Η Πόλη της Αθήνας - Η δόμηση στα σύγχρονα πλαίσια της οικονομίας της αγοράς

1

Η πόλη της Αθήνας –H δόμηση στα σύγχρονα πλαίσια της

οικονομίας της αγοράς.

Λούπης Άγγελος, Ευθυμίου Δωροθέα

2

Θέμα : Η πόλη της Αθήνας- η δόμηση στα σύγχρονα πλαίσια της οικονομίας της αγοράς.

Περιεχόμενα:

Εισαγωγή:• Εισαγωγικά χαραχτηριστικά1. εισαγωγικά χαραχτηριστικά για την πόλη – ορισμός της πόλης2. ποιο στάδιο της κεφαλαιοκρατικής αγοράς διανύουμε- πως αυτό

εκφράζεται σε πολεοδομικό επίπεδο

• Κατηγοριοποίηση βασικών χαρακτηριστικών κοινωνικό-οικονομικού συστήματος

1. πως αυτά κατηγοριοποιούνται βάσει πολιτικής οικονομίας2. ποια η σχέση τους με τον αστικό χώρο

• Παρατηρήσεις για το αντικείμενο της διάλεξης

1ο κεφάλαιο:Συγκέντρωση και συγκεντροποίηση, εμφάνιση μονοπωλίων και η θέση

τους στο χώρο της πόλης:• Εισαγωγή:

Διαμόρφωση Αθήνας (Ιστορική αναδρομή – Σημερινή κατάσταση)

• Άνοιγμα στην εμπορευματοποίηση του αστικού χώρου1.στα χρόνια του Μεσοπολέμου

Εξέλιξη κατοικίας στα χρόνια του Ελ.Βενιζέλου – πρώτοι νόμοι γιασυντελεστή δόμησης και εμπορευματοποίηση του αστικού χώρου και τηςκατοικίας:

2.Εξέλιξη του Γ.Ο.Κ στη σύγχρονη εποχή (1955-1973)3.Αντιπαροχή (από το 1930………αναπτύσσεται κυρίως το 1950)

• Ομογενοποίηση κατοίκησης- δόμησης1. Ομογενοποίηση δόμησης – μορφολογία πολυκατοικίας βάσει συντελεστή

και όρων δόμησης (Γ.Ο.Κ.)2. Ομογενοποίηση δόμησης – βάσει εξοικονόμησης κόστους υλικών

3

•ΥδροκεφαλισμόςΑνάπτυξη Αθήνας σε σχέση με Ελλάδα-Τρία επίπεδα ανάπτυξης της πόλης βάσει της μορφολογίας του κέντρου. (Ένακέντρο πόλης, - Προέκταση κέντρου στους κύριους οδικούς άξονες -Δημιουργίαμικρών τοπικών κέντρων, - Δημιουργία αυτόνομων κέντρων με ποικίλεςδραστηριότητες -The Mall)

2ο κεφάλαιο:χρηματιστικό κεφάλαιο και η χωροθέτηση των συγκροτημάτων τους:

•Διαδρομή εξέλιξης του τρόπου επενδύσεων στον αστικό χώρο έως μηπαραγωγικές – χρηματιστηριακές1. Ιστορική αναδρομή τρόπου επενδύσεων2. Εταιρείες χρηματιστηριακές – μη παραγωγικές

•Γαιοπρόσοδος, μεταβολή κόστους γης

3ο κεφάλαιο:Επιπτώσεις στην πόλη από τις γενικότερες εξελίξεις και μεταλλαγές τουκ-ο συστήματος:

•Παρατηρήσεις πάνω στην ταξική διάσταση της πόλης1.Καλά προάστια2.Κέντρο πόλης

•Μετανάστες1.Πρόσφυγες Σμύρνης2.Εσωτερικοί μετανάστες3.Εξωτερικοί μετανάστες

•Καταστολή1.Πολεοδομικά μέτρα2.Αστυνομικά μέτρα

•Έργα της τελευταίας περιόδου και έργα που προγραμματίζονται1.Ολυμπιακά έργα2.συγκοινωνιακά3.Παραλίες Αττικής

Επιλεγόμενα:

4

Εισαγωγή:

•Εισαγωγικά χαραχτηριστικά

Εισαγωγικά χαραχτηριστικά για την πόλη- ορισμός της πόλης:Η ιστορία της πόλης, ακολουθεί την ιστορία του ανθρώπου, βήμα προς βήμα,ο σχετικός ρόλος της, αλλάζει μέσα στην όλη παραγωγική διαδικασίαανάλογα. Ο πρωταρχικός ρόλος της πόλης όμως, σωστότερα η ανάγκη πουτη δημιούργησε, παραμένει: η εκπλήρωση των παραγωγικών δραστηριοτήτωνκαι η απ' αυτό επιβαλλόμενη συμβίωση, που προκύπτει ακριβώς από τονκοινωνικό χαρακτήρα του ανθρώπου, κοινωνικό χαρακτήρα που επιβάλλει ηίδια η παραγωγή, τα μέσα και οι σχέσεις παραγωγής. [1](παράρτημα Α)

Τι είναι πόλη:Η πόλη, είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο. Αφορά μία ανθρώπινη δραστηριότητα,και δεν μπορεί να είναι έξω από το κοινωνικό και το οικονομικό πλαίσιο πουκαθορίζει τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η πόλη, είναι μέρος της υλικήςζωής των ανθρώπων, είναι ο χώρος μέσα στον οποίο εκτυλίσσεται έναμεγάλο μέρος της παραγωγικής δραστηριότητας, της πνευματικής πολιτικήςκαι κοινωνικής ζωής.Πέρα απ' αυτό, η συγκρότηση, η μορφή, η διάρθρωση της δηλαδή μέσα στοχώρο, από συγκεκριμένες λειτουργίες που επιτελούνται με συγκεκριμένοτρόπο και με μια συγκεκριμένη μορφή, εξαρτώνται άμεσα και κατ' ευθείαν απότο οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο, σε σχέση βάσης-εποικοδομήματος.Αυτό, έχει σαν συνέπειες, πρώτον, το γεγονός ότι κάθε μεταβολή τουκοινωνικοοικονομικού πλαισίου, επιδρά και μεταβάλει την συγκρότηση τηςπόλης, δεύτερο ότι τα προβλήματα της έχουν τις ρίζες τους στακοινωνικο­οικονομικό προβλήματα, και τρίτο, ότι η κύρια επίδραση είναι απότη βάση προς το εποικοδόμημα, και όχι αντίστροφα.Αλλάζοντας δηλαδή τις σχέσεις παραγωγής και την κοινωνία, αλλάζειαναγκαστικά και η συγκρότηση, η διάρθρωση της πόλης αν επέμβει κανείςόμως στην πόλη, πολύ λίγες και επουσιώδεις θα είναι οι αλλαγές στηνοικονομία και κοινωνία.Η συγκρότηση και η λειτουργία της πόλης είναι ακριβώς η έκφραση στο χώροτου όλου κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, και αντιστοιχεί σε γενικέςγραμμές στις απαιτήσεις αυτής της συγκεκριμένης οικονομικής και κοινωνικήςβάσης, σαν εποικοδόμημά της.

[1] Εισαγωγή στην ιστορία και θεωρία της πόλης. Γ. Μ. Σαρηγιάννης , 2η Έκδοση, Αθήνα 1987

Η ενιαία καλύβα- πόλη για την πρώτη κοινωνική ομάδα. Ουκρανία

Ενιαία καλύβα ενός οίκου.

5

Λέμε σε γενικές γραμμές, διότι σαν στοιχείο, αντικειμενικά είναι πιοδύσκολα μεταβαλλόμενο από τα μέσα ή τις σχέσεις παραγωγής. Σε ένανεπόμενο κοινωνικοοικονομικό σχηματισμό, συνεχίζει να υφίσταται τοκέλυφος του προηγούμενου, (έστω και σε σύγκρουση με το νέο), μέχρινα μετασχηματισθεί σύμφωνα με τις νέες απαιτήσεις.Από την άλλη πλευρά, τα προβλήματα που εμφανίζονται στην πόλη, δενείναι παρά αντανάκλαση στο χώρο, των κοινωνικών προβλημάτων, τωνπροβλημάτων δηλαδή της οικονομικής βάσης. [1]

Στην πόλη βλέπουμε το πλήθος των «πολεοδομικών» προβλημάτων, νααναλύονται σε προβλήματα της οικονομικής βάσης: η κερδοσκοπία στηναστική γη εξαφανίζει τον ελεύθερο χώρο και το πράσινο από τις πόλεις,οι εταιρείες πετρελαιοειδών κερδίζουν από την αλόγιστη κίνηση τωνιδιωτικών αυτοκινήτων περισσότερα από την κίνηση των μαζικών μέσωνμεταφοράς, οι εγκαταστάσεις καθαρισμού αποβλήτων μειώνουν τοποσοστό κέρδους των βιομηχάνων και γι' αυτό δεν λειτουργούν, ηαλλοτρίωση και αποξένωση του κατοίκου από την πόλη του και τοπεριβάλλον του, η εξατομίκευσή του και απανθρωποίησή του, είναι ησυνέπεια της οικονομικής του αλλοτρίωσης.Έτσι, φτάνει κανείς στην πηγή των προβλημάτων της πόλης, τηνκοινωνία και την κοινωνική του βάση. Μπορεί να συγκρίνει τους παλιούςερευνητές με την συνειδητή αναφορά στα κοινωνικά προβλήματα, μετους σύγχρονους που είτε τα αποφεύγουν δίνοντας τεχνοκρατικέςερμηνείες, είτε τα αποπροσανατολίζουν κυριολεκτικά μέσα απόσυγκεχυμένες «κοινωνικές» θεωρήσεις.Η πολεοδομία, η επέμβαση δηλαδή στην πόλη, γεννήθηκε ακριβώς απότην ανάγκη αντιμετώπισης αυτών των προβλημάτων. Είναι γεγονός, ότιαποτελεί μία επέμβαση, από τους ίδιους τους ανθρώπους στοπεριβάλλον τους, επομένως δεν είναι μια ουδέτερη τεχνική ήεπιστημονική δράση, αλλά μια συνειδητή πράξη που εξυπηρετείορισμένες κοινωνικές ομάδες παραγνωρίζοντας ή και βλάπτοντας τιςυπόλοιπες (παράρτημα Β).

[1] Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας, Η Αρχαία Πόλη, για το 1ο και 2ο εξάμηνοτου τμήματος αρχιτεκτόνων, Γ. Μ. Σαρηγιάννης

Η πόλη στη βιομηχανική επανάσταση, κατοικία εργατικής τάξης, slums στο Λονδίνο

6

2. ποιο στάδιο της κεφαλαιοκρατικής αγοράς διανύουμε (παράρτημα Γ)

ειδικά για την ΕλλάδαΟ ελληνικός καπιταλισμός βρίσκεται και αυτός στο τελευταίο στάδιοανάπτυξης, στην κ-μ του βαθμίδα, τον ιμπεριαλισμό.[1] Αυτό είναιαποτέλεσμα των σχέσεων παραγωγής στην Ελλάδα [2], της κατάστασης τουμονοπωλιακού εγχώριου κεφαλαίου με το διεθνές και τους δεσμούς μεταξύτους. Γι’ αυτό και βρίσκεται σε ενδιάμεση και εξαρτημένη θέση στο παγκόσμιοιμπεριαλιστικό σύστημα.[3]

•Κατηγοριοποίηση βασικών χαρακτηριστικών κοινωνικό- οικονομικούσυστήματος

1.πως αυτά κατηγοριοποιούνται βάσει πολιτικής οικονομίας

Πριν γίνει αναφορά λοιπόν στα χαρακτηριστικά της πολεοδομίας και πωςεκφράζονται στον πολεοδομικό σχεδιασμό σημαντικό είναι να ανιχνεύσουμετα χαρακτηριστικά του κ-ο συστήματος και πως αυτά κατηγοριοποιούνταιβάσει πολιτικής οικονομίας.Στο έργο του Λένιν ο Ιμπεριαλισμός [4] αναλύονται τα ξεχωριστά γνωρίσματαγια την εποχή του ιμπεριαλισμού που είναι:-συγκέντρωση παραγωγής-ανάπτυξη μονοπωλίων-εξαγωγή κεφαλαίου-πάλη για κατάκτηση νέων αγορών και σφαιρών επιρροής-διεθνοποίηση οικονομικών σχέσεων-παρασιτισμό, σάπισμα καπιταλισμού-δυνάμωμα των αντιθέσεων ανάμεσα στην εργασία και το κεφάλαιο-όξυνση ταξικής πάλης-δημιουργία υλικών προϋποθέσεων για το πέρασμα στον σοσιαλισμό

[1] Κράτος και κεφάλαιο στην Ελλάδα, Γιάννη Σαμαρά, Σύγχρονη Εποχή.[2]Η καπιταλιστική εκμετάλλευση στην Ελλάδα, Βαθμοί και μορφές, Μελέτες, ΚΜΕ,Σύγχρονη Εποχή.[3] Πρόγραμμα ΚΚΕ, Αθήνα 1996.[4] Ιμπεριαλισμός, Ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, Σύγχρονη Εποχή.

Η σύγχρονη καπιταλιστική Ελλάδα, Αλέκος Παπαλέξης

Χαραχτηριστική δόμηση σύγχρονης ‘μητρόπολης’

7

2.ποια η σχέση των χαρακτηριστικών αυτών με τον αστικό χώρο

Για να ξεκαθαριστεί καλύτερα η σχέση τους με τον αστικό χώρο προτείνεταιμια κατηγοριοποίηση που έχει γίνει ύστερα από παράλληλη μελέτη τηςανάλυσης των χαρακτηριστικών των κ-ο συνθηκών βάσει πολιτικήςοικονομίας και μελετών πάνω σε επιμέρους ζητήματα πολεοδομίας καιπολεοδομικού σχεδιασμού τα οποία έχουν προκύψει στη σύγχρονηκοινωνία, στην Αθήνα, στην Ελλάδα και συνολικότερα στον κόσμο.

Η σχέση είναι η εξής:-συγκέντρωση και συγκεντροποίηση, εμφάνιση μονοπωλίων και η θέσητους στο χώρο της πόλης-χρηματιστικό κεφάλαιο και η χωροθέτηση των συγκροτημάτων τους-εξαγωγή κεφαλαίου, σε διεθνές πλέον φόντο οι οικονομικές σχέσειςτελευταίο στάδιο κεφαλαιοκρατικής αγοράς και οι διεθνείς σχέσεις τηςπόλης-Επιπτώσεις στην πόλη από τις γενικότερες εξελίξεις και μεταλλαγέςτου κ-ο συστήματος:

Τα ζητήματα της πολεοδομίας και του πολεοδομικού σχεδιασμού που θααναλυθούν θα κατηγοριοποιηθούν βάσει αυτών των τριώνχαρακτηριστικών. Χωρίς όμως να σημαίνει αυτό ότι δεν έχουν διαλεκτικήσχέση και με ένα άλλο χαρακτηριστικό.

Παρατηρήσεις για το αντικείμενο της διάλεξης

Η πολεοδομία και ο πολεοδομικός σχεδιασμός κινείται στην εξέλιξη τηςιστορίας ως εποικοδόμημα με βάση το κάθε κ-ο σύστημα. Σήμεραβρισκόμαστε σε μια κοινωνία με καπιταλιστικό τρόπο ανάπτυξης τηςπαραγωγής. Τον τελευταίο αιώνα όμως στην Ελλάδα έχουμε μπει στοανώτατο στάδιο του, τον ιμπεριαλισμό. Αντικείμενο λοιπόν της διάλεξηςείναι η ανίχνευση των ιδιαίτερων- νέων στοιχείων σε επίπεδο πολεοδομίαςκαι πολεοδομικού σχεδιασμού που οφείλονται στις νέες συνθήκες τηςσύγχρονης κεφαλαιοκρατικής αγοράς. Αυτό θα γίνει σε θεωρητικό επίπεδομαζί με παραδείγματα από την πόλη της Αθήνας.

Πολεοδομικό σχέδιο της Κοπεγχάγης, Δανία

Η Αθήνα το 2060 κατά το ΔοξιάδηΠρακτικά Ε. Πανελλήνιου Συνεδρίου Αρχιτεκτόνων, Αθηνά 1974

8

Κοινωνικοοικονομικό (κ-ο) πλαίσιο κεφαλαίου 1:

Εμφάνιση μονοπωλίων- συγκέντρωση- συγκεντροποίηση

Η συγκέντρωση του κεφαλαίου και της παραγωγής, ο σχηματισμός τωνμονοπωλίων:

Η εμφάνιση και η εξάπλωση των μονοπωλίων, η μετατροπή τους σεκυρίαρχη δύναμη, αποτέλεσε το πρώτο και σπουδαιότερο χαρακτηριστικόγνώρισμα του νέου σταδίου του καπιταλισμού, του ιμπεριαλισμού [1](Παράρτημα Α).Τα μονοπώλια εμφανίστηκαν από τον ελεύθερο συναγωνισμό, στον οποίονικούν οι μεγαλύτερες και ισχυρότερες επιχειρήσεις. [2] Σημαίνει, όμως, αυτό,ότι η εγκαθίδρυση της κυριαρχίας των μονοπωλίων βάζει τέλος στοσυναγωνισμό; Οι αστοί οικονομολόγοι προσπαθούν να αποδείξουν, ότι ηεμφάνιση των μονοπωλίων αλλάζει ριζικά τη φύση του καπιταλισμού.Ασφαλώς, με την εμφάνιση των μονοπωλίων άλλαξαν οι μορφές τουσυναγωνισμού καθώς και οι παράγοντες που παίρνουν μέρος σ’ αυτόν.Προηγούμενα ο συναγωνισμός διεξαγόταν ανάμεσα σε εκατοντάδες χιλιάδεςιδιοκτήτες μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Τώρα διεξάγεται:α)ανάμεσα στα μονοπώλια και στις μη μονοπωλιακές ενώσεις,β)ανάμεσα στα ίδια τα μονοπώλια, καιγ)μέσα στα μονοπώλια.

Η οικονομική δύναμη των καπιταλιστικών επιχειρήσεων αυξήθηκεαπροσμέτρητα. Η μονοπωλιακή ένωση σχεδόν ποτέ δεν αγκαλιάζει όλο τονκλάδο. Αλλά ακόμη και όταν το κατορθώσει, πάλι δεν κρατάει πολύ καιρό,γιατί ο ίδιος ο σχηματισμός του μονοπωλίου γεννάει το συναγωνισμό: οιτιμές, τις οποίες καθορίζει το μονοπώλιο, συνήθως είναι τόσο υψηλές, πουγια τις επιχειρήσεις, οι οποίες δεν ανήκουν στη μονοπωλιακή ένωση, είναιαρκετά επικερδές να πουλούν τα ίδια προϊόντα και σε πιο χαμηλές τιμές.Δημιουργούνται νέες επιχειρήσεις που δεν υποτάσσονται στο μονοπώλιο. Τοαποτέλεσμα είναι ότι εμφανίζεται και πάλι συναγωνισμός. Επομένως ταμονοπώλια, που ξεπήδησαν μέσα από τον ελεύθερο συναγωνισμό, δεν τονκαταργούν, αλλά τον τροποποιούν ανάλογα με τις νέες οικονομικέςσυνθήκες, τον αντικαθιστούν με το μονοπωλιακό, που είναι πιο οξύς και πιοάγριος (Παράρτημα Β).

[1] Ιμπεριαλισμός, Ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, Σύγχρονη Εποχή.[2] Πολιτική οικονομία του καπιταλισμού, εγχειρίδιο, Ινστιτούτο οικονομικών πανεπιστημίωντης ΕΣΣΔ, Σύγχρονη Εποχή

Collage από ψηφιακό χάρτη πολεοδομικής παρέμβασης

9

Κεφάλαιο 1:Συγκέντρωση και συγκεντροποίηση, εμφάνιση μονοπωλίων και η θέσητους στο χώρο της πόλης:

•Εισαγωγή:

Στην προσπάθεια αποκρυπτογράφησης της πολεοδομίας και τουπολεοδομικού σχεδιασμού της Αθήνας στη σύγχρονη κοινωνία, σημαντικόείναι να συσχετισθεί με όλη την πορεία της Αθήνας από την ίδρυσή της έωςτώρα ώστε να φανεί η συνέχεια, η αλληλουχία των αλλαγών τουπολεοδομικού σχεδιασμού βάσει των εκάστοτε κοινωνικών συνθηκών καιτων αλλαγών τους.Αναζητώντας την σύγχρονη Αθήνα στον ρου της ιστορίας ξεκινάμε από τηνίδρυση του βασιλείου της Ελλάδας με το πρωτόκολλο του Λονδίνου.[1]Η ανάπτυξη της Αθήνας έγινε νομοτελειακά μπορεί να πει κανείς, σεπροδιαγεγραμμένες και προβλέψιμες πορείες, χωρίς κανένα ποσοστό«τυχαιότητας» στο γενικό σχέδιο της πόλης. Κάθε λειτουργία αναπτύχθηκε σεαναμενόμενη θέση, κάθε κατάσταση χώρου ανταποκρίθηκε στις βασικέςκοινωνικές και οικονομικές σταθερές, βάσει των εκάστοτε κ-ο συνθηκών πουυπήρχαν στην Αθήνα, στην Ελλάδα, και τη σχέση υπεροχής μεταξύ τωντάξεων της περιόδου εκείνης, φεουδάρχες, αστική τάξη και εργατική τάξη(παράρτημα Α).

Άνοιγμα στην εμπορευματοποίηση του αστικού χώρου:

1.Στα χρόνια του Μεσοπολέμου-Εξέλιξη κατοικίας στα χρόνια του Ελ.Βενιζέλου – πρώτοι νόμοι γιασυντελεστή δόμησης και εμπορευματοποίηση του αστικού χώρου και τηςκατοικίας:Το πρώτο χαρακτηριστικό είναι η συγκέντρωση και η συγκεντροποίηση τηςπαραγωγής παράλληλα με την εμφάνιση των μονοπωλίων. Αυτό τοχαρακτηριστικό επιφέρει κάποια ιδιαίτερα στοιχεία στην πολεοδομία και τονπολεοδομικό σχεδιασμό.Μια μεγάλη ομάδα φαινομένων της πολεοδομίας που θα αναλύσουμε σεαυτήν την ενότητα είναι στη βάση του ανοίγματος στην εμπορευματοποίησητου αστικού χώρου. Θα αναλυθεί στη συνέχεια ποια περίοδο άρχισε αυτή νασυντελείται , τι μέτρα πάρθηκαν προς αυτή την κατεύθυνση , πως αυτά ταμέτρα εκφράζονται σε πολεοδομικό επίπεδο στην πόλη της Αθήνας(παράρτημα Β).

[1]Αθήνα, 830-2000, εξέλιξη-πολεοδομία-μεταφορές, Γ. Μ. Σαρηγιάννη, Εκδόσεις Συμμετρία,Αθήνα 2000.

Πανοραμική άποψη σύγχρονης πόλης

Η Αθήνα το 1821, Τραυλός 1960

10

Το κλίμα από τα χρόνια του Βενιζέλου ήταν γενικό και το δίδυμο «εξασφάλισηστέγης-επένδυση» είχε δώσει μια σειρά πολεοδομικών ενεργειών όπως ηίδρυση οικισμών μεσαίων ή ανώτερων εισοδημάτων ή και την απλήκατάτμηση και οικοπεδοποίηση της γης για επένδυση ή και για μελλοντικήοικοδόμηση. [1] Τέτοιου είδους ενέργειες οδήγησαν στην πολυκατοικία καιδευτερευόντως σε μια άλλη μορφή, τις κηπουπόλεις, για παράδειγμα τουΜεσοπολέμου, όπως το Ψυχικό, η Φιλοθέη, η Εκάλη, ή και για μεσαία ήχαμηλότερα εισοδήματα όπως η Κυπριάδου, η Ηλιούπολη η Νέα Σμύρνη.Ήδη από το 1924 ως το1930 είχαν ιδρυθεί έξη Ανώνυμες Εταιρείες μεαντικείμενο κηπουπόλεις στην περιφέρεια της Αθήνας.Λέγεται ότι ο Νόμος της Οριζοντίου ιδιοκτησίας στην Ελλάδα ήταν από τουςπλέον σύγχρονους στην Ευρώπη, καλύτερος ακόμη και από τα πρότυπα σταοποία είχε βασιστεί. Δεν υπάρχει λόγος να αμφισβητηθεί αυτό, με μια όμωςβασική παρατήρηση: Στην Ευρώπη, ο θεσμός χρησιμοποιήθηκε για νααποκτήσουν αυτοτελή ιδιοκτησία οι εξ αδιαιρέτου κάτοχοι ενός αστικούακινήτου, και κανένα από τα μεγάλα κτήρια κατοικιών δεν γκρεμίστηκε για ναξανακτιστεί, και μάλιστα με μεγαλύτερο συντελεστή δόμησης (παράρτημα Γ).Ο νόμος αυτός (Ν3741) αλλά και ο ΓΟΚ του 29 βέβαια, δεν είναι κεραυνός εναιθρία ούτε «αλλαγή πολιτικής» των βενιζελικών κυβερνήσεων. Είναι τοκορύφωμα μίας σειράς ενεργειών οι οποίες οδηγούσαν και οδήγησαν τελικάστην εμπορευματοποίηση της κατοικίας και μάλιστα των μεγάλωνεισοδημάτων και κεφαλαιούχων (παράρτημα Δ).

Και αναλυτικότερα, οι νόμοι αυτοί αποτελούν σταθμό, [2]- Διότι δεν αφορούν απλά μια πτυχή της πολεοδομικής πολιτικής αλλάσχετίζονται (ή πηγάζουν) από ένα γενικότερο οικονομικό πλαίσιο πουεπιβλήθηκε στην Ελλάδα από τις μεγάλες δυνάμεις και το οποίο ευνοούσεεπενδύσεις σε μη παραγωγικούς τομείς όπως η οικοδομή, ουσιαστικά μηανταγωνιστικές σε ξένα συμφέροντα (γεγονός που επαναλήφθηκε το 1952 μετην περίφημη «Έκθεση Βαρβαρέσου» και το 1998 με τις επίσης γνωστέςεκθέσεις Σπράου, αμφότεροι στελέχη της Διεθνούς Τραπέζης).- Διότι ικανοποιούσαν έτσι ταυτόχρονα τις απαιτήσεις μιας μεγάληςεπενδυτικής μερίδας κορυφής της άρχουσας τάξης στην Ελλάδα αλλά και τιςανθούσες ακόμη παροικίες του εξωτερικού, ομάδες που δεν μπορούσανπλέον να επενδύουν σε βιομηχανική παραγωγή, όπως από το 1880 ως το1920.

[1] Πολεοδομικός εκσυγχρονισμός σε ελληνικά πλαίσια, από τα σχέδια πόλης στηνεμπορευματοποίηση της μεγαλοαστικής κατοικίας, ανάτυπο από τα πρακτικά του ΣυνεδρίουΕλ. Βενιζέλος και ελληνική πόλη, Πολεοδομικές πολιτικές και κοινωνικοπολιτικέςανακατατάξεις, Γ. Μ. Σαρηγιάννη, Αθήνα 2005.[2]ο.π.

Άποψη από την πλατεία Κάννιγγος

Σύγχρονο αθηναϊκό τοπίο

11

- Και φυσικά διότι δημιούργησαν έναν συγκεκριμένο τρόπο εκμετάλλευσηςτης αστικής γης και οικοδόμησης ο οποίος ήταν εντελώς εκτός τωνευρωπαϊκών προτύπων που τόσο πιστά ακολουθούσαν οι βενιζελικοίσύμβουλοί του σε κάθε τομέα, αλλά πολύ κοντά σε μια ελληνική αστική τάξηπου γρήγορα έπαιρνε τον δρόμο της μη παραγωγικής δραστηριότητας καιτου χαρακτήρα εξαρτημένης χώρας. Αποβιομηχάνιση και διάλυση του μικρούαλλά ισχυρού βιομηχανικού δυναμικού που αναπτύχθηκε πριν και κατά τονΠόλεμο, εδραίωση επενδύσεων σε μη παραγωγικούς και μη ανταγωνιστικούςτομείς, όπως η ναυτιλία, το εμπόριο και η αστική γη (παράρτημα Ε).Τελικά ο ΓΟΚ του 1929, ενώ προσπαθεί να αμβλύνει τις διατάξεις τουΔιατάγματος του Αυγούστου του 1922, και προσπαθεί να συγκρατήσει τιςπιέσεις των κεφαλαιούχων, τελικά οδηγεί την κατάσταση στον δρόμο τηςπολυκατοικιοποίησης «ελληνικού τύπου».Όπως είναι έτσι φανερό, το δίδυμο των Νόμων 3741/29 και ΓΟΚ/29στοχεύουν άμεσα και απροκάλυπτα στην μετατροπή της αστικής γης σεεμπόρευμα το οποίο μπορεί να αποδώσει μεγάλο κέρδος και ταυτόχροναδίνοντας μεγάλη ασφάλεια στο επενδεδυμένο στην αστική γη κεφάλαιοαπέναντι σε οικονομικές ή πολιτικές ή ακόμη και πολεμικές αναταραχές.Αυτός ήταν και ο λόγος που θεσπίστηκαν οι νόμοι αυτοί, και μάλιστα σεεποχή όπου η Ευρώπη προσπαθούσε να αναστρέψει αυτήν την πορεία πουείχε η ίδια ήδη ακολουθήσει στον 19ο αιώνα, και μάλιστα με όχι και τόσοβάρβαρο τρόπο. (παράρτημα ΣΤ).

2.Εξέλιξη του Γ.Ο.Κ στη σύγχρονη εποχή (1955-1973) [1] :

Ο νέος Γ.Ο.Κ. του 1955 προσπαθεί να καθορίσει λεπτομερώς το προϊόν-κατοικία:1) εισάγει τον συντελεστή δόμησης2) πριμοδοτεί με έναν δειλό τρόπο την ενoπoίηση των μεσαίων οικοπέδων μετο γωνιακό, δίνοντας 15% επιπλέον στον συντελεστή κάλυψης3) θεσπίζει το πανταχόθεν ελεύθερο σύστημα, για την ανάπτυξη τωνπροαστίων4) θεσπίζει μια σειρά μέτρων που πριμοδοτούν τα κέρδη των εργολάβων,όπως τα υπόγεια που δεν υπολογίζονται στην εκμετάλλευση, το δωμάτιο στοδώμα και τις προεξοχές στην πρόσοψη5) καταργεί χρήσιμες διατάξεις θέας και εξαερισμού και ελαχιστοποιεί τουςφωταγωγούς που από 7μ2 γίνονται 0,7μ2.

[1] Αρχιτεκτονικά πρότυπα στην σύγχρονη Αθήνα, Η περίπτωση της αστικής πολυκατοικίας,Η μορφολογία της πόλης, Θεανώ Φωτίου.

Άποψη από την οδό Σόλωνος

Άποψη δρόμου στη σύγχρονη Αθήνα

12

Ο Γ.Ο.Κ. του 73 επαναλαμβάνει τον προηγούμενο. Ψηφίζεται από την δικτατορίαμε διακηρύξεις ότι θα βάλει τέρμα στο χάος των πόλεων. Καταργεί τα μέτρα πουαναφέρονται στον Νόμο 1955/παρ. Α 3'.Το ενδιαφέρον που έχει είναι ότι ενσωματώνει και επεκτείνει μια σειρά νόμων πουθα παίζουν ένα ιδιαίτερο ρόλο στην πολεοδόμηση της Αθήνας και στο μοντέλο τηςπολυκατοικίας.Είναι ο αναγκαστικός Νόμος 395/68 για την αύξηση έως 30% του Σ.Δ., για τηνπολυκατικοποίηση όλων των προαστίων, των μικρών πόλεων μέχρι και τουτελευταίου χωριού, για ελεύθερη δόμηση και για την ελεύθερη σύνθεση. Επιλογήτης δικτατορίας για τον δομημένο χώρο δημιουργεί το πλαίσιο για την εμφάνισητων ουρανοξυστών στην Αθήνα.Σε συνδυασμό με το ΝΔ 1003/71 για ενεργό πολεοδομία (που θεσπίζει σειράπροστατευτικών μέτρων, φορολογικές απαλλαγές, δάνεια, απαλλοτριώσεις κλπ.),προς όφελος εταιριών που θα αναλάμβαναν στεγαστικά προγράμματα μεγάληςκλίμακας ανοίγει τον δρόμο για ένα άλλο τρόπο παραγωγής των πολυκατοικιών.Τα βασικά χαρακτηριστικά που φέρνει στην δόμηση του μοντέλου τηςπολυκατοικίας είναι περίπου τα ίδια με του νόμου 1955. Ενδιαφέρον έχει ησυγκριτική μελέτη των πύργων κατοικίας με τις άλλες πολυκατοικίες γιατί δομούνένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο εκμετάλλευσης στο χώρο.

3.Αντιπαροχή (από το 1930………αναπτύσσεται κυρίως το 1950):

Το σύστημα της αντιπαροχής βόλευε στην διακίνηση κεφαλαίου και στην τόνωσητης αγοράς μέσω της στέγασης της μεσοαστικής κατοικίας χωρίς κρατικήχρηματοδότηση. Με αποτέλεσμα οι λαϊκές μάζες να καταφύγουν αναγκαστικά στηναυθαίρετη δόμηση.Η πολυκατοικία, σχεδόν στο σύνολο της, παρήχθη ως γνωστόν μέσω της

αντιπαροχής. Τα αποτελέσματα στη δομή, τη μορφή και τη λειτουργία της πόληςκαθώς και στις σχέσεις ιδιοκτησίας στον αστικό χώρο, από τη μακρόχρονη καιγενικευμένη εφαρμογή της αντιπαροχής, είναι καθοριστικά και δεν μπορούν νααγνοηθούν για την κατανόηση της νεοελληνικής πόλης.[1]Ο οικονομικός χαρακτήρας της αντιπαροχής -ανεξάρτητα από τη νομική μορφή τηςσχέσης- προσδιορίζεται από το ότι με τη συμφωνία μεταξύ ιδιοκτήτη τουοικοπέδου και εργολάβου εγκαθίσταται μία σχέση ανταλλαγής.Η σχέση αυτή, παρά το ότι εμφανίζεται με την αρχαϊκή μορφή τουαντιπραγματισμού (ανταλλαγή οικοπέδου με κτισμένη επιφάνεια), πρέπει νακατανοηθεί ως σχέση εδάφους – κεφαλαίου, δηλαδή ως σχέση με καθαράκεφαλαιοκρατικό περιεχόμενο. Η αντιπαροχή ουσιαστικά ενεργοποιεί και ρίχνειστην αγορά μικρά κεφάλαια.

[1] Αστική κατοικία: από την πολυκατοικία της αντιπαροχής στα αστικά ακλινητα τουχρηματιστηρίου;, Εισήγηση στο 1ο Αρχιτεκτονικό Συνέδριο, Δεκέμβριος 1999, Ν. Παπαμίχος.

Ογκοπλαστική εξέλιξη αστικής πολυκατοικίας

Η ίδια περιοχή το 1972

Περιοχή στο Κολωνάκι το 1937, με 15 μόνο πολυκατοικίες

13

Η εμφάνιση της αντιπαροχής οφείλεται σε μια σειρά παράγοντες,συγκυριακούς, όπως οι μεταπολεμικές συνθήκες, αλλά και δομικούς, όπωςτα χωρικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της ιδιοκτησίας. Στη συνέχεια, οιπαράγοντες αυτοί διαμόρφωσαν ένα περιβάλλον, που ευνόησε τη γενίκευσητης αντιπαροχής σε όλο τον ελληνικό χώρο και επέτρεψε την τελικήεπικράτησή της στην αγορά αστικής κατοικίας για τρεις δεκαετίες μετά τονπόλεμο, χωρίς να πάψει, ακόμη και σήμερα να βρίσκει ευρεία εφαρμογή. Ηαντιπαροχή υπήρξε παράγωγο αυτών των συνθηκών και λειτούργησεπρωτίστως ως ο πλέον πρόσφορος και αποδοτικός μηχανισμός εισαγωγήςτης γης στην αγορά κατοικίας.Η τυποποίηση αυτή της εμπορικής κατοικίας πήρε τα χαρακτηριστικά μαζικήςπαραγωγής και συνοδεύτηκε από μια συνολικότερη ομογενοποίηση τηςζήτησης, με την κυριαρχία ορισμένων καταναλωτικών προτύπων στον τομέατης στέγης, όσον αφορά τα κατασκευαστικά αλλά και τα τυπολογικάχαρακτηριστικά και τον βασικό εξοπλισμό της κατοικίας.Ο τρόπος αυτός κατασκευής γίνεται πλέον και τρόπος έκφρασης τηςαισθητικής των κτηρίων (παράρτημα Ζ).

Ομογενοποίηση κατοίκησης –δόμησης:

1.Ομογενοποίηση δόμησης – μορφολογία πολυκατοικίας βάσει συντελεστή και όρων δόμησης (Γ.Ο.Κ.)

Ένα άλλο χαρακτηριστικό που εκφράζεται στην πολεοδομία και στονπολεοδομικό σχεδιασμό στη Αθήνα είναι η ομογενοποίηση κατοίκησηςδόμησης. Εκφράζεται τόσο στην κατασκευή κατοικίας- πολυκατοικίας όσο καισε άλλου είδους κτίρια, δημόσια, κτίρια γραφείων και άλλων λειτουργιώνμεγάλης συνήθως κλίμακας όσον αφορά τον όγκο κατασκευής. Βασικέςπτυχές όπως εκφράζεται είναι η μορφολογία της πολυκατοικίας βάσει τουσυντελεστή δόμησης όπως φάνηκε και από την ώθηση παραγωγής κατοικίαςμέσω της αντιπαροχής καθώς και η συνολικότερη ομογενοποίηση τηςδόμησης με σκοπό να εξοικονομηθεί το κόστος υλικών.Η νεοελληνική πόλη συγκροτείται μεταπολεμικά μέσω της μορφολογίας τηςπολυκατοικίας, που υπήρξε η ελληνική εκδοχή της αστικής κατοικίας(παράρτημα Η).Η ανωνυμία αυτής, δίνει νόημα στην εξατομικευμένη αρχιτεκτονική τωνδιακεκριμένων κτιρίων, ενώ η ατομική κλίμακά της ορίζει το μέγεθος τους. [1]Ανωνυμία και ταυτότητα, γενίκευση και μοναδικότητα, ιδιωτικότητα καισυλλογικότητα συγκροτούν τελικώς την πόλη (παράρτημα Θ).

[1] Αστική κατοικία: από την πολυκατοικία της αντιπαροχής στα αστικά ακλινητα τουχρηματιστηρίου;, Εισήγηση στο 1ο Αρχιτεκτονικό Συνέδριο, Δεκέμβριος 1999, Ν. Παπαμίχος.

Το τέλος της αρχιτεκτονικής παράδοσης και της ανθρώπινης γειτονιάς

Χωρίς σχόλια

14

Ως αποτέλεσμα δεσμευτικών πολεοδομικών κανονισμών, στις κεντρικέςπεριοχές των πόλεων τα κτίρια συγκροτούν συμπαγή οικοδομικά τετράγωνα,με συνεχή και ισουψή μέτωπα και ομοιόμορφη οργάνωση όγκων. Έτσιδημιουργείται ένας αστικός ιστός φτωχός σε ποικιλία, αλλά συνεκτικός και μεευδιάκριτα τα δομικά στοιχεία του. Η κτιριακή μονάδα, η πολυκατοικία, είναιένα πολυώροφο κτίριο απλής τυπολογίας, που προκύπτει από την επαλληλίατυπικών μονάδων κατοικίας –τα διαμερίσματα- τοποθετημένων γύρω απότον πυρήνα των κατακόρυφων επικοινωνιών. Οι απλοποιημένες όψεις και ηαπουσία εξατομικευμένων χαρακτηριστικών, η κατασκευαστική καιεκφραστική λιτότητα, καθώς και ο έκδηλος λειτουργισμός και ο ανεπιτήδευτοςορθολογισμός διαμoρφώνoυν σε πολλές περιπτώσεις ένα ορισμένο στυλ, έναιδιαίτερο ύφος και, γιατί όχι, τελικά δημιουργούν μια ορισμένη αισθητικήποιότητα. Στο λειτουργικό επίπεδο, ο τύπος αυτού του κτιρίου εξασφαλίζειευελιξία που επιτρέπει, μαζί με την ευεργετική παρουσία της κατοικίας στακέντρα των πόλεων, τη ζωογόνα ανάμειξη δραστηριοτήτων.Βασικό ρόλο στη διαμόρφωση της πολυκατοικίας παίζουν οι ΓΟΚ και τανομοθετικά διατάγματα.Τα καθοριστικά άρθρα του Γ.Ο.Κ. 1929, για την διαμόρφωση του μοντέλουτης μεσοπολεμικής πολυκατοικίας.Η απουσία δεδομένου συντελεστή κάλυψης, και η μη απαίτηση ενιαίουακάλυπτου χώρου, καθορίζουν τον σχεδιασμό του όγκου της πολυκατοικίας.Έτσι ο χτισμένος όγκος του οικοπέδου προκύπτει με βάση τις διατάξεις, πουαφορούν την ελεύθερη θέα και τον αερισμό των χώρων (παράρτημα Ι).

2.Ομογενοποίηση δόμησης – βάσει εξοικονόμησης κόστους υλικών

Τέλος μεγάλο ρόλο για τη διαμόρφωση των όψεων των κτιρίων παίζει οπροσανατολισμός των κατασκευαστών στο μεγαλύτερο κέρδος. Ωςαποτέλεσμα έχουμε τυποποιημένες κατασκευές, δομικά στοιχεία κ.α. ταοποία βλέπουμε σε άλλες κατασκευές, έργα τα οποία δε συνεισφέρουν στηναισθητική του κτιρίου ούτε σε κάποια λειτουργική ή πρακτική αξία. Απλάαναδεικνύεται η σύνδεση της κατασκευαστικής εταιρίας με συγκεκριμένοκατασκευαστή δομικών και άλλων στοιχείων. Ακόμα αυτό είναι βολικό ότανγίνεται κατασκευή παράλληλη κτιρίων, οπότε και γίνεται ανακύκλωση υλικών,παραγγελίες σε μαζικότερη κλίμακα, άρα και πιο οικονομικά.

Μπλε πολυκατοικία, αρχ. Παναγιωτάκος

Όψη του: The Mall

15

•Υδροκεφαλισμός:

Ανάπτυξη Αθήνας σε σχέση με Ελλάδα-Ο υδροκεφαλισμός στην πόλη της Αθήνας εκφράζεται σε 2 επίπεδα. Πρώτααπ’ όλα φαίνεται από την ανισόμετρη ανάπτυξη της Αθήνας σε σχέσησυνολικά με την Ελλάδα. Αυτό νοείται σε επίπεδο τόσο πληθυσμιακό αλλάκαι πολεοδομικό. Ακόμα στην πόλη της Αθήνας ξεχωρίζουν τρία επίπεδαανάπτυξης του κέντρου. Στην αρχή, το ένα κέντρο της πόλης πουσυγκέντρωνε όλες τις βασικές λειτουργίες της. Ύστερα κάποιες λειτουργίεςπου επεκτάθηκαν ακτινωτά γύρω από αυτό σε κεντρικούς δρόμους λόγω τηςανάπτυξης, της διόγκωσης της, οπότε το κέντρο σιγά σιγά γίνεται λιγότεροπροσιτό στους κατοίκους των γύρω περιοχών και τέλος δημιουργία μικρώντοπικών κέντρων σε νευραλγικά σημεία που εξυπηρετούσαν τηννεοδομημένη ή νεοοργανομένη περιοχή στην περιφέρεια του κέντρου.Ήδη από την προπολεμική περίοδο, το σημαντικότερο τμήμα των κέντρωναποφάσεων της πολιτικής εξουσίας και των σπουδαιότερων οικονομικώνμονάδων της Ελλάδας ήταν συγκεντρωμένο κατά μήκος των λεωφόρων πουσυνδέουν την Ομόνοια με το Σύνταγμα.[1] Στο εσωτερικό του «τριγώνου» πουορίζεται από τις οδούς Πανεπιστημίου - Ερμού,­ Αθηνάς, αναπτύσσοντανσιγά-σιγά εμπορικές δραστηριότητες και υπηρεσίες, προσωπικές και άλλες,που διαφοροποιούνταν κοινωνικά και χωρικά από την παραδοσιακή εστίατων οδών Ερμού - Αιόλου. Η μορφή του οδικού δικτύου και του δικτύου τωνλεωφορειακών γραμμών ευνοούσαν αυτήν την συγκέντρωση. (παράρτημα Κ).Κατά τη διάρκεια των επόμενων χρόνων (1960–1974) παρατηρείται μιαδυναμική ανάπτυξη και ακολουθείται από επιβράδυνση (1974-1980)σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, χωρίς όμως να είναι τεκμηριωμένο.Σίγουρο είναι ότι υπάρχει μετανάστευση προς τις ανεπτυγμένεςκαπιταλιστικές χώρες αλλά και ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του αθηναϊκούπολεοδομικού συγκροτήματος.Η διεθνοποίηση του κεφαλαίου, η επέκταση του ρόλου του μονοπωλίων καισε άλλες περιοχές έφερε νέο διεθνή καταμερισμό της εργασίας καιπαράλληλα η κρατική πολιτική ευνόησαν την εγκατάσταση θυγατρικών τωνπολυεθνικών εταιριών στην χώρα, αλλά επίσης και την ενίσχυση των θέσεωντων μεγάλων ελληνικών επιχειρήσεων που πλέον ήταν παρακλάδια τωνμεγάλων πολυεθνικών όπως φαίνεται και από τον ICAP.

[1] Το κέντρο της Αθήνας και οι φάσεις της εξέλιξής του, Μηνάς Αγγελίδης.

Το σχέδιο πόλης με φυσική ανάπτυξη

16

Μεγάλης σημασίας ήταν ο ρόλος της οικοδομής και των Δημόσιων Έργων,τομείς που χρησιμοποιήθηκαν από το κράτος, διαδοχικά, σαν μέσοαναθέρμανσης και αποθέρμανσης της οικονομίας λόγω και του ρόλου τουκεφαλαίου σε παγκόσμιο πλέον φόντο.Εξάλλου, η διατήρηση της ισορροπίας σε μια κοινωνία ασταθή και «ανοικτήστο εξωτερικό» έκανε όλο και περισσότερο αναγκαίο τον κρατικό έλεγχο τουχρηματοδοτικού κέντρου και, γενικά, την επέκταση δραστηριοτήτων τουκράτους.

Παρατηρούμε επίσης τη διόγκωση του κρατικού τομέα στο σύνολο του. Ηπολιτική προσέλκυσης του ξένου κεφαλαίου και υποστήριξης των μεγάλωνελληνικών επιχειρήσεων προϋπέθετε επίσης την κατασκευή τωναπαραίτητων δικτύων υποδομής. Εξάλλου, η αύξηση των διαστάσεων τωνεπιχειρήσεων των Δημόσιων Έργων, που οφειλόταν στα εκτεταμένα έργαστην Πρωτεύουσα την προηγούμενη περίοδο, τις οδήγησε στο να προτιμούνπλέον έργα μεγάλης κλίμακας. Λαμβάνοντας υπόψη την πολιτική ισχύ τωνμικροϊδιοκτητών στην Αθήνα, για τις απαραίτητες απαλλοτριώσεις στον χώροτου πολεοδομικού συγκρoτήματoς, οι επιχειρήσεις αυτές οδηγήθηκαν στο ναπροτιμούν την βελτίωση των επαρχιακών οδών και επομένως να πιέζουν τοκράτος σ' αυτήν την κατεύθυνση. Η ανάγκη διεύρυνσης και ενοποίησης τηςελληνικής αγοράς, οι ψηφοθηρικοί υπολογισμοί, όσο και μια πραγματικήεπιδίωξη να επιβραδυνθεί η παρακμή της επαρχίας (κύρια τα χρόνια 1963-64) ευνόησαν επίσης την κατά προτεραιότητα επιλογή της κατασκευής μιαςσειράς επαρχιακών οδών, που όμως, στις περισσότερες περιπτώσεις,συνέκλιναν προς τον άξονα Πάτρα-Αθήνα-Θεσσαλονίκη λόγω τουαναβαθμισμένου ρόλου της Θεσσαλονίκης στη Βαλκανική Χερσόνησο, τηςΠάτρας στη Δυτική Ευρώπη και της Αθήνας ως γενικός τοποτηρητής τηςευρύτερης περιοχής. Έτσι ευνοήθηκε η ανάπτυξη και η αναδιάρθρωση τωνδραστηριοτήτων του αθηναϊκού κέντρου:-Η ανάπτυξη δραστηριοτήτων καθαρά διευθυντικών, αλλά και εμπορικών,προσωπικών υπηρεσιών κλπ.-Η αποκέντρωση ορισμένων διευθυντικών δραστηριοτήτων που συνδέονταιπερισσότερο με την παραγωγή (παράρτημα Λ).

Πυκνό οδικό δίκτυο

Παράκτιο οδικό δίκτυο

17

Στο τέλος της δεκαετίας του 1970 πρέπει να επισημάνουμε την ανάπτυξη τουκέντρου του Πειραιά, που λειτουργεί εν μέρει σαν «συμπληρωματικό» τουκέντρου της Αθήνας. Είναι σημαντικός πλέον ο ρόλος του λιμανιού πουκαθορίζεται και από τη σχέση της Αθήνας με την Αφρική, Τουρκία, Βαλκάνια.Πολυάριθμες εταιρίες, ελληνικές και ξένες, κύρια ναυτιλιακές,εγκαταστάθηκαν εκεί, επωφελούμενες από το Νόμο 89/67, που προβλέπεισημαντικές φοροαπαλλαγές. Πολλές είναι αρκετά σημαντικές και έχουνεπεκτείνει την δράση τους και σε άλλους κλάδους. Ο αριθμός τωναπασχολούμενων στο κέντρο του Πειραιά ήταν της τάξης των 75.000 το 1978(από τους οποίους 20.000 απασχολούμενοι σε γραφεία), ενώ οι τιμές της γηςστα τετράγωνα όπου υπάρχουν κτίρια γραφείων αυξήθηκαν γρήγορα στηνδιάρκεια των δεκαετιών του '60 και του '70, φθάνοντας έτσι τις τιμές τωνακραίων τμημάτων του «τριγώνου» της Αθήνας το 1977 (παράρτημα Μ).Ειδικότερα για το αθηναϊκό κέντρο, από τα στοιχεία των απογραφών τουπληθυσμού του 1971 και του 1981 και των απογραφών οικονομικώνδραστηριοτήτων του 1978 και του 1984 για το σύνολο του Δήμου της Αθήνας,όπως και μια σειρά από ποιοτικά στοιχεία, προκύπτει ότι: [1]Μειώνεται σημαντικά (της τάξης του 20%) η απασχόληση στην βιοτεχνία στοκέντρο της Αθήνας και, ακόμα περισσότερο, στο χονδρεμπόριο (περισσότεροαπό 50%). Μένει περίπου σταθερή η συνολική απασχόληση στο λιανικόεμπόριο, ενώ αυξάνεται η απασχόληση στις υπηρεσίες του δημόσιου και τουιδιωτικού τομέα.Στο διάστημα 1981-84 ο αριθμός των απασχολουμένων στο κέντρο τηςΑθήνας είναι της τάξης των 310-320.000 ή 8,7-9,0% του συνόλου τουενεργού πληθυσμού της χώρας (έναντι 4% το 1961 και 9,3% το 1977αντίστοιχα.Έχουμε και άλλες όμως, περισσότερο ποιοτικές, αλλαγές.Η αποσυγκέντρωση των δραστηριοτήτων από την Πρωτεύουσα συμβαδίζειμε την συγκέντρωση των κέντρων αποφάσεων σ' αυτήν και συναρτάται μετην προώθηση του καταμερισμού της εργασίας στις επιχειρήσεις, με πιογρήγορους τώρα ρυθμούς.

[1] Το κέντρο της Αθήνας και οι φάσεις της εξέλιξής του, Μηνάς Αγγελίδης.

18

Οι εταιρίες και τα εργοστάσια μετακινούνται στο επαρχιακό δίκτυο δίπλα στηνεθνική. Αυτό καθορίζεται από το ρόλο της Ελλάδας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη) σευποπρακτορείο των πολυεθνικών για έλεγχο των Βαλκανίων, της ΝΑΕυρώπης και της Βόρειας Αφρικής (παράρτημα Ν).Στα κέντρα λοιπόν που δημιουργούνται είναι σημαντικό να διατυπωθεί τοκρίσιμο ερώτημα αν καλύπτουν τοπικές λειτουργικές ανάγκες. Παίρνοντας γιαπαράδειγμα το γραμμικό κέντρο στην Κηφισίας παρατηρούμε να υπάρχουντελικά λειτουργίες υπερτοπικής σημασίας. Η εξέλιξη των οποίων φέρνει καιτη δημιουργία αυτοτελών περιοχών τύπου Mall που θα αναλυθεί στηνεπόμενη ενότητα, λόγω του ότι υπάρχει στενότερη σύνδεση με τοχρηματιστικό κεφάλαιο από το οποίο και οφείλεται τελικά. (παράρτημα Ξ).Και εδώ είναι το κλειδί της υπόθεσης: Δεν πρόκειται για πολεοδομικήαποκέντρωση όπως είδαμε, αλλά για κεφαλαιοκρατική συγκέντρωση.

Το Σχέδιο βασικού οδικού δικτύου της Ελλάδας έως το έτος 2006, ΥΠΕΧΩΔΕ

19

Κοινωνικοοικονομικό (κ-ο) πλαίσιο κεφαλαίου 2:

Χρηματιστικό κεφάλαιο:

γιατί και πως εμφανίζεται:

Δεν ήταν μόνο το τραπεζιτικό κεφάλαιο που διείσδυε στο βιομηχανικό καισυγχωνευόταν μαζί του. [1] Και τα βιομηχανικά μονοπώλια, που οι τράπεζεςτους προσέφεραν συνεχώς πιστώσεις και άλλες τραπεζιτικές υπηρεσίες,άρχισαν επίσης να επιδιώκουν όλο και περισσότερο να έχουν το καθένα τηντράπεζά τους. Έτσι εμφανίστηκε το χρηματιστικό κεφάλαιο, στο οποίοσυγχωνεύθηκαν πλήρως τα συμφέροντα των τραπεζιτικών και τωνβιομηχανικών μονοπωλίων. Γενικά το χρηματοπιστωτικό σύστημα κυριαρχείστο εμπορικό και το βιομηχανικό. Η εμφάνιση του χρηματιστικού κεφαλαίουαποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ιμπεριαλισμού.

[1] Πολιτική οικονομία του καπιταλισμού, εγχειρίδιο, Ινστιτούτο οικονομικών πανεπιστημίωντης ΕΣΣΔ, Σύγχρονη Εποχή

Σχέση ύψους μεγάλων κτηρίων-προσπάθεια επιβολής μέσω της δόμησης

20

2ο κεφάλαιο:

Χρηματιστηριακό κεφάλαιο και η χωροθέτηση των συγκροτημάτων τους:

•Διαδρομή εξέλιξης του τρόπου επενδύσεων στον αστικό χώρο έως μηπαραγωγικές – χρηματιστηριακές:

1.Ανάπτυξη πόλης – δημιουργία αυτοτελών περιοχών:

Σε συνέχεια των προηγούμενων και λαμβάνοντας υπ’ όψη τον καταλυτικό ρόλοτου χρηματιστικού κεφαλαίου που «σκιάζει» πλέον όλους τους τρόπουςεπενδύσεων, παρατηρούμε σε πολεοδομικό επίπεδο μια νέα μορφήοργάνωσης του χώρου. Η όλο και αμεσότερη ανάγκη για αναζήτηση τωνκερδών στη βάση ότι πλέον τα μονοπώλια είναι αυτά που κατέχουν τα ηνία τηςοικονομίας εμφανίζονται κέντρα υπερτοπικού χαρακτήρα. Πλέον ησυγκέντρωση του κεφαλαίου εκφράζεται και με αντίστοιχη σε πολεοδομικόεπίπεδο σε τέτοιο βαθμό που ένα σημείο- κτίριο/συγκρότημα εμφανίζονταιπολλαπλές λειτουργίες, εμπορίου, ψυχαγωγίας, διαμονής κλπ μεχαρακτηριστικό παράδειγμα συγκροτήματα τύπου Mall.Βλέποντας τι προβλέπει το ΥΠΕΧΩΔΕ με την ίδρυση των τεσσάρωνυπερτοπικών κέντρων που γίνονται όλα σε περιοχές με δημόσια γη και με"αναπτυξιακά" έργα επί θύραις, με προβλεπόμενη δηλαδή αύξηση της τιμήςτης γης μεσοπρόθεσμα. Για το Μαρούσι συγκεκριμένα προβλέπει ένα κέντροδέκα φορές μεγαλύτερο απ ' ότι τα σημερινά κέντρα Μαρουσιού και Κηφισιάςμαζί. [1]Την περίοδο 1970- 2000 η όλη υπόθεση τελικά αφορούσε αρχικά οικοδόμησηγια επένδυση και όχι για χρήση. Με λίγα λόγια προβλέπει μεγάλα κέντρα μεαυξημένο συντελεστή δόμησης, τεράστια κτήρια, δόμηση επάνω στους έωςτώρα αδόμητοuς χώρους, και αναρωτιέται κανείς, γιατί; Είναι απλά και μόνονμια λειτουργία που συσσωρεύει κεφάλαια σε ξένες πολυεθνικές και ελληνικέςκατασκευαστικές εταιρίες που θέλουν να κτίσουν και να πουλήσουν.Συμμάχους έχουν τους μικροεπενδυτές που έχουν κεφάλαια και οι οποίοιεπενδύουν στα κτίσματα καλύτερα απ’ ότι θα επένδυαν στα ομόλογα ή στοΧρηματιστήριο και αυτό το πράγμα λειτουργεί ως ένα βαθμό ως σήμερα.

[1] Πολεοδομικό κέντρο Αμαρουσίου, πολεοδομική αποκέντρωση ή κεφαλαιοκρατικό,Απόσπασμα από τα πρακτικά της ημερίδας του ΑΣΔΑ Περιστέρι, 7/7/1992, Γ. Μ. Σαρηγιάννης.

Όψη του: The Mall

Πανοραμική φωτογραφία του πυκνού οδικού δικτύου

21

Και βλέπουμε ότι ενώ υπάρχουν 30% κενά Καταστήματα, οι τιμές, από ταστοιχεία που έχουμε, ανεβαίνουν σε κάθε πώληση ακόμη και κενούκαταστήματος, και εξηγούνται έτσι οι τιμές των δυόμισι εκατομμυρίων τοτετραγωνικό μέτρο.Θέλουν 450 στρέμματα διοίκησης και εμπορίου στο Χαïδάρι; Τι χρειάζονται250 στρέμματα για ξενοδοχεία στο Xαϊδάρι για το αεροδρόμιο των Σπάτων;[1]Αυτό σημαίνει 30.000 θέσεις εργασίας, σημαίνει 100.000 κατοίκους, είναι μιαπόλη σαν την Πάτρα. θα αποσυμφορηθεί το κέντρο της Αθήνας όταν θαέρθουν 30.000 κάτοικοι από τα κέντρο της Αθήνας; (αν θα έρθουν), θααποσυμφορηθεί η Αθήνα που έχει 650.000 πληθυσμό συνεχώς μειούμενοαπό Αθηναίους και αυξανόμενο από ξένους πρόσφυγες από κάθε,ταλαιπωρούμενη χώρα της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής;Εκεί είναι το πρόβλημα της Αθήνας, και όχι στη σχέση της με την περιφέρειάτης, και με την υπόλοιπη Ελλάδα -αν μιλάμε για άλλης κλίμακαςαποκέντρωση; ή θα συνεχίσουμε να καταστρέφουμε την -όση έχει απομείνει-πράσινη ζώνη των πρoαστίων με νέες θηριώδεις κατασκευές καισυσσωρεύσεις οικοδομικών όγκων και λειτουργιών, μεταφέροντας ταπροβλήματα του κέντρου της Αθήνας στην εκάστοτε περιφέρεια (σήμερα τοΜαρούσι, αύριο ο. Άγιος Στέφανος, μεθαύριο ο Kάλαμoς) απλά και μόνοεπειδή εκεί είναι κερδοφόρες οι οικοδομικές επιχειρήσεις;Κάνοντας έναν υπολογισμό που έχει γίνει από το 1965. Αθροίζοντας τουςπροβλεπόμενους πληθυσμούς των πόλεων για τις οποίες εκπονούσαν τότεμε εντολή του Υπουργείου αρχιτεκτονικά γραφεία τα Ρυθμιστικά τους σχέδια,τους αθροίζουμε και βγάζουμε έναν πληθυσμό Ελλάδος είκοσι εκατομμύρια!Αν τώρα αθροίσουμε για τα δεκαπέντε κέντρα αυτά τις νέες θέσεις εργασίαςθα βρουν γύρω στις 800.000 κατοίκους, και νομίζω ότι αυτό θα πρέπει ναμας προβληματίσει.Το ΥΠΕΧΩΔΕ καθορίζει στο Μαρούσι δεκαπλάσια έκταση για νέο κέντροαπό όσο έχει σήμερα το εμπορικό κέντρο του Μαρουσιού και της Κηφισιάςμαζί. Να χτιστεί τι εκεί; Απλώς να κτίσουν για να πουλήσουν, τίποταπαραπάνω.Από το 1990 και μετά όμως έχουμε το γεγονός να εμφυτεύονταιπολυλειτουργικά κέντρα τύπου Mall, Village στο Ρέντη και αλλού, ΙΚΕΑ. Αυτάεκφράζουν ακριβώς τη συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, όταν ανοίγει έναςτέτοιος χώρος παρατηρούμε να κλείνουν παράλληλα 100δες μικρομάγαζα.

[1] Πολεοδομικό κέντρο Αμαρουσίου, πολεοδομική αποκέντρωση ή κεφαλαιοκρατικό,Απόσπασμα από τα πρακτικά της ημερίδας του ΑΣΔΑ Περιστέρι, 7/7/1992, Γ. Μ.Σαρηγιάννης.

22

Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου τύπου σε άλλη χώρα με ανεπτυγμένοακόμα περισσότερο τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής είναι η συγκρότησητης Defense στα περίχωρα του Παρισιού[1] (παράρτημα Α), Docklands στοΛονδίνο και αλλού.

2. Εταιρείες χρηματιστηριακές – μη παραγωγικές:

Χαρακτηριστικό αυτού του τύπου επένδυσης είναι η επένδυση δομημένουχώρου σαν να είναι μετοχή σε χρηματιστήριο. Επένδυση η οποία έχειξεφύγει κατά πολύ από την παραγωγική διαδικασία και κινείται πλέον σεχρηματιστηριακό επίπεδο.Ο τρόπος λειτουργίας – μορφής του χρηματο-πιστωτικού συστήματος έχειπεράσει και στην δόμηση της Αθήνας και όχι μόνο. Κτήρια χτίζονται όχι γιαλόγους στέγασης αλλά για κάλυψη αυτής ακριβώς της ανάγκης, τηςεπένδυσης του χρηματηστηριακού κεφαλαίου. Με αποτέλεσμα βλέπουμεκτήρια να μένουν άδεια χωρίς να στεγάζουν κάποιες λειτουργικές ανάγκες(παράρτημα Β).

•Γαιοπρόσοδος

Οι περισσότερες θεωρίες που εξηγούν την εξέλιξη των τιμών της αστικής γηςπροϋποθέτουν την ύπαρξη ενός συστήματος προτίμησης των ατόμων ή τωνοικονομικών μονάδων για ορισμένες θέσεις μέσα στην πόλη.[2] Αυτή η οπτικήόμως δεν τους επιτρέπει να φτάσουν στον κοινωνικό χαρακτήρα της αστικήςγαιοπροσόδου, που αναδεικνύεται από τον Marx, ο οπίος τοποθετεί σανσυνθήκες δημιουργίας μιας αστικής γαιοπροσόδου σε ένα συγκεκριμένοοικονομικό τομέα, δυο κοινωνικές συνθήκες:1.Η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου που επενδύεται σ' έναν τομέα πρέπεινα είναι κατώτερη από την οργανική σύνθεση του κοινωνικού κεφαλαίου.Οπότε, η αξία των προϊόντων αυτού του τομέα (αντικαθιστώμενο κεφάλαιο +κέρδος που προέρχεται από το προϊόν) θα είναι κατώτερη από την τιμήπαραγωγής του (αντικαθιστώμενο κεφάλαιο + μέσο κέρδος) και συνεπάγεταιτην δημιουργία ενός υπερκέρδους.

[1] Το έκτρωμα του Défence στο Παρίσι χαρακτηριστικό παράδειγμα της επέμβασης τουκρατικομονοπολιακού καπιταλισμού στην πολεοδομία, Συνέπειες στην αστική ζωή της πόληςκαι την καταστροφή του περιβάλλοντος, Νίκος Κονδυλάτος.[2] Το κέντρο της Αθήνας και οι φάσεις της εξέλιξής του, Μηνάς Αγγελίδης.

Χωροθέτηση της Defense στο Παρίσι

Υψηλή δόμηση σε τυπικό κέντρο μεγαλούπολης

23

2. Μια δύναμη ανεξάρτητη από το κεφάλαιο, το μονοπώλιο των ιδιοκτητώνγης πάνω στο έδαφος τους, εμποδίζει την ελεύθερη κυκλοφορία τωνκεφαλαίων και επομένως την εξίσωση της αξίας και της τιμής παραγωγής.Στις μεγάλες πόλεις των καπιταλιστικών χωρών, τα οικόπεδα του κέντρουέχουν καταληφθεί από τις διάφορες διανοητικές δραστηριότητες τουκεφαλαίου και του κράτους, από το εμπόριο κλπ. Η αυτοματοποίηση, καισυχνά και η μηχανοποίηση, είναι σχετικά καθυστερημένες σ' αυτές τιςδραστηριότητες και, κατά συνέπεια, η οργανική σύνθεση του αντίστοιχουκεφαλαίου είναι σχετικά χαμηλή. Από την άλλη πλευρά, στις περισσότερεςπεριπτώσεις, τα οικόπεδα του κέντρου, είναι, στην πλειοψηφία τους, σταχέρια ιδιωτών ιδιοκτητών. Έτσι, υπάρχουν οι συνθήκες δημιουργίας μιαςαστικής γαιοπροσόδου σ' αυτόν τον τομέα.Η δομή του συστήματος των μεταφορών της Πρωτεύουσας δεν επέτρεπε στοκέντρο να αναπτυχθεί παρά μόνον καθ' ύψος και κατά ομόκεντρους κύκλους,στα κοντινότερα τμήματα των συγκεντρικών οδικών αξόνων, που είχαν εν τωμεταξύ διανοιγεί. Οι τιμές της γης σε όλο το κέντρο αυξάνονταν γρήγορα,όπως φυσικά και οι τιμές των οικοπέδων του κέντρου που ανήκαν στιςτράπεζες και στους «παραδοσιακούς» ιδιοκτήτες. Όμως, όπως και στηνπροηγούμενη περίοδο, το ποσοστό αυτών των δυο ομάδων ιδιοκτητών στοσύνολο της γαιοπροσόδου μειωνόταν, σε όφελος των εργολάβων, που ήτανσυνήθως μικρομεσαίες επιχειρήσεις και αυτών που αγόραζαν οικόπεδα καιγραφεία ή διαμερίσματα στο κέντρο, στις δεκαετίες του '50 και του '60, καιπου προέρχονταν κύρια από τα μεσαία και τα μικροαστικά στρώματα.Εάν δεχθούμε ότι το κέντρο είναι ένα ιδιαίτερο αποτέλεσμα του σχηματισμούτων αστικών συγκεντρώσεων, που αυξάνει δυσανάλογα την«παραγωγικότητα» των δραστηριοτήτων που εγκαθίστανται εκεί, μπορούμενα υποστηρίξουμε ότι, στην περίπτωση των οικοπέδων του κέντρου, «ηεπιθυμία για την αγορά και η δυνατότητα για την πληρωμή των αγοραστώναποκτούν καθοριστική σημασία στην διαμόρφωση των τιμών. Στη βάσηαυτής της κοινωνικής σχέσης θεμελιώνεται ο ιδιαίτερος χαρακτήρας τηςγαιοπροσόδου του κέντρου και εξηγείται η απότομη πτώση των τιμών τηςγης, όσο απομακρυνόμαστε από την «καρδιά» (τον πυρήνα) του κέντρου.

Τυπική πόλη στη Αμερική με πυκνοδομημένο επιχειρηματικό κέντρο και οικιστικές περιοχές χαμηλής δόμησης

24

Η αισθητή αύξηση των δραστηριοτήτων γραφείου και των άλλωνδραστηριοτήτων (μικρεμπόριο, βιοτεχνία κλπ.) στο αθηναϊκό κέντρο, όπωςκαι η δυναμική ανάπτυξη του τομέα της οικοδομής, στο σύνολο του, την ίδιαπερίοδο, επιτάχυναν την ανακατασκευή του κέντρου και των πλησιέστερωντμημάτων των ακτινικών προεκτάσεών του. Κατά συνέπεια, οι τιμές της γης,σε σταθερές τιμές αυξήθηκαν και όμοια αυξήθηκε και το τμήμα πουαντιστοιχούσε στους πιο πρόσφατους ιδιοκτήτες ακινήτων του κέντρου καιτους εργολάβους.Η εμφάνιση της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα έγινε αρκετά απότομα, γιατίσυνδέθηκε με την υπερθέρμανση της οικονομίας το 1973, πράγμα πουοφειλόταν κατά μεγάλο μέρος στην υπέρμετρη διεύρυνση του τομέα τηςΟικοδομής και των Δημοσίων Έργων.Μετά το 1973, επέρχεται η κρίση του πετρελαίου με την παράλληλη ύφεσηστον τομέα της Οικοδομής. Η ανακατασκευή και η επέκταση του κέντρουσυνεχίζονται, αλλά με πιο αργό ρυθμό. Αντίθετα, ενισχύεται ηαποσυγκέντωση κατά μήκος των ακτινικών προεκτάσεων του κέντρου(Λεωφ. Κηφισίας, Συγγρού κλπ). Αυτή η εξέλιξη εξηγεί την επιβράδυνση τηςαύξησης των τιμών της γης στο κέντρο. Έχουμε στασιμότητα και ελαφράμείωση των τιμών στο παλιό κέντρο και αύξηση στις περιοχές επέκτασης τουκέντρου.

Χαραχτηριστική περιοχή γραφείων υψηλού κόστους και δόμησης, Σίδνευ, Αυστραλία

25

Κοινωνικοοικονομικό (κ-ο) πλαίσιο κεφαλαίου 3:

Επιπτώσεις στην πόλη από τις γενικότερες εξελίξεις και μεταλλαγέςτου κ-ο συστήματος:

Η σύγχρονη μορφή του καπιταλισμού καθορίζεται από τις σχέσεις τωνδιεθνών και των εθνικών μονοπωλίων.[1] Το αποτέλεσμα είναι η ανάγκηδιεύρυνσης των αγορών, δηλαδή το εδαφικό μοίρασμα των χωρών από τουςπολυεθνικούς ομίλους. Αυτό συντελείται μέσω του αποικιακού συστήματοςαλλά και μέσω της σχεδιασμένης εξάρτησης μικρών χωρών από τιςυπερδυνάμεις. Συγκεκριμένα η εξάρτηση της Ελλάδας, (Αθήνας καιΘεσσαλονίκης) από τις μεγάλες χώρες και παράλληλα ο αναβαθμισμένοςρόλος της Ελλάδας σε υποπρακτορείο στα Βαλκάνια και στις γύρω περιοχέςεκφράζει την κατάσταση αυτή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αλλάξει η μορφήτης πόλης με τα έργα που γίνονται, (μικρά ή μεγάλα). Για την επιβολή τωνσχεδίων της, η άρχουσα τάξη επιστρατεύει μέτρα καταστολής, δημιουργείμεταναστευτικό ρεύμα για φτηνό εργατικό δυναμικό. Αποκρυσταλλώνεταιλοιπόν χωρικά εντονότερα η ταξική της διάσταση.

[1] Πολιτική οικονομία του καπιταλισμού, εγχειρίδιο, Ινστιτούτο οικονομικών πανεπιστημίωντης ΕΣΣΔ, Σύγχρονη Εποχή

Συναλλαγές σε διεθνές πλέον φόντο

26

3ο κεφάλαιο:Επιπτώσεις στην πόλη από τις γενικότερες εξελίξεις και μεταλλαγές του κ-ο συστήματος:

•Παρατηρήσεις πάνω στην ταξική διάσταση της πόλης

Η ανάπτυξη της πόλης γίνεται πάνω σε ταξικό κριτήριο. Το σύστημα δημιουργείμια πόλη “έκτρωμα”, με την αλόγιστη καταστροφή της από το κεφάλαιο. Μπροστάστο κέρδος που θα του επιφέρουν οι διάφορες δραστηριότητες του, για τηνκαλύτερη εκμετάλλευση της γης της, δε λογαριάζει τίποτα. Οικοπεδοποιεί μεγάλακομμάτια γης, καταστρέφει τους χώρους πρασίνου στην πόλη και τα δάση,θυσιάζονται τα πάντα, ακόμα και η ίδια μας η ζωή σε ένα υγιές περιβάλλον.Διαχωρίζει και χωρικά τα κοινωνικά στρώματα (παράρτημα Α). Στα καλά προάστια ηαστική τάξη και στις φτωχογειτονιές του κέντρου και στα μη προνομιούχαπροάστια η εργατική τάξη. (παράρτημα Β)Αστοί → της παρυφές των πόλεων (δέντρα και προστασία από seciourity)Εργατική τάξη → στο κέντρο των πόλεων (όχι δέντρα, κυκλοφοριακό χάος,μόλυνση)

1.Καλά προάστια – Αστοί:Όπως ήδη ειπώθηκε οι αστοί κατοικούν στα καλά προάστια, τα οποία βρίσκονταισε καλή τοποθεσία, έχουν καλό κλίμα, πράσινο, ίσως θάλασσα και είναιαπομονωμένα από τη βουή της πόλης. Είναι με άλλα λόγια στις πλεονεκτικότερεςθέσεις της πόλης. Σήμερα αυτές εντοπίζονται στις παρυφές της πόλης. Γλυφάδα,Βούλα, Διόνυσος, Ερυθραία. Περιοχές όπως η Κηφισιά, η Εκάλη, το Ψυχικό και ηΦιλοθέη, είχαν πάντα την ιδιαίτερη προτίμηση των αστών. (παράρτημα Γ)Αυτοί που καταστρέφουν το περιβάλλον, τα δάση, το οξυγόνο, δεν είναι στηνπραγματικότητα οι ίδιοι που καταβάλουν αξιέπαινες προσπάθειες να «οξύνουν»την οικολογική μας ευαισθησία, δίνοντας μαθήματα οικολογικής συμπεριφοράς,ξεκινώντας ήδη από τα σχολεία και τις παροιμιώδεις αναδασώσεις.Ο διαχωρισμός ανατολικής και δυτικής Αθήνας [1] υπάρχει χρόνια. Ανατολικά οικατοικίες της άρχουσας τάξης και δυτικά οι βιοτεχνίες, τα εργαστήρια, οιφτωχογειτονιές και το ανθυγιεινό περιβάλλον. Σήμερα αυτές οι περιοχές είναιπυκνοδομημένες και το περιβάλλον είναι ασφυκτικό.Ένα νέο φαινόμενο είναι η δημιουργία κλειστών περιοχών περιτοιχισμένων με τηνπροστασία ειδικών φρουρών και κυκλώματος παρακολούθησης. Της Η.Π.Α. ήδηλειτουργούν τέτοιες περιοχές καθώς και στην Κωνσταντινούπολη. Αυτή είναι ηάλλη πόλη για μία ελίτ, που αποκόπτει εντελώς την άλλη πόλη. Θυμίζει ταπεριτειχισμένα παλάτια , που οι λαϊκές μάζες ζούσαν στον περίγυρο αυτού, σεάθλιες συνθήκες ενώ εντός των τειχών , απολάμβαναν τα μεγαλεία τους.

[1] «Αθήνα 1830-2000» σελ.66, Γ.Σαρηγιάννη

Κατοικία στα βόρεια προάστια

Άποψη δρόμου στα βόρεια προάστια

27

2.Κέντρο πόλης:Η άρχουσα τάξη προσπαθεί να αποσυνθέσει και να κατακερματίσει τιςκοινωνικές ομάδες, σε διάφορα σημεία της πόλης. Τις εξωστρακίζει από τοκέντρο της πόλης, μαζί με άλλες “περιθωριακές” ομάδες, σε περιοχές μεχαμηλή αξία γης και τις κρατάει απομονωμένες από τον υπόλοιπο αστικό ιστό(κάθε μορφή παραγκουπόλεων, προσφυγικών ή άλλων ¨παράνομων¨ -περιθωριακών οικισμών), ώστε να μην υπάρχουν εστίες αναβρασμού,κοινωνικών διεργασιών και αναταραχών, που θα αμφισβητήσουν και θαεναντιωθούν στην εξουσία αυτή.Η Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων (ΕΑΧΑ) είναι μια σημαντική κίνηση αλλάδεν αρκεί. Γίνεται με σπασμωδικές κινήσεις, καθώς αποβλέπει κυρίως στηντουριστική ανάδειξη των χώρων και στην αξιοποίησή τους με πολιτιστικέςδραστηριότητες, ξεχνώντας τη βαθύτερη πολιτιστική επίδραση του έργου.Το αποτέλεσμα είναι η χειροτέρευση της ποιότητα ζωής των κατοίκων, ησυρρίκνωση του ελεύθερου και δημόσιου χώρου.Από την άλλη οι διάφορες χρήσεις της που υπήρχαν μέσα σε αρχαιολογικούςχώρους δεν εκδιώχθηκαν.Π.χ. Με πρόσχημα τους Ολυμπιακούς Αγώνες διατηρήθηκαν οι αθλητικέςεγκαταστάσεις από το χώρο του Ολυμπίου, αντί να τον απελευθερώσουν,ώστε να συνεχιστεί η αρχαιολογική έρευνα και να ενταχθεί ολόκληρη ηπεριοχή στην ΕΑΧΑ. Αντ’ αυτού στην περιοχή εγκαταστάθηκαν και άλλανυχτερινά μαγαζιά και καφέ, που λειτουργούν παράνομα στους αθλητικούςχώρους του Εθνικού[1].

[1] «Πολεοδομικές παρεμβάσεις στην Αθήνα» Συμπαράταξη για την Αθήνα. Λ. Αυδής

Πλ. Ενικής Αντίστασης (Κοτζιά)

Σκίτσο αρχαίας αγοράς

28

Τι χρειάζεται τελικά η πόλη της Αθήνας;Χρειάζεται να τονωθεί η επικοινωνία της πόλης με τα μνημεία της, την ιστορική της μνήμη, με ότι πρέπει να αποτελεί παράγοντα διαμόρφωσης της συνείδησης του κατοίκου της πόλης. Όλα αυτά όχι επετειακά αλλά καθημερινά, με τη λειτουργία της μέσα στην πόλη, με την αναβάθμιση των λαϊκών συνοικιών, με το να αποτελεί έναν ενιαίο ζωντανό οργανισμό και όχι ένα άθροισμα συνοικιών και λειτουργιών.Αρκετά «μεγάλα έργα» όπως, η Όπερα του κ.Λαμπράκη στο πάρκο Ελευθερίας,το μουσείο Γουλανδρή στο πάρκο Ριζάρη, ο υπόγειος σταθμός αυτοκινήτων στηδιασταύρωση Ριζάρη και Βασιλέως Κωνσταντίνου αποτυπώνουν μια συνολικήαντίληψη του τι αλλαγές στην πόλη χρειάζεται η άρχουσα τάξη.Π.χ. Με την πεζοδρόμηση του εμπορικού τριγώνου και της εκκαθαρίσειςμικροπολιτών στο Μοναστηράκι γίνεται ταξική εκκαθάριση του κέντρου.Με την ανάπλαση του Ψυρρή διώχνονται οι παραδοσιακές δραστηριότητες(εμπορικές, βιοτεχνικές κτλ) συνήθως όχι οι όχλουσες και εγκαθίστανται κέντραδιασκέδασης. Δεν υπάρχει χώρος για τα στρώματα που μέχρι πρότινοςεργάζονταν εκεί.Οδηγούμαστε σε μια πόλη απομονωμένων συνοικιών και αποκλεισμού τωνλαϊκών στρωμάτων από το μεγαλύτερο μέρος του κέντρου. Στο κέντρο ηκυκλοφορία ενθαρρύνεται άρα και η κατασκευή ιδιωτικών υπόγειων σταθμώναυτοκινήτων (Βαρβακείου, Κλαυθμώνος, Δημαρχείου, Κάνιγγος, Ριζάρη).(παράρτημα Δ)

Είσοδος Ζαππείου (από Λ. Αμαλίας)

Η επόμενη μέρα της περσινής φωτιάς σε δάσος της Χαλκιδικής

Ποδηλάτης στην πλ. Κάνιγγος

29

• Μετανάστες:

Το καπιταλιστικό σύστημα προβάλει την ανάγκη του για ένα φτηνό ευέλικτοεργατικό δυναμικό, γρήγορα αναλώσιμο και αντικαταστάσιμο από άλλο. Είναιλοιπόν ευκολότερο και πάνω απ’ όλα οικονομικότερο να το βρει σταμεταναστευτικά στρώματα της κάθε χώρας. Δημιουργεί τις κατάλληλεςπροϋποθέσεις, ώστε να αξιοποιήσει το μεταναστευτικό κύμα, που βρίσκεταιπρος αναζήτηση δουλείας και καλύτερης τύχης, που το ίδιο το σύστημα τογεννά. Εκδιώκει τα κατώτερα στρώματα προς άλλες πόλεις ή χώρες, λόγωεξαθλίωσης, μη εύρεσης εργασίας (οικονομικοί μετανάστες), ή και λόγωπολιτικών πεποιθήσεων (πολιτικοί πρόσφυγες). Είναι δεδομένο ότι τοκεφάλαιο και η αστική τάξη, στο σύστημα των ταξικών ανισοτήτων, θέλει ναεκμεταλλεύεται την εργατική δύναμη των μεταναστών καθώς και όλης τηςεργατικής τάξης. Πως άλλωστε θα επιβιώσει αν όχι από την υπεραξία τωνεργαζομένων;Στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Αθήνα είχαμε και έχουμε εισροή μεταναστών.Είτε με τη μορφή των προσφύγων, των εσωτερικών μεταναστών, είτε τωνεξωτερικών, ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες που επικρατούν στις χώρεςαπό τις οποίες εκδιώκονται. Αυτό εκφράστηκε στην πολεοδομία:Για τους πρόσφυγες, με την ανέγερση πρόχειρων κατοικιών, σε κοινή περιοχήεγκατάστασης τους (παράρτημα Ε). Το κράτος ελάχιστα μερίμνησε για τηναποκατάσταση τους. Έγιναν ελάχιστες ανεγέρσεις προσφυγικών κατοικιών(καλύφθηκαν 3-5% των αναγκών) ενώ οι περισσότεροι παρέμειναν στις άθλιεςκατοικίες.Έπειτα από 50 χρόνια οι πρόσφυγες μεταστεγάστηκαν σε νέες μορφέςοργάνωσης του χώρου, στις πολυκατοικίες. Οι εκτάσεις που κατείχαναπαλλοτριώθηκαν και δόθηκαν αντιπαροχή. Από την επιφάνεια της γης,βρέθηκαν αρκετά μετρά πάνω από αυτή, κλεισμένοι σε ένα διαμέρισμα –κλουβί.Οι εσωτερικοί μετανάστες (παράρτημα ΣΤ), μετά τη δεκαετία του ’50εγκαταστάθηκαν κατά χιλιάδες[1] στις Δυτικές συνοικίες του Λεκανοπεδίου, μεαυθαίρετες κατασκευές (παράγκες. χαμόσπιτα),. Την περίοδο αυτή ιδρύθηκε οΑΟΕΚ[2] (Αυτόνομος Οργανισμός Εργατικής Κατοικίας) με σκοπό τηνανέγερση εργατικών κατοικιών ο οποίος κάλυψε ελάχιστες από τιςυπάρχουσες ανάγκες για λαϊκή στέγη (μόλις το 3% σε όλη την Ελλάδα).

[1] «Διάπλους» τεύχος 18, «Πόλεις μέσα στην πόλη - Η Αθήνα των μειονοτήτων»,Γ.Σαρηγιάννης[2] «Πόλη και χώρος από τον 20ο στον 21ο αιώνα» Τιμητικός τόμος για τον Α.Αραβαντινό.,Γ.Σαρηγιάννης

προσφυγικά

Προσφυγικά Λ. Αλεξάνδρας

30

Κάποιες από αυτές πραγματοποιήθηκαν σε περιοχές της Ν.Φιλαδέλφειας, τηςΚαλλιθέας. Από την άλλη ο ΑΟΟΑ (Αυτόνομος Οικοδομικός ΟργανισμόςΑξιωματικών) κάλυψε το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών της με τη δημιουργία τουοικισμού Παπάγου και αργότερα με παροχές κατοικιών και δανείων.Γίνεται απολύτως κατανοητό ποια πολιτική εξυπηρετούσε ο καθένας από τουςοργανισμούς και αν ήθελαν να μεριμνήσουν για την πληθώρα των μεταναστών.Μήπως σήμερα έχουν αλλάξει τα δεδομένα; Πόσες νέες εργατικές εστίες έχουνκατασκευαστεί από τότε για να καλύψουν της συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες γιαλαϊκή στέγη; Από την άλλη πόσες είναι οι ανεγέρσεις οικοδομών των ιδιωτικώνκατασκευαστικών εταιρειών;Οι εξωτερικοί μετανάστες (παράρτημα Ζ), που σήμερα προσδιορίζεται ότι διαμένουνστην Αθήνα πάνω από 40 εθνότητες έχουν οδηγηθεί σε διάφορα σημεία τουκέντρου αλλά και άλλων υποβαθμισμένων περιοχών. Έχουν οργανώσει δικές τουςαγορές, ανάλογα με την εθνότητά τους (κυρίως στο τρίγωνο Πειραιώς-Σοφοκλέους-Σωκράτους).Οι μετανάστες επιλέγουν το χώρο εγκατάστασής της με τρία κριτήρια:Να μένουν κοντά σε δικούς τους ανθρώπους, κοντά στη δουλειά τους και σεκατοικίες χαμηλού κόστους.Οι ξένοι μετανάστες μαζί με τους ντόπιους εργαζόμενους, δηλαδή όλη η εργατικήτάξη, πρέπει να παλέψουν ενιαία για ίσα δικαιώματα στη δουλειά, τη στέγαση, τηζωή, για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση, μέσα από τα σωματεία τους. Χρειάζεταισυντονισμένη ταξική πάλη για την ανατροπή του συστήματος, που γεννά καιεπιτείνει αυτά τα φαινόμενα πολεοδομικού σχεδιασμού.

Φαρκαδόνα. Η περιοχή του στρατοπέδου αμέσως μετά την εγκατάσταση τωνΠαλιννοστούντων 1993

Ταμπέλα Κουρδικού εστιατορίου στο κέντρο

Ουρά σε υπηρεσία του υπ. Εξωτερικών για άδεια παραμονής μεταναστών

31

•Καταστολή

Οι συνθήκες στο καπιταλιστικό σύστημα, είναι τέτοιες που επιτάσσουν απόπλευράς εξουσίας την αντιμετώπιση, όσων αντιτίθενται σ’ αυτή. Με το πέρασματων χρόνων οι συγκρούσεις οξύνονται. Για να αντιμετωπίσει τις συγκρούσειςαυτές, η εξουσία, αλλά πολύ περισσότερο να της προλάβει, παίρνει τακατάλληλα μέτρα καταστολής.Τα μέτρα αυτά μεταξύ άλλων είναι και πολεοδομικού αλλά και κατασταλτικούχαρακτήρα.

1. Πολεοδομικά μέτρα καταστολής:Τα μέτρα αυτά λαμβάνονται σε μια προσπάθεια της άρχουσας τάξης στηνπροσπάθεια της να αποδυναμώσει τον αντίπαλό της στα χωρικά πλαίσια τηςπόλης. Δηλαδή να αποκρίνει από τον πυρήνα των πόλεων τις δυνάμεις εκείνες,που μπορούν να προκαλέσουν κοινωνικές αναταραχές, καθώς βρίσκονται στοναντίποδα της ασκούμενης πολιτικής, διασκορπίζοντάς τες σε διαφορετικέςπεριοχές κατορθώνει να σπάσει την κοινωνική τους συνοχή και να αποφύγει μιαδυσάρεστη γι’ αυτή κατάσταση.Αυτό το κατορθώνει με μέτρα αναπλάσεων και εξυγίανσης του κέντρου,τοποθετώντας νέες λειτουργίες σε ευρεία κλίμακα, εγκαθιστώντας κέντραδιασκέδασης και αναψυχής, και γραφειακούς χώρους. Στη συνέχεια με πρόφασητην εξάλειψη του υποκόσμου, με διάφορα μέτρα τον εκδιώκει από μια περιοχήκαι το αποτέλεσμα είναι να τον μετακινεί σε διπλανές. Διαιωνίζει το πρόβλημα μεαυτό τον τρόπο δεν το λύνει, αλλά ούτε και το θέλει βέβαια.Οι προϋποθέσεις που πρέπει να ισχύουν σε μια περιοχή για να γίνει ανάπλαση,είναι οι εξής:• να βρίσκεται κοντά στο κέντρο της Αθήνας• να υπάρχει χαμηλή δόμηση με νεοκλασικά• να γειτνιάζει με τουριστικές περιοχές και αρχαιολογικούς χώρουςΟι αναπλάσεις που έγιναν το ’50 στην Αθήνα, στην περιοχή του Φιλοπάππου,εκδίωξαν τον υπόκοσμο σε περιοχές όπως η Πλάκα. Με τη σειρά της ηανάπλαση της, στις αρχές του ’70 εκτός των αλλαγών στις χρήσεις γης, εκδίωξεγια άλλη μια φορά τον υπόκοσμο στις γύρω περιοχές (Θησείο, Μεταξουργείο,Ψυρρή, Μοναστηράκι, Γκάζι) και συνεχίζεται ως τις μέρες μας σε διαφορετικέςπεριοχές. (παράρτημα Η)

2. Αστυνομικά μέτρα καταστολής:Η άρχουσα τάξη εκπρόσωπος του συστήματος, λαμβάνει αστυνομικά μέτρακαταστολής για την τρομοκράτηση του λαού. Απαιτεί με τον τρόπο αυτό τηνπειθαρχία όσων αντιστέκονται σ’ αυτό το σαθρό σύστημα. Απαιτεί τονπεριορισμό των μέσων διεκδίκησης του λαϊκού κινήματος.

Άποψη πλ. Συντάγματος μετά από πορεία. Τα χημικά είναι ακόμα στην ατμόσφαιρα

Σκαριφηματική απόδοση της πολιτικής ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων

32

Στόχος της είναι να πειθαρχήσει ο λαός στις επιβολές του κεφαλαίου, ώστε ναχειραγωγείται ευκολότερα. Είναι ξεκάθαρο πως για να εφαρμοστούν τα διάφορααστυνομικά μέτρα καταστολής, χρειάζεται η άρχουσα τάξη να θέσει τα κατάλληλαπροσχήματα, για να μην ξεσηκώσει σωρεία αντιδράσεων, τουλάχιστον πριν τηνεφαρμογή τους. (παράρτημα Θ)Τα τελευταία 30 χρόνια στην Ελλάδα, κυλάνε χωρίς της μεγάλες αναταραχές τωνπροηγούμενων (Α, Β.Π.Π, εμφύλιος, χούντα).Αυτό δε σημαίνει ότι στην αστική δημοκρατία όλα βαίνουν ομαλά.Ειδικότερα τα τελευταία 15 χρόνια (μετά τις αλλαγές στο παγκόσμιο σκηνικό, στιςαρχές του ’90) έχουμε σωρεία παραδειγμάτων, που με πρόσχημα την πάταξη τηςτρομοκρατίας έχουν καταργήσει στοιχειώδη δικαιώματα και ελευθερίες του λαού.Στόχος της άρχουσας τάξης είναι να δημιουργήσει ένα κλίμα ξενοφοβίας καιτρομοκρατίας σε όλους της τους πολίτες, για τη θέσπιση μέτρων καταστολής. Τορόλο αυτό έχει και ο γνωστός τρομονόμος, που θεσπίστηκε από την ΕυρωπαϊκήΈνωση το 2003. (παράρτημα Ι)Τα μέτρα αυτά εφαρμόζονται στην πόλη με τη βοήθεια της πολεοδομίας και τουπολεοδομικού σχεδιασμού και με πρόφαση αυτής.• Με την αύξηση των δήθεν «αθώων» προσαγωγών για αναγνώριση στοιχείων,εκατοντάδες νέοι και εργαζόμενοι, καθώς και οικονομικοί μετανάστες (επιχειρήσεις«σκούπα»), γίνονται καθημερινά θύματα βάναυσης αστυνομικής βίας καιτρομοκρατίας.• Αντιμετώπιση διαδηλωτών σε διάφορα συλλαλητήρια, αντιιμπεριαλιστικά,φοιτητικά, εργατικά, τις περισσότερες φορές με χημικά-δακρυγόνα-συλλήψεις-ανελέητο κυνηγητό και ξύλο.Π.χ. Επίσκεψη Μπιλ Κλίντον 1999. Αποκλεισμός του κέντρου της Αθήνας.Συγκέντρωση στην πλατεία Συντάγματος. Επίθεση των ΜΑΤ στους διαδηλωτές(στα λουλουδάδικα) εν ψυχρώ με ληγμένα χημικά.Πολιτική επιστράτευση για την απεργία των ναυτεργατών 2002. Πρωτοφανής βίακατά των απεργών και του λαού που βρέθηκε στο λιμάνι του Πειραιά για ναεκφράσει την αλληλεγγύη του και να βοηθήσει στην περιφρούρηση της απεργίας.Φοιτητικές πορείες. Χειμώνας 2007 (άρθρο 16 – νόμος πλαίσιο). Χημικά-συλλήψεις-ξύλο.• Με «χαφιεδοκάμερες» σε πολλά κεντρικά σημεία της Αθήνας. Τοποθετήθηκαν σεοδικές αρτηρίες με πρόσχημα τη καταγραφή και τον έλεγχο της κυκλοφορίας στηνπόλη, κατά την προετοιμασία των ολυμπιακών αγώνων. Ήταν το πρώτο βήμα γιανα μην ξεσηκώσουν μεγάλες αντιδράσεις. Γνωρίζουμε πολύ καλά πως οι κάμερεςκαταγράφουν πορείες, συγκεντρώσεις και γενικότερα ζητήματα πλιν τηςκυκλοφορίας. (παράρτημα Κ)

Άγρια καταστολή από τα ματ

Πολιτική επιστράτευση απεργών στο λιμάνι του Πειραιά. (2002)

Επέκταση των καμερών σε όλη την πόλη

33

•Έργα της τελευταίας περιόδου και έργα που προγραμματίζονται

Τελικά ποιόν ωφελούν τα «μεγάλα έργα»; Εξυπηρετούνται οι ανάγκες τωνκατοίκων της πόλης ή τα συμφέροντα του μεγάλου κεφαλαίου;Η απάντηση είναι δεδομένη από τη στιγμή που κυριαρχεί το κέρδος. Τοαποτέλεσμα είναι να γίνονται σημειακές επεμβάσεις, για να δοθεί μόνο ηεικόνα μιας όμορφης και περιποιημένης πόλης και όχι ουσιαστικέςεπεμβάσεις που θα βελτιώνουν την ποιότητα της ζωής των κατοίκων.Σ’ ένα καπιταλιστικό σύστημα ο σχεδιασμός δεν γίνεται με βάση τις λαϊκέςανάγκες, αφού δεν θα αποφέρει μελλοντικά κέρδος, εκτός αν η πίεση απόπλευράς εργατικού-νεολαιίστικου κινήματος είναι τέτοια που θα τουςαναγκάσει.

1. Ολυμπιακά έργα:Δαπανήθηκαν τεράστια ποσά για τις πολυτελέστατες εγκαταστάσεις,σχεδιασμένες για τις ανάγκες των αγώνων, δηλαδή για ένα μήνα (παράρτημαΛ). Δεν σχεδιάστηκαν για να καλύψουν τις ανάγκες του λαού για αθλητισμόκαι να προσαρμοστούν στις ανάγκες των Ολυμπιακών Αγώνων αλλά τοαντίθετο. Τα Ολυμπιακά Ακίνητα είχαν μείνει αναξιοποίητα για ένα μεγάλοχρονικό διάστημα. Σήμερα στα περισσότερα από αυτά έχει δρομολογηθεί ηεκμετάλλευσή τους και το καθεστώς ιδιοκτησίας τους. Ως επί το πλείστονέχουν παραδοθεί στις επιχειρήσεις.Π.χ Τα γήπεδα, οι κλειστοί και ανοιχτοί χώροι, εκτός από ότι κατέλαβανμεγάλες εκτάσεις πρασίνου στην πόλη, σήμερα είναι σε τροχιά αξιοποίησηςτους από ιδιώτες. Δεν υπήρχε σκέψη αξιοποίησης τους για λαϊκό αθλητισμό ήγενικότερα για κάλυψη των γενικότερων λαϊκών αναγκών.Στο κτήμα Βεΐκου κατασκευάστηκε το κλειστό γυμναστήριο, έκτασης 93στρεμμάτων σε ένα χώρο πρασίνου (παράρτημα Μ). Σήμερα το γυμναστήριοδεν χρησιμοποιείται από το σύνολο των πολιτών για λαϊκό αθλητισμό.Παρέμεινε αναξιοποίητο, ενώ ήδη υπεγράφει συμφωνία για τη μεταπώλησήτου σε ιδιώτη, με σκοπό να γίνει εμπορικό κέντρο.Το γήπεδο Badmidon στο Γουδί αξιοποιείται για πολιτιστικές εκδηλώσεις,παραστάσεις και συναυλίες. Βέβαια τα ποσά που πρέπει να καταβάλεικάποιος για να τις παρακολουθήσει, είναι απλησίαστα.

Χωρίς σχόλια

Το ποδηλατοδρόμιο (Συγκρότημα ΟΑΚΑ)

34

Π.χ. Στον Ιππόδρομο του Φαλήρου παραχωρήθηκαν 250 στεμ. Δημόσιας γης σειδιώτη1]. Υπεγράφει συμφωνία (12/6/07) μεταξύ κυβέρνησης και Ιδρύματος ΣταύρουΝιάρχου για τη στέγαση της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής ΛυρικήςΣκηνής.Θα είναι τεράστιο πλήγμα για όλο το Λεκανοπέδιο όταν αυτή η έκτασηπρασίνου και θάλασσας θα περάσει στα χέρια του.Εκτός των άλλων τα έργα που δημιουργήθηκαν ήταν υπερμεγέθη και κατά μίαεκδοχή δεν έδεσαν με τον ιστό της πόλης.Π.χ Η στέγαση του Ολυμπιακού Σταδίου. Η κλίμακά της είναι υπερβολική ανλάβουμε υπ’ όψην μας το γύρω περιβάλλον του σταδίου, όπου έχει τετραώροφεςπολυκατοικίες. Από την άλλη η στέγαση του ποδηλατοδρόμιου, στο ίδιοσυγκρότημα, παραμένει εντός της ανθρώπινης κλίμακας.Το αεροδρόμιο των Αθηνών μεταφέρθηκε στα Σπάτα. Το παλιό αεροδρόμιο τουΕλληνικού έμεινε ως είχε (τσιμεντοποιημένο), παρ’ όλες τις πιέσεις των φορέων καικατοίκων να γίνει χώρος πρασίνου. Προορίζεται για χώρο εμπορικήςεκμετάλλευσης.Το ζήτημα είναι το έργο που σχεδιάζεται, να μπορεί να καλύψει τις ανάγκες, χωρίςοικονομικούς περιορισμούς και όχι να γίνεται αντικείμενο κερδοφορίας. Γιατί όσοναφορά τα έργα των Ολυμπιακών Αγώνων:• Ξεκίνησαν με μεγάλη καθυστέρηση• Εκπονήθηκαν από ιδιωτικές εταιρείες και από τις ΣΔΙΤ (Συμπράξεις Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα)• Υπεξαιρέθηκαν πολλά χρήματα και τ’ αποτελέσματα είναι ορατά στους κατοίκους του Λεκανοπεδίου με το πέρασμα που χρόνου.

2. Συγκοινωνιακά:Τα έργα των οδικών αξόνων και οι διανοίξεις τους εντός και εκτός πόλης, καθώς καιη ανάπτυξη των μέσων μαζικής μεταφοράς και ιδιαίτερα των μέσων σταθερήςτροχιάς, έφεραν νέα δεδομένα στην πόλη. Είναι αναμενόμενη αυτή η εξέλιξη, γιατίσε ένα σύστημα που προωθεί την πολιτική του αυτοκινήτου, οι οδικοί άξονεςπολλαπλασιάζονται για να το αξιοποιήσουν. (παράρτημα Ν)Επηρεάστηκαν οι χρήσεις γης και οι τιμές τους στις περιοχές αυτές. Υπάρχειμεγάλη ζήτηση άρα και μεγάλη προσφορά.

[1] «Ριζοσπάστης» 17-6-07, Το « φιλέτο» Ιππόδρομος – Π.Φάληρο, Ν.Καραντηνός

Σχέδιο ΥΠΕΧΩΔΕ για την αξιοποίηση του πρων αεροδρομίου του Ελληνικού

Το «φιλέτο» στο φαληρικό Δέλτα

Προαστιακός σιδηρόδρομος

35

Π.χ. Μετά τη διάνοιξη της Αττικής Οδού παρατηρήθηκε κατακόρυφη αύξηση τωντιμών γης, των παράπλευρων περιοχών και αλλαγή της χρήσης τους. Δηλ. τηςΠεύκης, του Αμαρούσιου και αρκετών άλλων αλλά κυρίως των Μεσογείων.Γύρω από το σταθμό της Πανόρμου, έχουν αναπτυχθεί οι εμπορικές χρήσεις, τακαφέ, οι κινηματογράφοι και βέβαια έχουν αυξηθεί οι γραφειακοί χώροι.Η δημιουργία του προαστιακού σιδηροδρόμου, τροφοδότησε κι αυτή με τη σειράτης, την ανάπτυξη των περιοχών των Μεσογείων. Σχεδιάστηκε παράλληλα με τηνΑττική Οδό και το νέο αεροδρόμιο των Σπάτων για να εξυπηρέτησει καλύτερα τιςμεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες και όχι για τις ανάγκες των κατοίκων. Γιατί γιανα ωθηθούν οι κάτοικοι να χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς, αυτάπρέπει να είναι οικονομικά, άνετα, ασφαλή, με ολοκληρωμένο δίκτυο με κεντρικόσχεδιασμό που να φτάνει μέχρι και την τοπική γειτονιά.

3. Παραλίες Αττικής:Εκτεθειμένα δεν είναι μόνο τα δάση και οι χώροι πρασίνου αλλά και οι παραλίες,

που ιδιαίτερα στην Αττική γίνονται βορά του κεφαλαίου με τη σύμφωνη γνώμη τωντοπικών και κεντρικών αρχών.Την τουριστική ανάπτυξη της Ανατολικής Αττικής σηματοδότησε η κατασκευή τηςΑττικής οδού και του αεροδρομίου, που συνδυάστηκε με πληθυσμιακή αύξηση σεόλη την περιοχή. (παράρτημα Ξ)Πολλές από τις παραλιακές ζώνες ετοιμάζονται ή ήδη έχουν αλλάξει χρήσεις[1].Παραχωρούνται περιοχές από το κράτος σε ιδιωτικές εταιρείες για αρκετά χρόνια(π.χ.30 χρόνια) για να τις αξιοποιήσουν τουριστικά, τις περισσότερες φορές μεαντάλλαγμα μεγάλα ποσοστά από τα μελλοντικά έσοδα. Το θετικό είναι πωςκάποιες από τις προσπάθειες αυτές έχουν σταματήσει προς το παρόν από τιςαντιδράσεις συλλόγων και φορέων των περιοχών.

Τελικά οικοδομείται μια πόλη μέσα στην πόλη.Η νέα πόλη, δημιουργείται αποκλειστικά για την κυρίαρχη τάξη, την αστική, σε έναόμορφο περιβάλλον, με πράσινο, υπαίθριους χώρους, έξω από το κυκλοφοριακόχάος της πόλης, τους ρύπους.Η άλλη πόλη, είναι αυτή που ζει η πλειοψηφία των κατοίκων, σε ένα περιβάλλονγεμάτο τσιμέντο, χωρίς πράσινο, τη δυνατότητα πρόσβασης σε δημόσιεςπαραλίες, μέσα στο νέφος και το καυσαέριο, χωρίς ένα επαρκές και φτηνό δίκτυομέσων μαζικής μεταφοράς. Με την ύπαρξη έντονων αστυνομικών μέτρωνκαταστολής.

[1] «Ριζοσπάστης» 17-6-07, σελ.19Παραλία Σχοινιά και πευκοδάσος

Έργα σε εθνικές οδούς

36

Επιλεγόμενα:

Συμπερασματικά λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι:Όντως στην Αθήνα απαντώνται τα στοιχεία του πολεοδομικούσχεδιασμού, τα οποία είναι αποτέλεσμα της σύγχρονης οικονομίαςτης αγοράς, εμφάνιση μονοπωλίων συγκέντρωση καισυγκεντροποίηση, χρηματιστικό κεφάλαιο, συναλλαγές σε διεθνέςπλέον φόντο. Η σχέση μεταξύ τους είναι σχέση βάσης-εποικοδομήματος.Ο ρόλος του πολεοδόμου είναι δεδομένος. Πρέπει να κατανοεί μέσασε ποια πλαίσια κινείται, ποιες σταθερές καθορίζουν τα προβλήματαπου ανακύπτουν στον σχεδιασμό, άρα και πως θα τα επιλύσει, αναυτό είναι δυνατόν. Δηλαδή σήμερα που είμαστε στη σύγχρονηοικονομία της αγοράς. τα πάντα καθορίζονται με βάση τημεγαλύτερη κερδοφορία των μονοπωλιακών ενώσεων και τηςεπιβολής στο οικονομικό γίγνεσθαι του χρηματιστικού κεφαλαίου.Άρα τα προβλήματα που δημιουργούνται είναι πάνω σε αυτή τηβάση. Ως ρόλο εποικοδομήματος που έχει η πολεοδομία, η λύση τωνπολεοδομικών προβλημάτων δε μπορεί να γίνει ουσιαστική, ξέχωρααπό την αλλαγή στη βάση, δηλαδή από την αλλαγή στον κ-οσχηματισμό. Αναπόφευκτα λοιπόν, συμμετέχει σε αυτόν τοσχεδιασμό της οικονομίας, είτε με το συμβιβασμό του στηνκατάσταση αυτή, είτε αναδεικνύοντας τη σημερινή κατάσταση τουπολεοδομικού σχεδιασμού και των προβλημάτων του, τηνπραγματική ρίζα τους μέσω της πολεοδομίας.Παρατηρούμε λοιπόν στην πόλη, την εμπορευματοποίηση τουαστικού χώρου. Ο διοικητικός ρόλος της Αθήνας είναιυπερδιογκωμένος έναντι των υπολοίπων περιοχών της Ελλάδαςαλλά και των γύρω περιοχών (των Βαλκανίων, της Ν/Α Ευρώπης,της Β. Αφρικής), λόγω του ρόλου της Αθήνας στοπαγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα. Ακόμα η χρησιμοποίησητης δόμησης μέσα στα πλαίσια της ανάπτυξης του χρηματιστικούκεφαλαίου, με αποτέλεσμα δόμηση όχι για κάλυψη λειτουργικώναναγκών αλλά για επένδυση σε μη παραγωγικές δραστηριότητες. Σεόλα αυτά γίνεται ακόμα εντονότερη η ταξική κοινωνική χωροθέτησημέσα στην πόλη και η καταστολή είναι αναπόφευκτη γιαολοκληρωτική επιβολή με όλα τα μέσα, πολεοδομικά και μη.

37

Αυτά ακριβώς τα στοιχεία, καταδεικνύουν ότι βρισκόμαστε στο 2ο καιτελευταίο στάδιο αυτού του κ-ο σχηματισμού. Ιστορικά παρατηρώνταςπαράλληλα τη σχέση ιδιωτικού- δημόσιου χώρου και ατομικού-συλλογικού επιβεβαιώνεται αυτό. Πλέον το ιδιωτικό υπερτερεί τουδημοσίου και το ατομικό του συλλογικού. Αυτό συνέβαινε στην παρακμήκάθε κ-ο συστήματος και προοιώνιζε τον ερχομό του νέου. Χωρίς όμωςβέβαια ο πολεοδομικός σχεδιασμός να είναι ικανή προϋπόθεση για τηναναπόφευκτη και νομοτελειακή αλλαγή του κ-ο συστήματος που έρχεται.

38

Βιβλιογραφία:

• Αθήνα, 1830-2000, εξέλιξη-πολεοδομία-μεταφορές, Γ. Μ. Σαρηγιάννη,Εκδόσεις Συμμετρία, Αθήνα 2000.

• Εισαγωγή στην ιστορία και θεωρία της πόλης. Γ. Μ. Σαρηγιάννης , 2ηΈκδοση, Αθήνα 1987

• Ιστορία της Πόλης και της Πολεοδομίας, Η Αρχαία Πόλη, για το 1ο και 2οεξάμηνο του τμήματος αρχιτεκτόνων, Γ. Μ. Σαρηγιάννης

• Πολεοδομικός εκσυγχρονισμός σε ελληνικά πλαίσια, από τα σχέδια πόληςστην εμπορευματοποίηση της μεγαλοαστικής κατοικίας, ανάτυπο από ταπρακτικά του Συνεδρίου Ελ. Βενιζέλος και ελληνική πόλη, Πολεοδομικέςπολιτικές και κοινωνικοπολιτικές ανακατατάξεις, Γ. Μ. Σαρηγιάννη, Αθήνα2005.

• Αστική κατοικία: από την πολυκατοικία της αντιπαροχής στα αστικάακλινητα του χρηματιστηρίου;, Εισήγηση στο 1ο Αρχιτεκτονικό Συνέδριο,Δεκέμβριος 1999, Ν. Παπαμίχος

• Το κέντρο της Αθήνας και οι φάσεις της εξέλιξής του, Μηνάς Αγγελίδης.• Πολεοδομικό κέντρο Αμαρουσίου, πολεοδομική αποκέντρωση ή

κεφαλαιοκρατικό, Απόσπασμα από τα πρακτικά της ημερίδας του ΑΣΔΑΠεριστέρι, 7/7/1992, Γ. Μ. Σαρηγιάννης.

• Το έκτρωμα του Défence στο Παρίσι χαρακτηριστικό παράδειγμα τηςεπέμβασης του κρατικομονοπολιακού καπιταλισμού στην πολεοδομία,Συνέπειες στην αστική ζωή της πόλης και την καταστροφή τουπεριβάλλοντος, Νίκος Κονδυλάτος.

• Αρχιτεκτονικά πρότυπα στην σύγχρονη Αθήνα, Η περίπτωση της αστικήςπολυκατοικίας, Η μορφολογία της πόλης, Θεανώ Φωτίου.

• Κράτος και κεφάλαιο στην Ελλάδα, Γιάννη Σαμαρά, Σύγχρονη Εποχή.• Η καπιταλιστική εκμετάλλευση στην Ελλάδα, Βαθμοί και μορφές, Μελέτες,

ΚΜΕ, Σύγχρονη Εποχή.• Πρόγραμμα ΚΚΕ, Αθήνα 1996.• Ιμπεριαλισμός, Ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού, Σύγχρονη Εποχή.• Πολιτική οικονομία του καπιταλισμού, εγχειρίδιο, Ινστιτούτο οικονομικών

πανεπιστημίων της ΕΣΣΔ, Σύγχρονη Εποχή• Τάσεις ανάπτυξης του κεφαλαίου στην Ελλάδα, Κώστας Χριστόπουλος,

Σύγχρονη Εποχή• «Σχέδιο ανάλυσης της δομής της πόλης και του ρόλου της πολεοδομίας

στη σύγχρονη Ελλάδα. Αδιέξοδα και προοπτικές», Λ. Λεοντίδου-Εμμανουήλ, αρχιτέκτων.

39

• «Ρυθμιστικό σχέδιο Αθήνας- Συσχετίσεις κέντρων και κύριου οδικούδικτύου», Αύρα Κυριοπούλου, αρχιτέκτων, φυσιογνώστρια, στέλεχοςτης «Ενοποίσης Αρχαιολογικών Χώρων Αθήνας ΑΕ».

• «Ρυθμιστικά σχέδια για την Αθήνα, 1950-1980. ένα σχόλιο για τηνπολιτική τους λειτουργία και τις κοινωνικές τους καταβολές», Λ.Λεοντίδου-Εμμανουήλ, Ph. D. (L.S.E.), πολεοδόμος-γεωγράφος.

• «Το θεσμικό πλαίσιο για τις χρήσεις γης και την κυκλοφορία στο κύριοοδικό δίκτυο.», Γ. Κάρκα, Θ. Μαράτος, αρχιτέκτονες, Δρ. Πολεοδομίας,τ. στελέχη ΥΠΕΧΩΔΕ.

• «Διαστάσεις της σύγχρονης πολεοδομικής και πρακτικής», τομείς, Πόληκαι κοινωνικές πρακτικές, Ν.Δ. Καρύδης.

• Από το συνέδριο «Η πολεοδομία στην Ελλάδα από το 1949 έως το1974», Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος 2000, «Η μεταπολεμικήελληνική πολεοδομία, μεταξύ θεωρίας και συγκυρίας.», Ντίνα Βαϊου,Μαρία Μαντούβαλου, Μαρία Μαυρίδου, ΕΜΠ, Τομέας πολεοδομίας καιΧωροταξίας.

• «Αστική πολυκατοικία «, Μ. Μαυρέας, ΕΜΠ.• «Πολιτική γης στο λεκανοπέδιο της Αθήνας- Διαπιστώσεις και

προτάσεις, ο ρόλος των αρχιτεκτόνων και των πολεοδόμων.», Μ.Αγγελίδης.

• «Πόλη και χώρος από τον 20ο στον 21ο αιώνα.», Γ. Μ. Σαρηγιάννης,καθηγητής Πολεοδομίας ΕΜΠ.

• «Η τσιμεντοποίηση του Μαρουσίου και το « Υπερτοπικό Κέντρο»»,άρθρο του Γ.Μ. Σαρηγιάννη, καθηγητή Πολεοδομίας ΕΜΠ, στηνεφημερίδα Αμαρυσία.

• «Χωριό τύπου στο Μαρούσι-Ποιους εξυπηρετεί και ποια συμφέροντα»,άρθρο του Γ.Μ. Σαρηγιάννη, καθηγητή Πολεοδομίας ΕΜΠ, στηνεφημερίδα Αμαρυσία.

• «Η σύγχρονη πολεοδομική νομοθεσία σαν αποτέλεσμα της θέσεως τηςκατοικίας στην παραγωγική διαδικασία», Γ. Μ. Σαρηγιάννης, καθηγητήςΕΜΠ.

• «Η παγκοσμιοποίηση-η ευρωπαϊκή ενοποίηση και η φυσιογνωμία της ελληνικής πόλης.», Ιωσήφ Στεφάνου, αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, καθηγητής του ΕΜΠ Ρόϊδω Μητούλα, Λέκτορας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Εκδόσεις Παπαζήση.

• «Τα μνημεία και η πόλη.», Δ.Α. Ζήβας ,αρχιτέκτων, Διδάκτωρ-Μηχανικός του Πολυτεχνείου, Καθηγητής του ΕΜΠ, Εκδόσεις Libro.

• «Χωρίς όρια- οι αχανείς εκτάσεις των αθηναϊκών προαστίων», επιμέλεια: Ν. Καζερός, Π. Λέφας, εκδόσεις Futura.

• «Συμβολή σε μια ενιαία θεώρηση του χώρου και σε μια άλλη σχεδιαστική πρακτική», Ε. Παναγιωτάκου, Εκδόσεις ΕΜΠ.

40

• «Η αρχιτεκτονική της πόλης», Aldo Rossi, Εκδόσεις University studiopress.

• “Περιγραφή της εικόνας της πόλης-Τα περιγράμματα: βασικά στοιχείαπροσδιορισμού της φυσιογνωμίας των τόπων», Ι. Στεφάνου,αρχιτέκτων, πολεοδόμος, Ι. Στεφάνου, αρχιτέκτων, πολεοδόμος,Καθηγητής ΕΜΠ, παναπιστημιακές εκδόσεις ΕΜΠ.

• «Ιβα κτίριο και αστικός χώρος», Γ. Κούκης, Εκδόσεις Συμμετρία.• «Φτιάχνοντας πόλεις για ποδήλατο- στοιχεία αισθητικής και κατασκευής-

τα πρώτα παραδείγματα σε Ελλάδα και Κύπρο», Θ. Βλαστός,συγκοινωνιολόγος, αρχιτέκτονας, πολιτικός μηχανικός, Τ. Μπιρμπίλη,φυσικός, διδάκτωρ περιβαλλοντολόγος, Εκδόσεις M bike.

• “Κατοίκιση και κατοικία- διερευνώντας τα όρια της αρχιτεκτονικής», Α.Βρυχέα, Καθηγήτρια ΕΜΠ, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

• «Ανάγνωση πολεοδομίας- η κοινωνική σημασία των χωρικών μορφών»,Δ. Ν. Καρύδης, Εκδόσεις Συμμετρία.

• Διπλωματική εργασία των: A. Bανταλή και τον κ. I. Ζάχο, στην οποίαεξετάστηκε η λειτουργία και η χρήση των εμπορικών κέντρων αυτού τουάξονα.

• «ΚΟΜΕΠ» 2005 , Πολιτική γης και κτηματολόγιο, Αντ.Ραλλάτου• «Οδηγητής» φύλλο 935. Αναθεώρηση άρθρου 24• «Ριζοσπάστης» 15-6-07, τρεις δεκαετίες αντιδραστικής πολιτικής, σελ.7.• «Ριζοσπάστης» 14-1-07• «Ριζοσπάστης» 17-6-07• «Αθήνα 1830-2000» σελ.114, Γ.Σαρηγιάννη• «Αρχιτέκτονες» περιοδικό, τεύχος 13 (1999), «Πλατείες: ο δημόσιος

χώρος στα χρόνια της παρακμής» Γ.Σαρηγιάννης• «Αρχιτέκτονες» περιοδικό, τεύχος 13 (1999), «Η ιστορική διάσταση της

αντίθεσης δημοσίου και ιδιωτικού χώρου» Γ.Σαρηγιάννης• «Δελτίο Συλλόγου Αρχιτεκτόνων» 1973, Τεύχος 3. «Αγώνες: το

δικαίωμα στη γη, στη στέγη και στον τρόπο ζωής» Μ.Παπαδολαμπάκης• «Διάπλους» τεύχος 18, «Πόλεις μέσα στην πόλη - Η Αθήνα των

μειονοτήτων», Γ.Σαρηγιάννης• «Πόλη και χώρος από τον 20ο στον 21ο αιώνα» Τιμητικός τόμος για τον

Α.Αραβαντινό., Γ.Σαρηγιάννης.• «Δελτίο Συλλόγου Αρχιτεκτόνων» 1973, Τεύχος 3. «Αγώνες: το

δικαίωμα στη γη, στη στέγη και στον τρόπο ζωής» Μ.Παπαδολαμπάκης

41

• «Πολιτικοί και κοινωνικοί αγώνες στην πόλη (δεκαετία ’40-’50)»άρθρο Ε.Πορτάλιου

• «Ριζοσπάστης» 14-6-07, σελ.8 , Ανταλλαγή ποινικών μητρώων• «Ριζοσπάστης» 13-6-07, σελ.10, Σύστημα πληροφοριών για τις

θεωρήσεις• «Ριζοσπάστης» 17-6-07, σελ.19

42

Ευχαριστούμε θερμά τον υπεύθυνο καθηγητή της διάλεξης αυτής, κο Γ. Μ.Σαρηγιάννη για την ουσιαστική μας συνεργασία, χωρίς τη βοήθεια του οποίουθα ήταν αδύνατη τόσο η συγγραφή της διάλεξης αλλά και η πραγματικήεμβάθυνση στον πολεοδομικό σχεδιασμό,

τους δακτυλογράφους: Νίκη Ευθυμίου και Γιώτα Λούπη,

τους γονείς μας και την οικογένεια για την αμέριστη συμπαράσταση τους,ηθική, ψυχολογική και υλική,

την Εύα Δημουλά και το Μανώλη Πάσουλα για το φωτογραφικό τους υλικό,χρησιμοποιημένο και μη,

τους λοιπούς αρχιτέκτονες και μη για τη για την πολυεπίπεδη καιπολύπλευρη στήριξη τους.