bu
nesneler
ilenirse
bunlarn
ziyan
büyüktür.
ayet
zehir
haberi
doru
olursa
ölüme
yol
açar,
ona
ise
sabrey-
lemek
olmazi
derse
biz
de ona
öyle
cevap
veririz:
—
Artk
bunun
gibi
dünyann
tad,
lezzeti
de yüz yldan
fazla
deildir.
O yüz
yl
da geçerse
sanki
rüya
gibi
olur.
Âhiret
ise ebedidir.
Eer âhiret
yalan
olsa sen
öyle
birkaç
gün
^u
dünyada
yokmusun
san
Nitekim
ezelde
yoktun
ebedde
de
olmayasn
Âhiret
gerçek
olursa,
ebedî
azap-
tan kurtulmu
olursun.
,
Bu yardm
Hazret-i Ali
(Allah
onun
yüzünü
kerîm
klsn/
Efendimizdendir
ki, âhireti
inkâr
eden bir mülhide,
öyle
dedi:
—
Eer
senin dediin
gibi ise,
hepimiz
kurtuluruz.
Yok,
eer i
dediin gibi
olmazsa
biz
kurtuluruz.
Sen
ise kurtu-
lamazsn
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 242/394
243
====^^
ÖLÜM ve KIYAMET
Üçüncü
Örnek:
Bir
ksm insanlar vardr ki, âhiret'e
imân
getirmilerdir, lâkin
öyle
derler:
—
Âhiret
kazanc,
veresiye
al
-
veri'tir. Dünya
ise
k-
zl apar
gibidir. Salam akçe, veresiy
al
-
veriten
daha
iyidir
J
Bunlar,
u
kadarck
bilmezler
ki, salam
para
veresiye
al
-
veriten
u zamanda
daha iyidir ki, salam para ile
veresiye
al-veri eit olmaldr.{Âma
veresiye
1.000 olur
da
nakit
para
1
(bir)
olursa
veresiye o nakit paradan daha
iyidir]
Nitekim
halkn
çounun
muamelesi
bu
veresiye
al-
veri
e
olur.
Bu da delâletten,
eri yola
sapmadandr.
Kimi
kiiler
vardr ki
bu
kadarn
idrâk edemezler.
Dördüncü Örnek:
Bunlar
o kimseledir ki,
âhiret'e imân
getirirler.
Lâkin
bu
dünyada
bütün
ilerinin
murad ettikleri
ekilde olduunu
görürler. Özleri için
dünya
nimetlerini
ha-
zr
bulunca:
—
Bu
dünyada
nimetler
içindeyiz. Öteki dünyada
da
ni-
metlere
bouluruz. Hak Teâlâ
bu
nimeti bugün
bize verdi,
yarn
da
bizi
böyle
sevindirir,
derler.
J
Nitekim
Kehf sûresinde zikredilen iki kardein hikâyesi
buna
benzer
ki,
kardein
biri
mal sahibiydi, zengindi. Dier
kardeine
öyle dedi:
—
Eer
ben Rabbime eriecek olursam,
âhiretimi
dün-
yamdan daha hayrl
bulurum. (Kehf
Sûresi:
36).
Öteki karde
de öyle dedi:
—
Eer
Rabbine
döndürülecek
olsan,
Rabbinin
katnda
benim
için iyi bir
hal (Cennet)
vardr (Fussilet Sûresi:
50).
[Bu
dalâletin ilâc
udur
ki,
o
gibi
kii
unu
düünmelidir:
Bir kiinin
sevgili
bir olu ile zelil bir kölesi olsa, olunu
her zaman
okulda ve öretmenin
tokatlar
altnda ister. Kö-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 243/394
HÜCCETÜ'L-SLAMMAM-I GAZAL
—
244
leyi
ise salverir. Öyle ki, o, ne
dilerse
onu
yapar,
ne
yerde
olursa
olsun gezip
hiç
bir i
ilemez.
Çünkü
o adam, köle-
nin
bedbaht
olmasndan
üzülmez
ki
Eer
köle
bu
serbest-
lii
düünür:
—
Efendim
beni
sevdiinden ötürü
serbest
brakyor
Beni, kendi olundan daha çok seviyorl
derse bu, kölenin
ahmaklna
iaret olur.
j
Hak
Teâlâ'nn
yolu
budur ki, kendi sevdiklerini
dünya-
dan
saknr,
dünyay
dümanlarna balar.
Dünyann
ra-
hatlnn
benzeri
u
kiinin
rahat gibidir ki, tembellik
edip
ekin
ekmeyen
kiiye
benzer.
Ekin
ekmeyen
de,
üphesiz,
ekin biçemez.
r
,
L
Beinci
Örnek: Onlar
da
u
kimselerdir ki:
—
Allahü
Teâlâ
Kerîm'dir, Rahîmdir,
Cenneti hiç bir
ku-
lundan esirgemez
derler.
j
Bu cahillerin
cahili,
bu
bilgisizlerin
bilgisizi
kiiler
unu
|
bilmezlerki, bundan ziyâde
kerem
nasl
ve
nice
olur
Uj
cennetin sebeplerini
Hak
Teâlâ onlara dünyada
verdi,
top-
raa bir tane tohum ekseler, yedi yüzünü
devirirler.
Birkaç
zaman
ibâdet
etseler,
ebedî
olarak padiahla
(mutlulu-
a)
eriirler.
Eer
kerem
ve
rahmin
mânâs
bu
ise,
yani
to-
humu
ekmeden
biçmekse, sen
ekmeden
ekini,
çalma-
dan ticareti ve
rzk
istemeyi niçin yapmak
istemedin?
Sabret
ile Hüdâ
kerîmdir.
Her
eyi
yapmaa
kudreti
vardr.
Tohumsuz, ekmeden,
devirmeden
bitki yetitiren
Ordur. Nasl O'na imân getirmezsin
ki, Allahu
Teâlâ
öyle
buyurur:
Yer
yüzünde hiç
bir
canl yoktur
ki,
rzkn
Allahu
Teâlâ vermi olsun. (Hud
Sûresi:
6).
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 244/394
245
ÖLÜM ve
KIYAMET
HakTeâlâ'nn
Kerîm ve Rahîm
olduuna
âhirette inanç
getirirsin Cenab-
Allah, bununla
birlikte
öyle buyurur:
nsana,
sâ'yinden
(kendi
emeinden
ve
çalma-
sndan) baka hiç bir
kazanç
yoktur.
(Necm
Sûresi:
39).
Nitekim Resûlüllah
Efendimiz
öyle
buyurmutur:
Ahmak
o
kiidir
ki,
hem
nefsinin
havasna
uyar
ve hem
de
Allah'tan ihsan bekler.
Bu,
bir
kadna
sahip
olmadan
ve
çiftlemeden
(tohum
ekmeden)
evlât
istemeye benzer.
Bunun gibi
kimseler:
—
Evlâdm
olsal
diye umuda düse
bu
aptallktr.
Bununla
beraber, Allahü Teâlâ
Kerîmdir.
Tohumsuz
ev-
lât
yaratmaa
kadirdir. Ama
u
kimse
ki, tohumunu
ektik-
ten sonra çocuu
için ümitte bulunsa:
—
Allahu
Teâlâ
türlü âfetlerden saklasn
Bir
çocuun
olsun
diye
duâ etse, o
kii akll
bir kiidir. Bir kimse
eer
bu kii gibi imân
getirmemi yahut imân
getirmi
de
salîh
ameller ilememi olsa ve âhirette
kurtulu ümid etse, o
ki-
i
aptaln
biridir. Bu
iki
eyi
ileyen
kii,
HakTeâlâ'nn
faz-
lndan ölüm ânnda imânn
âfet
yldrmlarndan
saklama-
sn
dilese,
o
akll
bir
kiidir.
Öteki
ise
marur
kiidir.
u
insanlar
ki:
—
Allah
bizi
bu
dünyada
iyi
tuttu,
öteki dünyada
da
iyi
tutar
O, kerîm
ve
rahîmdir,
dese
Hak Teâlâ
ile
içlerine
gu-
rur dümü kimselerden
olurlar.
Ama
u
kimseler
ki:
—
Dünya
bir kâse
gibidir. Gözle
görülebilir. Ama
âhiret
üphelidir
derler,
bunlar
da
dünya
gururtd^ymulardr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 245/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
=====
246
Hak Teâlâ
bu
ikisinin
hakknda
öyle
buyurmutur:
Ey
insanlar
Benim
vâad
ettiim
ey
haktr.
Sakn
dünya
hayat
sizi
aldatmasn
ve
sakn
eytan
size
Al-
lah
balar
diye
güven
vermesin
Bir
kii
iyilik
ya-
parsa,
kendisi
de iyilik
görür. Bir
kimse
kötülük
yapar-
sa, kötülük
görür.
(Lokman
Sûresi:
33).
HakTeâlâ'nn
bu vaadi
haktr,
dorudur.
Buna kulak
tu-
tun. Ne
dünya ile
marur
ol,
ne
de Hak
Teâlâ
ile
öün.
GURUR
ve
GURURUN
LÂCI
Gurur
içinde
olan
kiiler
aklanmlardr.
Bunlar
öyle
ki-
ilerdir
ki,
özlerine
ve
özlerinin
amellerine
iyi
zanlarda
bu-
lunurlar.
Sanrlar
ki,
yaptklar
her i
güzeldir,
iyidir.
Kendi-
lerine
bir
âfetin
erimesinden
gâfillerdirv
Kalp
olan
bir
eyi
halisinden
ayrmay
bilmezler.
undan
ötürü
ki,
sarrafl
örenememilerdir...
Ve
renge,
sûrete
gurur
duymaktadr-
lar.
Ama ilim
ve
amelle
uraan
kimselerin
de
yüzde
dok-
san
dokuzu
gururludurlar.
Bundan
ötürüdür
ki,
Resul
(S.A.V.)
öyle
buyurdu:
—
Kyâmet
gününde
Hazret-i
Âdem'e
Zü
niyetinden
nasibi
cehennem
olanlar
dar
çkar
denir
Âdem
de:
Ne
kadarndan
ne
kadarn
çkaraym?
diye
sorar.
O'na:
Binde
birini
kcft
Kalan
dokuz
yüz
doksan
do-
kuzunu
çkar.
te onlar
cehennem
ehlidir
derler.
^
Cehennem
ehli, ebedî
olarak
orada
kalacak
olanlar
de-
ildir.
Aksine
cehenneme
girmesi,
cehennemden
geçmesi
gerekli
olan
kiilerde
cehennem
ehlidir.
Cehennem
ehlinin
bir
taifesi
Gurur
ehlidir.
Bir
ksm
kendi
noksanlarn
bilse-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 246/394
247
=
ÖLÜM
ve KIYAMET
ler
de,
kendilerini kemâle erdirmek
için
gayretleri
az ve
âciz
kimselerdir ki,
kendi dilek ve
ehvetlerini
tutsa
ol-
mulardr.[Marur
olanlarn
says
pek
çoktur. Onlarn
s-
nflar
hesaba
kitaba
gelmez.
Lâkin
onlar
da
dört
tabaka-
dr.
Ve
unlardr:
1
—
Âlimler (Bilginler),
2
—
Âbidler
(bâdet ediciler__,
3
—
Sofîler,
4
—
Mal
sahipleri (varlkllar).
J
Birinci
Tabaka:
Bunlar
âlim
geçinenlerdir.
Bu
kiiler
bütün
ömürlerini
ilme
harcamlardr. Tâ ki, bütün
d
ilim-
leri
yutmulardr.
Ama mânâda kusur
göstermilerdir. Elle-
rini,
dillerini ve gözlerini
günahtan saknmamlardr. Ken-
dileri
sanr ki, onlar öyle bir dereceye
erimilerdir ki, bilgi-
lerden dolay kendilerine ilâhî azâb
yoktur^Amellerinden
muaheze
edilmezler.
Aksine
kendilerinin
efaatiyle
bütün
halk
kurtulur.
Onlar
u
hasta kimselere
benzerler
ki,
o
kii
üstündeki
illetin
ne
olduunu
bilir. Bütün
gece o
hastal
söyler, durur. Hattâ
bu
yolda bir
de
güzel kitap yazar. lâ-
cn
ve
illetin artn çok güzel bilir. Fakat hiç bir
zaman
o
ilâc
içmez ve onun
aclna
sabr
göstermez.
O
ilâcn
va-
sflarn
tekrar eylemesi ona
ne fayda
verebilir?
Hak Teâlâ
öyle buyurur:
Günahtan
temizlenenler kurtuldu. (Alâ
Sûresi:
14)
Ve
yine
öyle buyurdu:
Nefsini
kendi
hevâsndan
(ehevî
arzularndan)
ya-
saklayanlar
kurtuldu
(Naziât
Sûresi:
9)
Ve
yine
Hak Teâlâ
öyle buyurur:
Temizlenen kurtulu
bulur.
(ems
Sûresi:
9)
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 247/394
HÜCCETtTL-ÎSLAM
MAM-I GAZAL
248
Fakat,
Temizliin
ilâcn
bilen
kurtulur
demedi.
Ayrca:
Cennete
u
kii
girer
ki, kendi
hevâsna
o
kii
muhalefet
eder
diye
buyurdu
ve:
—
Kendi
hevâsna
muhalefet
etmenin
ilmini
bilenler
di-
ye
buyurmad.
Eer
bu kii,
bu gurura, ilmin
fazileti
hakknda
bildirilen
haberlerden
ötürü
dütü
ise niçin
kötü
din
bilginleri
hakkn-
da
gelen
haberleri
düünmüyor?
Kur'ân-
Kerîm'de
kötü
din
bilgini
u
eee
benzetilmitir
ki,
ahasnda
sadece
ki-
tap
tar. Yani o
tad
kitaplarn
bilgisinden
yararlanmaz,
o
bilgileri
kendi
nefsine
tatbik etmez,
sadece
onun
yükünü
tar.
Nitekim
Hak
Teâlâ öyle
buyurmutur:
Kendilerine
Tevrat
örettikleri
halde
onun
gereini
yapmayanlarn
hali,
srtna
kitap
yüklenmi
eein
ha-
li
gibidir.
Yine
bir
yerde
bu gibi
âlimler
köpee
benzetilmitir
ki,
Hak Teâlâ
öyle
buyurmutur:
Onun
meseli,
köpek
gibidir
Resûl
(SAV.)
öyle
buyurmutur:
—
Kötü
din
bilginini
cehenneme
öyle
atarlar
ki, onun
ar-
kas
ve
boynu
ufalanr.
Ate
onu,
eein
deirmeni
dön-
dürdüü
gibi
döndürür.
Bütün
cehennem
halk
onun
üstü-
ne toplanr
ve:
—
Sen
kimsin?
Bu
azap ne azaptr?
derler.
O
kii
de
u
cevab
verir:
—
Ben
o
kimseyim
ki,
halka
emrederdim.
Ama
kendim
söylediimi
ilemez,
yerine
getirmezdim.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 248/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 249/394
HÛCCETLFL-SLAMÎMAM-I GAZAL
.
250
Ve
yine
Peygamber Efendimiz öyle buyurdu:
—
Allahu
Teâlâ sizin
suretinize,
eklinize,
görüünüze
deil,
lâkin
gönlünüze
bakar.
Böylece
anlalr
ki,
bu
gibi kiilerin
benzeri öyledir:
Bir
çiftçi düünün. Tarlasna
ekin
ekmitir.
O
ekinde dikenler
yetise,
onun
için
imdi
en
önemli
olan
ey, o
dikenleri,
faydasz otlar
kökü
ile
çkarmaktr.
Tâ ki,
ekin kuvvetli ol-
sun.
Eer otlar kesip
balarn
yerin
altnda braksa, her
ne
kadar dipten kesse de o
dikenler yeniden ürer. Bunun
gibi kötü
amellerin kökü de
kötü
ahlâktr. Asl
i, o
kötü
ah-
lâk
kökten söküp atmaktr.
Bu,
içerisi
kötü koku
ve neca-
setle
dolu, amad
kireçle svanm
helaya benzer.
Yahut
dau
karanlk ev gibidir ki,
damndak yanar
da
içine kü-
çük bir
k
ve
aydnlk girmez.
sâ
aleyhisselâm
kötü
âlim
için bir
benzetme
yaparak
öyle
demitir:
—
Kötü
bilgin
elek
gibidir. Elekten un
geçer gider,
ma
kepei onun
elinde kalr.
Bu,
u
demektir ki: Hikmetli
sözleri
söylersiniz ama kö-
tü
sfatlar
sizde kalr.
Bir
ksm
insanlar
da
bilirler
ki,
bu
ahlâk
kötüdür,
bunlar-
dan
kaçnp gönlü
her
birinden temiz tutmak gerektir.
Tâ
öyle sanrlar
ki, kendilerinin
gönlü
onlardan
daha
temiz-
dir.
Ve
yine sanrlar ki,
kendileri
bu mânâlara müptela de-
ildir.
Kendileri bunlarn yaplmasn
herkesten iyi bilirler,
ama
onlarda
kibir zâhir olunca kendi kendilerine öyle
der-
ler:
—
Bu
senin gösterdiin
kibir deildir. Belki
bu
dinin yü-
celiini
bilmektir. Ve
eer sen, aziz olmazsan
slâm
da
aziz
olmaz.
Eer
güzel
bir
ey
giyse,
güzel
ata
binse, güzel
I
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 250/394
251
ÖLÜM
ve
KIYAMET
araç
edinse,
güzellese,
süslense
nefs eytanlar
yine
ona:
—
Bu
nefsin
hevas,
(kendini
beenmesi)
deildir. Belr
ki,
din
dümanlarna
körlüktür.
Çünkü
bid'at
sahipleri
din
âlimlerini,
güzel,
süslü bir
çehreyle
görürse
onunla körle-
ir der.
Fakat
bata
Resûlullah Efendimiz'in,
Ebû
Bekir'in,
Osman
ve Ali'nin
(Allah
hepsinden
raz
olsun) siyretleri ve
eski
elbiseler
giydikleri
unutulmamaldr.
Bid'at
sahibi
kii-
ler,
Resûlullah
Efendimizle
ashabnn
kullandklar
bu ey-
lerle
slâml
hor
tutmak
m
istediklerini
sanmaktadrlar
Ve
imdiki
halde
slâmlar
süslenmekle
mi
aziz
olacaklar-
dr?..
Bu gibi
kiilerin
gönüllerinde
Hased
atei
yansa:
—
Bu
dinin
salamldr,
haset
deildir derler.
Eer
gönüllerinde
riyâ
belirirse:
—
Bu
da
halkn maslahat
içindir
Tâ ki
halk
bizi
ve iba-
detimizi
bilip
bize uysunlar
derler.
Eer
bir
sultann,
büyük
bir
kiinin
huzuruna
bir
ey
umarak
girseler:
—
Bu
halimiz,
zalime
bir
tevâzû
göstermek deildir.
Belki,
Müslümanlara
efaat
gösterilmesi
içindir,
derler.
Eer
onlara
haram
mal verseler,
alr ve öyle
derler:
—
Bu
hal
haram
deildir.
Çünkü
bu öyle bir maldr
ki,
sahibi
yoktur.
Bunu iyi ilere
sarf
etmek gerektir.
Çünkü
müslümanlarn
ilerinin
iyi
görülmesinin
bununla ilgisi
var-
dr
Lâkin,
eer
insaf eyleyip
hesap etse bilir ve
anlar ki,
di-
nin,
halkn
yüzünü
dünyadan
çevirmekten
daha
önde
bir
ii
yoktur.
Zira
slâm'n
gayesi,
insanlarn
geçici
dünya
oyuncaklar
ile
oyalanmas
deil,
ebedî
saadet yolcusu ol-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 251/394
HÜCCETtTL-SLAM
MAM-I GAZAL
—
252
madr.
Halbuki
onun yüzünden
dünyaya dükün
olanlar,
dünyadan yüz
çevirenlerden
daha çok
olur. Böylece
s-
lâm'n maslahat
ve
erefi,
ona
benzer
kimselerin
dünyada
olmamasdr.
Bu
gibi
düünceler, bâtl
gururlar
sonsuzdur.
Bunlarn ilâcn
ve
hakikatini,
bu
kitabn
geçen fasllarnda
anlatm
bulunuyoruz.
Yeniden
anlatlmas
sözü uzatmak
olur.
Bir
ksm kiiler
de
ilmin,
bilginin
kendisine
yönelmiler-
dir.
limden
en
önemli olanlar: Tefsir,
haber (hadîs),
mua-
mele
(al
-
veri),
kalb,
ahlâk
ilmî,
riyâzet
yollar,
bu
kitap-
ta
zikrolunan
bilgiler
ve
Âhiret yolcusunun
ileri,
din yolu-
nu
muamelelerinde
onun âfetleri (zararlar) bildiren,
kendi-
ni
murakaba etmek
yolunu gösteren ilimler ki,
bunlarn
hepsi Farz-
Âyn'dr. Bunlarn
hiç
birini
elde edip kazana-
mamlardr.
Belki
bunlarn
zarurî
limler Topluluundan
ol-
duunu da bilmezler.
Bütün zamanlarn:
Cedel ilmine,
Münazara
ilmine,
Kelâm
ilmine,
yahut halkn
dümanln
douracak
fetvalara harcarlar.
Öyle ilimlere
zamanlarn
1 Dünyadan âhirete
dâvetçi deildir.
2
—
Hrstan
kanaate gönül edirmez.
3
—
Kalbi,
riyâdan
ihlâsa
çekmez.
4
—
Gafletten, kendine güvençten
korku
ve
takvâya
dâ-
vet
eylemezler.
Ve
bunlarn birer ilim olduunu
sanrlar.
Bir kii
bunlar-
dan
baka
bir
ilme,
bir baka türlü bilgiye
yüziutsa, onun-
la ilgilense,
o
kimsenin ilimden
uzaklam olduunu
sa-
nrlar.
Bu
gibi
zanlarn
açklanmas
uzundur.
hya
kitab-
mzda
bu
zanlar,
Gurur
bahsinde,
uzun uzun
anlatlmtr.
Bu kitap
onu daha fazla anlatmaya
güç
yetiremez.
nsan-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 252/394
1
253
======
ÖLÜM
ve KIYAMET
lardan
bir
ksm
da
vaaz ve
öüt
ilmi
ile uramlardr.
Bu
gibi
kimselerin
sözler bütün
kafiye (seci),
iir
ve
nükte ya-
hut
birtakm
i'cazlarla
stlahlar, bilinmeyen
ibarelerdir ki,
onlar
maksatlar,
bulunduklar mecliste
hak bunlara
ap
kalsnlar:
Ya
ah edip
alasnlar,
yahut Yaa
diye
nâ'ralar
atsnlar ve
onu göklere
çkarsn,
ösünler.
Onlar
bilmezler
ki,^asl
vaaz:
—
Gönülde
olan
musibet ateini
alevlendirmek,
âhiret
tehlikesinden
ve
bu
musibetten
ötürü
inlemekle
megul
ol-
maktr.
Tezkîr,
vaaz
ve
öüt,
nasihat
denilen
ey,
musibe-
te
alamaktr.]
Ama, âhiret matemiyle
olmayan
alama,
szlama
gönüfe te'sirli
olmaz. Gelip
geçen bir
söz
olur. Bu
gibi
kiilerde
marur
çoktur.
Bunlarn
da açklanmas
çok
uzundur.
Yine
birksm
kiiler
vardr
ki, Fkh bilgilerinin
zâ-
hiriyle
megul
olarak
zamanlarn
kaybetmilerdir.
Bunu
bilmemilerdir
ki:
Fkhn
zâhirinden
maksat,
hükümetin,
memleket
idaresi için
konulmu
kanunlara
riayeti
sala-
maktan baka bir
ey
deildir.
Âhiret
için
gerekli
olan
bun-
dan baka
bir
ilimdir.
Zâhir Fkh ile
i gören kii
öyle sanr
ki,
her
ey zâhir
ilim
gereince
olur ve
âhirette
faydasn
gösterir. Bunun
örnei
öyledir: Bir
kimse zekat
maln y-
ln
sonunda
karsna balasa
ve kars
da o mal yine
ona
balasa,
zâhir fetvaya
göre
o
kiiden
zekât düer.
Yani
sultann
memuru ondan
zekat
isteyemez.
Vergi me-
murunun
gözleri
zâhirî mülke
bakar.
Mülkteki zekât
ise
yl
tamslanmadan
önce mal
karsna vermekte
ortadan
kal-
kar.
Kimi
olur
ki,
buna
fetvâ
alrlar.
Bunu
yapan
bilmez
ki,
bir
kimse
bu
ii zekât
vermemek
için
yapyorsa
Hak
Te-
âlâ'nn
hmna
urar.
Tpk
zekât
vermeyen
kimse
gibi
olur. Çünkü
bahillik
(cimrilik)
tehlikelidir.
nsan
öldürür,
he-
lâk
eder.
Oysa zekât
bahilliin çirkefinden
temizlenmektir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 253/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAMÎMAM-I
GAZAL
254
Pisliin
taharetidir.
Tehlikeli olan bahillie
ba
emek,
ze-
bun
olmaktr. Ona inkiyat
etmektir.
Karsna
mal
bala-
mak hiylesi bahillie
ba emenin
bir
amelidir.
Böyle
bir
hiyle
ile
bahillie
ba
eersen sen
de
gerei gibi
heiâka
urarsn.
Sen,
bu
hiylenle
nasl kurtulu bulursun?..
Artk
böyle
bir erkek,
bunun gibi karsna nikâh
akçesini
verme-
mek için azapta
bulunsa,
hakem
meclisi
ile
ilgili
zâhirî
fet-
va
veya bir
ibra
da alsa, berât etme, yani temize
çkma
sa-
hihtir. Çünkü
dünya
yargc
(kads) söyleneni dinler,
dilden
anlar.
Gönül
yolunu
bilmez.
Fakat
öteki
dünyada,
âhiret
ci-
hannda bundan sorumlu olur.
Çünkü kadnn mihrinin
ib-
ras zorla
olmutur.
Hatta bunun gibi,
eer
halkn
ortasn-
da
bir kiiden
bir ey istese, o da
utandndan verse zâ-
hir
fetvâda bu
isteyi ve al mubahtr.
Gerçekte bu zorla
olmutur. Gönlü,
utandrma
kamçsiyle
gücendirip mal
al-
makla, açkça
bir
sopa
ile
bir
kiiyi
döüp, zulümle alma-
nn
hiç
fark
yoktur.
Bu
ve
bu
hal gibi
çok
olaylar
olur.
Bir
kimse zâhir fkhtan baka
ey bilmezse,
daima bunun
gi-
bi zanlarda bulunur. Din srlarnn
bu
inceliklerini
anlaya-
bunlarn
arasnda
da
marurlar
çoktur.;
çlerinden bir
ksm
nafile
ibâdetlerden
ötürü farzlardan
geri
kalmulardjrJOn-
lar taharet
vesvesesinden ötürü
çok
temizlensinler
diye
namaz vaktini
geçiren
bir kimseye
benzerler.
Anasna,
ba-
basna,
yoldana deli
saçmas
gibi
sözler
söylerler.
Ab-
dest suyunun temizlik ve
pisliinde
uzak
üpheler,
kuku-
lar
ortaya
atarlar. Ama
kendisine
yiyecek
sunsalar, lokma
verseler
her eyin helâl
olduunu
sanr.
Kimi olur
ki, kesin
haram
olan
eyden
saknmaz. Çplak
ayakla yere
basmaz
ama,
haram
olan
eyi
yer.
Ashab- Kirâm'n sîyretini unu-
tur.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 254/394
255
===========^^
ÖLÜM ve KIYAMET
Hz.
Ömer
(Allah
ondan
raz
olsun),
öyle
buyurmutur:
T*
Tek
bir harama
dümeyeyim
diye
yetmi yolda ha-
ramdan
el çektim.
Bununla
birlikte
Hz.
Ömer, bir
Hristiyan
kadnn testi-
sinden
abdest
ald.
Bu
bölümdeki
kiiler,
yiyecee duyulan
ihtiyat,
taharet
-
temizlik
ihtiyatna
deimilerdir.
htimal ki, bir kimse
ça-
marclarn
ykad
bir
bezi
giyse onlarn
nazarnda bü-
yük
günah
ilemi
olur.
Resûl
(S.A.V.)
kâfirlerin
hediye
ola-
rak
yollad
hrkalar
giyerlerdi.
Ashab-
kirâm, kâfirlerin
ganimetinden
ele
geçirdikleri
elbiseyi
giymilerdi.
Suya ko-
yup ykadklarn
hiç
kimse
rivayet
etmemiti. Aksine,
kâfir-
lerin
silâhlarn
bellerine
balar
ve
o
silâhla
namaz
klarlar-
d. Silâhn
demirine
nasl
su
vermi,
onun için harcanan
yaptrtc neden
Vyaplm
üstündeki deri
ne derisi
diye
düünmez:
—
Bunlar
namaz
artlarna
göre ilenmi
deildir
bile
demezlerdi.
O halde bir
kimse,
midesinde, dilinde ve
ba-
ka
uzuvlarnda
ihtiyat
göstermeyip
baka
eylerde
takn-
lk,
mübalaa
gösterirse
o
kii
eytana uak
ve halka
mas-
kara
olur.
Belki
bütün
bu
artlar
yerine
getirse
de:
1—
Suyu fazla
fazla
israfla
getirse
de:
2—
Namazn
ilk
vaktini
geçirse
de:
O kii yine
de marur
olmu (aldanm)
olur.
Bu
ihtiya-
tn
artlar,
taharet kitabnda
uzun uzun anlatld.
Bir
ksm
kiiler
de vardr
ki,
namaz
niyetinde
vesveseli
olurlar. Ni-
yette
seslerini
yükseltirler,
ellerini
siiker, sallarlar.
Kimi
za-
man
da
bu vesvese
yüzünden
niyetlerini
bozup yeniden
niyet
edinceye
kadar
imamla
klnan
birinci
rekât kaybol-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 255/394
HÜCCETtTL-ÎSLAMÎMAM-I GAZAL
256
mu olur. Bu gibi kimseler bilmezler ki, namazn
niyeti,
borç ödemenin
ve zekât
vermenin
niyeti gibidir.
Hiç kimse,
borcunu
ödedikten sonra ödeme niyetinde
vesvese
ede-
rek
borcunu bir daha ödemedii gibi verdii
zekât
niyetinin
shhatinden
üphe
ederek tekrar zekât vermez.
Bir
takm
kiilerin
vesvesesi Fatiha sûresinin okunuunda olur. Harf-
leri dilinin
ucundan tam
tamna okumaya kalkmakla me-
gul ederler.
Oysa
senin gönlün
o
kelimeleri
doru-dürüst
söylemekle deil, onun
mânâsyte
megul
olmaldr.
Ve:
f—
Elhamdülillâhi
(övgü Allah'a mahsustur)derken
dü-
ündüün,
Allah ükür
olmaldr.
—
yyake
Na'büdü (yalnz
sana kulluk
ederiz)
derken
bütün
düüncen
Allahu
teâlâ'nn birlii
olmaldr.
—
yyake Nestain
(yalnz
senden yardm
dileriz) derken
bütün
fikrin,
acizliini
düünmektir.
—
hdines
-
sratel
-
Müstakîm'i (bizi
doru yola
yönelt)
okurken
de
yalvarma, yakarma bata
gelmelidir.
/
Halbuki
o
kii:
—
yyake, derken
gönlü,
onu tam
çkaca
yerden
çka-
rarak okudum
mu okumadm
m
diye
düünür.
Bunlarn
mânasn
hatrna bile
getirmez.
Dorusu,
böyle düünül-
memelidir.
Nitekim, bir kimse bir padiahtan bir dilek dile-
se
ve:
—
Ey emir
diye
bir
M
harfini
doru
söylemek için
bu sö-
zü tekrar
tekrar
söylese,
üphe yok
ki, Emir
kzar ve
o
kii
de
dayalcmeebe
müstahak olur.
Yine bir ksm
halk
vardr ki^zühdün
yolunu
tutarlar.
Zâ-
hitlere
mahsus elbiseler
giyerler.
Âz yemek
yerler.
Her
ne
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 256/394
257
ÖLÜM ve
KIYAMET
kadar malda
zâhit olurlarsa
da
makam
ve
mevkide
zâhit
olmazlar.
Kendi
hallerini halkn
gözünde
süslü
gösterirler.
Onlar
u kadarn bilmezler
ki,
makam
maldan
daha beter
ziyanadr.
Makam
terk
etmek
daha
zordur,
ancak
makam
ve
mevki
umudu
iledir
ki, bütün
ac
ve
skntlar
çekilir.
Zâhit
denilen
kii
mevki
hrsn brakmaldr.
Kimi za-
man
ona
bir ey verilse
almamal
ve:
—
Belki
bana
zâhit
kii
dmez^ler
diye
düünmemelidir.
Ama
bunlara:
—
Sen
bu
verdimizi
görünüte al Ama gizlice
bir
müs-
tahaka
ver , deseler
bu
söz ona ölümden beter
gelir.
Çünkü
ona verilen
mal
helâl maldan
da
olsa
o,
halkn
kendisini
zâhit
sanmayacandan
korkar. Bununla bera-
ber, varlkl
kiilere, fakirden
çok sayg
gösterirler. Öyle ki,
zenginlere
hürmetleri
normal
snr
aar.
te
bunlarn hepsi
gurur
(sapklk
ve
aldanmlk) dr.
Bir
ksm halk da vardr ki,jamellerini
son
derece
ileri bir
mertebeye
iletirle^
Mesela günde
bir
rekât namaz klarlar.
Nice
bin
tebih dile getirirler. Ve
bütün
gece
uyank duru-
lar.
Bütün gün
oruç
tutarlar.
Lâkin,
gönüllerini
kötü
huy
ve
ahlâktan
artmaya
güç
sarfetmezler.
Onlarn
kalpleri,
riyâ,
hased
ve kibir
ile
doludur. Böyle kiiler kötü huylu olurlar.
Allah'n kullarna
hmla
söz
söylerler.
Sanki
herkesle
dümanlklar
ve
hesaplar
vardr.
Bu gibi kimseler,
u ka-
darn
bilmezler
ki, kötü
huy
bütün
ibadetleri
bâtl klar,
or-
tadan kaldrr. Bütün
ibadetlerin temeli ve sermayesi
kar-
lksz
güzel
ahlaktr. Bu
bahtsz
kii,
sanki kendi ibadetin-
den
dolay
halkn
minnetini
bekler.
Bütün
kiilere
hakâret
gözüyle bakar.
Kendisini görmesinler diye halktan
uzakla-
r.
unu
bile
bilmez
ki,
zâhitlerin ve ibadet edenlerin
ba
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 257/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL 258
olan
Muhammed
Mustafa
(S.A.V.)
bütün cihan
halkndan
güleç
yüzlü ve
güzel
ahlâklyd.
Elbisesi
çok
kirli,
kendisin-
den
herkesin uzaklat
her fakir
ve
yoksulu
kendine
ya-
kn
oturturdu.
Elini
eline
verirdi.
Kendi
ustasnn dükkân
üstünde
dükkân tutulan
ahmaktan daha
aptal kim
vardr
O
dertsiz
gönüller
ki
Mustafa'nn
(S.A.V.)
eriatna ve siy-
retine
uymazlar,
bunda
daha büyük
aptallk nasl
olur?
[üçüncü
Tabaka:
Bunlar
gururlu
sofhilerdirj
ki, ,hiç
bir
topluluk
arasnda
sofîler
içinde olduu
kadar
gurur (aldan-
ma)
yoktur.
Çünkü,
yol
ne
kadar
ince,
murad
ne
kadar
aziz
olursa
üphe ve
gurur
o
kadar
çok
olur.
]
r-
-
ii
Tasavvuf
üç
dereceye
kavumak
demektir:
\
Birinci
derece: Nefsi
kahrederek
üzerinde
asla
tasarruf
klmamaktr.
Kendisinde ne
ehvet, ne
kzgnlk
hali
kalr.
Ama
bu,
u
sfatlarn
kökünden
kesilmesi demek
deildir.
Aksine
bunlar
eriatn
emri
altnda olmaldr.
Bu,
fethedilen
bir kale
halknn
öldürülmeyip
itaat
altna
alnmasna
ben-
zer.^Onun
sinesinin
kalesi
de
bu
kale
gibi
eriat
sultannn
elinde fetolur.
p
;
kinci
derece: Bu dünya
ile öteki
dünyann
hatrdan
sili-
nip
gitmesidir. Bunun
mânâs/his
ve hayâl
âleminden
geç-
mi
olmaktr?
Çünkü,
bir
ey
his
ve
hayâl âlemine
gelirse
dört ayakl
canllar da onda
ortaktr.
His ve
hayâl
âleminde
olan
eylerde
bütün
ehvetin,
kzgnln,
kan
ve fercin na-
sibi
vardr.
Cennet
bile
hayâl
âleminden
uzak
deildir.
Bir
eyin
yönü varsa
hayâlin
de
ona yolu
vardr.
Anlattmz
âleme
erien kiinin
yannda
helva ve
kzartma
et,
yaban
otu
gibidir,
çünkü o kimse
unu
bilir ki,
hayhal ile
gelen ey
hasistir,
aptallarn,
aklszlarn,
eblehlerin
nasibidir.
Ve:
—Cehennem
ehlinin çou
ebleh
olan
kiilerdir, dedikle-
ri
budur.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 258/394
259
ÖLÜM
ve KIYAMET
Üçüncü
derce:
Kendisini
HakTeâlâ'nn
zâtî
tecellisi,
ce-
lâl
ve
cemali
kaplamtr.
Bu
âlemle,
cisim,
mekân
ve
his
âlemleriyle
hiç
ilgisi
yoktur.
Belki,
hayâl,
his
ve
bunlarla
il-
gili
olan
bilginin
bu
âlemle
alâkas
gözün
ses
ve
kulan
kenklerle
olan
alâkas
gibidir
.ki,
bu'gitsi
zarurî
olarak,
o
âlemden
nasipsiz
kalr.
Yani
ne
hayâl iler,
ne
his
duygu-
lanr.
Sofî
bu daireye
eritii
vakit,
tasavvuf
makamnn
balangcna
erimi
olurj Bundan
öteye
de
nice
makam-
lar
vardr.
Hak
Teâlâ ile
onun öyle
halleri
olur
ki,
onlardan
söz
etmek,
yorum
yapmak,
tâbirde
bulunmak
zor olur.
Bir
ksm
kiiler
de
hulûl
(geçme,
girme)
dediler.
Din
bilgisi
her
ne
kadar
derin
olursa olsun,
o hal
bir
ki-
iye
vâki
olursa,
yine
de o halin
tamamn
anlatmaya
gücü
yetmez.
Her
ne
söylerse açk
küfür
görünür.
O,
aslnda
hakldr.
Lâkin
o hale
eren
kiide
bu
halden
bahsetmek
gü-
cü
yoktur,
j
Tasavvufun
örnei
budur.
Onun
dier
aldatc
ve
yanl
yanlarn
örenmei
bil.
Bunlardan
bir ksm,
hrkadan,
seccadeden
baka bir
ey görmemilerdir.
Söyledikleri
de
garip
garip
lâfzlardr.
Tasavvufu,
tarîkat
ehlinin
hatrna
gelen
bir
vesvese,
bir
hayâl
ve
balarn
sallamaktan
iba-
ret
sanmlardr.
Öyle
düünürler
ki,
onlarn
hali
de böyley-
di.
Zâhirde
bu görünen
gibiydi. Bunlarn
benzeri
acuza
bir
kadn
gibidir
ki,
bana
külah
giyer
ve
feracesinde
silâh
ta-
r.
Kahramanlar
safnda
bulunur.
Örendii
nice
cenk
ve
bahadrlk
iirleri
okur.
Sonra
padiahn
önüne
gelir,
adn
yiitler
defterine
yazdrmak
ister.
Sufttan
da
yüzüne
ve
gi-
yimine
barak
ondan
yalnz
bir
niâne
görmek
ister.
O
ka-
dn
soyunca
veya
bir
baka kii
ile
döütürünce
onun
bir
acuze
olduunu
görülür.
Padiah
a:
—
Bu
kii
fillerin
aya
altnda
ezilsin
diye
buyruk
verir.
Bu
suretle
hiç
bir
kimsenin,
padiahn
önüne
gelip o ka-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 259/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 260/394
vesten
dönüp eriata boyun
emesidir.
Hiç
bir
sfatla ken-
di
özünde
tasarrufu kalmamaldr.
eyh Ebul
-
Kasm
Günganî (Allah
rahmet
eylesin)
öy-
le demitir:
—
Suda yürümek, hava boluunda uçmak, gaybtan
haber
vermek,
gibi eylerin
hiç
biri
keramet deildir. Kera-
met,
kiinin batan
baa
emirlere uymasdr. Yani onun,
benliinin
batan
baa
Rabbinin fermanna itaatkâr
olma-
sdr.
te
güvenilecek
ey
budur. 'Ama öteki
harikulade olan
haller
mümkündür
ki,
eytan
iidir. eytann
gayb
âlemin-
den haberi
vardr.
Kâhin
denilen kiiler
de gayb
âleminden
haber verirler.
Onlarda acaip haller görülür. Bu zaman
gü-
venilecek hal,
kendi
benliinin
gidip
onun
yerine eriatn
oturmasdr.
Eer
bunu
baardfrsa
sana ne denirse gam
çekme
ki,
sinende
olan
kzgnlk
köpeini
ayaklar
altna
alp
kahre urattn
Gerçekte büyük,
kocaman
bir
aslana
bindin]
Gaybdan
haber verejniyorsan
kayg
çekme Çünkü
kendi aybn ve
gururunu
bilin. Kendi nefs eytannn oyun
ve
hiylelerinden, âfetlerinden haberler aldn. Kendi aybn-
dan haberli
olursan
ite
o,
senin
gaybndr. Eer
su üstün-
de yürüyemedinse,
havada
uçmaa
güç
yetiremedinsen
yine
üzüleyim
deme
ki,
his
ve
hayâlin
ötesinde
makamla-
ra kavumusan ve
o
âlemde
seyreylersen (yürüp gider-
sen)
su
üstünde yürüyüp
havada
uçmu
olursun. Ve
hele
bulunduun mekândan çkamadnsa, sahray bir
gecede
geçemedinse,
sakn gam çekme
Çünkü dünya tehlikele-
rinden
kurtulua erdin,
bu
dünya ilerini ve onun
zorlukla-
rn
geride
bkatn, sahradan
daha tehlikeli ve zor olan
sahray
geçmi
bulundun, demiktir.
Uçup
yüksek bir
dan
tepesine
ayak
basamadm diye
üzülme. Eer üpheli bir
akçe
üstüne
ayak basmadnsa
tehlikeli
geçidi atlam
ol-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 261/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
=====
262
dun
demektir
ki
Hak Teâlâ
Kur'ân'da
o
en
tehlikeli
geçit
için
öyle
buyurmutur:
Fakat
üstünden
geçidi
amaya
girimedi.
O
zor
geçidin
ne
demek
oldugnu
sen
bilir misin?
(Beled
Sû-
resi: 12-13).
Yani
bunun
anlam
udur:
—
nsan,
verdiimiz
nimetlere
ükretmedi.
Ve
mala
er-
menin
tehlikeli
geçidine
girmedi.
Bir
kavmin
gururlularnn
kimi
cinsleri
bunlar
gibidir
ki,
anlattk.
Tamam
anlatlrsa
söz
uzar,
gider.
[
Dördüncü
Tabaka:
Zenginler,
mal
olan
kiselerdir
ki,
bunlarda
da marurlar
(aldananlar)
çoktur.
Bunlarn
bir
ksm
mescit,
han,
köprü
yaptrrlar.
Bunlara
para
harcar-
lar. Kimi
zaman olur
ki,
mallarn
imârete
harcarlar.
Zaman
olur
ki,
o
mallarn
haramdan
elde
etmi
olurlar.
O
zaman
onlara
vacip
olan
vazife,
oth
mal
sehiplerine
geri
vermetirj
Ama
onlar
o
mal
yeni
yeni
yaplara
sarfederler.
Bu
zaman
da günahlar
ziyâde
olur.
Kendileri
iyi bir
i
iledikleri
zan-
nna
düerler.
Yine
bir
tam kiiler
vardr
ki,
her
ne kadar
helâlden
harç
ve
sarfeder^lese
de
maksatlar,
riyâdr.
Öyle
ki,
eer
bir
al-
tn
para
harcasalar,
kendi
adlarnn
mermer
veya
tula
üs-
tüne
kazlmasn
isterler.
Eer
ona:
—
Adn
yazma .
Veya:
—
Baka
birinin
adn
yaz
Çünkü
zaten
bu
hayrlar
ki-
min
yaptn
Allah
bilir,
deseler,
buna
hiç
raz
olmaz.
Bunun riyâ
olduunun
nian
udur
ki,
o kiinin
fakir
adamlar,
içi
ve
korucular
olur.
Onlar
bir ekmee
muhtaç
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 262/394
263
=
ÖLÜM ve
KIYAMET
bulunduu
halde
kendisi
maln
yap
yapmaya harceyler.
Oysa
o fakirlere
datmak en faziletli
i iken
onlara
bir
ey
koklatmaz.
Bu neden
oluyor
Çünkü onlarn alnlarna:
—
Bunu filân
olu
falân
yapt
Allah
ömrünü uzun
etsin
diye
yaz
yazmann
imkân
yotur.
Bir
ksm
insanlar
vardr ki,
sade
maln
helalini harcar-
lar. Daima
hayr
ilemeyi dilerler.
Ve bu ileri
ihlâsla, temiz
gönülle
yaparlar. Lâkin
mescidin
süsüne,
nakna
ve
ziy-
netine
varlklarn
harcarlar, bundan iki
kötü
i
meydana
gelir:
1—
Biri, namaz
klarken
halkn gönlü
o nak, tehzîp ve
süslerle megul
olur.
2
—
Öteki
de, o gibi kiiler
evlerinin
de
mescit
gibi
süs-
lenmesini
isterler.
Becerikli
olmay dilerler.
Dünya gözleri-
ne
süslü
görünür.
Mescide ziyneti,
süsü
sokan kimse
iyi bir
i
yaptn
sanr,
ama
Resûl
(S.A.V.)
bu
türlü
naklar
hak-
knda öyle
buyurmutur:
Mescidi
ne zaman
süsler, Mushaf'
nakla yaldzlarsa-
nz
o
zaman
helâk
olursunuz.
Oysa
mescidin
onarm
ancak gönül alçakl içinde
bu-
lunan
kiilerce
olur
ki,
bu
gibi
kiiler
dünyadan nefret
duy-
mulardr.
Bir
ey
gönül
alçakln
ortadan kaldrrsa,
bu
dünyay
halkn
gözüne ziynetli
gösterirse
mescidi viran ha-
le
getirir.
Bu
bahtsz kii
de mescidi
süslemekle
hakikatte
orans virân
eylemitir.
Bir ksm
insanlar
da evlerinin
önünde
fakirleri, yoksul-
lar
toplarlar.
Maksatlar:
—
Filân
kii
sadaka
datyor
denilmesidir.
Yahut
sadakasn az Ifrîaf
yapan bir
dil
ehline
yahut bir
meddaha veya
bilinen
bir kiiye
verir.
Ya
da hacca
giden
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 263/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I GAZAL
264
bir
cemaata, bir Hac kafilesine
harcar.
O
gibi
kimselerin
kendisinden söz etmelerini
ister:
Eer,
ona:
—
Bu
mal,
bir ana
-
baba
yetimine,
bir
öksüze harca-
san Hac yolunda sarfetmekten
daha iyi edersin
desen
ra-
z olmaz.
Çünkü onun tamah, topluluun kendisini
ömesinden-
dir.
Öyle sanr
ki,
kendisi
iyi
bir
i ilemektedir.
Halbuki
o
iin
kazanc,
zararndan
çok
azdr.
Yine
bir
ksm
insanlar,
öyle eli
sk
olurlar ki,
farz olan
zekâttan
fazlasn
elden
çkarmazlar. Mecbur olduklarndan
fazla
hiç bir ey ver-
mezler.
Sonra zekât
ve
öürü ancak
kendi hizmetlerinde
bulunan kimselere, öretmen
veya
örencilere
verirler.
Eer
kendi' dersinden
el
çekseler
o
zekât
ona vermezler.
Zekât olarak
verdiklerinin
örencini
yapt bir ile karlk
tutarlar.
Hem:
—
Ben
zekâtm verdim
diye bir
zanna düer,
hem
de:
—
Çocua yapt iin
karl verdim
der.
Kimi zaman olur ki,
zekât ulu kiilere
hizmet
edenlere
verilir. Ve
bunula onlarn efaati istenir. Tâ
ki,
o
ulu kiinin
yannda
o
da
hatrl olsun ister.
Bu
zekâtla
nasl
muradna
eriebilir ki,
kendisinin öülmesini
düünür?
Ve bunu
tamah gösterir? Hem
de kendisini nasl
zekât vermi
sayar?
Yine bir ksm
insanlar
öyle
cimridirler
ki, zekât için
kl
kadar
bir
ey vermezler. Mallarn
saklarlar.
Abidlik,
zâhit-
lik
gösteriinde bulunurlar.
Gündüzleri
oruç
tutar,
geceleri
gece
namazlar
klarlar.
Bu
gibi
kimselerin
benzeri
öyle
olur ki,
ba
arynca ba
ilâcn
ayaklarna
sürerler.
Bu
zavalllar bilmez
ki,
hastaln
sebebi
çok
yemek deil,
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 264/394
265
ÖLÜM
ve
KIYAMET
cimriliktir.
Bunun
da ilâc
aç
kalmak
deil,
çok ma
harca-
maktr.
Bu
ve
bunun
benzeri
olan
haller,
böyle
zenginlerin
gururudur.
Halkn
hiç
bir snf
bu
gururdan
(aldanmadan)
kurtulmu
deildir.
Meer
ki
bir kimse
bilgisini
artrm,
bu,
kitapta
açklanm
bilgilerle
kendini
teçhiz etmi
olsun.
Bu
bilgilerle
mücehhez
olan kimseler,
ibadetlerin,
nefsin ve
eytann
insan
aldatmasnn
zararlarn
bilirler.
Sonra
Hak'
Teâlâ'nn
dostluu
ona
galip
gelir.
Ve
dünya
sevgisi,
onun
gönlünden
uçup
gider.
Dünya
gözünün
önünde
ancak
zaruret
miktar
kalr.
Sonra
ölüm,
göz
önünde
hazr
görülür.
Artk
ölüm
hazrlklarndan
baka
ilerle
uramazlar.
Bu
da
Allah'n
kendilerine
kolaylatrd
kimseler
için
kolay
olur.
Allahu Teâlâ
sevdii
ve
honut
olduu
elerde
bize
kolaylk
verir.
(nallahu
Teâlâ).
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 265/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM I
GAZAL
266
HASET
ve
ÂFETLER
r
j
Öfke
kine
sebep
olur,
kin
de
hasedi
dourur.]
Haset, in-
san
öldürücü,
helâk
edicidir.
**
Resûl
aleyhisselâm
öyle
buyurdu:
Haset,
güzel
huyu
yer.
Tpk
atein odunu yedii
gibi.
Yine
öyle buyurdu:
Üç ey
vardr ki,
kimse
onlardan
uzak deildir:
1.
Kötü
zan,
2.
Uursuzluk
sayma,
3.
Haset.
Bunlarn
ne
olduunu,
ilâcn
size
öreteyim
mi?
Sana
bir
kötü
zan gelirse
onu
inceleyerek
üstünde
durma.
Uur-
suzluk
hissi
gelirse
ona
güvenme,
inanma. Gönlünüzde
haset
doarsa
dilinizi
ve elinizi
haset
yolunda
ilemekten
saknn.
Yine
Resûlullah
Efendimiz söyle
buyurdu:
Sizin
aranzda
bir
ey
belirmee
balad ki, benim üm-
metimin
çounu helâk etse
gerektir.
O
da haset
ve
dü-
manlktr.
Muhammed'in
can kendi
hükmünde olan
Allahü
Teâlâ'ya
yemin
ederim ki,
bana iman
etmezseniz
cennete
giremezsiniz.
Birbirinizi
de
sevmezseniz
imannz
olmaz.
Hem siz
birbirinizle
nasl dost
olursunuz, onu
size
haber
vereyim
mi?
Selâm
vermenizi
açktan gösterin.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 266/394
267
======^^
ÖLÜM ve
KIYAMET
Musâ
peygamber bir kiiyi
Ar'n
gölgesinde oturur gör-
dü.
Musa
onun
yerini
arzulad
ve:
—
HakTeâlâ'nn
katnda
oturmak
aziz
bir kiiliktir, dedi.
Onu Allahü
Teâlâ'dan
sorarak:
—
Yâ
Rab, o kimdir?
Ad nedir?, dedi.
HakTeâlâ:
—
Onun
adn söylemem
Yalnz,
onun ilminden haber
vereyim
ki,
o
kii,
kimseye
haset kimamtr. Anasn ve
babasn
incitmemitir.
Kouculuk,
münafklk
yapmam,
söz
götürüp
getirmemitir
diye
buyurdu.
Zekeriyya
aleyhisselâm
da
öyle demitir:
—
Hak
Teâlâ öyle
buyurmutur: Haset eden
kimseler
benim
nimetimin
dümandrlar. Benim kullarm arasnda
paylatrdm
ksmeti beenmezler.
Resûlullah Efendimiz
de
öyle
dedi:
—
Alt
tâife
vardr ki,
alt
günah ile
hesapsz
olarak
ce-
henneme
giderler. Beyler zulüm yaptklarndan,
Araplar
ta-
assuplarndan,
zenginler
gururlarndan,
tüccarlar
hiyanet-
ten,
köylüler
cehaletten, bilginler
hasetten
oraya gitmi
o-
lurlar.
Enes (Allah
ondan raz
olsun) öyle demitir:
—
Bir
gün
Resûlullah'n
önünde
oturmutum.
Resûlul-
lah:
—
Bu anda
cennet ehlinden
bir kii
buraya
gelmektedir
diye
buyurdu.
Bu
srada
ensardan
bir
kii
içeri
girdi.
Ayann
nalnn
elinde
tutmutu.
Saçndan, sakalndan
su
damlyordu. Ye-
ni
abdest
almt.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 267/394
HÜCCETÜ'L-SLAM ÎMAM-I GAZAL
268
Bir gün
yine böyle olmutu.
Resûl-i
Ekrem
Efendimiz
yi-
ne
o
sözleri
söyledi. Yine
o
kii içeri
girdi.
Bu hal
üç
gün
böylece
sürdü. Abdullah bin Amr
bin
Âs
(Allah
ona
rahmet
eylesin)
onun
kim
olduunu
bilmek
diledi.
Yanna
gitti.
Ona:
—
Babamla
çekiip
tarttm. Ona küskünüm.
Misafir
olarak
bu
akam yanna gelebilir miyim?
dedi.
O kii
de:
—
Ho
ola,
buyurun
dedi.
Abdullah
ard
arda
üç
gece
ona dikkatle
bakt.
Ne
za-
man
uykudan
uyansa
her zaman Allahü
Teâlâ'y
andn
gördü.
Abdullah
da
ona:
—
Ben
babamla çekimedim.
Ona
küskün
de deilim.
Sadece
Resûlullah
senin
hakknda:
M
Ehl-i cennettir
dedi.
Ben
de
senin
cennet
ehli
olmana sebep
olan
dini
âmelle-
rini bilmek
istedim
dedi.
O
kii
de:
—
Amelim gördüklerindir
diye
cevap
verdi.
Abdullah evine
dönüyordu
ki,
onu yeniden
geriye
çar-
d:
—
Ben,
imdiye
kadar
kendisine
hayr
erimi
hi$ bir
ki-
iyi kskanmadm. Hiç bir
kimseye
haset
etmedim
dedi.
Abdullah:
—
te bu sebepledir ki,
sen,
cennet ehli
derecesine
er-
misin
dedi.
Bekir
bin
Abdullah
der
ki: Bir
padiahn
yannda
bir
adam vard. Her
gün
kalkar,
padiaha: Ey padiah
Güzel
huyla iyilikler
yap.
Kötü kiilere
kendi kötülükleri
kifayet
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 268/394
269
ÖLÜM
ve
KIYAMET
eder.
Öyle
kiiyi
ker}di kötülüü ile
ba baa brak derdi.
Padiah
da onu
azz
tutard. Bir
gün bir kimse
onu
kskan-
d. Ona
haset
etti.
Padiaha
gitti.
Bu
senin
aziz
tuttuun ki-
i
senin
hakknda
Padiahn
az
kokuyor diyor,
dedi.
Padiah
o kiiye: Bu
ite delilin,
ispatn nedir?
diye sordu.
O
kii
de: Onu
yanna
çarrsn. Elini burnuna
götürdüü-
nü Efendimiz
görür
dedi. Sonra
o
kiinin
yanna
gitti:
Bu
akam bizim evi
ereflendirir
misiniz?
Birlikte
yemek yiye-
lim
dedi.
O da
gitti.
Birlikte
yemek yediler. Fakat
yemein
içinde
çok
sarmsak
vard.
Padiah onu
yanna çard.
O
kii, Padiah
sarmsak
koku-sundan
rahatsz
olmasn diye
elini
azna
götürüyordu.
Padiah
da o iftiracnn
doru
söylediine
inand.
Padiah
kime
bir
kaftan
verse
iradesi-
ni kendi
yazs
ile
yazard.
Hemen
el
yazs
ile
kullarndan
birisine
bir ölüm
ferman
yollad.
Burada ise:
Sana
bu
ya-
zy
getiren kimsenin
ban
vur, derisine
saman
doldur.
Bana
gönder
buyruu
yazlmt.
Mühür
vurdu.
Ve
ferma-
n
o masum kiiye
verdi.
O kimse
de
huzurdan
ayrld.
O
kskanç
adam
onu
gördü:
Bu
nedir? diye
sordu.
O kimse
de:
Padiahn
ferman
ki,
bana bir kaftan
balamtr
dedi.
O kii
de: O kaftan
ne olur
bana bala
dedi.
O da
balad.
Ferman
verdi.
O
iftirac
kii,
fermann
kendisine
yazld
öteki kulun
yama
vard, iradeyi
uzatt.
O
kul
da:
Ferman
olunuyor
ki,
seni
hemen
öldüreyim.
Derine
de
sa-
an
dolduraym
dedi. Adam
ard: Allah
Allah
diye
mrl-
dand.
Bu
baka
bir kii
için
yazlmt.
Git, padiaha
bir
kez daha
dan.
Fakat
ferman alan
kul:
Hayr
Padiaha
danmaa
emir yoktur
diyerk
iftiracy
tepeledi.
Ertesi
gün
olunca
kendisine
iftira
edilen kii yine
padiahn
yüce
katna çkt. Her
gün
söyledii
sözü
söyledi,
dua etti. Padi-
ah
ard:
O
ferman
ne
yaptn?
diye
sordu.
O
da: Filân
kii
benden
lütfettiiniz
kaftan
istedi.
Ona
verdim
dedi.
Padiah:
O
kiinin
bana
anlatna
göre benim
için
Az
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 269/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
270
kokuyor
demisin.
Doru
mu?,
diye
sordu.
Bu
kii
de:
Deme
padiahm
diye
cevap
verdi.
Ya
o
gün
neden
elinle
azn
tutar,
kapatrdn?
O kii
bana
sarmsak
yedirmiti.
O
halde her
gün
bana
söylediin
sözü
söyle ki,
o
Her
kö-
tü kiiye
kendi
kötülüü
kifayet
eder. idi.
Demek
ki,
o
kii-
ye kendi
sözü
yetti.
Kskançlk
gösteren
ve
beni
suçsuz
bir
kimsenin
ölümüne
sebep
olacak
kadar
kötü
zanlara
salan
bir
kimsenin
ölmesi
yerinde
bir i oldu
bnî
irin
dedi
ki:
—
Ben
dünyadan
ötürü
hiç
kimseye
haset
etmedim.
Zi-
ra ben
eer
cennet
ehlinden
isem
bakasnda
haset
etti-
im
hangi
nimetin
ne
deeri
olur.
Yok,
Allah
korusun,
eer
ben cehennem
ehlinden
isem
dünyann
bütün
nimetleri
benim
olsa
bunun
ne
faydas
var ..
Hasan-
Basri'ye
sordular:
—
Hiç Mü'min
haset
eder mi?.
O
da u cevab
verdi:
—
Yakub'un
oullarn
unuttun
mu? Lâkin
gönlünde bir
huzursuzluk
olur
da
darya
izhar
edilmezse
ziyan
etmez.
Ebû
Derdâ
der ki:
—
Bir kiinin
hatrna
ölüm
korkusu
çok gelirse
onun
gönlüne
ne
adlk
gelir,
ne
de
haset ..
HASEDN
HAKKAT
Bir kimse bir
nimete
erise
sen
onu
kerih
görür,
been-
mez,
onun
zevalini,
yok
olmasn
istersin
;
Bu
ise
gelen
ha-
berlerin
delâleti
ile
haramdr.
Ç^ükü
o
kiideki
bu
nimet
bir
ikram,
bir
lâhî
batr.
Hak
Teâlâ
onu
ona
mukadder
kl-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 270/394
ÖLÜM ve KIYAMET
mtr.
Onu beenmemek bir
habasettir. Öyle
bir
nimet
sa-
na müyesser
ve
nasip olmasa
gerektir.
O
nimetin
bakala-
rndan
zevalini
istemek
habasetten
baka bir nesne ile
olamaz.fAma
öyle
bir
nimetin
sende
de
olmasn
istersen
ve
o nimete mazhar
olandan
eksilmemesini
dilersen,
onu
kötü
görmezsen buna
Gpta derler'Ona Münafese (Gizli
haset)
de
denilir.
Bu
eer din yolunda olursa
gayet
mak-
buldür. Ve
belki
de
vacip olur.
Zira Hak Teâlâ öyle
buyu-
rur:
Gpta
edenler,
artk
iyi
eylere
gpta
etsinler.
(Mut-
taffifin
Sûresi:
26).
Yine
Hak Teâlâ öyle
buyurdu:
Mafirete
erimek için
birbiriniz ile
yarn.
(Ha-
dîd Sûresi:
21).
Resûlullah
Efendimiz
de öyle
buyurdu:
ki
eyden
bakasna haset
yoktur.
Biri,
Hak
Teâlâ'nn
bir
kimseye
ilim ve
mal
vermi olmas,
o
kiinin
de
ilmiyle
ve malyla
amel
etmesi.
kincisi
de,
Hak
Teâlâ
o
kiiye ilim
verir de mal vermez,
o kii
ise:
—
Allah
bana
da
mal vereydi,
ben
de onun
gibi amel
ederdim
der.
Bu
ikisi
de sevapta eittirler. Biri
maln
günah
için har-
casa, öteki
de:
—
Ben
de
öyle
yapardm
dese
bu günah ilemede yi-
ne
beraberlerdir.'*
Bu münâfeseye (rabet
etmeye)
de
haset denir. Lâkin
münâfesede
bakalarnda
olan
nimeti
kötü
görmek
yoktur.
Hiç
bir
yerde nîmeti
istememek yokturAncak
bir zâlime,
bir
fâska nîmet verilmi
ise onlarn
zulmünü
ve
fkn
art-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 271/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
272
tracak
nimetleri istememek
günah
deildir. Yalnz
o zalim,
o fâsk,
o
nîmeti
zulüme
ve
fska
âlet
etmi
olmaldr.
Evet,
o zaman böyle bir
nîmetin
yok olmasn
istemek
günah sa-
ylmaz. Bu ise hakikatte
zulmün,
fkn,
kötülüün
ortadan
kalkmasn
istemektir.
Böyle
kimselerde nimetin
zevalini
deil,
aslnda
zulmün
ve
fkn zevalini
istemenin
nian
udur:
O fâsk kii
tev-
be
ederse
sende
o kiiyi
kerîh
görme
ve
o nimetin zevali-
ni isteme kalmaz.
Burada
bir
incelik
vardr. Bir
kimseye
bir
dünyevî
nimet
verilir.
Bir
baka
kii
de
ona
özenir:
—
Onun gibi
bende
de
o nimet olsayd
diye
kalbinde
dilek doar.
O
nimetin
o
kiiden
yok olmas ile
aradaki
farkn
kalk-
mas
da nimetin
bâki
kalmasndan
çok,
o kiinin
houna
gider.
Bakasnda
gördüü bir
nimetin
kendisinde
de
bu-
lunmasn
istemek
insann
yaradlnn
icabdr
ve
günah
ey,
bakasnn
elindeki
nimetin
yok
HASEDN LACI
r
1
Haset
gönlün
büyük
bir
hastaldr.
Onun
ilâc
da
ilm
ve amel
macunudur.
1
r-
~*
lmi
lâc udur: Bil ki,
haset
dünya
ve âhirette
kiinin
öz
benliinin
zarar,
ziyândr.Ve
haset ettii
kiinin
ise
dünya-
da ve âhirette faydasdr.
j
Dünyada
olan
zarar
öyledir:
Hased
eden
kii
her za-
man
gamdadr,
kaygdadrjAzap
içinde,
endiededir.
Çün-
kü
dümanlarndan
bir kiiye
bile
olsun,
nimet
ermedii
gün
yoktur. Çünkü
o,
dümannn
azap ve
belâda
olmas-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 272/394
273
ÖLÜM ve KIYAMET
n
dilerdi.
Ama
dümann
yerine
kendisi
azap
ve
bela
çu-
kuru içine
düer.
Öyle
ki,
zaten
düman
da
onu
böyle
gör-
mek isterdi.
Çünkü
dünyada
hasedin
verdii
gamdan bü-
yük
dert
yoktur.
Böylece
bundan
büyük
ahmaklk
ne
olur
ki,
kendi
nefsi,
dümanndan
ötürü
krlr,
rencide olur.
Hasmna ise
kendisinin
hasedinden
hiç
ziyan gelmez.
Çünkü
onun
o
dümanna
verilen
nimetin
takdir-i Hakta bir
snr vardr
ki,
ne ziyâde,
ne
noksan,
ne
önce,
ne
de
son-
ra
olur.
Ona ezelî takdir
derler. Kimi
kimseler
de
mutlu
ta-
lih,
demilerdir.
Her
ne
sfatla olursa olsun
bütün insanlar
unda
fikir
birlii
etmilerdir
ki, Hakkn
takdirini
tayirin
(deitirmenin)
yolu
yoktur
. Enbiyadan birisi,
bu sebeple
bir
kadnn elinde
zavall bir
hale
gelmi,
çaresiz
kalmt.
O
kadn
saltanatla hüküm
sürmekteydi.
O Peygamber,
Hak Teâlâ'ya
çok ikâyetlerde
bulundu.
O zaman
o
Nebî-
ye
u
vahiy
indi:
—
Ey
Nebîm
O
kadnn
önünde
kaç
Tâ
ki,
onun
müd-
deti
dolsun. Ki
o müddet
ezelde
takdir olunmutur.
Hiç
bir
zaman
deitirilemez.
Yine
enbiyadan
birine
bir
belâ erimiti. Çok
duada
bu-
lundu.
Alad,
inledi,
szlad.
Ona
da
Yüce
Allah'tan
u
va-
hiy
geldi:
Yeri,
göü
yarattm
gün
senin ksmetine
bu
dütü, ne
dersin, senin
içni
ksmet ayrmay
yeniden mi
yapaym?
Eer bir kii,
kendisinin
hasedinden
ötürü, bir
bakas-
nn
nîmetinin
yok
olmasn
isterse yine
zarar kendisine
dö-
ner, gelir.
Çünkü
o da
bakalarnn hasedine
urar. Hem
de[kendisinin
nimeti
bâtl
olur.
Hatta
kâfirlerin
hasedi
ile
özünde olan iman
nimeti
bâtl olur.
7
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 273/394
HÜCCETÜ'L-SLAM ÎMAM-I
GAZAL
274
Nitekim Hak
Teâlâ
öyle buyurmutur:
Kitap ehlinden
kimileri
seni
doru yoldan
saptr-
mak
isterler.
Oysa
onlar
ancak
kedilerini
saptrrlar.
Ama
bunu
anlayamazlar.
(Âl-i
mrân Sûresi:
69)
Böylece
haset, hasette bulunanlarn
dünyada
azabdr.
Ama
âhiretteki
zarar daha ziyâdedir.
Çünkü
haset
edenin
kzgnl,
Allahü
Teâlâ'nn takdirine
kar gelmek
demek-
tir/
nkâr
ise Hak Teâlâ'nn
nimet
takdirine kar
çkmak
demektir ki, Yüce Allah onu
hikmetinin kemâli
ile var etmi-
tir. Ve
takdiri
bozmaya kimseye
yol
vermemitir.
Allah'n
birliine kar
bundan fazla nasl
hiyânet olabilir?
Bundan
sonra
bir müslümann
efkatinden
el çekilmi olur.
Bu yol-
da eytanla
ortak olunmu
olunur. Bundan
ziyâde daha
ince
uursuzluk
ve
kötülük olur.
Ama bir
kimsenin
haset
et-
tii kiiye
dünyada
ziyân
olmadnn
açklanmas
udur
ki,
haset
duyulan
kimse
haset
edenin
azaba
dümesinden
baka
ne
diler?
Hem
hasetten daha
büyük ne
azap olabi-
lir?
Çünkü hiç
bir
zalim
yoktur ki, mazluma
benzetmi
ol-
sun. Senin haset
ettiin kimse eer
senin öldüünü
iitse
yahut
kskançlk hastalndan
kurtulduunu
duysa rahat-
sz
olur.
Diler
ki,
hasette
bulunan kii haset
ettii, kskan-
d
eyin
derdini
çeksin
dursun. Kendisi
ise
daima
nimet
ve
sevinç
içinde
kalsn.
Ama
o
haset
ettiin
kimseye
dinde
faydal olduunun
eseri
udur
ki,
senin
hasedinden
ötürü
o
kii
mazlum mevkiindedir.
[Zaman
olur
ki,
dilinle
veya ha-
reketlerinle
ona bir
satamada
bulunursun.
Bu
sebepten
de
senin
hasenatn,
sevaplarn
onun
hasenat
defterine
yazar,
onun
günahlarn
da
senin
boynuna
asarlar.
Oysa
senin dilein
onun
nimetinin
yok olmas
iken
yok
olmaz,
onun
âhiret
nimeti
daha
da
artm
olur.
Sana
kalan
kazanç
ise
dünya
azabdr. Âhiret
azabna
da temel
atm
olursun.
Oysa sen kendini,
özünün
dostu
ve
eytann
düman sa-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 274/394
275
ÖLÜM
ve KIYAMET
nrdn.
te bu
dem i
aksi oldu.
Yani
kendinin
düman,
eytann
ise
dostu olmu oldun.
eytan ki, senin düma-
nnd,
onu sevindirdin.
Çünkü iblis, hased
ettiin
kimsede
olan
ilim,
takvâ,
makam
ve
mal
nimetlerinin
sende
bulun-
madn
görünce,
onlara rza gösterip âhiret
sevabn
bu-
lacandan korkar
ve
seni
hasede tevik ederek:
—
Ondan
bu
âhiret
mükâfatn kaldraym
der.
Çünkü
bir
kimse
ilim ehlini,
din
ehlini
severse, onlarn
makam ve
hametine
raz olursa
yarn
onlarla
beraber
olur.
Nitekim Allah'n
Resulü öyle demitir:
Bir kimse
eer bir kimseyi dost tutarsa yarn o kii ile
birlikte harolur
Denmitir
ki:
—
nsan,
ya
öretici,
ya
örenic
ya da onlarn dostu
ol-
maldr.
Kskanç
adam
(hasût
kii),
bunlarn
üçünden
de
mah-
rum
kalan
kiidir. Haset edenin
benzeri,
dümanna bir
ta
atan
kii
gibidir ki, dümann vurmak ister,
ama
ta
o
dü-
mana demez. Geri
döner,
sa
gözüne
çarpar ve onu
kör
eder.
Hasetçi
buna
kzar. kinci
ta
yine alr. Daha
kuvvet-
lice
atar,
fakat
ta
yine
geri
döner.
Bu
sefer
sol
gözüne
çar-
par.
O gözü de kör eder
Yine
bir
ta
daha atar. Ta
yine
geri
döner, bu sefer hasetçinin ban
yaralar.
O, talar
arttrr, ama
dümanna
ta
erimez.
Düman selâmette
kalr. Ta
atan temâa
ederek
güleri
Kskanç
kiinin hâli
ite budur.
Bunlar da kskanç olann tüm âfetleridir. Eer
kskançlk
onu
el
kaldrmaya, dilini açtrp
gybet
ettirmeye
sevkederse, yalan
sölerse
Yüce
Allah'
inkâr ederse
bunun
günâh,
can
yakmas
da
ziyâde
olur.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 275/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I GAZAL
276
Her
kii
hasedin
öldürücü bir
zehir olduunu
bilmelidir.
Eer
o
kiinin akl
varsa hasedi kendisinden
giderir.
r
[
Ameli
lâç
udur:
Mücahede
ederek
kskançlk
ve
haset
sebeplerini
insann içinden
kazmas,
yok etmesi, silip
sü-
pürmesidir.
Hasedin
sebepleri unlardr:
1
—
Kibir,
büyüklük
taslama,
2
—
Kendini
beenmilik,
3
—
Dümanlk,
4
—
Makam,
mansp sevmektir.
Bunlardan
bakalar
hm
konusunda
önce
zikredilmi-
tir.
Bunlarn
mücahede
ile gönülden
atlmas gerekir.
Kökü
mücahedeler ile
kaznmaldr.
[Bunu
kolaylatran
yol
da
asla
bir kimseye haset
edilmemesi,
kskançlk
gösterilme-
mesidir.Eer
hasedin
yok
olmasna
imkân
yoksa kskanç-
ln
dourduu
her
eye
aksi harekette
bulunmal,
onu
susturmaldr. Meselâ
haset
ona:
—
Söv,
say, aypla
derse o kii haset
edecei kimseye
dua
etmelidir.
Büyüklük,
kibirlilik
göster derse
sen
alçak
gönüllülük
göster
Eer:
Dümann
nimetinin
yok olmasna
çal
derse o
kii
ile
arkadalk,
yoldalk
et.
Gybette
bu-
lunmamal, aksine
o
kiiye
dua
edilmeli,
alk
tutulmal.
Tâ
ki,
o
kii
bunlar iitir, gönlü
ho olur,
kskançl ve
dü-
manl
ortadan kalkar,
kesilir. Nitekim
HakTeâlâ
öyle
bu-
yurmutur:
Sen kötülüü
en güzel
hareketle
(iyilikle)
kov
ki,
dümann
olan kimse
sana en yakn
dost
ol-
sun.
(Fussilet
Sûresi:
34)
O
zaman
eytan
sana
yaklar:
Eer alçak
gönüllülük/tevazu
gösterirsen ve
o kiiye
dua
edersen
âcizlik
ve
alçaklk
sfatiyle vasf
lanrrsn
der.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 276/394
277 ÖLÜM ve
KIYAMET
Ama
senin
gücün,
dilein,
kararn
kendi elindedir, diler-
sen
Hak Teâlâ'nn
buyruunu
tutarsn, dilersen eytann
sözlerini...^
Bil ki,
hasedin hilafn
ilemek
daha ulu,
daha
faydal,
daha
iyidir.
Fakat böyle ilâç acdr.
Sabredilmesi
güçtür. Ancak ilim kuvveti ile
sabr
gösterilir. Haset eden
bilmeli
ki, kendisinin
dinde,
dünyada
kurtuluu ancak bun-
dadr. O da
o
acla sabretmektir. Dinde, dünyada
helâki
kskançlktadr. Aclna
sabr
gerekmeyen
baka
hiç bir
devâ
yoktur.
Acs
olmayan devâ yoktur.
Ac
da
olsa
böyle
bir
ilâc
kullmanmaktan
umut
kesilmemelidir.
Çünkü
hasta-
lk
gelince
vücudu ifaya kavuturma umudiyle
zahmete
katlanmak
gerekir.
Yoksa
hastalk
o
kiiyi öldürür.
lâç
zah-
meti
ölüm
zahmetinden daha
çok
deildir.
HASET
ve
ONDAN MES'ULYET
v
Eer
çok mücahede edersen galibiyet öyle olur:
Sen,
seni rahatsz, huzursuz
eden
kimse
ile
seni
dost
edinen
kimse arasnda gönlünde bîr
fark
bulursun. Her birinin
mihneti
vücudunda
eit olmaz. Dümannn mihnetini
tabi-
atinde
daha kötü görürsün.
Ama
sen
kendi
tabiatn
(yara-
tln) deitirmekten
mes'ul
deilsin,
çünkü sende buna
kudret
yoktur.
Ama
iki nesneden sorumlusun:*
\
Biri
fiille
(hareketle)
ve sözle bunu
da vurmamalsnV
Biri
de, bu
haset
sfatn
kendi
özünde
görünce
akl ve ilim
gücünle onu kalbinde
söküp
atmaya çalmalsn.
J
Onu kalbinden silkip
atmay
çok önemli görüp
bunu
da-
ima
murad
etmelisin.
Bunu
yapabilirsen
haset
günahndan
kurtulursun.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 277/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
278
Kimileri
bu
sfat
için
öyle
demitir:
—
Kalbinde
olan
hasedi
söz ve
hareketlerinle
dar
vurmazsan
ve onun
kötü
bir
sfat
olduu
inancn
da
kal-
binde bulundurursan
bu
kötü sfatn
kalbinde
bulunmasn-
dan
mes'ul olmazsn ..
Ama
dorusu budur
ki, mes'ul
olursun. Zira
hased
ha-
ramdr.
Hased ise yalnz
gönlün
amelidir.
Bedenin
ii
de-
ildir.
Bir
müslümann
ac ve
zahmet
çekmesini
istemen,
onun
saadetine üzülen
kimse,
elbette
bu
kötü sfatndan
mes'ul
olur.
Ancak
bu
sfatn
kötü
görür,
onu
beenmezse
mes'uliyetten kurtulabilir.
[Yine
bu sfatn
âfetlerini
kendin-
de
tamaktan
kurtulamaz.
Hasetten
tam olarak
kurtulan
kimse,
kendisine
tevhidin
galip
olduu kimsedir.
•
Hasedin
günahndan
kurtulan kiinin
ruhuna
Tevhîd (Al-
lah'n
birliini tecellisi)
üstün gelir.
Onun
dostu, düman
kalmaz.
Belki:
—
Bütün
halklar
Hak Teâlâ'nn
kullardr
diye
bakar.
Ve
bütün
ilerin
yalnz bir yerden
hâsl
olduunu bilir.
Bu bir
hâlettir
ki, her
zaman
vâki
olmaz.
Az
vâki
olur.
Yldrm gi-
bi
gelir, geçer.
Bu halin sebat
olmaz.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 278/394
DÜNYAYI
SEVMEK BUTUN
GÜNAHLARIN
BAIDIR
[Dünya,
bütün
kötülüklerin badr.
Dünyay sevmekse
bütün günahlarn
temelidir.
Bundan daha
kötü ne
olabilir
ki, dünya, Allah'n
ve O'nun
dostlarnn
düman,
Allah'n
dümanlarnn
da sevgilisidir; Hak Teâlâ'ya
dümanl,
O'nun
kullarnn ona
eriememeleri için
Hak
Teâlâ'ya
gi-
den yolu
kapamasiyle olur, Hak
Teâlâ'nn
dostlarna
dü-
manl
da
öyle olur:
O
düman kendini
süsler,
bezer.
Al-
lah dostlarnn
karsnda cilve gösterir. Tâ
ki,
sabretmek-
te
nice
ac
erbet içsinler
ve
onun
acsn
çeksinler
diye...
r
[Hak Teâlâ'nn
dümanlarna
sevgili olmas
da
öyledir:
Onlar
kandrarak kendisinin
muhabbetine çeker. Çünkü
onlarn kendisine
âk olmasn
ister. Sonra onlardan
ka-
çp
uzaklar,
onlarn
dümanlarnn eline dümesine
yar-
dm eder.
j
Dünya,
u
yerden
ere
varan
arsz
kadn
gibi
kimine
zahmetini,
kimine
hasretini
çektirir.
Dünya
ehli
böylece
âhirette
de
Hak Teâlâ'nn hmn
ve azabn
görürler.
Dünyann
bu
tuzandan kurtulabilenler
ancak gerçek
üzere onun âfetlerini
bilenler
ve
bir
cad
kadndan
kaçar gi-
bi ondan
kaçanlardr.
Resûlullah
Efendimiz
öyle
buyur-
mutur:
Dünyadan
uzak kalnz.
Ondan kaçnz. Çünkü
dün-
ya,
îlartjt'tan
da,
maruftan
da daha
büyücü,
daha
caddr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 279/394
HÜCCETÜ'L-SLAM MAM-I
GAZAL
280
Biz
dünyann
hakikatini,
âfetlerini,
hile
ve oyunlarn,
sahteciliini
Üçüncü Ünvan'da, kitabn banda anlatm-
tk. Burada ise biz onun ayplanmas ve kötülükleri
hakkn-
da
gelen haberleri
söyleyeceiz. Onun
hakknda inmi
Kur'an
âyetleri
pek çoktur. Kur'an'dan ve baka peygam-
berlerin kitaplarndan gelen haberlerden
maksat,
dünya-
nn âfetlerini,
belâ
ve mihnetlerini halka
bildirmek,
halk
o
belâlardan saknd rmaktr.
DÜNYANIN
KÖTÜLÜKLER
Gelen haberlerde Resûl aleyhisselâm bir gün ölmü
bir
koyunun yanndan
geçmiti.
Dedi
ki:
Görüyor
musunuz
ki,
bu murdar koyun, ne kadar
baya-
,
hor
bir
eydir.
Öyle
ki, kimse ona bakamyor.
O Hûda
hakk
için
ki,
Muhammed'in
can
O'nun
hükmündedir,
Hak
Teâlâ
katnda
dünya bu
murdardan
daha aadr. Eer
Hak Teâlâ
katnda dünya
bir
sivrisinek
kanad
deerinde
olsayd,
hiç
bir kâfire bir içim
su
vermezdi.
Resûlullah Efendimiz
yine öyle
buyurmutur:
Dünya
lânetlenmitir,
mePûndur. Dünyada var olan her
ey
lânetlidir.
Ancak
Hak
Teâlâ
için
olan
mePûn
deildir.
Resûl aleyhisselâm
yine
buyurmutur ki:
Dünyay sevmek bütün günahlarn badr.
Resûl aleyhisselâm
yine
öyle
buyurdu:
Dünya,
müminin
zindân, kâfirin
ise
cennetidir.
Resûlullah Efendimiz buyurdu ki:
Bir kii
dünyay
severse âhiretine ziyan verir.
Bir
kimse
âhiretini severse, dünyaya ziyan verir.
Öyleyse
hangi
ey
baki ise
onu seçmek
yerindedir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 280/394
28
1
====^^
ÖLÜM ve
KIYAMET
Zeyd
bni
Erkam
der
ki:
—
Ebûbekir'le
(Allah ondan raz
olsun)
birlikteydik.
Ona
bir
miktar bal
erbeti
getirdiler.
Ebûbekir
o
erbeti
azna
götürdü,
ama içmedi,
yere
brakt.
Sonra
çok
çok
alad.
Öyle ki,
hepimiz
birlikte alatk. O,
sonra sustu.
Sonra
yi-
ne
alad.
Öyle ki,
hiç
kimse:
—
Niçin
alyorsun,
yâ
Ebâbekir? demee
cesaret
ede-
medi.
Vakta ki,
gözünün
yan
sildi,
ona:
—
Yâ
Allah Resûlünün
Halifesi
dediler. Ne
oldu? Ne-
den aladn?
O da
öyle dedi:
—
Bir
gün
Resûlullah
ile oturmutuk.
Eliyle
üzerinden
bir
eyi
uzaklatrrd.
Ama
gözle
hiç
bir
ey
görünmezdi.
Ben:
—
Yâ
Resûlallah ' dedim,
o
koduun,
kendinden
uzak-
latrdn
nedir?
Resûlullah
Efendimiz bana
u
cevab
buyurdu:
Dünya
idi.
Kendisini
bana
sundu,
ben
de
onu
kendim-
den uzaklatrdm. O
geri
geldi, bana:
—
Sen
benden kaçarsn, ama
senden
sonra
gelen
kii-
ler
benden
kaçmasa
gerektir
dedi.
Ebu
Bekir bundan
sonra ilâve etti:
—
te ben,
imdi,
dünyann
bu demde
olduundan
korktum.
O
vaktin bize
erimi olduunu
düündüm.
Bu-
nun
için
o
erbeti
içmedim
ve
üzüntümden aladm.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 281/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
282
Resûl
aleyhisselâm
öyle
buyurmutur:
Hak Teâlâ
yeryüzünde
kendine
dünyadan
daha
dü-
man
hiç
bir
varlk
yaratmad.
Ona
bir
kez
bile
nazar
klp
bakmad.
Yine
Resûl
aleyhisselâm
öyle
buyurdu:
Dünya
evsizlerin
evidir.
Malszlarn
maldr.
Dünya
ma-
ln
toplayanlar
aklszlardr.
Onun
için
birbirine
düman
olanlar,
onun hakknda
bilgi
sahibi
olmayanlardr.
Ona
ha-
set
edenler
anlay
mârifeti
olmayanlardr.
Onun
dostu,
yakini
(Salam ve gerçek
bilgisi)
olmayanlardr.
Resûlullah
Efendimiz
yine
öyle
bildirmitir:
Bir kimse
sabahleyin
kalkt
zaman
himmeti
dünyaya
olursa
cehennem
onundur.
Allah
onun
kalbine
dört
huyu
musallat
eder:
1
—
Bitip
tükenmeyen
kayg
ve
gussa,
2
—-Asla
vazgeçemeyecei
urama
ve didinme,
3
—
Zenginlie
eriemeyen
bir
fakirlik
ve
yoksulluk,
4
—
Sonsuz,
tükenmez
bir
umut
ve
emel.
Ebû
Hüreyre
(Allah
ondan raz
olsun)
öyle
anlatyor:
Resûlullah
Efendimiz
bana:
—
Yâ
Ebâ
Hüreyre
Dünyay
sana
biraz
göstermemi
di-
ler
misin?
diye
sordu.
Ben
de:
—
Dilerim
yâ
Resûlâllah
dedim.
Elime
yapt,
bir
sürpüntülüe
beni
iletti.
Oras
insan
kafalar,
koyun
balar, eski
püskü
yrtk
paçavralar,
insan
pislikleri
ile
doluydu.
öyle buyurdu:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 282/394
283
ÖLÜM
ve
KIYAMET
—
Yâ Ebâ
Hüreyre Bu
insan
balar bir
zamanlar tpk
sizin banz gibi
hrs ve tamahla dolu idi.
Bugün bir
kuru
kemik kalm,
yaknda
da
toprak olur.
Bu pislikler,
türlü tür-
.
lü nimetlerdi.
Çok
çallp
uralarak
ele
geçmiti.
imdi
öyle
atlp braklmlar. Herkes
onlardan kaçp
duruyor.
Bu eski püskü, bu yrtk
prtk
paçavralar,
onlarn
elbisele-
riydi.
imdiki halde
onlar
yeller
datyor.
Bu
kemikler ise
onlarn binek hayvanlaryd
ki, onlarn srtlarna
biner,
dün-
yay
dolarlard.
te
dünyann ksaca
hali budur.
Bir kii
dünya
için
alarsa
ondan uzaklarz.
Dünya
uzaklala-
cak
yerdir.
Bu sözler
üzerine orada hazr
bulunanlarn
hepsi
ala-
tlar.
Resûlullah
Efendimiz
o
zaman
öyle
buyurdu:
Allahü
Teâlâ dünyay yaratt
zaman onu
yerle
gök
arasna
ast.
Hak
Teâlâ
ona
bir
daha nazar
atmad.
O
da
kyamette
öyle diyecektir:
—
Ya
Rab,
beni kullarnn
en
aalna
ver
O
zaman
Hak
Teâlâ
öyle
buyuracak:
—
Ey yalanm,
yüzüne
baklmam,
sus.
Dilini
tut.
Seni
hiç
bir
zaman
dünyada
bir
kimseye
vermei
lâyk
gör-
medim,
hiç imdi vermeyi
lâyk görür müyüm?..
Resûlullah aleyhisselâm
öyle
buyurmutur:
Kyamet
gününde
bir insan
tâifesi
gelir ki,
amelleri Ti-
hame Da gibi
olmutur. Hepsini
cehenneme
salarlar.
Ashab-
kiram
sordu:
—
Yâ
Resûlâllah Onlar
Namaz ehli
kiiler
midir?
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 283/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
=====
284
O
da
öyle
buyurdu:
—
Evet
Namaz klarlar,
oruç
tutarlar.
Fakat
dünyadan
bir
ey
bulunca
onu
edinmee
urarlar.
Bir
gün
Resûlullah
Efendimiz
darya
çkt.
Ashab-
ki-
rama:
—
Sizden
kör olmak
isteyen
hanginizdir?
Biliniz
ki, her
kim dünyaya
meyleylese
ve
dünyaya
uzun emeller
bala-
sa
Hak Teâlâ
onun gönlünü
o istek kadar
kör eder.
Her
kim
dünyadan
yüz
çevirse
ve
ksa
emelleri
olsa
Allah
ona
gü-
zel
ameller verir ve
öretilmeden
ilim
sahibi
olur.
Klavuzu
olmadan
ona yol
gösterilir.
Bir
gün
Resûl Hazretleri,
hâne-i
saadetten
dar
çk-
mt.
Ebû
ubeyde bin
Cerrah
(Allah
ona
rahmet
eylesin)
Bahreyn'den
bir
miktar
mal yollamt.
Ensar
(MedineliJer),
o
maln
geldiini
iitmilerdi.
Mescitte
toplandlar.
Sabah
namazn
kldlar.
Hazret-i
Peygamber
namaz
bitirince
onun önünde
toplandlar.
Resûlullah
Efendimiz
gülümseyerek:
—
Yoksa mal
geldiini
mi iittiniz?
diye
buyurdu.
Onlar:
—
Evet,
yâ
Resûlâllah
dediler.
Oda:
Size
müjdeler
olsun
ki, kalbinizin
sevinecei
iler
ol-
maktadr.
Ben sizin fakir
olmanzdan
korkmam.
Korkum,
dünyann sizin
üzerinize
akp
gelmesidir.
Nitekim
sizden
önce
gelenlerin
üzerine
dünya
böyle
akmtr.
Böylece
ha-
sede düersiniz, nitekim
onlar
da
dümülerdir.
Ondan
sonra
helak olursunuz.
Nitekim
onlar
da
helak
olmular-
dr
diye
buyurdu.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 284/394
285
ÖLÜM
ve KIYAMET
Resûl
(S.A.V.)
yine
buyurdu:
Gönlünüzü
hiç
dünya iiyle uratrmayn.
Sonra
sözlerini
öyle
tamamlad:
Çünkü dünyann anlmas
yasaklanmtr. Nerde
kald
ki,
dünya sevilip
istensin.
Enes (Allah ondan
raz
olsun) öyle
der:
Resûlullah'n
bir devesi vard,
Gadba adndayd. Bütün
develerden
da-
ha
güzeldi
ve
hiç bir deve onu
geçemezdi.
Bir gün bir Arap
bir deve getirdi.
O
Arabn devesiyle
Gadbay
yartrdlar.
Arabn devesi onu
geçti.
Müslümanlar, Resûlün
devesinin
geçildiine üzüldüler. Resûl
aleyhisselâm
öyle
buyurdu:
Allahü Teâlâ'nn
katnda
muhakkaktr
ki,
hiç bir eye eref,
üstünlük
verilmez.
llâ onu
hor
klar.
Yine
öyle buyurdu:
Dünya imden
sonra size
yüz
tutar. Sizin dininizi,
atein
odunu
yedii
gibi
yer
sâ
aleyhisselâm
öyle
demitir:
Dünyay mabut edinmeyin.
Tâ
ki,
dünya
sizi
kul
edinme-
sin.
Mal
öyle bir kiinin yanna
koyun ki, kaybolup ziyan
olmasn.
Zira dünya mal
âfetten
emniyette,
güven içinde
olmaz.
O mal
Hak
Teâlâ katna koyarsanz,
emniyette
olursunuz.
sâ
aleyhisselâm havarilerine
öyle demitir:
Dünya ve
âhiret
birbirinin
zdddr.
Eer birinin
gönlüniret-
sen
öbürünün
gönlü krlr.
sâ
aleyhisselâm
yine
dedi
ki:
Ey havariler
Ben dünyay
sizin önünüzde
yere çaldm.
Onu mübarek
saymayn
ki, murdarlklarndan
biri udur:
Hak
Teâlâ'nn
günah sayd
iler
dünyadan baka yerde
ilenmez. Onun
alçaklndan,
pisliinden
biri
de
udur
ki,
dünyadan
ayrlmaynca hiç kimse
âhirete
gidemez.
sâ
aleyhisselâm
yine dedi
ki:
Dünyaya
önem
vermekten
ge-
çin. Dünyay
onarmakla
uramayn. Bilin
ki,
bütün
suçla-
rn
ba dünyay
sevmektir, istek çokluudur.
Ve
onlarn
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 285/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM
I
GAZAL
286
semeresi uzun
kayg
ve
günahlardr.
sâ aleyhisselâm
yi-
ne
demitir ki:
Su
ile
ate
bir
arada
durmad
gibi
dünya
ve âhiret
dostluu
da bir
gönülde
toplanmaz.
sâ aleyhis-
selâm'a
sordular:
Niçin
kendine
mahsus
bir
giyecein
yok?
O
da
onlara
u cevab
verdi:
Bakalarnn
eskisi bize
yeter. Bir
gün
sâ
aleyhisselâm
yolda
yamura
tutulmutu.
Hazret-i
sâ
snacak
bir yer
arad.
leride bir
çadr
gördü.
Oraya
gitti, çadrn
içinde
bir
kadn gördü,
oradan
kaçt. Bir
maara gördü.
Oraya vard.
Maarada
bir
aslan
bulunu-
yordu.
Cenâb-
Hakk'a
el
açt:
Ya
Rabbi
Her
kimi
yarattn-
sa
ona
bir
snacak
yer
verdin.
Ama
bana
vermedin
de-
di.
O zaman
yüce Yaradan'dan
kendisine
bir
vahiy
geldi,
öyle
buyurdu:
Senin
snacak
yerin
benim
rahmetimin
karargâhdr.
O
karargâh
da
cennetimdir.
Orada
sana
dört
yüz
hûriyi
e etsem
gerektir.
Her
birini kendi
lûtfum
eliyle
yaratmmdr.
Senin
düünün
dörtbin
yl
sürse
gerektir. O
günlerin
her
biri
de
bir
dünya
ömrü
kadardr.
O
zaman
bir
Münadiye:
Seslen Her
ne
yerde
bi r zâhit
varsa,
sâ'nn
düününe
gelsin
derim.
Bir
gün
Hazret-i
sâ bir
ehrin
içinden
geçiyordu.
ehir halknn
hepsini
gördü
ki, yolun
ortasnda
ölmü
yatyorlard.
Havarilerine:
Yâ kavm
Bun-
lar,
batan
baa Hak
Teâlâ'nn
hmndan
ölmülerdir
Eer
bu hmdan
helâk
olmasaydlar,
yer
altnda
helâk
olurlard
dedi.
Yanndakiler:
Dileriz
ki,
bunlar ne
için
helâk
olmulardr,
bilelim
dediler.
sâ
aleyhisselâm
da
bir
yük-
sek
yere
çkt:
Ey
ehir
halk
diye
çard. Bir kii:
Leb-
beyk,
yâ
Ruhallah
diye
cevap
verdi.
sâ aleyhisselâm
da:
Sizin
banza gelenler
nedir?
diye
sordu.
O
kii
de:
Dün
akam
sa kiilerdik.
Sabahleyin
Allann
kzgnlna
ura-
dk
dedi.
Ya
neden
bu
kzgnla
uradnz?
Sebebi,
dün-
yay
kendimize
dost
tutmamzdr.
Günah
ileyenlere
uy-
duk.
Onlara
boyun edik.
Ya
dünyay
hangi
yolda
dost
tut-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 286/394
287
ÖLÜM ve
KIYAMET
tunuz?
Dünyay
tpk
küçük bir
çocuun anasn
sevmesi,
onu en
yakn bilmesi
gibi
dost
edinmitik.
Dünya ne
zaman
gelse
sevinir,
ne zaman
gitse
üzülürdük. Ya
niçin
senden
bakalar
cevap
vermiyorlar?.
Onlarn
her
birinin
aznda
ateten
bir gem
var.
Ben
o
kavmden
deildim.
Aralarnda
bulunuyordum.
imdiki halde
cehennemin
kenarndaym.
Bilmem
ki, kurtulabilecek
miyim?.
Yahut
kurtulamayacak
mym?.
O
zaman
sâ
aleyhisselâm
havarilerine
dedi
ki:
Arpa
ekmei,
bir
parça tuz,
yrtt
prtk elbise
ile bir
çöplük-
te
yatmak
din
ve
dünya
selâmeti
için
daha
iyidir.
sâ
aley-
hisselâm
yine öyle
buyurdu:
Dünyadan az
eyi dinin se-
lâmeti için
kabul edin. Oysa
baka
kavimler,
az dinle
dün-
ya
selâmetini
kabul
ettiler.
sâ
aleyhisselâm
yine
öyle de-
di:
Ey
dünyay
isteyen
kiiler Dünyadan
el
çekiniz ki, dün-
yaya
hayr
ileyesiniz.
O
zaman
hem de
fazlas ile
sevaba
erersiniz.
Haberde
gelmitir ki, Âdem
Peygamber
cennet-
te
budaydan
yeyince
büyük
abdesti
geldi.
Tenha
bir
yer
arad.
Hak
Teâlâ bir
melek yollad.
Melek: Yâ
Âdem dedi.
Dilediin
nedir?
Hazret-i Âdem:
Kammda
olan
eyleri bo-
altmak
isterim.
Bir
yer
aryorum Cennet
taamlarnn
hiç
birinde
bu
hal
yoktu.
Ama
yalnz
bu
budayda
var
dedi.
Hak Teâlâ
melee:
Söyle
Âdem'e diye
buyurdu.
Yere mi
kor, kürsüye
mi?
Yoksa
ara veya
cennet rmaklarna
m
koyar?
Yürüsün, dünyaya
varsn.
Bunun
gibi
aalk
ey-
lerin yeri
dünyadr.
Ali
(Allah ondan
raz
olsun)
der ki:
—
Bir
kimsenin
u
alt
eyi yerine getirmesi
Cennet'i
di-
lemektir
ve Cehennem'den
kaçmaktr.
Ve
bunlar yerine
getiren, hiç
bir
nesneyi geriye
brakmam
olur:
1
—
Her
kii Allahü
Teâlâ'y
bilmeli,
ona
itaat
etmeli.
2
—
eytan
bilmeli ve
ona
uymamal.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 287/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
288
3
—
Hakk
ve Hak nesne
hangisidir
bilmeli,
ona
el
uzat-
4
—
Bâtl
ey
hangisidir,
onu
da
bilip
ondan
el
çekme-
li.
I
5
—
Dünyay
bilmeli,
ondan el
çekmeli.
6
—
Ahireti
de bilip
onu
dilemeli
ve
elde
etmee
çal-
Bir
kii
Ebû
Hâzm'a
dedi
ki:
Ben
neyleyim
ki,
dünyay
severim.
Bu
sevginin,
benim
gönlümden
gitmesi için
ne
yapaym?.
Ebû
Hazm
da: Her neyi
eline
geçirirsen
helâl-
den
geçir.
Her
neyi
harcarsan
helâl
yere
harca
O zaman
onu
sevmek
sana
ziyan vermez.
Ebû
Hâzm
bu sözü
un-
dan
ötürü
söylemitir
ki,
böyle
yapnca
dünyadan
souya-
can,
dünyann
gönlüne
ho
gelmeyeceini
bilmesinden-
dir.
Ebû
Hâzm
yine
öyle
demitir:
Dünyadan
çekinin,
sa-
knn
ittim
ki,
bir kimse
dünyay
erefli
tutarsa
kyâmet
günü onu
götürürler,
ba
üstünde
birisi
öyle
nidâ
eder.
Bu kii,
Hak
Teâlâ'nn
hâkir
gördüü
eyi
mubah
tutan
ki-
idir
Yahya
bin
Muâz
da
der
ki:
—
Dünya
eytann
dükkândr.
Onun
dükkânndan
hiç
geçme ve
hiçbir
ey alma.
üphesiz
o,
dükkânndan
al
-
veri
yapman için
senin
kapn
andrr:
Fudayl
bin
yad
dedi
ki:
—
-
Dünya
altndan
olsa
fânidir,
bir
gün
yok
olur.
Âhiret
toprak
parçasndan
bile
olsa
bakidir.
Bâki
kalan
toprak
parçasn
fâni
olan
altna
tercih
etmek
vaciptir.
Sen
ise
fâ-
ni
toprak
parças
olan
dünyay,
bâki altn
olan
âhiretin
üze-
rine
nasl
seçersin?.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 288/394
289
-
ÖLÜM
ve
KIYAMET
bn-i
Mes'ud (Allah
ondan
raz
olsun)
öyle
demitir:
—
Dünyada
herkes
bir konuktur.
Elinde
bulundurduu
her
ey âriyettir.
Konuk
olan
elbet
göçüp
gidecek,
ariyet
olan da
üphesiz
geri
alnacaktr.
Lokman,
oluna
dedi
ki:
1
I *
—
Ey
oulcuum,
dünyay
âhirete
sat.
Tâ
ki, ikisinden
de faydalan.
Fakat
âhireti
dünyaya satma. O zaman
ikisin-
den
de zararl
çkarsn.
-
Ebû
Ümâme-i
Bâhili
(Allah
ondan
raz
olsun)
der
ki:
Re-
sûlullah
peygamberlike
gönderildii
zaman
eytann
aske-
ri,
kendisine:
nsanlara
böyle bir
Peygamber
gönderildi,
biz
ne yapalm?
dediler.
eytan
da:
O insanlar dünyay
se-
verler
mi? diye
sordu.
Onlar
Severler
dediler.
O
halde
korkmayn.
Eer
puta
tapmazlarsa
ben onlarn
dünya
sev-
gisi
ile öyle bir
hale getiririm
ki:
Aldklar
eyi hak
ile
almaz-
lar,
verdiklerini
de
hakla
vermezler,
sakladklarn
da
hakla
saklamazlar.
Bütün
kötülük
ve fenalklarn,
ba ite
bu
üçüdür.
Fudayl der
ki:
—
Eer
bütün
dünyay
bana helal
ve
hesapsz olarak
verselerdi,
siz murdar
bir eyi
almaktan
nasl âr
duyarsa-
nz,
ben de
onu
almaktan
âr
ederdim.
Ebû
Ubeyde
bin
Cerrah
(Allah
ondan
raz
olsun)
am'n
Beyi
idi.
Hazret-i
Ömer (Allah
ondan
raz
olsun)
am'a
geldi.
Bey
olan Ebû
Ubeyde'nin
Beylik
konanda
hiç
bir
ey görmedi.
Bir
klç,
bir
kalkan ve bir
eerden
ba-
ka bir
ey
yoktu.
Hazret-i
Ömer: Niçin
burada ev
eyas
yok?
diye sordu.
Ebû
Ubeyde:
O
yere
ki,
varacaz,
oras
için
bize
bu kadar
yetiir diye
cevap
verdi ve
bu
sözüyle
kabri kasdetti.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 289/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL
290
Hasan-
Basri (Allah
ona
rahmet
eylesin)
Ömer bin Ab-
dülaziz'e bir
mektup
yazd ve
dedi
ki:
O günü gelmi
bil
ki, halk içinde
en
sonra ölmesi
mu-
kadder
klnan
kimse ölür.
Ve bundan fazla bir
söz
yazmad.
Ömer bin Abdülaziz
de
ona
u
cevab
bildirdi:
O günü gelmi
tut
ki, dünya hiç yaratlmam gibi
ola.
Âhiret daima
bâki
ola.
Hadis-i
erifte
öyle
buyurulmutur:
—
alr
o
kimseye
ki,
Cehennemin
hak olduunu
bilir
de
güler.
alr o
kimseye
ki, dünyann
sebat
olmadn
bilir
de
ona gönül verir?. alr
yine
o
kimseye
ki, kabrin
hak
olduunu bilir
de
gönlünden onu çkarabilir?. Yine a-
lr
o
kimseye
ki, kaderi hak bilir
de
rzk
için üzüntü
çeker.
Davud-i
Tâi
(Allah
ondan
raz
olsun)
dedi
ki:
—
nsan
oullar tevbeyi
ve
ibadeti terkeyler. Bundan
korkmazlar
ki,
ölüm anszn gelir. Taât ihmal ederler. San-
ki
ibadetin
menfaati
bakalar
içindir.
Ebû Hâzm (Allah ona
rahmet
eylesin)
dedi ki:
—
Dünyada
âd
olacak
hiç
bir
ey
yoktur
ki, onunla
'âdlk
bulasn.
Yine
hiç
bir
ey
yoktur
ki,
sonunda
üzülme-
yesin.
ve safi âdlk dünyada
yaratlm
deildir.
Hasan-
Basri (Allah
ona
rahmet
eylesin) öyle
demi-
tir:
—
Dünyadan ayrlp giden hiç bir kii yoktur ki,
Sekerâ-
ti
Mevtte
(can
çekime srasnda)
üç
haslet boazn
ya-
kalam
olmasn.
Biri:
Biriktirdii
mal
doyasya
yiyemedi.
kincisi: Umduu eylere
kavuamad.
Üçüncüsü: Ahiret
azn
lâzm geldii gibi hazrlayamad.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 290/394
291
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Muhammed
bin Münkedir (Allah
ona
rahmet eylesin)
öyle
demitir:
—
ayet,
bir
kii,
ömrü
boyunca
gündüzleri
oruç
tutsa,
geceleri
de
namaz klm
olsa,
hac
farzn yerine
getirse
ve
cihada
gitse,
haramdan el çekse, ama
dünyay
önde
tutsa
kyâmet
gününde
onun
için
te bu
kii,
Yüce
Al-
lah'n hâkir gördüü
dünyay
yüce
tutmutur
derler. Aca-
ba
o
kiinin
hali
ne
olur? Ve
acaba
içimizden öyle
olmayan
kim
vardr? Oysa bizim,
günahmz
çok, edâ
ettiimiz farz-
lar
da
kusurlu,
taksi
ratldr.
Denilmitir ki: Dünya eski, harap olmu bir saraydr.
Ondan
daha
virân
olan ise onu
elde
etmeye
çalan insa-
nn gönlüdür.
Cennet
ise
haraplktan uzak, mâmur bir
sa-
raydr.
Cenneti dileyen bir gönül ise ötekinden daha
yeni
ve
daha zenginlik
doludur.
Yahya
bin
Muaz
(Allah
ona
rahmet
eylesin)
öyle
de-
mitir:
—
Akl
olan kii
üç
eyden
önce
iini
bitirir:
1
—
Dünya
kendisinden
el çekmeden önce o
dünyadan
el
çeker.
2
—
Mezara
gitmeden
önce
kendisinin
mezarn
onarr.
3
—
Cenab- Hakk'm katna
varmadan önce
de
O'ndan
rza
dileinde
bulunur.
Sonra,
yine
öyle dedi:
—
Dünya öyle uursuzdur
ki,
onu dilemek,
Hak
Teâlâ'y»
dilemekten gönlü
uzak
tutar.
Hazret-i
Ali
(Allah onun
yüzünü
kerîm klsn)
öyle
bu-
yurmutur:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 291/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
292
—
Dünya
alt eyden ibarettir:
1
—
Yemek,
2
—
çmek,
3— Giymek,
4
—
Koklamak,
5
—
Binek
bulmak,
6
—
Evlenmek.
Yemeklerin
en
tatls
baldr.
Bal
ise
arnn
aznn
suyu-
dur. çilenlerin
en iyisi sudur.
Su
içmede
bütün
yaratklar
müsavidir.
En
deerli
giysi ipektir.
O
da
bir böcein ann
suyudur.
Kokularn
en
güzeli
misk
kokusudur.
O da
bir
ahunun
karn
suyudur.
Binilecek yer
at srtdr.
Mücahidler
at
srtnda can verirler.
En
büyük ehvet kadnla birleme-
dedir.
Kadn
kendisini
en güzel
eylerle
süsler. Erkek
ise
ondan
en
çirkin
yerini
(sidiin
çkt
yeri)
ister. Neticede
erkek ve
kadn
iki idrar
arac
birletirir.
Ömer bin
Abdül
-
aziz
(Allah
ona
rahmet
eylesin) öyle
der:
—
Ey
insanlar
Sizi
bir
i için yarattlar.
Eer
ona
inan-
mazsanz
kâfir
olursunuz. Eer inanp
da o
imân
geri
b-
rakrsanz, aptaln biri
olursunuz.
Sizi ebedî olmak için
ya-
rattlar. Sizin
bu
yerden
sonra göçeceiniz yer ebediyettir.
nancnz ve ileriniz
o ebediyet yurduna
göre
olmaldr.
KÖTÜ OLAN
DÜNYANIN HAKKAT
r
•-
\
Resûlullah
Efendimiz
buyurdu
ki:
-
—
Dünya
ve
dünyadaki
her
ey
lânetlidir.
Ancak
Allah
için
olanlar
mel'unluun
dndadr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 292/394
293
ÖLÜM ve
KIYAMET
0
halde, Allah
için olanlarn neler olduunu bilelim. On-
lar
ki
Allah
içindir memzûm deildir. Ondan bakas
mez-
mumdur.;Ve
dünyay
sevmek bütün günahlarn badr.
j
Dünyada
olan
her
ey
üç
ksmdr:
J
r
[
Birinci
Ksm:
Zâhiri ve bâtn
dünyadan
olup
Allah
için
.
olmas
kabil olmayan
nesnelerdir. Bunlar günahlardr ki,
niyetle ve kastla Allah için
olmazlar.
Mubah olan nesneler-
le ar
derecede nimetlenmek de
bu
cümledendir] Zira
bu
da
dünya
içindir. Mubahlarda
arlk
gafletin,
serkeliin
tohumudur.
Bütün
günahlarn
mayasdr.
I i
l
kinci Ksm:
Özellikle Allahü Teâlâ için olup
niyetle
dün-
ya
için olmas da
mümkün
olan
eylerdir. Bu
da
üçtür:
1
—
Fikir,
2
—
Zikir,
3
—
ehvetlere (isteklere) muhalif
hareket
etmek,
ona
uymamakt
r/J
Bu
üç
ey
eer âhiret sebebiyle
ve
Hak Teâlâ'nn
dost-
luu
için
olursa
Hak
Teâlâ'ya
mahsus
olur. Her ne kadar
dünyadan olsalar
bile.
Fikirden
maksatjlim
dilemektir.
Onunla
makam,
man-
sp
elde etmek delidir.
Zikirden
de
maksat, insanlarn gözüne
âbid (ibâdet
edi-
ci), zâhid, takvâ
ile
megul görünmek
deildir,
Allah'a
ya-
knlk
istemektir.
Dünyay terketmek ve nefse
muhalefet
etmek de
böyle-
dir.
Eer
bunlardan
maksat
insanlar
nazarnda
makam
ve
itibar
kazanmak
olursa bunlar
da
dünyadan ve
mezmum
olurlar. Görünüte
Allah için olmalar
hiç bir
ie
yaramaz.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 293/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
=====
294
r
B<
Üçüncü
Ksm:
Görünüte
yalnzca
nefsin
hazz
için
olup,
lâkin
kast ve
niyetle
Allah
için
olan
eylerdir
ki, dün-
yadan
saylmazlar.
Yemek
yeme
gibi
ki, ondan
maksat
iba-
det için
güçlenme
ola.
Nikâh
gibi
ki,
ondan
da maksat
ev-
lât
edinmek
ve Allahü
Teâlâ'nn
buyruunu
yerine getir-
mektir.
Yeteri kadar
mal
kazanmak
ki,
ondan
da
murat
iba-
dete
kolaylk
bulmak
ve
halka
muhtaç
olmamak
ola//
Resûl
aleyhisselâm
buyurdu
ki:
—
Bir kimse
dünyay
övünme
ve
gururlanma için
diler-
se
ona
Allahü
Teâlâ kzar.
Eer
dünyay
halka
muhtaç
ol-
mamak
için
dilerse,
kyâmet
günü
maher
yerine
gelince
yüzü
ayn
on
dördü gibi
parlar.
p
t
Dünya
udur ki,
onda srf
nefsin hazz
olur,
âhirete
ge-
rekli olmaz.
Bir
nesne
ki,
âhiretin
ona
ihtiyac
vardr,
o
âhi-
retin
maldr.
Dünya
ksmndan
olamaz?
Nitekim
Hac
yo-
lunda
devenin
yemi
de
Hac
yolunun
azndandr.
Nitekim
Kur'anda
öyle
buyurmutur:
Bir
kimse
nefsinin
hevâsn
terk
eylemise,
o
kii-
nin
süresiz
kalaca
yer
Cennettir.
(Nâziât
Sûresi: 40
-
41)
Hak Teâlâ
bir
yerde
de
dünyay
be
vasf içinde
zikret-
mitir:
*
Bilirsiniz
ki,
dünya
hayat
oyun,
elence,
süslen-
me,
aranzda
övünme,
mal
ve
evlâd
artmasn
istemek-
tir.
(Hadîd
Sûresi:
20)
Yani,
dünya
be
eyden
ibarettir:
1
—
Oyun,
2
—
Elence,
3
—
ehvetlerle
bezenmek,
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 294/394
295
ÖLÜM
ve
KIYAMET
4
—
Birbirine
fahreylemek,
övünmek,
5
—
Evlâd
ve
mal
çok
dilemektir.
Hak
Teâlâ
bu
be
nesneyi
baka
bir
âyette
bir
araya
ge-
tirmi ve
öyle
buyurmutur:
Hak
Teâlâ
halkn
gönlünde u
nesneleri
bezemitir
ki
bunlar:
Kadnlar,
oullar,
biriktirilmi
altn ve
gümü
(sr, at,
koyun,
deve
gibi) hayvanlar
ve
ekincilie
dükünlüktür.
Dünya
nimetleri
bunlardr,
en
güzel me-
kân
Allah'n
katndadr.
(Âl
i
mrân
Sûresi: 14)
Sen
bil ki, bu
cümleden
olan her
ey
bunlarn
içindedir,
eer
âhirette
ie
yarasn
diye
feragat
üzere
de
girerse
bunlar
da
yine
âhirettendir.
Ama
srf
zevk
için ve
yeteri ka-
darndan
çok
alnrsa
âhiret
için olmaz.
f
Mal
da
üç
derecedir:
J
f
1
—
Zaruret
miktardr
ki,
yiyecekte,
içecekte,
giyimde
ve
meskendedir
-
|
2
—
Zaruret
miktarndan
artk olursa
bu
ziynettir, süs-
tür.
1
\
3
—
htiyaç
miktarndan ziyade
olursa
bu
da
Tecemmül
(ar
süslenme)
demektir.
Süslenmenin
ucu
buca
yok-
tur.;
Zarureti
kadar
süs
yapan
kii kurtulur.
Bir
kimse
süs-
lenmekte
ihtiyaç
derecesini
aarsa,
tecemmül
halini alrsa
bir
azaba düer
ki,
hiç bir
zaman sonu
yoktur.
Bir kimse
onu
ihtiyaç
mertebesine
yükseltirse
o
tehlikeden
kurtula-
maz.
|
htiyacn
da
iki
yönü
vardr.
j
Birisi
zaruret
mertebesine
yakndr.
Öteki
ise
zevk
ve
süslenme
derecesine
yakndrJ
Bu
ikisinin arasnda
bir derece
daha
vardr
ki,
o
ictihad
ve
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 295/394
HÜCCETTL-SLAM
MAM I GAZAL 296
sezile
bilinebilir.
Kesin
olarak
bilinmez.
Zaman
olur
ki,
o
ictihad ve
sezile
bilinebilir. Kesin
olarak bilinmez. Zaman
olur ki, fazla
ihtiyaç olmayan eyler
ihtiyaç vardr
diye
he-
sap
edilir.
Ama
âhirette böyle
bir
hesap
tehlikeli
olur.
Bun-
dan
ötürü
ulu din kiileri, akl
ehli olanlar, zaruret
kadar
yetinmilerdir.
[Boy
yol tutan
kiilerin
önder ve
klavuzu
Üveys-i Ka-
râni'dirjlAllah
ona
rahmet
eylesin). Kendisi
dünyada
ihti-
yaç
ve
zaruret miktarn o kadar
azaltmtr
ki,
onu
gören
divâne
sanrd. Hatta
bir
yl,
iki
yl
onun yüzünü
gören
ol-
mazd.
Sabah namaz
vaktinde
gider,
yats
namaz vaktin-
de
geri
gelirdi. Yiyecei
de hurma
çekirdeinden ibaretti.
Onlar da
yolda
toplar,
devirirdi.
Eer yemek öünü
ola-
cak
kadar hurma
bulacak olursa,
çekirdeini
sadaka
verir-
di.
Eer
lüzumu kadar
bulamazsa, hurma
çekirdeini verir
birkaç
tane
hurma
alrd.
Onunla
orucunu
açard.
Üveys-i Karânî'nin
elbisesi öyle
yrtk
prtkt
ki onlar
süprüntülüklerden toplar,
ykar, giyinirdi.
Küçük çocuklar
onun
üzerine talar
atarlard.
Ona deli, divâne
derlerdi.
Üveys-i
Karânî ise:
—
Ufak ufak
tacazlar
atn Ayam yaralanmasn,
çocuklar
Tâ
ki,
abdestim
bozulmasn
derdi.
Hazret-i Muhammed
(S.A.
V.)
Onu
hiç
bir
zaman
görme-
miti.
Ama
Ona çok duada
bulunurdu.
Hazret-i
Ömer'e
onun
hakknda
vasiyette
bulunmutu.
Ömer,
Arafat'a
geq-
len halk toplanm
gördü.
Minberden:
—
Ey
halk
Kim
içinizde
Irakl ise
ayaa
kalksn
dedi.
Irakl
olanlar
ayaa
kalktlar. Onlara:
—
Kûfeli olmayanlar
otursun
dedi.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 296/394
297
======^^
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Bundan sonra da:
•
—
Karan'dan olmayanlar
da
otursun
buyurdu.
Hepsi
oturdu,
yalnz
bir
kii
oturmamt.
Hazret-i
Ömer
o
kiiye:
—
Sen Karan'dan
msn? diye
sordu.
O
kii:
—
Karan'danm
diye cevap
verdi.
Hazret-i
Ömer
o
kiiye:
—
Sen Üveys-i
Karânî'yi gördün
mü? diye
sordu.
O
kii:
—
ilirim
dedi. Ama
o
kii
senin dediin
mertebede ki-
i delidir
Ondan ahmak,
ondan
divâne
ve
ondan
yoksul
kimse yoktur Ondan
he
r
kes,
cimri
kimse
de
bulunmaz
Hazret-i
Ömer
bu sözü
iitince
alayarak
dedi ki:
—
Onu
unun için
istiyorum:
Resûl aleyhisselâm'dan
iittim
ki,
Rabia ve
Mudar halk
saysnca
kimse,
onun
e-
faatiyle
cennete
girecektir.
Rabia
ve
Mudar
kabileleri iki
büyük
kabile
idi ki, onlarn
says
bilinmezdi.
O
kadar
çoktular.
Herm
bni Hayyân
öyle demitir:
—
Ben
bu haberi
iitince
Kûfe'ye vardm.
Üveysi sor-
dum. Onu ancak
Frat
kysnda buldum.
Abdest
almaktay-
d. Giyeceini ykyordu.
Selâm verdim.
Selâmm
ald.
Yü-
züme
bakt.
Eline
yapmay düündüm.
Elini vermedi.
Ben:
—
Allah uzun
ömürler versin,
merhamet ve
mafiret
et-
sin dedim. Nedir hâlin?
diye
sordum.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 297/394
HÜCCETÜ'L-SLAM MAM-I
GAZAL
298
Beni
bir alamak
sard.
Onu çok
sevmitim, çok
zayf-
lamt. O
da
bana bakt.:
—
Allah sana
da
ömür versin, Ya
Herm
bin Hayyân Ha-
lin
nedir? Ey karde,
seni buraya
kim
gönderdi? dedi.
Ben
de:
—
Benim
adm,
babamn
adn
nasl bildin? Beni hem
görmemitin.
Sen
nasl beni anladn?
dedim.
Üveys-i Karânî:
—
O
Yüce kii
ki,
hiç bir
ey
O'nun bilgisi
dnda
deil-
dir
Seni bana O haber verdi. Benim ruhum
da
seni
bildi.
Müminlerin
ruhlar
birbirlerine âinâdr.
O bunu,
bu
onu ta-
nr,
dedi.
Ben:
—
Yâ Üveys
Bana
Resûl
aleyhisselâm'dan bir haber ri-
vâyet kl. Tâ ki,
bana
senden
yadigâr kalsn, dedim.
O
da
öyle dedi:
—
Benim tenim
ve canm
Resûl
urunda
fedâ
olsun.
Ben,
Resûlullah'
görmedim.
Ama O'nun
haberini
iitmi-
tim. Rivayette bulunmak yolunu
kendi üzerime açmay di-
lemem.
Hadisci,
zikirci
ve
fetvac
olmak
istemem.
Benim
kendime
göre bir iim vardr
ki,
baka bir ile uramam
Ben
de:
O
halde
bana
bir
âyet
oku Tâ
ki,
senden
iite-
yim. Bana bir davet ve
vasiyet
eyle
ki, onunla amel
ede-
yim. Ben
seni
Allah
için
pek severim,
dedim.
Üveys-i
Karâ-
nî, Frat
kysnda
hemen elime
yapt:
Eûzü
billâhi
mi-
neeytanirracim
dedi. Bunu
okuyup alad. Ondan
son-
ra:
Benim Rabbim böyle
buyuruyor
ve bütün sözlerin
en
dorusu O'nun
sözleridir.
te
Rabbim
buyuruyor
ki: Biz
gökleri,
yeri
ve
ikisinin
arasnda
bulunanlar
oyuncak
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 298/394
299
ÖLÜM
ve
KIYAMET
olsun diye
yaratmadk.
Biz onlar Hak için
yarattk.
Lâ-
kin insanlarn
çou bunu
bilmez.
(Duhân
Sûresi: 38
-
39)
Sonra
da
u iki âyeti
okumaya
devam etti.
Hiç
üp-
he
yok
ki,
kyâmet
günü
onlarn
topunun
bir
arada
bu-
lunaca
gündür.
O
gün
dostun
dosta hiç bir
yarar
ol-
maz. Kendilerine yardm
edilmez.
Ancak
Allah'n
acd-
kiiler
bunun
dndadr.
Allah'n
her eyi
yapmaa
gücü
yeter,
o
esirgeyicidir.
(Duhân Sûresi: 40
-
42)
Bu
üç
âyeti
de
okuduktan
sonra
Üveys-i
Karânî
öyle
bir
feryad
savurdu
ki,
akl
bandan
gitti,
sandm.
Bana
dedi ki:
Ey Hayyân'n
oul Baban
Hayyân öldü.
Sen de elbet
öleceksin,
ya cennete
yahut
cehenneme
gi-
dersin. Anan ve
baban
ki,
Âdem ve Havvâ
idiler, onlar
da
öldü.
Nuh
öldü.
brâhim
Halîl
de
öldü.
Allah'la
konuan
Mû-
sa öldü. Hakkn
Halifesi
Dâvud öldü.
Hakkn
güzidesi
Re-
sûl
Muhammed
Mustafa
(S.A.V.) öldü.
Resûlullah'n
Hali-
fesi
Ebûbekir öldü.
Sonra Ömer
kardeim
öldü. Ah
Ömer,
vah Ömer
Ben,
onun
bu sözü
üzerine:
Yâ
Üveys-i
Karânî,
Ömer
henüz
ölmedi
dedim. Hak Teâlâ,
Ömer'in öldüünü
bana
haber
verdi
dedi.
Sonra ilâve
etti: Ben
ve sen
ölmü-
lerdeniz
dedi. Sonra
salâvat getirip
ksa bir
dua
okudu
ve:
Sana
vasiyetim
udur
ki,
Hak
Teâlâ'nn
Kitabn
ve salâh
ehlinin
kitabn
vesîle,
klavuz ve
yol edin.
Ölümü
bir
an
bi-
le
anmaktan gafil
olma. Bir
kavmin
yanna vardn
zaman
onlara
öütlerde bulun. Hak Teâlâ'nn
kullarndan
öüt
ve
nasihatlerini
esirgeme.
Eer
esirgesen
dinsiz
olursun.
Ga-
filcesine
cehenneme
girersin.
Bana öütleri
bitince
bir ni-
ce duâ etti. Sonra:
Ey
Hayyân
olu
He);m
Artk gidelim.
Bundan
sonra ne sen
beni görürsün,
ne
de
ben seni. Ama
beni
duadan
unutma
ki
ben
de
seni
duâ
ile
anaym.
Sen
bu
yönden git,
ben
bu
yönden gideyim dedi. Ben
be
on
dakika
onunla birlikte
gitmek
istedim.
O
brakmad.
Hün-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 299/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAMÎMAM-I
GAZAL
:.
300
gür hüngür alad. Beni
de
uzun uzun
alatt, onun arka-
sndan bakakaldm. Tâ köye kadar
gitti.
Ondan sonra
on-
dan
ne
haber aldm, ne
de
onu bir
daha
buldum.
te
o kimseler ki,
dünyann
âfetini bilmilerdir,
onlarn
sîyreti, evliyânn yollar budur. Onlar
akl
ve
tedbir sahibi
idiler.
Eer
sen bu
dereceye erimezsen,
hiç
olmazsa ihti-
yacn
kadariyle
kanaat eyle.
Hiç bir
yönde zevk yolunu
tut-
ma.
Tâ ki, büyük tehlikelere dümeyesin.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 300/394
-
TAMAHKÂRLIIN
ve
MAL
TOPLAMANIN LÂÇLARI
-
>
Dünyann dal,
buda çoktur.
Onun
dallarndan
biri
mal
ve nimettir. Bir bakas
da
mevki, makam ile
büyüklük
tas-
lamaktr. Kibir
ve
bunun gibi daha
nice
dallar vardr.
Ama
büyük
fitne
maldr.
Hak Teâlâ buna akabe
(tehlikeli,
dar
geçit) diye
ad
verdi. Ve
öyle
buyurdu:
nsan zor
akabeyi
(geçidi) amaya
göüs
germedi.
O
tehlikeli geçidin ne olduunu
sen
bilir misin?
O
kö-
le azad etmek, kendini
küfür
köleliinden
azad
edip Al-
lah'n nimetlerine ükür
etmektir.
Ya
da
zorlu bir açlk
gününde
yemek
yedirmektir.
(Beled
Sûresi:
11
-
14)
O zor
geçitleri
Hak Teâlâ Hazretleri öyle beyan
buyur-
maktadr:
Akrabal
olan bir öksüzü veya
açlktan
yere
y-
lan
bir yoksulu
doyurmaktr.
Sonra
imân edip
de
birbi-
rine
sabr
ve
merhamet eden kimselerden olmaktr.
(Beled Sûresi:
15-17)
Bunlardan daha
tehlikeli
geçitler yoktur. Çünkü
onlar-
dan tamamen kurtulmaya
çare
yoktur. Bununla
birlikte
hem kazas
ehvete
sebeptir.
Ve
hem âhiret
yolunun
az-
dr ki, âhiret yolunda
yiyecekten,
giyecekten
ve
mesken-
den
el
çekmee
çare
yoktur. Bunlar
ise maln kendisidir.
Ve
malla
ele
geçirilir.
O
halde
insan
mal
ele
geçirmemesi-
ne sabredemez ve sabretmesinde selâmet
de yoktur.
Eer
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 301/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 302/394
303
ÖLÜM ve KIYAMET
Resûlullah
Efendimiz
de öyle demitir:
—
Mal
ve
makam sevmek
gönülde nifâk,
suyun
tere
otunu
büyüttüü
gibi
büyütür.
Resûlullah
ayrca
öyle
buyurmutur:
ki
aç
kurt
bir
koyun
alna
saldrsa, onlarn
verecek-
leri ziyan,
eref,
mal ve
makam
sevgisinin
müslümanlarm
dinine
verecei
zarardan
daha
azdr.
Ashâb-
Kirâm:
-—Yâ
Resûlallah
dediler.
Senin
ümmetinin
en
kötüsü
kimlerdir?..
Resûl
aleyhisselâm:
—
Zenginlerdir
diye
buyurdu.
Sonra
öyle
dedi:
—
Benden
sonra
bir kavm
gelecek
ki, türlü türlü
yemek-
ler
yiyecekler, türlü
türlü güzel
giyimler
giyeceklerdir.
Ar
pahal atlar
saklayacaklardr.
Güzel yüzlü kadnlar
isteye-
ceklerdir.
Onlar az
eyle doymazlar. Çok
eyle de kanaat
etmezler.
Onlarn bütün
himmeti
dünya içindir ve
dünyay
mâbut edinmilerdir.
Her ne
yaparlarsa dünya
için
yapar-
lar.
Vasiyetim
olsun
ki,
oullarnzn
oullarndan
her
kim
onlar
görürse
onlara selâm
vermesin.
Hastalarnn hatr-
n
sormasn.
Cenazelerinde
hazr
bulunmasn.
Onlarn
ulu
kiilerine
sayg
göstermesin.
Her
kim bunlarn
aksini
ya-
parsa müslümanln
harap olmasna
yardm etmi
olur.
Yine
Resûl aleyhisselâm
buyurdu
ki:
Dünyay,
onu
isteyen
dünya
ehline
brakn.
Her
kim
dünyadan
yeteri kadarndan
çounu
elde
ederse
kendisini
helâk etmi olur.
Ama
o helâk
olduunu
bilmez
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 303/394
-
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL
=====
304
Resûlullah Efendimiz
yine
buyurdular
ki:
nsan olu ölünce arkasnda
kalanlar:
—
Neler brakt
da gitti? derler.
Melekler
ise:
—
leriye ne gönderdi?
derler.
Resul
aleyhisselâm
öyle buyurdu?
Dünyada
çok mülk edinmeyin
ki,
o
zaman
dünyay
dost tutmu olursunuz.
Havârileri,
sa
aleyhîsselâm'a
sordular?
—
Acaba senin su üstünde
yürüyebilmenin
sebebi ne-
dir? Bizim neye
gücümüz yok?
sâ
aleyhisselâm
da
onlara?
—
Ben
dünya malnn
arln
gönlümden
attm
için
su üstünde yürüyebiliyorum. Siz
de böyle
yaparsanz
be-
nim
gibi
su
üstünde
yürüyebilirsiniz,
dedi.
Sonra
sâ aleyhisselâm
onlara?
—
Altnn
ve
gümüün
deeri sizin
yannzda
nicedir?
diye sordu.
—
Çok kymetlidir dediler.
Oda?
—
Benim
indimde
toprakla birdir
dedi.
Resûlullah
Efendimiz
buyurmutur ki?
Ademolu
daima
(malm,
malm )
der.
Yeyip
tükettiin,
giyip
eskittiin ve
sadaka
ederek
bâki kldndan
baka
senin hangi
maln
vardr?
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 304/394
305
ÖLÜM
ve KIYAMET
Bir
kimse Hazret-i
Muhammed
(s.a.v.) in
huzuruna ç-
karak
dedi
ki?
—
Yâ
Allah'n
Resûlü
Acaba
sebep
nedir
ki,
ben
ölü-
mümü
hiç
istemiyorum?
Resûl aleyhisselâm
ona sordu?
—
Senin
elinde
maln
var mdr?
O
kii?
—
Vardr
diye
cevap
verdi.
—
O halde maln
kendinden
ileri
sür. (Yâni
sadaka
ver).
Çünkü halkn
gönlü mala
dosttur. nsan
mal
dünya-
da toplar, bir yere
korsa
kendisi
de
dünyada
kalmak
ister.
Mal
kendinden
uzaklat
rrsa
kendiside
dünyadan
uzak-
lamak diler.
Yine
Resûl
aleyhisselâm
buyurmutur
ki?
.nsann
dostlar üçtür: Birincisi
kendisine
ölünceye
ka-
dar
vefa
gösterir.
kincisi
mezara
kadar
vefa
gösterir.
Üçüncüsü
mahere kadar vefa
gösterir.
Ölünceye
kadar
vefa
gösteren
maldr. nsana
mezarna
kadar vefa
göste-
ren
de kavmi
ve hsmlardr.
Mahere
kadar
vefa
gösteren
ise
insan
olunun
amelleridir.
Bir
kii
Ebû
Derdâ (Allah
ondan
raz
olsun)
Hazretinin
gönlünü
krmt.
Ebû Derdâ:
—
Ey Allah'm
Ona salk,
âfiyet
ver.
Çok
mal
bala,
uzun ömür ver
dedi.
Oysa
Ebû
Derdâ'nn
bu
sözleri bir beddua
gibiydi.
Çün-
kü
hangi kiiye
bu
sözler
söylenirse
o
kii
gaflet
içine
da-
lar,
âhireti unutur ve
helâk
olur.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 305/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 306/394
307
=========^^
ÖLÜM ve KIYAMET
Yahya bin
Muaz
derki:
—
ki musibet
vardr ki,
ölüm
zamannda
zenginlere
mahsustur
ve
baka
hiç
bir
kimseye
o
musibet nasip
ol-
maz.
Biri udur: O
kiinin
bütün maln elinden
alrlar.
Di-
eri
de:
O
kiiye bütün malnn
hesabn
sorarlar. Allah
bi-
zi
böyle
bir
musibetten
korusun.
TAMAH ve
HIRSIN
ÂFETLER
KANAATN
FAYDASI
Sen
bil
ki,
tamah
mezmum, kötü ahlâktandr. O
kötülük-
ten
baka
kiinin eline
tamah
ettii
ey
geçmeyince
mey-
dana
gelen utançlktan
baka
ondan
nice kötü huylar
da
doar.
Çünkü[bir kimse
bir kimseye
tamah eylese o
kiinin
yüzüne güler.
Aralarna
nifak
girer.
badette
riyakâr
olur.
Kendisini alaya alp
hor görmelerine
sabreyler.
Tamah
et-
tii
kimsenin
kötü
olan
ilerine
müsamaha
gösterir. nsan
haris
yaratlmtr.
Aç
gözlüdür.
Elde
bulundurduu
eyle
kanaat etmez.
Kanaattan
baka eyle de
hrstan
ve
ta-
mahtan
kurtulamaz.
Resûl aleyhisselâm
öyle
buyurur:
Eer
Adem oluna
iki dere
dolusu
altn
verseler
yine:
Keke
üç
dere
dolusu
altn
olayd der.
Topraktan
baka
hiç
bir
ey
insann
gözünü
doyurmaz.
Bir kimse
tevbe
eylese
Hak
Teâlâ
onun
tevbesini kabul
eder. Resûl
aleyhisselâm
öyle
buyurmutur:
nsanda
iki
ey
dnda
her
ey
ihtiyarlar.
Bunlardan
bi-
ri
ömrünün uzunluu,
dieri
de
malnn çoalaca
umudu-
dur.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 307/394
HÜCCETÜL-SLAMMAM-I GAZAL
=====
308
Yine
Reûl
aleyhisselâm
buyurdu
ki:
Ne
mutlu
o
kimseye ki,
slâm
yoluna
hidayet
edilmitir,
yeteri
kadar
geçim
sahibidir
ve
ona
kanaat
etmektedir.
Yine
Resûlullah
Efendimiz dedi ki:
Cebrâil, benim
kalbime
unu fsldad
ki,
hiç bir
kul,
rz-
k
tamamlaynca
ölmez.
HakTeâlâ'dan korkun.
Dünya-
y
düünerek, acele
etmeden isteyin. Yani
yeteri kadarn-
dan çounu dilemeyin. Tâ ki, halkn çok
ükredenleri siz
olun.
Üzerinize
revâ
gördüünüz
eyleri
siz
de
halka
revâ
görün. O zaman
tam
bir mü'min
olursunuz.
»
Mûsâ
aleyhisselâm dedi ki:
—
Ya
Rab Senin
kullarndan
en
zengin kim
vardr?
Hak Teâlâ Hazretleri de:
—
Benim
kullarmdan
en
zengin
olan
o
kiidir
ki,
kendi-
sine
kanaat
vermiimdir
dedi.
Mûsâ
yine sordu:
Hak
Teâlâ öyle
buyurdu:
—
En
âdH
kii,
kendi nefsine
insafl
olandr.
bni
Mes'ud
(Allah
ondan
raz
olsun)
buyurdu
ki:
—
Her
gün bir
melek
nidâ
edip öyle der:
Ey
Âdemo-
lu
Sana
yetecek
kadar olup
seni
uyank
tutacak az bir
ey,
çok
olup
da
seni
gaflete
ve
geveklie
sevk eden eyden
daha hayrldr
Haberde
öyle gelmitir:
—
Hak
Teâlâ:
Ey
Âdemolu
diye
buyurur.
Eer
sana
bütün dünyay versem senin ondan
nasibin
yiyebilecein
kadardr, fazla deildir. Eer
sana
yiyeceinden
fazlasn
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 308/394
309
ÖLÜM ve KIYAMET
vermesem, nasibinde fazlasnn megalesini ve
hesabn
bakalarnn
üstüne
yüklesem, sana
bundan
baka
nasl
iyilik
etmi
olurum?
a'bî
der ki: Avc bir
serçe
tutmutu.
Kucaz: Ey
kii
Benden
ne
istiyorsun?
diye
sordu.
Avc:
Seni
öldürüp etini
yiyeceim dedi.
Kwcaz:
Benim etimi yemekle
sana
bir
faydam dokunmaz.
Ama
sana
üç
öüdüm
var.
Bunlar
sa-
na
öreteyim
ki, beni
yemekten sana
daha hayrl olsun.
Ama
o
üç
öüdün birincisini
elinde iken veririm. kincisini
beni elinden
salverdiinde
ben
aaç
dalna
konduum
zaman
vereyim.
Üçüncüsünü
de
uçup da bana kondu-
umda
vereyim dedi.
O
kii:
Peki,
o
üç
öüdü bana
bildir
dedi. Eer elinden bir
ey çkar, kaybolursa ona
hasret
çekme.
O
kii
kuu
avucundan
brakp salverdi. Ku uçtu.
Bir
aaç
üzerine
kondu. Adam:
Ey
ku kinci
öüdünü
söyle,
dedi.
Ku
da:
Güç
söze
inanma
dedi.
Sonra
daldan
uçup
gitti,
da
bana kondu.
Adama:
Ey bahtsz
kii
de-
di. Eer
beni öldürseydin öyle
zengin
olurdun ki, hiç bir
za-
man fakirlik
görmezdin. Zira benim
karnmda
iki inci
vard
ki, her
biri
yirmi miskal kadardr.
Adam bu
söze
üzüldü,
parmak
srd ve: Ne
yazk, acndm dedi.
Öyleyse üçün-
cü
öüdü söyle.
Ku da dedi ki: Sana öüdümün
ikisini
söyledim.
Onlar
unuttun.
Üçüncüsünü
ne
yapacaksn?
Sana, geçen
eye
gam
yeme, dedimdi. Yine
güç
eye
inanma
demitim.
Ben
senin
elinde iken
etim,
kanadm
ve
kuyruumla
iki miskal yoktum.
imdi
benim
karnmda
yir-
mier
miskal
o inciler
neyler?
Haydi
diyelim
ki,
o
inciler
var,
mademki senin elinden
çktm, artk
gam
yemenin
ne
fay-
das
var?
Ku
bunlar
söyleyip
uçtu,
gitti.
Bu
rçesele
un-
dan ötürü anlatld ki,
tamâh meydana
geldii
zaman
in-
san, yaplmas
güç
olan eylere
de
inanr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 309/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I GAZAL
=====
3
1
MAL DAITMANIN
SEVAPLARI
LMal
datm
(sadaka),
cömertlikten
de
üstündür.
Çünkü
cömert, kendisinin
muhtaç
olmad
eyi kal-
kar,
verir.
Datmada
ise kiinin
kendisi
o mala
muh-
taç
iken
verir.
J
Nitekim
üstün
cömertlik,,
kendi
ihtiyac
varkan
ver-
mektir.
Pintiliin
son
derecesi
ise öyle
bir hadde
eriir
ki,
kendisinin
ihtiyac
varken
o eyi
kendi
nefsinden
bile
esirger.
Kendi
özüne
de harcamaz.
Hasta bile
ol-
sa
öz nefsine
ilâç
almaz.
Gönlünde
nice
arzular
do-
ar. Onlar
bile
bekler
ki,
bakasndan
dileye.
Öz
ma-
lndan
yemek
elinden
gelmez.
Mal
datmnn
fazileti
büyüktür.
Nitekim
Hak Te-
âlâ,
Medinelîleri,
mallarn
ashaba
datmalarndan
ötürü senâ
kld,
u
âyet-i
kerime
ile övdü:
Kendilerinin
ihtiyac
olsa
da nefisleri
üzerine
bakalarn
tercih
ederler.
(Har
Sûresi:
9)
Resûl
aleyhisselâm
öyle
buyurmutur:
—
Bir
kimse,
arzu
ettii bir
eyi
bulsa ve
kendi
is-
teini
bir
kenara
koyup
o eyi
sadaka olarak
verse,
Hak Teâlâ
o
kiiyi
yarlar.
Hz.
Aye
Hatun
(Allah
ondan
raz
olsun)
der
ki:
—
Resûlullah'n
evinde
üç
gün
doyuncaya
kadar
yemek yemedik,
diyebilirim.
Ama
tasadduk
ederdik.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 310/394
ÖLÜM ve
KIYAMET
Bir gün Resûjullah'a
bir konuk gelmiti. Evde
hiç
bir
ey
bulunmad.
Ensar'dan bir kii
geldi,
o
konuu
evine
götürdü.
Onun
da
yiyecei azd.
Mumu
söndürdüler.
Ye-
mek sahanann
önüne getirdiler. Kendilerini
ellerini,
az-
larn
oynatr, ama yemek
yemezlerdi.Yemein
hepsini ko-
nua
yedirdiler.
Ertesi sabah
Resûlullah
öyle
buyurdu:
—
Allahü
Teâlâ sizin
ahlâknz ve
konuklara kar
olan
hallerinizi
çok
beendi
Ve
u
âyeti
indirdi
dedi
ve
Har
sûresinin
dokuzuncu
âyetini
okudu:
Her
kim
nefsinin
tamahkârlndan
korunursa,
ite
on-
lar kurtulanlardr.
Musâ aleyhisselâm
duasnda:
Ya Rab,
Muhammed
Mustafa'nn
menzilini bana göster dedi. Allahü
Teâlâ
da:
Yâ
Mûsâ
diye
buyurdu.
Ona
takat
getiremezsin.
Ama,
onun
derecelerinden
birini sana
göstereyim. Hak
Teâlâ bu
dereceyi
Mûsâ
aleyhisselâm'a gsoterince Mûsâ
korktu.
O
derecenin
nurundan
ve
yüceliinden akl
bandan gide-
cekti.
Mûsâ aleyhisselâm:
Yâ Rab,
Muhammed bu derece-
ye
nasl
erdi?
diye
sordu. Hak Teâlâ da:
Datp saçmak-
la.
Muhtaç
olduu eyi
sadaka
vermekle
diye
cevap bu-
yurdu.
Sonra
Mûsâ
aleyhisselâm'a
dedi ki: Yâ Mûsâ
Bir
kul
ömründe
bir
defa
da olsa,
isâr ederse
(kendi
ihtiyac
varken
maln datrsa)
ben ona hesap sormaya
utanrm.
Nerde bulunursa bulunsun
onun yeri cennettir.
Abdullah
bin Câfer'in
(Allah
ondan raz olsun)
bir
yolcu-
lukta
yolu
bir
hurmala
urad.
Orada
bir
kara
köle
gördü.
O
hurmal
bekliyordu. Köle
için
üç
ekmek getirdiler. Biraz
sonra o
kölenin
yanna
bir köpek geldi. O
kara
köle
o
ek-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 311/394
HÜCCETtTL-tSLAM
MAM-I
GAZAL
,
31
mein
birini
o köpee
att. Köpek
o
ekmei
yedi.
Birini
da-
ha
att. Köpek
onu
da
yedi.
Üçüncü ekmei
att.
Köpek
onu
da
yedi. O zaman
Abdullah
o
köleye
sordu:
Senin
her
gün
nafakan
ne kadardr?
Köle:
Gördüün
kadardr
dedi.
Abdullah:
Ya
niçin
onun
hepsini
o köpee
verdin?
diye
sor-
du. Köle
de
u cevab
verdi:
Bu
yörelerde
köpek
yoktur.
Uzak yerden
geldiini
anladm.
Açlkla
dönüp
gitmesini
di-
lemedim.
Abdullah: Ya
sen
bugününe
yiyeceksin?
diye
sor-
du. Kara
köle
de:
Sabreylerim
diye
cevap
verdi.
O
zaman
Abdullah:
Sübhanallah
dedi.
Herkes
benim
cömertliim-
den
bahseder,
adm
dillerde
dolar,
bu kul
benden
de
cö-
mertmil
O
hurmal
o
köle
ile
birlikte
satn
ald.
Köleyi
azad
etti.
Hurmal
da ona
balad. Kâfirler
Resûlullah'
öldürmeye
kasd
ettiler.
Bunun
üzerine
Hazret-i
Ali
(Allah
ondan raz
olsun),
Resûlullah'n
yatana
yatt.
Böylece
kâfirler
Resûle
kasd
ederlerse
kendisini
feda
etmi
olacak-
t. Hak
Teâlâ,
Cebrail
ve
Mikâil'e:
—
Sizin aranzda
kardelik
derecesi
kurdum.
Birinizin
ömrünü
uzun
eyledim.
Sizin
hanginiz
uzun
ömrü
dilemeyip
kardeine
verir?
diye
buyurdu.
ki melek
de
ayr
ayr
uzun
ömür
dilediler.
Hak
Teâlâ
da
onlara
sordu:
—
Sizin
niçin
Ali'nin
yaptn
yapmazsnz?
Ona
Mu-
hammed'le
kardelik
verdimdi.
O öz
cann
fedâ
etti,
onu
döeine
yatt. Siz de ikiniz
gökyüzünden
yeryüzüne
ini-
niz.
Ali'yi
dümatardan
koruyunuz
diye
buyurdu.
ki
Melek
yer yüzüne
indiler.
Cebrail,
Ali'nin
ba
ucunda,
Mikâil
de
aya
ucunda
durdular:
—
Yâ
Ebâ
Tâlib
olu
dediler.
Hak
Teâlâ
meleklerine
kar
seninle
övünmektedir
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 312/394
313
==========^^
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Sonra
da
u
âyet-i
kerime
indi:
nsanlardan
bir
ksm
da vardr
ki,
Allah'n
rzasn
isteyerek
nefsini
Allah
rzas
yoluna
harcar.
(Bakara
Sûresi:
207)
Halktan
kimi kiiler
vardr
ki, Hak
Teâlâ'nn
rzasn
ka-
zanma
yolunda
nefislerini fedâ
ederler.
Hüseyin Antâkî
ki,
yüce eyhlerden
birisiydi,
otuzdan
fazla
kii onun
katnda
toplanmt.
Onlara
yetecek
ekmei
yoktu.
Bir
kemik
par-
çasn ufalayp
önlerine
dökerdi. Sonra
kandili
ortadan
kal-
drrlar,
yemee
otururlard.
Vakta
ki, kandili
geri getirirler-
di,
ekmei yine
yerli
yerinde
bulurlard.
Çünkü her
biri
öte-
ki
arkada
yesin
diye
yemezdi.
Derler
ki:
Dünyada nasl
geldiyse
öyle
giden,
Bir-i
Hâf'den
baka
kimse
yoktur,
Bir-i
Hâfî
son
nefesini
vermek
üzereydi.
Bir
dilenci geldi.
Bir
eyler
diledi.
Hâfî'nin
hiç
bir eyi
yoktu.
Gömleini
ç-
kard,
o
dilenciye
verdi.
Ariyet
bir
don
istedi.
Ona
büründü
ve Allah'n
emrine
vard.
MALIN
KULLANILMASI
f
[
Maln
benzeri
ylan
gibidir.
Onda
hem
zehir
vardr,
hem
de tiryak
(panzehir)
bulunur.
Bir
kii,
ylann
nasl idare
edi-
leceini
bilmezse
ve elini
ylana
uzatrsa
helak
olur, ölür.
Bundan
ötürüdür
ki,
bir
kii:
—
Ashab-
Kirâm
arasnda
çok
kimseler
vard
ki, Abdur-
rahman
bin
Avf gibi
zengin
idiler
diyemez.
Çünkü
zengin-
lik
kusurlu
bir
ey
deildir.
Zenginlikte
ayp yoktur
Bu, tpk
bir
çocuun,
erbetli
bir
kiinin
ylana
el
uzatp
onu
avucunda
tutmasn
görmesine
benzer
ki,
zavall
ço~
cuk
ylan
bir
yumuak
eydir
ve ele
ho gelir
sanr, kendi-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 313/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
314
r
si
de ylan eline
alr
ve
o ylan
onu
anszn
sokar.
Çocuk
ölüp
gider.
Maln
kullanlmasnda
dikkat
edilecek
be
art
vardnj
1
—
O
maln
niçin
yaratld
bilinmelidir.
Nitekim
bun-
dan önce anlattk ki,
mal,
yiyecek,
içecek,
giyecek
ve
mes-
ken içindir.
Bunlar
insann
vücudunun
zarurî
ihtiyaçlarn-
dandr.
Beden
be duygu
için,
be
duygu
akl için,
akl da
gönül
içindir.
Böylece gönül,
Hak
Teâlâ'nn
bilgisi ile
süs-
lenmi
olmaldrj
nsan
bu
hususlar
bilince
gönlünü zaru-
ret
ve
ihtiyaç
olduu
kadar
mala
balar,
onun
zararlarn-
dan
korunup
ihtiyac
kadar
faydalarndan
yararlanr.
2
—
Mal
kazanma
sebeplerini
gözetip haram
kazan-
maktan
saknmaktr.]
Kazanlan
mal,
haram
ve
üpheliden
olmamaldr.
Öyle
kî,
mürüvvete
ondan zarar
gelmemeli.
Yâni
rüvet,
dilenmek,
hacamat
edip
para
alma
gibi ve
bunlara
benzer
ne
varsa
o
yollardan
gelmi
bulunmamal-
dr.
f
—
Maln zazuret
miktarndan
fazlasndan
saknmal-
dr.;Böylece
ihtiyaç fazlas
biriktirilmemelidir.
Yâni
dinin
ge-
rei,
âhiretin
az
kadar
olmaldr.
Fazlasndan
el
çekme-
lidir.
Kendisine
ihtiyaç
olandan
fazlas için
bir
ihtiyaç
ehlini
gözetmelidir.
htiyacndan
artk olan
eyi,
o mala
ihtiyac
olan
kiiden
saknmamal,
ona
vermeli,
o da
hâcetini gör-
melidir. Eer
ihtiyac
olduu
halde
mal datmasnn
imkâ-
n yoksa
hiç
olmazsa
fakire
ihtiyac
kadarn
esirgemeyip
vermelidir.
[4
—
Mal
harcamay
dikkatli
yapmal.
Lüzumu
olmayan
yerde
mal
harcanmamaldrjAz
eyle
kanaat etmelidir.
Nâ-
hak
yere
harcamak
nâhak
yerden
almak
gibidir.
(Yani bir
mal
helâl yere
sarfetmemek
onu
helâl
yerden
kazanma-
mak
gibidir.)
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 314/394
315
=======================
ÖLÜM
ve KIYAMET
j
5
—
Gelirinde,
harcamasnda ve
saklamasnda
iyi
ni-
yetle
olmal.
yi niyetten
^maksat
udur: Öyle
bir nesneyi
ele
geçirmedi
ki,
rahat rahat
ibadette
bulunmaldr.
Eer
bhjeyden
el
çekerse,
zühd
için,
dünyay
hakîr
görmek için
el
çekmelidirîHem,
undan ötürü
el
çekmeli
ki,
gönlünü,
dünya
fikrinden saklayp
Allahü
Teâlâ'nn zikri
ile
uratr-
maldr.
Eer
bir
eyi
yannda
saklarsa,
onu
din
yolundaki
bir ihtiyac
için
saklamaldr.
Öyle
ki, din
yolunun ihtiyacn-
da
harcamak veya
saklamak
önemli
olmal
ve ihtiyaç
gü-
nünü
beklemeli.
O
mal
din
yolunda
harcetmek
için
böyle
yapan
kimseye o
mal ziyan
vermez.
O
kiinin
malndan
nasibi
ilâç
olur,
zehir olmaz.
Bundan ötürü
Hazret-i Ali
(Allah
ondan
raz olsun) öle
demitir:
—
Eer bir kimse
yer yüzünde
ele
geçirdii
mal,
Hak
Teâlâ
için
ele
geçirmi
ise,
o
kii
halkn en
zengini
de
olsa
zâhid
bir
kiidir. Bir eyi
kazanmaktan
el
çekip
terkeden
bir
kii de
onu Allah
için terk etmi
deilse, o
kii zâhid
bir
kimse
deildir. Hepsini verse,
fakat
Allah
için vermezse yi-
ne zâhid
deildir.
Böylece
gönlün kblesi
ibâdet
(Allah'a
kulluk etmek)
olup
âhiret
azn
hazrlamak
gerektir.
Niyet böyle
olunca
ne
i
ilenirse
ilensin, ister
edebhaneye
gidilmek
olsun,
ister yemek
yemek ii
olsun, hepsi de
ibâdet olur.
Hepsi-
nin
yaplmasndan
ötürü
sevaba
nail
olunur.
Çünkü din yo-
lunda
bunlarn
hepsine ihtiyaç
vardr.
Lâkin
i niyete
göre
olur.
Birkço
K
kimseler,
niyetten
âcizdirler
ve bu ilâçlar
bil-
mezler.
Bilmedikleri için
onlar
ilemezler,
onlarla
amel et-
mezler.
Mal
en
iyi
ekilde kullanmay
bilmeyenler
için
ya-
placak i
udur:
Çok
mal
toplamaktan
rak
bulunmal.
Eer maln
çokluu insan
bîzarla
ve
gaflete
salmazsa
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 315/394
HÜCCETTL-tSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
=====
31
bile
en
sonunda
âhiretin
derecelerini
ksaltr.
Bu
ise
tam
bir
hüsrandr.
Abdurrahman
bin
Avf
vefat
edince
geride
ondan
çok
mal
kald.
Ashab-
kirâmdan
kimileri:
—
Biz
Abdurrahman
bin
Avf'n
kendi
göçüp
gittikten
sonra
bu kadar
mal
brakmasndan
korkarz
dediler.
O
zaman
Kâ'bül
-
Ahbar
dedi
ki:
—
Neden
korkarsnz?
Helâl
maldan
ele
geçirdi
ve
Hak
yolunda
harcad.
Geride
braktn
ise
yine
helâldan
b-
rakt.
Bundan
ötürü
korku
duyulacak
ne
var
Bu
haber
Ebû
Zer-i
Gffarî'ye
eriti.
Kzd.
Evinden
d-
ar
çkt.
Elinde
bir
deve
kemii
vard.
Kâ'bül
-
Ahbar'
dömek
istiyordu.
O da
kaçt.
Hazreti
Osman'n
(Allah
on-
dan
raz
olsun)'evine
girdi
ve
onun
etekleri
ardnda
gizlen-
di.
Ebû
Zerr
odaya
girdi:
—
Kendini
sakn
ey,
yahudi
olu
yahudi
dedi.
Sen, Ab-
durrahmandan
geri
kalan
mallarda
ne
korku
vardr
diyor-
musun,
öyle
mi?
Bil
ki,
Resûlullah
Uhûd
gazasna
gidi-
yordu.
Ben de
onunla
birlikteydim.
Beni
yanma
çarp:
—
Yâ
Ebâ
Zer
dedi.
Ben
de:
—
Lebbeyk,
yâ
Resûlallah
dedim.
O
da
öyle
buyurdu:
—
Mal
olanlar
hakirdirler.
Kyâmet
gününde
geriye
ka-
lan
kimselerdir
onlar
Önden
gidenler
ancak
mal
önün-
den,
sandan,
solundan
datanlar
ve
hare
edenlerdir.
Ey
Ebû
Zer
Ben,
karki
Uhûd
da
kadar
altnmn
olmasn
istemem.
Bu kadar
büyük
altn
külçesi
elime
geçse
bile
onu
tamamen
hak
yoluna
harç
eylemei
dilerim.
Öldüüm
gün
benden
iki
krat
geri
kalmasn
istemem,
dedi.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 316/394
317
=======
ÖLÜM ve KIYAMET
Madem
ki Resûlullah
böyle
buyurmutur,
ey yahudi
o-
lu
Sen
de
böyle
dersin?
Ebû
Zer
bu
sözleri
söyledi.
Kimse
sesini
çkarmad.
Tek
cevap
veren
olmad.
Yine
bir
gün
Abdurrahman
bin Avf'n
ticaret
katarlar
Ye-
men'den
geri
dönmütü.
Medine'de bir
gürültü oldu.
Yollar
kalabalklat.
Hz.
Aye Hatun
(Allah
ondan raz
olsun):
—
Bu
gürültü,
bu kalabalk
ne? diye
sordu.
—
Abdurrahman
bin
Avf'n
kervan
geldi dediler.
Hz.
Aye Hatun:
—
Resûlullah
doru
söylemiti dedi.
Bu
tek
söz
Abdurrahman'n
kulana
gitti.
Bu sözle
gön-
lü
karmakark
oldu. Hemen
Hz.
Aye
Hatun'un
katna
kotu:
—
Ya Aye
dedi.
Resûlullah
ne buyurmutu?
diye
sor-
du.
Oda:
-
—
Resûlullah
bana
buyurdu ki:
Ey Aye
Bana
Cenne-
ti
gösterdiler.
Sahabenin
fakirlerini
bütün
sür'atiyle cenne-
te girer
gördüm.Abdurrahman'dan
baka
hiç
bir
zengin
ki-
inin
onlarla
birlikte
girdiini
görmedim.
O da
elleri
ve
ayaklar üzerinde
sürünerek
yürüyor
ve
Cennete
girmek
için
acele
ediyordu. Nihayet
o
da girdi.
diye
cevap
verdi.
Abdurrahman
bin Avf,
Hazret-i
Aye'ye (Allah
ondan
ra-
z
olsun)
dedi ki:
—
Bu
develerin
üstlerinde
ne
yük varsa
ben
hepsini
Hak
yoluna
sebil
ettim. Bu
köleleri
de
hep
âzâd
ettim. Tâ
ki,
ben
de
onlarla
birlikte
Cennete gireyim.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 317/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
=
3
1
Resûlullah Efendimiz,
Abdurrahman
bin Avf'a
öyle
de-
miti:
—
Benim
ümmetimin
zenginlerinden
cennete
ilk
önce
giren
sen olsan
gerektir.
Ancak oraya
gayret
sarfederek ve
sürünerek
girebilirsin.
Resûl (S.A.V.) öyle
buyurmutur:
Kyâmet gününde
haram
mal
toplayan bir
kiiyi cehen-
neme
götürürler. Maln
harama
harcayan
kimseyi
de
ce-
henneme
iletirler.
Yine
bir
kiiyi
getirirler
ki,
haram
mal
top-
lam,
fakat
helâl
yolda
harcamtr.
Onu
da cehenneme
iletirler.
Yine bir
kiiyi
getirirler ki, helâlden
kazanm,
yine
helâle harcamtr.
O zaman ona
öyle denir:
—
Bu
kiiyi
tutun. Belki
bu
maln
kazancnda
kusur ve
günah ilemi
olabilir.
Ya
abdest alrken,
ya
namaz
klar-
ken
veya
rükûa
eilirken
yahut
secde
klarken
taksirat
i-
lemi
ya
da vaktinde ve
artlarna göre
onlar
edâ
etmemi
olabilir.
O
kii
de:
—
Ya Rabbi
Helâlden
kazandm
bu hakl
yerlerde
o ka-
zanc
harcadm.
Hiç
bir farzda
kusur
ilemedim.
Mal
ka-
zandm diye
öünmedim der.
Yine ona:
—
Ak ipek
elbise giyip
ata binip
kibirle
salndn
belki
derler.
Oda:
—
Bunlarn
hiç
birisini yapmadm
diye
cevap verir.
Ona
yine:
—
Sen pek
güzel bilirsin ki,
bir
öksüzün
ya
da
bir faki
-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 318/394
319
=======^^
ÖLÜM ve
KIYAMET
rin
kimsesizin
yahut bir komunun hakknda kusur ile-
misindir, derler.
Yine
o kimse:
—
Ey
Allahm,
ben helâlden
kazandm,
yine helâle har-
cadm.
Farzlarda
hiç
kusur
göstermedim der.
Böylece fakirler
onun yakasna yapp:
•
—
Ey Rabbimiz
Onun
malnda ve kazancnda bizim
hakkmz vard.
Ona
bizim hakkmzdan
sor
derler.
O
fakirlerin
hakkndan bir bir sorulur.
Aile, akraba ve
komularnn haklarn ödeyip
ödemediinden
de
bir
bir
sorguya çekilir. Farzlardan ve
vaciplerden bir
eksiklik
bra-
kp brakmad da
sorulur.
O
kii
hiç kusur ve
suç
ileme-
mi
olsa
bile:
—
imdi
ayaa kalk
Bu nimetin
ükrünü
yerine getirdin
mi?
Her
nimetin,
her
lokma
ile
bulduun
lezzetin
ükrünü
edâ
ettin
mi?
derler.
te bu
sorulardan
ötürüdür
ki
ululardan hiç bir kii
zen-
ginlie
rabet klmamtr.
Çünkü azab olmasa
bile
hiç
üphe
yok ki,
bu
türlü
hesap
sorulmas
vardr.
Hatta Resûl
(SAV.)
ki ümmetinin
öncüsü ve örnei idi, bu hesaptan
ötürü
fakirlii
benimsedi.
Böylece
ümmetinin,
bu
fakirliin
hayrl
olduunu bimelerini
istedi.
Resûl
(SAV.)
kzna
u
öütte
bulundu:
—
Ey kzm
Fatma Kanaat
kl
Benim amcamn olu ki,
senin helâlindir,
ben seni
öyle
bir kiinin ei
kldm
ki,
ken-
disi
dünyada
da âhirette
de
seyyiddir.
Rivâyet
edilmitir ki,
sâ
aleyhisselâm'a
bir
kimse:
Yâ
sâ
dedi. Dilerim
bir gün seninle arkadalk edeyim. Haz-
ret-i
sâ
da
bu teklifi
kabul etti.
Birlikte
yol
alp
gittiler.
Bir
r-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 319/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAMMAM
I GAZAL
320
mak kysna vardlar.
Yanlarnda
yemek için
üç
ekmek
ge-
tirmilerdi.
sâ
aleyhisselâm
rman kenarnda
biraz
ge-
zindi.
Geriye
döndüü
zaman ekmekleri
yerli
yerinde
gör-
medi.
Yol
arkadana:
Ekmekleri kim
ald
Yerlerinde
yeller
esiyor
dedi.
Adam: Bilmiyorum
diye
cevap
verdi.
Oradan
birlikte
ayrldlar.
Yanlarna
bir
geyik
yaklat.
Yannda iki
de
yavrusu vard.
sâ, o yavru geyiklerden
birisini
çard.
Yavrucaz yaklat.
sâ
onu
tuttu, [boazlad.
Hemen k-
zartt. kisi
de doyuncaya kadar
yedler.
sâ daha sonra: Ey
geyik yavrusu
diril
dedi. Geyik
yavrusu
da Hak Teâlâ'nn
izni ile dirildi. Sonra
oradan yine
yola
dütüler.
sâ pey-
gamber yol arkadana:
O Hüdâ hakk
için
ki,
sana bu mû-
cizeyi
gösterdi,
söyle bana
O ekmekler ne oldu?
diye
sor-
du.
O
kii
de: Bilmiyorum
diye
cevap
verdi. Oradan
da
ilerlediler. Bir
büyük suyun
kysna eritiler.
sâ
o
kiinin
eline
yapt.
O büyük
suyun
üstünden
yürüyüp
geçtiler.
sâ
yine:
Bu
mûcizeyi
sana
gösteren
Hüdâ
hakk
için
söy-
.
le bana, o ekmekler nereye
gtiti? diye
sordu. Yolda yine:
Bilmiyorum
dedi.
Oradan
da
ilerlediler.
Bir
bölgeye
geldi-
ler ki,
oras bir kum
deryas idi. Hazret-i
sâ
o
kumu bir
ara-
ya
toplad, yn
yapt: Hak Teâlâ'nn
ferman
ile altn
ol
dedi.
O
kum
ynnn
hepsi altn oldu.
Bundan
sonra,
Haz-
ret-i
sâ
o altn üçe
böldü:
Bir
bölüü sana,
bir
bölüü
ba-
na,
bir
bölüü
de
ekmei
alana
dedi.
O
yol
arkada
iki
bölük
altn
alma
hrsna
kapld
ve ekmein
kimde
olduu-
nu ikrar edip: Ekmek
bende dedi.
Hazret-i
sâ:
Altnn
üç
bölümü
de senin olsun dedi.
O kiiyi orada
yalnz
brakt
ve ondan ayrlp uzaklat.
O
kimseye
iki kii
yaklat.
Ken-
disini öldürüp
altnlar alma
dilediler.
Altn
olan
kii:
Be-
ni öldürmeyin
Üç
bölümünden
her
birini
birimiz alalm
de-
di. Ötekiler:
imdi
birimiz
gitsin,
yemek
getirsin
dedi.
ki
arkadatan biri yemek
getirmee
gitti. Yiyecekleri
aldktan
sonra kendi kendisine: Onlarn
bu altn almas
doru
de-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 320/394
321
ÖLÜM
ve KIYAMET
ü
dedi. Bu
düünce
ile
yiyeceklerin
içine
zehir kartrd.
Öte
yandan
ekmek
sahibi
ile
yeni gelen
kii
birbirine:
Yiye-
cek almaa
giden
arkadamz
gelince
onu
öldürelim.
Alt-
n
ikimiz
bölüelim
dediler.
Az
sonra
arkadalar
gelince
onu hemen
boazlayp
öldürdüler.
Getirdii
zehirli
yemek-
ten
kendi
karnlarn
doyurdular.
Ama
orackta
can
verdiler.
Ölüleri
o yerde
kald.
sâ aleyhisselâm'n
sonralar
yolu
bu
bölgeye
urad.
Altn
olduu
gibi
duruyordu.
O
üç
kii de
ölü
olarak
bir
yanda
yatp kalmt.
O zaman
yanndaki
as-
habna:
Ey
Ashab
dedi.
te dünyann
hâli
böyle
olur. On-
dan
kaçnn
Uzaklan
Böylece
bu
hikâyeden
anlalm
oldu
ki, bir
kimse,
her ne
kadar
üstat olsa
bile
bir
maln
çevresinde
dolamamaldr.
Kendisine lüzumu
kadar
olan
dilemeli.
Unutmamal
ki: Ylan
tutmakla
uraan kii,
en
sonunda
yine
ylan
elinde
can
verir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 321/394
KORKU ve ÜMD
(HAVFveRECA)
Korku ve
ümid (havf ve recâ)
Alah
yoluna
girenler
için
iki
kanat gibidir. Makam- Mahmud'a
bunlarn
kuvvetiyle
eriilir.
Çünkü
o
zor geçitler,
Allahü
Teâlâ'nn
katna
bir
per-
dedir ve çok yücedir. Allah'ü
Teâlâ'nn
yüzünü
müahede-
ye
sâdk bir
umut olmaynca
o zor
geçitleri
amak
müm-
kün olmaz. Zira
Cehennem
yolunda
olan ehvetler,
üstün
durumdadr.
Hilecidir,
öldürücüdür.
Tuza,
insanolunu
bende
sahadr.
O
bentten
kurtulu
zordur.
Bu zorluklarn korkusu
gönle
üstün gelmeyince
ondan
saknlamaz. Bundan ötürüdür
ki,
korku ve
ummann fazi-
leti
çok büyüktür.
Çünkü umma
köleyi
çeken yular
gibidir.
Korku
ise
köleyi süren kamç gibidir.
Öyleyse biz önce
ümit
etmenin
(Allah'tan
ummann) hükmünü
açklayalm.
On-
dan sonra
da
Yüce
Allah'tan
korkmay
anlatalm.
UMUT ETMENN FAZLET
.[ Hak
Teâlâ'ya
fazilet ve kerem
umudu ile
ibadet
etmek,
ukubet (ceza)
korkusundan
ötürü
ibadet
etmekten
daha
üstündür. Çünkü ümitten sevgi,
muhabbet
doar. Muhab-
bet
makamndan
da
yüce
baka
makam
yoktur ]
Korkudan
ve
tehlikeden
ise nefret belirir.
Bundan
ötürüdür ki, Resû
(S.A.V.) öyle buyurdu:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 322/394
323
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Herkes ölürken
Allahü
Teâlâ'ya
güzel zanlarda
bulun-
maldr.
Yine
Resûl
(S.A.V.)
öyle
buyurdu:
Hak Teâlâ
bu-
yurdu
ki:
Ben
kulumun
zannettii
gibiyim.
Ona
söyle ki,
beni diledii
gibi
sansn,
zannetsin.
Resûl
(SAV.)
bir
ki-
iyi
can çekiirken
gördü.
Ona: Kendini
nasl
buluyorsun?
Nice
haldesin?
diye
sordu.
O kii:
Kendimi
günahlardan
korkar,
Hakk'n
rahmetine
ümitvar buluyorum
diye
cevap
verdi.
Resûl (S.A.V.)
o
kiiye
öyle
buyurdu:
Mümin kulun
kalbinde
korku
ile
ümid topland
zaman
Allahü
Teâlâ
o
kuluna
umduunu
verir,
onu
korktuu
eyden
güven
içine
kor.
Hak Teâlâ
Yâkub
aleyhisselâm'a
u
vahiyde
bulundu:
Ey
Yâkub
Bilir
misin ki,
Yûsuf'u
senden niçin
uzaklatr-
dm?
O,
undan
ötürüydü
ki
sen:
Korkarm
ki
onu
kurt yi-
ye.
(Yûsuf
sûresi:
13)
dedin.
Niçin
kurttan
korktun,
bana
ümid
balamadn?
Onun
kardelerinin
gafletinden
endie-
lendin
de
benim
onu
korumandan
ümit
duymadn)
Resûl
(SAV.)
de
öyle
buyurdu:
—Allahü
Teâlâ
kyâmet
günü bir
kuluna öyle
dedi: Ni-
çin
kötü bir ii
gördün
de
onu
önlemedin? Eer
Allahü
Te-
âlâ
o
kulun
diline
hüccet
verip
o
kul:
-Halktan korktum
ve
senin
rahmetine
ümit
baladm
derse,
Hak
Teâlâ
o kiiye
rahmet
klar.
Resûl
(SAV.)
bir
gün
ashabna
öyle
buyurdu:
—
Eer,
siz
benim bildiimi
bilseydiniz,
çok
alar,
az
gülerdiniz.
Sahraya
düer, elinizi
gösünüze
vurup
feryad
ederdiniz.
O
srada
Cebrâil
aleyhisselâm
geldi,
öyle
dedi:
—
Hazret-i Hak
buyuruyor
ki:
Niçin benim
kullarm
rahmetimden
ümitsiz
klyorsun?
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 323/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
324
O zaman
Resûl
(SAV.)
dar
çkp
HakTeâlâ'nn
faz-
lndan
çok ümitler
verdi.
Yüce
Allah,
Davûd
aleyhisselâm'a
vahiy
gönderdi:
—
Yâ
Davûd
dedi. Beni
dost
tut ve
beni
halkn
gözüm-
de
sevdir
Hz.
Davûd
dedi
ki:
—
Ey
Allah'm
Seni
halkn
gönlüne
nasl,
ne
ile
sevdi-
reyim?
Hak
Teâlâ
da
öyle
buyurdu:
—
Benim
nimetimi,
fazlm
onlarn
yanna
getir
ki,
onlar
benden
yalnz
iyilik
görmülerdir.
Daha
da
nice
iyilikleri
görseler
gerektir.
Resûlullah
Efendimiz'den
u
hadîs-i erif
de
gelmitir:
Bir
kii
bin
yl
Cehennemde
yatar.
Sonra:
—
Yâ
Hannân,
yâ
Mennân
(Ey
çok
acyan,
ey çok ih-
san
eden)
der.
Hak
Teâlâ,
Cebrâil'e:
—
Git,
o
kulumu
bana
getir
diye
emir
buyurur.
O kulu
huzura
getirir.
Yüce
Yaradan
ona:
—
Cehennemdeki
yerini
nasl buldun?
diye
sorar.
O
kii
de:
—
Yâ
Rabbi,
'bütün
yerlerden
kötü
buldum
diye
cevap
verir.
Hak
Teâlâ
da:
—
Bunu
yeniden
Cehenneme
götürün diye buyurur.
O kii
Cehenneme
götürülürken
geriye
ban
döndü-
rür,
bakar.
Allahü
Teâlâ:
>
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 324/394
325 ÖLÜM ve KIYAMET
—
Neye
ban çevirip
bakyorsun?
diye sorar.
O
kii
de
öyle
der:
—
Ben,
öyle
ümid
ediyordum
ki,
beni
oradan
dar
ç-
kardktan
sonra geri göndermeyeceksin
HakTeâlâ o
zaman:
*~
Onu
Cennete
iletin
diye
buyurur.
O
kii
de o
ümidi
sayesinde kurtulua
erer.
ÜMDN
HAKKAT
Gelecek bir
eyi
ümit edenin haline Umma
(recâ)
der-
ler. Kimi
de, temenni denilir.
Kimi
de
gar
(aldatclk)
ve ah-
maklk denir. Ebleh, aptal kiiler bunlar birbirinden ayrt
edemez. Bunlarn
hepsini
seçkin,
beenilmi ümit
sanrlar.
Ama
hâl hiç
de
böyle
deildir. Bir
kimse
güze tohum
elde
edip bir
yere ekse,
o
yerin
dikenini, otunu temizlese, onu
vaktinde sulasa harman
zaman—eer
Aliahü
Teâlâ
âfet-
ten
saklarsa—-
biçimgötürmesini beklese bu bekleyie
ümid
derler.]
Eer
kötü
tohum ekse
veya
sürülmemi topraa
ekmi
olsa, yahut
ottan
ve
dikenden temizlemese veya
sulama-
sa,
diktiinin
büyümesini
beklese buna garur (aldatc) ha-
makat
ve
aptallk derler.
Ümid
demezler.
[Ve
eer güzel tohumu temiz
yere
ekse, topra
diken
ve
yabanc
otlardan
temizlese, ama sulamasa:
—
Yamur
yaar,
yer
sulanr
deyip
yamuru
beklese,
yamur
da
yaabileceinden, bunda
da
güçlük olmadn-
dan
buna arzu ve
temenni
denir.
]
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 325/394
HUCCETITL-SLAM
MAM-I
GAZAL
326
Bu
tohumda
olduu
gibi
kii
eer
imân
tohumunu
gö-
üs
yaylasna
ekerse
ve
gösünün
yaylasn
kötü
ahlâktan
temiz
klarsa,
tâate
kendisini
verip imân
acn
sularsa,
hastalk
ve
âfetlerden
saklayp
imânn
tâ ölü
vaktine
ka-
dar
selâmete
kavuturup
Hak
Teâlâ'nn
fazln
beklerse
buna
da
ümid
denilir.
Bunun
alâmeti,
elverili,
güzel za-
manlarda
mümkün
olan eyleri
esirgememektir.
Zira
ekile-
ni
timar
etmemek,
ona
bakmamak
ümitsizlikten
ileri
gelir.
Ümit
etmekten
gelmez.Ama
imân
tohumu
çürümü
olsa,
yakini
(kesin
bilgisi)
doru
deilse
veya
doru
bile
olsa,
kötü huy
ve
ahlâktan
temizlemese,
ibadet ile
suyunu
ver-
mese, ondan
rahmet
beklemek
ahmaklk
olur.
Nitekim
Re-
sûl
(SAV.) öyle
buyurmutur:
Ahmak,
o kiidir ki,
nefsi-
nin
diledii
ii
yapar ve
rahmet
temennisinde
bulunur.
Hak
Teâlâ
da öyle
buyurmutur:
Enbiyadan
sonra
kendilerine
ilim
erien
kimseler
dünya
iiyle
uratrlar,
Hak
Teâlâ'nn
rahmetini
bekliyoruz
dediler
ve
bunlar
zemmedildi.
(Âraf
Sûresi:
169).
Eer,
bir eyin
sebepleri
kulun
seçmesi
ve
is-
teyip
dilemesiyle
ilgiliyse
ve
de
bunlar
tamam
olursa
bu
bekleyie
recâ
yâni
umma
denir.
Eer
dileme
sebepleri
ya-
rm
yamalak ve
viransa,
bir de
tamamlanmazsa
bekleyi
garûr
yâni
aldatc
hâl
ve
ahmaklk
olur.
Eer
o
sebepler
yarm
yamalak
deilse
ve
de
olgunlam,
mâmur
bir hâ
almamsa
ona
da
intizar
(bekleyi)
denir.
Resûl
(S.A.V.)
öyle
buyurmutur:
Din ileri
temenni
ile
olmaz
Bir
kim-
se, tevbe
klsa,
o
tevbenin
kabul
edilmesine
ümid
bala-
mak
gerektir.
Bir
kii
tevbe
etse,
ama
iledii
günahtan
ötürü
tasal
ve
acl
olsa: Hak
Teâlâ
benim
tevbemi
kabul
etse
diye
yakarp
beklese,
ite
buna
recâ
(ümid)
denilir.
Çünkü
onun
üzülmesi
tevbesinin
sebebi
olur.
Eer
üzüntü
duymayp
tevbeyi
beklerse
o
da
Garur
olur.
Ve
eer
tevbe-
siz olarak
Allahü
Teâlâ'nn
gufrann,
marifetini
beklerse
o
da
Garur
olur ki,
ahmaklar,
aptallar,
ebleh
kiiler
ona
ümid
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 326/394
327
ÖLÜM
ve
KIYAMET
diye
ad takmlarsa
da
deildir.
Nitekim Allahü Teâlâ
öy-
le
buyurmutur: mân getirip
kendi dilek ve
arzularn,
e-
hirlerini
ve
hânumanlarn brakp
gurbeti
seçenler ve kâfir-
lerle Allah
yolunda cihat
(gazâ)
edenler,
bizim rahmetimizi
uman kiilerdir. Onlar benim
rahmetimi
umsalar
yeridir.
(Bakara Sûresi:
18).
Vaktiyle
Hayl Olu Zeyd adnda
biri vard.
Resûl
(S.A.V.)'e
geldi: Yâ Resûlâllah dedi. Sana
bir
soru
sorma-
a geldim.
HakTeâiâ'nn
hayr
diledii
kiinin
nianesi
ne-
dir?
Ve
HakTeâiâ'nn
kendisine
hayr
dilemedii
kiinin
de
nian nedir? Resûl (S.A.V.), Zeyd'e
öyle
sordu:
Her
gün
yerinden kalkarken
ne sfatla
kalkarsn? Hayl olu Zeyd u
cevab verdi:
Kendime
Hayr'
ve
hayr
ehlini
dost
tutarm.
Eer
bir
hayr
frsat
meydana çkarsa
gecikmem,
yerine
getiririm.
Onun sevabna
inanrm.
Eer
o
hayr
yapamaz-
sam tasalanr, üzülürüm. O hayr
yapmak azu
ve dileinde
bulunurum.
Resûl
(S.A.V.)
o
zaman
Hayl
olu
Zeyd'e:
HakTeâiâ'nn
sana hayr
dilediinin
alâmeti
ite
budur
di-
ye
buyurdu.
UMMANIN (RECÂNIN)
LÂCI
.
\Bu
ilâca
hiç
kimsenin
ihtiyac
yoktur.
Hiç bir kii ona muhtaç
deildir.
Yalnz
iki
türlü hastann
bu
ilâca
ihtiyac
vardr:
j
1
—
Günahlarnn çokluundan ümid
kesmi
olanlardr
ki,
hem
tevbe etmez,
hem
de
tevbem kabul olunmaz
di-
ye
bir kuku
içnidedir.
j
2
—
kinci
hasta
ise,
ibâdetteki
mücahedesinin, ibâdeti-
nin
çokluundan
kendisini
yorup
ypratmakta,
adetâ helâk
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 327/394
f
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAMI GAZAL .
.
328
derecesine
vardrmakta,
kendisini
dayanamayaca
zah-
metlere sokmaktadr.
1
te
bu
türlü
hasta
ümid
(recâ)
ilâcna muhtaçtr.
Ama
gaflet ehli
olanlara
bu ilâç
olmaz, aksine
bir
zehn Katil
(öl-
dürücü zehir)
olur.
f
nsanda
ümid
duygusu iki
sebepten ötürü
kaybolur:
[
Birinci
sebep: Acâipliklere
itibar
etmektir ki,
dünyada
olan
yaratklarn
acaiplikleri
düünülür.
Bitkiler,
hayvanlar
ve
türlü türlü
nîmetler
akldan geçirilir.
Nitekim
ükür
as-
l'nda
açklamtk. Böyle bir
kii, öyle bir Allah
rahmetini,
öyle
bir
Allah
inâyet ve
lûtfunu
düünür ki,
bu düüncele-
rin ardnda
ne
lütuf
ve
ne
de
rahmet vardr.
Bu gibi kii ön-
ce
kendisine bakmal ve
kenine greekli
olan
her
eyin
na-
sl yaratldn görmeli.
Meselâ:
Ba
ve
yürei
gibi kendi-
sine
lâzm
olan
eyler
nasl
yaratlmtr?
Düünmeli
ve
u
sorularla da
kafasn
yormaldr:
1
—
Zarurî olmayp
ama
ihtiyaç
duyulan
el gibi,
ayak gi-
bi
uzuvlar,
bir
insann
süsü olan
dudak
krmzl,
ka
e-
rilii,
göz
karal, kirpik
uzunluu
gibi eyler.
2
—
Bu
rahmetler,
bu lûtuflar
bütün hayvanlara nasl
umumî
klnmtr?
3
—
Arlara türlü türlü
sanat
ve güzellik
niçin verilmitir?
Vücudunun güzellii,
kovanda evini
(peteini)
örüp
yap-
mas,
orada
baln
toplamas, arbeine
nasl
itaatkâr
oldu-
u,
kraliçe ar'nn
onlar
nasl yönettii,
düünülmeli
ve in-
celenmeli. Bir kimse
bunlar gibi
acâipliklere,
kendinin için-
de
ve
dnda
bulunan bütün
yaratklardaki
eylere
baksa
bilir ve anlar ki, HakTeâlâ'nn
rahmeti,
ümitsizlik
ihtimâlin-
den
ya
da
korkuya
kaplmaktan
yücedir.
Yine
bilir ve
anlar
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 328/394
329
==========
ÖLÜM
ve
KIYAMET
ki, korku
ve
Ümit'in beraber olmas
gerektir.
Eer
ümit, kor-
kudan üstün gelirse yine yerinde
bir hareket
olur. Çünkü
HakTeâlâ'nn
yarattklar
hakknda
rahmet
ve
lûtfunun
ka-
ps
genitir.
r
UJu
kiilerden birisi
öyle demitir:
—
Kur'ân-
Kerîm'de
Müdâyene
âyetinden daha
ümit
verici bir âyet yoktur.
Bu
âyet
Kur'ân'da
olan
âyetlerin en
uzunudur.
Hak
Teâlâ onu bizim
malmz ziyan olmasn di-
ye
indirmitir.
Nasl
borç
verilmesi
gerektiini
bildirmitir.
Allah
balanmamza
sebep
olan
bu
yollar
bize bildirip
göstermeseydi
hepimiz cehenneme girerdik.
Ümidi ele geçirmek için ilâç
ite
budur ki, bu ilâç çok bü-
yük
bir
ilâçtr.]
Böyle
ilâçlarn
sonu
yoktur. Her
kii
de bu
dereceye eriemez.
[ikinci
sebep:
Recâ
(umud)
hakknda
gelmi
olan
âyet-
lerle
hadisleri
düünmektir. Bunun da says
haddi akn-
dr. Nitekim Kur'an-
Kerim'de
öyle buyurulmutur:
Ey
kendileri aleyhinde
(günâha
girip)
haddi
aan-
lar Hiç
bir kii
benim
rahmetimden
ümitsizlie
dü-
mesin. Allah bütün günahlar
yarlr.
o,
çok Gafur ve
Rahimdir.
(Zümer
Sûresi:
53).
Yine Hak Teâlâ'nn
bu
yoldaki buyruu
udur:
Benim
meleklerim
Rablerine
hamd
ve
tebih
eder-
ler,
sizin balanmanz dilerler.
(uarâ
Sûresi
:5).
Neden
mafiret dilerler?
Cenâb- Hak onu
u
âyetle
açklyor:
Allah, kullarn cehennemle
korkutur.
(Zümer
Sû-
resi:
16).
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 329/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 330/394
331
ÖLÜM ve
KIYAMET
sam
size
eriat
öretirim.
Eer ölürsem, sizin
amellerinizi
bana
bildirirler.
Eer
amelleriniz
güzel olursa,
ona hamd
ve
ükürler
ederim.
Eer
amelleriniz kötü
olursa Hak Te-
âlâ'dan
balamasn
dilerim.
Bir
gündü,
Resul (S.A.V.):
Ey
balamas
kerîm
olan
(Allah) dedi.
Cebrail
aieyhisselâm:
Yâ
Resûlallahi
Bilir
mi-
sin
ki,
bunun mânâs nedir?
O
mânâ
udur:
Kötülükleri af-
feder,
onlarn
yerine
iyilikleri
verir.
Yine
Resûl-i
Ekrem
öy-
le
buyurdu:
Eer
bir
mü'min
kul günah ilese,
sonra isti-
far
ve
tevbe
etse,
Hak
Teâlâ
öyle
buyurur:
Ey
melekle-
rim, kulum bir
günah iledi.
Günahnn
cezasn
verecek
mafiret
edecek bir
Rabbi
olduunu bildi,
tevbe etti. Siz
ta-
nk olun ki,
Ben
onu mafiret
kldm. Yine
Resûl (SAV.)
öyle
buyurdu:
Hak Teâlâ
öyle buyurur: Eer
kul,
gökle-
re
eriecek günah
ilese,
ben
de
yere
iner,
ona
mafiret
ederim. Ayn
hadîs-i
kudsî öyle
de
gelmitir:
Benim ku-
lum bana yer
dolusu günah ile
gelse, benimle
bulutuu
zaman onu
her
dolusu mafiret
ile karlarm. Bir
hadîs-i
erîf'te
öyle buyurulmutur: Kulun
günahn yazan
me-
lek,
o
kulun
günahn
aradan
alt
saat geçmeyince
yaz-
maz. Hele tevbe ve
istifar ederse
asla
yazmaz.
Tevbe
et-
mezse
bir günah
olarak
yazar. Ya
kul tevbe
eylemeyip bir
ibâdette
bulunursa
ne
olur?
Bu
hususta
Resûl
(S.A.V.)
öyle
buyurmutur:
Soldaki
melek
günah
yazdktan son-
ra
o
kii
iyilik yaparsa
sa
kol melei
sol kol meleine:
Sen,
o günah onun defterinden gider der. Tâ
ki,
onun
kar-
lnda ben
de
bir
sevap yazmayaym.
Böylece
on güna-
ha bir sevap düer.
Dokuzu
kendisine
kalr.
Resûl (S.A.V.):
•—
Eer kul
günah ilerse
o
günah deftere
yazlr
diye
buyurdu.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 331/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZALÎ
332
Bir
arabî:
—
Ya
eer
tevbe
ederse?
dedi.
Resîulullah:
—
Günah silerler
diye
cevap
verdi.
—
Bu silinme
niceye
dek
sürer?
—
stifar
ettikçe
Resûl (S.A.V.)
bu cevab
verdikten
sonra
sözünü
öyle
tamamlad:
—
Hak
Teâlâ
onu
yarglamaktan
bkmaz,
usanmaz.
Eer
bir
müslüman
kul,
bir iyilik
yapmak
diiese,
o
iyilii
yapmazdan
önce
sa koldaki
melek
bir
sevap
yazar.
O iyi-
lii
ilerse
on
sevap
yazlr.
Ondan
sonra
artrrlar.
On
se-
vab
yedi yüze
kadar
eritirirler.
Eer
bir
günah
ileyecek
olsa,
sol
koldaki
melek
bir
günah
yazar.
O
bir
günah
için
de
Hak
Teâlâ
Hazretlerinin
aff
vardr.
r
[Yine bir
kii
gelip
Resûlullah
Efendimiz'e
öyle
sordu:
Ey Allah'n
Resûlü
Ben
yalnz
ramazan
aynda
oruç
tuta-
rm.
Fazlasn
tutmam.
Be
vakitte
de
namazm
klarm.
Ziyâde
klmam.
HakTeâlâ'nn
üzerimde
zekattan,
hac'dan
bir
alaca
yoktur.
Çünkü
malm
da,
yol
param
da
yok.
Ya-
rn
âhiret
gününde hâlim
neye
varacaktr?..
Resûl
(S.A.V.)
de
o
kiiye:
Yarn
senin
yerin
Cennet
olur
dedi.
O
kii
yi-
ne
öyle
sordu:
Seninle
birlikte
mi
olurum,
yâ
Resûlallah?
Resûi
(S.A.V.)
bu
soruya
güldü:
Benimle
olursun
dedi.
Ama
gönlünü
iki
eyden
uzak
tutarsan
Nedir
onlar,
yâ
Re-
sûlallah?
Birisi
gizli kin
ve
intikam,
öteki
de
müsiamana
ha-
set
ve_kskançlktr.
Dilini
de
iki
eyden
korursun
ki,
bunlar-
dan
birisi,
baka
bir
müslümann
ardndan
konumak,
öte-
ki
de
yalan
söylemektir.
Gözünü
de
iki eyden
saklarsn
ki,
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 332/394
333
=
OLUM
ve KIYAMET
birisi nâmahreme
bakman,
dieri
yoksullar
hâkir germen-
dir. Eer
bunlar
yapacak olursan Cennette benimle
birlilk-
te
olursun. Öyle ki,
seni
el
üstünde
tutar, aziz ve
mükerrem
sayarm'.Yine
bir
Arabî
(Arap
köylüsü)
Resûlullah
Efendi-
mize geleli ve
O'na:
Yâ Resûlallah Halkn hesabn
kim
görür?
diye
sordu.
Resûl (S.A.V.): Allahü
Teâlâ'nn
kendisi
hesab görürl
diye buyurdu.
Arabî: Kendi bana
m
gö-
rür? diye
sordu.
Resûl (S.A.V.)
de:
Evet diye cevap verin-
ce arap
bu
cevaba güldü.
Peygamber
Efendimiz
ona: Ne-
ye
güldün?
dedi.
O da: undan ötürü
güldüm
ki, kerîm ki-
i
galip
gelince
affeder
eer
hesap sorarsa
kolaylk
göste-
rir, gözyumar
dedi.
Resûl (S.A.V.)
de: Doru
söylüyorsun
dedi. Hak
Teâlâ'dan
daha Kerîm
bir
kimse
yoktur.
Bu
ârâ-
bî fakih
(akll)
bir kii
buyurdu. Sonra buyurdu
ki:
Allahü
Teâlâ, Kâbe'yi
erefli ve
yüce kld. Eer bir kii
onu yksa,
viran
eylese, tan
tandan
ayrsa,
hattâ
Kâbe'yi
yaksa,
onun
günah,
Allahü
Teâlâ'nn
velilerinden
birisene
hakaret
savurann
günah
kadar
saylmaz dedi. Arabî: Allah'n
o
velîleri
kimlerdir?
diye
sordu.
Resûl (S.A.V.)
de:
Bütün mü-
minler
Allah'ü Teâlâ'nn velileridir
dedi
ve:
u
âyeti
oku-
madn
m? diye
sordu.
Ve
u âyet-i
kerîme'yi
okudu:
Al-
lah'n
müminleri
olan
kiilerin hepsi O'nun velîleri
(sevgili
kullar)dr. Alla, îmân edenlerin
yardmcsdr. Onlar
küfrün
karanlndan
kurtaran,
nûra
kavuturan
O'dur.
Kâfirlerin
koruyucusu
ise
Tagut'tur. onlar ise
insanlar
nûrdan karan-
la götürür. te onlar Cehennemliktir.
Orada
süresiz kala-
caklardr.
(Bakara
Sûresi:
257).
Resûl (S.A.V.)
bu âyeti
okuduktan
sonra öyle
buyurdu:
Allahü
Teâlâ'nn
yaratt-
hiç
bir
ey yoktur
ki,
ona
üstün olan yaratm
olmasn.
Gazâbna
kar,
rahmetini
üstün
klmtr.
Resûl (S.A.V.)
yine
öyle
buyurdu:
Allahü
Teâlâ
bize
diyor
ki:
Ben
kulla-
r,
BendeaJayda
salamalar
için yarattm. Yoksa
Ben
on-
lardan
faydalanaym diye deilP'Yine
Resûl (S.A.V.)
dedi
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 333/394
HÜCCETFL-ÎSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
334
ki:
Müslüman
bir
kiinin
son kelâm
Lâ
ilâhe
illallah
olursa
Cehennem
atei ona
dokunmaz.Tne
öyle
buyurdu:
Bir
kii,
eer
herhagi
bir eyi
Allah'a
ortak
tanmadan
Allah'a
kavusa
Cehennem
atei
ona haram
olur.
Resûl
(S.A.V.)
yine
buyurdu
ki:
Eer,
siz
günah
ilemeseydiniz,
Hak
Teâlâ
bir
yaratk
halkederdi
ki, onlar
günah
ilerlerdi,
Allahü
Teâlâ
da onla-
ra
mafiret
ederdi.
Çünkü
Allahü
Teâlâ
Gâfur
ve
Ra-
hîm'dir.
Resûl
(SAV.)
yine
öyle
dedi:
—
Hak
Teâlâ
kyâmet
günü
yaratt
insanlara
öyle
rah-
met
gösterir
ki, hiç bir
kiini
böyle bir
rahmet
hatrndan
bi-
le
geçmez.
Bu
rahmet
öyle
bir
hadde
gelirki,
eytan
bile
rahmet
ümidine
düer,
ban
yukar
kaldrr.
Resûl
(SAV.)
buyurdu
ki:
—
Allahü
teâlâ'nm
yüz
rahmeti
vardr.
Doksan
dokuzu-
nu
kyâmet
günü için
koymutur.
Bu
dünyaya
bir
rahmet-
ten
fazlasn
indirmemitir.
Bütün
gönüller
o tek
bir
rahmet-
le rahimdirler.
Hattâ
annenin
oluna,
hayvanlarn
yavrula-
rna
rahmeti
o
tek
rahmettendir.
Kyâmet
günü
bu
bir
olan
rahmeti,
doksan
dokuVahmet^le
bir
araya
getirir,
kart-
rrlar.
Ve
her
bir
rahmet
nice
gbk
ve
nice
yer
tabakalarn-
cadr.
O
gün
ezelde
helâk
olamayanlardan
baka
kimse
helâk
olmaz.
Yine
öyle
buyurdu:
Benim
efaatim
ümmetimde
büyük
günahlar
ileyenler
için
ayrlmtr.
Benim
efaatimin
dinî
emirlere
itaat
eden-
ler
veya
takvâ
yolunda
ibâdeti
eksik
etmeyenleremahsus
olduunu
sanmayn.
Aksine
ancak
kirlilere
ve
muhalifler-
dir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 334/394
335
ÖLÜM ve KIYAMET
Bilâl
Olu
Said
öyle
demitir:
—
ki
kimseyi Cehennemden dar çkarr. Hak Teâlâ
onlara:
Siz
ne
çektinizse
kendi
yaptklarnzdan
çektiniz.
Çünkü ben kullanma
zulmetmem
diye
hitapta bulunur.
Sonra
da:
—
Aln bunlar
yineTamu'ya atn
diye
buyurur.
Birisi
zincirlere,
ayak bileklerine
vurulan
bukalara
ba-
karak acele acele yol
tutar,
ötekisi
de
ardna
baka
baka
yava
yava
yürür.
Bu
ikisini
yeniden
geri
çevirirler:
—
Niçin
böyle hareket
ettiniz?
diye sorarlar.
Acele eden kii:
—
Günah ilemekten
korktum.
Allahü Teâlâ'nn
buyruk-
larna
uymamann
azabn çekmi
bulunuyorum,
diye
ce-
vap
verir.
Öteki kii
de:
-
—
Ben
öyle sandm ki, biz dar çknca artk
Cehen-
neme gönderilmeyeceiz
der
ve
her ikisi
de Cennete
gön-
derilir.
Resûl
(S.A.V.) öyle buyurdu: Kyâmet Günü öyle bir
nidâ
duyulacaktr:
Ey
Muhammed
ümmeti
Ben
kendi
hakkm
size
baladm.
Ve
sizin
hakknz biribirinizde
kald.
Hakknz
biribirin'^ze balayn ve
hepiniz
Cennete
girin
Resûl (S.A.V.) yine öyle bir açklama yapt: Benim
ümmetimden bir kiiyi
halkn
ortasnda
hazr klarlar.
Dok-
san dokuz
defter getirirler. Her bir defter büyük mü
büyük-
tür.
O
defterlerin
hepside
o
kiinin
günahlar yazlmtr.
Ona:
Bu
günahlardan
hiç
birisini
inkâr
edebilir
misin?
Me-
lekler, bu günahlar
yazmakta sana zulüm etmiler midir?
diye sorarlar.
O
kii:
Hayr, etmemilerdir,
yâ
Rabbil der.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 335/394
HÜCCETTL-SLAM
MAM-I
GAZAL 336
Yine
ona
sorarlar:
Günaha
girmekte
özrün var
myd?
O ki-
i:
Özrüm yoktu,
yâ
Rabbi
der. Ve
Cehenneme
gidecei-
ni
beklerken
HakTeâlâ:
Senin benim katmda,
ilediin
bir
iyilik
var. Sana
zulmetmeyeceiz
diye
buyurur.
O
sevabn
görülmesi
için
üstünde:
Ehedü
en
lâ ilâle
ilallahu ve
e-
hedü
enne
Muhammeden
resûlullahi
=
Gördüm
(inandm)
ki,
Allah'tan
baka
ilâh
yoktur ve
yine
gördüm
(inandm)
ki,
Muhammed
Allah'n
elçisidir
diye
yazl
bir
kât
getirirler.
O
kul:
Yâ Rabbi,
bu
kelimecik,
bu
kadar
defterde yazl bu
kadar
günaha
nasl
kifâyet
edebilir?
der.
Hak
Teâlâ
da:
Sa-
na
zulüm
yaplmaz,
buyurur.
Bütün günah
defterlerini
tera-
zinin
bir
kefesine, bu
kâttaki
kelimeyi
öteki kefeye
koyar-
lar.
Bu
tevhit
kelimesi
o
defterlerden
ar
gelir,
hepsini yu-
kar
kaldrr.
Çünkü
Allah'n
birliini bildiren
kelimenin kar-
sna
hiç bir
ey
çkamaz.
Bu
yolda
Resûl
(S.A.V.)
yine
öyle
buyurdu:
Hak Teâlâ
meleklere:
Kalbinde
bir
miskal hayr
olan
kiiye
cehen-
nemden
çkarn
diye
buyurur
O
zaman
birçok kiiyi Ce-
hennem'den
dar
çkarrlar.
Ve:
Ey
Rabbimiz,
bu
kavim-
den
geride
hiç
kimse
kalmad,
denir.
O
zaman
Hak Teâlâ
yine:
Kalbinde
yarm
miskalm
hayr
bulunanlar
da
Cehen-
nemden
çkarn
diye
buyurur.
Yine birçok
halk
dar
ç-
karrlar:
Artk
bunlardan
da
hiç
kalmad,
yâ
Rabbi
denir.
Cenâb-
Hak,
yeniden:
Her kimin
gönlünde bir
zerrecik
ha-
yr varsa
onu
da
cehennemden
çkarn
diye
emir buyurur.
Birçok kimse
daha
çkarldktan
sonra:
Bir
zerre hayr
iste-
mi
olan hiç
bir
kii
de
kalmad,
yâ
Rabbi
derler.
Hak Te-
âlâ
o
zaman:
Meleklerin,
peygamberlerin
mü'minlerin e-
faati
yerine
getirildi
mi?
diye
sorar.
O
zaman Yüce
Katna:
Siz
Erhamer-Rahîmin'in
rahmetinden
baka
bir
ey
kalma-
d
diye
cevap
verilir.
Cenâb- Hak
Cehnenrn
küllerinden
bir
avuç kül
alr, dar
çkarr.
Bunlar bir zerre bile hayr
i-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 336/394
337 ÖLÜM
ve
KIYAMET
lemeyenlerin
kara külleridir. Kömür
haline
gelmilerdir.
O
küller,
Hayat Irma deniler bir rmaa daldrlr.
O
rmak-
tan tertemiz ve
apaydnlk
çkarlar. Boyunlarnda mühür iz-
leri
vardr.
Cennettekiler onlar
tanr ve:
Bunlar Cenâb-
Hakk'n
âzâb
ettii ve dünyada
hiç
hayr
ilememi kiiler-
dir
derler. Hak Teâlâ
onlara:
Cennete girin Orada her
ne
görürseniz sizin
olsun
der. Onlar
da:
Ey
Rabbimiz
derler.
Bize dünyada
hiç
bir kiiye ihsan buyurmadn eyler
ver-
din
Hak
Teâlâ
da
öyle
buyurur: Bilin
ki,
benim
katmda
bundan daha
büyüü
de
vardr
O
saadete
erenler de:
Bundan
daha yüce
ne olabilir,
yâ
Rabbi? derler. Hak Teâlâ
da:
Benim
rzâm vardr Sizden honud oldum. Bir daha
honutsuz olmam
diye
buyurur.
Bu, sahih
haber,
Buhâ-
rî'de ve
Müslim'de
de
bulunmaktadr.
Rivayet edilmitir ki,
bir
çocuu müslümanlar gazâda esir almlard.
Çocuk
açk
arttrmaya konularak
sata
çkarlmt.
Çok
scak bir
gündü.
Bir
kadnn
gözü
o
çoca
iliti,
kotu,
o
çadrn
hal-
k
da
kadnn
ardndan
koutular. Kadn
çocuu tutup
barna
bast.
Güne scakl vumasn
diye
kendisini
ona
siper
yapt.
Bir
yandan da:
—
-
Olum
Olum Bu benim olum diyordu.
Halk
bu hali görünce alat Bütün
filerden
el çektiler.
Kadnn
efkatine
ap
kaldlar,
az sonra
Resûl
(S.A.V.)
de oraya
geldi.
Olay
kendisine
anlattlar. Kadnn o çocu-
a
acyarak
alamasna
sevindi ve:
-
—
Sizi
bu
kadnn efkati mi artt?
diye sordu.
Müslümanlar
da:
.
—
Evet,
yâ
Resûlâllah
Buna ardk, kaldk dediler.
O
zaman
Resûl
(S.A.V.)
—
HakTeâlâ'nn
efkati,
bu
kadnn çocuuna olan
ef-
katinden daha
da
fazladr?
diye buyurdu.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 337/394
HÜCCETTL-ÎSLAMMAM-I GAZAL
'
338
Müslümanlar da oradan
büyük
bir
sevinçle
ayrldlar.
Böyle
bir
sevinç
o
zamana
kadar görülmemiti.
Ey
sâlih
kii
Sen
bil
ki,
buna
benzer
hadîsler,
haberler
çoktur.
Korkusu
çok
olan
kiilere bu haberler ifâdr. Bu
haberden anlatmak istenilen
udur
ki, mü'minlerden kimi
kiiler. Cehenneme
gireceklerdir.
En
sonra da
oradan
ç-
kanlar
ilk girenler olacaktr.
Onlar orada
yedi
bin yl kala-
caktr.
Eer tek kii cehenneme
girecek
olsa, ve
oraya gir-
memek herkes için mümkün olsa:
—
Belki
o
tek
kii
ben
olurum
diyerek
herkes ihtiyatl
ve
dikkatli
olmal, ibâdetin
tam
klmaldr.
Eer
kudreti
varsa cehdeylemeli,
o
tek kiinin
kendisi
olmamasna çalmaldr.
Hattâ bir
gece
bile
cehennemde
kalmamak için dünya
lezzetlerinin
hepsinden
el
çekmeli
yeride
bir
hhareket olur.
Ya 7.000
yl
nerede
kald?
Sözün
ksas
korku
da,
ümit de
orta karar olmaldr.
Ni-
tekim
Ömer (Allah ondan
raz olsun) öyle
buyurmuur:
—
Eer
nidâ
eden
bir kimse
yarn
âhirette
cennete
yal-
nz
bir
kii
girer
dese,
ümit
ederim
ki, o
kii
ben olaym.
Cehenneme bir
kiiden baka
kimse
girmez deseler,
yine
o
kiinin
ben olacandan
korkarm.
;
KORKUNUN
FAZLET VE KISIMLARI
;Korku
yüce
makamlardandr. Ama korkunun fazileti,
onun
sebeplerine
baldr. Korkunun
sebebi
ise
ilim
.
ve
mârifettir.'
Bundan ötürüdür ki,
HakTeâlâ
öyle
buyurmu-
tur:
Hak
Teâlâ'dan
korkan
yalnzca âlim kullardr. (Fâ-
tr
Sûresi:
28).
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 338/394
339
=======
s
^^
ÖLÜM
ve KIYAMET
Resul
(SAV.)
de öyle buyurmutur:
Hikmetin
ba,
Allah
korkusudur
i
Ama
korkunun
semereleri
(neticeleri)
unlardr:
1
—
ffet (Afiflik,
namus,
temizlik),
2
—
-
Verâ
(Haram
eylerden kaçnma),
3
—
Takvâ
(Allah'tan
korkma ve
bu korku ile
dinin
ya-
saklad
eylerden
kaçnma),
j
Bunlarn
hepsi
de
saadet
tohumudur.
Çünkü
ehvetleri,
brakmadan
ve
sabretmeksizin
ahiret
yoluna gitmek müm-
kün
olmaz.l
korkunun
ehvetleri
ortadan kaldrd
gibi hiç
birey
ortadan
kaldramaz.
Bundan
ötürüdür
ki, Hak
Teâlâ,
hidâyeti,
rahmeti,
ilmi ve rzây
Kur'ân'da
üç
âyette
topla-
d:
Allah'tan
korkan,
kullar
içinde
sadece
ilim
ehli
olanlardr.
(Fâtr
Sûresi:
28).
Allah
onlardan
razdr, onlar
da
Allah'dan
razdr-
lar. Bu
mükâfat, Allah'tan
korkanlar
içindir.
(Beyyine
Sûresi:
8).
Hidâyet
ve
rahmet,
Allahü
Teâlâ'dan
korkan
kiile-
re
hâstr.
(Âraf
Sûresi:
154).
Hak Teâlâ,
kendinden
korkman
semeresi
olan takvâ'y
kendi
üzerine
izâfe
kld
ve öyle
buyurdu:
Kestiiniz
kurbanlarn
ne etleri,
ne
de
kanlar
Al-
lah'a
ular.
Ancak
sîzin takvânz
Hak
Teâlâ'ya
eriir.
(Hâc
Sûresi:
37).
Resûlullah
Efendimiz
de
öyle
buyurdu:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 339/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
340
Halk kyâmet
günü topladklar
zaman
onlara hitap
eden bir ses duyulur.
O
sesi uzakta
ve yaknda
olan
her-
kes iitir.
O ses
öyle
der:
—
Ey halk Ben sizin
sözlerinizi, siz
yaratldnzdan
beri
dinlerim.
Siz de benim
sözelerimi iitin.
Sizin önünüz-
de
okumak isterim.
Ey insanlar Siz
bir
neseb
koydunuz.
Ben de
bir
neseb koydum.
Siz kendi
nesebinizi
yüce
kld-
nz.b
Benim nesebimi
aa
saldnz.
Ben:
Sizin en
büyü-
ünüz, en mütteki
olannzdr.
(Hucurat
Sûresi:
13)
de-
dim.
Siz
ise
Hayr,
en
büyük
filân
olu
filândr
dediniz.
Bugün
ben
nesebimi
yüce
klyorum,
sizin
nesebinizi
aa-
salyorum. Takva ehli
(Allah'tan
korkanlar,
dinin
yasak-
larna uyanlar) nerededirler?.
Bunun
üzerine
bir
sancak
yukar
kaldrlr.
En ileriye
ge-
tirilir.
Müttekiler o sancan ardnca
giderler.
Hepsi
de he-
sapsz
(sorgusuz,
sualsiz)
Cennete
girerler.
Bundan ötürüdür ki, korku
ehli olanlarn
sevab bir
kat
daha arttrlm,
iki
kat olmutur.
Hak Teâlâ
bunu
u âyet-i
kerîme ile
müjdelemitir:
Rabbinin
makam
önünde
durmaktan
korkanlar için iki
Cennet vardr.
(Rahman
Sûresi:
46).
Resûl
(S.A.V.)
de
öyle
buyurdu:
Hak
Teâlâ
öyle
buyurdu: zzetim
hakk
için iki
korkuyu
ve iki güvenci bir kulda toplamam.
Eer
dünyada
benden
korku
duyarsa,
ahirette
onu emin
(korkusuz)
klarm.
Eer
ahi
ret için
kendisinde bir güven
duyuyor,
korkmuyorsa,
ahirette
onu
korkuturum.
Resûl
(SAV.)
yine
öyle
buyurdu:
Sizin
en
akll olannz,
Hak
Teâlâ'dan
korkusu
en çok
olannzdr
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 340/394
341
======^^
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Resûl
(S.A.V.) ayrca
öyle
buyurdu:
Bir
kimse,
Hak
Teâlâ'dan
korkarsa
her ey
ondan
kor-
kar.
Bir
kimse
Hak
Teâlâ'dan
baka
bir
eyden
korkarsa
Allah onu
her
eyden
korkutur.
Resûl
(S.A.V)
yine
öyle
buyurdu:
Bir
mümin
kulun
Allah
korkusundan
dolay
gözünden
sinek
ba
kadar
ya
aksa
ve
yüzüne
o
göz
yann
scak-
l
dese,
ona
cehennem
atei
haram
olur.
Resûl
(S.A.V.)
yine
öyle
buyurdu:
HakTeâlâ'nn
korkusundan
mümin
kulun
kalbi
ürperdi-
i demde
nasl
kllar
dimdik
olursa,
günahlar da
öyle
olur
ve
aacn
yapra
gibi
dökülür.
Resûl
(SAV.)
yine
öyle
buyurdu:
Allah
korkusundan
ötürü
gözya
aktan
kimse,
süt,
çkm
olduu
memeye
girmedikçe
cehennem
ateine
gir-
mez.
Hazret-i
Aye
(Allah
ondan
raz
olsun)
öyle
demiir:
—
Resûluilah'a:
M
Ey
Allah'n
Resûlü
Senin
ümmetin-
den
Cennete
hesab
görülmeden
girecek
kimse
olur
mu?
diye
sordum.
Resûl
Hazretleri
u
cevab
verdi:
—
Olur. Onlar da
günahlarn
anarak
alayan
mü'min-
lerdir
Resûl
(SAV.)
yine
öyle
buyurdu:
—
Hak
Teâlâ'nn
katncja,
Allah
korkusundan
akan
göz-
ya
damlasndan
daha
aziz
bir
katre
yoktur.
Nitekim,
Hak
Teâlâ'nn
yolunda
dökülen
kan
damlasndan
da
aziz
dam-
la
yoktur.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 341/394
HÜCCETTL-SLAM
MAM-I GAZAL
=
342
Resul (S.A.V.)
dedi
ki:
—
Yedi kimse
Hak
Teâlâ'nn arnn
gölgesinde bulu-
nur.
Bunlardan
birisi
Hak
Teâlâ'nn
korkusundan
alayan-
dr.
Hanzale, (Allah
ondan
raz
olsun)
bu olay için
der
ki:
—
Resûlullah'n
yanndaydm.
Bize
öüt vermekteydi.
Öyle
ki,
gönüllerimiz
incelir,
yumuuyordu. Gözlerimizden
yalar
akt.
Ben eve
geldim.
Ev
halkm, karm, çocuklarm
konumaa
baladk.
Dünya
ilerine
daldk.
Az
sonra Re-
sûlullah'n
öütlerini
ve
aladm hatrladm.
Sokaa
fr-
ladm:
—
Hanzale
münâfk oldu dedim.
Böyle diyerek sokakta
giderken Ebû Bekir (Allah ondan
raz olsun)
Hazretine
rast
geldim. Bana:
—
Öyle
deme
Sen
münâfk
olmadn
dedi.
Ben doruca
Resûlullah'n katna vardm. Kendilerine:
—
Hanzale
münâfk
oldu
dedim.
Resûlullah:
—
Hanzale hiç
bir zaman münâfk olmad
diye
buyur-
du:
Az
sonra
olan hali
kendisine anlattm.
öyle
buyurdu:
Yâ
Hanzale Eer bizim
huzurumuzda
bulunduum hâl
üzerinde
kalsaydnfrelekler gökten
iner,
yollarda,
evleri-
nizde sizinle
el
skrlard.
Lâkin, ey
Hazale,
saat saate
uymaz. Bir
saat
bir türlü,
bir
saat
bir
türlü olur.
iblî
(Allah
ona
rahmet
eylesin)
Hazretleri
öyle
de:
—
Gönlüme
hemen her
gün korkular
üstün
gelir.
O gün
bana
hikmetten
ve
ibretten
bir
kap açlr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 342/394
343
======^^
ÖLÜM ve KIYAMET
Yahyâ
bin
Muaz
(Allah
ona
rahmet
eylesin) dedi
ki:
—
Mü'min kiinin günah, ceza korkusu ile rahmet
ümî-
di
arasnda,
tpk
iki
arslan
arasnda
kalm
tilki
gibidir.
Hazret-i
Muâz yine öyle
buyurdu:
—
Miskin
Âdemolu,
eer
fakirlikten korktuu kadar
Cehennemden
korksayd, Cennete girerdi.
Kendisine:
—
Yarn
âhiret'ten
kim
emîndir?
diye
sordular.
Oda:
—
Bugün
çok korkan
diye cevap verdi.
Hazret-i Hasan- Basrî'ye (Allah ondan raz olsun)
de-
diler
ki:
—
u
kiilerin
meclisleri
hakknda
ne
dersin?
Bizi
o
ka-
dar korkuturlar ki,
yüreklerimiz
parça parça olur...
Hz.
Hasan
u
cevab
verdi:
-
—
Bugün
korkup
yarn emîn
olacanz bir
sohbet, bu-
gün emin
olm£jJf
yarn korkacanz bir sohbet
yapmaktan
hayrldr. Böyle kimselerle sohbet edin.
KORKUNUN ÇETLER
[
Korku
her
iin
tehlikesini
bilmekten
doar. Her
kiinin
önünde bir tehlike vardr. Kimi
kii
olur ki
Cehennem
ziyan-
larn düünür.
Onun korkusu
bu
yandandr. Kimi
kii
olur
ki,
âhiret
yolunu
düünür,
ondan
korkar.
Yahut:
—
Artk
günaha
düerim diye korkar.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 343/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
,
344
Yâhut
kalbinde
bir
gaflet doar, diye
endielenir,
korkar.
Ya
da
alkanlklar
kendisini
günaha götürür diye korkular
içinde kalr.
Yâhut
nimetten
ötürü gafleti artar:
—
Kyâmet
günü halkn zulmüne urar,
yakalanrm
di-
ye
korku duyar.
Ya
da
kyâmette ayp
ve kusurlar açklanp rezil
ve rüs-
vây
olacak diye
korkar.
Veyâ aklna
çirkin
eyler gelir.
—
Hak Teâlâ
bunlar bilmektedir der,
korkar
Bu
korktuklarnn
her
birinin
u
faydas
olur
ki,
korktuu
eylerden
kaçnmaa
balar.
Onlardan çekinmekle ura-
r.
Meselâ
âdeti
kendisini günaha
salacaksa ve bundan
korkuyorsa,
o
âdetten
elini çeker.
Eer
HakTeâlâ'nn
gön-
lündekileri
bilmesinden
korkuyorsa
gönlünü
temiz tutar.
Ötekiler
de
bunun gibidir. Korkan
kiilere
çok
kez
âkbet
ve
dünyaya vedâ
korkusu galip
gelir:
—
Ya
imanm
selâmetle
baa
çkaramazsam?
der.
Bu da,
gelecein
korkusundan çok geçmiin
korku-
su'dur
ki:
—
Ezelde
acaba
saadetime
veya
âsiliime
(ekaveti-
me)
mi
hükmolunmutur?
diye
korkular
içinde kalr.
Çünkü,
her
son,
öncekinin bir takipçisi, bir daldr. Asl
dal,
önce
olandr.
Resûl
(SAV.)
minbere çkp:
—
Hak
Teâlâ'nn
yazlm bir kitab vardr.
Cennet
ehli
olanlarn
orada ad,
nian ve nesebi yazldr diye buyur-
du.
Sonra
sa
elini
aaya
sald,
öyle
buyurdu:
—
Hak
Teâlâ'nn
bir kitabr
daha vardr ki,
Cehennem
ehlinin
ad,
nian
ve nesebi
orada
vardr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 344/394
345
======^^
ÖLÜM ve KIYAMET
Sonra sol
elini
aaya sald. Yine
öyle buyurdu:
—
Bunlardan
ne
artar, ne eksilir.
Dünyda kimi
saâdet
ehli
olur ki,
ekâvet
ehlinin
iini
ilerler.
Herkes
de
ona:
e-
kâvet
ehlidir,
der.
Ölüme
eer
bir
saati bile
kalm
olsa
Hak
Teâlâ
onu
ekâvet
yolundan
geri döndürür,
saâdet
yoluna
götürür.
(Resûl
(SAV.)
yine
öyle
buyurdu:
—
Saâdete ermi kii
odur ki,
ite o ezelî kazada
sa-
âdete
kavumutur.
aki
olan
da
odur
ki,
ezelî
kazasnda
akî
olmutur.
te
bütün
i,
o
eski
kader
yazlndadr.
Böylece kade-
rin
itibar
geçmie
olduu
için
basîret ehlinin
korkusu
o,
geçmi
takdirden,
eskiden yazlm
alnyazsndandr.
O
alnyazsmdan
doan
korku
bütün korkularn
en yücesidir.
Nitekim
Hak
Teâlâ'dan
korkmak,
celâl sfat
sebebiyle,
ki-
inin
kendi
günahndan
ötürü
doan
korkusunda
daha
yü-
ce ve
kâmildir.
Çünkü celâl
sebebiyle olan korku
hiç bir
za-
man
kaybolmaz.;
Korku,
günahtan
ötürü olunca
ihtimaldir
ki,
gurura
gelir:
~
Günahtan
el çektim
ya Neden
artk
korkaym? der.
Sözün
ksas bir
kii
unu
bilmeli
ki,
Resûiullah
Efendi-
miz
bu
korkuda
en
yüksek
dereceye
varmt.
Ebû
Cehil
ise
en
aa
kattayd.
kisinin
de
yaratlmasnda
baka
vesilesi
yoktu ve
yara-
tldklar zaman
Resûl
(S.A.V.)
kendisinin
dahli
yokken
tâ-
at ve mârifet
yolu kendisine
müyesser ve
nasip
oldu.
Bu-
da
u
ilzam
sebebiyle idi ki,
gönlünde olan
ve
onu tevik
edici hâl,
kendisinin
haberi
olmadan
ona
çekerdi
ve
o,
ken-
disine
gösterip
açtklar
eyleri
esrar ilâhiyeyi
gizlemee
gücü yetimezdi.
Öyle ki,
öldürücü
zehir
olan
eyden
bile
çekinemezdi.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 345/394
HÜCCETTL-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
346
Ebû
Cehîlin
ise,
basiret
gözü
balannca
artk
hiç
bir
eyi görmez
olmutu.
Vaktâ
ki
görebildi,
yükek
arzulardan
kendisini
kurtaramad.
Bunlarn
verecei
zararlar
bilmi-
yordu.
Resûl
âleyhisselâm
ile
Ebü
Cehîl,
ikisi
de,
yollarn-
da yürümek
zorunda
kaldlar.
HakTeâlâ
diledii
üzere,
se-
bep olmadan
birisinin
ekâvetine
hükmeyledi
ve
onu
esfel-
i sâfiline
(yâni
Cehenneme)
sürdü.
Ötekinin
(Resûlullah'n)
saadetine hükmeyledi.
Ve
onu
A'lâ-y
illiyyin'e
(Cennet'in
ve
gök yüzünün
en
kudsî
yüceliine)
kahredici
kuvvetin
zincirleri ile
çekti,
çkard.
Bir
kii
diledii
gibi i
yaparsa
hiç
kimseden
korku
çek-
memeli.
Ancak
ondan
korku
duyulmal.
Bundan
ötürüdür
ki,
Hak
Teâlâ
Dâvûd
aleyhisselâm'a
öyle
buyurdu:
—
Benden,
kzgn
arslandan
kortuun
gibi
kork
Seni
öldürmesi
senin
caniliinden
ötürü
deildir,
belki onun
ars-
lanlk
saltanatnn
böyle
hükmetmesindendir.
Eer
öldür-
mekten el
çekse
efkatinden
ve
cana
yaknlndan
deil,
belki,
kendisinin
katnda
senin
deerin
olmadndan
ötü-
rüdür.
Allahü
Teâlâ'y
bu
sfatlarla
bilen
kiinin
korkudan
uzak
kalmasnn
imkân
yoktur.';
ÖMRÜN
KÖTÜ
SONUÇLANMASI
KORKUSU
r
[Korkanlarn
çou, sonlarnn
ne
olacandan
korkmu-
lardr.
undan
ötürüdür
ki,
âdemolu'nun
gönlü
daimâ
de-
iir. Bir
ekilden
bir
ekle
kalbolur.
Ölüm
vakti
yüce
bir va-
kittir.
Gönlün,
ölüm
vaktinde
ne
karar
tutaca
bilinemeze
Ârif
kiilerden
birisi
öyle
demitir:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 346/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 347/394
HÜCCETlTL-tSLAM
MAM-I
GAZAL
=====
348
be kldm,
kanaât
ettim
diyerek
utancndan
bana
toprak
saçt.;
Sonun
hayrl
olmamasnn
alâmetlerinden
birisi
de
Nifâk'trJ
Bundan ötürüdür
ki,
ashâb-
kirâm
nifâk'tan
çok
çekinir,
kaçnrlard.
Hasan- Basri
Hazretleri
der ki:
—
Eer
kendimde
nifâk
olmadn
bilseydim,
bu
hali
yeryüzünde
olan
eylerin
hepsinden daha
sevgili
olarak
görürdüm.
Hasan-
Basrî hazretleri
yine öyle
dedi:
—
Zâhir'in bâtna (yâni
dn içe),
kalbin
dile
muhâlif
ol-
mas,
ona uygun
dümemesi
Nifâk'tandr.
j
SONUN
KÖTÜ
OLMASININ
SEBEPLER
Hayatmzn
sonunun
hayrl
olmamasnn
manâs
—ki
bütün
insanlar bundan
çekinip
kaçnr—
imânn
geri
aln-
masdr.iDlüm ânnda imânn
kayboluunun
da
sebepleri
vardr.
Bunun ilmi
gizlidir.
Lâkin
bu
kitapta
açklanabilen
udur
ki,
imânn zâil olmas
iki
sebeptendir:']
l.1
—
Biri,
bir kii bâtl bir
bid'âte
inanr.
Ömrünü
o
inanç
yolunda
geçirir. Onun
hata
olduunu
sanmaz.
Fakat ölüm
dakikasnda
bütün iler
ona
açlr.
Hattâ,
kendisinin
bu
inançtaki
hatas da ona gösterilir.
Bundan
ötürü
baka hu-
suslarda
olan
inanç ve
itikatlarnda
da
üpheye
düer. Bu
tehlike bid'ât
ehline
vâki
olur. Onlar
o kimselerdir
ki,
imân
yolunu kelâma ve
delîle
smarlamalardr?
O
kii
verâ
ehli,
takvâ
ehli
olsa
da bu
böyledir.
Ama
saf,
içi
temiz olan
kii-
ler,
yâni Müslümanl Kur'ân'n
ve
hadîsin
zâhiriyle
tut-
mu
olanlar,
bu tehlikeden emin
görünürler.
te bundan
ötürüdür ki, Resûi (S.A.V.)
öyle
buyurmutur:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 348/394
349
=======^^
ÖLÜM ve
KIYAMET
—
htiyar
kadnlarn itikad
gibi
itikadnz
olsun. Cennet
ehlinin
çou
gönlü
saf olanlardr.
Bu
sebeten
dolaydr
ki,
din
büyükleri
kelâm
ilminden
ve
eyann hakikatlerinden
bahsedilmesini
yasaklamlardr.
Çünkü onlar,
bu bahisler üzerinde konuan bir kimsenin
ona
tâkât
getirmeyip
bid'ate düeceini
bilirlerdi.
;
2
—
mân'n
alnmasnda bir
sebep de
udur
ki,
kiinin
imân
aslnda
zayf
olur. Kalbine dünya sevgisi
üstün gele-
rek
HakTeâlâ'nn dostluunu
zayflatr.
Ölüm
dakikasnda
bütün
yüksek
arzularn
ondan geri alrlar.
Dünyadan ka-
hrla
çkarlacan ve
dilemedii
yere
götürüleceini görür.
Belki
de
bu
muâmeleden
ötürü
kendisinde
bu
hal
doan
kiide Allah
sevgisi
zayflar
ve Allah
dostluu
da ortadan
kalkar.
1
—
j
O
zaman
o,
olunu
sevip
de
muhabbeti
kaybolan
kii-
ye
benzer. Oul
babasnn makbul
sayd bir
eyini alsa
o
ey
için
olunu kendisine
düman
sayar.
Ve mevcut
olan
sevgisi
de
kalmaz. jBundan
ötürüdür ki, ehadet derecesi
büyük
bir
derecedir^
denilmitir.
Çünkü ehâdet deminde
gönülden
dünya
sevgisi
kalkm,Hak
Teâlâ'nn
sevgisi ve
dostluu onu kapanm
ve
gönlünü ölmee
kararlm
kl-
mtr.
Buna
benzer
halde iken
ölüme
erimek
büyük bîr
ganimettir
ki, bu gibi
haller tez
geçer. Gönül
o
sfatta
de-
vaml
kalmaz.
Böylece\kiide
Hak
Teâlâ'nn sevgisi
galip
olursa,
dünyaya
olan
sevgisi kalmaz,
bâtl
olur,
ortadan
kalkar.
Bu
son
niân
de
sonun güzel olmasnn
niândr. Böy-
lece bir
kimse
bu
tehlikeden uzak
olmak
dilerse
bid'âtten
uzak
olmak
gerekir. Kur'ân'da
ve haberlerde olan her
e-
ye
imân
getirmek
gerektir.
Kur'ân ve hadîsten
olan
bir
e-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 349/394
HÜCCETFL-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
350
yi bilirse
kabui eder,
bilmezse
do-rudur
der.
Cümlesine
inanr.
O
kiiye
gereken
mücâhede Hak
Teâlâ'nn
sevgsini
kendisine galip
klmaktr.
çindeki
dünya
sevgisini
zayflat-
mak, zebunlatrmaktr. Dünya
muhabbeti
de ancak eriât
snrlarna
riâyet
etmekle
olur.
O
zaman
da dünya
o
kiiye
aalk
halde
görünür. Ve dünyada nefret
duyar. Hak
Teâlâ'nn
sevgisi
iseonun zikrini daima dilden
düürme-
mek
artiyie
kuvvetlenir.
Hak
Teâlâ'nn
dostlariyle
sohbet
eder.
Dünyay
sevenlerle
sohbet etmez. Eer
onda dünya
dostluu
üstün
gelirse
i
tehlikeye
girer. Nitekim
Kur'ân'da
Allahü Teâlâ öyle
buyurur:
Eer
babalarnz, oullarnz,
kardeleriniz,
karlarnz,
oymanz ve mallarnz,
durgunlua
uramasndan kork-
tutunuz
bir
ticaret, hounuza
giden oturma yerleri,
size
Al-
lah ve Resulünden
ve
O'nun
yolunda
cihattan daha
sevgi-
liyse
artk
Allah'n
buyruu
size
eriinceye kadar
bekleme-
ye hazr
olun. Allahü
Teâlâ
fâsklar topluluunu
doru
yola
(hidâyete) erdirmez.
(Tevbe
Sûresi:
24).
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 350/394
TEVBE
Tevbe,
Hak
Teâlâ'ya
dönmektir.
Tevbe,
müridlerin
ilk
adm
atdr.
Sâliklerin
(Allah
yolunda
gidenlerin)
balan-
gç
yoludur.
Hiç
bir kii
tevbeden
uzak
kalamaz.
Tevbeden
hiç
bir
kimse
müstani
deildir.
Çünkü
ilk
yaradltan
son
âna
kadar
tertemiz
olmak
yalnz
meleklerin
halidir.
Bütün
ömrü
günaha
batm olmak
eytann
iidir.
Ve günah
yo-
lundan,
teybe
ve
nedamet
hükmü ile
tâat
ve
ibadet
yoluna
dönmek,
Âdem
aleyhisselâm
ve
oullarnn
hâlidir.
Bir
kimse
geçmi
günahlarna,
hata
ve
kusurlarna
tev-
be
eylerse,
yâni
onlarn
kötülüünü
idrak
edip
pimanlk
duyarak
onlardan
yüz
çevirirse
kendisinin
Âdem
aleyhis-
.
selâm'a
jnisbetini
tamamlam
olur.
Bir
kimse
de
âhir
öm-
rünü
günfarla
geçirirse
eytana
nisbetini
karalatrm
olur.
Ama
bütün
bir ömür
boyu
ibâdette olmann imkân
yok-
tur.
Çünkü
insanlar
yaratlrken
eksik yaratlmtr.
lk
önce
Âdem'e
ehvet
musallat
edilmitir.
ehvet
ie
eytann
âletidir.
Akl ki,
ehvetin
dümandr,
meleklerin
cevherin-
dendir
ve
ehvetten
de
sonra
yaratlmtr.
Bundan
ötürü-
dür
ki,
ilkönce
ehvet
üstün
gelmi,
Âdem'in
sinesinin
ka-
lesini
kafirla
istilâ
etmitir.
Nefis
de zorda
kalarak
onunla
dostluk,
ülfet
ve
balant
kurmutur.
Akl
zuhur
edip
meydana
çknca ve
özünün
günahla
zâyi
olduunu
bilince
tevbeye
ve
mücadeleye
muhtaç
olur
ki,
böylece
kaleyi
yeniden
ele
geçirip
onu
fethederek
ey-
tann
elinden
almak ister.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 351/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL 352
Böylece Tevbe,
Âdem
oullarna
zarûrî
gereken eyler-
den
oldu. Sâliklerin
ilk
adm
halini
ald.
Akln
ve eriatn
nuru
ile
uyand,
doru
yolu, eri
yoldan
hidayeti,
dalâletten
farketti.
TEVBENN
FAZLET ve
SEVABI
Hak
Teâlâ
bütün
halka tevbe
etmelerini
buyurdu.
Kur'ân-
kerimde
öyle emretti:
Bir
kimse
felah
bulmak ümit ederse
tevbede
bu-
lunsun.
(Nûr
Sûresi:
31).
Resûlullah
Efendimiz de
öyle buyurdu:
Aziz
ve celil
olan
Allah, gece
vakti günah
ileyen
kiiye
sabaha dein,
gündüz
günah
ileyene de aka-
ma
kadar tevbe
etmesi
için
kerem
elini
uzatr.
Güne
Marib'den
(Batdan)
douncaya
kadar bu
böyle
sürer/l
Resûl
(S.A.V.)
yine öyle
buyurdu:
—
Piman olmak,
tevbe'dir.
Ve ayn anlamda
yine
öyle
buyurmutur:
Günahn
keffareti
pimanlktr.
Resûl
(S.A.V.)
yine
buyurdu ki:
—
Güne
Marib'ten
(Batdan)
domadan önce
bir
kii
tevbe
eylerse
tevbesi kabul
edilir.
Resûl
(S.A.V.)
yine
öyle
buyurdu:
—
Halkn
ura
olan
yollar
üzerinde
dürmayn,
çünkü
kimi
kiiler
olur ki, orada
durup
her
kim
geçer-
se
onu
alaya
alabilir
ve
her kadn o
kiiye közü
sözler
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 352/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 353/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM
I
GAZAL
354
Allahü
Teâlâ'nn
buyurduu bir
âyet-i kerime
bidat
e,hli
hakkndadr.
Hazret-i
Allah
öyle
buyurmaktadr:
Dinlerinin
bir
bölümüne
inanp
bir
bölümüne
inan-
mayan,
onu
parça
parça
edenler, bölük
bölük
olanlar-
la
senin hiç
bir
iliiin
yoktur.
Onlarn
ii
ancak
Allah'a
kalmtr.
Allah
dünyada
yaptklarn
onlara
âhirette
soracaktr.
(Enam
Sûresi:
159).
Bu
âyeti-i
kerimenin
anlamn
açklarken
Resûlullah
Efendimiz
öyle
buyurdu:
)
—
Bir
kimsenin
günah
olursa,
ona
tevbe
etmek
dü-
er. Fakat bid'at
sahihleri
için
tevbe
yoktur.
Ben
onlar-
dan
bizârm.
Onlar
benden bizardr.
1
Resûlullah
Efendimiz,
yine
öyle
buyurdu:
—
Vaktâ
ki
brahim'i
göe
çkardlar,
bir
kii bir
ka-
dnla
zinâ
ederken
gördü.
Onlara
beddua
etti.
kisi
de
helak
oldu.
Birisini
de günah
ilerken
gördü.
Ona
da
beddua
etti.
Ozan
bir
vahiy indi,
öyle
buyurdu:
—
Ey
brahim
Benim kullarm
sen
özgür
brak
Bel-
ki
üç
halde
olurlar:
1-
Ya
tevbe
ederler
Kabul
ederim.
2-
Ya
istifar
ederler,
balarm.
3-
Yada
onlardan
bir
kimi
evlât
doar
ki,
onlar bana
ibadet
ederler.
Bilmez
misin
ki,
benim bir
adm
da
SA-
BÛR
(çok sabredici)dir.
Hazret-i
Aye
(Allah ondan
raz
olsun)
öyle
derdi:
—
Resûlullah
bize
dedi
ki:
Hak
Teâlâ'nn
hiç
bir
ku-
lu
yoktur
ki, ona
bir
günahndan
ötürü
pimanlk
ver-
sin
de o
kul
daha
balanmak
ismeden
önce
onu
ba-
lam
olmasn.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 354/394
355
1
ÖLÜM
ve KIYAMET
Resûl
(S.A.V.)
yine
öyle buyurdu:
—
Marib
tarafnda
bir kap vardr
ki,
genilii
yet-
mi
yllk
yoldur.
O
kap
tevbe
için
açk
durur.
Yerle
gök
yaratld
zamandan
beri
o
kap
kapanrn
deil-
dir. Güne
maripten
(batndan)
douncaya
dara
da
açk kalacak,
kapanmayacaktr.
Resûl
(S.A.V.)
yine
öyle
buyurdu:
—
Pazartesi
ve perembe
günlerinde
yaplan
amel-
leri
Hak
Teâlâ'ya
arzederler.
Bir
kimse
tevbe
ktlmsa
kabul
eder. Bir
kimse
yarlanmak
dilese,
yarlar.
Gö-
nülleri
kinle
dolu olanlarsa hâli
üzere braklr.
Resûl
(SAV.)
yine öyle
buyurdu:
—
Hak
Teâlâ,
kulun
tevbesiyle
sevinir.
Ve
u
hikâyeyi
anlatmtr:
—
Bu
sevinç
u
bedevinin
sevincinden
de
fazladr.
O
bedevi
ki,
korkunç
bir çöle
dümütür.
Uyumak
için
ban
topraa
koyar.
Biraz
dinleneyim
der.
Bir devesi-
ni
yannda
göremez.
Bulmaya
çok çalr.
Açlktan,
su-
suzluktan
öleceini
düünür.
Canndan
umunudu ke-
ser:
—
Hele
bir
vatanma
döneyim. Tâ
ölünceye kadar
yataym
deyip
ölme
niyetiyle
bir
yere
gelir,
uzanr.
Bir
lahza
uykuya dalar.
Fakat
uykudan
gözünü
açn-
ca
devesinin
hiç bir
eyi
eksik
olmakszn
bann
ucunda
durmakta
olduunu görür.
ükretmek için:
—
Sen
benim
Rabbimsin,
ben
senin kulunum
diye-
yecei
yerde
dili
dolar:
—
Ben
senin
Rabbinim,
sen
benim
kulumsun
der.
Hak Teâlâ
da,
kulunun
tevbesine
arapçm
bu se-
vincinden
çok sevinir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 355/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM MAM-I GAZAL 356
TEVBENIN
HAKKAT
Tevbe'nin balangc u
imân marifetinin
nurûdur
ki,
gö-
nülde
meydana
gelir.
O
nûr
ile,
günahn
öldürücü
zehir ol-
duunu
bilinir.
Kendine
bakan kii o
zehirden
çok
aldn
anlaynca
ölüme
yaklatn
anlar. Zaruri
bir
ekilde
ken-
sinde
korku
duyar. Tehlike
sezeri Nitekim
bir kii
zehir
ye-
diini bilse
pimanlktan
parman boazna atar, kusmak
ister.
Korkusundan
ötürü tiryak
(zehinlenmeye
kar
kulla-
nlan
ilâçlar) yutar.
Böylece
o
zehirin eserini, belirtisini ken-
disinden
gidermek
diler.
Bundan
dolaydrki, eer
bir
kii,
harekete
getirdii
ehvetlerin
(isteklerin) zehirle karm
bal
olduunu
bilse, balangçta
irin olup
âhirette
(iin
so-
nunda)
zarar
verdiini anlasa,
geçen haline piman
olup
lezzetten
iz
kalmaz ve
canna korku atei
düer. Çünkü
o
kii
kendisini
ölüm tehlikesinde
görür[Bu
korku ve neda-
met
ateinde
ehvet
hrs
ve günah
lezzeti bitip ortadan
kalkar, hasret
ve
nedamete
döner.
Geçmi günlerde
kesik
yaptklarn
tamamlar,
gelecek
günlerde o
eski
günâh
ve
ehvetlerin
çevresinde
dolamamaya
azmeder Cefa
giy-
sisini
gönden atar
ve
vefa
giysisini
giyer.
Bütünhali üzün-
tü
ve yaptklarndan
nedamet
olur.
Bundan
önce
sohbeti
gaf et
içindeki
kiilerleydi.
imdi
ise
marifet
ehli ile
el
ele-
dir.fböylece anlalr
ki,
tevbenin
hakikati, piman
olmaktr.
Onun asl,
marifet v
imân
nûrudur. Dallar da
hareket
ve
hallerini
deitirmektirTjVe
bütün
uzuvlar günah ve
muha-
lif
hareketler tâat
ve güzel
ilere çevirmek,
yani ibadet ve
din
yoluna
yüz
tutmaktr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 356/394
357
=
ÖLÜM
ve
KIYAMET
TEVBE
HERKESE,
HER
VAKT
GEREKLDR
]
Tevbe,
bütün
kiilere
vaciptir
(farzdr). Onu
da
ununla
&
bilirsin
ki, âkil
-
bali
ve kâfir
olan
kiiye
küfürden
tevbe
kl-
mak vacip.
olur.
Eer
O,
müslüman
ise
ve
müslümanl
anasna,
babasna
uyarak
yaparsa,
ama
dili
ile
söyleyip
gönülden
gafil olursa, o
gafletten
tevbe
eylemesi
vacip
olur.
Tâ
ki,
o
kiinin
gönlü
imânn
hakikatinden
haberli ol-
sun.
mânnn
hakikatini
bilmekten
murâd,
kelâm
ilminde
anlatld
yolda
bilmek
deildir.
Kelâm
ilminde
zikrolundu-
u
gibi,
imân,
herkese vâcip
deildir.
Aksine
imân
sultan-
nn
gönülde
hâkim ve galip
olmasdr.
öyle
ki,
hüküm
onun
olmaldr.
Ancak bu
vakitte
hü-
küm
onun
elinde
olur
ki,
beden
ülkesinde
her
ne
olursa
hepsi
imânn
fermaniyle
olmu
olur,
eytann
fermaniyle
olmaz.
Günah
ileyen
bir
kimsenin
imân
günah
iledii müd-
detçe
tam
olmaz.
Nitekim
Resûl
(S.A.V.)
öyle buyurmu-
tur:
—
Bîr kimse
mümin
olarak
zinâda
bulunmaz ve
mü-
min
olarak
hrszlk
etmez.
Bunlar
ileyen
mümin
de-
ildir.
Resûl
(S.A.V.), bu
günahlar
ileyenin
hemen
kâfir ola-
can
söylemek
istemiyor.
Çünkü
imânn
dallar
çoktur.
Onun
dallarndan
biri
de,
zinânn
öldürücü
zehir
olduunu
bilmektir.
Bir kii
kendisinin zehir
yediini
bilse
oldan
el
çe-
ker. O
halde
ehvet sultan
zinânn helâk
edici
olmas
bil-
gisini,
yani
imânn
hakikatini
ezmi,
malûbiyete
uratm
olur
.Böylece
kendisinin
gafletiyle
imân
görünme^
hale
gelmitir.
Ya
da
imânn
nûru
ehvetin
karlnda
gizlenmi,
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 357/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZALÎ
358
örtülmü
olur. Böylece
bilinmi
oldu
ki,
önce
küfürden
tev-
be vâcip
olur.
Eer
kâfir
olmazsa
âdî
ve
taklidî
imânda tev-
be etmelidir.
Eer
bu tevbeyi
eylerse
galip
ihtimal
udur ki,
o
kii
günahtan
kurtulamaz.
Böylece
günahtan
da
tevbe
vâcip olur. Ve
hatta, onun
zâhiri,
bütün
günahlardan
uzak
olsa
da, bâtn günah
tohumundan
uzak
kalmaz. Yeyip
-
iç-
mee
hrs duymak,
öz
söylemee
haris
olmak,
mal
ve
mevki sevmek
gibi,
hased, riyâ
ve kibre
benzer
eyler
bu
ne varsa
bunlarn
hepsi
canilerdir,
iledikleri
cinâyettir
ve
hepsi
günah
ilemenin
asllardr.
Bunlarn
hepsinden
tev-
be
lâzmdr. En
sonunda bunlar
itidal
snrna
götui&meli
ve
bu ehvetleri
(yâni yüksek
istekleri)
eriate,
akla itâat-
kâr
klmaldr.
Bu mertebeye
de
çok
mücahede ile
varlr.
Eer
bu
zikrolunanlardan
hiç biri
o
kiide
bulunmasa
da
gönlü vesveseden,
reva
görülmeyen
endielerden
kurtula-
maz.
Bunlardan
da
tevbe vâcip
olur.
Eer
nefsin
vesvese-
lerinden
uzak kalsa
da kimi
hallerde
HakTeâlâ'nn
zikrinin
unutmaktan uzak
kalamaz.
Bütün
noksanlklarn
temeli,
Hak
Teâlâ'y unutmaktr.
Eer
bir
lâhza
da olsa
bunda da
tevbe vâcip
olur.
Bütün
hallerde
Allah'
zikir
ve
fikirden
uzak kalmasa
bile zikrin
ve fikrin
de dereceleri
ayr ayr-
dr.
Çünkü
alt
derecede
olanlar
üsttekilere
göre
noksandr.
Noksan
derece
ile
kanaat
eylemek,
üst
mertebeye
çkmak
imkân
varken çkmamak,
zarardr,
hüsrandr.
Ondan
da
tevbe etmek vâciptir.
—
Ben,
bir günde
yetmi
kez
tevbe
ve istifar
ede-
rim.
Bundan
maksad,
devaml
olarak
terakki
etmek,
yüksel-
mek,
ilerlemekti.
Hangi
kademeye
ve
duraa eriirse
o
mertebeden
daha
yukarda bir
kemal görürdü.
Önceki
du-
(imân
öldürücülerinden)
her
r
i
Resûl (S.A.V.)
öyle
buyurmutur:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 358/394
359
ÖLÜM
ve
KIYAMET
rak,
onun katnda
eksik saylrd. ' Geçtii duraktan
istifar
ve tevbe
ederdi.
Çünkü
bir
kimse bir i ilerse,
ondan eli-
ne
bir
akçe geçirirse sevinir.
Öyle
sanr
ki,
ondan
öte
hiç
bir
derece
yoktur.
Sonra
anlasa ki, onunla
bir
inci
ele
ge-
çirmek mümkündür. Ve o inci bin altn
deerindedir. Daha
fazla çalp onu kazanamadndan
utanr, kendi taksira-
tndan ötürü
pimanlk
duyup
tevbe eder
Bundan ötürü:
—
Âbîdlerin kemâli,
ulularn
noksandr denilmitir.
Çünkü bunda tevbe, istifar
ederler.
Eer bir
kimse:
f
—
Küfür ve günahlardan tevbe
kldktan
sonra
gaflet
sebebiyle
daha yüksek
derecelere
eritikten sonra taksir-
den tevbe klmak faziletten olur,
farzlardan olmaz.
Sen
ni-
çin
bu
tevbeye
vaciptendir,
diyorsun?
derse
bu
soruya
biz
de u
cevab
veririz:
'
L—
Vâcip iki
ksmdr.
Biri, zâhir fetvada
vâciptir.
Halk
tabakasndaki
kiilerin
haddi
üzeredir
ki, onlar
bu
miktar
ile
amel etmelidirler. Tâki, âlem viran
omasn. Dünya
geçimi-
ne
muktedir olsunlar.
Ve
bu
vâcip onlar cehennem
azâ-
bndan
kurtaran
vâciptir.
Öteki vâcip
udur
ki, bütün
bir
halk kütlesi
onun
üstü-
ne tahammül getiremez.
Her
ne
kadar
bu
vâcibi
eda
et-
mekle
cehennem
azabn
görmezlerse
de
kaybettikleri
de-
recelerin üzüntüsünün
verdii
azaptan
kurtulamazlar.
Çünkü âhirette bir takm
kiileri
kendilerinden
daha
yük-
sekte
göreceklerdir.
Bu
gördükleri
âdeta
göklerde olan yl-
dzlar
gibi üsttedir.
Bu
hasret
ve
gönül
krgnl
onlar
için
bir
çeit
azab
olur. Ve
vâcip
olan
tevbe, ite
bu
azabdan
kurtulmak içindir. Nitekim bir kimse, bu
dünyada
akrann-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 359/394
360
dan birine
fazlaca
makam
verilmi,
onu
daha
üst derece-
lerde
görmü
olsa, hüsran
ve
gamndan
deli divane
olur.
Sanki
sopa yemitir,
sanki
mal
elinden
alnmtr.
Sanki
eli
kesilmitir.
Gerçi
bunlar
olmamtr,
ama
içi
o
kadar
yank-
tr.
Bundan
ötürüdür
ki,
kyamet
günü'ne
Tegabün
(aldan-
ma
ziyan
günü)
denilmitir.
Gabin,
ziyan
demektir.
Kya-
met
günü hiç kimse
ziyandan
uzak
kalmaz.
badette,
tâat-
te bulunmayan:
—
Niçin tâatte
bulunmadm?
diye
hasret
çeker.
u
tâatte
bulunan
kii
de:
—
Niçin
daha
ziyade
ibâdet
etmedim?,
diye
üzülür.
r
Bundan
ötürüdür ki evliyânn
ve
enbiyânn
yolu,
güçle-
riyettii
kadar,
hiç bir
ibâdetten
geri
kalmamaktr.
—
Yarn
âhirette
kusurlarn
cezasn
çekeriz
diye
korku
duyarlar.
Resûlullah
Efendimiz'in
kendisini
aç
tutmasna
ne der-
siniz?
Yemek
yemenin haram
olmadn
bilmez
miydi?
Hatta
Aye
Hatun (Allah
ondan raz
olsun)
derdi ki:
—
Elimi,
Resûlullah'un
mübarek
karnnn
üstüne
koyardm.
Çok zayf
olduundan
acma
duygularm
çoard.
Merhamete
gelirdim,
alar,
szlar,
gözyalar
döker:
—
Yâ
Resûlullah
derdim.
Benim
canm
sana
feda
olsun.
Ne olurdu,
bu düpyadan
doyuncaya
kadar
yi-
yeydin
Resûl
hazretleri
öyle
buyurdu:
—
Yâ
Aye
Benim kardelerim
ki, himmet
sahiple-
riydi,
benden ileri
gittiler.
Kerâmetler
ve hilâtler
buldu-
lar.
Ben
korkarm
ki,
eer
dünyadan
nasip
bulursam
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 360/394
361
ÖLÜM ve
KIYAMET
benim derecem
onlarn
mertebesinden
aa olur
Kardelermden
geri
kalmaktansa birkaç gün
sabrda
bulunmam
hayrldr.
u
anlattklarmza
göre, kul
hiçbir vakit
tevbeden
uzak
kalmaz.
Ondan müstani deildir. Ebû
Süleyman- Dârâ-
ni
(Allah rahmet
eylesin) der
ki:
—
Eer
kuldan
hiç bir ey
sormasalar,
yalnz kaybettii
zamandan
hesap
sorsalar
bu
kayg
ona
ölüm
vaktine ka-
dar yetiir
2
Gelecek günlerini de
geçmi
günleri
ibi
kaybedenlere
ne dersin?
Sen bil
ki, bir kiinin bir
incisi
olsa, o
inciyi kay-
betse
alasa
yeridir.
Eer
inciyi
kaybetmesi
ile berlikte ce-
za ve belâs da
varsa alamas daha
çok
olur.
Ve ömürden
her nefes
kymetli bir
incidir ki, onunla
sonsuz sâadet
elde
etmek
ümmkündür.
Eer, bir kimse
onu
günahlara
harca-
sa
o
kii
kendi helâkine
sebep
olur
Ya
buna
ne
dersin?
Bu
musibetten haberli
olunce
onun hâli
nice
olsa
gerektir? Bu
bir musibettir
ki, ondan
haberli
olduun vakit
üzülmenin
faydas
olmaz.
Bu yolda Cenâb-
Hak
öyle
buyurur:
Sizden birinize ölüm gelip de:
Ey Rabbim,
ne olur
beni ksa
bir zaman daha braksaydn
da sadaka
veren
iyi
kiilerden
olsaydm,
demeden
önce
size
verdiim
rzktan
Allah
için harcayn.
(Münafikun
Sûresi:
10).
r
Bu
âyetin tefsirinde
delerki:
o
kul
ölüm meleini görün-
ce
gitme
zaman
geldiini
anlar,
gönlünde
bir
hasret
pey-
dâ
olur,
bir
hicran
belirir
ki, bu
sonsuz
bir hasrettir
ve
kul:
Ey
ölüm
melei
der.
Bana
bir
gün
mühlet
ver
ki,
tevbe
edeyim.
Melekül
-
mevt
(Azrail)
u
cevab
verir ona:
Bun-
dan önce
çok
günler geçti. imdiki halde
ömrün
sona
eri-
ti,
geriye
bir
ey
kalmad. O
kul: Bâri bir saatlik vakit ba-
la der.
Ölüm melei
de:
Bütün saatler tamam oldu.
Geri-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 361/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 362/394
ÖLÜM ve
KIYAMET
3—
Ve Hazret-i ulûhiyetle
münasebeti ne
olduundan
ve
Hazreti-i
ulûhiyetle
perdesinin
neden ibaret
bulundu-
undan haberdar
olsa,
günahn bu
perdeye sebep
oldu-
'
undan
ve
tevbeyle
o
perdenin
kalkacandan
kukusu
kalmaz.
[Tevbenin
kabülü
perdenin
kaldrlmasndan
ibarettir.
Çünkü
Âdemolunun
gönlü aslnda
tertemiz bir
cevherdir,
}
meleklerin
cevheri cinsindendir. O
u ayna gibidir ki, o
yanda bu
dünyadan dar
çkld
zaman
Hazret-i
ulûhi-
yet
(Allahü
Teâlâ)
görünür.
Sen
onu
prsan
bu
mazhariye-
te eremezsin.
Eer onu
Âdemolu
iledii
günahla
ayna-
sna bir
nur, bir parlt verir
ve
o
karanlk
lekeleri
siler.
Ka-
rart fazal
olur
ve
tevbe
edilirse,
iyi amel
nurlar
o
günah
karanlklarn
bastrr.
Güzel amel
ilemenin
nûrlar
o
ka-
ranl ortadan
kaldrr.
Gönül
de
aslndaki
temizlie
döner.
Fakat günah
ilemekte
srar
edilir, tevbe ve
iyi ameller
de
az
olursa,
o
paslar
kalbin
cevherine
eriip
yerlemi
olabi-
lir.
Artk
ilâç kabul
etmez olur. O
zaman onun
pas
aynann
içinde
yer
olan
pasa
benzer
ki
böyle
bir gönül
tevbede
ka-
bul etmez.
Belki
sadece
dil ile:
—
Tevbe ettim
denilirse
de
bu
tevbe
kalbgfn
derinlikle-
rine
ilemez.
K
>
0
Artk
kirli
bir
giysi
nasl
sabunla
yrp^knd
zaman
te-
mizlenirse
gönül
de günah
karanlndan
iyilik
nûrlariyle
temizlenir. Bundan
ötürüdür
ki, Resûl
(S.A.V.)
öyle buyur-
.
du:
—
Her kötülüün
ardnca bir yilik yap
ki,
o
kötülü
bu
güzei i
mahvetsin.
Resûl
(S.A.V.)
yine
öyle
buyurdu:
Eer
günah,
gök-
lere
kadar eriecek
biçimde
ilemi
olsanz
bile tevbe
kldnz vakit
tevbeniz yine kabul
edilir. Resûl
(S.A.V.)
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 363/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
—
364
yine öyle
buyurdu:
Kul
vardr
ki,
günahkâr olur.
Ve
bu
günahndan
ötürü
Cennete
girer. Ashâb-
kiram:
Bu
na-
sl olur, Yâ
Resûlâllah?
diye
sordular.
O
da: Kul,
bir gü-
nah
iler
ve
o
günaha
pimanlk
getirir.
O
pimanlk
da
o kulun
gönlünden
bir
türlü
gitmez
olur. Tâ
Çennete
girinceye
kadar onu
unutamaz,
hatrlar.
Ve yine
denil-
mitir
ki:
O
pimanlk
arasnda kimi
zaman iblis,
o lânetlen-
mi olan
eytan
gelip:
Keke
ben onu
bu
günaha
sokma-
m
olsaydm
der. Resûluliah
Efendimiz
yine öyle
buyur-
mutur: yilikler,
kötülükleri,
suyun
elbisenin
kirini
yok
ettii
gibi
yok
eder.
Resûl
(S.A.V.)
öyle
buyurdu:
iblis
lânetlenince
Allahü
Teâlâ'ya
öyle
dedi:
Senin
izzetin
hakk
için,
Âdemoullarmn
yüzüne,
tâ
canlar
beden-
lerinde
oldukça
kapatmayaym
Bir
Habeli,
Resûlullah'n
katna
geldi:
Çok
günahlar
i-
lemi
bir kiiyim
ben dedi.
Acaba
benim
tevbem
kabul edi-
lir
mi?
Resûl
(S.A.V.)
Edilir
diye
buyurdu.
O
Habeli
gitti.
Yine
geri
geldi:
Ben
günah ilerken
Hak
Teâlâ
beni
görü-
yûr
mu?
diye
sordu.
Resûluliah
da: Görür
dedi.
Habeli
bir feryat savurup
hemen
orackta
can
verdi.
Fudayl
bin
yâd, (Allah
ondan
raz
olsun)
öyle
demi-
tir:
—
Hak
Teâlâ
peygamberlerden
birisine
öyle
bildir-
di:
Günahkârlara
müjde
ver ki,
eer
tevbe
eylerlerse
tevbelerini
kabul
ederim.
Ve
Sddklar
korkut
ki,
eer
adaletle
i
görürsem,
onlarn
hepsine
ukubet
yad-
rrn.
Nedametle
günalrm
balanmas^
hakknda
srail
oullarnda
günahkâr
bir
kiinin
hikâyesini
Resûluliah
Efendimiz
öyle
anlanmtr:
Sizden
öncekiler
arasnda bir
kii
vard
ki,
99
kiiyi
öldürmütü.
Sonra
tevbe
klmak dile-
di.
Acaba tevbem
kabul
edilir
mi,
edilmez
mi,
diye
kuku-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 364/394
365
ÖLÜM
ve
KIYAMET
ya
dütü.
Ona
bir kii salk
verdiler ki, o
çada o
kiiden
ulu
âbit
kimse yoktu.
Ona
sorusunu
tekrarlayarak:
imdi-
ye
dek 99
kii
öldürmüüm. Tevbem
kabul olunur
mu? de-
di.
Âbit
kii
de:
Olmaz dedi.
Yüzüncü
olarak
o
adam
ihti-
yar
âbidi
öldürdü.
Böylece
100
kiinin ölümü
tamamlanm
oldu.
Sonra
yine
ona
o
ça
en
bilgin
din
kiisinin adn
bil-
dirdiler.
O da
o
halim
A
kiiye
gitti:
Benim
tevbem
kabul olu-
nur mu? diye
sordu.
Âlim
de:
Kabul
olunur
Lâkin kendi va-
tanndan ayrlp
gitmelisin. Buras
fesat
yeridir. Filân
yere
var
ki, oras iyi insanlar
ülkesidir dedi. O da o
memlekete
giderken yolda
can
verdi. Azap
melekleriyle rahmet
melek-
leri
arasnda
bir kavga balad.
Azap
ve
rahmet
melekle-
rinden her biri:
Bu
kii benim
memleketimdendir
dediler. O
zaman
Hak Teâlâ
onlara öyle buyurdu:
Öldüü
yeri
öl-
çün O
yer
ölçüldü. yilik
ehillerinin
toprana
bir kar da-
ha yakn
buldular. O zaman rahmet
melekleri
onun
cann
alp
oradan
ayrldlar.
Bununla
u
bilindi
ki,jünah kefesi-
nin
bo
bulunmasna
gerek
yoktur. Belki sevap
kefesinin
ar
gelmesi lâzmdr. O
kefe az
da
olsa
ar
gelirse kurtu-
lu doabilirf}
KÜÇÜK
ve BÜYÜK
GÜNAHLAR
Tevbe
günahtan
ötürü
olur.
Günah
ne
kadar
küçük
olur-
sa
ve
sürekli
olmazsa
onun ii o
kadar kolaydr.
Hadîs-i
e-
rifte
öyle
bildirilmitir:
—
Farz olan
namazlar, bütün
günahlara
keffâret
olur.
Yalnz büyük
günahlara keffâret
olmazlar.
Allahü Teâlâ
öyle buyurmutur:
Büyük
günahlardan
el
çekerseniz,
öteki küçük
gü-
nahlarnz
balarm.
(Nisâ
Sûresi:
31)
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 365/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
36€
O halde
BÜYÜK
GÜNAHLAR'n
ne
olduunu
bilmek
FARZ'dr.
Bunda
Sahâbe-i
kiram
arasnda
ayr
düünceler
vardr.
Kimileri:
Yedidir
dedi.
Kimileri:
Daha
çoktur
de-
di.
Kimileri
de:
Daha
azdr
dediler.
bn-i
Abbas:
Hazret-i
Ömer'in
Büyük
günahlar
yedidir
dediini
iittim,
dedi.
Kendisi
de:
—
Yedi
olmasndan
ötürü
Yetmi'e
yakndr
dedi.
/kbû
Talib'i
Mekkî
(Allah
ona
rahmet
eylesin),
Kûtul
-
Kulûb
adndaki
kitabnda
dedi
ki:
—
Bütün
haberleri
(hâdisleri)
ve
kavilleri
(sözleri)
topla-
dm. Büyük
günahlar
17
buldum.
Dördü
gönüledir
ki,
bi-
rincisi,
küfürdür.
kincisi,
günah
üzerinde
srarl
olmaktr.
Her ne
kadar
küçük
de
olsa
kötü
ii
ilemi
ola,
ondan
tev-
be
eylemek
hiç
bir
zaman
gönüloVgeimeye.
Üçüncüsü,
Hak
Teâlâ'nn
rahmetinden
ümit
kesmektir
ki,
ona
Kunut
(ümitsizlik,
kayguya
kaplmak)
denir.
Dördüncüsü
de Hak
Teâlâ'nn
mekrinden
(aldatmasndan)
emin
bulunmasdr.
Dier
dört
günah
da
dilin
içindedir.
Dilie
ilenen
büyük
günahlarn:
Birincisi:
Yalan
ahitlikte
bulunmaktr
ki,
onunla
bir
hak
ortadan
kal#ar)(.
kincisi:
Temiz
bir
müslümana
zinâ
isnat
etmektir
ki,
o
gibi
kimseye
bu
türlü
sözlerinden
ötürü
had
(kamç)
ceza-
s
lâzm
gelir.
Üçüncüsü:
Yalan
yere
yemin
içmektir.
Çünkü
bu
ya-
lanla
bir
haram
mal
veya
bir
kimsenin
hakkn
ele
geçirir.
Dördüncüsü:
Sihir
ve
büyü
yapmaktr
ki,
bu
da
dille
söylenen
sözlerle
yaplr.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 366/394
367
ÖLÜM ve KIYAMET
Dier
üç
günah
da
mide
ile
ilgilidir:
1
—
Biri,
arap ve sarholuk
veren eyleri içmektir.
2—
Biri
de,
yetim,
öksüz
mal
yemektir.
3
—
Biri
de ribâ, yani tefecilik faizi
yemektir.
Geri kalan iki
günahda
ferçle
ilgilidir.
Onlar
da:
1
—
Zinâ
(bir kadnla nikâhsz birlemek).
erkeklerde^
olanclktr.
Öteki iki günah
da
elle ilgilidir.
1—
Adam
öldürmek,
2—
Hrszlkta
blunmaktr. Öyle
hrszlk
ki, yapana had
(kamç)
vurmak
vâcip olur.
Bir
günah
da
ayakla ilgilidir, ki kâfirlere kar çklan
cenkten kaçmaktr. Meselâ: Bir
müslümann
iki kâfirden,
on
müslümann yirmi
kâfirden
kaçmas gibi. Ama düman-
lar daha fazla olursa
kaçmak
uygun olur.
Bir günah
da
bütün bedenle ilgilidir
ki, bu da anay, ba-
bay
incitmektir.
I
Ey
salih
kii
Büyük
günahlar
undan
bilmilerdir
ki,
on-
lara
ya
had (kamç)
cezas
gerekir,
ya
da Kur'ân-
Ke-
rim'de büyük günah
için büyük tehdit, korkutma âyeti
var-
dr.}
Büyük günahlarn
uzunca anlatlm
hyâ kitabnda
açklanmtr. Bu Kimyâ-y
Saadet kitamzn onu
açkla-
maya
tahammülü
yoktur.
Bu
açklamay
bilmekten
maksat,
büyük günahlarda çok
ihtiyatl davranmaktr.
unu
bilmek
gerektir
ki, her
ne kadar
farzlar
eda
küçük
günahlara
tefa-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 367/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 368/394
369
,
=========^
ÖLÜM
ve
KIYAMET
[1—
Birinci
tehlike: Küçük günahta srar
edilmesidir.]
Buna
örnek
unlardr:
u
kii gibi ki,
durmaz
gybette bu-
lunur.
Bir kimsenin
ardndan
kötü
sözler
savurur. Ya
ipek
'
giysilerle
dolar.
Ya
da
daima
çalg
seslerini
dinlemeyi
se-
ver.
Bu
türlü
günahlar sürüp
gittikçe
gönlü kararr, bu ka-
ranlk
büyür,
geniler.
Nitekim bundan ötürü
Peygamberi-
miz
Hazreti
Muhammed
(SAV.)
öyle
buyurmutur:
—
lerin
en
iyisi,
ne kadar
az
da olsa
ittisal
üzere
(yâni
birbirine ulama
eklinde)
devaml
olandr.
Ayrca
yine
buyurmulardr
ki:
—
Mümin, iledii günah, u
yüce
dalar
gibi
gö-
rür.
Bolukta
duruyormu da
üstüne
düecek
sanr ve
korku
duyar. Günah ileyense
onu, sinek
burnuna
konmu
ve
oradan kalkacak,
uçacak
sanr.
Denmitir
ki: Mafiret
edilmeyen
günah u
günahtr
ki,
onu
ileyen kii:
—
Bu
küçük
bir
günahtr,
keke
bütün
günahlarm
böy-
le olsayd
der.
Bu günah balanmaz.
Gufrana
uramaz.
Enbiyâdan birine bir vahiy
geldi, öyle
dedi:
—
Günahn
küçüklüüne
sakn
bakma.
Ona
bak
ki,
benim
buyruuma aykr
hareket
etmeye
si n ..
[Kul,
Hak yolunun
hametini
ne kadar çok
bilirse küçük
olan
günah onun
katnda
daha da
büyük
görünürTAshâb-
Kirâm'dan birisi öyle buyurdu:
—
Siz, öyle
iler iliyorsunuz
ki,
itibarda
onlar
kl kadar
görürsünüz. Fakat
bizim katrmzdajonlarn
her
birini
itisar
da
gibidir.
Hak
Teâlâ'nn
kzgnlnn
örnei
u su
dam-
lasdr ki,
bir
tan
üstüne
damlar.
üphesiz, bir gün gelir
ki
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 369/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
=====
370
o ta oyar..
Fakat
o
suyu
toptan
ve bir
kezden
o tan
üs-
tüne
dökseler
taa
tesir etmez.
Öyleyse
bir
kii
küjçük
günah
ilemeye
dükün
istifar
ile onu
gidermeli.
Pimanlk
göstermeli.
Bir
daha
da
o
gü-
nah
ilememee
azmetmeli,
çalmaldr.
Çünkü
( Küçük
günah,
ona
devam
edilirse,
büyük
günah
olur.
Büyük
günahlar
da
istifar
ile
küçük
olurrjdenmitir.
[2—
kinci
tehlike:
Günah
bir ey
deilmi
gibi
gör-
mek,
günaha
hakaret
gözü
ile
bakmaktir^Bu
halde
o kü-
çük
günah,
büyük
günah olur.
Günah
küçük^örmeyip
bü-
yük
görse, ulu
günah
da
küçük
günah
olur.jGünah
büyük
saymak
imândan
ve
korkudan
meydana
gelir.
Korku
ile
imân
gönlü
karanlklardan
korur]
Bundan
ötürü
korku
ve
imân
olan
bir gönül günah
çok
tesir
etmez.(Günah
az
gör-
mek
gafletten
ve günahla
ülfet
bulmaktan
ileri
gelir^Ve
bu
günahn
gönülle ilikisi
olduuna
delil
tekil
eder.
Öysa
her
eyde
itibar
ve
nazar
$örtfrnfcdir.
Bir
ey
gönüle fazla
tesir-
li
olursa
o
büyük bir
eydir.
Allah'n
gazab,
belki
de
seni küçük
gördüün
bir gü-
nahta
gizlidir.
Nitekim
Hak
Teâlâ
öyle
buyurmutur:
Siz
onu
kolay
(günah
saylmayan)
bir
ey
olarak
gö-
rürsünüz.
Oysa
O, Hak Teâlâ
katnda
büyüktür.
(Nûr
Sûresi:
15)
[3—
Üçüncü
tehlike:
Kii, kendi
günahna
sevinir,
o
günah
bir
zafer,
bir
ganimet
bilir,
onunla
öünür^Kimi
de olur
ki,
göüs
kabartarak:
—
Ben
filân
kiiyi
aldattm.
Elinden
maln
aldm,
filân
kiiyi
sktrdm,
ona
södüm,
saydm.
Bahse
girdim,
utandrdm.
Rezil ve
rüsvay
eyledim
der.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 370/394
371
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Bunun
gibi
eyler
söyleyen
bir
kimse,
kendisinin
helâki-
ne
sevinmi
olur.
Bunlarla
öünmesi,
gönlünün
kararm
olduunu
gösterir.
Helak olu
da
gönlün
kararmasnda ile-
ri
gelir.
[4—
Dördüncü
tehlike:
Günahn üstüne
perde
çekip
günahn
gizleseler,
öyle
sanr ki,
bu, kendi hakknda
bir
inayettir)
Ama, bunun
kendisini
hakknda bir imtihan
ve
kolaylk
eklinde
görünen
bir zorluk
ve tehlike
olduu-
nu
bilmez. Helake
doru
gittiinden
korku
duymaz.
£5—
Beinci
tehlike:
Kii iledii
günah
aça
vurur]
Ve
HakTeâlâ'nn
gizlediini kendisinden
kaldrmak
diler
ki,
bakalar
da onun
sebebiyle
günaha rabet
etsin, heves
duysunlar
ister. Böylece,
onlarn
günahlarnn
ve
rabetle-
rinin
vebalini
de yüklenmi
olur.
Bakalar
o
günaha
rabet
duymu
olursa
onu öretmek
için gereken
sebepleri onlar
için
hazrlyorsa
bunun sorumluluu
iki
misli
olur.
Eskiden
büyükler
öyle
demilerdir:
—
Bir
müslümann,
baka bir
müslümann
gözüne
gü-
nahn
kolay ve
küçük
göstermesinden
daha büyük
bir
gü-
nah
olamaz.
Altnc
tehlike:
Günah ileyen
kiinin âlim
ve
halkn
öncüsü
olmasdr.jOnun
halini
görüp
bakalar
da
günah
ilemeye
cesaret
gösterirler. Ve
öyle derler:
—
Bu günah
ilemek câiz
olmasayd,
o âlim
kii
onu
i-
lemezdi
Meselâ
bir
âlimin ipekli
elbiseler
giymesi, sultanlarn
ya-
nna
vararak
onlardan
mal
istemesi böyle
günahlardandr.
Tartmalarda
dillerini
uzatmak,
akranna
söüp
saymak,
malnn
çokluu
ile
öünmek
de
böyledir.
Bütün örenciler
onu
görür
ve
ona
uyarlar. Çünkü
kendilerinin hocalar
gibi
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 371/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I
GAZAL
=====
372
olmalarn
isterler.
Örencileri
de
üstadlarna
uyarlar.
Bü-
tün
örencileri,
o
bilgini
görerek
ona
uyarlar.
Bunlarn
her
birinden
bir
kucak
halknn
mahvolduu
görülür.
Bir ehrin
onlardan
birine uyarsa,
üphesiz
hepsi-
nin vebâli
önder
olan
o
kiinin
üzerine
olur.
Bundan
ötürü-
dür
ki:
—
Bahtl
u kiidir ki, öldüü
zaman
günahlar
da
ken-
disini
ile
birlikte ölür.
Ama bir kimse
anlattmz
din
bilgini
gibi
olursa onun
günahlar bin yl
geçse
de
kendinden
son-
ra sürer,
gider
denilmitir.
srail oullar
âlimlerinden
birisi
tevbe
etti.
O
zamann
resûlüne
öyle
bir
vahiy geldi:
—
Ona
dedi ki: Eer,
günahlarn
seninle
benim
aramda
olsayd
seni balardm.
Tutalm ki,
sen
tevbe
ettin
Oysa
o
kavmi
eri
yola
saptrdn.
Onlarn
hali
ne
olacak?
Onlar
nice
edeceksin?
Bundan
ötürü
âlimler
bu tehlike
içindedir.
Onlarn
bir
günah bin
yazlr
Tâat ve
ibâdetleride bir
iken
bin
yazlr.
Çünkü
onlara
uyanlarn
sevaplar
kadar
sevap
da onlarn
kendilerine
verilir.
Bu
yönden
âlime vacip
olan,
günahtan
uzak
kalmaktr.
Eer
günah
ilerse gizli
kalmaldr.
Eer
âlim
mubah
bir
i
ilese
de Onu
âlim iledi
diye
halka
evk
gelip gaflet
içine
düseler,
o âlim
bundan
saknmal-
dr.
Zührî
(Allah
ona
rahmet
eylesin)
der ki:
—
Bundan
önce gider,
oynardK.imdi
halka
madem
ki
iman
(önder) olduk,
bize
gülümseme
bile
yaramaz
R/e
bir
âlimin iledii
günah
anlatmak;
kii içni
büyük
bir
günahtr^
Bundan
ötürü
çok
kii
eri
yola
sapar,
delâlete
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 372/394
373
=
ÖLÜM
ve
KIYAMET
düer.
Ve
zaman olur
ki, onu ilemee
cesaretlenir. Cüret-
li
kesilir.
u hale
göre
bütün
halkn
hatasn,
yanlln
örtmek
vâcip'dir.
DORU TEVBENN
ARTLARI
ve
ALÂMETLER
^evbenin
asl,
pimanlktr.
Neticesi
de
iradeye sahip
ol-
*
matr. Ama
pimanln
alâmeti,
kiinin
her zaman
gam
ve
hasrette bulunmas,
ii
gücü alamak
olmas,
gözyalar
dökmesidirJÇünkü
bir kimse kenefinin
helâk
olduunu gö-
rür
de nasl gam ve
hasretten
uzak kalr?
Eer onun
has-
ta
bir
olu
olsa ve bir gâvur
hekim o
babaya:
—
Bu#
hastalk
tehlikelidir,
bu
hastalkta ölüm
tehlikesi
vardr
dese
o
babann
yüreine
hiç
üphe yok ki,
gam
atei,
canna korku
düer.
Bu
da bilinen
eydir ki,
kendisinin
nefsi üzerinde
sevgi-
si/olundan
daha azizdir.
Ama
Hak Teâlâ'nn
ve Resûlul-
lah'n,
o
kâfir
hekimden
daha doru
söyleyen
olduunu bi-
lir.
Ahirette
helâk
olma
korkusu
ölüm
korkusundan
da
bü-
yüktür.
Günahn, Hak
Teâlâ'nn
gazabn
göstermesi,
has-
talgnn
ölüme
delâlet
etmesinden
daha açktr.
Böylece,
eer
bundan bir
korku ve
üzgünlük
belirmez-
se
günahn
tehlikesine
henüz imân
getirilmemi
demektir.
Bu korku
ve üzgünlük
atei
ne
kadar
ziyade olursa
günah-
larn
kefaretinde
de
onun tesiri,
o kadar
fazla olur.
Zira gü-
nahtan
ötürü
kalbede
yerleen pas
ve
karanlk,
hasret
ve
nedâmet
atelerinden
baka eylerle
yanp
ortadan
kalk-
maz. Ve
ancak
bu
atele
yanp
ykanmala
gönül
saflama-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 373/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL
374
a,
çok merhametli,
çok ince, çok
duygulu
olmaya balar.
—
Tevbe
edenlerle
sohbet edin
ki,
onlarn gönlü in-
celmitir,
duyguludur,
denilmitir.
[bönül ne kadar
saf
ve
tertemiz olursa
o kadar
da
gü-
nahtan
nefret
duyan}
Günahn lezzeti
apaçk bir hal alr.
Peygamberlerden
birisi,
Beni srailden
birinin tevbesi ka-
bul edilince efaat
etti. Cenâb- Hak'tan ona u vahiy
indi:
—Eer
bütün
gök
ehli
onun
hakknda efaat etseler,
madem
ki,
o
günâh^
tatll
onun
kalbine
girmitir,
hiç
de
kabul etmem.
Ey
sâlih kii
Yine
sen bil ki,
günahkârlk
tabiata
uygun
gelirse
de,
tevbe eden kimse
için
zehirle karm
bal
gibi-
dir.
Bir
kii
o
baldan
bir
kez
içti
mi ve acsn
da
ç^k
çekti
mi, bir kez daha hatrna getirse,
ya
da
onu
görse ondan
duyduu
nefretten ötürü
barndaki
kllar diken diken olur.
O
baln
istek
ve
arzusu,
bu ziyan korkusundan ötürü gizle-
nir,
gider.
Böylece
bu
acl
bütün günahlarda görmek gereklidir.
Çünkü
o
kii
iledii günahta Hak
Teâlâ'nn gazabnn
ol-
duunu bilmesinden içini zehir doldurmutur^Evet, bütün
günahlarda, Hak Teâlâ'nn gazabnn oldunuu bilmesin-
den
içni zehir
doldurmutur.
Evet,
bütün
günahlarda,
Hak
Teâlâ'nn
kzgnl,
gazab vardr.
/Ama
u
irade
ki,
pimanlktan meydana gelmise,
üç
eyle
ilgi
kurmutur:
1—
Hal ile
(imdiki
zamanla),
2—
Maz
ile
(geçmi
zamanla),
3—
stikbâlle
(Gelecek zamanla).
1
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 374/394
375
=
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Haldeki
irade
udur:
1—
Bütün
günahlar
brakmak (Yani
geçmite iledii
günahlar
braktn
bildirmek).
2—
Farz olan
eylerle
megul
olmakTj
1
—
Azim
gösterip
ömrünün
sonuna
kadar sabreyle-
2—
Zahirde
ve
bâtnda
hiç
bir
zaman
günaha
grimeme-
e,
mâsiyet
ilememee
çalmak,
3—
Farzlarda
kusur
ilememee,
Hak Teâlâ ile salam
olarak
antlamak.
3
Bu tpk bir
hastann kendisine
ziyan getireceini bildii
bir yemiten
artk yemeye
azmetmesine
benzer.
Yeter ki,
azmi
halindeki
niyetinde
geveklik
ve
tereddüd
olmasn.
Eer
büyük bir arzu
üstün gelecek
olsa
bile
bu böyle
ya-
plmaldr.CTevbeyi
baarya
ulatrmak
ancak
uzletle,
sü-
kût etmekle, helâl
lokma ele
geçirmekle, yani
helâlden ka-
zanabilmekle
mümkün
olabilir.
Eer üpheli
eylerden
el
çekmezse
Tevbe'ye
eriilmez, tevbe
meydana gelmez,
ta-
mamlanm olmaz.
ehvet
(yüksek
istek)
krlmaynca
da
üpheli
eylerden
el
çekilmez/)
öyle
denilmitir ki, bir
kimsenin üzerine
bir
ehvet
üs-
tün
gelse, yedik
ez vehdedip
ondan el çekmee çalsn
ki,
o
kiiye
ondan uzaklamak
kolay gelebilsin.
[Geçmiteki irâde
de udur:
Geçmie
bakp insann
kendi
üzerine
kalan
kayp
haklarla
ilgili
olmasdr. Ama
bunlar
Hak
Teâlâ'nn
haklarndan
veya kullarn
hakknda
olabilir. Bunlar
bilmek
ve gereini
yerine
getirmek
gerekir.
stikbâldeki
irâde
de
udur:
mek.
A
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 375/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL
376
/
Allah'n
haklar
iki
ksmdr:
1—
Farzlar
yerine getirmek,
2—
Günahlar
terketmek,
onlardan
saknmaktr.
Farzlar
yerine
getirmek
öyle
olur:
Kii
bülû
çana
geldii
günlerden
beri
namazn kaçrm
mdr,
diye
dü-
ünmelidir.
Yahut elbisesini
temiz
tutmad bir
gün
var
m-
dr?.. Ya
da niyeti doru
-
dürüst
olmu
mudur?
Eer
bunlardan
birini
biliyorsa,
veya
asl
inancnda,
iti-
kadnda
üphe
ve
bozukluk
olmusa
hepsini
kaza
etmeli-
dir.
Eer
vermi
ise
acaba
müstahak olan
kiiye
mi vermi-
tir?
Bunu aratrmaldr...
Ve altn
gümü
kaplar
varsa
ze-
kâtlarn
vermemise
hepsinin
hesabn
yapmal
ve o ze-
kât,
verilmesi
gereken
kiilere
vermeli.
Eer
Ramazan
orucunu
tutmamsa,
yahut
oruç
niyetini
unutmusa,
ya da
baka
artlarna
riâyet etmemi
olursave
bu zikrettiklerimi-
zi
yakndan
biliyorsa
orucunu
kaza
eylemelidir.
Eer
bir
eyde
kukusu
olursa, ictihad
edip ve
kesin
olarak tesap
etmek caizdir.
üphesi olanlar
edâ
edilmeli-
dir.
Bülû
çana
ermeden
önce
iledii
günahlar
da
dü-
ünmesi
gerektir.
Gerek
gözden,
gerek kulaktan,
gerek
el-
den,
gerek
mideden, bütün
azâsndan
iledii
günahlar
bilmelidir.
Eer, zinâ,
livâta,
hrszlk,
içki
içmek ve
bunlar
gibi ve
Hak Teâlâ'nn
had
cezas
vacip
buyurduu
büyük
günahlar
ilemise tevbe
etmelidir.
Böyle bir
kiiye sultann (yargcn)
önüne
çkp
günah-
larn
ikrar etmesi
gerekli
deildir.
—
Bana
bu
günahlarmdan
ötürü
eriatn
gerektirdii
kamçy
vurun
demesi yerine
o iledii
günah
gizlemeli,
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 376/394
377
===^^
ÖLÜM
ve
KIYAMET
ona tevbe tedarikinde
bulunmal, çok çok ibadeti elden
b-
rakmamaldr.
»
Küçük
günahlardan
ilemise hal
yine böyledir. Eer:
Bir nâmahreme, bilmedii bir
kza
veya
kadna bakm-
sa,
taharetsiz
(abdest
almadan)
Kur'ân- Kerîme
el attysa,
ya da
çünüp olarak
(gusü
abdesti almadan)
mescide
girdi
ise,
bunlarn her
biri
için zdd
ile
keffarete bulunmaldr.
Böylece
o
keffaretle günahlar yok olur.
Nitekim
Cenâb-
Hak
Kur'ân'da
öyle
buyurur:
{ Günahtan
sonra sevap ilemek
günah
mahveder.
(Hûd Sûresi:
114).
Her ne kadar
her
sevap günah ortadan
kaldrrsa
da
o
günahn
zddn
yapmak, aksini ilemekte
tesiri
daha
çok
olu\]Meselâ:
1
—
Saz
dinlemenin
keffareti
Kur'ân
dinlemektir.
Dinî
meclislerde,
limi
sohbetlerinde
bulunmaktr.
2
—
Mescitte
cünüp
oturmann
kefareti itikâfa girmek
ve
ibadette bulunmakla olur.
3
— Mushaf- erîfe temiz
olmayan
(abdestsiz) elle do-
kunmann
keffâreti,
mushafa ikram
etmekle,
Kur'ân' çok
okumakla
olur.
4
—
arap içmenin
keffâreti
de gönlünün
çok
çektii he-
lâl olan
uruplar
içmeyip
fukaraya sadaka vermekle
olur.
Böylece,
o
günahtan meydana gelen her
karanlk
bu
sevaplardan doöan nûrla mahvolmu bulunur.
Hatta dün-
ya
ileriyle olaryier
sevincin keffâreti,
dünyada
çekiler
üzüntü
ve
gussadr.
Çünü
dünyada
olan
sevinç, gülü,
ra-
hatlk gönlü
dünyaya
balar.
Oysa dünya için
çekilen zah
metle gönül
dünyadan ilgisini keser, dünyadan
nefret
du
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 377/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM
I
GAZAL
==
378
yar.
Bundan
ötürüdür ki,
hadîs-i erifte
öyle
buyurulmu-
tur:
—
Bir
üzüntü,
bir
ac
ki,
mümine
eriirse,
o
ac
eer
ayana
diken
batmaktan
bile
meydana
gelse
günah-
na
keffâret
olur.
Resûlullah
Efendimiz yine
öyle
buyurmutur:
—
Günahlardan
kimisi vardr ki,
üzüntüden
baka
ey ona kefâret
olmaz.
Baka
bir
rivâyette
de
Resûl
(SAV.)
öyle
buyurmu-
tur:
—
-
Günahlardan
kimileri vardr
ki,
onlara
ancak
ge-
çim
skntlar
keffâret
olabilir.
Bu
geçim
skntlarnda
çoluk-çocuk
maieti de
vardr.
Bu
türlü
günahlar
ileyenler,
çoluk-çocuunun
geçimini
temin
etmekte
skntlara
düer.
Hazret-i
Aye (Allah
o
kadndan
raz olsun)
der
ki:
—
Bir kulun
günah çok olsa
ve ona
kefâret
olacak
kadar
ibâdeti bulunmasa
Hak Teâlâ
onun gönlüne
bir
gam salar
ki,
o gam onun günahna
keffâret
olur.
öyle
sanma
ki,
bu
gam, onun
dilemesiyledir.
Hayr,
öy-
le deildir. Ve hem
ihtimaldir
ki,
dünya ilerinden
ötürü
de
üzülmü
olabilir.
—
Dünya için
üzüntü
duymak
zaten
hatadr,
ne
yolda
keffâret olur?
dersen bil ki, iin
hakikati
senin
kukuland-
n
gibi deildir.
Aksine,
senin
gönlünü
dünyadan
bktran
bir
ey,
senin
ihtiyarn,
isteinle
deilse
bile
senin için
ha-
yr'dr.
Belki
o üzüntüye karlk
gönlüne
bir
sevinç
gelirse,
muradn
meydana
gelir,
dünya senin
cennetin olur.
Yusuf
aleyhisselâm
Cebrail'den
babas
Yâkub için:
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 378/394
379
—
O
kaygl,
üzüntülü
ihtiyar
nasl buldun?
diye
sordu.
Cebrâil
de:
—
Onu, oullar
ölen yüz
annenin
kaygs
içinde
bul-
dum.
Yûsuf:
—
Ona
bu üzüntüden
ötürü
karlk
ne
ola?
diye
sordu.
Cebrâil:
—
Yüz
ehidin
sevab
olur
cevabn
verdi.
Fakat kul
hakk
olan
günahlarda, bütün insanlarla
olan
muamelelerini
hesap etmelidir.
Hatta
halkla
sohbet eyleyip
onlarla
söyletii
sözleri,
konutuklarn bütün hesap
et-
melidir. Tâ ki, bir
kimsenin kendi
üstünde
hakk
varsa
ve-
ya
bir
kiiyi
incitti,
ya da gybet
etti
ise, onun borcundan
kurtulmal,
helâlliini
dilemeli.
Geri
verilecek
eyleri
geri
vermeli.
Eer
bir
kimseyi öldürmü
ise
kendisini
o
kiinin
mirasçlarna
teslim
etmeli,
onlarda
ya
ksas
eyler, ölüme
ölüm
derler,
ya da onu
banarlar.
Kendisinde kul hakk kalan
kimse,
bakalarndan
ne
hak
kalmsa,
gerek
bir
akçe, gerek bir habbe olsun
o
pa-
rann sahibini
âlem
içinde aramal,
dilemeli,
onun hakan
nr
geri
vermelidir.jEer
onu
bulamazsa,
o
kiinin
vârisine
ver-
melidir.
Bu
ie
ise
memurlar, bezirgânlar
(yani
tüccarlar,
al-veri
yapanlar için)
gayet
zordur.
Onlarn
halkla mu-
amelesi çok olur. Kaybolup
gittikleri zaman
da
onlar bul-
mak, herkese
güçtür. Bu
mümkün
olmaz.
Kul hakkn ver-
mek
isteyenler,
bu
özründen
ötürü, ibadetini,
tâatn arttr-
maldr.
O
kadar
tâat,
iyi
amel
toplamal
ki,
bu
haklar
k-
yâmet günü kendi
üstünden
aldklar
vakitte, kendisi
için
kifâyet edecek kadar sevap kalmaldr.3
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 379/394
HÜCCETTL-SLAM
tMAM-I
GAZAL
=====
380
LENEN
GÜNAHA
KEFFÂRET
OLAN
EYLER
Bir
kimse,
eer
tevbe
arasnda
bir
günah
ilerse
onun,
keffaretinde
acele
etmesi
ve
o
kefaretin
tedârikiyle
ura-
mas
gereklidir.
Rivayet
edilen
haberler
u eye
delâlet
et-
mektir
ki,^sekiz
ey günahtan
sonra
ilenirse,
o günaha
ke-
fâretolur:
J
[bu
sekiz
eyin
dördü
gönüldedir:
2
L
Birincisi:
Tevbedir^
[kincisi:
Tevbeye
azmeyleyip
atk
günah
ilememeye
sâdk
kalmaktr.
}
[Üçüncüsü:
Bu
günahndan
dolay
azâb
göreceinden
korkmakt
r.J
[Dördüncüsü:
Balanmay
ümid
etmektir.
~)
[Sekiz
eyin
dördü
de
bedende,
vücuttadr:
^Beincisi:
Günahtan
sonra iki
rekât
namaz
klmaktr.]
[Altncs:
Bundan
sonra
yetmi
kere
salâvat
vermek,
istifar
etmektir.
J
[Yedincisi:
Yüz
kere
(Sübhanallahil
-
azim
ve
bîham-
dîhi)
demektir.
J
[Sekizincisi:
Kudreti
yetitii
kadar
sadaka
datmaktr.
Ve bir
gün
oruç
tutmaktr.J
Baz
haberlere
göre
de
günah
ileyen
kii,
güzel
bir
e-
kilde
temizlenip
abdest
alp mescide
varmal,
iki
rekât
na-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 380/394
381
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Bir
hadis-i
erîf'te
de
öyle
buyurulmutur:
Günah
ilediin
vakit
onun
ardndan
bir iyilik
yap
,
ki,
onun
keffâreti
olsun.
Gizli
günah
ilersen
gizili
iyi-
lik
yap. Aikâr
ilediin
günaha
da aikâre iyilik yap.
Ey sâlih kii
Bil ki, dil ile
istifarda
gönül hazr
bulun-
mazsa
çoklukça
hiç
faydas
yoktur. Gönlün
istifarda dil ile
ortakl,
onda
korku,
yalvarma olmas
ve
bu
mafireti
di-
lerken
nedametten,
utançtan
uzak
bulunmamas
demektir.
Eer
gönlü
bu hal
üzerinde
olJsa
tevbeye
azmedii
ne ka-
dar
halis
olmasa
da
necabetinde
ümit
eksik
olmaz{Sözün
ksas, dil ile
istifar eylemek,
gönül
gaflette bile
olsa fay-
dadan
uzak
kalmaz.
Çünkü, dil
bo eyler
söylemekten
korunmu
olur.
Bu
ise
susmaktan
daha hayrldrTjÇünkü
gönül,
baka sözler
söylemeyi
âdet
edineceine istifar
kelimesine
meyli
daha ziyâde olur,
bo sözler
söylemek-
tense
onu
söylemei
ister.
Bir
mürid,
Ebû Osman-
Maribî'ye:
—
Dilim, kimi zaman
gönlüm
gaipteyken
zikirde
bulunu-
yor
Bunun
hakknda
ne
buyurursun?
dedi.
Ebû
Osman-
Maribî
de
ona
u
cevab
verdi:
—
ükret ki
uzvundan
birini hizmetle
ödeylendirmiler-
dir
Bu
hal
ânnda
eytann
bir
hilesi
vard
r./eytan
der
ki:
—
Bak,
gönlün hazr
deil.
Dilini
tut.
Böyle bir
hal için-
de
zikirde
bulunmak
edepsizlik,
saygszlk olur.
Halk,
eytann
bu ifaline
cevap
verirken
üç
ksma
ayi-
ni rlar:
1—
Bir
ksm
sabklardr
ki:
—
-
eytan,
doru
söylüyorsun
O halde sana imad
ol-
sun
diye ve seni
kahretmek
için
kalbimi
de
hazr
edeyim
derler.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 381/394
Bunlarn
bu
sözü,
eytann yarasna
tuz
-
biber
ekmek
gibi
olur.
2—
Bir
ksm
da
zâlimlerdendir.
Bunlar, eytana:
—
Doru söylüyorsun,
dilin
yalnzca
kmldamasnda,
hareket
etmesinde
fayda
yoktur der
ve
susarlar.
'
Öyle
sanrlar
ki,
aklllk,
zeyreklik
etmilerdir.
Fakat
gerçekte
eytann dostluuna
ve
onu
uymaa
ayak
tut-
mulardr.
,
3—
Bir
ksm
orta
halli
kiilerdir
ki,
öyle
derler:
—
Her
ne kadar
gönlümüzü
hazr tutmaa
gücümüz
yoktur.
Her ne
kadar kalbî
çok
hayrl ise
de,
dilimizle
zikir-
de
bulunmak
susmaktan
daha
hayrldr.^
Nitekim
padiahlk
sarraflktan her ne
kadr
hayrl ise
de,
sarraflk da
çöpçülükten hayrldr.
Bir
kii
padiahlk
etmekten
âciz
olürsa,
sarraflktan
el
çekip
çöpçü
olmak
is-
temesi
akl
kân
deildir.
TEVBE ETMENN
LÂCI
flevbe klmadan
kimselerin
ilâc udur:
Neden ötürü
gü-
nah
ilemekte
srarl
olduklarn
ve
tevbe
klmadklarn
bil-
melidirler.
Günah ilemekte
srarl
olmann
da
sebebi
betir.
Her
birinin
de
bir türlü ilâc
vardr/]
(jj—
Birinci sebep: O
kiinin âhirete
imân
olmamas-
dr. Yahut
âhirette,
üphesi
olmasdr\)Bunun
ilâcn
Mühli-
kât
Rüknünün Gurur
konusunda
anlattk.
[2
—
kinci sebep:
O
kiinin
üstüne
ehvet o
kadar ga-
lip
gelir
ki,
onu
terketmeye
kendisinde
güç
bulama£]Bu
ar-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 382/394
zularn zevki
ona
o
kadar galip
olur
ki,
kendisini âhiret teh-
likelerinden
gaflete
boar.
Halkn çounun
takvâ
ile
nefsi
istekler arasndaki
peciesi
ehvettir.
Bundan
ötürüdür ki, Resûl
(S.A.V.) öyle
buyurmutur:
—
Allahü Teâlâ
Cehennemi
yaratt
zaman
Cebra-
il'e:
—
Cehenneme nazar kl, bak
buyurdu.
Cebrâil de:
—
Nazar
kldm
ve
onu
gördüm, ya Rab
Senin
izze-
tin hakk
için, bir kimse
bunun vasfn
iitse içine
gir-
mez dedi.
Allahü
Teâlâ, Cehennemin
çevresinde
ehvetleri
(azgn arzular)
yaratt. Cebrail'e:
—
Oraya
bak,
orasn gör diye
buyurdu.
Cebrâil:
Cebrâil:
—
Oraya baktm
ve gördüm
ya
Rab
Ama
senin iz-
zetin
hakk
için
ondar korkarm
ki,
Cehenneme
girme-
yen hiç
bir
kimse kalmaz dedi.
Hak
Teâlâ
Cenneti
yaratt,
sonra
Cebrail'e:
—
Ey
Cebrâil diye
buyurdu.
Cennet'e bak
Onu
da
Cebrâil:
—
Ona
baktm
,
yâ
Rab
Hiç
kimse
yoktur ki,
oun
vasfn iitince
onun içine girmee
acele etmesin
de-
gör
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 383/394
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 384/394
385
--n-_._-.___a.
ÖLÜM
ve KIYAMET
—
Gelecek
bir
eyi
gelmi gibi
san
Onu gelmi
gibi
say
Nice
zamandan
beri
gözünün
kapandgna
itibar
eyle,
inan.
Ölümü
akçe
olarak
bil.
Belki ugün
ölürsün,
belki
dde
bu
saat
ölürsün
O veresiye
al
-
veritir
diye
güvendiin
ey pein
al
-
verie
döner.
Ve
o pein,
sandn
ey
or-
tadan kalkar,
rüya
gibi
olurj
/Ama
yüksek arzular
(ehvetleri)
brakmayan
kii öyle
bilmeli
ki,
ehvetlere
bir
saat
hasretmee
tâkat
getiremez-
se,
Cehennem
ataine
nasl
takat
getirebilir?
Ya
Cennetin
tadna
nasl
sabr
gösterebilirler
hasta
olsa
can
souk
sudan
baka
bir
ey istemese
ve bir
çft
(Yahudi)
hekim
ona:
—
u
sana
zarar
verir
dese ifa
umar
da
o
isteine
kar
durur,
su içmez.
u
halde
Allahü Teâlâ'nn
ve
Peygamberimizin
kavliyle
ebedi
bir
zaman
için
Padiah
olmak
ümidi,
bütün
istek
ve
ehvetleri
terketmek
için
en
evlâ
yol
olur.
[Ama
Tevbeyi
yarna
edeyim
diyen kimseye
de
öyle
denilmelidir:
—
Sen
tevbeni
yarna
aktaryorsun.
Lâkin
yarnn gel-
mesi
senin
elinde
deildir.
Belki
de yarn
olmadan
ölür, he-
lâk
olursun.J
Bundan
ötürüdür
ki,
hadîs-i
erîfte
öyle
buyurulmu-
tur:
—
Cehennem
ehlinin
çok kez
feryad
tevbelerini
ge-
riye
brakmalarnn
nedâmetinden
ileri
gelir.
Tevbeyi
geciktiren
kiseye
öyle
denilmelidir:
—
Tevbeyi
niçin
yarna
brakyorsun?
Eer
bugün
eh-
vetleri
brakman
sana
zor
olduundan
tevbeni
geciktiriyor-
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 385/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
386
san
bu
yarn
daha
zor
olacaktr.
Çünkü,
HakTeâlâ,
ehvet-
leri
kolay
braklaca
bir gün
yaratm
deildir.
Bunun
benzeri
u
kimse
gibidir
ki,
bir
kiiye:
—
u
aac
kopar
deseler.
O
kii de:
—
Aaç
salam,
koparlmaz
görünür. Ben
ise
zayfm.
Sabreyleyin,
gelecek
yl
sökeyim
dese
ona
öyle
derler:
—
Ey
aptal
kii
Bu
aaç
gelek
yl
daha
kâvi,
daha
güç-
lü olur.
Sen ise
daha
zayflarsn
steklerinin
aac da
git-
tikçe
daha
kuvvetlenir,
salamlar.
Eer
onlarla amel
edersen,
onlara
kar
duramazsn.
Bundan
âciz
kalrsn.
Öyleyse sen
her ne
türlü o
arzulara
imdi kar
kor
ve
tev-
be
eylersen
bu,
daha
kolay
olur.
C
Ama
bir
kii
tevbe etmez,
mü'minliine
güvenir
ve:
—
HakTeâlâ
mü'minleri
balar
derse o
kiiye
unla-
r
söylemelidir:
—
u
korku da
vardr ki,
ibadet
edilmedikçe
imân aa-
c
zayflar.
Ölüm
gelince
ölüm
titreyilerinin
iddetli
rüzgâr-
larndan
da
yklabilir.
Çünkü
imân öyle
bir aaçtr ki, suyu-
nu,
tâattan
içer.
Vakta
ki,
imân
tâatten
kuvvet
bulmam
olursa
tehlikelere
uram
olur]Hem de
tâatsz,
ibadetsiz
bir
imân,
günah
hastal
olan
bir
kiinin rahatszlna
benzer.
Her
saat
banda
ölüm
korkusu ile
karlar.
On-
dan
sonraljer
imânn
selametle
kurtarm
olursa
ona
uku-
bet
klmalar
mümkündür. Bu
ukubette
ya
cezalanr,
ya
da
affolunur.
Galip
olan
budur
ki, bu
gibi
kimselere
peygam-
berler
gönderilmitir.
Çünkü
onlara,
günahkârln
ukubete
sebep
olaca
bildirilmitir.
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 386/394
387
======================
ÖLÜM
ve
KIYAMET
u
halde,
günah
balanaca
ümidi
ile tevbe
etmeyip
tevbeden
el
çekmek
ahmaklk,
aptallktr.
Onun
berzeri
u
kimse
gibidir
ki,
sahip
oduu
bütün
mallar
kaybeder,
çoluk
çouunu:
—
Belki
ehrin
bir
bucanda
define
bulurum
diye
aç
brakr.
-
Yahut
böyle
bir
kimse ehir
yama
edilirken
maln
giz-
lemeyip
evinin
de
kapsn
açk
brakr:
—
Belki,
zâlim
kii
yama
için
girdii
bu
evde
helâk
olur
Yâhut
gaflete
düer.
Ya
da kör
olur,
evin
kapsn
gö-
remez
hale
gelir
der.
Bütün
bu
umutland
eylerin
o
kiinin
nefsinde
toplan-
mas mümkündür.
HakTeâlâ'nn
onu
balamas
da,
bun-
lar
gibi
mümkündür.
Lâkin
bu umutlara
dayanp
ihtiyattan
el
çekmek,
aptallktr.
KM
GÜNAHLARA
TEVBE
ETMEK,
DORU
MU,
DEL
M?
Bu
meselede
fikir
ayrklna
düülmü
ve öyle
de-
milerdir:
—
Eer bir
kimse
baz
günahndan
tevbe
klar,
bazsn-
dan
da
tevbe
klmazsa
bu
doru
mudur,
deil
midir?
Bunun
üzerine bir
ksm
kiiler:
—
Eer
bir
kii,
zinâdan
tevbe
klmsa,
içki
içmee
tev-
be
etmemise
doru
olmaz.
Zirâ
zinâdan
tevbeyi
günah
olduundan
ötürü
etmise
içki
de
günahdr.
Nitekim
bir kü-
pün
arabndan
tevbe
edip
baka
birinde
olan
araptan
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 387/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
MAM-I GAZAL
388
tevbe
klmamak
câiz
deildir.
Çünkü ikisi
de eittir.
Günah-
lar
da
böyledir,
demilerdir.
Doru
olan
udur
ki:
öyle
deildir.
Çünkü zinânn gü-
nahnn,
içki
içmekten
daha
ar
olduunu
bilir
ve
ona
tev-
be
klm
olabilir.
Yahut
da
arabn
zinâdan
daha kötü
ol-
dunu sanr
da
ona
tevbe
eder
.Çünkü içki
hem
zinâya
se-
bep olur,
hem
de
baka günahlarn
kaynadr.
Yahut
gybet etmekten (bir
kiinin
arkasndan söz
söy-
lemekten)
tevbe
klar
da
içki
içmekten
tevbe
klmaz.
—
Gybet
kul
hakkdr Ve
kul hakknn
tehlikesi
büyük-
tür der. Yahut:
—
çkiyi çok içmekten
tevbe
klaym,
az
içmekten
tevbe
klmayaym
Çünkü arab
çok
içersem ukubeti
de çok
olur Ben
arab
az
içmek
için
nefsime
muhalefet
ede-
mem. Çok
içmek için
nefsime muhalefet
etilim
der.
Ve
hem
eytan
beni
bu ite
âciz
klsa, baka
bir
ite
acz
içinde
kalmam
ve eytan'a
uymam
akl kâr
deildir, diye
düünür.
Bunlarn
hepsini
yapmak
mümkündür.
Ama
bu
hususta
Resûl
(S.A.V.)
öyle
buyurmutur:
Tevbe
eden
Allah'n
sevgilisidir
ve
günahtan
tevbe
eden, hiç günah ilememi
gibi
olur.
Cenâb- Hak
da öyle
buyurmutur:
Gerçektir
ki,
Allahü
Teâlâ
hem
tevbe
edeni sever,
hem
de
çok
tevmizlenen
kiilere
muhabbet
duyar.
(Bakara
Sûresi:
222).
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 388/394
389
ÖLÜM
ve
KIYAMET
Bundan
da anlalan
udur
ki,
bu
sevgiler,
büyük
veya
küçük
bütün
günahlardan
tevbe
edenlerin
derecesidir.
£~
Günahlarn
sadece bir
ksmna tevbe
etmek,
doru
deildir ]
Dier
kiiler,
meer
bu sevgi
derecesinin
do-
masn
dilemi
olsa
gerek
Bir
kii
küçük günahlardan birini iler,
fakat hemen
ar-
kasndan bir
farz
ameli yerine
getirirse
o
farzn
ilenmesi,
o
küçük
günahn
keffâreti
olur.
Ve
o
küçük
günah
yok
olur,
gider.
[.Bir defadan
bütün günahlardan
tevbe
etmek
güçtür.
Tevbe,
yava
yava
olur,
kabul edildii mikdarnca
sevâba
eriilir.
3
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 389/394
ÇNDEKLER
Ölümü
hatrlamak
7
Ölümü anmak
üç
türlüdür
9
Ölümü
anmann
kalbe
tesiri
11
Emel
azlnn
fazileti
13
Uzun
ömür
istemenin
sebepleri
14
Uzun
emelden
kurtulmann
çaresi
16
Uzun
emelin
dereceleri
17
Can
çekimenin
iddeti
19
Can
çekimenin
korkular
22
Kabrin ölü
ile
konumas
27
Münker
ve Nekir'in
sorular
28
Kabir
ehlinin
hikâyeleri
32
Rüya
yolu
ile
ölülerin
hallerinin
bilinmesi
34
Mal
ve
vücuda
bir zarar geldii
zaman
ölümü
istemekten
sakndrmak
39
Allah'a
itaatla
geçen
uzun ömrün
üstünlükleri
42
Dinî
bir
fitne
korkusundan
dolay
ölümü
istemek
ve
gelmesine
duâ
etmenin
cevâz
45
Ölümün
üstünlükleri
\
54
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 390/394
HÜCCETÜ'L-SLAM
ÎMAM-I
GAZAL
—
392
•
Kendini tanmak
66
nsann
yaratld
iki
ey
69
Gönlün
hakikatini bilmek
70
Hayvâni
ruh
71
Ten, cann
ülkesidir
72
Can
ülkesinde
ehvet ve
gazabn
yapt
iler
74
Beden
ülkesi cana
teslim edilmitir
75
nsandaki
cann
beden
askerleriyle
ball
77
Kendi hâl
ve
hareketlerini
gözet,
sözlerini
bil
79
nsann
kendi
makam
ve
mertebelerini
bilmesi ve
bilmemesi
halleri
81
Ruhun
melekût ve
cismâni
âlemlere açlan
iki penceresi
84
nsann
ruhu
ne
zaman
melekût âleminde
melâike
ve
enbiya ruhu
ile buluur
86
Allah bilgisi
ve Allah
sevgisi
kalple
ilgilidir
89
Allah
tanma ve
Allah
sevgisi
91
nsana
verilen en
güzel
mücevher: Can
94
Allah'
tanmak
97
Allah
tanmann
anahtar
kendini
tanmaktr
97
Ruhun
srlarn
açklamaya
izin yoktur
101
Allah
tanmaktan
yoksun olan
yldz bakanlar
103
Sema,
Ar
ve
Kürsî'nin
meleklere
balants 103
^
Bir
fil
hikâyesi
örnei
107
Marifetullahn
topland
dört
kelime
110
Allaha kulluk,
insann
saadetinin
delilidir
111
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 391/394
393
============
ÖLÜM ve
KIYAMET
•
Dünyay
tanmak
113
Dünya
ahiret
duraklarndan
biridir
113
Kalbin
gdas
marifetullah
ve
muhabbetullahtr
114
Dünyay
terakki
ettiren
üç
ey:
Hayvan,
nebat,
maden
116
Dünya
bir
cad
kadndr
daima
insann
yanndadr
119
Dünya
ilerinin
hangisi
iyi,
hangileri
kötüdür
125
Âhireti
tanmak
127
Ölüm
bilinmeyince
âhiret
bilinmez
127
nsan
ruhunun
ikilii
129
nsann
sfat iki
ksmdr
132
nsan
ruhu
yüce,
ulvî
âlemdendir
134
Ölümün
anlam
nedir
136
Ruh
cevheri
bedenin
yok
olmas
ile
fani
olamaz
139
Kabir
azab
.143
Kibir
azab
her
kiinin
dünyaya
olan
meyil
ve
rr&habbetine
göredir
144
Resulullah'n
kabirde
örettikleri
146
Kabir
azab
her
kii için
eit
midir
148
Dünya ile
ilgi,
kalpten
nasl
kaldrlabilir
150
Ruhani
azap,
Allahü
Teala'nn
yürei
tututuran
atei
1 52
Ruhanî azap
cismâni
azaptan
daha
iddetlidir
157
Meleklerin
dura
A'lâ-y
lliyyîn'dir
159
Yolunu
aranlara
birkaç
öüt
;
162
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 392/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
MAM-I
GAZAL
==
394
Riyâ
167
Riyann
dereceleri
172
Karnca
yürüyüünden
gizli olan
riyâ
175
badetine sevinmenin
caiz
olduu
haller
177
Riyâ, ameli
bâtl klar
179
Riyâ
vesvesesinin
yok
edilme
yolu
182
badeti âikâr
yapmaa ruhsat
vardr
184
Günah
gizlemekte
ruhsat
olduunun
beyan
187
Riyâ
korkusundan
ibadeti
brakma
nerede
olur
189
Kiinin
ibadet evki
daima riyâ
olmaz
193
badet
olan
hereyde
ihlâs vaciptir
196
Kibrin
ve
ucbun ilâc
1
99
Tevazuun
fazileti
202
Kibrin
hakikati
ve
âfetleri
206
Kibrin dereceleri
208
Kibir illetinin ilâc
211
Ucbun (kendini
beenmenin)
zararlar
220
Kendini
beenmenin
ve naz
etmenin
hakikati
222
Kendini
beenmenin
ilâc
.223
Tevhid
ehlinde
ucub olmaz
225
Kudret,
güzellik,
soy
sop bakmndan
kendini
*
beenmek tam aptallktr
228
Gaflet, dalâlet,
gurur ve
sapklk
231
Gaflet
ve
cehaletin
ilac
.233
Dalâlet
ve
dalâletin
ilâc
238
Gurur ve
gururun
ilâc
248
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 393/394
395
====^^
ÖLÜM ve
KIYAMET
Haset
ve âfetleri
266
Hasedin
hakikati
270
Hasedin ilâc
272
Haset
ve
ondan
mesuliyet
277
Dünyay
sevmek
bütün
günahlarn
badr 279
Dünyann
kötülükleri
280
Kötü
olan
dünyann
hakikati
292
Tamahkârln
ve mal toplamann
ilâçlar
301
Mal sevmenin çirkinlii
301
Tamah
ve
hrsn âfetleri,
kanaatin faydas
307
Mal
datmann
sevaplar 310
Maln
kullanlmas
313
Korku ve
ümid (havf ve recâ)
322
Umut etmenin fazileti
322
Ümidin hakikati
325
Ummann
ilâc
327
Korkunun fazileti ve ksmlar
338
Korkunun çeitleri
343
Ömrün
kötü
sonuçlanmas
korkusu 346
Sonun kötü
olmasnn sebepleri
348
Tevbe
351
Tevbenin fazileti ve sevab
352
Tevbenin hakikati
356
8/18/2019 Imam Gazali - Olum Ve Otesi_text.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/imam-gazali-olum-ve-otesitextpdf 394/394
HÜCCETÜ'L-ÎSLAM
ÎMAM-I
GAZAL
=
396
Tevbe
herkese,
her
vakit gereklidir
357
Tevbenin
kabul olmas
.362
Küçük
ve
büyük
günahlar
365
Küçük
günah hangi
eylerle
büyük olur
368
Doru
tevbenin
artlar
ve
alâmetleri
373
lenen
günaha
keffâret
olan eyler
380
Tevbe
etmenin ilâc
382
Kimi
günahlara
tevbe
etmek,
doru
mu, deil
mi
387