Η τακτική του διαβόλου στον βίο του Μεγάλου Αντωνίου

1

Η τακτική του διαβόλου

στον βίο του Μεγάλου Αντωνίου1

Viktor Nedeski

Ειςαγωγή

Ο Μζγασ Αντϊνιοσ είναι ζνασ από τουσ πρϊτουσ μοναχοφσ που γενικά

ςυναντιζται ςτον χριςτιανικό κόςμο Αν και πριν από αυτόν μνθμονεφονται και

άλλοι άγιοι αςκθτζσ ςτο όνομα και ςτο πρόςωπο του Αββά Αντοωνίου θ λζξθ

laquoμοναχόσraquo πζρνει τθν πλιρθ χριςτιανικι ζννοια Γι αυτό μποροφμε να

ςυμφωνιςουμε με τον ιςχυριςμό πωσ ο Μζγασ Αντϊνιοσ είναι laquoο πατιρ όλων των

μοναχϊνraquo2 Με αυτό δεν κζλουμε να μειϊςουμε τουσ άλλουσ μοναχοφσ και

πατζρεσ όπωσ είναι ο αββάσ Παχϊμιοσ (286 - 349) και Μζγασ Βαςίλειοσ (330-379)

αλλά κζλουμαι να ποφμε ότι και αυτοί ςυνζχιηαν να χτίηουν ςτθν βάςθ που ζκεςε ο

Μζγασ Αντϊνιοσ

Ζνασ ςπουδαίοσ λόγοσ που θ φθμι του Μεγάλου Αντωνίου αυξικθκε ςε

όλλο το κόςμο είναι ο βίοσ του γραμμζνοσ από τον μεγάλο αρχιερζα και άγιο τθσ

Εκκλθςίασ - τον Μζγα Ακανάςιο Αυτό το ςφγγραμμα του Μεγάλου Ακαναςίου

αποτελεί το πρϊτο αγιολογικό βίο ενόσ αγίου μοναχοφ και γιrsquo αυτό κεωρείται ωσ

laquoτο πρϊτο μεγάλο μανιφζςτο του μοναχικοφ ιδεϊδουσraquo3 Σαν κλαςικό υπόμνθμα

του αςκθτικοφ βίου γραμμενο μετά από τθν αίτθςθ μίασ μοναχικισ κοινότθτασ κα

αποτελζςει ζνα από τα πιο διαδεδομζνα και πιο αγαπθμζνα μοναςτικά

αναγνϊςματα τθσ χριςτιανικισ λογοτεχνίασ Αυτόσ είναι και ο βίοσ που ςτισ

laquoΕξομολογιςεισraquo του μνθμονεφει ο Ιερόσ Αυγουςτίνοσ ο οποίοσ ζμακε γι αυτόν

από τον φίλο του Ποντιανό Ο καυμαςμόσ του ς αυτόν τον βίο τον οδιγθςε και

ςτθν τελικι του μετατροπι ςτο χριςτιανιςμό4

1 Αυτό το δοκίμιο παρουςιάςτθκε ςτον Τομζα Εκκλθςιαςτικισ Γραμματείασ ςτο Τμιμα Ποιμαντικισ

και Κοινωνικισ Θεολογίασ του Αριςτοτελείου Πανεπιςτθμίου Θεςςαλονίκθσ 28052015 2 J Leclercq The Love of learning and the Desire for God trans C Mirashi New York 1974 ςελ 125

3 D J Chitty The Desert A City Oxford 1966 ςελ 2

4 Saint Augustine Confessions 8 6 trans RS Pine-Coffin Baltimore 1961 ςελ 168

2

Στουσ επόμενουσ αιϊνασ ο βίοσ του αββά Αντωνίου μεταφράςτθκε ςε

πολλζσ γλϊςςεσ Διαςϊηονται δφο ςυριακζσ μεταφραςεισ κοπτικι δφο λατινικζσ

αρμενικι γεωργιανι και ςλαβονικι μετάφραςθ5

Σαν αςκιτικό ςφγγραμμα τθσ πρϊιμθσ εποχισ ωσ κεντρικό ςθμείο ζχει τον

αιϊνιο αγόνα του ανκρωπίνου γζνοσ (ςτθν ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ των μοναχϊν)

με τον διάβολο6 Η ζρθμοσ κεωρείται ωσ ο φυςικόσ χϊροσ των δαιμονικϊν

δυνάμεων ςτον οποίο αυτζσ κατζφυγαν μετά τον κρίαμβο τθσ Εκκλθςίασ και εκεί

προςπακοφν να τουσ εξοντϊςουν οι αςκθτζσ τθσ εριμου7 Όπωσ πολφ

χαρακτθριςτικά αναφζρει ο David Brakke laquoθ πρόοδοσ και θ προκοπι των μοναχϊν

ςτθν ζρθμο κεωρείται ωσ μια επίκεςθ εναντίον τθσ περιοχισ των δαιμόνωνraquo8 Με

αυτόν τον τρόπο οι μοναχοί γίνονται μιμθτζσ του Χριςτοφ ζχοντασ ςαν παράδειγμα

τον ςαρανταιμερο αγόνα Του ςτθν ζρθμο9

Από τθν άλλθ πλευρά ο ςκοπόσ του διαβόλου είναι να παραπλανιςει τον

άνκρωπο και να τον παραςφρει ςτθν αμαρτία Οι δαίμονεσ ζτςι όπωσ

παρουςιάηονται ςτο Βίο του Μεγάλου Αντωνίου ζχουν ωσ ςκοπό τουσ να

εμποδίςουν τουσ ανκρϊπουσ ςτθν ανάβαςι τουσ ςτον παράδειςο10 Σ αυτι τθν

εργαςία κα παρουςιάςουμε τουσ τρόπουσ και τθν τακτικι του διαβόλου ςτον αγόνα

με τον Μζγα Αντϊνιο και από το παραδειγμά του με όλθ τθν ανκρωπότθτα Το ότι

αυτι είναι θ γενικι τακτικι του διαβόλου τθν οποία εφαρμόηει γενικότερα ςτον

αγόνα με τουσ ανκρϊπουσ μασ το βεβαιϊνει ο Μ Ακανάςιοσ λζγοντασ laquoἈλλ οἷα

μεμελζτθκε ποιεῖν ἐπιχειρεῖ καὶ κατὰ τοφτου πράττεινraquo11

Είναι ςθμαντικό να ποφμε πωσ εκτόσ από τα γεγονότα του βίου του Μ

Αντωνίου για τθν τακτικι του διαβόλου υπάρχουν αρκετζσ πλθροφορίεσ και ςτον

Λόγο του Μ Αντωνίου ο οποίοσ Λόγοσ είναι ενταγμζνοσ ςτον Βίο Σ αυτόν τον

Λόγο και κυρίωσ ςτα κεφάλαια 22-44 ο Μ Ακανάςιοσ δια ςτόματοσ του Αντωνίου

αναπτφςςει τθ διδαςκαλία προσ τουσ μοναχοφσ για τουσ δαίμονεσ Εδϊ ο Μ

5 Tihomir Jancovski πρόλογοσ ςτο βιβλίο Sveti Atanasij Veliki Ava Antonij Skopje 1997 ςελ 12

6 Βλ D Β Christe The Word in the Desert Scripture and the Quest for Holiness in Early Christian

Monasticism Oxford University Press New York 1993 ςελ 192-193 7 D J Chitty The Desert A City Oxford 1966 ςελ 6

8 D Brakke Athanasius and the politics of asceticism Clarendon Press Oxford 1995 ςελ 218

9 Βλ Мт41-11

10 Π Β Πάςχοσ Ειςαγωγι ςτθν Αγιολογία τθσ Ορκοδόξου Εκκλθςίασ εκδ Αρμόσ Ακινα 1997 ςελ

175-177 11

5 PG 26 845 C 26848 A

3

Αντϊνιοσ χρθςιμοποιεί τθν προςωπικι του εμπειρία και γ αυτό ζχει πολλά κοινά

με αυτά που τα περιγράφει ο ςυγγραφζασ του βίου Επείςθσ από τθν ομιλία του

φαίνεται πωσ υπάρχουν πράγματα και γεγονότα που δεν τα ιξερε ο Μ Ακανάςιοσ

για τον προςωπικό αγόνα του Μ Αντωνίου αλλά για πρϊτθ φορά τα άκουςε ς

αυτιν τθν ομιλία χωρίσ να γνωρίηει πότε ακριβϊσ ζγιναν και ζτςι δεν μπόρεςε να

τα τοποκετιςθ ςτα γεγονότα του βίου

Συμπλθρϊνοντασ τθν δράςθ του διαβόλου ςτα γεγονότα του Βίο με όςα

λζγονται ςτον Λόγο του Μ Αντωνίου κα προςπακιςουμε να κάνουμε μία καλι

παρουςίαςθ τθσ τακτικισ του διαβόλου ςτον αγόνα του με αυτόν που είδε τασ

παγίδασ του διαβόλου θπλωμζνασ εν τθ γθ12 Επίςθσ όπου πιςτζυουμε πωσ είναι

χριςιμο κα αναφερκοφμε και ςτα ςθμεία άλλων πατζρων αςκθτϊν που ςχετίηονται

με τα αναφερόμενα ςτον Βίο αυτό ςχετικά με τθν τακτικι του διαβόλου

Ο αόρατοσ πόλεμοσ του Μ Αντωνίου

Στον Βίο του Μεγάλου Αντωνίου ο διάβολοσ μνθμονεφεται πολφ πρϊιμα

ακόμθ ςτό πζμπτο κεφάλαιο και δεν ςταματάει να είναι παρϊν μζχρι τα γεράματα

του αγίου Στθν αρχι ο ςυγγραφζασ μασ πλθροφορεί για τθν ηωι του αγίου πρίν

απομακρυνκεί από τον κόςμο Ακολουκεί θ γριγορθ πνευματικι πρόοδο του

νεαροφ αςκιτι και ακριβϊσ αυτό είναι το γεγονόσ που πειράηει τον διάβολο ο

οποίοσ δεν αργεί να ξεκινιςει τον πόλεμο εναντίον του Αντωνίου

laquoὉ δὲ μιςόκαλοσ καὶ φκονερὸσ διάβολοσ οῦκ ἤνεγ κεν ὁρῶν ἐν νεωτζρῳ

τοιαφτθν πρόκεςινraquo13 μασ πλθροφορεί ο ςυγγραφζασ Ο διάβολοσ ενοχλείται από

τθν δυνατότθτα ο ςοβαρόσ χριςτιανόσ να πάρει τθν κζςει που αυτόσ ζχαςε και γ

αυτό ηθλεφοντασ προςπακεί με κάκε τρόπο να τραβιξθ μαηί του και τουσ

αλθκινοφσ χριςτιανοφσ Μιλϊντασ για τουσ δζμονεσ και ςτθν αρχι του Λόγου του ο

άγιοσ τονίηει laquoΟὗτοι μὲν οὖν ἐὰν ἴδωςι καὶ πάντασ μὲν Χριςτιανοὺσ μάλιςτα δὲ

μοναχοὺσ φιλοπονοῦντασ καὶ προκόπτοντασ πρῶτον μὲν ἐπιχειροῦςι καὶ

πειράηουςιν ἐχόμενα τρίβου τικζντεσ ςκάνδαλαraquo14

12

Η πιό ςυνθκιςμζνθ επιγραφι ςτο ειλθτάριο που κρατάει ο Μ Αντϊνιοσ ςτισ εικόνεσ του 13

5 PG 26 845 C 14

23 PG 26 876 C ndash 877 A

4

Ζτςι ιδθ από τθν αρχι του αςκθτικοφ αγϊνα του М Αντωνίου όπωσ μασ

πλθροφορεί ο Μ Ακανάςιοσ ο διάβολοσ προςπακϊντασ να τον αποτρζψει από τον

αγϊνα του υπενκυμίηει ςτον Αντϊνιο τα κτιματά του τθ φροντίδα τθσ αδερφισ

του τθν αγάπθ των ςυγγενϊν του τθ φιλαργυρία τθ φιλοδοξία τισ απολαφςεισ τθσ

τροφισ τισ υπόλοιπεσ ανζςεισ τθσ ηωισ όπωσ επίςθσ τισ δυςκολίεσ που ζχει θ

αρετι και τισ κυςίεσ που απαιτοφνται για τθν απόκτθςι τθσ15 Ζτςι ο διάβολοσ

προςπακεί να προκαλζςει ςυναιςκθματικότθτα και αυτολφπθςθ ςτον άγιο και με

αυτοφσ τουσ πονθροφσ λογιςμοφσ να επιτφχει ς αυτόν τθν άρνθςθ του

laquoυπζρλογουraquo τρόπου ηωισ που επζλεξε

Όμωσ επειδι ο ακλθτισ δεν ζπεςε ςε αυτζσ τισ παγίδεσ ο διάβολοσ άλλαξε

τθν τακτικι του και όποσ μασ πλθροφορεί ο ςυγγραφζασ άρχιςε να τον πολεμάει

laquoδὴ τοῖσ ἐπ ὀμφαλοῦ γαςτρὸσ ὅπλοισraquo16 Εδϊ χρθςιμοποιείται ζνα χωρίο του Ιωβ17

για να επιςθμανκεί το ευπακζσ μζροσ του ανκρϊπου και πιό ςυγκεκριμζνα τα

νεφρά και τα γεννθτικά όργανα (υπογάςτρια) τα οποία ερεκίηει και υποκινεί ο

ςατανάσ για τον πειραςμό για να καταβάλει τουσ αντιπάλουσ του Στθν ςυνάφεια

τθσ περικοπισ πρόκεται για τθσ δυνάμεωσ του κθρίου ιπποποτάμου του οποίου τθν

διακυβζρνθςθ παραχωρεί ο Θεόσ ςτον Ιωβ για να δείξει πόςο άδικα ιταν τα

παράπονά του18

Ο Μ Ακανάςιοσ αμζςωσ μασ πλθροφορεί πωσ αυτζσ είναι οι πρϊτεσ παγίδεσ

που ο ςατανάσ προτιμάει ςτον αγϊνα με τουσ νζουσ μοναχοφσ19 Παράλλθλα με τθν

ενεργοποίθςθ των ςαρκικϊν πακϊν ο διάβολοσ κατά τθν νφχτα ενοχλεί τον άγιο

δθμιουργϊντασ κόρυβο

Είναι ςθμαντικό να παρατθριςουμε πωσ ο διάβολοσ ςτθν αρχι δεν πολεμά

άμεςα τον μοναχό αςκθτι αλλά χρθςιμοποιζι τθν ζλειψθ διακρίςεωσ των λογιςμϊν

και τα ανκρϊπινα πάκοι Και ςτον Λόγο του ο Μ Αντϊνιοσ ςθμειϊνει πωσ ςτθν

15

Βλ 5 PG 26 848 A 16

5 PG 26 848 B 17

Ιωβ 40 16 18

ΕΠΕ 26 ςχόλια του Παυςανίου Κουτλεμανι ςελ 24 19

Αυτό το ςυναντάμε ςυνζχεια ςτα αςκθτικά ζργα laquoΕίπε γζρων είσ τασ αρχάσ τθσ αποταγισ του Μοναχοφ ου παραχωροφνται οι δαίμονεσ βιαίωσ πειράηειν τον άνυρωπον ίνα μθ πτοθκείσ και ξενιςκείσ τω πράγματι ταχζωσ υποςτρζωθ εισ τον κόςμον όταν δε τω χρόνω και τω ζργω προκόψθ ο Μοναχόσ τότε επαφίενται αυτϊ οι πόλεμοι των ςαρκικϊν επικυμιϊνraquo Ευεργετινόσ ndash Τόμοσ Πρϊτοσ (Υπόκεςισ Κσϋ- Νϋ) Ενετίθςι 1783 εκδ ζκτθ 1985 ςελ 427

5

αρχι laquoςκάνδαλα δὲ αῦτῶν εἰςιν οἱ πονθροὶ λογιςμοίraquo20 Αυτό είναι ζτςι διότι με

αυτόν τον τρόπο ο διάβολοσ μθ εμφανίηοντασ άμεςα τον εαυτό του αφίνει χϊρο

για ζναν ακόμα ςοβαρότατο λογιςμό αμφιβολία τθσ φπαρξθσ του και όλου του

πνευματικοφ κόςμου από τον αςκθτι και ωσ εκ τοφτου και του Θεοφ Ωςτόςο ο

αγϊνασ του αγίου ιταν ιςχυρόσ διότι ο ςυγγραφζασ μασ πλθροφορεί πωσ laquoκαὶ

τοὺσ ὁρῶντασ αἰςκζςκαι τὴν γινομζνθν ἀμφοτζρων πάλθνraquo21

Επείςθσ δθμιουργεί διάφορουσ κόρυβουσ με ςκοπό να προκαλζςει φόβο Οι

δαίμονεσ κακϊσ είναι αδφναμοι και ανίκανοι να βλάψουν τουσ μοναχοφσ

προςπακοφν με τουσ κορφβουσ που κάνουν να προκαλζςουν φόβο ϊςτε να τουσ

εμποδίςουν ςτθν επίτευξθ τθσ αρετισ22 Σθν πορεία προσ τθν τελείωςθ του

ανκρϊπου ο διάβολοσ προςπακεί να ανακόψει διαταράςςοντασ τθν πνευματικι

του θρεμία προκαλϊντασ το φόβο του εκμθδενιςμοφ23 Ο φόβοσ του κανάτου είναι

θ αιτία που οδθγεί τον άνκρωπο ςτθν laquoθκικι παράλυςθraquo Ο Brakke επιςθμαίνει τθν

πεποίκθςθ του Ακαναςίου ότι ο φόβοσ του κανάτου πθγάηει από τθν αδυναμία του

ανκρϊπου να ακολουκιςει ζναν ενάρετο βίο24

Ο πρώτοσ ορατόσ πόλεμοσ του Μ Αντωνίου

Στθν προςπάκειά τουσ να ςταματιςουν τον πνευματικό αγϊνα των

μοναχϊν που είναι θ αρετι οι δαίμονεσ εμφανίηονται με δφο τρόπουσ Είτε με τουσ

πονθροφσ λογιςμοφσ τουσ οποίουσ υποβάλλουν ςτουσ αςκθτζσ είτε με τισ διάφορεσ

μεταμορφϊςεισ τουσ Οι δφο αυτοί τρόποι τθσ δράςθσ των δαιμόνων είναι γνωςτοί

από τθ μοναςτικι λογοτεχνία τθσ Αιγφπτου25 Και ςτον Λόγο του ο Μ Αντϊνιοσ

αναφζρει πωσ όταν οι δζμονεσ δεν μποροφν να πλανιςουν τθν καρδία με φανερι

και ακάκαρτθ επικυμία ςχθματίηουν ςτον νου φαντάςματα και προςπακοφν να

προκαλζςουν τρόμο26 Ο Μ Αντϊνιοσ ςτόν Λόγο του ςυνζχεια τονίηει τθν αδυναμία

20

23 PG 26 877 A 21

5 PG 26 848 B-C 22

D Brakke Athanasius and the politics of asceticism Clarendon Press Oxford 1995 ςελ 221 23

Υ Παπανικολάου Η ζρθμοσ και θ πόλθ ςτθν αςκθτικι γραμματεία των πρϊτων αιϊνων εκδ Πουρναρά Θεςςαλονίκθ 2000 ςελ 205 24

D Brakke Athanasius and the politics of asceticism Clarendon Press Oxford 1995 ςελ 221-222 25

D Brakke Athanasius and the politics of asceticism Clarendon Press Oxford 1995 ςελ 220 26

Βλ 23 PG 26 877 A-B

6

των δαιμόνων μετά τθν νίκθ του Κυρίου27 και επιςθμάνει πϊσ οι δαίμονεσ μποροφν

να δροφν μόνο μζςω των λογιςμϊν και παίρνοντασ τθν μορφι των τρομερϊν όντων

Για πρϊτθ φορά ο διάβολοσ αποκαλφπτει ςτον Μ Αντϊνιο άμεςα τον εαυτό

του ςε μορφι μίασ γυναίκασ laquoςχθματίηεςκαι νυκτὸσ καὶ πάντα τρόπον μιμεῖςκαι

μόνον ἵνα τὸν Ἀντϊνιον ἀπατιςῃraquo28 Το ότι αυτό ιταν το πρϊτο ςχιμα που πιρε ο

δαίμονασ μπροςτά ςτον Άγιο μασ το βεβαιϊνει και το γεγονόσ που ο Μ Αντϊνιοσ

ςτον Λόγο του όταν μιλάει για τθν μεταςχθμάτιςθ των δαιμόνων πρϊτα

μνθμονεφει το ςχιμα τθσ γυναικασ29 Εδϊ πρόκειται για ζνα ςοβαρό βιμα του

διαβόλου και είναι κατά κάποιον τρόπο το αποκορφφωμα του ερεκίςμου των

ςαρκικϊν πακϊν του αγίου Είναι κατανοθτό τί μπωρεί να προκαλζςει αυτι θ

εμφάνια ςε ζναν άνκρωπο που προφανϊσ δεν ζχει δεί ποτζ ςτθ ηωι του γυμνό

γυναικείο ςϊμα Όμωσ με τθν βοικεια του Θεοφ ακολουκεί θ νίκθ του Аγίου

Κάπου εδϊ τελειϊνει ο πρϊτοσ δυςκολότεροσ αγϊνασ του αςκθτι ο οποίοσ

καταφζρνει να κερδίςει το laquoπρῶτον ἆκλον κατὰ τοῦ διαβόλουraquo30 Ο νικθμζνοσ

διάβολοσ ο οποίοσ αυτοπαρουςιάηεται ωσ ο δαίμονασ τθσ πορνείασ εμφανίηεται

ςτον Άγιο ςαν μαφρο αγόρι και τον κολακεφει χρθςιμοποιϊντασ ανκρϊπινθ φωνι

με τα λόγια laquoΠολλοὺσ μὲν ἠπάτθςα καὶ πλείςτουσ κατζβαλον νῦν δὲ ὡσ ἐπὶ

πολλοῖσ καὶ ἐπὶ ςοὶ καὶ τοῖσ ςοῖσ πόνοισ προςβαλὼν ἠςκζνθςαraquo31 Με αυτόν τον

τρόπο ο παίηον αδφνατοσ διάβολοσ προςπακεί να χαλαρϊςει τον αςκθτι και να τον

ςπρϊξει ςτθν υπερθφάνεια Ο άγιοσ γνωρίηει καλά αυτι τθν πονθρι τακτικι και γι

αυτό τονίηει ςτον Λόγο laquoΠοςάκισ ἐμακάριςάν με κἀγὼ κατθραςάμθν αῦτοὺσ ἐν

ὀνόματι Κυρίουraquo32

27

laquoἘπιδθμιςαντοσ τοῦ Κυρίου πζπτωκεν ὁ ἐχκρὸσ καὶ ἠςκζνθςαν αἱ δυνάμεισ αῦτοῦ Διὰ τοῦτο γοῦν μθδὲν δυνάμενοσ ὅμωσ ὡσ τφραννοσ καὶ πεςὼν οῦκ ἠρε μεῖ ἀλλὰ κἂν λόγοισ μόνον ἀπειλεῖraquo 28 PG 26 884 C 28

5 PG 26 848 B-C 29

laquoΚαὶ λοιπὸν φανταςίασ ἀναπλάττοντεσ ἐκφοβεῖν προςποιοῦνται μεταςχθματιηόμενοι καὶ μιμοφμενοι γυναῖκασ κθρία ἑρπετὰ καὶ μεγζκθ ςωμάτων καὶ πλῆκοσ ςτρατιωτῶνraquo 23 PG 26 877 A-B 30

7 PG 26 852 A 31

6 PG 26 849 C 32

39 PG 26 900 B-C

7

Το χτφπημα των δαιμόνων

Η πρϊτθ νίκθ δεν χαλάρωςε κακόλου τον ακλθτι του Χριςτοφ αλλά οφτε

και τον διάβολο Ο Μ Αντϊνιοσ πζρνει απόφαςει να κλειςτεί ςε ζναν τάφο όπου κα

ςυνεχείςει τθν άςκθςι του33 Για το ποίοσ ιταν ο λόγοσ να κλειςτει ςτον τάφο

βρίςκουμε μία απάντθςθ ςτον Λογο Ο Μ Αντϊνιοσ ςυμειόνει πωσ laquoἨδυνάμεκα δὲ

καὶ ἡμεῖσ κρυπτόμενοι λανκάνειν αῦτοὺσ κλείοντεσ κατ αῦτῶν κφρασraquo34 Ο

διάβολοσ όμωσ δεν αποκαρρφνεται αλλά χρθςιμοποιεί τθν παλιά του τακτικι

Σφμφωνα με τα λόγια του Χριςτου laquoὍταν τὸ ἀκάκαρτον πνεῦμα ἐξζλκῃ ἀπὸ τοῦ

ἀνκρϊπου διζρχεται δι᾿ ἀνφδρων τόπων ηθτοῦν ἀνάπαυςιν καὶ μὴ εὑρίςκοντότε

πορεφεται καὶ παραλαμβάνει ἑπτὰ ἕτερα πνεφματα πονθρότερα ἑαυτοῦraquo35 Και

μετζπειτα ςτον Λόγο του ο Άγιοσ κα τονίηει πωσ laquoκαὶ πεςόντεσ οῦ παφονται αὖκισ

δὲ πάλιν προςζρχονται πανοφργωσ καὶ δολίωraquo36

Ζτςι και τϊρα ο διάβολοσ μθ υποφζρων τθν άςκθςθ και τον κάρρο του

αςκθτι και φοβοφμενοσ ςυγχρόνωσ μιπωσ ςιγά ςιγά γεμίςει τθν ζρθμον με

αςκθτζσ laquoπροςελκὼν ἐν μιᾷ νυκτὶ μετὰ πλικουσ δαιμόνων τοςοῦτον αῦτὸν ἔκοψε

πλθγαῖσ ὡσ καὶ ἄφωνον αῦτὸν ἀπὸ τῶν βαςάνων κεῖςκαι χαμαίraquo37 Εδϊ ο διάβολοσ

ςτζλνει τοφσ δαίμονεσ οι οποίοι ζχουν τθν δυνατότθτα να μπαίνουν και όταν είναι

κλειςμζνεσ οι πόρτεσ38 Δεν μασ πλθροφορεί ςε ποιά μορφι εμφανίςτθκαν οι

δαίμονεσ και είναι πολφ πικανό να ιταν αόρατθ και απλά να τον χτυποφςαν

Αυτι είναι θ πρϊτθ φορά οι δαίμονεσ να χρθςιμοποιοφν φυςικι δφναμθ

κατά τον Μ Αντϊνιο Οι δαίμονεσ χτυποφςαν τον Άγιο τόςο δυνατά που όταν τον

βρικαν laquoΠολλοί τε τῶν ςυγγενῶν καὶ οἱ ἀπὸ τῆσ κϊμθσ παρεκακζηοντο ὡσ ἐπὶ

νεκρῷ τῷ Ἀντωνίῳraquo39 Αυτι θ πράξθ των δαιμόνων εκ πρϊτθσ όψεωσ ζρχεται ςε

ςφγκρουςθ με τα λόγια του Μ Αντωνίου πωσ οι δαίμονεσ είναι αδφνατοι να

33

Οι τάφοι τότε ιταν λαξευτοί εντόσ βράχων ι καταςκευαηόταν κολωτοί ωσ οι ςθμερινοί φοφρνοι και κλείνονταν με εξωτερικι πόρτα όπωσ και ο τάφοσ του Χριςτοφ Πρβλ Ιω 19 41 ΕΠΕ 26 ςχόλια του Παυςανίου Κουτλεμανι ςελ 32-33 34

28 PG 26 885 A 35

Λκ 11 24 και 26 36

23 PG 26 877 A ndash Β 37

8 PG 26 856 A 38

laquoκεκλειςμζνων τῶν κυρῶν εἰςελκεῖν δφνανται καὶ ἐν τῷ παντὶ ἀζρι τυγ χάνουςιν αῦτοί τε καὶ ὁ τοφτων πρῶτοσ διάβολοσraquo 28 PG 26 885 A 39

8 PG 26 856 B

8

βλάψουν τον άνκρωπο Όμωσ όπωσ ο ίδιοσ μασ πλθροφορεί είναι βζβαιο πωσ

αυτό μπωροφν να το κάνουν μόνο με τθν άδια του Θεοφ Το γιατί ο Θεόσ τουσ

επζτρεψε να πολεμίςουν τον Άγιο με αυτόν τον τρόπο εξθγείται μόνο με ζναν λόγο

όπωσ ςτθν περίπτωςθ του Ιωβ ο Θεόσ κζλει να δείξει ςτον διάβολο το μεγαλείο του

δοφλου του όπωσ και τθν υπομονι τον κάρρο και τθν αντοχι και ζτςι να

ντροπιάςει τον διάβολο40 Ζτςι και γίνεται και οι νικθμζνοι δαίμονεσ φζρνουν то

ςυμπζραςμα laquoὉρᾶτε ὅτι οῦ πνεφματι πορνείασ οῦ πλθγαῖσ ἐπαφςαμεν

τοῦτονἀλλὰ καὶ κραςφνεται κακ ἡμῶνraquo41 Οι δαίμονεσ ανθςυχοφν για τθ δεφτερθ

απϊλειά τουσ αλλά δεν χάνουν τθν ελπίδα και οργιςμζνοι ςυνεχίηουν λζγοντασ

laquoπροςζλκωμεν ἄλλωσ αῦτῷraquo42

Οι μεταμορφώςεισ των δαιμόνων

Η αλλαγι τθσ τακτικθσ των δαιμόνων φαίνεται ςτο ίδιο κεφάλαιο αμζςωσ

μετά O Μ Ακανάςιοσ περιγράφει με ζναν ιδιαίτερα παραςτατικό τρόπο τισ

μεταμορφϊςεισ των δαιμόνων ςε τερατόμορφα όντα τα οποία μπαίνουν ςτον τάφο

μζςω του τοίχου43 Αυτό το χαρακτθριςτικό των δαιμόνων να αλλάηουν μορφι

οπωσ είπαμε και πρίν πολλζσ φορζσ τονίηεται και ςτθν ομθλία του Αγίου44

O Brakke επιςθμαίνει ότι το μυκικό πλαίςιο ςτο οποίο αναπτφςςει τθν πάλθ

των μοναχϊν με τισ δαιμονικζσ δυνάμεισ προζρχεται από τθ φιλοςοφικι παράδοςθ

όπωσ είναι αυτι του Ωριγζνθ45 Όμωσ θ γνϊμθ του είναι πολφ ορκολογιςτικι ενϊ

εμείσ βαςιςμζνθ ςτθν μαρτυρία του Μ Ακαναςίου πωσ laquoαῦτόσ τε γινϊςκω

(πολλάκισ γὰρ αῦτὸν ἑϊρακα) καὶ ἃ μακεῖν ἠδυνικθν παρ αῦτοῦ ἀκολουκιςασ

αῦτῷ χρόνον οῦκ ὀλίγον καὶ ἐπιχζων ὕδωρ κατὰ χεῖρασ αῦτοῦ γράψαι τῇ εῦλαβείᾳ

40

laquoἘὰν δζ τισ τὰ τοῦ Ἰὼβ λογίςθται καὶ εἴπῃ Διὰ τί οὖν ἐξελκὼν ὁ διάβολοσ πάντα κατ αῦτοῦ πε ποίθκε καὶ τῶν μὲν ὑπαρχόντων αῦτὸν ἐψίλωςε τὰ δὲ τζκνα ἀνεῖλε καὶ ἐκεῖνον ἔπαιςεν ἕλκει πονθρῷ γινωςκζτω πάλιν ὁ τοιοῦτοσ ὡσ οῦκ ἦν ὁ διάβολοσ ὁ ἰςχφων ἀλλ ὁ Θεὸσ ὁ παραδιδοὺσ αῦτῷ πρὸσ πεῖραν τὸν Ἰϊβ ἀμζλει μθδὲν δυνάμενοσ ποιῆςαι ᾔτθςε καὶ λαβὼν πεποίθκεν Ὥςτε καὶ ἐκ τοφτου μᾶλλον καταγνωςτζοσ ἐςτὶν ὁ ἐχκρὸσ ὅτι καίτοι κζ λων οῦδὲ κακ ἑνὸσ ἴςχυςεν ἀνκρϊπου δικαίου εἰ γὰρ ἴςχυςεν οῦκ ἂν ᾔτθςενraquo 29 PG 26 888 A-B 41

9 PG 26 856 C 42

9 PG 26 856 C 43

9 PG 26 857 A-B 44

Βλ 23 PG 26 877 A 24 PG 26 880 C 25 PG 26 881 A 39 PG 26 900 B και άλλα 45

D Brakke Athanasius and the politics of asceticism Clarendon Press Oxford 1995 ςελ 218

9

ὑμῶν ἐςποφδαςαraquo46 πιςτεφουμε ςτθν αυκεντικότθτα τθσ περιγραφισ Εξάλλου

ςτθν αςκθτικι γραμματεία ςυναντιζται πολφ ςυχνά οι δαίμονεσ να παίρνουν

μορφζσ διάφορων όντων με ςκοπό να προκαλζςουν φόβο Ο άγιοσ Γρθγόριοσ ο

Σιναΐτθσ ςτο 71 κεφάλαιο των laquo137 ωφζλιμων κεφάλαιωνraquo κάνει διάκριςθ και ποιά

δαιμονικά όντα ςε ποιά μορφι εμφανίηονται ανάλογα με το πάκοσ που το

προκαλοφν47

Λοιπόν εκτόσ που εκάναν φαςαρία και με κάκε αιςκθςιακό τρόπο

προςπακοφςαν να τρομάξουν τον αςκθτι οι δαίμονεσ ςε μορφι διάφορων κθρίων

τον χτυποφςαν δυνατά προκαλόντασ του laquoδεινοτζρου πόνου ςωματικοῦraquo48 Η

ςτακερότθτα και θ υπομονι του Μ Αντωνίου ςτεφανϊνονται με τθν κεία επίςκεψθ

με τθν οποία τελειϊνει αυτόσ ο αγόνασ

Ο πειραςμόσ τησ φιλαργυρίασ

Στιν ςυνζχεια ο Μ Αντϊνιοσ αποφαςίηει να αλλάξει τον τόπο άςκθςθσ και

γι αυτόν τον λόγο πθγαίνει πρωσ τθν ζρθμο Η αναχϊρθςθ αυτι ςυνζβει το 28549

μετά από περίπου 16 χρόνια άςκθςθ Τονίηουμε τθν χρονολογία για να μθ

δθμιουργθκεί θ αντίλθψθ πωσ ο πόλεμοσ αυτόσ ςυμβαίνει γριγορα αλλά κρατάει

χρόνια Στον δρόμο λοιπόν ςυναντιζται με ζναν πολφ πονθρό πειραςμό Ο εχκρόσ

βλζποντασ τον ηιλο του και κζλοντασ να τον ανακόψθ υπζβαλε ςτθν φανταςία του

να δεί ςτον δρόμο ζνα μεγάλο αςθμζνιο δίςκο50 Με αυτόν τον τρόπο αν και ο

αςκθτισ βρίςκεται μακριά από τον κόςμο και τα πλοφτοι ο διάβολοσ προςπακεί να 46

PG 26 840 47

laquoΜασ δείχνουν λοιπόν ποικίλεσ και πολφμορφεσ φανταςίεσ κατά τθν εγριγορςθ και τον φπνο Ζτςι οι δαίμονεσ τθσ επικυμίασ μεταμορφϊνονται άλλοτε ςε χοίρουσ άλλοτε ςε όνουσ άλλοτε ςε φλόγινα άλογα μανιαςμζνα για το κθλυκό άλλοτε πάλι ςε εβραίουσ κι ειδικά οι δαίμονεσ τθσ ακολαςίασ Οι δαίμονεσ τθσ οργισ μεταμορφϊνονται άλλοτε ςε ειδωλολάτρεσ άλλοτε ςε λζοντεσ Τθσ δειλίασ οι δαίμονεσ μεταμορφϊνονται ςε Ιςραθλίτεσ τθσ ακολαςίασ ςε Ιδουμαίουσ τθσ πολυποςίασ και τθσ αςωτίασ ςε Αγαρθνοφσ Τθσ πλεονεξίασ πάλι άλλοτε ςε λφκουσ κι άλλοτε ςε λεοπαρδάλεισ τθσ πονθρίασ άλλοτε ςε φίδια άλλοτε ςε οχιζσ άλλοτε ςε αλεποφδεσ Τθσ αναίδειασ ςε ςκφλουσ τθσ ακθδίασ ςε γάτουσ Ενίοτε κι οι δαίμονεσ τθσ πορνείασ μεταμορφϊνονται ςε φίδια κοράκια ι καρακάξεσ Σε πουλιά μεταμορφϊνονται οι ψυχικοί δαίμονεσ και μάλιςτα οι εναζριοι Η φανταςία κατά τρείσ τρόπουσ μεταβάλλει τισ μορφζσ των πνευμάτων ςφμφωνα δθλαδι με τα τρία μζρθ τθσ ψυχισ ϊςτε να χωρίηονται αυτζσ ςε τρία είδθ ςε πουλιά κθρία και κτινθ που αντιςτοιχοφν ςτο επικυμθτικό το κυμικό και το λογιςτικό τισ τρεισ δυνάμεισ τθσ ψυχισraquo Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν μεταφρ Αντϊνιοσ Γαλίτθσ εκδ Το περιβόλι τθσ Παναγίασ 1986 δϋτόμοσ ςελ 202-203 48

9 PG 26 857 B 49

ΕΠΕ 26 ςχόλια του Παυςανίου Κουτλεμανι ςελ 38 50

Βλ 11 PG 26 860 B-C

10

του προκαλζςει φιλαργυρία και ζτςι να τον ξεγελάςει Αυτό όπωσ αναφζρεται

ςτον Λόγο του Αγίου δεν ςυνζβθ μόνο μια φορά laquoΠοςά κισ ἐν τῇ ἐριμῳ φανταςίαν

ἔδειξε χρυςοῦ ἵνα μόνον ἅψωμαι καὶ βλζψω ἐγὼ δὲ κατζψαλλον αῦτοῦ κἀ κεῖνοσ

ἐτικετοraquo51 ςθμειϊνει ο Άγιοσ

Για αυτι τθν τακτικι του διαβόλου να δίνει μορφι ςτο νου μασ μιλοφν

μετζπειτα πολφ ςυχνά οι νθπτικοί πατζρεσ Ζτςι ο άγιοσ Γρθγόριοσ ο Σιναΐτθσ ςτα

laquo137 ωφζλιμα κεφάλαιάraquo του ςθμειϊνει laquoΟι δαίμονεσ δίνουν μορφι ςτο νου μασ

ι μάλλον αυτοί παίρνουν ανάλογθ μορφι και μασ προςβάλλουν ςφμφωνα με τθν

ζξθ του πάκουσ που επικρατεί και ενεργεί ςτθν ψυχι μασ Γιατί οι δαίμονεσ ζχουν

τθν ζξθ του πάκουσ ωσ αιτία να ειδωλοποιοφν τθ φανταςίαraquo52

Είναι πολφ χαρακτθριςτικό που ο διάβολοσ επιςτρζφεται ςτον αρχικό ςτόχο

τον οποίο μια φορά προςπάκθςε να επιτφχει εφαρμόηοντασ άλλοι τακτικι όταν

προκαλοφςε ςτον άγιο αναμνιςεισ από τον κόςμο και τα πλοφτοι Αυτό δείχνει ότι

ο διάβολοσ γνωρίηει καλά τθν μεταβλθτότθτα τθσ ανκρϊπινθσ φφςθσ και ποτζ δεν

χάνει τθν ελπίδα πωσ κα κερδίςει τθν μάχθ πιάνοντασ τον άνκρωπο ςε μια από τθσ

αδυναμίεσ του Όμωσ εδϊ πάλι ςυμβαίνει κάτι πολφ χαρακτθριςτικό Τον ανεπιτυχι

πειραςμό του διαβόλου ακολουκεί ζναν άλλο laquoπειραςμόraquo για τον οποίο ο

ςυγγραφζασ δεν είναι ςίγουροσ αν ζχει κεία θ δαιμονικι προζλευςθ Ο Μ Αντϊνιοσ

βλζπει ςτον δρόμο όχι ψεφτικο αλλά αλθκινό χρυςό Το γεγονόσ που είναι αλθκινό

κάνει τον ςυγραφζα να υποκζςει πωσ το χρυςάφι αυτό μάλλων το ζρριψε laquoτινὸσ

κρείτ τονοσ δυνάμεωσ γυμναηοφςθσ τὸν ἀκλθτὴν καὶ δει κνυοφςθσ τῷ διαβόλῳ ὅτι

μθδὲ τῶν ἀλθκῶσ φροντί ηει χρθμάτωνraquo53 Εδϊ πάλι ζχουμε τθν λογικι που ο Θεόσ

εφαρμόηει ςτον Ιϊβ Επιτρζπει τον πειραςμό για να δίηει το μεγαλείο του αςκθτι

Η laquoπροφητείαraquo και η laquoκαλοςφνηraquo των δαιμόνων

Στον Λόγο του ο Μ Αντϊνιοσ όπωσ είπαμε ςτθν αρχι μνθμονεφει και

κάποια πράγματα για τθν τακτικι του διαβόλου τα οποία δεν τα ςυναντάμε ςτον

Βίο του Ιδιαίτερα χαρακτθριςτικι είναι οι περιγραφι του τθσ laquoπροφθτείασraquo και τθσ

51

40 PG 26 901 B 52

Φιλοκαλία των Ιερϊν Νθπτικϊν μεταφρ Αντϊνιοσ Γαλίτθσ εκδ Το περιβόλι τθσ Παναγίασ 1986 δϋτόμοσ ςελ 202 53

12 PG 26 861 A-B

11

laquoκαλοςφνθσraquo των δαιμόνων Ο Μ Αντϊνιοσ αναφζρει πωσ πολφ ςυχνά οι δαίμονεσ

παρουςιάηονται ωσ προφθτεσ και laquoπροςποιοῦνται μαντεφεςκαι καὶ προ λζγειν τὰ

μεκ ἡμζρασ ἐρχόμεναraquo54

Στθν ςυνζχεια ςτον Λόγο του εξθγεί ςτοφσ παρόντεσ πωσ λειτουργεί ο

τρόποσ προφθτίασ των δαιμόνων Οι δαίμονεσ αναφζρουν πριν από μερικζσ μζρεσ

τα ονόματα των αδελφϊν τουσ οποίουσ κα ςυναντιςουμε μετά από λίγεσ μζρεσ Ο

άγιοσ δεν βλζπει κάτι φοβερό ς αυτό οι δαίμονεσ που ζχουν ελαφρότερα ςϊματα

από τουσ ανκρϊπουσ να προςπερνοφν ςτον δρόμο και να αναγγζλουν ςε εμάσ γ

αυτοφσ που ζχουν δεί πωσ ζρχονται Ζπειτα ςυγκρίνει τουσ δαίμονεσ με τουσ ιππείσ

οι οποίοι φκάνουν νωρίτερα από τουσ περπατόντεσ και με τουσ κλζφτεσ λζγοντασ

laquoΟὗτοι δὲ ἃ βλζπουςιν ὡσ κλζπται προτρζχοντεσ ἀπαγγζλλουςιraquo55 Επίςθσ πολλζσ

φορζσ μαντεφουν για οριςμζνα φυςικά φαινόμενα προβλζποντασ οριςμζνεσ

αλλαγζσ ςτθ φφςθ56 Χρθςιμοποιϊντασ αυτι τθν τακτικι οι δαίμονεσ κζλουν να

προκαλζςουν τον καυμαςμό των ανκρϊπων και ζτςι να κερδίςουν τθν προςοχι και

τθν εμπιςτοςφνθ τουσ και ςτθν κατάλλθλθ ςτιγμι να τουσ ςπρϊξουν ςτθν πλάνθ

τουσ Με αυτόν τον τρόπο οι δαίμονεσ ίδρυςαν και τα μαντεία των ειδωλολατρϊν

τουσ οποίουσ ξεγζλαςαν ςτο παρελκόν

Οι δαίμονεσ ζχουν και μια άλλθ τακτικι για τθν οποία μιλάει ο ίδιοσ ο

απόςτολοσ Παφλοσ laquoκαὶ οῦ καυμαςτόν αῦτὸσ γὰρ ὁ ςατανᾶσ μεταςχθματίηεται εἰσ

ἄγγελον φωτόσraquo57 Αυτι θ τακτικι εφαρμόηουν οι δαίμονεσ και ςτον αγϊνα κατά

τον Μ Αντϊνιο Στον Λόγο του αυτόσ αναφζρει μερικζσ περιπτόςεισ laquoἮλκόν ποτεraquo

λζει laquoἐν ςκοτίᾳ φωτὸσ ἔχοντεσ φανταςίαν καὶ ἔλεγον Ἤλκομεν φᾶναί ςοι

Ἀντϊνιεraquo58 Μετά από μερικοφσ μινεσ οι δαίμονεσ ξανά επίςκεψαν τον ακλθτι

αυτι τθ φορά laquoψάλλοντεσ καὶ λαλοῦντεσ ἀπὸ τῶν Γραφῶνraquo59 Άλλθ φορά με

μεγαλοπρζπεια παρουςιάςκθκε ζνασ πολφ ψθλόσ δαίμονασ μπροςτά ςτον Μ

Αντϊνιο και του είπε laquoἘγϊ εἰμι ἡ δφναμισ τοῦ Θεοῦ καὶ Ἐγϊ εἰμι ἡ πρόνοια τί ςοι

κζλεισ χαρίςωμαιraquo60 Μία φορά όταν ο άγιοσ νιςτευε ο πονθρόσ ιρκε ς αυτόν ςε

54

23 PG 26 877 B 55

31 PG 26 889 C 56

Βλ 32 PG 26 892 A 57

Β Κορ 11 14 58

39 PG 26 900 C 59

39 PG 26 901 A 60

40 PG 26 901 A

12

μορφι μοναχοφ του ζφερε ψομί και τον ςυμβοφλευε με τα λόγια laquoΦάγε καὶ

παῦςαι τῶν πολλῶν πόνων ἄνκρωποσ εἶ καὶ ςὺ καὶ μζλλεισ ἀςκενεῖνraquo61 Και άλλθ

φορά ςτο 25 κεφάλαιο ςτθν αρχι του λόγου ο Μ Αντϊνιοσ τονίηει πωσ οι δαίμονεσ

μπορουν να πάρουν τθν μορφι του μοναχοφ και να λζνε δικεν καλά λόγια και

ςυμβουλζσ ςτουσ μοναχοφσ με ςκοπό να τουσ προκαλζςουν αυτολφπθςθ και ζτςι

να χαλαρόςουν ςτθν άςκθςθ

Αυτζσ οι πονθρζσ περιπτϊςεισ ζχουν πολλά κοινά με τουσ τρείσ ποιραςμοφσ

του Χριςτοφ ςτιν ζρθμο Ζτςι ο ςατανάσ προτείνει ςτον πειναςμζνο Χριςτό να

χορτάςει με τον άρτο62 ενϊ ο διάβολοσ ςε μορφι μοναχοφ κάνει το ίδιο ςτον

νθςτεφοντα αςκθτι Και ςτισ δφο περιπτϊςεισ ο ςατανάσ και τα πονθρά πνεφματα

χρθςιμοποιοφν χορεία τθσ Γραφισ63 με ςκοπό να παρουςιαςτοφν ωσ μθ ψεφτεσ

και υπόςχοντε ςτον αντίπαλό τουσ πολλά αγακά μόνο αν τουσ προςκυνιςουν Ο

ςατανάσ προςπακεί να προκαλζςει υπερθφάνεια ςτον Χριςτό προκαλϊντασ τον να

δείξει τισ κείεσ του ιδιότθτεσ64 ενϊ οι δαίμονεσ ςε μορφι αγγζλων προςπακοφν να

προκαλζςει υπερθφάνεια ςτον Άγιο λζγοντάσ του πωσ είναι άξιοσ να του

προςφζρουν το κείο φωσ Ζτςι μζςα ςτο πλαίςιο τθσ μίμθςθσ του Χριςτοφ

εντάςςεται και θ προςπάκεια των δαιμόνων να διαψεφςουν τουσ μοναχοφσ

Μζςα ςτθν τακτικι του διαβόλου ςτον αγόνα κατά τθν ανκροπότιτα ο Μ

Αντϊνιοσ ςτον Λόγο του αναφζρει και κάτι άλλο Επικυμϊντασ να εξολοκρεφςει

τουσ πιςτοφσ και να ανακόψει τθν πορεία τουσ προσ τθν αγιότθτα και τθν τελείωςθ

τθσ ψυχισ ο διάβολοσ προςπακεί να δθμιουργιςει τθ ςφγχυςθ ανάμεςα τουσ

επινοϊντασ τθν ειδωλολατρία τουσ διωγμοφσ και τισ αιρζςεισ65

Ο ερχομόσ του ιδίου του ςατανά

Ο Μ Αντϊνιοσ δφο φορζσ ςτον Λόγο του αναφζρει τον ερχομό του ιδίου του

ςατανά με ςκοπό να πολεμίςει τον αςκθτι με δφο αντίκετουσ τρόπουσ Αυτό δεν

61

40 PG 26 901 B 62

laquoεἰπὲ τῷ λίκῳ τοφτῳ ἵνα γζνθται ἄρτοσraquo Λκ 4 3 63

laquoγζγραπται γὰρ ὅτι τοῖσ ἀγγζλοισ αῦτοῦ ἐντελεῖται περὶ ςοῦ τοῦ διαφυλάξαι ςεraquo Λκ 4 10 64

laquoεἰ υἱὸσ εἶ τοῦ Θεοῦraquo Λκ 43 laquoτοῖσ ἀγγζλοισ αῦτοῦ ἐντελεῖται περὶ ςοῦ τοῦ διαφυλάξαι ςεraquo Λκ 410 65

Δ Γ Σςλαμθσ Ειςαγωγι ςτθ ςκζψθ των Πατζρων τθσ Ορκόδοξθσ Εκκλθςίασ εκδ Π Πουρναρά Θεςςαλονίκθ 2000 ςελ 170

13

ςθμαίνει ότι ο ςατανάσ εμφανιςτθκε μόνο δυο φορζσ ςτον άγιο Απλά μνθμονεφει

αυτζσ τισ περιπτόςεισ ςαν πιό χαρακτθριςτικζσ και κεορεί ωφζλιμο για τουσ

ακροατζσ να τισ ακοφςουν

Στθν πρϊτθ περίπτωςθ μιλάει γενικά και λζει πωσ όταν οι δαίμονεσ δουν

πωσ μία ψυχι είναι ςτακερεί και δυνατι και αιςκανκοφν αδφνατοι μπροςτά τθσ

τότε καλοφν τον αρχθγό τουσ Εδϊ ο αρχθγόσ παρουςιάηεται όποσ ςτθν περίπτοςθ

του Ιωβ Χρθςιμοποιϊντασ τα ίδια λόγια ο ςυγγραφζασ λζει laquoἐν πταρμῷ αῦτοῦ

ἐπιφαφςκεται φζγγοσ οἱ δὲ ὀφκαλμοὶ αῦτοῦ εἶδοσ Ἑωςφόρου ἐκ ςτόματοσ αῦτοῦ

ἐκπορεφονται ὡσ λαμπάδεσ καιόμεναι καὶ διαῤῥιπτοῦνται ὡσ ἐςχάραι πυρόσκαὶ ὅτι

ἐπὶ χειρῶν ἀροῦςί ςε μιποτε προςκόψῃσ πρὸσ λίκον τὸν πόδα ςου ἐκ μυκτιρων

αῦτοῦ ἐκπορεφεται καπνὸσ καμίνου καιομζνθσ πυρὶ ἀνκράκων ἡ ψυχὴ αῦτοῦ

ἄνκρακεσ φλὸξ δὲ ἐκ ςτόματοσ αῦτοῦ ἐκπορεφεταιraquo66 Αυτι θ τρομερι παρουςίαςθ

ζχει ωσ ςκοπό να φοβίςει τον αντίπαλο δείχνοντάσ του τθν ψεφτικθ μεγαλοπρζπειά

του

Στθν δεφτερθ περίπτωςθ ο ςατανάσ χρθςιμοποιεί άλλοι τακτικι

Παρουςιάηεται ςτον άγιο μπροςτά ςτο κελί του με τεράςτιο μζγετοσ και παίηει

αδφνατοσ μπροςτά ςτουσ αςκθτζσ οι οποίοι με τθν δφναμθ του Χριςτοφ τον

διϊχνουν από παντοφ67 Αν και λζει τθν αλικεια ο καθμζνοσ ςατανάσ ζχει ωσ ςκοπό

να χαλαρϊςει τουσ μοναχοφσ και ςφμφονα με τα λόγια του προφιτθ Αββακοφμ τα

οποία προσ τθν αρχι του Λόγου του χρθςιμοποιεί ο Μ Αντϊνιοσ laquoΟῦαὶ ὁ ποτίηων

τὸν πλθςίον αῦτοῦ ἀνατροπὴν κολεράνraquo68

Το ίδιο το γεγονόσ που ο ςατανάσ εμφανίηεται ςτον Μ Αντϊνιο με αυτζσ τισ

δφο αντίκετεσ τακτικζσ είναι αρκετό για να γίνουν κατανοθτζσ θ πονθρία θ

πανουργία θ ψευδολογία και θ κακία του Αυτό είναι ζτςι εξαιτίασ τθσ πτϊςθσ του

που τιν οδιγθςε ςε μια κατάςταςθ ςκότουσ και ανυπαρξίασ69

66

Ιωβ 41 10-13 67

laquoΤί μζμφονταί με μάτθν οἱ μοναχοὶ καὶ οἱ ἄλλοι πάντεσ ΧριςτιανοίΤί μοι καταρῶνται κακ ὥρανΟῦκ εἰμὶ ἐγὼ ὁ ἐνοχλῶν αῦτοῖσ ἀλλ αῦτοὶ ταράττουςιν ἑαυτοφσ ἐγὼ γὰρ ἀςκενὴσ γζγοναΟῦκ ἀνζγνωςαν ὅτι Τοῦ ἐχκροῦ ἐξζλιπον αἱ ῥομ φαῖαι εἰσ τζλοσ καὶ πόλεισ κακεῖλεσ οῦκ ἔτι τόπον ἔχω οῦ βζλοσ οῦ πόλιν Πανταχοῦ Χριςτιανοὶ γεγόναςι λοιπὸν καὶ ἡ ἔρθμοσ πεπλιρωται μοναχῶν Ἑαυτοὺσ τθρείτωςαν καὶ μὴ μάτθν με καταράςκω ςανraquo 41 PG 26 904 A-B 68

Αββ 2 15 και 26 PG 26 881B 69

JB Russell Satan The Early Christian Tradition Cornell University Press Ithaca and London 1981 ςελ 170

14

Συμπζραςμα

Οι δαίμονεσ δεν άφθςαν τον άγιο αςκθτι οφτε ςτα γεράματα laquoὉ μὲν οὖν

διάβολοσ ὡσ ψάλλει Δαβὶδ παρ ετθρεῖτο τὸν Ἀντϊνιον καὶ ἔτριηε κατ αῦτοῦ τοὺσ

ὀδόντασraquo70 Ο διάβολοσ χρθςιμοποιεί και τα πραγματικά κθρία για να φοβίςει και

να ταλαιπωρεί τον πλζον γζροντα αςκθτι71 Η ανάπαυςθ ζρχεται με τθν μακαρία

κοίμθςι του

Η τακτικι του διαβόλου ςτον αγϊνα με τον άνκρωπο δεν ζχει αλλάξει πολφ

μζςω των αιϊνων όπωσ και οι ανκρϊπινεσ αδυναμίεσ Μζςα ςτουσ ίδιουσ

πνευματικοφσ νόμουσ αυτόσ ο αγϊνασ ςυνεχίηει μζχρι τθν ςυντελεία του κόςμου

τοφτου όταν ο Χριςτόσ κα υποτάξθ κάτω από τουσ πόδασ του όλουσ τουσ εχκροφσ

του72

Πιςτεφω πωσ αυτι θ μικρι προςπάκειά μου κα βρεκεί ωφζλιμθ ς εκείνουσ

που ενδιαφζρονται για τθν τακτικι του αντιπάλου όχι μόνο του Μ Αντωνίου αλλά

και κάκε αλθκινοφ χριςτιανοφ

70

52 PG 26 918 C 71

laquoἈγρυπνοῦντι τοίνυν αῦτῷ νυκτὸσ ἐπαφῆκε κθρία καὶ ςχεδὸν ἐν ἐκείνῃ τῇ ἐριμῳ πᾶςαι αἱ ὕαιναι ἐξελκοῦςαι τῶν φωλεῶν περιεκφκλωςαν καὶ μζςοσ ἦν αῦτόσ χαινοφςθσ δὲ καὶ δάκνειν ἑκάςτθσ ἀπειλοφςθσ ςυνεὶσ τὴν τοῦ ἐχκροῦ τζχνθν εἶπε πάςαισ αῦταῖσraquo 52 PG 26 918 C 72

laquoκῇ πάντασ τοὺσ ἐχκροὺσ ὑπὸ τοὺσ πόδασ αῦτοῦraquo Α Κορ 1525