İLAÇ ETKİNLİĞİ DİYETLE NASIL DÜZENLENİR?hacettepebeslenmevediyetetik.org/beslenme2017/asliakyolmutlu.pdf · Farmakokinetik Farmakodinamik Tokluk Gastrik boşalmanın yavaşlaması

İLAÇ ETKİNLİĞİ DİYETLE NASIL DÜZENLENİR?

Doç. Dr. Aslı AKYOL MUTLU Hacettepe Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü

* Etkilerin spesifik olması

* Aynı düzeyde öngörülebilir etki

* Diğer ilaçlardan etkilenmemesi

* Doğrusal etki göstermesi

* Hiçbir dozda toksik olmaması

* Tedaviyi tek bir dozla gerçekleştirmesi

* Besinlerden etkilenmemesi

İDEAL FARMAKOLOJİK TEDAVİ

Farmakokinetik

Uygulama yolu

Farmasötik form

Doz/süre

Farmakodinamik

Organ fonksiyonu

Çoklu terapi

Met

abo

lik d

uru

m

Yaş Cinsiyet

Beslenme durumu

Diyet Organ fonksiyonu

Enfeksiyon/stres

Alkol/sigara

Supleman

Genetik

İlaç dozu Oral yoldan alım

Emilim Dolaşım

Metabolizma Atım

Kan-beyin bariyeri

Hedef organ Reseptör ile bağlanma

Post-reseptör aktivasyon Hücresel metabolizma (iyon kanalları, enzimler)

Farmakokinetik Farmakodinamik

Tokluk Gastrik boşalmanın yavaşlaması

İnce bağırsakların pH’sında değişme Hepatik kan akışının hızlanması

Gastrointestinal geçiş süresinin artması

İlaçların açlık (-) / tokluk (+) durumuna göre alımları ?

* Emilim işlemlerinin düzgün ilerlemesi - ritonavir, nelfinavir (+) * Metabolizmanın düzgün çalışması - bazı diyabet ilaçları, enzim suplemanları (+) * Kusma/mide bulantısı gibi yan etkileri önlemek - allopurinol, bromocriptine, madopar (+) * İrritasyon veya ülser gibi yan etkileri önlemek - deksamethazon (+) * Besin ile ilaç etkinliğinin azalması - Rifampisin, valsartan, furosemid (-)

İlaç Öğün örüntüsü Etki

Varfarin Yüksek protein Uluslararası Normalize Edilmiş Oran (INR) ↓

Propranolol Yüksek protein Serum düzeylerinin ↑

Theofilin Yüksek yağlı Biyoyararlılığın ↑

Esomeprazol Yüksek yağlı Biyoyararlılığın ↓

Sikloserin Yüksek yağlı Serum düzeylerinin ↓

Öğün örüntüsü

Oman Med J. 2011 Mar;26(2):77-83.

Hepatik kan akışının artması Albümin seviyelerinin artması Safra asit salınımının artması

Sinir sistemi

Lipid düşürücü

Hipoglisemik a.

Kardiyovasküler sistem

Hormon

Antimikrobiyal

Guar gum

Buğday kepeği

Bitki kabukları

Yulaf kepeği

Tohumlar

SUP

LEM

AN

TASY

ON

Birçok ilaç ağırlıklı olarak karaciğerde metabolize edilir: Faz 1 Oksidasyon, redüksiyon, hidroliz

Faz 2 Konjügasyon

Faz 1 Oksidasyon, redüksiyon, hidroliz

Sitokrom P450 enzim sistemi

- Faz I ilaç metabolizmasından sorumlu, «hem» içeren enzim grubu - Kolesterol, steroid sentezi; birçok ilaç ve yabancı kimyasalların detoksifikasyonunda - Temel olarak karaciğer ve ince bağırsaklarda - Cyto (hücre membranlarına bağlı) + chrome P (hem pigmenti) + 450 (450 nm dalga boyu ışığı emer) - ~ 50’den fazla türev - İsimlendirme: CYP (sitokrom geni) + 3 (familya) + A (alt grup) + 4 (spesifik enzim) - CYP 3A4 & CYP 3A5 => %60

Pharmacol Ther. 2013 Apr;138(1):103-41. Pharmacol Res. 2017 Apr;118:82-92.

Nurs Clin North Am. 2013 Dec;48(4):697-706.

Nurs Clin North Am. 2013 Dec;48(4):697-706.

Greyfurt Sitokrom P450 inhibitörleri

İlaç % % Klinik sonuç

Ca kanal blokör. 5-40 150-300 İleri hipotansiyon, güçsüzlük, ödem

Tirozin kinaz inhibitörleri <30 150-250 Kemik iliği baskılanması, kalp ritim bozuklukları

Anti-enfektif ilaçlar 30-60 >250 Kemik iliği baskılanması, kalp ritim bozuklukları

Triazolam, midazolam 30-40 150 Sakinleştirici etkinin artması

Cyclosporine, sirolimus 20 150-1000 Nefrotoksisite, kemik iliği baskılanması

Amiodarone, apixaban 30-70 150-300 Kalp ritim bozuklukları, gastrointestinal kanama

Clopidogrel <20 <20 Etkinliğin azalması

Buspirone, ketamine <20 >500 Halüsinasyon, baş dönmesi, uykululuk

Pharmacol Res. 2017 Apr;118:82-92.

Tüm türevleri, 100-200 mL, < 4 saat

* Geleneksel bitki tedavileri > kronik hastalıklar > ilaç özütleri

* Toplumun %80’i bitkisel kaynaklı besin desteklerini kullanmakta

* İlaç tedavisine ek olarak, bitkisel desteklerin eş zamanlı kullanımı

* Hastaların ürünlere kolay ulaşımı

J Altern Complement Med. 2016 Apr;22(4):262-79.

J Altern Complement Med. 2016 Apr;22(4):262-79.

Sonuç & Öneriler

* Açlık/tokluk, öğün örüntüsü, besin ögeleri kompozisyonu kontrol edilmeli - Yaşlı bireyler & çoklu ilaç tedavisi alan kişiler

* Takviye edici besin desteklerinin regülasyonunun ve tüketicilere ulaşma yollarının önemi bir kez daha gündeme gelmektedir - Tüketici eğitimi

*Hastanın detaylı öyküsü, beslenme alışkanlıkları, besin tüketim kaydı ve kullandığı takviye edici besin destekleri ile kullandığı ilaçlar ve bu ilaçların dozajları sorgulanmalıdır - Diyetisyenler ile “multi-disipliner” çalışma ekiplerinin oluşturulması

* Sistematik metodolojiler ile hazırlanacak rehberlere özellikle klinik alanda gereksinim duyulmaktadır

*Antikoagülan ve antiplateletler, antidepresanlar, hormon benzeri ilaçların herhangi bir suplemantasyon ile eş zamanlı kullanımına dikkat edilmeli

Teşekkürler

Doç. Dr. Aslı Akyol MUTLU

[email protected]