Η Ιρλανδική μετανάστευση στη Μεγάλη Βρετανία από τα τέλη του 18ου αιώνα ως το μεσοπόλεμο

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

‘ Η Ιρλανδική μετανάστευση στη Μεγάλη Βρετανία από τα τέλη του 18ου

αι. ως τον Μεσοπόλεμο’

ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ: «Όψεις της Ευρωπαϊκής μετανάστευσης από τουςΝαπολεόντειους ως τον Μεσοπόλεμο»

ΓΕΩΡΓΑΚΑΚΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ: 201405ΕΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ: 2014- 2015, Α΄ ΕΞΑΜΗΝΟΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: Κα. Παπαθανασίου Μαρία

1

ΑΘΗΝΑ 2015

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος............................................................................................................σελ. 3

Κεφ. 1ο: Οι σχέσεις Ιρλανδίας- Αγγλίας πριν το 19ο αιώνα...............................σελ. 4

Κεφ. 2ο: Οι μορφές της ιρλανδικής μετανάστευσης και οι παράγοντες που την επηρέασαν...........................................................................................................σελ. 5

Κεφ. 3ο: Χώροι εγκατάστασης των μεταναστών και συνθήκες διαβίωσης.......σελ. 9

Κεφ. 4ο: Γυναίκες και μετανάστευση. Γαμήλιες στρατηγικές............................σελ. 12

Κεφ. 5ο: Μετανάστευση και εργασία. Έμφυλος διαχωρισμός...........................σελ. 14 ι) Εργασίες ανδρών................................................................................σελ. 14 ιι) Γυναικεία εργασία.............................................................................σελ. 18 ιιι) Παιδική εργασία................................................................................σελ. 19

2

Κεφ. 6ο: Ο δημόσιος λόγος για τους Ιρλανδούς. Η εικόνα τουΙρλανδού ως «Άλλου» και τα αρνητικά στερεότυπα...............................................................................σελ. 21

Συμπεράσματα.....................................................................................................σ

ελ. 25

Βιβλιογραφία......................................................................................................

.σελ. 26

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η μετανάστευση πληθυσμών αποτελεί κύριο γνώρισμα τωνκατοίκων της Ευρώπης της νεότερης περιόδου με τρομερέςσυνέπειες, θετικές και αρνητικές, τόσο για τις χώρεςπροέλευσης όσο και για τις χώρες υποδοχής τους. Από τον18ο αιώνα μάλιστα οι ευρωπαϊκές πόλεις προσελκύουν τόσους

3

μετανάστες, που δημιουργούνται αναρίθμητα μεταναστευτικάσυστήματα. Αυτές οι μετακινήσεις έχουν αρκετάχαρακτηριστικά που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους· μπορεί ναείναι εσωτερικές, περιοδικές, κυκλικές, μόνιμες, μακρινήςή κοντινής απόστασης, να έχουν θρησκευτικά, οικονομικά ήκοινωνικοπολιτικά κριτήρια, να είναι ενδοευρωπαϊκές ήυπερωκεάνιες.

Η συγκεκριμένη εργασία ασχολείται με τη μετανάστευσητων Ιρλανδών στη Μεγάλη Βρετανία, από τα τέλη του 18ου

αιώνα και την αποτυχημένη επανάστασή τους κατά τηςαγγλικής κατοχής του νησιού, ως το μεσοπόλεμο. Ηιρλανδική παρουσία καθώς και η ευρύτατη χρήση των μηχανώναποτέλεσαν τους πυλώνες της βιομηχανικής γιγάντωσης τηςΒρετανίας τον 19ο αιώνα δυσχεραίνοντας όμως την ήδη άθλιαζωή των φτωχότερων κοινωνικών στρωμάτων. Παρ’όλα αυτά ηιρλανδική μετανάστευση δεν ήταν ομοιογενής, όπως τονίζεικαι ο Donald MacRaild, αν και αυτό δεν φαίνεται νααπασχολεί τους πρώτους μελετητές του μεταναστευτικούιρλανδικού φαινομένου. Μέσα από τη χρήση τηςβιβλιογραφίας θα εξετάσουμε τις εργασίες των Ιρλανδώνανδρών, γυναικών αλλά και παιδιών, τις σχέσεις τους μετον γηγενή πληθυσμό αλλά και τις συνθήκες διαβίωσης.

Η πληθώρα άρθρων, βιβλίων και ερευνών βοηθά στηνσφαιρικότερη αντίληψη των γεγονότων της περιόδου. Ήδη απότο α΄ μισό του 19ου αιώνα παρουσιάζεται μια όλο καιαυξανόμενη βιβλιογραφία που ασχολείται με το φαινόμενοτης ιρλανδικής μετανάστευσης και τις επιπτώσεις της στηβρετανική κοινωνία και οικονομία. Φιλόσοφοι, όπως οFriedrich Engels, κοινωνιολόγοι όπως ο Henry Mayhew,ιατροί, όπως ο Dr. Robert Knox, αλλά και οι βρετανικοίκρατικοί οργανισμοί έχουν δώσει πλήρη εικόνα των συνθηκώνδιαβίωσης των Ιρλανδών όπως και των αρνητικών στερεοτύπωνπου είχαν αναπτυχθεί στη βρετανική κοινωνία. Η τελευταίατους κατηγορούσε για τα πολυσύνθετα προβλήματα που η ίδιααντιμετώπιζε εξαιτίας της απότομης βιομηχανικήςανάπτυξης. Η σύγχρονη βιβλιογραφία προσπαθεί, μέσα από

4

μια πιο ψύχραιμη ματιά, να αντιμετωπίσει αυτά ταστερεότυπα και να αποφανθεί για τον πραγματικό ρόλο τωνΙρλανδών στη Βικτωριανή Βρετανία.

Κεφάλαιο 1 ο : Οι σχέσεις Ιρλανδίας- Αγγλίας πριν τον 19ο αιώνα.

Οι σχέσεις της Ιρλανδίας με την Αγγλία ήταν εξ’αρχής ιδιαίτερα τεταμένες. Ήδη από τον 12ο αιώναπαρατηρείται μια εχθρότητα, που οδηγεί στη σύγκρουση καιτην Νορμανδο- αγγλική εισβολή στην Ιρλανδία το 1169, μετην αιτιολογία ότι οι κατώτεροι Ιρλανδοί πρέπει ναεκπολιτισθούν. Ως τον 16ο αιώνα οι Ιρλανδοί θεωρούνταιβάρβαροι και παγανιστές ενώ γίνονται συγκρίσεις εθίμωνκαι τρόπων παραγωγής. Η ελισαβετιανή κατάκτηση τηςΙρλανδίας τον 16ο αιώνα οδηγεί σε προσπάθειες εποικισμούτου νησιού σε μόνιμη βάση καθώς και στην συνένωση τουκλήρου της Αγγλίας, Ουαλίας, Σκωτίας και Ιρλανδίας σεμια Εκκλησία, την Αγγλικανική1. Η συγκεκριμένη προσπάθειασυναντά την έντονη αντίδραση των Καθολικών Ιρλανδών καιοδηγεί σε επαναστάσεις.

Φθάνουμε έτσι στον 17ο αιώνα οπου ο Cromwellπροσπαθεί να αποικήσει το νησί με Άγγλους και Σκωτσέζους,με την υπόσχεση ότι θα τους δοθεί δωρεάν γη αν καταφέρουννα εκδιώξουν από τα χωριά τους τους Ιρλανδούς και τακατοικήσουν. Μετά την αποτυχία του εγχειρήματός του, ο1 L. Lucassen, «The religious threat; Irish migrants in Britain (1840- 1922)», The immigrant threat. The integration of old and new migrants in western Europe since 1850, University of Illinois Press, Urbana and Chicago, 2005, σελ. 40

5

Cromwell εισβάλει στο νησί το 1653 και οδηγεί χιλιάδεςΙρλανδούς στις Δυτικές Ινδίες. Η εισβολή αυτή μαζί με τονεξανδραποδισμό ολόκληρων χωριών, χαράκτηκε βαθιά στημνήμη του ιρλανδικού λαού. Οι επαναστάσεις του είναισυχνές, κάτω από τη σημαία των United Irishmen και τωναρχηγών τους Thomas Russell, Theobald Tone και JamesTandy. Η ήττα τους όμως το 1798, οδήγησε αρκετούς απότους επαναστάτες στο να μεταναστεύσουν και ταεπαναστατικά κινήματα να σιγήσουν2 για αρκετό καιρό.

Οι συγκρούσεις αυτές, καθώς και η βοήθεια που είχανζητήσει οι Ιρλανδοί από τους Γάλλους, είχαν αυξήσειαντίστοιχα και το μίσος των Άγγλων προς τους κατοίκουςτου ‘σμαραγδένιου νησιού’ τους οποίους και θεωρούσαν λίγοανώτερους από τα ζώα. Αυτές ήταν οι συνθήκες πουεπικρατούσαν λίγο πριν την αυγή του 19ου αιώνα στη ΜεγάληΒρετανία και Ιρλανδία. Στο επόμενο κεφάλαιο θαασχοληθούμε με τις αιτίες που οδήγησαν αρκετούς Ιρλανδούςστη μετανάστευση.

2http://www.britannica.com/EBchecked/topic/615552/Society-of-United- Irishmen

6

Κεφάλαιο 2 ο : Οι μορφές της ιρλανδικής μετανάστευσης και οι παράγοντες που την επηρέασαν

Η ιρλανδική μετανάστευση δεν ήταν κάτι πρωτόγνωροστην αγγλική ιστοριογραφία. Ήδη από την πρώιμη νεότερηπερίοδο Ιρλανδοί εργάτες περνούσαν το κανάλι του ΑγίουΓεωργίου για να μεταφέρουν το βρετανικό σιτάρι από τοΚεντ στη Σκωτία, εργασία που εντάθηκε κατά το β΄ μισό του18ου αιώνα3.

Παράλληλα συναντάμε την εποχιακή μετανάστευσηΙρλανδών εργατών γης στη Σκωτία, για το θερισμό και τηνσυγκομιδή. Τα βόρεια Highlands αποτελούσαν έναν τεράστιοσιτοβολώνα, με μικρή όμως περίοδο θερισμού εξαιτίας τωνκαιρικών συνθηκών. Γι αυτό το λόγο ήταν απαραίτητος έναςμεγάλος αριθμός εργατικών χεριών. Οι Ιρλανδοίανειδίκευτοι εργάτες γης, μεταφέρονταν από τις διπλανέςακτές με καράβια. Από την 1η Αυγούστου έφθαναν στηΓλασκώβη και από εκεί με το τρένο οδηγούνταν σταHighlands. Η μείωση των ναύλων τη δεκαετία του 1820οδηγεί στην αύξηση του αριθμού τους σε 6.000 με 8.000συνολικά. Σε είκοσι χρόνια οι αριθμοί αυτοί θα αναλογούνστους Ιρλανδούς που μεταφέρονται ανά βδομάδα προς τηΣκωτία. Εξαιτίας του χαμηλού κόστους μεταφοράς τωνπλοίων, μόλις 6 πέννες, το ημερομίσθιό τους ήταν αρκετάπιο χαμηλό από το αντίστοιχο των Σκωτσέζων Highlanders οιοποίοι έπρεπε να μετακινούνται με τρένο, με αποτέλεσμα ναπροτιμώνται. Μόλις τελείωνε η συγκομιδή, επέστρεφαν στηνπατρίδα τους με ένα καλό μισθό, που λειτουργούσε ωςσυμπλήρωμα στα πενιχρά κέρδη από τα δικά τους μικράχωράφια4.

3D. M. MacRaild, Culture, Conflict and Migration: The Irish in Victorian Cumbria, Liverpool, Liverpool University Press, 1998, σελ. 54Ι. Κουκμάς, Η μετανάστευση των Ιρλανδών στη Σκωτία, τέλη 18ου- 1848, Αθήνα, 1994, σελ. 21

7

Εκτός όμως από την εποχιακή μετανάστευση, συναντάμεήδη από τον 17ο αιώνα, μόνιμες ιρλανδικές κοινότητες στηΒόρεια Αγγλία οι οποίες αυξάνονται όσο εισερχόμαστε στον18ο αιώνα. Οι μετανάστες αυτοί προέρχονται από το βόρειοτμήμα του νησιού, το Ulster, το οποίο και είχε εποικησθείαπό τους Άγγλους και η πλειονότητα των κατοίκων ήτανπροτεσταντικού δόγματος5. Όπως χαρακτηριστικά τονίζει καιο E.P. Thompson, το α΄ μισό του 19ου αιώνα συναντάμε έναισχυρό συνονθύλεμα Προτεσταντών και ανθρώπων από τοUlster, που ήταν έμπoροι, τεχνίτες, υφαντές ή εργάτεςβαμβακιών καθώς και εργάτες γης από την περιοχή τουConnaught ή φυγάδες μικροϊδιοκτήτες του Wexford. Οιπερισσότεροι μετέφεραν τις βιοτεχνίες τους σε Μάντσεστερ,Γλασκώβη και Μπόλτον, ενώ οι εργάτες βρήκαν εργασία στααναπτυσσόμενα βιομηχανικά κέντρα6. Όλα αυτά πριν τοΜεγάλο Λιμό του 1845 και την αθρόα προσέλευση ρακένδυτωνΙρλανδών. Ποιοι όμως ήταν οι λόγοι που το ιρλανδικόμεταναστευτικό ρεύμα προς την Αγγλία αυξήθηκε καιεντάθηκε;

Τόσο οι παράγοντες ώθησης όσο και οι παράγοντεςέλξης που οδήγησαν τους Ιρλανδούς προς τη Μεγάλη Βρετανίαήταν σύνθετοι και πολυδιάστατοι. Αρχικά, πρέπει νααναφερθεί ότι η μετανάστευση προϋπήρχε του Μεγάλου Λιμούκαι βέβαια συνεχίστηκε και μετά από αυτόν.

Ένας σημαντικός παράγοντας ώθησης αποτέλεσε ο όλοκαι αυξανόμενος έλεγχος του νησιού από την Αγγλία7. Αυτόςο έλεγχος οδήγησε σε ασφυξία την ιρλανδική οικονομία καιβιομηχανία. Στην αρχή του 19ου αιώνα βέβαια η ιρλανδικήοικονομία βρίσκεται σε άνοδο, κυρίως χάρη στην Ένωση μετην Αγγλία το 1800. Με την ένωση αυτή, οι προστατευτικοίδασμοί που προστάτευαν τα ιρλανδικά προϊόντα από τονανταγωνισμό με τα αντίστοιχα αγγλικά αφαιρέθηκαν μεν,5 D. M. MacRaild, ό.π.,σελ. 36 E.P. Thompson, The making of the English working class, London, Penguin Books, 1991, σελ. 4717 Timothy J. Meager, « Ireland and Irish-Americans; The complicated legacies of Conquest», Roots of the Transplanted vol. II (1994), σελ. 178

8

αλλά τους επιβλήθηκε φόρος μόλις 10% για 24 χρόνια8. Με τηλήξη όμως αυτής της συμφωνίας το 1825, η ιρλανδικήβιομηχανία βρέθηκε απροστάτευτη απέναντι στην αγγλική καιαναγκαστικά καταστράφηκε. Το ποσοστό των βιομηχανικώνεργατών έπεσε από το 29% στο 20% μέσα σε μισό αιώνα(1841- 1891)9. Αυτό είχε ως συνέπεια να οδηγηθεί η αστικήανάπτυξη σε στασιμότητα και τελικά σε οπισθοδρόμηση. Ηιρλανδική βιομηχανία είχε να αντιμετωπίσει αρκετάπροβλήματα. Αρχικά παρατηρείται μια μείωση των αποθεμάτωνάνθρακα και σιδήρου από τις αρχές του 19ου αιώνα. ΟιΙρλανδοί χρησιμοποιούσαν πρωτόγονα μέσα για την εξόρυξητων μεταλλευμάτων, σε αντίθεση με τους Άγγλουςσυναδέλφους τους που με την χρήση της ατμομηχανήςμπορούσαν να εξορύξουν άνθρακα και σίδηρο σε μεγαλύτεροβάθος. Η Ιρλανδία άλλωστε δεν είχε και πλούσιακοιτάσματα.

Παράλληλα η εκμηχάνιση της εργοστασιακής παραγωγήςδεν είχε ολοκληρωθεί στην Ιρλανδία. Έτσι, τα διάσημαιρλανδικά υφάσματα του Ulster, που παράγονταν με τονπροβιομηχανικό τρόπο, άρχισαν να χάνουν έδαφος στην αγοράαπό τα αντίστοιχα αγγλικά τα οποία ήταν και φθηνότερα καιπαράγονταν γρηγορότερα. Με αυτόν τον τρόπο η Ιρλανδίαγίνεται μια νέα αγορά για την Αγγλία που σταδιακά έχεικυριαρχήσει και οικονομικά στο νησί10.

Στον κυρίαρχο αγροτικό τομέα, η γεωργίαεμπορευματοποιήθηκε, με αποτέλεσμα να εκλείψουν οι μικρέςιδιοκτησίες, αυξάνοντας με αυτόν τον τρόπο τους ακτήμονεςεργάτες. Παράλληλα, σε αρκετές περιοχές της Ιρλανδίας, τακτήματα μετατράπηκαν σε βοσκοτόπια μειώνοντας ακόμηπερισσότερο τις θέσεις εργασίας. Επιπλέον, μέσα σε 60χρόνια ο πληθυσμός αυξήθηκε με ραγδαίους ρυθμούς,φθάνοντας στα 8,2 εκατομμύρια το 184111. Συνδυάζοντας όλα

8 Ι. Κουκμάς, ό.π., σελ. 119 Timothy J. Meager, ό.π., σελ 17810 Ι. Κουκμάς, ό.π., σελ. 1211 D. M. MacRaild, ό.π., σελ. 5

9

τα παραπάνω, μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η ανεργίααυξανόταν με γοργούς ρυθμούς το α΄μισό του 19ου αιώνα.

Γι αυτό το λόγο παρατηρούμε πριν το Μεγάλο Λιμό του1845 ότι όχι μόνο υπήρχε μεταναστευτικό ρεύμα αλλά αυτότο ρεύμα προερχόταν από τις πιο ανεπτυγμένες επαρχίες καιόχι από τις φτωχότερες. Μέχρι και το 1815 η πλειονότητατων Ιρλανδών μεταναστών προέρχονταν από την πιοεκβιομηχανισμένη περιοχή της Ιρλανδίας, το Ulster, οιοποίοι και κατευθύνονταν στις αστικές και βιομηχανικέςπεριοχές της Σκωτίας. Αυτή ήταν η πρώτη μεταναστευτικήομάδα. Η δεύτερη προερχόταν από την κεντρική Ιρλανδία,από την επαρχία του Leinster, και κατευθυνόταν στηνεκβιομηχανισμένη περιοχή του Lancashire της ΒόρειαςΑγγλίας. Η τελευταία ομάδα προερχόταν από τη νότιαεπαρχία του Munster και κατέληγε σε Ουαλία και Λονδίνο12

(εικ. 1).

Το μεταναστευτικό όμως ρεύμα αυξήθηκε σετρομακτικούς βαθμούς εξαιτίας του Μεγάλου Λιμού πουέπληξε το νησί την περίοδο 1845- 1849. Οι συνεχείς κακέςσοδειές πατάτας, της βασικής ιρλανδικής τροφής, παράλληλαμε την αύξηση της ανεργίας αλλά και τον υπερδιπλασιασμότου πληθυσμού οδήγησαν στο θάνατο 1.000.000 Ιρλανδούς απότην πείνα και τις ασθένειες. Καραβιές ρακένδυτων Ιρλανδώνκατέφθαναν στις ακτές της Μεγάλης Βρετανίας καιπλημμύριζαν τους δρόμους του Λονδίνου, του Λίβερπουλ καιτου Μάντσεστερ. Περίπου το ¼ των Ιρλανδών μετανάστευσεστη Βρετανία το 187013 ενώ ως το 1891 το 40% των Ιρλανδώνπρώτης γενιάς βρισκόταν εκτός Ιρλανδίας.

Εκτός όμως από τους παράγοντες ώθησης, υπήρχαν καιπαράγοντες έλξης, δηλαδή λόγοι που οδηγούσαν τουςμετανάστες να εγκατασταθούν σε μια χώρα, στην προκειμένηπερίπτωση τους Ιρλανδούς στην Αγγλία. Ένας τέτοιοςπαράγοντας ήταν η ανάπτυξη της βιομηχανίας υφασμάτων που12 L. Lucassen, ό.π., σελ. 3013 D. Fitzpatrick, «Irish emigration in the later Nineteenth century», Irish Historical Studies, XXII ( 1980), σελ. 129

10

με την παράλληλη πτώση της ιρλανδικής υφαντουργίαςοδήγησε πολλούς υφαντουργούς από την επαρχία του Ulsterστα μεγάλα αγγλικά και σκωτσέζικα υφαντουργικά κέντρα.

Άλλος σημαντικός λόγος ήταν η ραγδαία ανάπτυξη τηςβιομηχανίας. Η Μεγάλη Βρετανία βρισκόταν ήδη στηΒιομηχανική Επανάσταση · σταδιακά άρχισαν να ξεφυτρώνουνβιομηχανικές πόλεις και εργοστάσια τα οποία ζητούσανανειδίκευτο εργατικό δυναμικό. Τέτοια πληθώραανειδίκευτων εργατών παρείχε η Ιρλανδία.

Επιπλέον, η χρήση της ατμομηχανής έκανε πιο σύντομοαλλά και πιο οικονομικό το θαλάσσιο ταξίδι που ένωνε τηνΙρλανδία με την Μεγάλη Βρετανία. Αρκετοί Ιρλανδοί βέβαιαχρησιμοποιούσαν την Σκωτία και την Αγγλία για ενδιάμεσοσταθμό, μιας και στόχο είχαν να μεταναστεύσουν στηνΑμερική. Όπως τονίζει και ο Donald MacRaild, οι πιοεύποροι Ιρλανδοί, από την περίοδο 1850 ως 1920,προτιμούσαν την υπερατλαντική μετανάστευση από το ναεγκατασταθούν στη Μεγάλη Βρετανία. Παρόλ’ αυτά και οιάποροι Ιρλανδοί που τελικά έμειναν στη Βρετανία κατάφεραννα βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο14.

Αυτοί ήταν οι βασικοί παράγοντες που ώθησαν τουςΙρλανδούς στην αθρόα μετανάστευση. Υπολογίζεται ότιπερίπου 3.000.000 Ιρλανδοί μετανάστευσαν σε ΜεγάληΒρετανία και Η.Π.Α στο διάστημα 1841- 186115. Στη Βρετανίαη ανώτατη εισροή ξεκινά μετά το ξέσπασμα του ΜεγάλουΛιμού. Έτσι, το 1841 μετανάστευσαν 419.256 Ιρλανδοί στηΒρετανία, ενώ δέκα χρόνια αργότερα ο αριθμός τους έφτασετους 727.326. Το 1861 οι Ιρλανδοί μετανάστες έφτασαν στοαπόγειό τους, αφού εκείνη τη χρονιά 806.000 αποβιβάζοντανστη Βρετανία. Έπειτα, το ρεύμα άρχισε να μειώνεται,

14 D. M. MacRaild, «Irish Industrial Workers in England, Scotland and Wales since the 19th century», The Encyclopedia of European Migration and Minorities. From the Seventeenth Century to the Present, Cambridge University Press, 2011, σελ. 49115 L. Lucassen, ό.π., σελ. 29

11

καταλήγοντας σε 632.000 μετανάστες το 1901, 40 χρόνιαμετά16.

Εικ. 1: Οι μεταναστευτικοί δρόμοι. Με κόκκινο βέλος είναι η διαδρομή τωνΙρλανδών από την επαρχία του Ulster, με μαύρο από τις επαρχίες Leinster και

Connaught, ενώ με μπλε από την επαρχία Munster.

Κεφάλαιο 3 ο : Χώροι εγκατάστασης των μεταναστών και συνθήκες διαβίωσης

Οι Ιρλανδοί που αποβιβάζονταν στη Μεγάλη Βρετανίακυρίως εγκαθίστανται σε βιομηχανικές πόλεις ή σε περιοχέςμε έντονη εκμηχάνιση της παραγωγής. Έτσι παρατηρείται μιααύξηση των Ιρλανδών ανειδίκευτων εργατών στη Σκωτία κατά16 M. A. G. O’ Tuathaigh, « The Irish in nineteenth century Britain; Problems of Integration», Transactions of The Royal Historical Society, fifth series, 31 (1981), σελ. 53

12

το α΄μισό του 19ου αιώνα και σταδιακά αυτή η αύξησηεπεκτείνεται και στην Αγγλία και Ουαλία17. Ο λόγος ήταν ηπροσπάθεια εκβιομηχάνισης της χώρας, που μόλις είχεεισέλθει στη βιομηχανική εποχή και χρειαζόταν άφθονοεργατικό προσωπικό. Η εγγύτητά της μάλιστα με το‘σμαραγδένιο νησί’ καθώς και η προϋπάρχουσα εποχιακήμετανάστευση Ιρλανδών εργατών γης, αποτελούν τουςβασικούς λόγους προτίμησής της.

Κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώναΙρλανδικοί οικισμοί εμφανίζονται στη Δυτική Σκωτία καιστα βιομηχανικά κέντρα του Wigtownshire, Kirkcudbrightκαι Aurshire. Σταδιακά εξαπλώνονται και στις άλλες πόλειςτης Σκωτίας, όπως στη Γλασκώβη, στο Εδιμβούργο και σταπερίχωρά τους18. Παράλληλα εμφανίζονται και στην περιοχήτου Forfashire, το οποίο ήταν σπουδαίο κέντρουφαντουργίας και γι αυτό προσελκύει υφαντές, κυρίως απότο Ulster.

Όσο αφορά στην εγκατάσταση στην Αγγλία, ο DonaldMacRaild παρατηρεί διαφορές, τόσο ανάμεσα στους Ιρλανδούςκαι στις περιοχές που εγκαταστάθηκαν όσο και στιςπεριόδους που έγιναν αυτές οι μετακινήσεις19. Αναφέρει ταπαραδείγματα της Β.Δ. Αγγλίας, της περιοχής της Cumbria,όπου η εγκατάσταση έγινε πολύ αργότερα του Μεγάλου Λιμούκαι οι συνθήκες διαβίωσης ήταν κατά πολύ βελτιωμένες απόότι στις περιπτώσεις της Γλασκώβης και του Λίβερπουλ,όπου τεράστιο πλήθος φτωχών Ιρλανδών ζούσε κάτω απόάθλιες συνθήκες. Όπως υποστηρίζει ο Thompson ‘η Αγγλίααπείχε πολύ από το να χαρακτηριστεί η Μέκκα τους. Ήταν ίσως το τελευταίομέρος της γης όπου θα ήθελαν να φτάσουν’20. Μάλιστα οι αναφορέςπου υπήρχαν στα λεγόμενα ‘Μπλε Βιβλία’, όπως ονομάζονταναλλιώς οι ‘ Αναφορές για τις συνθήκες υγιεινής τηςεργατικής τάξης’, έκαναν λόγο για απάνθρωπες συνθήκες17 D. M. MacRaild, ό.π., σελ. 49018 Ι. Κουκμάς, ό.π., σελ. 1819 D. M. MacRaild, Culture, Conflict and Migration: The Irish in Victorian Cumbria, Liverpool, Liverpool University Press, 1998, σελ. XV20 E.P. Thompson, ό.π., σελ. 472

13

διαβίωσης. Ζούσαν σε τρώγλες, κοιμόνταν σε άχυρα ενώέτρωγαν ένα μόλις γεύμα την ημέρα και αυτό ήταν μιαπατάτα. Οι οριακές αυτές συνθήκες αναπαριστώνται με τονπιο γλαφυρό τρόπο στην εφημερίδα Nation, που εκδότης τηςήταν ο Hugh Heinrick, ένας Ιρλανδός ριζοσπάστηςεθνικιστής21.

Σταδιακά άρχισαν να εμφανίζονται γειτονιές όπου οικάτοικοι ήταν ιρλανδικής καταγωγής. Αυτό ήταναναμενόμενο, από τη στιγμή που όσοι κατάφερναν ναεγκατασταθούν σε μια περιοχή, προετοίμαζαν το έδαφος καιγια τους υπόλοιπους συντοπίτες τους. Το ‘ΙρλανδικόΣύστημα Μετανάστευσης’, όπως ονομάστηκε, ήθελε τοννεοφερμένο που μόλις είχε εγκατασταθεί να αποταμιεύειχρήματα, όχι για τη βελτίωση του βιοτικού του επιπέδου,αλλά για να μπορέσει και άλλο μέλος της οικογένειάς τουνα κάνει το ταξίδι22. Έτσι εμφανίζονται οι επονομαζόμενες‘ Μικρές Ιρλανδίες’ σε όλες τις βιομηχανικές πόλεις τηςΜεγάλης Βρετανίας. Σύμφωνα με το Mayhew, ο οποίος μαςπαρουσιάζει λεπτομερώς δύο τέτοιες κοινότητες σε Λονδίνοκαι Μάντσεστερ, η φτώχεια και η έλλειψη υγιεινής καιφροντίδας αποτελούν βασικά κοινά χαρακτηριστικά όλων τωνιρλανδικών κοινωνιών. Στις φτωχότερες γειτονιές τουΛονδίνου συναντάμε φωλιές Ιρλανδών που δημιουργούνξεχωριστές αποικίες μέσα στην ίδια τη γειτονιά23. Σεαυτούς τους δρόμους έχουν δημιουργηθεί λαβύρινθοι, μεστενά σοκάκια να καταλήγουν σε πόρτες σπιτιών και σεαυλές, που αν είσαι ξένος εύκολα χάνεσαι. Στο Μάντσεστεραπό την άλλη, Ιρλανδοί είχαν εγκατασταθεί στην παλιάπροβιομηχανική πόλη. Τα σπίτια συχνά ήταν υπόγεια κάτωαπό την επιφάνεια του ποταμού Ιρκ, δίχως αποχωρητήρια καιανάμεσα σε χοιροστάσια24. Μία περιοχή από τη νέα πόλη του21 H. Heinrick, A Survey of the Irish in England, London, The Hambledon Press, 1990, σελ. 122 H. Mayhew, London Labour and the London poor, London, Peguin Books, 1985, σελ. 5723 H. Mayhew, ό.π., σελ. 5624 Fr. Engels, Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία, Αθήνα, Εκδόσεις Μπάυρον, 1985, σελ. 107

14

Μάντσεστερ άρχισε να μετονομάζεται σε ‘Ιρλανδική πόλη’,εξαιτίας του πλήθους των Ιρλανδών εργατών που είχεσυρρεύσει. Στη συγκεκριμένη περιοχή, δεν υπάρχει ίχνοςαστικοποίησης, αφού εκλείπουν οι υπόνομοι και οιπλακωστρώσεις δρόμων, επικρατεί η άναρχη δόμηση, ενώ καιτα σπίτια είναι ετοιμόρροπα και βρώμικα. Στο προάστιοαυτό συγκεντρώνονταν 4.000 περίπου Ιρλανδοί οι οποίοιζούσαν σε 200 παλαιές, μικρές αγροικίες, περίπου 20 άτομαανά σπίτι25. Οι περιοχές αυτές βρίσκονταν κοντά σταεργοστάσια, όπου ήταν και το μέρος εργασίας τηςπλειοψηφίας του ανδρικού πληθυσμού όπως θα δούμε στοεπόμενο κεφάλαιο, και γι αυτό ο αέρας τους ήτανμολυσμένος από τις αναθυμιάσεις, ενώ τα αποχωρητήρια ήτανελάχιστα. Αντιστοιχούσε ένα αποχωρητήριο για 120 άτομα26.

Το εσωτερικό των σπιτιών ήταν ακριβώς όπως και τοεξωτερικό. Ελάχιστη επίπλωση, δίχως πόρτες και με βρώμικανερά στις εισόδους των σπιτιών27. Συχνά κοιμούνταν πάνω σεάχυρα, αν δεν υπήρχε κρεβάτι, ενώ ήταν συχνό το φαινόμενομια οικογένεια να δέχεται οικότροφους, με τους οποίουςμοιράζονταν το ίδιο κρεβάτι. Συνήθως υπήρχαν δυο δωμάτιασε κάθε σπίτι, το οποίο χρησιμοποιούνταν για τη στέγασηκάποιων οικόσιτων ζώων, κυρίως των χοίρων της οικογένειας28. Όπως υποστηρίζουν διάφοροι μελετητές της ιρλανδικήςμετανάστευσης, όπως οι Foster και Fitzpatrick, οιΙρλανδοί προέρχονταν από αγροτικό περιβάλλον και στιςχώρες υποδοχής μεταλλάχθηκαν σε αστικό προλεταριάτο,δίχως όμως να έχουν αποβάλλει τα παλαιά τους ήθη, αφούαυτή η αλλαγή έγινε γρήγορα και ήταν και αρκετά βίαιη29.

Όσον αφορά στη διατροφή τους, η δίαιτα των Ιρλανδώνήταν φτωχή. Οι τροφές των εργατών ήταν ακατάλληλες, μιαςκαι με τα πενιχρά χρήματα που διέθεταν μπορούσαν νααγοράσουν σαπισμένα κρέατα ή μαραμένα λαχανικά ή κακής25 Fr. Engels, ό.π., σελ. 11026Fr. Engels, ό.π., σελ. 11827 Fr. Engels, ό.π., σελ. 7228 Fr. Engels, ό.π., σελ. 12429 D. M. MacRaild, ό.π., σελ. 6

15

ποιότητας πατάτα30. Αυτές οι συνθήκες ζωής και η έλλειψηβασικών βιταμινών οδηγούσε συχνά σε ξεσπάσματα χολέραςκαι άλλων ασθενειών.

Μελετώντας τις περιγραφές ιστορικών, ιατρών καικοινωνιολόγων της εποχής για τις ‘Μικρές Ιρλανδίες’,κάποιοι κοινωνιολόγοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οιΙρλανδοί είχαν δημιουργήσει ένα είδος γκέτο σε κάθε πόληπου βρίσκονταν, προσπαθώντας να κρατήσουν ζωντανή τηνεθνική τους ταυτότητα31. Κάτι τέτοιο όμως ήταν αρκετάδύσκολο να ισχύει. Όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο Thompson‘ είναι αρκετά δύσκολο να απομονώσεις σε γκέτο έναν πληθυσμό που μιλάτην ίδια γλώσσα με τους γηγενείς και αποτελούν πολίτες του ΗνωμένουΒασιλείου από την Πράξη της Ένωσης’32. Αποτελούσαν για τουςγηγενείς μια μειονότητα, μια μειοψηφία με άλλα λόγια πουπροσπαθεί να διατηρήσει με διάφορους τρόπους τηνδιακριτικότητά της και να μην αφομοιωθεί από την κυρίαρχηαγγλική κοινωνία33. Η συγκέντρωσή τους στα κέντρα ή σταλιμάνια των πόλεων για εύρεση εργασίας, συναντάται μόνοσε γειτονιές και όχι σε μεγάλη έκταση, ώστε να θεωρηθείως γκετοποίηση. Άλλωστε αυτές τις γειτονιές τιςμοιράζονταν και με άλλες μεταναστευτικές ομάδες, πουσυγκεντρώνονταν στα ίδια μέρη για τους ίδιους ακριβώςλόγους. Μάλιστα, σύγχρονοι μελετητές απέδειξαν ότι στιςλεγόμενες ‘Μικρές Ιρλανδίες’ ο ιρλανδικός πληθυσμός δενξεπερνούσε ποτέ το 50% , αποδεικνύοντας με αυτόν τοντρόπο ότι οι Ιρλανδοί και ήταν διάσπαρτοι στις πόλεις καικατοικούσαν δίπλα σε άλλους μετανάστες, στις φτωχότερεςόμως περιοχές των αστικών κέντρων34. Αυτό γίνεται φανερόκαι απο το γεγονός ότι το 1851 το 80% περίπου τουιρλανδικού πληθυσμού κατοικούσε σε πόλεις άνω των 10.000κατοίκων, αλλά δεν ήταν συγκεντρωμένο σε κάποιεςσυγκεκριμένες περιοχές35 .30 Fr. Engels, ό.π., σελ. 12831 L. Lucassen, ό.π., σελ. 3332 E.P. Thompson, ό.π., σελ. 48033 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 5334 L. Lucassen, ό.π., σελ. 3435 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 55

16

Κεφάλαιο 4ο: Γυναίκες και μετανάστευση. Γαμήλιες στρατηγικές

Οι Ιρλανδοί ακολουθούσαν διάφορες στρατηγικέςμετανάστευσης προς τη Μεγάλη Βρετανία κατά το 19ο αιώνα,οι οποίες άλλαζαν ανάλογα με τις συνθήκες πουεπικρατούσαν. Στις αρχές του 19ου αιώνα η Βρετανία είχεμικρό μερίδιο στην ιρλανδική μετανάστευση, αφού ηπροτίμηση των Ιρλανδών προς τις Η.Π.Α ήταν δεδομένη.

Παρ’ όλ’ αυτά κατά το α’ μισό του 19ου αιώνα έχουμεμια οικογενειακή μετανάστευση κυρίως προς τιςβιομηχανικές πόλεις της Βρετανίας, όπου έβρισκαν δουλειάόλα τα μέλη της οικογένειας, άνδρες, γυναίκες αλλά καιπαιδιά36. Αρχικά ταξίδευε ο άνδρας και μόλις κατάφερνε νασυγκεντρώσει τα απαιτούμενα χρήματα για την πληρωμή τωνναύλων, τότε μετανάστευε και η υπόλοιπη οικογένεια. Πριντην περίοδο του Λιμού, παρατηρείται στην Ιρλανδία μιατεράστια δημογραφική αύξηση εξαιτίας των πολλών γάμων καιτων πολλών γεννήσεων37. Νεαρά αγόρια και κορίτσιαπαντρεύονταν πριν κλείσουν το εικοστό έτος της ηλικίαςτους και συχνά κατά την περίοδο της εφηβείας τους38. Παρ’όλ’ αυτά πολύ λίγες παντρεμένες γυναίκες μετανάστευανπριν το 184539, σε σύγκριση πάντα με τον αριθμό των αντρώνμεταναστών. Όσο αφορά στην εποχιακή μετανάστευση, οι36 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 5437 D. Mageean: « To be matched or to move: Irish women’s prospects in Munster», Peasant maids- City women, From the European Countryside to Urban America,Cornell University Press, 1997, σελ. 6438 D. Mageean,ό.π., σελ. 7739 D. Mageean, ό.π., σελ. 57

17

άνδρες εργάτες γης συνήθως ταξίδευαν μόνοι και έστελναντους μισθούς τους πίσω στην οικογένεια, για να πληρώσειτο ενοίκιο40.

Κατά την περίοδο του Λιμού όμως η κατάσταση αλλάζει.Μεγάλος αριθμός γυναικών αναχωρεί από την Ιρλανδία κατάτο β’ μισό του 19ου αιώνα με προορισμό τόσο τη ΜεγάληΒρετανία όσο και τις Η.Π.Α και την Αυστραλία. Οι νεαρέςγυναίκες κάνουν πρώτες το βήμα, αφού ήταν πιο εύκολο γιαεκείνες να μετακινηθούν41. Οι συνθήκες ζωής στην Ιρλανδίαείναι τραγικές με αποτέλεσμα να μειώνονται κατακόρυφα οιγάμοι. Άλλωστε η αγαμία βοηθά τις γυναίκες και τουςάνδρες να ελιχθούν στο νέο περιβάλλον και να βρουνκαλύτερες ευκαιρίες ανέλιξης42.

Μετά τον Λιμό, οι γυναίκες προτιμούσαν τημετανάστευση από το γάμο. Άνδρες και γυναίκες ανύπαντρεςαναχωρούν πλέον σε ίσους αριθμούς. Στην Αγγλία ανά πέντεάνδρες ταξίδευαν τρεις γυναίκες. Προτιμούσαν τις περιοχέςμε δουλειές που προσέφεραν γρήγορο πλουτισμό αντί εκείνωνπου παρείχαν ασφάλεια για οικογενειακή ζωή. Άλλωστε δενυπήρχε φόβος να μην βρουν τον κατάλληλο σύντροφο μέσα σεένα πλήθος άγαμων Ιρλανδών43.

Οι πρώτες γενιές μεταναστών, πριν τη μεγάλη έξοδοτης δεκαετίας του 1840, δεν έδειχναν ιδιαίτερη προτίμησηστις ενδογαμίες. Έτσι συναντάμε ένα ποσοστό της τάξεωςτου 50% στους μεικτούς γάμους44. Αυτή η πρακτική αλλάζειμε το Λιμό. Η πρώτη γενιά μεταναστών που εγκαταστάθηκεστη Βρετανία κατά τη δεκαετία του 1840, προτιμούσε τιςενδογαμίες, σε ποσοστό ως και 75% το 187145. Σταδιακά όμως40 G. Moran: «A passage to Britain; Seasonal Migration and social change in the west of Ireland, 1870- 1890», Saothar 13(1988), σελ. 2541 D. Mageean, ό.π., σελ. 5742 D. Mageean, ό.π., σελ. 6543 D. Fitzpatrick, ό.π., σελ. 44 44 L. Lucassen, ό.π., σελ. 4845 D. M. MacRaild, «Irish Industrial Workers in England, Scotland and Wales since the 19th century», The Encyclopedia of European Migration and Minorities. From the Seventeenth Century to the Present, Cambridge University Press, 2011, σελ. 493

18

αρχίζουν και αυξάνονται οι επιγαμίες, κυρίως από τηδεύτερη και τρίτη γενιά. Έτσι, από 86% των ενδογαμιών το1851 φθάνουμε στο 72,4% το 189146. Εντούτοις, το ποσοστόμεικτών γάμων παρέμενε χαμηλό και δεν έφτασε τα επίπεδατης προ-Λιμού εποχής. Αυτό ήταν φυσιολογικό, από τηστιγμή που υπήρχε τόσο ο θρησκευτικός διαχωρισμός ανάμεσασε Καθολικούς Ιρλανδούς και Αγγλικανούς Βρετανούς, όσοκαι η αύξηση των αρνητικών στερεοτύπων, που επηρέαζεσυναισθηματικά τους μετανάστες και τους γηγενείς καιαποτελούσε τροχοπέδη στη σύναψη επιγαμιών.

Κεφάλαιο 5 ο : Μετανάστευση και εργασία. Έμφυλος διαχωρισμός

46 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 69

19

Οι εργασίες που αναλάμβαναν οι μετανάστες ήτανπολλών ειδών και εξαρτιόνταν κυρίως από την περιοχή,αγροτική ή βιομηχανική, στην οποία είχαν εγκατασταθεί.Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες αλλά και τα παιδιαεργάζονταν ώστε να μπορέσουν να επιζήσουν. Στιςπερισσότερες από τις εργασίες αυτές υπήρχε ξεκάθαραδιαχωρισμός ανάλογα με το φύλο, μιας και οι άνδρεςειδικεύονταν στις βαριές βιομηχανικές εργασίες ενώ οιγυναίκες είτε βοηθούσαν τους άνδρες τους ως πλανόδιοιπραγματευτές ή δούλευαν ως υπηρέτριες. Γι αυτό το λόγοκαι το συγκεκριμένο κεφάλαιο θα χωριστεί σε υποενότητεςώστε να ερευνήσει πληρέστερα τις εργασίες που αναλάμβανεκάθε φύλο.

i) Εργασίες ανδρών

Όπως συναντήσαμε και στο 2ο κεφάλαιο, εποχιακοίΙρλανδοί εργάτες γης κάθε καλοκαίρι μετακινούνταν προς τηΣκωτία και συγκεκριμένα προς τα Highlands, για ναβοηθήσουν στην συγκομιδή. Συνήθως ήταν θεριστές καιανειδίκευτοι εργάτες που επέστρεφαν στην Ιρλανδία ότανολοκληρωνόταν ο θερισμός47.

Όσοι όμως είχαν αποφασίσει να παραμείνουν στηΒρετανία, βρήκαν εργασία στη βαριά βιομηχανία. Τα βαριάεπαγγέλματα της βιομηχανικής κοινωνίας χρειάζονταντεράστια κατανάλωση μυϊκής δύναμης και ενέργειας. Όπωςεπισημαίνει ο Thompson, οι πουριτανοί Άγγλοι δενμπορούσαν και δεν ήθελαν να καλύψουν αυτήν την ανάγκη γιαεργατικά χέρια της βρετανικής βιομηχανίας. Αυτό το κενόήρθαν να καλύψουν οι Ιρλανδοί ανειδίκευτοι εργάτες, έναεργατικό δυναμικό φθηνό και πρόθυμο48. Σε αυτό το σημείοο Engels υποστηρίζει ότι δύο ήταν οι βασικοί λόγοι τηςβιομηχανικής επανάστασης που συντελέστηκε στην Αγγλία· οπρώτος ήταν η εισαγωγή της μηχανουργίας και ο δεύτερος η47 Ι. Κουκμάς, ό.π., σελ. 2148 E.P. Thompson, ό.π., σελ. 473

20

έλευση των Ιρλανδών μεταναστών. Οι τελευταίοι παρείχαν τααπαιτούμενα εργατικά χέρια για την γρήγορη επέκτασή τηςκαι τη δημιουργία βιομηχανικών και εμπορικών πόλεων49.

Κατά το α’ μισό του 19ου αιώνα συναντάμε αρκετούςΙρλανδούς Προτεστάντες εργάτες υφασμάτων από την περιοχήτου Ulster να εγκαθίστανται στις βρετανικές πόλεις τηςΑγγλίας και της Σκωτίας50. Οι Ιρλανδοί γνώριζαν την τέχνητης ύφανσης, μιας και είχαν παράδοση στα υφαντά, μεαποτέλεσμα να προσλαμβάνονται άμεσα από τιςβαμβακοβιομηχανίες. Το 1834 η συντριπτική πλειοψηφία πουαπασχολείται στα βαμβακουργεία είναι Ιρλανδοί ήιρλανδικής καταγωγής. Δουλεύουν από μικρά παιδιά καιγνωρίζουν καλά την ειδικότητα. Οι Σκωτσέζοι και οι Άγγλοιπου εργάζονται στις βαμβακουργείες είναι είτενυχτοφύλακες είτε αχθοφόροι51. Οι συνθήκες εργασίας ήτανκατά πολύ καλύτερες από άλλες βιομηχανικές εργασίες.Παράλληλα υπήρχε και διαχωρισμός εργασιών ανάλογα με τοφύλο, με τους άνδρες να απασχολούνταν ως υφαντές52.

Εκτός από την υφαντουργία, η βιομηχανίες του σιδήρουκαι του άνθρακα απορροφούν αρκετούς Ιρλανδούς μετανάστες.Παρά την σκληρότητα και επικινδυνότητά τους, προσφέρουνκαθολική και σταθερή εργασία η οποία μπορεί ναχαρακτηριστεί και καλοπληρωμένη53. Στη Δυτική Σκωτία καιστα ανθρακορυχεία της συναντάμε αρκετούς Ιρλανδούςμετανάστες. Έτσι κατά το 1830, ένας ιδιοκτήτης ορυχείουυπολόγισε ότι εργάζονταν 240 Ιρλανδοί και 210 Σκωτσέζοιστο ορυχείο του54. Γιατί όμως προτιμώνται από τουςγηγενείς;

Όπως πολύ εύστοχα σημειώνει ένας εργοδότης απο τοBirmingham ‘ Οι Ιρλανδοί δουλεύουν οποιαδήποτε ώρα. Αν τους

49 Fr. Engels, ό.π., σελ. 5950 D. M. MacRaild, ό.π., σελ. 49151 Ι. Κουκμάς, ό.π., σελ. 2452 L. Lucassen, ό.π., σελ. 3753 D. M. MacRaild, ό.π., σελ. 49154 Ι. Κουκμάς, ό.π., σελ. 25

21

συμπεριφερθείς ευγενικά κάνουν ό,τι τους ζητήσεις. Είναι μεν πιο βίαιοι καιευέξαπτοι, αλλά λιγότερο ξεροκέφαλοι και σκυθρωποί.’55 Επειδήπληρώνονταν με το κομμάτι, συνήθως υπερέβαλλαν εαυτούς,κάνοντας κακό στην υγεία τους. Γενικά, στις ανειδίκευτεςεργασίες οι εργοδότες προτιμούσαν τους Ιρλανδούς· ήτανφθηνοί και πρόθυμοι. Αντιθέτως, στα ειδικευμέναεπαγγέλματα προτιμούσαν τους Άγγλους, μιας και οιΙρλανδοί βιάζονταν και δεν έδειχναν την προαπαιτούμενηπροσοχή. Παρ’ όλ’ αυτά πριν το Λιμό, το ποσοστό τωνειδικευμένων εργατών που μεταναστεύουν είναι μεγαλύτεροαπό εκείνο των ανειδίκευτων56.

Παράλληλα, συναντάμε αρκετούς Ιρλανδούς σεκατασκευαστικά έργα, στην οικοδομή, στο σιδηρόδρομο αλλάκαι σε αποβάθρες. Συμμετέχουν ως ανειδίκευτοι εργάτεςστην κατασκευή του Caledonian Canal, στην εμβάνθυνση τουλιμανιού της Γλασκώβης καθώς και στο σιδηροδρομικό δίκτυοτης Σκωτίας βοηθώντας στην βιομηχανική επανάσταση πουσυντελείται στη χώρα από το 178057 . Επίσης, Ιρλανδοίανειδίκευτοι ή ημιειδικευόμενοι εργάτες συναντιώνται στιςδιανομές τροφίμων, στην παραγωγή χαρτιού και γκαζιού,στους υπονόμους ως καθαριστές αλλά και ως αχθοφόροι58. OJ. Denvir στο έργο του ‘The life Story of an old rebel’, αναφέρειχαρακτηριστικά ότι ήταν αρκετά δύσκολο να βρεις εργάτηπέτρας που να μην ήταν Ιρλανδός59.

Γενικά, όταν οι Ιρλανδοί εισέρχονταν σε κάποιοεπάγγελμα, προσπαθούσαν να εξαιρέσουν όλους τους άλλουςεκτός των συντοπιτών τους. Έτσι υπήρχε ένας εθνικόςδιαχωρισμός και οι εργοδότες απέφευγαν να τους τοποθετούνμαζί με τους Άγγλους συναδέλφους τους, γιατί θα ξεσπούσανταραχές60. Σταδιακά και ως το 1830, όλες οι ανειδίκευτεςβαριές εργασίες είχαν περάσει στα χέρια των Ιρλανδών. Στη

55 E.P. Thompson, ό.π., σελ. 47456 D. M. MacRaild, ό.π., σελ. 49257 D. M. MacRaild, ό.π., σελ. 49258 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 5659 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 5760 D. M. MacRaild, ό.π., σελ. 492

22

Σκωτία, εκτός από τις αγροτικές εργασίες, οι Ιρλανδοίεξεδίωξαν τους Highlanders και από τις ανειδίκευτεςεργασίες σε λιμάνια και σιδηρόδρομο61, ενώ και στηβιομηχανική περιοχή της Cumbria τόσο ανειδίκευτοι όσο καιειδικευμένοι Ιρλανδοί εργάτες από το Ulster απασχολούνταιστη ναυπήγηση πλοίων62. Αντιθέτως, στην Ουαλία, περιοχήπλούσια σε βιομηχανία σιδήρου και άνθρακα, οι Ιρλανδοίδεν κατάφεραν να απασχοληθούν σε ειδικευμένες θέσεις,ίσως και λόγω του έντονου αντι-ιρλανδικού αισθήματος τηςπεριοχής63. Βέβαια το 1870 παρατηρείται αύξηση τωνειδικευμένων Ιρλανδών εργατών κατά 50% , γεγονός πουαποδεικνύει ότι τουλάχιστον η δεύτερη γενιά μεταναστώνβελτίωσε τη θέση της64. Θα πρέπει επίσης να επισημάνουμεότι χαρακτηριστικό των Ιρλανδών εργατών ήταν η υψηλήκινητικότητά τους από περιοχή σε περιοχή για εύρεσηεργασίας. Αυτή η κινητικότητα αποτελούσε αναπόσπαστοκομμάτι μιας δυναμικής οικονομίας που αναπτυσσόταν γοργάκαι είχε ανά πάσα στιγμή ανάγκη πρόθυμων εργατικώνχεριών65.

Επιπλέον η μετανάστευση και η πρόσληψη Ιρλανδών στοβιομηχανικό τομέα συνεχίστηκε και τον 20ο αιώνα. Το 28%των Ιρλανδών στη Σκωτία εργαζόταν στη βιομηχανία σιδήρουκαι μετάλλων το 1911, ενώ ένα 13% απασχολούνταν σταορυχεία66.

Οι συνθήκες εργασίας στα εργοστάσια και στιςκατασκευές ήταν αντίξοες και απάνθρωπες. Ήδη όμως από τηνπρώτη γενιά μεταναστών παρατηρείται μια βελτίωση αυτών

61 E.P. Thompson, ό.π., σελ. 47562 D. M. MacRaild, Culture, Conflict and Migration: The Irish in Victorian Cumbria, Liverpool, Liverpool University Press, 1998, σελ. 2763 D. M. MacRaild: « Irish Industrial Workers in England, Scotland andWales since the 19th century» The Encyclopedia of European Migration and Minorities. From the Seventeenth Century to the Present, Cambridge University Press, 2011, σελ. 49364 D. M. MacRaild, ό.π., σελ. 49365 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 6366 D. M. MacRaild,ό.π., σελ. 494

23

των συνθηκών67 η οποία και αυξάνεται κατά το β’ μισό του19ου αιώνα. Κάθε Σάββατο η εργατική τάξη πληρωνόταν. Μετα λεφτά αυτά ξοφλούσαν λογαριασμούς και χρέη, πλήρωναντο ενοίκιό τους, αγόραζαν τα ψώνια τους και ό, τιπερίσσευε το ξόδευαν στο ποτό. Έτσι, κάθε Δευτέραπαρέμεναν δίχως χρήματα68.

Πέρα της βιομηχανίας, ιρλανδική αντιπροσώπευσηείχαμε και στον στρατό του Ηνωμένου Βασιλείου. Έτσι ως το1830 στον αγγλικό στρατό και ναυτικό υπηρετούσαν 42,2%Ιρλανδοί, τα ποσοστά των οποίων άρχισαν να φθίνουν κατάτη διάρκεια του 19ου αιώνα, φθάνοντας στο 14% το 189169.

Επιπλέον, συναντάμε σε κάθε μεγαλούπολη πλανόδιουςπραγματευτές και πωλητές τροφών, ιρλανδικής καταγωγής.Αποτελούν ξεχωριστή ομάδα από τους υπόλοιπους πλανόδιους,έχοντας δημιουργήσει μια κλειστή σέκτα όπου δύσκολαμπορούσε να εισέλθει κάποιος ξένος70. Κάποιοι περιφέρονταιστους δρόμους πουλώντας την πραγμάτεια τους ενώ άλλοιδιαθέτουν συγκεκριμένη θέση στο δρόμο. Οι πωλητές ψαριώνκαι λαχανικών συνήθως μετακινούνταν. Οι πλανόδιοι ήτανκυρίως μέσης ηλικίας που δεν μπορούσαν να εργασθούν στιςβαριές βιομηχανίες71 και κατέκλυζαν τους δρόμους κυρίως τοΣάββατο το βράδυ, ημέρα που πληρωνόταν η εργατική τάξη.Οι πραγματευτές αυτοί σύχναζαν σε ξενοδοχεία καιμπυραρίες, που πολλές φορές ανήκαν σε Ιρλανδούς ήτουλάχιστον εργάζονταν σε αυτά αρκετοί72, και συζητούσανγια την αγορά και τις οικονομικές συνθήκες. Συχνά όμωςχρησιμοποιούσαν την αργκό, ώστε να μην γίνονταιαντιληπτές οι συζητήσεις τους από ξένους73. Αναπόφευκτα,οι πραγματευτές αυτοί δεν είχαν κεφάλαιο ούτε περιουσία.Μόλις το ¼ των εμπορευμάτων τους ανήκαν. Δανείζονταν τα

67 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 5968 E.P. Thompson, ό.π., σελ. 47669 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 5770 H. Mayhew, ό.π., σελ. 971 H. Mayhew, ό.π., σελ. 1172 D. M. MacRaild, ό.π., σελ. 49273 H. Mayhew, ό.π., σελ. 17

24

προϊόντα, τα ζώα για να τα μεταφέρουν και με την πώλησήτους εξοφλούσαν τους δανειστές74.

Αρκετοί Ιρλανδοί ασχολούνταν με το εμπόριουφασμάτων. Πολλές βιοτεχνίες μετακόμισαν μετά την Ένωσητου 1800 στην Βρετανία, ώστε να αντιμετωπίσουν τοναθέμιτο ανταγωνισμό. Έτσι συναντάμε αρκετές ιρλανδικέςβιομηχανίες υφασμάτων σε Μάντσεστερ, Γλασκώβη και Μπόλτονενώ δεν είναι τυχαίο ότι αρχηγός των εργατών βαμβακιούστο Lancashire ήταν ο Ιρλανδός John Doherty75 . Αρκετοίλοιπόν μετανάστες απασχολούνταν στο εμπόριο των υφαντώνκαι κυρίως των διάσημων ιρλανδικών λινών. Αν και ηπαραγωγή αυτών των υφασμάτων γινόταν πλέον στην Αγγλία,οι ίδιοι τόνιζαν στους πελάτες τους ότι αυτά προέρχονταναπό το Μπέλφαστ. Οι πελάτες τους βέβαια τους ονόμαζαν και‘ανθρώπους από το Μάντσεστερ’, γνωρίζοντας προφανώς απόπού προέρχονταν τα υφάσματα. Κουβαλούσαν στην πλάτη τουςτο εμπόρευμα το οποίο δεν ήταν μεγάλο σε ποσότητα ενώ γιανα τραβήξουν την προσοχή των πελατών τους, πρόσεχαν πολύτην εμφάνισή τους. Συνήθως ήταν πρώην υφαντές καιγνώριζαν καλά την τέχνη76.

Εκτός από τους πλανόδιους εμπόρους και τους εργάτες,υπήρχαν και ελάχιστοι μετανάστες που ανήκαν στη μεσαίατάξη. Συναντάμε λοιπόν γιατρούς, δικηγόρους, συγγραφείςαλλά και δημοσιογράφους, παρόλο που αποτελούσαν μια μικρήμειονότητα77.

ii) Γυναικεία εργασία

Αν για τους άνδρες η προσαρμογή στις νέες συνθήκεςεργασίας ήταν εύκολη, αφού είχαν απασχοληθεί σε

74 H. Mayhew, ό.π., σελ. 2875 E.P. Thompson, ό.π., σελ. 47176 H. Mayhew, ό.π., σελ. 13077 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 57

25

βιοτεχνίες και στον κατασκευαστικό τομέα στην πατρίδατους, δεν ίσχυε το ίδιο και για τις γυναίκες. Οιτελευταίες είχαν γαλουχηθεί σε ένα αγροτικό περιβάλλον,το οποίο δεν είχε καμία σχέση με το βιομηχανικό τηςΒρετανίας78. Κυρίως οι γυναίκες από την αγροτική περιοχήτου Munster αντιμετώπισαν αρκετά προβλήματα. Παράλληλα,ελάχιστες Ιρλανδές γνώριζαν ανάγνωση και ακόμη λιγότερεςγραφή, με τον αναλφαβητισμό να φτάνει σε δυσθεώρητα ύψηγια τις Ιρλανδές, ακόμη και προς τα τέλη του 19ου αιώνα79.

Παρ’ όλ’ αυτά οι οικογενειακές βιοτεχνίες πουυπήρχαν πίσω στην πατρίδα, βοήθησαν αρκετά τις γυναίκεςστο νέο περιβάλλον. Και αυτό γιατί ο διαχωρισμός εργασίαςανάλογα με το φύλο ευνόησε τις γυναίκες να μάθουν τηντέχνη της νηματουργίας και να γίνουν απαραίτητες στααγγλικά και σκωτσέζικα εργοστάσια. Έτσι, από τις πρώτεςεργασίες των γυναικών ήταν η παραγωγή υφασμάτων. Είδαμεότι οι άνδρες εργάζονταν ως υφαντές σε εκείνα ταεργοστάσια. Οι γυναίκες από την άλλη απασχολούνταν στογνέσιμο και στο κλώσιμο80. Πληρώνονταν με το κομμάτι καιποτέ δεν έφθανε ο μισθός τους τον αντίστοιχο ανδρικό.Ενώ ένας άνδρας αμειβόταν την ημέρα με 4 ως 8 πέννες, ηγυναίκα θα αμειβόταν αντίστοιχα από 3 ως 4 πέννες,ασχέτως αν παρήγαγαν την ίδια ποσότητα.

Άλλος τομέας εργασίας των γυναικών ήταν η οικιακήυπηρεσία. Γυναίκες από την ύπαιθρο της Ιρλανδίαςπροτιμούσαν αυτό το επάγγελμα, το οποίο τους έδινε τηδυνατότητα να αποκτήσουν εμπειρία εκτός της ζωής τηςυπαίθρου81. Παράλληλα εκπαιδεύονταν πληρέστερα στηφροντίδα του νοικοκυριού, ώστε να αποτελέσουν καλέςμελλοντικές σύζυγοι. Συναντούσαν όμως συχνά τονανταγωνισμό των γηγενών νεαρών κοριτσιών, που συνήθωςπροτιμούνταν. Εκτός όμως από υπηρέτριες, συναντάμε

78 D. Mageean, ό.π., σελ. 5779 H. Mayhew, ό.π., σελ. 14880 L. Lucassen, ό.π., σελ. 3781 D. Mageean, ό.π., σελ. 86

26

αρκετές πλύστρες, οι οποίες αμείβονταν με το κομμάτι.Σίγουρα δεν στήριζαν το εισόδημά τους μόνο από αυτήν τηνεργασία, περισσότερο την έκαναν ως συμπλήρωμα στον ήδηπενιχρό μισθό τους82.

Εκτός όμως από αυτές τις εργασίες, συναντάμε συχνάγυναίκες ως πλανόδιες εμπόρους. Πουλάνε ψάρια καιοστρακοειδή και γενικά οι ενασχολήσεις τους είναι με ταλιγότερο ειδικευμένα και επικερδή προϊόντα. Παρ’ όλ’ αυτάείναι με διαφορά οι πιο εργατικές, όπως επισημαίνει και οMayhew83. Κουβαλούν βαριά φορτία με φρούτα, όταν αυτάείναι φθηνά, σε αντίθεση με τις Αγγλίδες συναδέλφους τουςπου μεταφέρουν λουλούδια, καπέλα και δαντέλες. Οι πολύνέες και οι μεσόκοπες Ιρλανδές απασχολούνται με πιοελαφριές εργασίες, όπως με το πλύσιμο δερμάτων και με τηνπαραγωγή φαγητού, ενώ μπορούν και συνδυάζουν το εμπόριομε την απαιτεία84. Οι μισές από αυτές τις πραγματεύτριεςείναι σύζυγοι πλανόδιων εμπόρων, βοηθώντας τους στο ναξεπουλήσουν τα προϊόντα τους.

Όσες γυναίκες ήταν ελεύθερες ή χήρες, δεν υπήρχεδηλαδή η παρουσία ενός άνδρα, νοίκιαζαν μαζί ένα οίκημα,τόσο για περισσότερη ασφάλεια όσο και γιατί δεν είχαν τηνοικονομική δυνατότητα να ζουν μόνες τους85. Η πλειονότητατων γυναικών πλανόδιων εμπόρων ήταν Καθολικού δόγματος·ελάχιστες προέρχονταν από την περιοχή του Ulster. Παρόλοπου ήταν πολύ δεμένες με την εκκλησία τους, εντούτοις δενπήγαιναν συχνά. Οι λόγοι ήταν εμφανείς. Έπρεπε είτε ναδουλεύουν και την Κυριακή ώστε να έχουν φαγητό είτε ήταναρκετά κουρασμένες είτε δεν είχαν τα απαιτούμενα ρούχαγια να πάνε στην λειτουργία86. Όλες οι παραπάνω εργασίεςήταν χαμηλού εισοδήματος και δίχως κοινωνική ανέλιξη.Περισσότερο τις ακολουθούσαν για λόγους επιβίωσης87.

82 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 5783 H. Mayhew, ό.π., σελ. 13884 H. Mayhew, ό.π., σελ. 13985 H. Mayhew, ό.π., σελ. 14286 H. Mayhew, ό.π., σελ. 14587 L. Lucassen, ό.π., σελ. 37

27

Από τις αρχές του 20ου αιώνα όμως, αυτό αλλάζει.Γυναίκες ιρλανδικής καταγωγής απασχολούνται ως νοσοκόμεςκαι μαίες, καλύπτοντας τα κενά των αγγλικών νοσοκομείων.Είναι επαγγέλματα που βοηθούν στην κοινωνική εξέλιξη,μιας και αρκετές Αγγλίδες της μεσαίας τάξης ταακολουθούν. Ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος και η ανάγκη γιαεπιπλέον προσωπικό αποτέλεσε σημαντικό λόγο αύξησης τωνπρόσληψεων. Συνήθως οι γυναίκες αυτές είχαν εργαστείπρώτα ως οικιακές υπηρέτριες88. Η εμπειρία που είχαναποκτήσει ως υπηρετικό προσωπικό ήταν σημαντική στο νέοτους επάγγελμα, που είχε το πλεονέκτημα ότι τις άφηνετυπικά ελεύθερες μετά το τέλος της εργασίας τους.

iii) Παιδική εργασία

Τα παιδιά των Ιρλανδών ακολουθούσαν, σχεδόν πάντα,τα επαγγέλματα των γονιών τους. Έτσι συναντάμε παιδιάπλανόδιων πραγματευτάδων να μπαίνουν νωρίς στην εργασίαβοηθώντας τους πατέρες τους με τα προϊόντα89. Συνήθωςαναλάμβαναν να μεταφέρουν ελαφριά εμπορεύματα, όποτετελείωναν από το σχολείο, αν και τα παιδιά των φτωχότερωνστρωμάτων δεν πήγαιναν συχνά, εξαιτίας της ανάγκης γιαδουλειά.

Όσα παιδιά ήταν ορφανά, εργάζονταν πολλές φορές ωςοικιακοί υπηρέτες, κυρίως τα νεαρά κορίτσια. Η εύρεσηεργασίας γινόταν μέσω πτωχοκομείων, αλλά δεν ήταν λίγεςοι φορές που τα νεαρά κορίτσια παραιτούνταν από τηδουλειά. Ο λόγος ήταν ότι τους συμπεριφέρονταν αρκετάσκληρά, ενώ και ο μισθός ήταν πενιχρός. Επιπλέον, έμενανεσώκλειστες στο σπίτι, πράγμα που δεν το άντεχαν. Γι αυτότο λόγο τα περισσότερα κορίτσια προτιμούσαν, από την

88 M. ‘O h’Ogartaigh: « Irish nurses in England since World War II» The Encyclopedia of European Migration and Minorities. From the Seventeenth Century to the Present, Cambridge University Press, 2011, σελ. 49589 H. Mayhew, ό.π., σελ. 165

28

ασφάλεια ενός σπιτιού, να γίνουν πλανόδιες έμποροι90. Απότην άλλη, πολλά ορφανά έμπαιναν στα σωφρονιστικάπτωχοκομείων, μιας και για να ζήσουν οδηγούνταν συχνάστην κλοπή.

Αρχικά σχολεία και ιδρύματα για τους ΚαθολικούςΙρλανδούς δεν υπήρχαν. Όσο όμως εισερχόμαστε στα μέσα του19ου αιώνα τόσο γίνονται προσπάθειες για τη δημιουργίακαθολικών σχολείων. Ο Thompson θεωρεί ότι η ΚαθολικήΕκκλησία βλεπει τους Ιρλανδούς ως μέσο για την ανάκτησητης Πίστης στη Βρετανία91. Για να προσελκύσουνπερισσότερους μαθητές, συχνά μείωναν τα δίδακτρα ενώάλλαζαν και τα σχολικά ωράρια, για να μην συμπίπτουν μετις ώρες εργασίας των νεαρών μαθητών92.

90 H. Mayhew, ό.π., σελ. 14491 E.P. Thompson, ό.π., σελ. 47392 Ι. Κουκμάς, ό.π., σελ. 52

29

Κεφάλαιο 6 ο : Ο δημόσιος λόγος για τους Ιρλανδούς. Η εικόνα του Ιρλανδού ως «Άλλου» και τα αρνητικά στερεότυπα.

Η ιρλανδική μετανάστευση και η αθρόα προσέλευσηφθηνών εργατικών χεριών, δεν χαιρετίστηκε από όλους τουςΒρετανούς. Μπορεί οι εργοδότες να ήταν ευχαριστημένοι απότην εργατικότητα και το ελάχιστο κόστος ενός Ιρλανδούεργάτη, δεν ίσχυε το ίδιο όμως για το σύνολο τηςβρετανικής κοινωνίας.

Μελετώντας τις απόψεις των διανοούμενων τηςβικτωριανής περιόδου, οι Ιρλανδοί είναι ξένοι προς τηφυλή και την κουλτούρα των Αγγλοσαξόνων. Το στερεότυποτου ‘Paddy’, δηλαδή του Ιρλανδού κακοποιού και ανόητου,προερχόταν τόσο από την ρατσιστική θεωρία των Βρετανώνόσο και από τον αυτοδιαχωρισμό που είχαν επιλέξει οιίδιοι οι Ιρλανδοί93. Άρχισαν λοιπόν απόψειςκοινωνιολόγων και ιατρών, που αναδείκνυαν αυτήν τηφυλετική διαφορά, να γίνονται διάσημες. Έτσι ο Engelsκατηγορεί τους Ιρλανδούς ότι μεταφέρουν τα βάρβαρα ήθητους στην Αγγλία και χρησιμοποιεί μαι αναφορά του ThomasCarlyle στην οποία γίνεται η φυλετική διάκριση ανάμεσαστον Σάξονα και στον Κέλτη. Ο πρώτος είναι ο φορέας τουπολιτισμού ενώ ο δεύτερος αποτελεί τον φορέα τηςκαταστροφής αυτού94. Ο James Emerson Tennent πάλι, στοέργο του ‘Social Economy’ κάνει διάκριση ανάμεσα σεΙρλανδούς και Ουαλούς, Σκωτσεζους αγρότες. Όπωςυποστηρίζει λοιπον, οι Ιρλανδοί δεν ενδιαφέρονται ναπροοδεύσουν γι αυτό και μένουν στάσιμοι. Αντιθέτως, οι

93 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 6294 Fr. Engels, ό.π., σελ. 158

30

Σκωτσέζοι και Ουαλοί έχουν ως στόχο τους την πρόοδο, γιαυτό και από αγρότες γίνονται μέλη της μεσαίας αστικήςτάξης, ως επιχειρηματίες, βιβλιοπώλεις, καπιταλιστές ήδήμαρχοι95. Κάτι ανάλογο υποστηρίζει και ο Dr. Kay, μέλοςτης επιτροπής για την κατάσταση των Ιρλανδών φτωχών στηΜεγάλη Βρετανία. Θεωρεί τους Ιρλανδούς υποανάπτυκτους,που το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι το ποτό96. Η ίδιαεπιτροπή υποστηρίζει ότι ‘ η ιρλανδική μετανάστευση στη Βρετανίαείναι ένα παράδειγμα της εξάπλωσης λιγότερο πολιτισμένων πληθυσμώνδίπλα σε μια αρκετά πολιτισμένη κοινωνία· και δίχως να υπερτερούν σεοποιοδήποτε τομέα της βιομηχανίας, έχουν κυριαρχήσει σ’ όλα τα κατώτεραστρώματα της χειρωνακτικής εργασίας97.’ Στο έργο του, ‘Races of Man’,ο Robert Knox θεωρεί δεδομένο τις μάχες ανάμεσα σεΣάξονες και Κέλτες για την επιβίωση του πολιτισμού98.Παράλληλα, άρθρα σε εφημερίδες, όπως αυτό της Punch το1862, τοποθετούσαν τους Ιρλανδούς στην ίδια συνομοταξίαμε τους νέγρους και τους γορίλες, ενώ δεν έλειπαν και οιεικόνες πιθηκόμορφων Ιρλανδών99.

Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, οι Βρετανοίκατηγορούσαν τους Ιρλανδούς για οτιδήποτε συνέβαινε στιςπόλεις τους. Οι συχνές εξάρσεις χολέρας και άλλωνμολυσματικών ασθενειών θεωρούνταν ότι προέρχονταν από τονπρωτόγονο τρόπο ζωής των Ιρλανδών. Έτσι, οι χαρακτηρισμοίπου αποδώθηκαν από τους Βρετανούς θεωρήθηκαν από αρκετούςιστορικούς ως ρατσιστικοί ενώ άλλοι ως προσπάθεια τωνΆγγλων να ετεροπροσδιοριστούν εθνικά και όχι φυλετικά100.

Σε ποιους όμως λόγους οφείλονταν αυτά τα στερεότυπα;Οικονομικές και κοινωνικές ήταν οι βασικές αιτίες αυτήςτης αντιπαράθεσης. Οι Ιρλανδοί εργάτες εργάζονταν κάτωαπό τις πιο αντίξοες συνθήκες με αρκετά μειωμένο μισθό,εκδιώχνοντας από τα ανειδίκευτα επαγγέλματα τους γηγενείς95 L. Lucassen, ό.π., σελ. 3696 Ι. Κουκμάς, ό.π., σελ. 3297 E.P. Thompson, ό.π., σελ. 47598 Ι. Κουκμάς, ό.π., σελ. 2999 L. Lucassen, ό.π., σελ. 41100 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 62

31

εργάτες και οδηγώντας σε μείωση των μισθών της εργατικήςτάξης. Οι Ιρλανδοί δουλεύουν απάνθρωπα για 4 πέννεςημερομίσθιο, οδηγώντας τους Άγγλους εργάτες στην ανεργία.Οι ίδιοι έχουν ελάχιστες απαιτήσεις από τη ζωή, αναφέρεικάπως πικρόχολα ο Engels στο έργο του101. Παράλληλα, οιεργοδότες τους χρησιμοποιούσαν ως απεργοσπάστες, κάθεφορά που οι εργάτες απεργούσαν. Όπως είναι φυσικό,υπήρχαν συχνά βίαιες αντιδράσεις εναντίον τους, αφού οιΒρετανοί συνάδερφοί τους τους κατηγορούσαν ότι υπέσκαπταντα αιτήματά τους102. Συχνά ο ανταγωνισμός οδηγούσε σεσυγκρούσεις, στα λιμάνια, στο σιδηρόδρομο και στηνοικοδομή. Αυτό όμως δεν εμπόδισε τους Ιρλανδούς ναστηρίξουν κάποια από τα αιτήματα των ανειδίκευτων Άγγλωνσυναδέλφων τους, στις βόρειες κατασκευαστικές πόλεις103.Γενικά πάντως, οι Ιρλανδοί δεν συμμετείχαν στοσυνδικαλιστικό κίνημα των εργατών παρά προς το τέλος του19ου αιώνα.

Οι κοινωνικοί λόγοι ήταν περισσότερο σύνθετοι. Οικατηγορίες ότι οι Ιρλανδοί είναι οι υπαίτιοι για τιςφτωχογειτονιές που εμφανίζονταν συχνά στις βρετανικέςπόλεις καθώς και για την έξαρση μολυσματικών ασθενειών,ήταν καθημερινές. Αποτελούσαν με άλλα λόγια μια κοινωνικήαπειλή104. Μελετώντας όμως τις πηγές διαπιστώνουμε ότι οισυνθήκες διαβίωσης ήταν ίδιες ή και χειρότερες σε πόλειςκαι κέντρα με ελάχιστο αριθμό Ιρλανδών μεταναστών. Ηραγδαία αύξηση των βρετανικών πόλεων κατά τον 19ο αιώναοδήγησε στην πλήρη αλλαγή των συνθηκών ζωής στις πόλεις.Οι αρχές ήταν αδύναμες να παρακολουθήσουν αυτές τιςεξελίξεις με αποτέλεσμα να παρουσιαστούν προβλήματα στηνύδρευση, στην ιατρική περίθαλψη, στην αποχέτευση αλλά καιστην κατοικία. Η έλευση των Ιρλανδών μεταναστών απλώςσυμπίπτει με το ενδιαφέρον των αρχών για αυτές τις

101 Fr. Engels, ό.π., σελ. 140102 L. Lucassen, ό.π., σελ. 37103 E.P. Thompson, ό.π., σελ. 480104 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 64

32

συνθήκες διαβίωσης και αναπόφευκτα θεωρούνταιυπεύθυνοι105.

Παράλληλα, οι συχνές διενέξεις τους και οαλκοολισμός τους, δημιουργούσε την εικόνα του βίαιου καιαπολίτιστου Ιρλανδού, η κακοτυχία του οποίου οφειλότανστην αδυναμία του χαρακτήρα του106. Εδώ ο Thompsonαντιπαραβάλλει την εικόνα του γενναιόδωρου και τουεύγλωττου Ιρλανδού, όπως την παρουσίασε ο Mayhew,υποστηρίζοντας ότι είχαν διαφορετικό σύστημα αξιών απόεκείνο των Άγγλων τεχνιτών και γι αυτό το λόγο δενμπορούσαν οι τελευταίοι να τους κατανοήσουν. Οι Ιρλανδοίμαζεύουν χρήματα για γάμο ή για το υπερατλαντικό ταξίδι,ενώ αποδεικνύεται η εξυπνάδα τους στο γεγονός ότι αν καιπαίζουν τους ανόητους στα λιμάνια, εντούτοις έχουν τέλειαγνώση της νομικής διαδικασίας· γι αυτό και συνήθωςξεφεύγουν από τις αρχές107.

Επιπλέον, ο θρησκευτικός τους διαχωρισμός αποτελούσεαπειλή για την συνοχή του κράτους. Ο αντικαθολικισμόςαναβίωσε κατά τη βικτωριανή περίοδο, με τους Βρετανούς νακατηγορούν τους Ιρλανδούς πως δείχνοντας πίστη προς τηΡώμη, δείχνουν απιστία προς το Κράτος. Αυτό είχε ωςαποτέλεσμα επιθέσεις εναντίον καθολικών σε αρκετές πόλειςτου Ηνωμένου Βασιλείου108.Ακόμα και Άγγλοι καθολικοίέβρισκαν τους Ιρλανδούς ομοθρήσκους τους ανεπιθύμητους,μετατρέποντας τον αντικαθολικισμό και αντιπαπισμό σεκαθαρά αντι-ιρλανδικό κίνημα.

Όλες αυτές οι επιθέσεις και τα στερεότυπαισχυροποιούνταν και εξαιτίας της ίδιας της συμπεριφοράςτων Ιρλανδών. Οι τελευταίοι αρνούνταν να απορροφηθούν απότην βρετανική κοινωνία, την οποία και κατηγορούσαν γιατην καταστροφή της ιρλανδικής οικονομίας. Έτσι, μεδιάφορους τρόπους προσπαθούσαν να τονώσουν τη συνοχή της105 Ι. Κουκμάς, ό.π., σελ. 35106 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 64107 E.P. Thompson, ό.π., σελ. 476108 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 71

33

μεταναστευτικής τους κοινότητας109. Σύχναζαν σε ιρλανδικέςμπυραρίες, αγόραζαν από ιρλανδικά μαγαζιά και παρέμενανπιστοί Καθολικοί110. Γενικότερα αποζητούσαν αυτόν τονεθνικό διαχωρισμό με τους Βρετανούς. Γι αυτόν το λόγο καιδεν ασχολήθηκαν με τον συνδικαλισμό παρά προς το τέλοςτου 19ου αιώνα και κυρίως κατά τον 20ο. Όπως παρατηρεί οThompson, οι Ιρλανδοί μπορεί να έχουν διενέξεις μεταξύτους, αλλά γίνονται μια γροθιά αν κάποιος ξένοςπροσπαθήσει να προξενήσει ζημιά σε κάποιον Ιρλανδό111.Παράλληλα, θρησκευτικές γιορτές, όπως του ΑγίουΠατρικίου, τόνιζαν αυτή τη διαφορετικότητα, ενώσημαντικότατο ρόλο στην δημιουργία εθνικής ταυτότηταςέπαιζαν οι γυναίκες.

Εντούτοις, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Ιρλανδοίδεν αποτελούσαν μια ομοιογενή ομάδα. Εκτός των Καθολικών,που ήταν και η πλειοψηφία των μεταναστών, υπήρχε και μιαισχυρή μειοψηφία Προτεσταντών, από τη βόρεια επαρχία τουUlster. Οι τελευταίοι στάθηκαν εμπόδιο στον ιρλανδικόεθνικισμό που είχε αναπτυχθεί από τον 18ο κιόλας αιώνα,ιδρύοντας το τάγμα της Οράγγης. Συχνές ήταν οισυγκρούσεις μεταξύ Καθολικών- Προτεσταντών Ιρλανδών112

από το 1820 ως το 1880.

Σταδιακά οι Ιρλανδοί μετανάστες δεύτερης και τρίτηςγενιάς άρχισαν να γίνονται πιο δεκτικοί προς τηνβρετανική κοινωνία. Η χαλάρωση των αυστηρών εθνικώνδεσμών που ίσχυαν στην πρώτη γενιά, η αύξηση τωνεπιγαμιών αλλά και η συναναστροφή τους με τους Άγγλουςσυναδέλφους τους, οδήγησαν στην σταδιακή τους ένταξη στηβρετανική κοινωνία. Στο κίνημα του Χαρτισμού οι Ιρλανδοίεθνικιστές βρήκαν κοινούς τόπους με τους ΆγγλουςΧαρτιστές, αν και δεν έλειψαν οι εντάσεις113. Από τηδεκαετία του 1880 και έπειτα, οι Ιρλανδοί αρχίζουν και109 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 60110 L. Lucassen, ό.π., σελ. 35111 E.P. Thompson, ό.π., σελ. 476112 D. M. MacRaild, ό.π., σελ. 493113 E.P. Thompson, ό.π., σελ. 481

34

συμμετέχουν στις βρετανικές διεκδικήσεις, ενώ στηρίζουνέμπρακτα και το Φιλελεύθερο Κόμμα ως και τον Α’ ΠαγκόσμιοΠόλεμο. Ο λόγος ήταν ο πρωθυπουργός Gladstone, ο οποίοςκαι πρότεινε νόμο για χορήγηση πλήρους αυτονομίας στηνΙρλανδία. Μπορεί ο νόμος να μην πέρασε από τη Βουλή, αυτόόμως δεν εμπόδισε τους Ιρλανδούς να ενθουσιαστούν114. Στιςαρχές του 20ου αιώνα συναντάμε όλο και πιο συχνά Ιρλανδούςσε ηγετικές συνδικαλιστικές θέσεις.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

114 M. A. G. O’ Tuathaigh, ό.π., σελ. 73

35

Η ιρλανδική μετανάστευση επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τηβρετανική κοινωνία. Το πλήθος φθηνών εργατικών χεριώνσυνετέλεσε στην αλματώδη ανάπτυξη της οικονομίας τηςΒρετανίας, που στηριζόταν εν πολλοίς στην βιομηχανία καιστις κατασκευές, κάνοντάς την κυρίαρχη δύναμη κατά τον 19ο

αιώνα.

Οι μετανάστες στο μεγαλύτερο ποσοστό τους ανήκανστην εργατική τάξη, παρόλο που υπήρχαν και Ιρλανδοί πουανήκαν στη μεσαία τάξη. Σταδιακά κυριάρχησαν σταανειδίκευτα επαγγέλματα, εξαιτίας κυρίως της προθυμίαςτους για οποιαδήποτε δουλειά. Εγκαταστάθηκαν σε όλες τιςμεγάλες πόλεις της Βρετανίας, κάτω όμως από άθλιεςσυνθήκες. Συνέχιζαν να ζουν σύμφωνα με τον παραδοσιακόπροβιομηχανικό τρόπο ζωής που είχαν συνηθίσει στηνπατρίδα τους και που ήταν τελείως αταίριαστος με αυτώντων βρετανικών πόλεων. Γι αυτόν το λόγο και θεωρήθηκανυπεύθυνοι για τη ζοφερή εικόνα που παρουσίαζαν ταβιομηχανικά κέντρα.

Οι βρετανικές αρχές από την άλλη, ανίκανες ναελέγξουν το πρωτόγνωρο μεταναστευτικό ρεύμα δενφρόντισαν για την ομαλή εγκατάστασή του, θεωρώντας το ωςμια κοινωνική απειλή που μπορεί να διαλύσει τον βρετανικότρόπο ζωής. Ο διαφορετικός τρόπος σκέψης και το ξένοσύστημα αξιών, αποξένωναν τους μετανάστες από τουςγηγενείς. Αναπτύχθηκαν στερεότυπα και μίσος, μιας και οιΙρλανδοί κατηγορούσαν τους Άγγλους για τη δεινή θέση πουβρισκόταν η πατρίδα τους και οι Άγγλοι με τη σειρά τουςγια την πτώση του βιοτικού επιπέδου τους. Αυτές οισυγκρούσεις σε συνδυασμό με τον έντονο εθνικό διαχωρισμότων Ιρλανδών αποτέλεσαν τους βασικούς λόγους που οιτελευταίοι χρειάστηκαν σχεδόν έναν αιώνα για νααφομοιώθούν από την βρετανική εργατική τάξη. Άλλωστε καιοι δυο εθνικές ομάδες αυτοπροσδιορίζονταν καιετεροπροσδιορίζονταν από αυτούς τους διαχωρισμούς. Γιαυτόν το λόγο και οι Ιρλανδοί του 19ου αιώνα

36

παρουσιάζονταν από τους σύγχρονούς τους ως μια ομοιογενήμεταναστευτική ομάδα, αγνοώντας επιδεικτικά τουςΠροτεστάντες Ιρλανδούς οι οποίοι είχαν αφομοιωθεί αρκετάεύκολα από τον γηγενή πληθυσμό.

37

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΙΒΛΙΑ :

D. M. MacRaild, Culture, Conflict and Migration: The Irish in Victorian Cumbria, Liverpool, Liverpool University Press,1998

E.P. Thompson, The making of the English working class, London, Penguin Books, 1991

Fr. Engels, Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία, Αθήνα, Εκδόσεις Μπάυρον, 1985

H. Mayhew, London Labour and the London poor, London, Peguin Books, 1985

H. Heinrick, A Survey of the Irish in England, London, The Hambledon Press, 1990

L. Harte, The literature of the Irish in Britain 1725- 2001, London,Palgrave Macmillan, 2009

ΑΡΘΡΑ:

D. Fitzpatrick: « Irish emigration in the later Nineteenth century», Irish Historical Studies, XXII (1980)

D. M. MacRaild: « Irish Industrial Workers in England, Scotland and Wales since the 19th century» The Encyclopedia of European Migration and Minorities. From the Seventeenth Century to the Present, Cambridge University Press, 2011.

G. Moran: «A passage to Britain; Seasonal Migration and social change in the west of Ireland, 1870- 1890», Saothar 13(1988)

38

L. Lucassen: « The religious threat; Irish migrants in Britain (1840- 1922) », The immigrant threat. The integration of old and new migrants in western Europe since 1850, University of Illinois Press, Urbana and Chicago, 2005.

M. A. G. O’ Tuathaigh: « The Irish in nineteenth century Britain; Problems of Integration», Transactionsof The Royal Historical Society, fifth series, 31 (1981)

M. ‘O h’Ogartaigh: « Irish nurses in England since World War II» The Encyclopedia of European Migrationand Minorities. From the Seventeenth Century to the Present, Cambridge University Press, 2011

Timothy J. Meager: « Ireland and Irish-Americans; The complicated legacies of Conquest», Roots of the Transplanted vol. II (1994)

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ:

Ι. Κουκμάς, Η μετανάστευση των Ιρλανδών στη Σκωτία, τέλη 18ου- 1848, Αθήνα, 1994

ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ:

www . bbc . uk / legacies / immig _ emig / england / black _ country /

http://www.britannica.com/EBchecked/topic/615552/Society-of-United- Irishmen

39

40

41