Öz: Günümüzde en çok haksızlığa uğratılan, en çok eleştirilen kişilerden birisi de İdris-i Bitlisî’dir. İdris-i Bitlisî araştırıldıkça, eserleri günümüze çevrildikçe, bu kişi daha iyi anlaşılacak, onun hakkında bazı kesimlerin önyargılı olduğu, ona iftiralar atıldığının farkına varılacaktır. Oysa İdris-i Bitlisî Osmanlıya ve bu millete yaptığı hizmetlerden dolayı kötülenmeyi değil, övülmeyi hak eden kişidir. O bir komutan, bir şair, bir tarihçi, bir seyyah, yeri geldiğinde bir önder olmuştur. 16. yüzyılda Avrupa veba hastalığından kırılırken İdris-i Bitlisî, Veba Hastalığı ve korunma Yolları adlı eser kaleme alınmıştır. Yine iki cilt halinde yayınladığı Hayvanlar Ansiklope- disi isimli eseri günümüze bu alanda ışık tutmaktadır. O bir ömre sığdırdığı eserlerle, bu millete yaptığı hizmetlerle yücelmiş, her türlü öv- güyü hak etmiştir. İdris-i Bitlisî’nin eserlerinin günümüz Türkçesine çevrilmesi hem onu daha iyi anla- mamızı hem de eserlerindeki bilgilere vakıf olmamızı sağlayacaktır. Anahtar Kelimeler: Akkoyunlu, Bitlis, Hatime, II. Bayezid, Yavuz, Idris-i Bitlisi and Hest Behist Abstract: We see and realize how we acted against Idris-i Bitlisî in a prejudiced way and how we curse on him, as the results of ongoing researches about Idris-i Bitlisî and as his works have become translated. In fact, Idris-i Bitlisî deserves to be praised, not to be defamed. Idris-i Bitlisî was a commander, a poet, a historian, a voyager and a leader in his life time. Mevlânâ Idris wrote a piece of work titled Black Death Disease and Ways of Prevention in the16 th century, while Europe was struggling with the Black Death outbreak in. He has also written another piece of work consisted of two volumes and named Animals Encyclopedia and this work still continues to enlighten studies in this field of science even in our day. He deserves all of the credit due to the works he has written and the contributions he has made for this nation. The translation of his works to up to date Turkish will help us to understand him better and to become aware of the information. Keywords: Akkoyunlu, Bitlis, Introduction, Bayezid II, Yavuz, Makale Geliş Tarihi: 14.09.2015 Makale Kabul Tarihi: 14.04.2016 İdris-İ Bitlisî ve Heşt Behişt Eseri *) Öğr. Gör., Bitlis Eren Üniversitesi, Sosyal Bilimler M.Y.O. Hüsrev Paşa Mah. Sosyal Konutlar – Bitlis (e posta: [email protected] – [email protected]) Mehmet Törehan SERDAR (*) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Nisan 2016 20 (2): 493-514
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Öz: Günümüzde en çok haksızlığa uğratılan, en çok eleştirilen kişilerden birisi de İdris-i Bitlisî’dir. İdris-i Bitlisî araştırıldıkça, eserleri günümüze çevrildikçe, bu kişi daha iyi anlaşılacak, onun hakkında bazı kesimlerin önyargılı olduğu, ona iftiralar atıldığının farkına varılacaktır. Oysa İdris-i Bitlisî Osmanlıya ve bu millete yaptığı hizmetlerden dolayı kötülenmeyi değil, övülmeyi hak eden kişidir.
O bir komutan, bir şair, bir tarihçi, bir seyyah, yeri geldiğinde bir önder olmuştur. 16. yüzyılda Avrupa veba hastalığından kırılırken İdris-i Bitlisî, Veba Hastalığı ve korunma Yolları adlı eser kaleme alınmıştır. Yine iki cilt halinde yayınladığı Hayvanlar Ansiklope-disi isimli eseri günümüze bu alanda ışık tutmaktadır.
O bir ömre sığdırdığı eserlerle, bu millete yaptığı hizmetlerle yücelmiş, her türlü öv-güyü hak etmiştir.
İdris-i Bitlisî’nin eserlerinin günümüz Türkçesine çevrilmesi hem onu daha iyi anla-mamızı hem de eserlerindeki bilgilere vakıf olmamızı sağlayacaktır.
Anahtar Kelimeler: Akkoyunlu, Bitlis, Hatime, II. Bayezid, Yavuz,
Idris-i Bitlisi and Hest BehistAbstract: We see and realize how we acted against Idris-i Bitlisî in a prejudiced way
and how we curse on him, as the results of ongoing researches about Idris-i Bitlisî and as his works have become translated. In fact, Idris-i Bitlisî deserves to be praised, not to be defamed.
Idris-i Bitlisî was a commander, a poet, a historian, a voyager and a leader in his life time. Mevlânâ Idris wrote a piece of work titled Black Death Disease and Ways of Prevention in the16th century, while Europe was struggling with the Black Death outbreak in. He has also written another piece of work consisted of two volumes and named Animals Encyclopedia and this work still continues to enlighten studies in this field of science even in our day.
He deserves all of the credit due to the works he has written and the contributions he has made for this nation.
The translation of his works to up to date Turkish will help us to understand him better and to become aware of the information.
Keywords: Akkoyunlu, Bitlis, Introduction, Bayezid II, Yavuz,
Makale Geliş Tarihi: 14.09.2015Makale Kabul Tarihi: 14.04.2016
Hayatıveeserleri iyi incelendiğindegörülecekki İdris-iBitlisiövgüyemazharbirinsandır.Onunbuülkeiçinyaptığıfaaliyetler,günümüzTürkiye’sininbaştaterörolmaküzereyaşadığıbirçoksıkıntılaraörnekolacaktır.İdris-iBitlisgibiinsanlarıanlamak,an-latmakilmevegünümüzekatkısağlayacakkanaatindeyim.
II. İdris-i Bitlisi Esasismiİdris’tir.Babaadıvelakabıylabirliktekünyesinintamamı;Mevlânâ Hâki-
Kaynaklardaİdris-iBitlisî’nin,Bitlis’insoylubirailesindenolduğukaydedilmîştir.Nihat SamiBanarlı, İdris-i Bitlisî’ninBitlisli asil bir şeyh ailesinin çocuğu olduğunubelirtir.(Banarlı,Resimli Türk edebiyatı tarihi, s.566)Kaynaklardaannesininismive-rilmemiş, fakatbunakarşılıkbabasının ismihepzikredilmîştir.Babası;MevlânaŞeyhHüsameddinAliul-Bitlisî’dir.(Bayraktar,Kutlu Müderris İdris-i Bitlisi, s.13)
496 / Mehmet Törehan SERDARAtatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2016 20 (1): 493-514
lerindebulunmuş,babasıgibibirçokkıymetlieseryazmıştır.(Muhyi-yiGülşenî,Menâ-kib-i İbrahim-i Gülşeni, s.31;MehmetSüreyya,Sicill-i Osmani, 1s.309310;Bayraktar,Bitlisli İdris, s.12;Sevgen,Kürtler, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Türk Beylikleri,s.2425)BirdiğeroğluiseEbu’l-Mevâhib’dir.Buoğluhakkındafazlabilgibulunmamak-tadır.
İdris-iBitlisî’ninçocukluğundavegençliğindebabasıHüsameddinAliul-Bitlisî’dençok iyi bir eğitimaldığı bilinmektedir.Gerek tasavvufvegereksehadis ilimlerini ba-basındanokumuş,ArapçaveFarsçadillerleberaberaklivedinîilimleritammanasıylaöğrenmiştir.(Kırlangıç, İdris-i Bitlisî Selim Şah-nâme, s.379)
İdris-iBitlisî,gençliğininilkyıllarındanitibarençeşitliilimlereilgiduymuştur.Bu-nunenaçıkdelili,kendieliyleyazdığıbirmecmuadır.877(1472-1473)yılında,henüz16yaşındaykenyazdığıbumecmuada,NizamuddinHasanb.Muhammeden-Nîsâbûrî’nin(öl. 828/1425)Risâleti’ş-şemsiyye fi İlmi’l-Hisâb’ı, Hace Nasîruddin-i Tûsî’nin (597-672/1201-1273) Risâletu’t-tezkire fi’l-hey’e’si ve Hace Safiyyuddîn Abdulmu’min’in(613-693/1216-1294)Risâletu’l-edvâr fi’l-mûsikî’sigibiArapçaeserleriistinsahetmiştir.881 (1476)yılında20yaşındaykenMeragaRasathanesinegiderek, rasathaneninkuru-cusuHâceNasîruddin-iTûsî’nindahaönceistinsah(çoğaltmak)ettiğiRisâletu’t-Tezkire fi’l-Hey’e adlıeseriniincelemişveonaArapçabazınotlardüşmüştür.Bütünbunlar,İdris-iBitlisî’nin16-17yaşlarındailmeolanilgisini,Arapçayaolanvukufunuvedolayısıyla16yaşınakadariyibireğitimgördüğünügöstermektedir.(Başaran,İdris-i Bitlisî’nin Heşt Behişt’inin Hatimesi,s.15-16)
TahsiliniikmâlettiğisıralardamuhtemelenbabasıilebirliktebilginveşairleresaygıgösterenUzunHasan’ınilkpayitahtıolanDiyarbakır’agitmiştir.Babasıburadaadıge-çenhükümdarınmunşisiolmuş,UzunHasan’ın,başkentini1469yılındaDiyarbakır’danTebriz’enakletmesiüzerinebütünailesiilebirlikteodabuşehregitmiştir.(Tavakkoli,İdris-i Bitlisî’nin “Kanun-i Şâhinşâhisinin Tenkidli Neşri ve Türkçeye Tercümesi, s.xv)
İdris-iBitlisîbabasındanvebulunduğuyerdekiulemalardanfaydalanarakkendisiniyetiştirme imkânı bulmuştur. Babasıyla beraberTebriz’deyken tahsilini orada tamam-lamış ve kendisini geliştirerek tarihimizdeki büyük yerini almıştır. (Epözdemir, 1514 Amasya Antlaşması, s.8)
Mevlânâİdris,Akkoyunlusarayındahükümdarçocuklarınalalalıkyapmıştır.Budu-rumdandolayıHocaSaadettin(Saadettin1974:264),İdris-iBitlisî’yiKutlu Müderris ola-rakövmüştür.(HocaSaadettin,Tacü’t-Tevârih, Cilt I, s.264)
497İdris-İ Bitlisî ve Heşt Behişt Eseri
OsmanlıSultanıII.Bayezid’in1485yılındaMemluklularakarşıbüyükbirbaşarıeldeetmesiüzerineAkkoyunluhükümdarıYakupBey,II.Bayezid’ebirtebriknâmegönder-mişvebunuİdris-iBitlisî’ninkalemealmasınıistemiştir.Mevlânâİdrisyazdığıbuteb-riknâmedeher türlü edebi ve diplomatikhüneri göstermiştir.Buolaydan sonra İdris-iBitlisî,hemYakupBeyinvehemdeII.Bayezid’inbüyüksevgiveteveccühlerinikazanır.(Uğur,İdris-i Bitlisî ve Şükri-i Bitlisî,s.8;Babinger,Osmanlı tarih yazarları ve eserleri,s.51;Bayraktar,Bitlisli İdris,s.7)İdris’inedebîvediplomatikhünerindenetkileneneII.Bayezid,onuİstanbul’a,Osmanlısarayınadaveteder.
SultanII.Bayezid,OsmanlılarınVak'anüvislikyaniresmîtarihyazıcılığınıbaşlatmadüşüncesindeolduğundan,907(1502)yılındabuişiİdris-iBitlisîveKemalPaşazade’yehavaleeder.İdris-iBitlisî’ninkendisinindebelirttiğigibibuişi30ayiçerisindetamamlarvebirkitaphâlindegetirerek,eserineHeştBehiştadınıveripSultanasunmuştur(Bay-raktar,Kutlu Müderris İdris-i Bitlisi, s.18;Kırlangıç,İdris-i Bitlisî Selim Şah-nâme, s.8).Bueserde,I.Osman’danII.Bayezid’insonyıllarınakadargeçenOsmanlıtarihielealınmaktadır.(Uğur,İdris-i Bitlisî ve Şükri-i Bitlisî,s.9)
Kendisiçekemeyenleredarılanİdris-iBitlisî1511yılındahaccagitmiştir.İdris-iBit-lisîhenüzMekke’deiken,1512yılındaII.Bayezidvefatetmiş,aynıtarihteOsmanlıtah-tınaoğluYavuzSultanSelimgeçmiştir.İdris’eparaveresmîdavetiye(menşur/padişahlartarafındanyazılan ferman)gönderenYavuz, tekrar İstanbul’adönmesini istemiştir.Budavetinüzerineİdris-iBitlisî,karayoluylaMekke’denönceŞam’a,dahasonraHaleb’egeçmiştir.(KâtipÇelebi,Keşfu’z-Zünûn, C.I.s.841)
Padişah,İdris’içokiyikarşılar.Onunyanındaeskisindençokdahafazlaitibargör-müştür.BusıradahemYavuz’aDoğuAnadolusiyasetihakkındadanışmanlıkyapmışhemdeeserlerinitelifetmeyisürdürmüştür.İdris-iBitlisî,hayatınınbudevresindeOsmanlısiyasetinde aktif rol oynamıştır.Gerek ilmî hayatı gerekse siyasi hayatı yeni ve dahagörkemlibirdevreyegirmiştir.(Bayraktar,Bitlisli İdris,s.9;Epözdemir,1514 Amasya Antlaşması, s.25).
498 / Mehmet Törehan SERDARAtatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2016 20 (1): 493-514
A. Heşt Behişt’in Yazılması II.Bayezid,İdris-iBitlisîveKemalPaşazade’yihuzurunadavetederekonlara;“Eğer
olaylar yazılmasa biz namdar idarecilerin eserleri ayakta kalamaz. Olaylar yazılması hâlinde eserler ve isimler yazılı olarak kalacağından, bu da bizlerin burada güzel hatı-ralarla anılmasına vesile olacaktır".” diyerekecdadınınvekendisinintarihlerininyazıl-masınıricaetmiştir.BukonuşmalardansonraII.Bayezid,birOsmanlıTarihi(Târîh-iÂl-iOsmân)yazmaişinibuikiilimadamınahavaleetmiştir.KemalPaşazadeTürkçe,İdrisdeFarsçayazacaktı.(Uğur,İdris-i Bitlisî ve Şükri-i Bitlisî,s.9)
502 / Mehmet Törehan SERDARAtatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2016 20 (1): 493-514
B. Eserin Adı İdris-iBitlisî bueseriiçin,biriArapçadiğeriFarsçaolmaküzereikiadkullanmıştır.
MukaddimedeveketebelerdegenelliklebirlikteanılanbuadlardanArapçaolanı,Kitabu's-sıfati's-semaniyye fi Zikri'l-Kayasireti 'l-Osmaniyye, Kitâbu’s-sıfati 's-Semaniyye fiAhbâri’l-Kayâsireti'l-Osmaniyye veya Kitâbu's-sıfâti’s-Semaniyye fi Zikri'l-Hulefâ’i'l-Osmaniyye;FarsçaolanıiseHeştBehişt'tir.Eserinmetnininhatimebölümündeisesade-ceHeştBehiştadızikredilmekte,976ve980.beyitlerdebuadınilgiçekiciliğişöyleifadeedilmektedir.
“Kalem anahtarıyla, sekiz babda, sekiz cennetin kapılarını açtım. Medih ve anlatım kitabı sekiz olunca eserin adı, onun behiştlerinin sayısından alındı. Ebedî cennetler sekiz olunca, manalarla dolu bu sekiz bölüm de onun benzeri oldu. Gönüllerin hoşuna giden mana ve lafızları ile o,cennetin, suret âlemindeki benzeri oldu. Onun anlatım tarzını vas-fedip övmek için ne diyeyim? Bu adı sayesinde onu açıkça görüyorsun.”
Bueser,kendisindensözedenkaynaklarınçoğundaHeştBehişt,bazılarındaiseTarih-iÂl-iOsmânveyaTevârih-iÂl-iOsmânadıileanılmaktadır.(Başaran,İdris-i Bitlisî’nin Heşt Behişt’inin Hatimesi,s.41;Kırlangıç,İdris-i Bitlisî Selim Şah-nâme,s.16;)
C. Yazılış Tarihi HeştBehişt’in kaleme alınışı ve bitiş tarihiyle ilgili olarak tarihçiler ittifakla 908
(1502)yılıüzerindedurmuşveeserinotuzaydatamamlandığınıbelirtmişler(Unat,Neşri Tarihi Üzerine Yapılan Çalışmalar, s. 25).Bunagöre 1502yılındayazımınabaşlananveotuzaydabitirileneser,1505/1506yılındatamamlanmıştır.Zatenİdris-iBitlisîHeştBehişt'in mukaddimesinde,908/m1502yılındabueseriyazmaklagörevlendirildiğinivebunuotuzaydatamamladığınıbelirtmiştir.Hatimeyiise,bilahareYavuzSultanSelim’intahtageçişimünasebetiy1e919yılındanazmederekHeştBehişt'in sonunaeklemiştir(Ba-şaran,İdris-i Bitlisî’nin Heşt Behişt’inin Hatimesi,s.42).
4. Tevarih-i Al-i Osman RuhiEdirnevitarafından16.yüzyıldakalemealınmıştır.
5. Behcetü'l-Âlem HâkimMaharetHan-ı Isfahanî tarafından1124 (1712)'de kaleme alınanve yazma
hâlindeolanbueser,genelcoğrafyaileilgilidir.EserinAhvâl-iBa'ziezMemalik-iRumbaşlıklıbölümüçoğunluklaHeştBehişt’ten alınmıştır.
504 / Mehmet Törehan SERDARAtatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2016 20 (1): 493-514
F. Beyit Sayısı Mevlânâİdris’inenbüyükeseriolarakkabuledilenHeştBehişt’inbeyitsayısıhak-
kında araştırmacılar ihtilafa düşmüşlerdir.Beyit sayısının 8.000 olduğunu iddia eden-lerkadar,80.000olduğunusöyleyenlerdebulunmaktadır.SondönemaraştırmacılardanMehmetBayraktar,AbdülkadirÖzcan,OrhanBaşaranvb.8.000beyittenibaretolduğu-nuısrarlasavunurken,YeniTürkAnsiklopedisi,AlphonseLamartine,ŞerefHan,İslâmÂlimleriAnsiklopedisivb.eserlerdeHeştBehişt’tin80.000beyittenoluştuğunubelirt-mişlerdir.Doğruolan8.000beyittenoluşmasıdır.
G. Heşt Behişt’in Tertibi ve İçeriği HeştBehişt,tertiptarzıitibarıylabirmukaddime,sekizketibe(bölüm/defter/behişt)
kaddimekısmınageçilir.Bukısımikibölümdenmeydanagelir.Mukaddime-iSuğra de-nilenbirincibölümdetarihilmîninmahiyetihakkındakiizahlaryeralmaktadır.Tarihkeli-mesininsözlükanlamıverildiktensonratarihteriminintahliliyapılmıştır.İkincibölümde(Mukaddime-iKübrâ) iseOsmanlıHanedanlığı’nınkuruluşu,OsmanlıHanedanlığı’nınfaziletleri veHeştBehişt’in üstün vasıflarından söz edilir (Özdemir, İdris-i Bitlisî’nin Hayatı ve Eserleri,s.22;Kırlangıç,İdris-i Bitlisî Selim Şah-nâme,s.16).
2. Ketibelerİdris’in cennet olarak vasıflandırdığı her ketibe, ayrı bir Osmanlı sultanına tahsis
a. Ketibe (Cennet)1 tali’a(giriş),2mukaddime,14destan(hikâye)ve1hatimedenmeydanagelir.Ke-
tibenintali’akısmındaOsmanlılarınneredengeldikleri,OsmanlıHanedanlığı’nınşece-resianlatılır.OndörtdestandanilkaltıtanesiOsman’ıntahtaçıkmasındanevvelkitarihiolaylardanbahsetmektedir.Sonsekizdestanda ise ilkOsmanlıSultanıOsmanBey’inölümündenvevasiyetnamesindenbahsedilmektedir.
b. Ketibe (Cennet)OrhanGazivezamanı ile ilgiliolup1 tali’a,2mukaddimeve18destandanmey-
e. Ketibe (Cennet) I.Mehmedzamanıileilgiliolup1mukaddime, 28destanve1hatime'den oluşmak-
tadır.Mukaddimeler, I.Mehmed'in tahta çıkışı ve faziletleri; 28destan, I.Mehmed'inpadişahlığıvezamanındakiolaylar;hatime iseI.Mehmed'inölümühakkındadır.
f. Ketibe (Cennet)BukısımdaII.Murad’ınidarezamanıanlatılmaktadır.Ketibe;2mukaddimeve24
destandanibarettir.
g. Ketibe (Cennet)Buketibe2tali’a,1kalpve2cenahtanoluşanmukaddimeile29destandanoluşmuş-
h. Ketibe (Cennet)Bu son ketibe 1mukaddime, 1 tali’a, 1 kalp ve 2 bas’a ayrılır.Mukaddimede, II.
Bayezid’in saltanata geçişini sağlayanmeziyetleri, diğer sultanlara üstünlüğü, İran veTuran'dahükümsürençağdaşsultanlaranlatılmıştır.Tali’a;Sultanınmeziyetlerini,imarhareketlerinivevakıflarını,kalp isepadişahın tahtaçıkışınıanlatmaktadır. I.ba’sda8destan,II.ba’sdaikicenahyeralır.
1.ba's, II.Bayezid’insavaşlarıvefetihlerinikonuedinmekteveMeymene ile Mey-sere olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır.Meymene'de, Müslümanlarla yapılan 8;Meysere'de isegayrimüslimlerleyapılan10savaşsözkonusuedilmektedir.
506 / Mehmet Törehan SERDARAtatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2016 20 (1): 493-514
Busonketibedeanlatılanensontarihîolaylar,eserinyazımınıntamamlandığı912yılıolaylarıdır.II.Bayezid'in saltanatınınsonaltıyılıileilgiliolaylarHeştBehişt'te yer al-mamıştır(Başaran,İdris-i Bitlisî’nin Heşt Behişt’inin Hatimesi,s.45;Babinger,Osmanlı tarih yazarları ve eserleri,s.52-54).
StoreyiseChanykov85kısaltmasıylavermiştir.FranzBabingerbunutamolannüshalararasındazikretmişvehakkındabaşkabirbilgivermemiştir(Babinger,Osmanlı tarih ya-zarları ve eserleri,s.54).
d. Emiri Efendi (Millet KütüphanesiNo: 800–Mukaddimeveilksekizketibeyiihtivaediyor.Beyazkâğıtüzerinesiyah
ve kırmızımürekkeple yazılmıştır. 1114 (1702) yılındaGuştâsb b.Tâcuddin-iKuhûritarafındanŞamahi'degüzelbirtalikileistinsahedilenbunüshatamdır.Sekizcilthâlindeyazılmışolupherketibeyebircilttahsisedilmîştir.
510 / Mehmet Törehan SERDARAtatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2016 20 (1): 493-514
Resim 9:HeştBehişt’ineneskinüshalarındanbirörnek(EsadEfendiNo:2199)
I. Heşt Behişt’in Türkçe Tercümeleri: HeştBehişt'in enönemlitercümesi,VanlıAb-dülbâkiSa'diEfendi(öl.1161/1748)tarafından1146(1733-1734)yılındayazılanTercü-me-iHeştBehişt'tir. MütercimAbdülbakiSadibinEbubekirVehbiVaniEfendi,SultanI.Mahmud'unemriyle(1143-1168/1730-1754)tarihindeVezirAliPaşa,ŞeyhülislamİshakEfendivasıtalarıylayaptığıbuTürkçetercümeyemukaddime,manzumkısımlarvebazıbölümlerilehatimeyialmamıştır.Tercümede,eserinaslınındüzenikorunmamış,ketibe-lerbirbirindenayrılmamış,birçokkonuvebaşlıklareksikbırakılmıştır.Buitibarlapekderağbetgörenbireserdeğildir.Eserinaslındayanlışyazılanbazıözelisimler,Mütercimtarafındandüzeltilmîştir.Henüzherhangibirneşriyapılmamışolanbutercümeninbilinenyazmanüshalarışunlardır(Başaran,İdris-i Bitlisî’nin Heşt Behişt’inin Hatimesi,s.55;Özdemir,İdris-i Bitlisî’nin Hayatı ve Eserleri,s.24;Şükrü,Osmanlı Devletinin Kurulu-şu,s.19;Babinger,Osmanlı tarih yazarları ve eserleri,s.54):
511İdris-İ Bitlisî ve Heşt Behişt Eseri
Resim 10: Terceme-iHeştBehişt(HeştBehiştTercümesi)
J. Heşt Behişt’in Zeyli (İlavesi): Zamanınmuteberşahıslarındanbirisiolanİdris-iBitlis’ininoğluEbu’lFadlMehmedEfendi (Defteri-Defterdar),babasınınHeştBehiştisimlieserinebirzeyl(ilave)yapmıştır.BuZeyl,Süleyman-NâmeveyaZeyl-i Heşt Behişt adıylabilinmektedir.Zeyl'inyazılması974(1566)yılındabitirilmîştir.İdris’inmüsved-delerinden faydalanarakSelim-name’yi de tertipleyenEbu’l FadlMehmedEfendi’ninbu zeyli, İstanbul Kütüphanelerinde şu numaralarda bulunmaktadır (Özdemir, İdris-i Bitlisî’nin Hayatı ve Eserleri,s.24;Bayraktar,Kutlu Müderris İdris-i Bitlisî,s.73).