I r ; ve Dis Pol] tika Iliskisi A91S1ndal1_ rxtnct DUN:YA SAVA~lND'A Tt)RK.!.VE'DE StYASAL HAYAT VB , SIA,c} ~ S"OL AKIML,AR \ As~~ Baskin ORAN - KONUNUN PLANI I~ otnts II ~ 1939 .. 1'945,DON,EMiNiN' SiVAS, AL, E,KONOMi K, VE T,OP,- LtTMSAL HAYATINI ~ARTLANDlRAN 'ETKENLER A ,_ 1: 9 Dinamik Unsurlari 1~ T irkiye'nin Toplumsal Yapisi :2 - YOnetici Tabaka (Biirokrasi lnm Yonetim Fel.. sefesi , a) enel Niteligi b ) EI-~011omik Arac t ':'Devletcilik c) Siyasal Aracr ,:: Tek Parti B~ D~9 Etken : Savas . . III - 1939 ~1945 DONEMiNDE EKONOMi'K VE TOP~LUMSAL HIAYAT A, = Toprak Agasmm Burjuvalasmasi V6 Burjuvazinin .Gilt; lenmes i 1} ]939 Parti Orgiitit D'egi~ikligi 2) Savas E!{OnOlU.1si: MfIli Korunma Kanunu ~B = Biirokrasinin Giiclenen Burjuvaziyle Catismasi: Var- hk Vergisl C , = Biirokrasinin Giiclerien Toprak A,g.amarly1a Catismasi: I Y Koy Ens titiile r l Kanunu
50
Embed
ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
IV - 1 '9 3,9-1 9 45 DONEM iN ,DE S IYA :S ,A L,HAYA'T
A - Siyasal Hayat, Akrmlar, ve Burokrasi
B - Doniim Noktasi\,.
1) «En BUytik Tehlike» Brosiirii ve Nedeni
,2) S~Ali-N, ,AtS1Z ve - l944 Irkcihk ve Turane ihk Da-
valari
C -- Burjuvazinin .Siyasal Iktidara Adayhgnu Koymasi
v...........1 ' 9 · · · 3 " ' 9 ' . . 1 , 9 · . .· , 4 ~ · 5 D " O " ' ' ; ' N ' n M , · · · - c l , ~ N · · · ' : D - - ' · · E · ' S · I ~ Y " " A · S ·- " , A ' L I A · ' · , K ' , I M , : L A · ' R · "..~ .' -.- .' .- ...._'.. .L;. I . l .~. -.. '_" "- ._. ..:_______.__". -
A -. Sol Akim
1) Istanbul Cevresi : Tan
2) Ankara .'Qevresi: Yurt v 'e ' Diihya
B ' . .. .. .. .. . . .' · " a . ·g ~ ·A : ' k ll'm• .I· ."....1 ,. ".. III
.1) N '. AtSlZ Kolu
2) Rella 08UZ Turkkan Kolu
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
, btl simfmda yararlanmasmdan bile karh ~lklnt$-J' bill sayede fedakarhk yapmadaniilkede sinif ca t1~maSllnla,sgarlye indireb.flml;rtir r Gfiniimiizde. UIusalClkarm bu, tur kuU:anlh,.ma en b·e]ir:jUl omek. Vi"wan t SI8lVi,ldlt , .
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
I e ; diizen-Dis politika iliskisinde durum boyle olmakla birlikte,
krsa silreli olaganiistii devrelerde bill siirec; bir miiddet icin tersinedonebilmekte, uluslararasr durum yani drs etken Iilkenin i~ dinami-gille iisti..l'l'l duruma gelerek ulkenin simf yapisma, i~ politikasma ve
fikir akimlarma ..kuvvetle etki yapabilmektedir ...
'B;Lt arastrrrnamn amaei bu iliskiyi savas Ttirkiyesinde ineele..mek ve sozii edilen tersine isleyisi kamtlamaktrr.
II~1939 - 194,5 DONEMiNiN SlY'ASALt. E.KONOMiK, VE T'OP..LUM""S"A HAYA ",TIN'I QA 'R-- TU ' N D - IR~AN" ETKi : ,E : -L~ ' t- , ; " ' , " , ' . ~ , , ' " ~ . ' . ' . " ' ? " - " ' ' " • - ' , ' . : ' , - - ' N ER
, ,
A - t~.Dtnamfk Unsurlarr -
1,--..iirkiye'nin Toplumsal Yaptsi
Bir ulkenin toplumsal yapisma, yani srmfsal durumunu, bu 81"
n flarrn birbirlerine ve disartya karst tutumlarim bilmek, 0tilke-
nin siyasal ve dustmsel hayatim incelemede ell onde gelen unsur-dur, 1939 - 1945 doneminin siyasal hayatim arastirabilmemiz icin,
Kurtulus Savasim veren bunyenin toplumsal yaprsim.. bu yapmin
o tarihe kadar gecirdigi evrimleri bilmek gerekir,
C,a~.n1~zd.a gittikce yaygmlasmakta bulunan anti-emperyalist ~
mucadelelerm ilki olan Turk Kurtulus S~va9.J.bir halk savasi .rrndtr?Yani halk tarafrndan baslanlrms, yonetilmis, sonuciandrrilrrns birsavas rnidir? Bu sorunun cevabr hayirdir, Kendisinin hl~bir eikarbul 1 1 1 1 1 a d a n , sirf egemen sirnflarin crkar art icin Ye111en . collerin-den Kafkas karlarma kadar her savasta ileTl surulen Turk halki, bukez Anavatan tehlikeye gi' ince haydi haydi savasacaknr, ve savas-
mistir, fakat Kurtulus Savasmm motoru Turk ~oyli.isii degildir, Sonon y u iJ~inde cepheden cepheye kosrnaktan Y'llml~ 6]811 kro 'y luyU cep~
he.ye yonelten tki toplurnsal gii<; vardir : Toprak A .,g asl ~Ticaret
Burjuvasi ve Biirokrasi. Birincisi topragi, dukkam elden gidecegi
icin, ikincist ise 'Ulusal Bagtmsizhk' gibi birtakirn degerlere sahipoldugu icin ve olaylarda 0 cii olmayi, yasamim siirdiirmek icin ,ge-
rekli saydigindan ihtilale onayak olmuslardir. Daha savas yrllarm-da kuru an Birinci ",BLiyii l{ Millet Meclisi uY'e erinin toplumsal ko-
kenlerine bir goz atmak, Kurtulus Savasmm Toprak Agasl~Ticaret
B · U : r , J 1 . 1 V a S l bilestmi v e Biirckrasi tarafindan yapildigrm anlamak i c i nyeterlidir. Nitekim bu meclis ' 0 / . 0 60[Biirokrat ve % 40 Esraftan mey-
[dana gelmistii ..2
,
~2) Frederick W ~ Frey, Tttrkish Political 'Elite, Cambridge, Ivljass., .MIT
Press, 1965, s, 311, '
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
rak yasasiyla glicii tescil edilen ve yavas ticaret burjuvasma dorlbl~"b 1 1 T k AU b b · 1 1 . . . . ~ K"meye asiayan oprak » gasmin ':U aurjuvarasma 8'UPeC1111, urtu-
- '
Ius Savasi biiyiik ol~tlde htzlandirmistir. Burada dis etkenin, UlLlS-'
lararasi durumun i~ poli tikaya yaptig; hizlandirtci etki 80~ konusu-
Turk Devrimini yapan toplurnsal gii~leri TOJpra1\_ .Agas i-Ttcaret
Burjuvasi ve Burokrasi olarak sayrmstik .. Bu ikr unsurun birinci ..
sinde j. «sinrf . kavrammr olus turan «ekonomik cikar birligi» ve «SI"
mf bi inci» kavramlarmm ikist de miikemrnelen mevcut olmakla
birlikte, Biirokraside «ekonomik cikar» kavrann rnevcut degildir."
Bu top lumsa l glicte «simf bilmci. ,buiunm,aSl,t he-ro- de ekono-
mik CIJ~ar ycklugunu telafi edebilmesl icin epey kuvvetli bir se-
kilde bulunmasi Biirokrasinin b:ir simf olarak ortaya eikmasma yet ..m emek te : l l ~ " 3 . '
J"""'lbl.~ . '". ~(, rIo
(2a) Burada «ekonomik C;lk:-ar.)} ile, uretimden pay almayi kastediyorum ..y..k '. ' I i " " " " " " ' " 1 j']I" k ' J l I ' l I I , . . ' . 'r'> o ' , " o s a
tgems amamna e ccrrormk ~]!. arr onnayan ~]l;n veya grup mev=a
cut olamaz. I' atta Birrokrasfain bile bir bakima dolayh olarak, siya...
sal iktidari sonucu bir ekonormk crkar sag ' I a .d lg l soylenebilir, Orne.-
" gin 27 mayis'tan sonra ordunun maaslarmm artirrlmast glbi. sa vas
i~nde Saracoghi hiikumetinin rnemura aynt yardim yapmasi gibi,
(3), GeTc~te.n Tiirkiye'de Bii: okrast, 'ekonomik cikar' kavrammdan yok-su n olusunun boslugunu doldurmak i~in; iiyeleri arasmda s,,].kmbir da -
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
.Durum boyle olr ilea, bir 81ll1£ olmayan ve 'Y ireti1n araclarmmmiilkiyetine sahip bulunmayan Biirekrasi, b,u araelara sahip bulu-
nan ve giin gectikce giiclenen egemen smiflara karst kendi 9lkar1tl1nasil koruyacak, nasrl iktidarda kalmayi basaracakti ~ '? Burokrasi
'k~endisi ic;in yasamsal onemi alan bu .sorunu, snuflar arasindaktdengeyi her ne pahasma olursa olsun siirdiirrneye q . . a l 1~mak seklin- ,de ,:;'oztimlelni~tir~Hicbif 'simfm fa:zla gii9Ie~6re~k iktidari bizza t ~le'1~" • I 'k b da i '.dartm sf d~~ . ... ·,.aimasma lZ l ;H vermeyece r ", ': '\ ..1arac a l_,,'tl" arun sur ..~,urnrenm en onem-Ii kosulu olarak lilk·edeki SIDlf kavgasim daima asganide tutmak
i~ in Tek Parti ve Devletciligi inceletken d e' g,6r ' le lc.egimi~ g i -b ,i ~h ,e r~ ~ ~
Btirokrasinin Turkiye'nin toplumsal biinyesi .i~ill<le'ki yeri ve}" ~I .." b' . 1 d- 1 : , ' , . ' f 1 f ~ d k " ' . ~ro unu 'oy .ece sapta rktan sonra yonetim eise .esm en ~~ l -s , aca .soz-
etmek gerekir. Bu tabakamn yonetim, felsefesini ineelerken, yukarr- .. d '.' '." d ' " , } , , b 1 fl d . 1 " d "1 ', _3 sozu e,' ilmts bu unan strut ararasi dengeyi xoruma sayesm e ll'~
tidarmi koruma OIguSUI1U hatirdan ~rl{arma~makgerekir. 'Boy le hir
amaci giiden -bir felsefe, dog~ts]igere~giolarak radikallikten ve ger ..1: d .. · - 1 - 1-, l' 1 · d . . 1 k . .. . . . . . . . . 1
< ; e £ I, evrimcnikten lIZal(, top .umun 19' c lya e rtrgmi yavaslatmaya
yonelir ydnde olacaktir. $,6yle kit Btirokrasl 'giiCUni1 ne burjuvamnf ' 1 k tl · d 1" '1' l f . ~ ilzta kuvve enmesine, ne ,"e egemen 0 rmyan Sl1Ur., 'ann razsa ez ..
~ i" k k"ld l' 1 ' 1 " i cal k . B ' . . . . k .. besme izin verece T" !?e'I\JL'e !l{U a nmay a g a isa ea cnr. , suros rasi ou: u. '. d l .. I 1 ...... T 1 " p,- . t " " " k ik I d ' n I t '"1' Lo ..ugurc a, siyasai a nnaa l,)e{ ,~'r _ : m , M , es onomu a an 'a rev e cingr,
kulturel alanda da Devrimleri icat edecek, butiin bu araclarla top-
1 b i """ , , 1 d'" 1 k T bi ~ r, b'. .. 1 di ...umu r 'l<;lnhlen"' .mneye t;a, isaca etrr, "8'-11 O 'L l '" icmnen urme ister.. I iJ. k d 'P I' d .....1 d k vaistemez «top uma ragmen» ve gercex cevrim er .'egn e anca ' y a -
paru tatrnin eden ve' aSI '4eg~'~,t . l l iri ln}esigereken sey olan, uretim Ilis-
ki ler i11~e doku namiyan Iistyapi degi~iklikleri ~ek' i l lude olacaktir.
P ki db"'" 1 ,-1 I" . .. l d bilh d 1 " .]'4 'U ~ I k','1 '. arrum ooy ecur ae ner ren ',I nassa uev et~111gJ. InG€ erxen. . . : x . " ~ ·b" B'~ 1 .... b ' i.. ~.. I 1 -I ~ 1 kgorecegnmz gn 'J tsurokrasmm butun ey ern,en esas oaaras e,gemel1
~ £ I 1 . . . . .. d " l J . EU' " B "~ k ' . I d ki d o 'm ,.Sln.I)L,al111yararma 0makta: "lrr .ger • surokrasi toplumdakt duzern
devam ettirmek istiyorsa, ekonomik olarak. egemen smif olmasi do-
l ' 1 k d'4 ~ 1" b~ '... ~ '1 ' da .k" .. b~", k kayisiyia kendisiyle ,ll~g,un,l{tl\.".:~,r.avgasI~~~,lrl~,e,liel.~e-" en yamn
f B· · ", ....1 di b~I'h ssa dikkat ' Isun 0 an Burjuvaziyi guc..en: nrmemeye bt je assa cnkkat 'etmesi ge...
rekecektir .. Burada Birrokrasinin Rii~tik Burjuva diye adlandnrabl-\
,
b 1 d r. b'~'+ k +. -"' t' - B - " . b 1 0 -yamsma . u unmasma narma ..lllyUL_~ onem vermrs lr,'unu·n en ' -'e ir .., ,
'gin ornegill]" Turk Bitrokrasisinin ~lkt~ yen olan MU'ikiyemD mezun ..lanmn birbirleriad cok tutmalarmda - v e bu 'ruh'un devam etmesi igin
Mi 0 1 k " .1~J~ B'· .'iu " • s : , . b' 1J l d ·+, . B' < dB" k iU J . .I
" yeJ.·.ner: ur 19l rnn -;:a:falllann"a goruycruz. nu. saye ,e:tl.ro' .rasa,Ikttdari iyice -Burjuvaziye }(aptlrdtgl -ve 27 MaY.lsI~·bile geri a l .8madJ .g lhi devrede fs,~yasa.I ~]lkar~ yoluyl~' idame:-i bJ ay a t ettirme,ye g,ayret ~t..mekted.ir -
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
i~tiidaTda kalina felsefesiyle' celi~mektedir. Bu '@ 1 1 ,e m l i ~g,ev.~e·kyii-
zunden, toplumun ·,diy.alektigi Icabi gel isen Burjuvazinin 9likarlarllla
uygun bir yonetim _b i~ imi . ortaya ~lltac'ea'kt]r~B1I ~eli~,kjl]durumu
Dev.letcil igi incelerken de gorecegiz,
b) . Biirokrat Yonetirn Felsefesinin Ekonomik Araci : Devlet-
ciJik
B'i:irok.rasi jfo,netitp felsefesini ekonomik alanda Devletciljk
uygu l amasmda gosterdi, Bunun partrsmasma gir.ismeden once hdrsorun uzerinde dtisilnmemlz gerekir ~A: y n l B·urakrasm, ' btl ekonoml
pelitfkasnta neden Kurtulus Savasmm hemen ertesinde uygularna-nus, neden 1923 Izrnir Iktisat Kongresi toplanarak Iiberal btr eko-
1
nomi izlemeye gidilmistir? Bu sorunun cevabmi ancak Tiirkiy,e~11in
t@plumsa l yap l smh l gozoriifn_e alarak verebillriz. KJurtrruq§ Sa~,.a,~ler-tesinin egemen smifr, zaferden hemen sonra CJ.kar ln ln ge·regini y - e =
rlne getirmeye baslanns ve liberal ekonomiye gidilmes] i~in haski¥apTJi}l~tlr.BurjltvaZ]I~in· giiclenmesiniri kendisi icin ne denll ]j,ir
teh'like ,dogu:r:du:guntt, bu politlkadan biiylik zarar goren 'halk kitle-
Ierinin bir burjuva partis.l olarak ortaya ~lI{'an Serbest Frrka'ya
u ~-ulmad 1(1}( derecede desteklemeleri ne kadar anla yamayan BH ~..··k.·-In... -~ , .. .-_... - - .- ...._ . .J. _. _. . UI 0 ._. . . 1
rasi, ancak bu olaydan sonra uyanmistir ~.4 Ayrlea bu politika de-g'i~.
mesinde Turk Devrtminin en agir bas-an sirufi olan toprak agalarr-
mn etkisi de bjj_yiikti1r~. 19 ;30 ' ] Ja raa l{ i buna nn SOllQCU diinya piyasa ..
sinda f iy%\t lar du~unce:~ Biirokrasi felsefe yoksunlugundan «halk»
; s .aydlg~ toprak agalartll1 desteklemek icin bunlarm para etmiyentiItinlerilli satm almaya baslarmsnr, Aynl zamanda bu xeni politikaIle iilkedeki ·.gelir )dagl l tIDlr l . l etkilemek ve bunahm 80r1U:CU bozulan
. . -. I.. •
ekonomiy.i eline ahp kalkmdirmak da amaclanrnaktadir, Bu sayede
I halkm ho;$nutsuzltl~11'ia da care bulunmus olacaktrr ~
..k 1 1 . ' " , B' k ' I ' " d x~l~ I"' b . Fzaran yu""selmisttr .·IZ ,"apita 1St aegi IZ, sosyanste I enzenz, .a..
kat. istismar etrnemek baknmndan bundan da ayrihriz, Hiebir Z3-
man istismar yoluna gitrneyecegiz ... Biittin milletler devletcilige
. ternayiil ederken biz 18 inci asra donmeyecegiz, Kendi amelemi-
zi" iscimizi istismar ettirmemek icin devletciligi ortaya koyaca-
~» ..
Boyie diyen bir Birrokrasi, savas icinde kar hadlerini serbestbirakirken ticretleri dondurmustur, Gene Bilrokrasi, Devletciligin
( 5 - ) Kemal K ,~1 . 1~pa t 1 'Turk Demokrasi Tarihi', Istanbul, Istanbul Matbaasi,
1 967 t s. 81 .(6) AY l n Tari'ht 110~108 (kasIID,·1942)_. s . 26~Bugun «Ne sagcrYlz n e soleus
kli d ld .. I" bu sbzl d bl 1 dil k ti k 1 1 dir Se r :11 eki soy enen ou sozterueI
ur ausus r I] 1( cau cexme ctedtr. ;' arac-oglu 'Adam Smitin talebele :il' so ·z l in i .i n k a rs rn olarak 'Karl Marksm~Jlkatlar:rP deyirnini kullanmaktadir. Ister istemez btl deyimin, Sarac- ,
oglu'ntlll1 Rusya seyahatinden sonra kisisel bir vurgu da kazanan veRusya'ya karst olan geleneksel bir i$ekingenligin kendiliginden be-
lirivermis bir anlatnru olarak clktl.gl akla gelmektedir
(7) Vatan, 14 Mart 1950.. .
~I
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
CffP'nin bu niteligJ tasnnasi, biraz dii~uniiliirs\e olagan ,goz i i l~ l l1e l [ te-
dir .. Burjuvazinin ayri btr siyasal gilt} olarak ortaya ~uk,ac.akkadar
giiclenmemis oldugu Turkiye'de birtiin smiflari ieine almaya ' 011em
veren bir CHP dogal olarak kuvvetlf olacaktir. Partinin btl niteligi
dunyarun siyasal konjonktiiriine de (Fasist, Nazi ve Komiinist Par-tileri ) uygundur,
Partinin hangi 3i:ln,a,'~It;in kurulmus oldugu konusunda yonetici ..
Ierin soyledikleri ilginctir, Parti hakkinda gerek bizaat Parti cevre-' 1 1 ~ d k bas d ..., CHP"·' T O " ki j.. k d i~r]n-,.e~gere xse oas noa soylenen gey ,'. . nm - ur . -m . y e mn .ename
ozgii ve tum zflmreleri kaps ayan bir kurulus olduga,duJr . , t «Biz bize
benzeriz» bahanesi burada da kendini gostermis, CHP'nill v'arIIgltirrlii gerekcelerle hakh ~gosterilmceyoluna gidilmistir : { <. , • • Bu parti
C P'dir lei; haki.katte Avrupat manasiyla bir parti olmaktan ziyade
Tiirk milletinin en genis ol~ude mernleket sumal rnilli, s ·yasi ve icti-rnai teskilatidir»." Partinin turn ulkeyi kapsadig her firsatta belir-tilmekte, bu da , ( l iger iiI [elerin te k partilerinden ayriksj bir durum .
.gostermektedir : ~KCH ,P hicbir stl]ifln 'menfaati icin kurulmus hir
miiessese degildir. OnU11 icinde C i f t t ; .i , . l{ii~ij_l{ sanat erbabi, ruccar
ve memur gibi Turk camiasmi teskil eden biitim zunirelerin kendi-lerine m'8:hS"L1S yerleri vardrr, Partinin geyesi srrnflar arasmda ahenk-li i~'bjrligi tesis ederek, ~.})4 Gorlildiigil gibi, ulk,edeJki, srmflarm ci-karlarm n bagdast rrlmasi gerektiginden sozederken, partinin sebeb-i
hikmeti ,aC' Iga vurulmus olmaktadir. Tiirk Biirokrasisinin temel e l i -
regi olan CHpJye verilen bu gorevin en ilg~n~ arrlat mum 1gene, bas-bakan Saracoglu'ndan dinleyelim :' I
l({ '•• ,1ktis adi ve siyas! sahalarda devletcilik ~ fertgilik (aUtl~lar )k if lliu b k 1 ah 1 Ik d .. .. ki be ooperati "~l 1ge1ra :1an s'. 'a .ar a I~a:.ar gemst r . nun..
lar arasm da bi r rnenfaat g;arp:w.~m.asll. asla olnnyacak ve ileridede olmamasr ieln de dairna dikkatli .ve ..hesaplr yiiri1yecegiz~Bizde imtiyazlar ve simflar asla mevcut olmadi, Demokrathk Turktarfhinin derinl ilerinden yuvar I an ] .p gelen biiyiik hakika ttir, TeI~
Partili bir devlet kurmus olmam z bashca bu bUyiik hakikate da..yamyor ~Biz ne saraym, 11e s,er1113yenin ne de smiflarm sultasimis tiYOFUZ,.. I stedi ginliz sad ece Tur k Milletinin bald miyetid ~_r»,ls '
, ,
Savasm baslang ' 9 yillarmda CHP tam anlarmyla tabu'dur, Tek. r 1_
Parti rnilletin ta kend isini temsil etrnek iddiasurdadtr, Parti orga-
nmda ~o,yl·•..sozler 811(' sik ,gorii'lm.·kte.d~r:' «CH'P demek T ti.r ~ Mille-
(13) Yunus Nadi, Cumhuriyet, 27 mart 19]39.A Y I D , Tari :hlt no.~·4 (mart 19 :39 ) ,
s. 7U Jden'(14) Asrrn USJ Vakit, ]6 haziran 1945~AY ID Tarihi, 00<0 139 (haziran 1945)..
s. 91'den, I
(1..) AYI. 'T,p11dl no, lO S ,(apltos ,1942) j l Sf 32't
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
'T 'U RK iY Bn B .S lY A ·S ,A L HA 'YAT VE S,AG ~SOL AK IMLAR 2 . 3 . 7
ti demektir Vie.C'H'I~ demek Tiir:~( .hiiltumet.i demektir :» 16 .D 01 a vrsrv-. J -. \;]
la CH;·P'nin. h~~ka bir g"d.rtirii1m:U clan Meclis/in de ulusun tiimilniitemsil ettigi varsayildrgindan, bu dururn mantiksal bir sonuca ulas ...
tmldigmda CHP'ye muhale fe t etmek, M i il ll ete v e Devlete karst I~lk.malc- - : : ... .... ..,1 - k' ., ~k k : e I·' d k k' kl"~... '1 b "Ive «menue. .etin ~'Ursex menraat erlI1e»~o nmrna .. se urn a a ~.11-
k di ~me tee ' l ? , tI,
,ii)~ Tek Pariinin E~rimi
.Savasm S011Ul1a varildigmda durumda btr 1d_e'gi$~'klik 1~) , a . ~go8er-
di ,g in i geriiyQ'.ruz~ ,Art]K" bir muhalefet su yijz,UIlJ.e ' cikrrus, Tek Par..t~ .~ . t - k ' I ' ~Y. ~ t t ",,"I'1tT b 1 . b 1 b ~ , 1 , ; ;. . . ." biI 'DIn _ 6 : 1 . 19l tarnsumaya basianrms ve bu 'l{ez:u te.t{191nRlr me..
ziy¢- deg i11 . lq i r kusur d l . t l r l l g U ortaya anhmstir. 194.5 Y U l g,eld~gjn'de
gazetelerde Cumhurbaskam'mn yani kudretli Milll1 ~,ef~i11parti bas..kavn l I g l n d a n cekilmesi bile a~I tktan agl8;,a istenebilmektedir, Bizzat
tn·on.ii aym Yll icinde v.erdigi soylevle:rde: «Bizim tek eksigimiz, hfi~,kumet p a r t i s i n i n karsismda bit parti b ' u I 1 1 1 1 D 1 8 ; · m a s . l d l f ) } · . , 1 7 demekte,hu demeci basmda derhal desteklenrnektedir. ' G ene Infinii ~(.,Harp
~ca,memleketin siyaset ve fikir hayatmda demokrasi prensipleri da-ha genis 61~d'e hiik·tim sfrrecektir.. ~BUyu'k Millet Meelisinin k,ud-
retli elinde clan millet idaresi, demekrasi yolunda olan gelismesin ..de devam edecektir». 18 diyerek muhalefet icin gerekli zemini hazar..
lamaktadrr, Gercek niyeti ne olursa olsun, Millt Sef'in bile btl s im-diye dek ahsilmadik alan havaya kesinlikle engel olamtyacagi su·'"t·" bi ·k t'l.+ z ' " . . . . d .., ' ,ii> 1 - bf rokgOllurmez;rr gercext r .. ,Ira. s,ava~IClne ,e lylce .gU.';'lenen ve . U '..
rat. bir parfinin igind·e hareket serbestileri ne de olsa kist tlanan, birde 1945 toprak reformu .g, ioi devrimci yasalarla iir!l~iitulell Burjuva-
zi, yonetimi biszat ele almaya hazrrlanmaktadir, Btl sUregte Burju-
vaal ozellikle, savasm srkmnlarmdan nasibtni bel bol alrms ve ken-
di's!Ili bill kadar sikmasma karsilrk fazla birsev veremernis olan bir
partiyi ~I]lar.dlr basmda gormekten btkrms olan yoksul halktan y a -
T tJR KIY E~ DE , S iY A S A L :E-IAYAT VE SA G = SOL AK IMLAR 2 3 9
. /
Savasm, Siyasal Hayat ve Akrmlan bu acidan etkilemesinin ya-f '
III sira, normal zamanlarm tersine isleyen bu etkinin ' 9 Q I C daha
Ollemli bir yarudaha vardir, Kurtulus SaV391 ile birlikte gelismesi
hizlanan Ticaret Burjuvazisi, Biirokrasinin zaten radikallikten yok..sun politikasmin bir savas ekonomisi kuramamasr yiiziinden buyuk
bir hamle yaprnts, normal olarak cok uzun zaman alacak alan gelis-
mesini tamamlayarak daha sav~~ln sonuna varmadan iktidara oy-
n,ama~ra baslamistrr. B,iri.llCi etkinm aksine Burokrasinin iradesi di-smda elan bn etkinin sonucu 1;~50rde ortaya cikacak, bu tarihte sa-
d v d IJ f k t I b+" ., k + " } ' i..d Ii .. 1 kasm ogurm G~ ngi a a ('!Q' ,F ""uY'ui 0 cu e o ' sre ism esme 0 ana , vera'y,J,&U ,V-:: If.' . Q I . ! , . . _ . , ' ~ ' I . : _ , y0, ; ' ! i . . , - , . , ' _ " ' S ' I ,_ e " ~ , : ,.,.(it ~ ,~
digi Bur juvazi'itidarr I e Ie alacaktir ~
Bu siirecte Savas olgusunun ne denli oneln!i oldugu ve digerle-
rm] golgede b'lra·ktlgl bundan sonraki beliimlerde daha yakindanI
gorulecektir.
III· - 1939 ~1945. DONEMt!~rDE TUR,KiYEIDE EKONOMtK V I e , .
Parti Genel Sekreterinin Devlet Bakam olarak Bakanlar Kurulu-. .
na katilmasim da kararlastirrmstir;
2,) Savas Ekonemisi
o giinlerin gazetelerine bir goz attigtrmzda en 90k .dikkatirni-
zi cekecek clan' ~:'oksik .rastlanan «spekiilasyon yaptirmayacagiz»
.laflandrr, Demek lei y 'ay ,g ln bir sekilde spekiilasyon yapilmaktadir,
Gercekten, savas Til~'kiye1nin ekonomisi iizerinde cole derin etki-Ier yapmaya baslarmstrr. Bir milyondan fazla gene adam silah al-
tmdadir. Bu. su demekrir ki hir milyon kisi uretimden almip tuke-
ti ., d " 1 t D U 1 bi 1 ktireti 1rci c ~.rum·a\ SOll(Um'u~ .ur, ..ega orr sonue !Qlara urenm aza mrs,tiiketim artrms bulunmaktadir. t 1 ? bu kadarla I d a kalmamakta,
halk kithk korkusuyla lhtiyacmdan fazla ahp istif etmekte, bu
.arada 1);:3 r abors a, da icin icin piyasayi ele gecirmeye calrsmaktadrr ..,
Uluslararasi durumun i~ duzene yaptlgl bu etkiler sonucu, di-v ~"lk I .. v lb ~ b" 1 1 ~ . . ' . k 'J
ger u ceierm yapngi git l':llr savas. .esononusme grtmex zorumu-Iugu belirdi. ,N iha y et . 18 Ocak .194 'OJda l(Milli Korunma Kanunu»
cikarildi. Bu kanun, bu devrenin ternel ekonomik mevzuatidir. -lk
bakista yaralari sarabileeek, bir savas ekonomisi uygulayabilecek
d .. h'''k'"'' 1 irmek di O · til k I "'k hf k"'~v etci nukumrer getirmek .te IT.. uren, ecei rna rm tan _u ··U~
(25) AVC.lOK1U~ s. 176.
(26) Karaosmanoglu, s. 175~
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
<tB.n arada ithalat tacirlerinden ~ikayetnn "oldu.Ort'LllU soyle-~,
meden bu ba:bs& kapa tmryaeagim .. i Yakm zamanda btiyiik sehir-lerimizdeki ithalat tacirlerini buraya -ca..ilrarak kendilerinden . i j g ~renrneye ugrasaeagim, r;;ikayetlerini dinleyecegim. Vazifelerinin
yalmz kendi rnenfaat Irine Inhisar etmedigini onun fevldnde umu-rni menfaatin hakim oldugunu anlatmaya ealtsacagim. I O l L T h ; 1 d l g l
ta kdirde bundan evvel baska bir : v : e : s . i 1e He huznrunuzda arzettl ~
giro gibi, i.tlwlAtl Devlete inth.isar ettirmek tesebbusture gecece-
gi l11 .»30
1 9 42. y ilt geldiginde ekenomik durum daha da zorlastr. MK·I{hukiimleri sanayi kuruluslarma el konabilecek hale .getirildi, ek..mek karneye baglandi, Fakat tedbtrler bir sonuc vermiyordu, Ni-
hayet durum, boylesine bozulan bir' diizeni olanaksizhklar I icfnde
elinden geldi~i. kadar diizeltmeye. ugrasan basvekii Refik Saydarn' ..111 oliimiryle daha da kotiilesti. Yeni basvekil Saracoglu'nun tica-
ret bakanhgma getirilen Izmir'In basanli Belediye Baskam Beh-
cet UZ~U11Ege Bolgestne giderek Saydam tarafindan 'binb:ir gii,~liik.
le dizginlenen fiyatlari serbest birakacagrm halka hissettirmesiijzerine~ eldeki cihz stoklar birdenbire erlyiverdi. Bunun sonucu
«Varhk Vergismi doguran sebepler arasmda Irk~111k da ,
yer alir, AlmIDl mektebinden su ig,eu bu ~elimsiz nebat 0 devirler ..d ' -]', " "I' " 1"" ' 1 . . . - . . . . d d' ve -g;e~l t11. ;g;,u;ej.{ er ·acml.~ve meyva verml~t:tf\ sin J ! f 4 : l J l ' .ar eger ta-rafr biairn bu F.ne'v~udada ge~ kalrms oIu~V-"tnuzudur. Varhk VeT,..
gisin in, mer'iyete konuldugu gilnlerde U - z q . g l go'renier A~man, Y I , m ·
dl~U1J11 'ufltl~ta parlakhginr ka!bettiit,fnin far k1nda itlUer» ~ss, ~
, ,
Hig kuskusuz verginin ortaya ~lkrnas"In,da nO l g rudan bir Alntanlle fa~iS't baski veya etki olmamistir. Fakat Kurulns S,av,~~t~lisonrasi, Ttirk insamm icinde bulundugu asag ihk , duygu sund an' k curtBrlJt1,alc
icin yapilan Tiirk9u telkinlerle "y'et~~en0 ~za.ma-11~{iblirokrat kadro-
rak ve bu arada azmhklarm haksrz karlarll1a kar~l' tepki duyarakbu kisilere daha fazla yiiklenmi~, old:clgu da ku~kri ,go~tiirme~z
. Vergiden iki kelimeyle sG,z·etme:k gerekirse, ver,gi tamamentakdiridtr, Itirazt temyizi, yoktur, 15,,gUl l icinde tarh edilir, 15 giin
icinde de- tahsile gidilir, Mtikellef bunu i£te;~tetl iki, hafta i~in,ae de,
odemezse, zorla cahsnnhr ve iicretlerinin Na"fmsl borclarma Inah-
sup edi.lir~i6 Boy le,ce A ~ k"a le ;y e ta s kirmaya '· ,gQ 'nde,ri le:r i le.rara& lnd aazmhklar c;oitu:nIul(t~,dtr~ Gerci bun un bir nedeni savas ~enlgin~~ri~nin en ,~,ol\:azmliklar arasmdan ctkmasidrr; fakat BeJoglunda rna-gazalatln kepenklerini yagla~ya11 bir yahudinin yaJ!CI diye smiflan- I
dmlarak ona gore vergilendirilrnesi, 'iZtl~jr~deufacik aktar dU l~k a~mndakl bir sUru rvir ZlVIF' arasmda bu lunan i:ki kav_a l ] :oz ski ,de se -
keri yiiziinden sekerci diye c zamanrn parasayla kendisinden bin-lerce lira talebedilen bir digerinin maeeralanm 0gdnleri yasanus-
Iardan her zaman dinlernek mtimkundiir. Bu arada yabanci wy -~ruklular kurtulmustur. Sefaretlerin basktsi Saracoglunun '«Ar'ka- ;
das, ben Osmanh Sadrazarm degilim» swilnii bosa ~llrarm19tlr.~7
Vergi gayr i htimanist hir renk ,de ' ta,~llua:ktadJ.r~1 0 0 1 ~ O O O lira boreIle cahsma yerine yollanaular, bu l :5ort:u a ncak <·:250yilda ..j deyeb i~
leceklerdir,". .
Bir defaya mahsus alan verginin nasil sona 'erdiAi ise h'ntonbunlarin uzerine t1 :1Z brber eken niteliktedir. 114~368 miikelleftan
465 milyon vergi ~a211lmJ1Sl kararl~t~tll1.1rol~'~,ahsilat 31:f milyon 01 .m~~1 nihayet odemniyen borclar ver.g:inin konmasmdan 16' B , Y son:..
ra bit kanun Clkartllar,ak, sllinmistir;"
(35)(36) ,
. (37)
(38)
(39), I
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
• {<Arkad a~Is r, b Ir ~ift ,Bkiiz. alnus bir 0gretmen cift€ gitmis
ugra;nyor~ tarlasmm tasmi ayiklayacak, pancar ekecek ..Bu adamamele tutsa olmaz, Maarif Ve·kili beyefendiye gider rica ederirn,bu islerde k(jyliiyu miikellef kilarsak dana hayirh olur, derimdiye dtlsiindilm. Zannettim ki bir aferin al~cagl.z v'ekilb~d~n ...
TQRKtYE , 'DE S IYAS ,A f HA YA T VE S A G-S 'OL A KIMLA -, . 245
~
Bu zamana kadar borcunu o ldeyen le r odemi,.~ancak bir kisnn-
m ,5deyebilenler A:~ lc , a le~yegO' lr : l{ ler i ]mi~, 0 tarihe ka d a r t{ irlU yollar ...la o d e . neden kacmmayi basarabilenler ise kurtulrnustur, Ozel l ik-
le bunun, vergisini kanuna LJygUH olarak odeyen uzerindeki etkisi
tahmin edilebilir,
Sonne olarak, Biirokrasi, ,gittil{~,e gtit.; , lel1en Burjuvaziyle yapti-
g · 1 bu mticadeleden yenik ~lklnl~,. ust le l ik bu smrh iyice karsisma al..
mrs bulunmaktadir.
. .
C -: Biirokrasinin ,G.ii~enen' Toprak Ag\a1a:r ly la C;at l"ms,s
1- Kay Enstitideri Kanunu .. .
.Savas ieinde. b~fiyiikoI~Udlegii~lene:n ve ticaret burjt vasr alan
toprak a,ga~ar]liIe Btirokrasinin cansmasi iki onemli kanun do l ay i -
·s ly , la oldu. Bunlardan birincisi cla n , K a y Enstttuleri Kanunu'nda
saldm, i -non i1J 'n t in , 1 9 may i s 1 9 45 tarihli soylevindes i liberal if ad e ..
.dell de cesaretlenen toprak agalarmdan gelmistir .. Diger gat ~lna,
kOl111SU olan ~>if t~ iy i Topraklandirma Kanunu olaymda fse girisimcan kay'gusuna dU~en Btrrokrasiden gelmistir, fakat ge-rii}e.cegi gib:i
I - --
,gok ge~ kalmrmstrr. .
S av a s icinde giiclenmesini tamamlarms ve tetikte beklemekte
olan toprak ,agaiSlat~caret burj UJV,aSl, ~7· nisan 1940J'da kurulan ve
UZLlU vadede fakat sag lam bir sekilde kendi d i izen le r ine kars CJ1 { a ~
cak aydm k·5ylii yetistirmekte olan Koy Enstitiilerine Eskisehirli
bir nitellk gostermemektedir, «Diizenli isletme adryla kapitalist
ciftlikleri koruyan ve daha ~oI( sahibinin basinda durmadigi bii..yiik ortakci ctftliklerthedef alan ilimh ~'~r g(irij~ getirrnektedir»."
Tasarimn adi «C;if t~iy i Topraklandirma Kanunu» konularak buyuk
toprak sahiplerinin bos yere 'bir toprak reformu fobisi icine dirs-. ;; 1_' d k J I . . . 1 ~ ., .• - . bi '" b·..·~~ bme eri mr oereceye cadar on enrnek istenmistir. Tabii .'utun f;Ul1-
Iar btirokrasinin bos bir samsmdan :ibarettir .. Toprak Agas.], ekono ..
111 . i l { cikan SOZ konusu olunca 'boyle .isimlerle vb. aldattlamiyacak-
nr ..Kanunun belirtilen amaes topraga ihtiyaci olan koyliilere top-
rak ve gerec dagrtmaktir r Boylece Btirokrasinin iktidarmi tehditedeeek sekilde gelisen Toprak Agalarlna karsi ki1~ij.k kapitalist i~.
TORKiYE'DE S,iYASAL HA YA T V 'E SA G ,-S OL A K IMLA R 2 4 7
Dagrtima tabi arazi bazine, vakif ve belediyelere ait topraklar ..
dan ve 5000 doniimden buyiik cifrllklerden istimlak yolu ile e1de! d il kti B ' k~ ihti k 1 2 0 ' 0 " 0 " d " " . .~ Iiik,; 1.ece ctir. . su topral liar I' rtiyaci ] ars ramazsa ,.,.,'." . onumtuk, y a -
ni orta 'huyiikltikte.ki ~if:tlilcler de kamulastirrlacaktir. (Md .. 14l 15,~
16). 0 halde tasariyi nasil devrimci €llaral< niteliyebiliriz? Bir tek
rnaddesinden 6tlirii- 17. Madde, En tinlu maddenin metni sudur .:
«Topraksiz veya az toprakh DIan ortakcilar, kirac ilar veya
tarim iscileri tarafmdan i~lenmek e . bulunan arazi, a bolgede, 39 "
madde geregince dagrtilmaya esas tutulan miktarm 3 - kati ve
ken d is.e~:. tigi yerde s a bi b ine birakilmak 'sartiy leI yuka rrda yaZI1 1
ci~t~i ve iscilere dagmlmak suretiyle kamulastrrilrr. Sahibi ie bt-
l:akilacak arazi 15 donilmden a~ag:l olamaz, Bu madde hukmu-nun uygulanmasmda 15-.ve 16.. madde hiikumleri Islemez. Geclcimevsim iscileri hakkn da bu hiikiim uygulanmazs.e
Yani niifusun YO.gun oldugu bolgede de devlet, vakif ve bele-
diyele re air topraklar ihtiyaci karsilamaz ise 2000 dontimden asa..
, g , l S I da ahnabilecektir, A S 1 1 mal sahibi topraklarin iJginden Istedigi
SO dOl1umii kendine ayirabilirdi, Bedel, uzun vadeliydi. «2000 do -
niimden buydk ciftlikler Tiirkiye'de toprak mulkiyerinin temeliniteskil eder ve 200~2000 donliimltik kuciik mulklerin biiyuk '~o,gun.
lugu topragin kit oldugu nufusun kesif bolgelerinde bulunur, 17~
maddenin gercekten, uygulanmasi key ve kasabalarda orta biiyilk-
liikte mttlklerin, yani toprak sahipleri s:mf .mn ortadan kalkmasi
demek olurdu»,"
Ulkemizdeki ilk -ciddi toprak anketlerinin yaprldrgi 1952 Yl11n~
d'a koy. zengini ve aga .ailelerinin tarim nufusuna oram sadece
% 1,.16 olmakla. birlikte ell erinde bulundurduklari topraklarm bii-
tiin i~le-n~"ntopraga oram % 60 gibi -t,;ok yiiksek bir rakkamdir,"
Topr.ak reformuna tesebbiis edild.igi 1945 yrlmda btl adaletsizliginbi " ' 1 1 d 1 ld ......k b "I dil bil . d f 1 d 'V".ir miktar -ana az ot ugu ] aotu ecn se rn e, gene r e razia i egisen
birsey olmayacak, gene 'I'oprak.Agalari smifmm muazzam gli IU Q I R
dugu ger~egi oldugu gibi kalacaktir. :i~te- btl gi iC1i i ' simf 11 temsil ..cileri clan Ban Anadolu'dan Adnan Menderes, Orta Anadolu'dan
Emin Sazak, £;ukurovaJ
dan Cavi t Oral ve Dogu' dan Seref Ulug' ita-
sarimn amansiz dusmam kesildiler.: I
(43) Aydemir, Sr. 347..48 .
,( 44) K arpa t .. s , 1 08+
(45) Besir Hamitogullari, «Ttirkiyede Toprak, Toprak Reformu ve IktisHdiKalkln,ma» ' J Siyasal Bilgl ler Fakiiltesi Del"gisi,; C. XX I... n .o ~, 1 (mart1966) I s, 3 S j
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
mis ve Ilele bu olaym DP~ninkurulmasi icin gerekli basamaklarinS011Ul1(~;1;l.S:bl oldugunu farketm erni~tirj Smif yap ismm ald . J , . [ l yeni a u -rumdan Bitrckrasi ain tam, olarak .haberdar olmadlgl anlasilmakta-alf'.. Sonradan durumu farkeder etmez tepki gostermis, fakat cok.~ .-- .~
ge~ kalmrstjr, Biirokrasi, ~lkal'l gerektirmedigi icin 1945~edek .sta..tlikocu. 19 .45
j
de ~lltarl gerelctird"igi icin devrirncidir
,2) Tasari, . topra ,k, ~rgal.ar):nln daha az guglii oldugu savas thln'
eesirrde .getlrtlmemtstl, ,~linkii bir kere t~leTDr. Saydam11fi 01tunii ..
~n.e~a IQa ; r 'oldukca iyi gittigl i G : r l l ' a·gam,~rln btl denll gii¥1~11eceg~sa . .
mlmaanstir.
3) . 192~) ve 3(J'~lariaa toprak itibarda degildir .. Aga 'iocuklarl
okunlaytt~ .,~o'kp0r~~muhendis v.~. olmaya ozenmektedirler t Bu .devir..
de .asker-sivil ?ty,dltl ziiln:r~ egemen ,gii~ olup milli gelirdeki 'payt
· ,dab·a yii .ks:elrtir ,~ r Fakat Saracoglu 'nun bas a geCtil lg:i 1942 Y I I I dontim
noktasr olrnus, bll ,g 'day f i,y~at. l 10 m is lin e ~ lkml§ ..t.1 r,., BL111dan sonra
egemenlik daha ida, hizlr olarak ftg-alar:a gecer." 1919 dan sonra ise. iiretim dij9,~r diye birsey yapilamamistrr, Toprak M w h 'S l u lh ~ p r l l i Ofis[;
nin zorunlu mifbaj!aaYl Sarac,eig)Ll zamamnda % SO;ye Indirmesi
ve 1944" ' te tamamen kaldirmasi, aganlu burjuvalasma siirecini d a -
ha d a hlz1andlrnu~tlr t; •
4) BugUn 33 milyonun- ya~l.adlg]l topraklarda o gun sadeee 11
milyon yasamaktadir, Tarim sorunu :dal1a cok ~ift~iyi ci.h,azlandlr~~rna sorunu olarak gor i i lmLel ( ted ' i r~51
1'945 Cift~iyi Topraklandrrrna Kanunu Tti.rk Siyasal Tarihinde
bambaska btr y~re 'sahiptis, Tfirkiye'nin smif yapl'slI1I ve .simflarmkarsihkh ,gli~ve dururnlarrm apacik btr sekilde ortaya cikarmastir.
TORKEYE'DE S iYASA ;L HAYAT 'tE SAt1,~8.0L AK . IMLAR 251
dan sonra Ti i r l~ i y ·e111Jnpolitikasi, her yerde basarr kazanmakta
alan Nazi Almanyasirnn dimaen suyunda ytiriiyecektir.. Nitekim 9 'ekimde A~hlanya1ya krom satisi baslarmsnr,
Drs pclitikadaki bu de:gi~iklik hemen 19 politikaya da yansi-
IDI$:,. zaten genellikle Alm, a n yanhsr, alan basm, kamu oyunu iyice
etkisi altma almaya baslannstir, Alman Drsisleri Bakanhgi yetki-
Iileri icteki Nazi taraftari lrk~l basim beslemekte ve tesvik etmek-
tedirler, Nitekim savastan sonra Sovyetlerm ele ge~irdigi gizli AI-
man belgeleri ara smda , rrkei general Emir Erkilet'e yazrlan bir
mektup da vardrr ~ 17 ' kasirn 1941 tarihli bu mektupta, < r . i. ~ .Artik, bi ...,· "1 1 1 I .. k k tci bu k d ' k " I 1e soz veri en makale eri ,0 ruma .'. l,gln~ ru konuda g:e~ xamns 0 an
basim beklemekteyiz» denrnektedir. (52a)
Gene Almanya 0 siralarda btryuk basari kazanmakta oldugn
icin, Sovyetler Rusya gtbi ',dev bir komsuyu kizdrrrnak pahasma,
1942 subatmda Von Papen'e yapilan .suikast 'gJri$imin,ill Sovyet te- "
bah saruklan yakalanarak mahkurn edilmistir ..(.52b) Bunun uzerine
Sovyet Biiylik.eI~jsi geri cekilmistir ..Alman propagandasi Ttirkiye/-
deki Turanci akirn tizerinde biiyuk bir .etki yapmr§tlI' .. Bu duru-mu «Siyasal Aknnlar» b"olumiipde incelernek Uzere brrakir ve sa..
dece y,011eticilerilln bu alandaki bazi sozlerini aktarirsak ortaya il-
Be:lgeIerit istanbul, May Yaymlarr, temmoz J1968~... 47.(52b) On altr yil sekiz aya earprmlan Parlov ve Kornilov adh Ruslar, 9
A!ttlstos 1 9 4 : - - 4 ~ d e Atmanlarla Iliskilerin kesilmesinden bir hafta sonraserbest birakilrmslardar Of Bknz, Survey un Internatio-nal Aff~air,s 193.9~46,
Tile' Mid.dIe East in the War1· London, Oxford University 'Press, 19547,
IS~·~S4.
(53) AYI 'D Tat 'ihil l no, 105· (agusros 1942" s, 31~(54)- ibid~1!no~ 1 .[5 '(haziran 1943, J s, 45~
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
Cl;llru1uri¥eti idaresi Tllra~nCl[lgl ve IrkgI]i~l. i~ politlkada genisol~iid:e uvgulanmaya ,gal1~rni1've btl YO' l l ,de telkin ve p : rO lpag :~ . l ' n (b
mahiyeti ta'IY ~111 resmt yaYlu.lar ve demecler genis c ) } < ; . i i d e 'yeralnnstrr ~Ij:u . l J . I . w . . i l . ' if .l '~ , »~..".'
B·,)'",Util"~. N k'"onum --'O-"'"O,SI
•
1) «En B!uyillc Tehlike» B=r:o,~' iuru Va N.eilen,i
epey yagtln olarak Iaaliyef ,giisteren ve Ti ivkv diisiirice tarihinde .al~
tm dev~ini yasamakta ( J ImIl sa :g akuna mudahalede bulunmamis, ak~·sine en yetkili 'YOlletitiler~ Tiirltlul]{ ve " 'mil l iyeWi1il{ hak l{ . l ndak , i de..
. .. ~ ,' :
meeleriyle; bilincli veya billndsiz, ,Ti i f lc f~t~ist.leriD,~cesaretlendirmis ...Ierdir,
Bu durum siiriip giliel'k'en. 1.943 Temmuzunda F, Erkman im..
zasiyla «En Buy·t i l \ : Tehlike» · ,~d~I36 sayfahk ufak blr 'brostir cikti,
:B~UI1UIl ~lk'f~'iY]a. savasm basmdan, o~,el]ikle 1941 yrhndan beri T u p - .- .. I -
kiye 'n in fasizm kokan havasi birtlenbire deg j_~ t t Erlsman'a goxe A l-
m a p . rrkeihgmm kokusunu ta~lyan sage) fikirler Kernalizme cephealmakta, nizamlara karst erkarak ITitlharip devletlerden birine ta-
pmmaya varacak kadar sempati beslemektedirler." ~'!azara gOre btl
cereyanlarm arkasmda tata» ve azeriler vardrr ve .bunlar Turkiye'yi
tehlikeli bir oyuna sokmak istemektedirler .. Bunlarm i,~erde>kf or-
taklarr arasmda General [Emir] Erkilet, Peyami Safa, Nabal Atsiz,
Yusuf Ziya [Ortac}, Orhan Seyfi [Orhon] bulunmakta, 'bunlar ~m~
naraln, Bozkurt, 'G"ok B o r u , glbi dergiler cikararak Ti1rl{~ye. 'y. i sa-
vasa sii;rul<Jelne.k. Istemektedlr'ler. Bro~~ij.torn.ekter vermekte ve
ganda ytirtttmekte oidugurru aciklamaktadir. T~:z.a.,ra gor,e IBn b,uytilc
tehlike budur,
· Brosiir hemen TBMM"de sij~ konusu edilmistir, .lJl~i;leri, Baka-III «Biitiin 'Ti.irk9iilugiimliz· bu vatanrn smtrlari icine girlni-s alanTtlrklere ait ve m,unha.s .~rdnr!>t~1~iy'rerel{:lriiltuinetin yem tutumunu
ortaya koyrnakta acele. etmektedir. Basit bir :b·rq~jj.runhernen parle ..
mentodaS,Qzti
sdilip bu denlf etkid€ 'bulunmasi Ilginctir ~Aralarm-da Mahmut Esat Bozkurt gfbi : ~ < . ~ ~ .N~clen hu o~ Ttirkler memleket-
lerinde, TUrl{lu.g ' i i miidafaa edenlere, yabancilara satilmis denebi-
l iyotl)Y 5 8 . a . i : ¥ e eski turumu surdtmnek rsterne cesaretini gosterebl ..
len de bulunabilmekle bir likte, artik devir degismistir i
:2 } S~ A li ="= .N~. Atsrz. ve 1 ' 944 f.rx k.gtl'tk 'v ,\~ T uran cslsk D a1 )'C dart
19,4.3temmuzundeki bu ani ve derin qegi~.il{ligjn nedeni nedir?
'Yjjlletici Burekrasinin tiirdenblre akimlarm ulkeye ve insanhga za-
rarh olusuna karar verivermeleri ..midir? Nedeni aradigmnz da, _ g _ e ~
ne sava~la ilgili olcluguDll g:orti¥oruz~ Zira 2 subat 19,43 taribindeAlnlanlar -Srta l in .gr .ad Q,ntinde l (es . in bir yeBjlgiye -ugTaml~ j savasin
kaderi tersine don.mti~:tijr~ Bunun iizerine, savasm basmdan beriT-Urk iye~y i safva~ disi tutma 1{O'HUStl11d,a prensiplerden vazgecme d e-
recesin e varan bir reallstlik gosteren "W efirsatlan cok iyi deger ...
l c i l a t : € Komutanhgmin 1 1 k Durusrnal arrna Ait Raporu : Son TahkikatKarars», AYln Tarlliii .no. tlO (eyliil 1945), s, 2&:56"(Bill moan sonra SonT3Lb;k i1~a t Kararr diye €lJula,ca'k+J
(60) Tan, 1 '9 mayis 1 9 44 . ~
(.61 J T ur k ¥ol"u,.. , C~ I" no , 1 1 6 , ,~urb~a1 9 , f ), 9 ~"
: '
I " 10
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
~OrfiIdare Mahkernesinin basmda da tam metin halinde yaym-
lanan 8:011 tahkikat karari <~sucluslart Anayasayi i lblal etmek ve giz..Ii dernek kurarak hdkiimeti devirmeye teseb bus etmekle sucla-
makta, tutuklu bulunan samklar ise polis tarafmdan stirekli baski
altmda bulundurularak tabanca Iizerine yemin edip gizli cemiyete
girdiklerini itiraf etmeleri istenmektedir-P Sonradan hastalanarak1:. t 1,.1 d· 'I . k A T - . . . . 1 1. ' T . . . . . . U • ~ - - 11 Inas taneye ~aHUe n en sam .~'" unces m antatngma gore, tutu snua-ra tiirlU iskenceler yapilmaktadir ~ B-u. iskenceler ozet olarak ; ; o l y ; ; '
Iedir: '1) A~ ve S 1 J 1 SU& birakrnak 2) Yikanrnaya izin' vermemek,
TURK tYE~DE S iYA SA h HA YA T VE SA L; = : SOL A J< MLA R 257
birlerin ortadan .~~21 ld l r l1mas . l gerektigisni ileri surmustiir." BaSIn
da bu havamn destekleyicisitlir:
,(~~* Bir taraftan vatandasm tenkit hakkmi kabul ederek mu..
hali f partiler ku rmalari luzumundarr bahsederken, a te taraftandusiindtlklerimize uy mayan fikre sahip olduklari icin bir I klS;I.ID
vatandaslarm .hapishanede c;t ir i in1eleri"ner menfa 1arda s u r u mele ..rine goz yummak, sCizlerilnizin sarndmiyetine inanmamak de-mektir ... Hiikiimet gih4 du~tinnl~dig.i i~il ' I tevkif edllen hapse ati-
Ian kimsel er mevcu t oldukca I hie kimse ikinci bi r part ikurma y.a
kalkarak kendlsini gi),z,gore gore tehlikeye a tmaz» .12 -
all sirada 7 Haziran 19451
cle H,alk Partisi Meclis Grubuna Bayar, Koraltan, Koprtilu ve Menderes imzalarim tasiyan dortlii bir
takrir verildi, Parti tiiz{igi.il!~iinve bazi kanunlarm degismesiyle de-
mokrasi, ozgiirluk 1te birden fazla p'ar~i isteyen b'll takrir Ciftgiy'i
ITopraklandirma Kanunu'nun .kabuldnun ertesi giil1ii gorti~iildtt.
Belkr de bu kanunun yarattigi havanin da etkisiyle takrir reddedil-
di, Boylece 1945 baharmda veri len vaatler inkar edilmis olmakta-
dir. Fakat halkoyu d·a tak 'ircilerin yanmdadrr. Ozellikle Tan \re 'Va-
tan, bu ideoloji baknmndan birlririne ZIt iki gazete icis] de temelde
TtJR 'K lY E'D E S ·tY A SA L H,AYAT VB SAG-SO' . , AK IMLAR 259
bir duzen uygulatmak i~il1yapilan eabalari saymahytz, Bundan
sonradir k 1 savastan S011ra A , B " D ' yardarm baslarmstir, .Ayrica SSCBnin istekleri arasmda «daha demokratik bir hiikiimet. kurma ta-..Iebi de vardir, Nitekim 1946 secimlerinden sonra Saracoglunun is ..
tifa etmesi sadece hastahk nedeniyle olmasa gerektir, Sovyetlerin,
I « daha demokratik» sozil ile solcu unsurlarin da sesinin duyulmasi-
icin yanhs zaman secmislerdir. Saracoglunun bilrokrat 'hukumettdii ". ~ I d I bi hiikii .~ I !J"usunce yer ne en. sonuru a nasn tnr 'U, rumetin gerecegi, 0 zama-
mn 811"11£ yapismm a1m19 old ugu d urum incelendigi taktirde ko ,1ay -
ca anlasila bilecektir.
2) Yukarrda s5zti edilen dis baski, aslmda Tiirkiyenin simf
ditzeyinden dogan bu '90,k partililik egi 'imine ortaya cikmak icin
ancak vesile olmustur, Bir kivilcrm cikartmtsur ..Yoksa demokrasi
veraltma 1 "til ~ " ' n i i l ' C' s ( ; \ ! ' I a'kimda n ~fl/~ D d ~ 1 · 1 1 l T I 1 · ' y . 6 c , p . k · · va .C"~'1'kosull Ci·1{"' icin.~ ,. : 1- !~" L~~Jj j . · iW · ' · < V , . ' : . " JnlJ.', .. <;i ~~ w-' , " JL~ r···.~·.6 . ' : ' J ' J" > 1 ~~_ .. :" ~ ~ .. ., I "~ ~ ! I~ -
de cahsmakta olan akima da ornekler v~rilerek genel niteligi hak-kmda bir fikir edinilmesi amaci gudiilecektir.
Giicleri hakkinda bir fikir edinmek iGin sol ve s,ag akirm -kaba- .
ca karsrlasnrdigirmzda, bu devrede birincisinln ikincisi kadar gti~,.
~·tiolmadigr, r;,ok daha hafi f Italdlg) gfJztimii2Lecarpar. BUITun nede-ni, zaten Ttirkiyenin kosullarma kendini uyduramamis .olan sol
akmnn 1925 den sonra kavrulmus olmasr, ;sag akmun ise, dtinya ..If : ." -
nm o giinkti kosullarma uvgun olarak ala.bildigine, gelisecek ortami
akim, karsrti alan sag ,,'k,~m Igib} TUrkiiigtt goklere cikaran slogan-
Iarr islemedigi ve Ttirkiyenin kosullar icinde olgnnlasamamas oldu ..u ,. i, h S 'R' il~~ I ," 1 1 l " 1 1 " .bt ,..~1...gu rein .nemen Sovyet cusya ie ozce 9 ' s a · y l .mis ve ozeln \;.e ,-U'l~L~e
ile i~i~J,;~ilerinkij"tiiler~tigi zamanlar, ornegin l~ mart .1945 notasm-
dan sonra oldugu gibi, simsekleri Uzerine .cekmistir; ki daha 'gok
1946 ve sonrasma r~s tmar " ,
Ikinci Dii devresindesol k}" r kinci Diinya Savasi ,',.evresinde sol akrm ik ir;evreden gelisrnel J_
tedir : istanbul ve A l1K,a rH cevreleri, '
. '
,
1 - 1 5anbul cevresi basltca, Sertellerln t ; l J r a r a ] g l ~<~Tan» gazetesi
etrafmda toplanan solculardan olusmaktadir. Gazete savasm bas . . .
rO'YU'1 cumhurbaskamm ovme teamdlime aykiri hareket ..etmernekte,h If' kl " '1 "" b i 'f ',.,' d D ' ~ ., ik ku ,a eret yapmas a t Jl.'gl$i btnunmamalstadrr, "1~, poutrka konusun-
d ' '" b . d b _". I ....Ii Ui,t . " b"a' ise Tan, savasin taasm , > an ' - } 3 n : i Sovyet er Bir IG;.i ne .s.emTlati,es~
lemekte, bunu verdigi hah,erle:rle ve basyazilarryla beli.~tmekted.irj.
Basyazarr ve sahibinin de sonradan y'azdlgl gibi, ~(~"'[ran] sa\f~~
boyunca Sovyetler Birligine karst yapilmis olan ko,tii propaganda-yl silmeye, biiyiik komsumuz Soyetlere karst sevgi yaratmaya :~a..Iisiyordu»." Savas ilerleyip i d e S13 . : gc l akim gelismeye baslaymca ve," ~1 '1 I 1 9 " " 4 3 ' ' 1 d T ~J]' '""" ," f ..t 1" " 1 " '!04 'ozernx e ~ , l . < yrhn .a n sonra ' an' na ann-tasis 1lrK'Cl 19;Lye,ren rna ...
. I
kalelerin eiktignn g()'riiyoru~ ~,
({.,',.Me~1"uti,yet devrindeki eel:'eyanla bjuglinkiinU mukayese I
edersek, pek az farklarla a N 1 n ] . mans arayt gO'Dlriil,", K a Y 2 1 B , r Al-
mauyasi Ylkllml~ yerine fa§is~ bir \ 1 \Lman . y a lkiidar mevkiiuege9 ,mj~ . jH l ; r " Ik~~,i 'qe lrk~ldJr~ tkisi de emperyalisttir. iI{isindf l) degayesi b iryiik cermen Impara torlug.1iL kurmaktir li lItil1.-oisinin pi,..
rinciden farkr, A lm a n milletinln tisti\n 'bit Irk olc1ugtt. i~in butiin
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
d ; iger Irk-Ian 'bir krta birligi i,~in,de birlestirrnek ve di i l 'oyay .a ha..
I·d ,rn·olm ak Iddias mda o lm a sid rr.. '. TUrliiyeolll ernperyalist emel ..
I , leri o l n l aO lg ) halde bir' l r l}Q, lhk davasiyla Karakurumdaki analari-d+· ,,' 'I ,.~ b d ') 80mrza l~ ona~araSIl'.ta n,e rnunasebet van~_n:,,» -
~a~ete~e arasira Ankara cevresinden d , , € : yazilar yazrlmakta,
bunlarda da «sosyalizmsle il'gili pek birsey bulunmarnaktadrr. He-
I I r k TIl ~AiI) d 1 ! d '. 1 d ;. , I ' :. e ; r "91 ve, ; urancuarm, , , :1 '~~ cexi :,a va art srrasmca Tan anti ra..
ri,hleri a_ ' r a s Jnda ({Ken~di'Ag, lZlar ln ,oan t~yUz]eri}) diye sagcilarm ken-
di aralarmdaki cekisnreleri y , " , : 2 i ; , Y - " - , rmlamistrr."t, , 8 ,
-1 ' 9 L 2 - 5 Paktrmn yenilenmiyecegin in , bildirilmesi iizerine ],$ M a r t
1945' den itibarer; Tiir-kiy.ej'nin Sovyetler Birligi ile arasi sogumaya
basladiktan sonra her ne kadar' resmi aglzIar ve basin bu durumun.. ~ ~ _ ;L ..... .. .. . . r l
l n n d 1 " . . . . ' ~ 1 "1.. : , ' 1 - I b v i d d i . k]1{1 cost uuce arasin taxi Illl r l~'M.eri oozmayacagnn 1':"ua etmel te
birbirleriyle yaris hal inde .iseler de, U2~ siiren yanlizhgm verdigi
k '1 ~ 1 T t ..~ srivat .. t 'I d h 1 -~ , ,,+ ' b ~ . . 1',u~tuy'a,}_ 3]1. gazetesirnn nesrryanna gittncce '.'ana {otu,lr gozie
balnlmaya ha~1~nl~1.1~bulunmaktadir. Fak ,a . t bunda aS11 etken, Tan~ , i ' ~ 'U bi .~ d 1~·1 I V 'i J b l~k cO-gazetesmm, sagcr mr gun,' 'e i\:gazete 0 an Vatan 1 .e rur Ite" yem
do , ga l l muhalefetin ell sivri .savunucusu olmasrdrr, Bu yiizden .res-ro i Qevreleri j ,e ve ba sm d a k riya.met]er Itop,ma]cta.dlr. O rn ,eg in ~N';; S a -
d , l ' '1 \ T " ' _ ' , C ' ' - ' ' B ~ - , . . ._ J '_ , ~ t tar? d ~ .. ....-1 1 t .81 B ' - , b e l ' - s " ". a.\: ~ . « , a .n ' - . , a Y o 3 l 1LnaS~j( u ar '. :)} '~!lye sorm'31{ al - ·a,~a. call ,:3;-,
racoglu, Hkirlermic' ayrt oldug.llnu sandiklarr' 'Tan ve Vatan'm nasil
1 d insanl d kl l 1 - d i kt d~'.U.p, a__yul msaniart SaVl J , I } · ux arma axi errnrememe ctec ir..
1 + 9 '4 5 - ' 1 d · . . . . . T · ~ ~ . . 1 'I k , . . ' . l i k 1 1"....'_,son arma t ogru an a "yene-ti en komtirusttn . suciama a-
ri 0 denli. yogunla~m.r9tlr ki, l ; ' ,C .Sertel «Okuyucularunla A~ l k bir
K011U$,U1,a"J}'diyerekten hir aeiklama yapmak zorunda kalrmstir, Bu
. . . 1 ] ' ~ : .a - I " ' _ ~ d ~ ' ' S " e : - - t ' e -I " T ' an'm M -P'lie' k o v a m -";< """, c i i t:~'. ,. -
I ' ' a d Y T ' " - ,_" ~gl {am~. ax- =~a ';I' - -~ , . 1 .' u;:)jl\,'U\\ I · . . n sozr ULlU 0' ma,= .1glDI", an , -'In ist!etdiginl:n bit fl1,~gili~S,&'CB~urkiye Ittifaki ,oldug~unu belirtmek-
- - . '"
tedir. «Tan'in ,ne~f'iya~l ~ey ' d , a nd , ad J r . B,.a~mt.~arriri de 3.5 . s eneden -
beri D IU rnemlekerte filcirlerini hep acik yazilarla nesretmistir. Bu
nesriyat icinde bdzim komtinisr oldugumuzu Isbat eden tek sanrQ~i ..te 'eb i l e c e k kimse " i i i 1 ' 8 " - ' } " · · c _ ; · a · · · ·ste onla 'i"'l 1 i : : l~ 'F7, : ,Qe"-"" d a x e t . di 'I . -,bO:Srer-e,_IJl.'-: (1, .:.. \,~~~"~~f .'. '. _il· \!,~LlI.rye ~_ve elYQt'llZ}.>..
I _ -
Sertel a~lklamala,rl11da, Ttirkiye'de komiinizm icin gerek nesnel, ge-
rekse oznel kosullarm bulunmadigim soy ie .d~Jcten sonra gazetenin
amacmi §oyle belirtmektedir : «Bis davamm acik koyrnusuzdur :Bizim bu memlekette tahakkukunu gonn :e 'k istedigimiz ve ozlernt-
ni Ce.kt i .g i .miz sey sadece ve sadece demokrasi, 'v e garph man a sm -
_ da dernekrasidir. Yani Rooseveltin do, r t hiirriyetle if ade" e1tlgi de-
(80) Tan, ,3 'temmuz 1 9 ' 4 3 .
{ 81 ) Ak,lm'J 2 {; i 'kim 1~45~Ayib;~aribt,f.1 no , 143, (ekim ~94S)J s, 31l~
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
mokrasidir»." Bu sozlerin icten olusu akla yakmdir, zira resmen
sansur olmadigi halde, durmadan altisar ay uzatilan bir siki yone- :tim altmda bulunan ve gazete kapatman n htikiimetin normal yet...
kileri arasmda bulundugu bir' Ttirkiye' d e ~ 'her ne turde olursa all..
SUI1, bir fikri yaymak isteyen bir kisinin ilk once kendisine btl ola~nagi saghyacak bir ortarm, bir burjuva demokrasisi ortami yarat-maya cahsmasi normald r. ~
I
Tan'm bu cabalarmmbir yarar olmarms olacak kit «Gorusler»dergisinin cikismdan sonra ve Bayar'm CHP"den istifasinm ertesi
giintl, 4 Arahk 1945'de matbaa hiikiimet ta afmdan kisk rnlan, enazmdan hosgordlen -bit kaiabalik tarafmdan tahrlp edildi. Makina ..lar krrtldi. Bu olaydan sonra 'TaI\ bir daha crkamamisnr.
2 A 1 , c · · . . Y DU~ .·nJc.ara .~ .eV f.eS t~ " .. urt vs··· .u.nya
akimm Ankara'da gelisen kolu cok daha 5;ne~lidir .. t ;og{tnlugu.nu
Amerika'da sosyoloji okumus ve ddniislerinde Dil ve Tarih Cograf-
ya Fakitltesine docent olarak atannns gene bilim ad amlarmm ..olus-
tu ' "dugu bir gurup, <{Yurtve Dunya» adh once ayhk, sonralarr 15gUnliik ufak bir dergi cikarmaya baslam slardir. Ocak 1941'de 91k ..
maya baslayan derginin sahibi ve nesriyat mudiirti' onceleri D~Be-hice Beran olup, Kasim 1944'den sonra Adnan Cerngil Nesriyat Mti-
dtirliiguJ. P~N.Boratav da imtiyaz sahipligini alnnslardir.
Yurt ve Dimya'nm sayfalarinda, gene "de Istanbul ~e"res.inill
yaymlarmdan daha kuvvetli yazilara rastlanmakla birlikte, .btl b o " " .
Ii lIDun basmda da .soylendigi gibi, bugiin anladigamiz olctide ve ni..
telikte bir sosyalizm bulamamaktayrz. Hatta dergide cikan tii:rIiiyazilarda, Marx ve Engels gibi bilimsel .sosyalizmin kurucularnnnadi bile bir kez OlSU11 gecmemektedir, Yaprlan § ,e y , I rkC ; tl lg r n . j kapi-
talizmin, kapitalistlerin elestirisidir. Orne.gin Dr. Mediha Berkes'inAralik .9,43 sayrsmda ~lkan. ve lrl(~ll!gl yeren « Irk ve Medeniyet»
nu soylemenin komunistlik sayildigi ve k6yUn pasto-ral hir roman-
tizm icinde di i .~Lini i l€ l t ig l i . 0 ·giir ikii toplumda buttin bunlarm epey
ileri bir sol diisiince sayilmasi gerekir, Niyazi Berk,es~in Subat 1941tarihli 2. sayiya yazdigi «Bergson'un Sosyal Fikirleri» gibi sagci
ditsiincey! pur felsefe acismdan .elestiren yazilardan, H. Avni ~a11~
da'mn «Hangi Koyli] Zenginlesiyor» diye diizene ve toprak .agala~
rma rakamlar vererek catan yazilarmdan Beethoven v'e Yunus Em",
re ozel sayrlarma kadar cok degisik tiirde yazrlari kapsayan 'Yurt
ve Diinya'nm plant sudur :
1) Olaylar ve yorumlari : Anti-fasist ve anti spritualist bir
acidan kent, yurt ve dimya olaylari ele almmaktadir.
2) Sosyolojinin cok agli" bastigr bilimsel yazrlar, Btl k ,81m.
derginin ikeletini olusturur 4
.3 ) Sanat bbltimtr. Burada ayl{tiler~ dergi ozetleri, siirler vb ..
yer almaktadir ~
Dergide en sik goriilen imzalar Behice Beran, Niyazi ve Medi -
ha Berkes) Adnan Cemgll, Pertev Naili Boratav, Hiiseyin Av n i ~"an~
da ve Murvaffak Seref'tlr,3
Bugiiniin atrnosferi ve anlayisi icinde cok silik bir sol y a ym
alan Yurt ve Diinya, devrinin en onemli solen dergisidir, Zamanm
baski yasalari, fasist atmosferi ve Ttirkiye'de solcularm daha once'U d kl b k I .... ~~ ... I d U d ' b k d b I O I "'I" b,.gra l' arr jras .}ar gozonune a mmgmuav nu kaoart m e 1-en If
sosyalizm sayrlabilir. Nitekim 1946'"dal<:i iinlU Dil ve Tarih Cografya
Fakiiltesi olaylarmdan SOD J ra d e rg in in bdyiik CO:gUl ll ug .u -C ig re tim
tiyesi olan yazarlart Fakulteden anlacaklar, diinyanm dortbir tara-
f d'-i 1 kl I ·~ " " ' I '
;0
d 1 I' * . . d . ik blna naguacaxrar, , cursu ertnden ati armyan ar IC1ne pratik Ja ir; gOz l im y 0 1 1 . U ' b IU]U11~cak , kiirstlleri lagv,edilecektir.
,
B -- S a ,g Alum
Yukarida inceledigimiz Sol Aknmn akslne, 1939..1945 devresin ..
de S a . g Ak l ID cok gii91iidiir~, 1 0 gtlnler gOzOn i i n e getiri Idig,in de' bu du ..
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
rurnun hie de sasirtrcr olrnadrgi ortaya crkar. Burada gene dl~ du...
rum ve politikanm ic politika ve akimlara y·apt1.gJ cok y o · g l t l n biretki s,oz konusudur. Olaganiistu bir durU111 vardir, Diinya Savasi .,
ortahgi sarnnstrr, savasm btl ilk: ytllarmda adeta sadece 'Nazi Al-
manyasimn S ' O Z U gecmektedir, Ahnanya, l~fll{lericok eskiye men nir
dil~tinc.e clan sagel diisfiniisiin en uc noktasrm olusturan irkcihgi
kendine resmi doktrin Se-'~111i~:bi Iilke olup dimyamn onemli birI bu : ld k -il k d i re k" d b d Id 'k di ~srmm ou yo . a et ueme .ate,tr, . ur iye ".e u aa ga an - en ...lUI
kurtarabilmis ~e.gil~ir~ Ustelil{ bu etkilenme yalniz , do l ay l yoldan
olmamakta, stratejik .mevki sahibi bu. ulkeyi politikasina egilimli.
bir duruma getirmeyi onemli goren A lm a n yoneticileri Tiirkiye f'~in-
deki sage! akimi, gizli Alman belgelerinin de kanrtladigi gibi bol
para dokerek beslemektedir. Q 'r.n eg -in ~ . Arahk 1942 tarihinde Rib-b .r _ P ;to b ~. "_""~.. ~ I' d 1 "errtrop .' apen e,. ou sonucunun Ist~gI uzerme ve «rnan ""urum arib k olan Tti ki 'd ki d . ll d k · · k ... b.' m ilOZlJ~{0 a n "llT".lye·.e .}:, os t arumzrdeste ':.em ei I~ ln >} ·e;; mryon
,altin mar It yolladigrm bildirmekte ve btl p!ara 'yl «en genis bir sekil-
de» harcamasirn ve bu harcamayi sonra kendisine raper etrnesiniistemek ted~r ~ ,83. . "
B ~. l.....'l..,,! I ~ d . 1 ~ , b :" 1 d v ....'1 'ugun arua rgn rnz 311am aa ._ _m okra srm n ururunma 1 8 1 1 ,U ke-
deki en ufak hareketin hiikiimet denetiminde oldugu savas Ttirki ..
yesinde asm bir akim nasil gelisebilmis ve giiclenebilmistir? Dev ..
rin ell yetkili yoneticilerinin sarfettikleri bazi sozler hatirlanacak
olursa, bu sorun da aydmlanrms olur, Ozellikle Saracoglu'nun air..
takim demecleri sagcilart iyice cesaretlendirmistir. Btl -sozlerin ina..
'nan bir agizdan ~lkIP ' crkrnadigi hir yana, ki Saracoglu'nun Tti,rk ..
~iillik yanmm diger yoneticilerden ileri oldugu anlasilmaktadir.
Burokrasi savasa girrnernek .icin Almanlarr kuskulandmnadan ta ..rafsiz kalmanm YOlUI1Ll bulmustur, A l 1 T I 3 n Drsisleri Bakanhgim oyle ...dare ,.. 1" N ~] b ~ 1 1 0; dezost .d'""'". ..b " 'S tl ~icare etmisttr ui, ,.._zuerv ueigeierm ae goster igi gim, sovye erm
. " .
yenilmesinden sonra Turklerin Tlirltis:t8;nda <{T·Urk.a~Mog·ol»dev-. .
Ietler kurrnak istediklerine inanmislar, boylece Tttrklere bir nevi
rtisvet Vel 'TI1i ;? olmanm rah·.atllgl icinde, bu eepheden emin olarakI savasa devarn etmislerdir, Boylece," Miittefiklere silah yolclugul luI b h d T '" ki N- '1 .,d b·....lIt . A1' D ' 4 ' I I •J>aia n e e~ e n --urkiye. _a .z l err .•e aye oya a n l $ - "Jr.. . rman Drsisterr
Bakanlrgt bu Turk-Mogoi devletd ytl~tind,en, burada kendi Idaresini- kurmak isteyen Alman Isgal Edllen Bo!geler Bakanhgiyla arilasmaz ..
Irga bi e diismiistur' .. Nihayet, 'gene Sovyetlerin' yaynnlarms olduk-
Ian bir belgeden a J11a~11d . l g l gibi, Ribbentrop. sonunda bu oyundanbikrms ve Pape a'e 12 eyliil 1942 tarihli telgrafmda Tiir k :Hiikiimetf
~" »;TURK1YE'DE s' tY,A"S:4L HAyAt ·VE SAG ..SOL A K I M .L A i& ,
. .
yetJ{ililerinIn bir daha Ti i rk~M'Qg,o l halklarrrun sQ~tinu etmeleri ha- ,
Iinde cok soguk davranmasmi yazrtusnr. (&1g ) Fakat kazamlan za..man yeterlidir ve Naziler Stalingrad onune gelip durmuslardir, .
Tfirkiye'de sag' aktm, rrkci ve Turanei 'blr ~ekilde gelismistir.
Dalla yakmdan incelenirken de g.ofuleceii iizere, Irk yani kan esa-
51 iistun tutulmakta ve dis ulkelerdeki, ozellikle Rusya'daki Ttirk-
lerle bi:rlt}"~hl,ek liayaJi gudUlmektedir~ T·tit: l{iye~'de sag aktmm I j9 41
yrhna dek pek ortada gD~ z 'U ,k ,m ez ;~e o9 ' 42 V T O e 1943 yillarmda birden ..bire yogunlasmasi 'trte n ~ - 1-rs lararasi d '""'. .'. 0·'...... eti ild i .....J " " -+1 :-,~ I.; asi, b~"~ 'Ll 'U' a..> " ' _ a - j [ I. urum g~oz.nune genrnc rgrn-
de kolayca anlasilabiiir. Tiirkiye, btlytiI{ komsusu Sovyet Rusyayitedirgin- etmekten t; ,ekin,digi j~inonceleri bu konuda titiz davran-
h11~1- sa:g akirnlara ancak Sovyet tehlikesi kalktrktan sonra, yani
1914'dek'i Rusya seferinden sonra iziri vermistir, Alman -teblikesi,,- t '
kalkip da Ttirk~ye rahatlaymea, Htil~iimetin bu konuda nasil bit ta-VIr takmdigim gqre-cegiz. .
, Dana yakmdan Inceledigtmiade, Tiirk sag akmrmm, fasist uy..
gularnaya uygun olarak .kisjlerin arkasmdan g-eli~tigini ve olgun-
lastigi yillarda bashca iki kolda Ilerledigini goruyoruz: N. Atsiz veR.a,~Turkkan bill ikilemenin basini cekenlerdir.
AsI ID ,da 0 devirlerde Ttirkiyede irkoi ve Turanci akrm sadece
bu kisilerin arkasmda t gitmi~ deglldir. Ornegin Riza Nur Ttirkcii-
..letih. babasi sayilmakta 116 bir Baskirt alan Zeki Ve]idi en cok hur-
t ... ' 1 ~'b da -1 k te " ,] 1 , · . F 'aka t b' - ~n f"'!eleme 1 : "' i . .11 kap s·anff goren erlna~111: _a ge me creonr. a ~ ... u ll. , ~c . · ,JtJ.X'_.tJ.' .... t.., .. .zt=
d Ig1 ' . , donemde Riza NUl"" ' I~Imili?t~r. Zeki Velidt'ye gelince. 1890 Y1IIO. -
da Basknxliatan 1
cia 'do,gan Ze!~i Velidi, Sovyetlertn basarisi Iizerine
1917 Yll111da Ttirk. iye-ye gelmis ve Turk. Tarihi p,rmesa,rli1giine atan-
rmstir., Mucadelesine burada da devam etmek icin harekete gecmis,
fakat h.a're1(et~eri 'stipheli gOrfrldilgtirt,d"en ~93'2 yrlmda. ulkeden '§;l"
. karilmisnr. K.end, isd. 193,8 yilmda tekrar donrnlis, ktirstistinun bas i -
,Ha, tekrar ·g6tirilm,i~tir~84 Sav as p~tlaYlp da Almany'a~n'~nRusyaya
saldirmasi ilzernre, Almanya ile bi,rle~ip derhal Rusyaya taarruza
gegmedjgi ve TUrk bir l ig i11in kurulmasma hizmet edecek rarihi fir..
san kacrrdig; i<; , in, r 941 temmuzunda hU lttim ,et a ley hin e gizli bir
dernek kurdu, Tiirkistan bayragi, Tlirk ba"yra, i l1 Kuran 'Vie tabanca.',. in '.- ed il e rek zirilen 0 1 ' " " ' i I ! " l l l i d e rnezin a -maclarirn I n 'A ' 4 ~ d , ;O k ' ~z ,e . r l~ , ·;e yemJn ',_l ~I\ •.", r: ;01' 1 "·.le i~ ll.IL '. I _ I. , '~ " ',: I i!.~, ,~' ~ u _",~. . ~ ..L
U,nlti, Irk.illllc ve Turancihk davasinm sanrk ve tamk ifadelerine da-
yanan iinIti ve cok onemli bir belge olan (S·eD Tahkikat kararr-nda
buluyoruz !. I
(83a) Ibid~; s. 108.(84) SoonTdtkikat· Karan , s, 2'9(~
. i1,
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
1) Ttirkiye Rusya'dan gekin 'd i8J] icin faaliyete izin vermeyecek ..tir ~Onun icin gizli cali silacakt lr'! '
2) Hiikiimet tarihin b·uyu]{ firsatlarim kacmyor, Alman zafe-
ri miispet bir sekil ahnca, hlikiimet ele gecirilecek,
3) Tesekkule daima eleman toplanacak.
4) ' .' :. . Z l ' -- 1 d - I '~ Ilk I"'eQi Ve .l .- i Togan, esirleri o-r;gtit emek icin ,A ,manyaya gi-
. .
GortildtigU gibi Orta Asya' da iktidar umudunu 19·17'de yitiren
,Zeki Velidf, sansim hir de 1941 Tjirkiye sind e' denemektedrr, Kendi ..9 ,1 f a a liy etin i R,.O~ Turkkan ve N. AtS1Z, gruplariyla Iliskide o lara 1<: .,
sage! akirnlarm durduruldugu 1 '944 yihna kadar' sltrdurmiisttir. Fa ...
kat TtirkJlye~'dekj sag akrm derli topluluk aeismden basltca yukan-Ida. adi gecen Iki liderin arkasmdan gitmistir,
I
1) Nihal Ats iZ
Son Tahkikat Kararmda kendisinden «Menfi ruhlus diye soz -
edilen Nihal Atsiz ]9[05 yihnda Istanbul'da dogdu, Kararda belirtil-digi iizere : Atslz~In babasi Mehmet Nail isimlt bir zat, dedesi Hii-
seyin Efendi, dedesinin babasi da bir donnie olan Cift<;.ioglLl ,Ahmet'-
I tir ,« Esasen kendi tarifine gore Turk diye ~(U~atm Ttirk oldugunu is..
pat edenlerdir» demesinin sebep ve Irikmeti ti~tincti batim olan
'Cift~iogll1 Ahmerten biraz yukarr 91k. ln-ca rrkirnn karisacagmdan ..dlI'}>~a6 Atsiz, askeri 'I'ibbiye'nin 3 . , smrfmdan resmi kayrtlara gore
«serkeslikten dolayi», vasiyetnamesindeki kendi ifadesine gore
navut, simf subaymm Cerkes ohnasmdan» kovuldu, Birkac yere gl.. ,
.rip '~1knk tan sonra Dartrlfununun Ttir:kiy at ~11ti.tlisiincie a :sistalloldu, En arada % AtSlZ, Mecmua» admda bir dergi < ; 'mkarmaya bash-yan Atsia once, Malatya'ya, sonra da Edime'ye atandr, Dergisi ka -patildi Hiikiimetin gazabmi iizerine cekmisti. Bu kez de Orhun'u ,
cikardrysa dahem g,orevinden hem de dergisinden oldu, Sonra De.., • <
niz CSedilcliOkuluna, en son olarak da Bogaziei Iisesi edebiyat og~retmenl · rg jne, girdi,
N i 1 1 H l AtS1Z, btl devrede doruguna ulasan sa .S; akrmm en , onemli
kisisi olup, akrmm yayilmasmda ~ok emegi gecmis bir sahtstir, Da-
va sirasmda ele gecen ve karisma hitaben yazd lg ' l el ~~ZISI vasiyet-
-(85) tbid~I's, 3l,,32~
( 86 ) ibid i\l 84 ' 34'.t
, ,
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
lakertir. ,Mem1l e 1$ ;e ti .n ba sma gecerse kendini it i l i im,e atarak Ol1U
o ldiirmekten ceklnme.» ' 8 9 '
- r k '_ ~ . - ,.N,., AtS lZ , gene Jcardes ine gonderdigi bir' mektupta 'T.iitkiye de
Turancihgm nasrl yaYl1n i , a s l ge-rekti.ghli ~Ioyle.anlatmaktadir:,
, « Fa aliyeti mdz ptogramh elmahdir. ~~Turano 1 1 ~ g J l .asilamak i~iri.
sih'Ie, rrrakale ile, hikaye ile, miitemadi telkinatta bulurirnah-ytz , 90 AtS1Z ve O rhu n rrrecrn ua la rm n r ne 1~a4 a . l ? m~ i ,e s ~ -i r oldugu
rnalurrn ..'. Ikinci derecede yardurrcilarrrmz tal6;belnizdJ~! Bir ~eylbir defa stlylemekle iktifa etmiyelim, .. Aynl seyi avn ayrt sekille-
- - -:. .
re birriiyerek birkac deta soyH.yeJ; i , rn . Bir vanden turancihk bir
yandan rrkcihk yaparken bir yandan da gayri Ttirklerle isrihzaetmellylz, Romancik d i ye bir . y :en1 edeb nevi icadederek d·~l:r.m~l1."
2) TUrk illerinin yarmki simrlarmj gosterir haritalari bro-siire koya rm , M 1 . 1 h !t e D . f anketler yapalrrn ve bunlarda genclereturancihk ve lrk~tb!a dair- 'sualler sorahrn, W.a
3) Turandaki Tiirklerin Tiirkiye ile' birlestlrilerek biiyiik ~irT'urk birligi kurulmasi zaruridir. .. Halen IS, i n i lyorHlTk Tilrkiyer,~
den karssrk irklari da SlkarlTs,a.k ax l1t i fus kahr. Bu. kadar birniifusla bugimkii dimyada t~tLlnti1amHz~·h~ 'Asy~a,Turkleriyle bir-me~mek . Iazrmdir. YUTZLI I irkumzm be~igidir., Biz harpci milletiz.E sasen millet iin h arp zaruri dir» ..9 . 1 '
,
Gioruld i ig i i gibi AtSlZ~ hem kuramsal ve hem de pretik baknn -dan savas yanhsidir. Onun ~$oa:gIda'ki g,o.zleri genel fasist kuramm I
savas hakkmdaki diisiinceleri ile ayn I' paralelde olup, sage:! dil~,iinii~
siin en belillSJin simasr clan Nietzsche'nin «Insan, aayif we hastala-rm eleneceg! savasa hazirlanmalr», «sana ogitdtim l ~ a l~ 9 · :m~akdegil,
(89) tb.td~~,s. 35(90,) Oercekten Atsiz bu dedigini uygulamis, Orta Asya" ,da1c l Go,ktilrJ]cie-
rln yasammi ve ~in]ilerle' miicadelelenini eok renkli hir sekilde an l a -.tan «Bozkurtlarm Ollirpih) ve «Bozkurtlar Di.:riliyor)) adh ik i citlik 90-.
cuk roman} yazmistrr, Ozellikle birlncisi okuyani lTIUaZZEllD etki al-tinda birakan bir edeb iya t sahes ezidir,
( 90 a ) G'El"geltt,e n J «Orhun» lcoleksiyop.larl karl~tlrl1acak olursa, blrtakim en-ketler gorilliir. Bunl arda, ~ogunltlgunu o_iretnlenlerin ve o~:rencil,erlll ~
olusturdugu ve aralarmda devrin \ . : m . l u rrkcilarmm da bulundugu lik..
c;]]aF~, sorulan sorular ve ahnan cevaplar vat"'od:[f~ Bu ~ne r , herkesesorulan vee Tiirk rui . l l iyetgUi ,g i .nh1 en. b-t11~1a. gelen unsurunun 'Devlet-]rl~~Din~Kil~tiirJ0rt]lisunden hanglsi elduguna ,clair· bit soruyu cevap-
TtJRK IY E ~D E .srvA SA L I~ ,A YA T VE ; S ilO . ~S ,Q L AKlM ,LA R . 269
sava~m·ak~.bans degil, s a va s olacaktrr»." ve Hitler'in «Hayat bir
'VarIIQJU beslenirken, zaytf 'v3i'11gItl ~y ,o k eldLtgu kuvvetlinin hayati-dir. Hayat hitrneyen bit"mueadeledir» ..J gibi sozlerini hanrlatmakta ...dir : I
,j
I « • .c.Biz, yalmz blze saldmhrs a ha rbe d e rlz d .tt~ ih r] _io es de yan-lis tIT.. Citn)\;li bir. rnilleti pasif kalmaya mahknm eder, Fasi ya-. .. . ~
sryanlar taarruz kabiliyetinden mahrumdur ... Savas kotil birsey .OIS,E ' tyd l bugun Anadolu elimizde kalmazdr. .. Savas ,k.ij,tti bir sey-se, 10 y J J sonra, 1.953~testanbulu almarruzrn 500. yilmr kutlamt-.
aleyh ta:rhgl tenperverlikten, zevke ve raha ta dij,~.kli.nolmektan,"kendirii tUk'Ulet"1; lgr l l l l ,da feda edemeyecek kadar hodbin ..olmak-tan ,doguYor»+.Y4 · .
Dikkat edilecek olursa bu. sczler savasin artik Almanya'mn
aleyhine d'onmti~ oldugu bir zarnanda cikrmstrr. .Turk, sagcIlarluluslararasr duruma l'a"gmen
1bir «tdeoloji l { lor lUgu<})n,e ugrayaral{ .
hala Tiirkiye'rrin Almanya yamnda savasa katilmasmi istemekte,
bovlece n · es-n'-el olarak ulkenin ulusal cikarlanr ~.- e ekti dl '1 " ,;\ ';' ~ -,I., j,l- ~ . '-.._: ,,.; ~"1~~:' '. ~' , ,~;~ .. ~ : - 1 : , . . . J. I ~iiH ~11\'r.'.l1]ll g'.r. .:l.lr.lgIDJn
aksi l ,yolnlil1.de hareket etrnektedirler. AtS~lZ, ; Orhun, 'Cmaraltr ve At-S1 .Z gibi dergilere yazdigi yazilarda savasi her Y O l f l 1 d , e l l ovme·'kte~dir ,:
«Biyo l ( l ! j i baknnindan hayat bi.r savastrr , Tarih d e hayatin milletlerarasmdaki carpismalardan ibaret oldugunu ve medeniyetin ilerle ...
rnesine de savaslarin sebep oldugu kati olarak isbat ediyor»,"
.At.£UZ"ll1 bu konuda n a sa l d -l i~ U l} dtig ii Vie hareket ettigine ·ell ilgincornek, belki de kardesi San~·ar~a·y a z c l " i g l 18 nisan 19 ' 41 tarihli mek-
tuptan alman su satizlardrr: {{Bu sene benim israrrmla mektepte
kimse sirnfta kalmadr, Biraa ikmalli var, Harp yuzunden geetikle-rill] anlayarak harbe karst sernpati uyandrrmak icin boyle dtisiin-diim ve yapnm l> .~6
Atslz'ln kendi adrm tasryan ilk dergisinde Y ' R ' Y l m ! a , c iJ l g . 1 prog-
ram lIgjI19tir~·A~aSld,a o.zet .olarak verilen bu belgede hem klasik
fasist kuramm, hem de Turkiye'de guntimuzdeki irkci s ,a g cl ak l ,
m ID belli bash bU t-tin verilerin e ra stla ma k mumkundur :.,.
1) ,BUttinTurliler bir devlet halinde, bir bayrak altmda top-~ .
Ianacaklardrr ;;
(9:2) Adam [AIaettin]. Senel, Sagcl Dii,uni.b,'ui1ll Krltik Tarihi, Ankara, Do"
gan YaYln~t, 1968 , s. 135 .
(93) ibi,t1F,' s, ,214~{94) O,rhun[f.nOI~12 1 Birl n ci kanun 1943~
270 A ' B '" . ' , sk ' O " R ' A N~ as ln, . J;1;."
2) Turk turasma, ilrne, tekarniile mugayir hie bir miiessese
Titr keli smirl armm icinde yasa ya1 :111 yacaktrr ~
3) Terbiye Ilminln ntisaade ettigi en kiiciik yastan itibaren
Tiirk cocuklari Tiirkelinin yati mekteplerine girerek milli-askeri '
terbiyeyi alacaklardrr,
4) Sinema ve tiyatrolar halk mektepleri oldugundan mektep-
ler gibi kontrola tabi olacaklardir.
5) Turkliigim milliyet, hars, ve ahlakina zararli nesrlyat men-edilecektlr. I '
6) Biiyiil~ isler ve btiy'Uk sermaye devletin elinde olacaktrr.
7) Ilmen milli gayeleri olacak ve ancak Tiirkli.ik icin cahsan.~ ., 1 Ti
;, k ~~ " I ~ t I
111m, er 'tlr ', ]mIDI a aIC81\:,.II"'.
8) Serbest doktorluk ve avukatlrk kalkacak, bunlar ancak
devlet mernuriyeti halini alacakttr,
9) Mirasa cerniyet de istarak edecektir ..7
G6rtildligij gibi program S011 derece otoriter bir diizeni oz le-~ , 0 ' 8 d d I I . 1 I'·" 1 ~ekte v'e .':~.~,.. ve 9~mac eter e nasyonai sosya izmtn «sosya .lZID_J»)
yoniiniin geregi yerine getirilmektedir.
Turancilar arasmda epey bir aglrllga sahip alan ve Riza Nur~-
un ,al i im:i ln,de11 sonra lider duruma gecen AtS1Z; Ergenekon, Boz-
kut, ve Gol{ Baril dergilerini cikararak kendi basma bir aknn yli..
riltmek cabasma giren R~O.Ttirkkanla uzun stiren kavgalara da gi-
rismis, a~aW-da fikirleri Vie eylemleri daha yakmdan incelenecek
olan Ttirkkan'a cevap vermek ve onu yermek icin yazdI8 ;1 y a zrla r ..dan .baska ( < I esap Boyle Vertllr» adh biro de' kitapcik crkarmis t l l . r .9 j
Bunda Atsrz, Turkkanm Giirctileri Turan irkmdan gosteren bir ya..
ZIS,l tizerine: «Asm irkcihk yapmaya kalkan, hele Irki Koruma Ka-
nunu dille bir kanun projesi hazirlayarak rnelez 'Tltrk cocuklarimn
ii:9 yasmdan a~agl olanlarmi idarn etmeye kalkan Rehamn Glircii-
Ier hakkmdaki bu yazist kendisi hakkmdaki bir takim rivayetlere
hak verdirecek mahiyette idi- ~9 diye celiskiye diismekle suclamak-
T· . . , 1 ~ yii ~'.. - E ~ b diio v. ~ .. ~.. '} k d
ta, ve urICcan In ·':zun'Ullrlnenlye : ,enze' , 19l111 SO'y eyere: . 0 ' ·ev.rin Turancilari arasmda sik SII( gdrulen btr modamn, l rk~111g1 kim-
(9 7) 'T ,a n , 26 11lay18 1 ,944 .
(98) AtSlZ ve Hamza Sadi O-zb,ek, Hesap Boyle Verfltr, Istanbul, Arkada~
B asimevi I' 1943 .
(99) ibid~, s~ .12.
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
Turkkan'a 10-]-1943 tarihli mektubunda soyle yaziyor : .
«Aziziul Oguz , . Yurt ve Diinya~nIn 50.1 ; ) ntishalarnn gti-rdUm,.
Dediklerime .bakmadm, D 'ti~ m \a J1 1 n elin e firs at verdin .. Nihal ue 'sana tahsis ederek bir rdsale Clkar lyroT [Hesap Boyle Verilir]. I~~
lei durup dururken bu rneseleleri ~lkaranJ\ Ttirk~Uler:e kaei ' $11-
Fette miinakasayi kesmeni rica ederim, Dtisman ·tok·t onlarla t t g ' -rasnnz, t~tePertev Boratav, Adna» ve saire.i. C'uH~ra l t \Cl1am daO ' . } ' · t t - l' rn d-B.,'t T'o:!i fa~'In r] ' I i , . . . r n ' 1 i " m . - c . m · ala 1"" ~ - _ ]'"f " ; : ; -t::a tt,.n 105 .,~. .'~ r.!~ii:o .., GIlJ:a~!f ':f"J \\ .~'~ •. . I·.r;:t._ ! ! S ' - L ~'I!'''..!!..!..tl f';;"'6. "'!;.ll :)~ '.. .
Bozkurt da kapatihnca Tirrkkan Kitapseverler Kurumu'nu kur-du, Btl J kurumu htikumet mudahale ederek Halkevlerine baglaym-
ca, Ttirkkan bundan sonra giz2i faaliyete karar vererek Gtir~111,Ji tek-
,5 ) Vertlen karar onder ve Kurultay tarafmdan ortaklasa va-
zedilen kanun sayihr ~
·6) Buradan Itfbaren devletin 'm.utlakiyetciligi baslar. ttaat , ZO . .
~~~~ .
I
7) Irl(c;:!llk 'OI'ktisti elestirilemez ..
~~ Yeni Turk Bir l . ig i~1 ; in armasi bir altm yay ve .3 gi imi i s oktanibaret olup Iizerinde. ~tl , '3.Z1Iar ye:r almaktadir : ({Yasarolz,day',azl'"i1 harp tell ~~a'};,anlcak trr "Q 5 ,
,
1_ Atsiz. ve ~iirkkan kollarrmn i l lcele,r ini karsilastrrdtgirmada -$U11~
larr soyleyebiliriz: Her ikisinde de Nazizm ve Fasizrn'den «terctime
. . . . .
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
b b " l T d · u ~ h ld b f l . . . . .· · tk il ~ d' k9 .111n ay1 asara ~:l;r igr na .ce ou eras etm etki .errn ten u orunamamis
(106) Giiniuruizdeki lrk91~s.agcl akimla karsrlastmldigmda, bugiin herseylnsoylenmernekle birlikte, bu temalarm a~agl yukart cldugu .gibi mev-cut 01LtLIgU:nUt- Almanya'mn yerini A.BD·~nin'al~gull" sadece din konu-sunda bir degisiklik oldugu gozumtize ,~arp.ar" Giiniirmiztin sa .ge l aki-
rut kendi deyirniyle «milliyetci ve. mukaddesateredir. Yanl Ir!tCll vedincidir, Burada hie olmazsa kuramsal bakrmdan bagdasmaz bulunan
iki: karsit kavram trkcihk 'tie ummetcilik, yani nasyonalizm ve enter-nasyonalizm yanyana bulunmaktadir, B'll scarp durumun sebebi,1939-43 fasist akimrnm aksine, bugilnkiinim daha gercekci, baska de-yimle daha oportilnist olmasrdir, Bugunun s a g'cl la :r-l , 1 1 ! i~olmazsa ktsa
devrede tutunabilrnek i<;i.ndinci olmanm veya goruJ):lne'nin zorunluoldugunu anlarmslardrr. Sloganlari : «'Tiirkliik Gurur ve ~,uuru} islam.Ahl f lk ve Faziletisdir. (Yen' i Gazete, 1 6. ey lU l 1 96 9 )
8/3/2019 ikinci dünya savaşı'nda sağ ve sol akımlar (baskın oran, 1969)
TORKiYE'D'E S iYASAL HAYA T VB SAG,=SOL AI<IM 'LAR , ' 27-'.'-5
ve biittin arastrrma boyunca gOl'ul4iigt i gihi savas, toprak agah-
,glndall ticaret burjuvazisine gecis ve ticaret burjuvazisinin kuvvet-lenis surecini btiyiik ol~ildehrzlandtrmistir. Bunun dogal S011UCtl
cia, daha sonraki donemde Iktidardaki biir,okr3si. dtismtis, ticaret
burjuvazisi. basa gecmlstir ~
2) B'Ll donemde g : t i d t i l l i e i 1 . dis politikanan birtlin amaci savasa
girmemektir .. Her eylem buna gore' ayarlanmaktadir. Bu arada iil-- ,
kedeki siyasal akimlar da dis etkilere ~ore gelisrnistir. Yani hem
b d lrdeki e -emen ideoloil clan sag"'" kim disaridan ith < :1 1 ~ edi~ .U , '. .evrrc --:(1 ,:'0' .• , e " n ,~ ;< ' ..•. . .l-: an ~ > < ( , : as l i t . . ' . sa uar _ Lid ,~. _-• r ·0 ~ ~ :!'
len, bir ideolojidir, hem de biirokrasi bu akima gene drs nedenleryiiztinden yesil l~lK yaknnstir. Btirckrasinin savasa girmemek ama-
\ cim giiden bu tuturnu Nazilerin Subat 1943 Stalmgrad ..:e.nil~·
gisinden yani Alman tehlikesinin Tiirkiye uzerinden kalkma-srndan hemen ·S011r.a degistirmesi ve sagcilari tutuklamasi, Tur-kiye' de bu akinnn ulusal degil, uluslararasi diizenin bir sonucu
oldugunu gosterir ell sornut kanrttir. a devirdeki gliC1u sager akim
iC smif yapisrmn bir belirtisi d.elgildir" cunkti 1942=43 yillarmda bur-
· .,. ' b .. 1+.
bi l d "'" 1·· . 1 1 . kt B " k '..;"juvazmm ioy esine ..ir axim ..•..guraca sgucu yo , " .ur, ;'lr S011ra..1dQnemde, t - 1946~50 doneminde ise bunun rersi olacak ve savas icin-
de giiclenen burjuvazi {{Demokrasi» akirmm dogurarak basa ,ge..
kimmdan degil, diger snuf ve zumreleri biirokrasiye karst cikacak, . $ ekil de e tkileye :relc de siire ci Inzlalldirrms n r, Za ten jalldarma da,.
yagl ve vergiler sayesinde koyliiyli, anti-klerikal politika ile dinadamlarnn onceden yitirmis O~. i " n' B·~·okras ~ savas - -a's -- d da_~_ ,';Lq ill. . ', . \.i .. ' . ~. '.' ,1 . .l~~Jallr ,:\.,51:; Sa: ~ SIr-In_ a·" _' '.
Toprak Reformu ve Koy Enstituleri ile Toprak agalarll1IJ ,Varlrk
Vergisi Ile Burjuvaziyi ilrktittip enflasyonla memuru, ucretlerin
dondurulmasr ve karlarrn serbest birakilmasi sayesinde yoksulhalki kaybedince artrk tutunacak dah kalmamis, giiclenen yeni si-mfrn Demokrat Parti rsinin etrahnda bijtun Tilrkiye birlesmis tir~
, ,
/
4) Ikinci bolilmde s - o : z u gecen delvlet~iligin egemen srmflar ya-
rarma < ; a 1 I i . k a ' n biro ekonomi politikasi oldugunu gormiistiik. Ozellik-
le savas SI.raSID.d.a, yoksul simflara birsey veremeden onlarm yasa-