I. BIOFIZIKA FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 1 I.1. Përdorimi i makinave centrifugale në kushtet laboratorike Një makinë centrifugale, e njohur edhe si centrifugë, është një pjesë e rëndësishme e çdo spitali, kujdesiti shëndetësor ose testimit laboratorik. Këto pjesë thelbësore të paisjeve janë përdorur çdo ditë për të gjeneruar shpejtësi jashtëzakonisht të larta, duke krijuar një forcë centrifugale, që ajo forcë materialet me densitetit të ndryshëm ti ndajë. Sigurisht këto materiale duhet të jetë në një pezullim që procesi të zhvillohet, por ata janë të përsosur për ndarjen solide nga lëngjet dhe dallimin në mes të materialeve të peshave të ndryshme dhe densiteti brenda pezullimit. Ka shumë lloje të ndryshme të makinave centrifugale në treg sot. Disa janë shumë të vogla dhe lehtësisht mund të vendosen në një skaj në vendin e punës. Të tjerët janë më të mëdha dhe mbajnë një numër më të madh të epruvetave, tuba Centrifuge ose mikrotuba, në varësi të llojit të veçantë të testimit të bërë në kuadër të objektit laboratorik. Ndërkohë që madhësia nuk ndikojnë në numrin e tubave që mund të testohen në një kohë, zakonisht shumica e makina centrifugale do të ketë një shumëllojshmëri të parametrave në dispozicion nga koha në shpejtësinë aktuale të revolucioneve të gjeneruara nga motori brenda sistemit. Shumë sisteme kanë kohën e programuar dhe parametrat e shpejtësisë, të përsosur, nuk kanë nevojë për prezencë të personelit për të multitask në testet e ndryshme. Makina e ndryshme centrifugale kanë një shumëllojshmëri të opsioneve të veçantë që mund të ndihmojë të sigurojë një gamë më të madhe të përdorimit të paisjeve. Konfigurimet e ndryshme me shpejtësi do të jetë një domosdoshmëri në çdo makinë, veçanërisht në qoftë se do të jetë drejtimi i një shumëllojshmërie të testeve në laborator. Natyrisht, në një laborator të vogël, kontrolli i zhurmës dhe reduktimi është një komponent thelbësor në zgjedhjen e llojit të drejtë të paisjeve. Disa nga modelet e vjetra të makinave centrifugale ishin shumë të zhurmshme dhe drithëruese në të gjithë sipërfaqet, duke kërkuar që ata të jenë të vendosura në mënyrë të përhershme dhe fikse në një vend. Modelet e reja kanë këmbët që i mbajnë pajisjet në vendndodhjen korrekte në çdo kohë gjatë magazinimit ose punës. Modele pa dridhje janë jashtëzakonisht të qetë në edhe laboratoret më të vogël ose më të ngarkuara, padyshim duke e bërë atë një mjedis shumë më të këndshme pune. Leximi digjital i programueshëm dhe LCD bëjnë leximin e rezultateve të testimit shumë më të lehtë, duke parandaluar gabimet e mundshme dhe keqleximin. Jo vetëm që e bën të rritur saktësinë e testeve, por ajo gjithashtu parandalon çështjet për përsëritje të testeve dhe ri-rrotullimin e plotë.
42
Embed
I. BIOFIZIKA - shmk-negotine.edu.mk · sistemi skeletor, i cili është i ndërtuar nga elementet kërcore dhe eshtrore. Ai përfaqëson pjesën e palëvizshme – pasive të sistemit
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 1
I.1. Përdorimi i makinave centrifugale në kushtet laboratorike
Një makinë centrifugale, e njohur edhe si centrifugë, është një pjesë e rëndësishme e çdo spitali,
kujdesiti shëndetësor ose testimit laboratorik. Këto pjesë thelbësore të paisjeve janë përdorur çdo ditë
për të gjeneruar shpejtësi jashtëzakonisht të larta, duke krijuar një forcë centrifugale, që ajo forcë
materialet me densitetit të ndryshëm ti ndajë.
Sigurisht këto materiale duhet të jetë në një pezullim që procesi të zhvillohet, por ata janë të
përsosur për ndarjen solide nga lëngjet dhe dallimin në mes të materialeve të peshave të ndryshme
dhe densiteti brenda pezullimit.
Ka shumë lloje të ndryshme të makinave centrifugale në
treg sot. Disa janë shumë të vogla dhe lehtësisht mund të
vendosen në një skaj në vendin e punës. Të tjerët janë më të
mëdha dhe mbajnë një numër më të madh të epruvetave, tuba
Centrifuge ose mikrotuba, në varësi të llojit të veçantë të
testimit të bërë në kuadër të objektit laboratorik.
Ndërkohë që madhësia nuk ndikojnë në numrin e tubave
që mund të testohen në një kohë, zakonisht shumica e makina centrifugale do të ketë një
shumëllojshmëri të parametrave në dispozicion nga koha në shpejtësinë aktuale të revolucioneve të
gjeneruara nga motori brenda sistemit. Shumë sisteme kanë kohën e programuar dhe parametrat e
shpejtësisë, të përsosur, nuk kanë nevojë për prezencë të personelit për të multitask në testet e
ndryshme.
Makina e ndryshme centrifugale kanë një shumëllojshmëri të opsioneve të veçantë që mund të
ndihmojë të sigurojë një gamë më të madhe të përdorimit të paisjeve. Konfigurimet e ndryshme me
shpejtësi do të jetë një domosdoshmëri në çdo makinë, veçanërisht në qoftë se do të jetë drejtimi i një
shumëllojshmërie të testeve në laborator.
Natyrisht, në një laborator të vogël, kontrolli i zhurmës dhe reduktimi është një komponent
thelbësor në zgjedhjen e llojit të drejtë të paisjeve. Disa nga modelet e vjetra të makinave centrifugale
ishin shumë të zhurmshme dhe drithëruese në të gjithë sipërfaqet, duke kërkuar që ata të jenë të
vendosura në mënyrë të përhershme dhe fikse në një vend.
Modelet e reja kanë këmbët që i mbajnë pajisjet në
vendndodhjen korrekte në çdo kohë gjatë magazinimit ose
punës. Modele pa dridhje janë jashtëzakonisht të qetë në edhe
laboratoret më të vogël ose më të ngarkuara, padyshim duke e
bërë atë një mjedis shumë më të këndshme pune.
Leximi digjital i programueshëm dhe LCD bëjnë leximin
e rezultateve të testimit shumë më të lehtë, duke parandaluar
gabimet e mundshme dhe keqleximin. Jo vetëm që e bën të
rritur saktësinë e testeve, por ajo gjithashtu parandalon çështjet
për përsëritje të testeve dhe ri-rrotullimin e plotë.
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 2
I.2. Sistemi lokomotro tek njeriu, kockat, kyçet dhe muskujt
Sistemi lokomotro – lëvizës përbëhet nga dy pjesë:
sistemi skeletor, i cili është i ndërtuar nga elementet kërcore dhe eshtrore. Ai përfaqëson
pjesën e palëvizshme – pasive të sistemit lokomotor. Për tij janë të lidhur muskujt dhe
ka rol mbështetës,
sistemi muskulor, i cili përbëhet nga indi lidhor dhe muskujt, të cilët e paraqesin formën
e trupit dhe pjesëve të veçanta të tij. Ai e përfaqëson pjesën e lëvizshme – aktive të këtij
sistemi.
Të dyja këto funksionojnë të koordinuar në lëvizjen e trupit dhe pjesëve të tij në hapësirë dhe
njëkohësisht sigurojnë mbrojtje dhe mbështetje të organeve të veçanta në organizëm.
Organet skeletore – eshtrat
Skeleti paraqet bashkësi të
organeve skeletore – eshtrat. Tek
njeriu i ritur skeleti përmban
gjithsej 208 eshtra. Ata janë të
lidhura ndërmjet veti në një tërësi
funksionale stabile, në kushte të
qetësisë dhe gjat lëvizjes së trupit.
Secili në sistem ka formë të caktuar
dhe është i specializuar për kryerjen
e ndonji funksioni. Për eshtrave
nëpërmjet tetivave lidhen muskujt
skeletor, me të cilët gjendet formë
për lëvizjen e tyre.
Te skeleti i njeriut eshtrat
dallohen për nga madhësia e tyre,
forma dhe vendosja në sistemin dhe
rolin të cilin e kryejnë. Në bazë të
formës ato janë të ndara në tre grupe
themelore: gypore, të shkurtëra dhe
pllakore.
Lidhja e eshtrave – nyjet
Që të sigurohet stabilitet,
mbështetje dhe mbrojtje të organeve
të ndjeshme në pjesë të ndryshme të
sistemeve, eshtrat lidhen ndërmjet
veti. Nyjet mund të jenë: nyje jo të lëvizëshme (sinatroza), të lëvizëshme (diatroza) dhe gjysëm të
lëvizëshme (semiartroza).
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 3
Muskujt
Sistemi muskulor përfshin më shumë se 600 muskuj, nëpërmjet të cilëve kryhen të gjitha
lëvizjet e trupit dhe pjesët e saj. Disiplina shkencore që merret me studimin e muskujve quhet miologji
(myologia). Muskujt janë në lidhje direkte me sistemin nervor, ku nga ai pranojnë impulse nervore
(ngacmime), të cilat u mundësojnë lëvizje të koordinuara.
Muskujt janë të ndërtuar nga indi muskulor, ku për nga struktura, morfologjia, fiziologjia dhe
pozita në trup, indi është i ndarë në: ind tërthoro – vijor, i lëmuar dhe indi muskulor i zemrës.
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 4
I.3. Deformimet elastike të eshtrave, gjendja mekanike e muskujve
Skeleti tek njeriu, edhe pse është i fortë dhe elastik, ku elemntet eshtërore janë të lidhura në
mënyrë të përkryer, mund të vijë deri te deformimet e pjesëve të caktuara ose të sistemit lokomotor
në përgjithësi. Termi deformim nënkupton çdo shmangie nga forma normale e ndonjë pjese të trupit.
Deformimet më të shpeshta janë:
Deformimet e lindura, ato paraqiten si pasojë e çrregullimeve gjenetike dhe manifestohen prej
lindjes. Prej tyre më të shpeshta janë përdredhja e belit (distorizion), shputë – shtërmbuar, zvogëlim
(sindikatili) ose rritja e numrit të gishtave (polidaktili).
Çrregullime endokrine (hormonale) dhe metabolike, kryesisht të lidhura me çrregullimin e
resorbimit dhe metabolizmit.
Deformimet që paraqiten gjatë zhvillimit të trupit nën ndikimin e faktorëve të jashtëm, tek
fëmijët janë me ndryshime në boshtin kurizor. Shkaqet për to janë ulja jo e drejtë ose mbajtja e trupit
nga e cila mund të paraqiten deformimet e tipit:
lakimi anësor i boshtit kurrizor në rrafshin frontal (skioloza),
kthesë e rritur e boshtit kurrizor prapa (kifoza),
kthesë e rritur e boshtit kurrizor përpara (lordoza).
Deformimi paraqet çdo largim nga forma
normale e pjesës së trupit. Për formimin e drejtë të
eshtrave është i domësdoshëm kalciumi dhe
vitamina D.
Tek njeriu, osifikimi* i plotë mbaron në
moshën 25 vjeçare, kjo është shumë me rëndësi
për gjininë femërore, tek femrat gjatë periudhës së
klimakteriumit për shkak të ndryshimeve në
statusin hormonal, zvogëlohet lidhja e Ca në
eshtrat e cila sjell deri te osteoproza (eshtra të
shprazta dhe lehtë të thyeshme).
*Osifikimi nënkupton proceset që kanë të
bëjnë me formimin e indit kërcor, si pjesëmarrjen
e osteoblasteve që sintetizojnë dhe shkretojnë
matriksin kockor. Në këto raste zhvillohet indi
osteoid. Kjo nënkupton zëvendësimin e indit
kërcor me ind eshtror.
Gjendja mekanike e muskujve
Me kontraktim muskujt mund të bëjnë punë
të ndryshme. Në mes tjerash, ato mund të ngrisin
ngarkesa masa e të cilëve mund të jetë disa herë
më e madhe se masa e vet muskulit. Peshën më të
madhe që mund ta ngrisë një muskul paraqitet me
fuqinë maksimale të muskulit – tonusit maksimal
muskulor. Fuqia maksimale e muskujve paraqitet
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 5
si një kontraksion i vullnetshëm maksimal.
Raporti në mes fuqisë maksimale të muskulit
dhe sipërfaqes së muskulit (1cm2) e paraqet
fuqinë maskimale të muskulit. Fuqia paraqitet
në kilogram (kg) ose në Njutën (N), kurse matet
me dinamometër.
Fuqia e muskulit varet nga numri i fijeve
muskulorem si dhe nga trajnimi i muskulit. Në
lidhje me këtë dallojmë punë statike dhe
dinamike të muskujve.
Muskujt skeletor edhe gjat qetësisë janë
në tonus të përhershëm (të tkurur). Varësisht nga
aktiviteti muskulor ato bëjnë punë statike dhe
dinamike.
Punë statike kryejnë muskujt të cilët e mbajnë trupin në pozitë të drejtë, në kushte të qetësisë
(qëndrimi në një vend) ose ulur. Kështu për shembull muskujt e qafës të cilët e mbajnë kokën të
drejtuar gjat shikimit të televizorit. Gjat punës me kompjutor, lexim, etj., muskujt e qafës e ndryshojnë
tonusin, kurse gjatësia e tyre nuk ndryshon. Në
këtë rast flitet për kontraksion izometrik.
Për dallim nga muskujt me punë dinamike,
këto muskuj shpejtë lodhen, për shkak të shtypjes
që bëjnë muskujt në enët e gjakut dhe e
ngadalsojnë lëvizjen e gjakut nëpër to.
Energjia që harxhohet për kryerjen e punës
së muskujve është proporcionale me punën e
kryer. Megjithatë, energjia e përgjithshme e cila lirohet gjat punës, nuk mund të shfrytëzohet për
aktivitete. Vetëm 20 – 25 % e energjisë shfrytëzohet për punë mekanike të muskujve, ndërsa pjesa
tjetër kalon në energji të nxehtësisë e cila lirohet në rrethinë.
Punë dinamike bëjnë muskujt e
ekstremiteteve, kur janë në lëvizje. Atëherë
muskujt e ndryshojnë gjatësinë e tyre, ndërsa
tonusi i tyre mbetet i pandryshuar. Ky lloj i
kontraksionit të muskujve skeletor është i njohur
si kontraksion izotonik.
Kështu që muskujt nuk lodhen shpejtë,
sepse puna aktive e muskujve e rregullon mirë
qarkullimin e gjakut në trup, dhe me këtë
sigurohen sasi të mjaftueshme të oksigjenit dhe
materieve ushqyese për oksidimin qelizor.
Njëkohësisht, muskujt furnizohen me energji të mjaftueshme për punë dhe shpejtohet eliminimi i
produkteve të panevojshme në metabolizëm.
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 6
I.4. Puna e muskujve, puna dhe fuqia e zemrës
Muskujt gjat qetësisë së tyre janë në tonus të përhershëm, dhe varlsisht nga kjo ato bëjnë punë
statike dhe dinamike.
Lloji dhe kohëzgjatja e punës e cakton edhe shkallën e lodhjes muskulore. Lodhja definohet si
zvogëlim momental i aftësisë punuese të ndonjë muskuli ose të gjithë organizmit. Nëse lodhja do të
shfaqet më herët ose më vonë gjat punës, varet nga aftësia punuese e njeriut.
Edhe pse shpeshherë lodhja vjen si rezultat i punës së rëndë fizike, ajo përsëri manifestohet
edhe në aktivitetin e sistemit qendror nervor, që vërehet nëpërmjet manifestimeve të shumta siç janë
koharefleksive e zgjatur (reflekse të ngadalsuara), zvogëlim i koncentrimit, mosmbajtje mend, dobësi
muskulore, etj.
Faktorët që paraqitet lodhja mund të jenë të ndryshëm, por më të theksuar janë këto:
lodhja e qendrave nervore të cilat vazhdimisht bartin komanda për lëvizje të caktuara
të muskujve,
ndryshimet kimike në inde dhe gjak, si pasojë e deponimit të acidit laktik dhe fosforik
dhe dioksidit të karbonit në muskuj, që për shkak të punës së madhe ngadalë
metabolizohet,
varfërimi i qelizave muskulore me glikogjen, i cili është burim kryesor për sigurimin
e energjisë në indet aktive dhe shumë inde tjera.
Trupat tonë janë mësuar të punojnë në sajë të forcës së
gravitetit. Zemra jonë, punon fortë që të çojë gjakun dhe
oksigjenin lartë në tru në drejtim të kundërt me gravitetin.
Truri dhe zemra jonë janë shumë afër njëra tjetrës, por le
të imagjinojmë efektet e gravitetit në lëvizjen e gjakut tek
gjirafa. Gjirafa duhet të ëojë gjakun nga zemra e saj në të gjitha
rrugët e sipërme, në qafën e saj të gjate, deri sa të arrijë në tru.
Kjo kërkon shumë presion, i cili krijohet nga rrahjet e zemrës.
Gjithashtu, në enët e gjakut ka struktura speciale që quhen
valvula, të cilat ndihmojnë që gjaku të lëvizë vetëm në një
drejtim. Gjaku që shkon nga zemra tek këmbët do të lëvizë lart
për të shkuar përsëri drejt këmbëve të gjata të gjirafës që të arrijë
përsëri në zemër.
Larg nga zemra, presioni i gjakut është i ulët, kështuqë
këto lëvizje të gjakut në drejtim të kundërt me gravitetin, shpesh
ndihmohen nga lëvizja e muskujve.
Kur muskujt e këmbëve tkurren dhe shtrëngohen, këto
ndihmojnë lëvizjen e gjakut sipër, nëpërmjet venave, ashtu sikur
shtrydhim fundin e tubit të pastës së dhëmbëve. Në këtë menyrë, dhe me ndihmen e valvulave të
enëve të gjakut, muskujt mund të ndihmojnë kthimin e gjakut nga këmbët te zemra.
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 7
Në mungesën e gravitetit, zemra nuk është e nevojshme të
punojë shumë fortë që të shtyjë gjakun rreth trupit. Në hapësirë
është më e kollajshme për të shtyrë gjakun lart nga zemra në tru. Por
gjaku nuk rrjedh poshtë dhe nuk shkon aq mirë tek këmbët dhe më
shumë qëndron në zemër. Zemra faktikisht fryhet sepse në të ajo ka
shumë gjak.
Tkurrja e muskujve ndihmon lëvizjen e gjakut brenda venave.
Pas disa ditësh në hapësirë, zemra mësohet të punojë më pak dhe
ajo fillon të tkurret, sepse nuk duhet të shtyje gjakun lart kundër
forcës së gravitetit. Ndërsa në Tokë zemra e dobët mund të jetë keq,
në hapësirën kozmike, kjo zemër e dobët, punon si një zemër e fortë
në Tokë.
I.5. Përdorimi dhe reflektimi total në endoskopi
Endoscopy – do të thotë kërkim ose hulumtim i brendshëm dhe zakonisht i referohet kërkimeve
në trup për arsye mjekësore duke përdorur pajisje të njohur si endoskop. Endoskopi gjithashtu mund
t'i referohen përdorimit të boreskopit, ku vëzhgimi i drejtpërdrejtë nuk është e përshtatshëm.
Endoskopia është një procedurë mjekësore diagnostike invazive minimale e cila përdoret për të
vlerësuar sipërfaqet e brendshme të organeve duke futur një tub të ngurtë apo fleksibil në brendinë e
trupit të njeriut, dhe jo vetëm të sigurojë një foto të një vëzhgimi, por edhe të mundësojë që të bëhet
biopsia e objekteve të huaja. Endoskopi është një mjet për kirurgji minimale invazive.
Endoskopi përbëhet nga:
një tub i ngurtë apo fleksibil,
sistem të lehtë të afrimit të organit të ndriçuar ose objektit që duhet inspektuar. Burimi
i dritës zakonisht është jashtë trupit dhe lehtë kanalizohen përmes një sistemi fibër-
optike,
sistemit optik, lente për të transmetuar imazhe për shikuesit në një fiberskop, kanal
shtesë për të lejuar hyrjen e pajisjeve mjekësore apo manipulim.
Endoskopia mund të përfshijë këto:
ndihmon tretjen e ushqimit – traktit (GI traktit):
o ezofag , stomak dhe duoden (esophagogastroduodenoscopy)
o zorrën e vogël
o zorrës së trashë (colonoskopi, proktosigmoidoskopi)
traktit respirator
o hundë (rinoskopi)
o traktit respirator poshtë (bronkoskopi)
traktit urinar (cistoskopi)
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 8
sistemi riprodhues i grave
o qafës së mitrës (colposkopi)
o mitra (histeroskopi)
o tubi fallopian (falloskopi)
orificës normalisht të mbyllura (me slits të vogla):
o zgavrën e barkut apo legenit (laparoskopi)
o pjesëve të përbashkëta (artroskopi)
o organet në gjoks (thoracoskopi dhe mediastinoskopi)
gjatë shtatzënisë
o amnioni (amnioskopi)
o fetusi (fetoskopi)
kirurgji plastike
panendoskopi (ose endoskopi e trefishtë)
o e kombinuar: laringoskopi , ezofagoskopi , dhe bronkoskopi
përdorimet jo-mjekësore të endoskopisë
o planifikimi komunitar dhe arkitektura të gjetura endoskope, të dobishme për
parashikimet ndërtesave dhe qytetet e propozuara (endoscopy arkitektonike)
o inspektimi i brendshëm i sistemeve komplekse teknike (boreskope)
o endoskopët gjithashtu janë një mjet i dobishëm në shqyrtimin e pajisjeve të
improvizuara shpërthyese me heqjen e bombave.
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 9
I.6. Përdorimi i pasqyrave sferike, oftalmoskopi
Pos pasqyrave të rrafshta, në praktikë shpesh përdoren edhe pasqyrat sferike.
Pasqyrat sferike paraqesin një pjesë të sipërfaqes sferike, e cila nga njëra anë është e lëmuar.
Nëse ana e brendshme e sipërfaqes sferike është e lëmuar, atëherë këto pasqyra quhen të lugëta
(konkave), kurse nëse sipërfaqja e jashtme është e lëmuar atëherë këto pasqayra quhen të mysta
(konvekse).
Relacioni që lidh largësinë e objektit a nga pasqyra e lugët,
largësinë e shëmbëllimit b dhe largësinë e fokusit f, quhet
ekuacioni i pasqyrave sferike, dhe ka këtë formë:
1
𝑎+
1
𝑏=
1
𝑓
I njejti ekuacion vlen edhe për pasqyrat konvekse por
largësia e fokusit f dhe largësia e shëmbëllimit b duhet të merren
me shenjë negative:
1
𝑎−
1
𝑏= −
1
𝑓
Madhësi karakteristike për pasqyrat sferike është edhe
zmadhimi linear z, që shprehet si raport mes madhësisë së shëmbëllimit dhe madhësisë së vetë
objektit:
𝑧 =ℎ
𝐻=
𝑏
𝑎
Oftalmoskopi është instrument ose aparat optik përmes të cilit mjeku ka mundësi të shikojë
pjesët e brendshme të syrit sidomos rrjetën e syrit, Retinën.
Oftalmoskopi (funduskopi) është një mjet që lejon një profesionist shëndetësor për të parë
brenda syrit dhe të strukturave të tjera. Ajo është bërë si pjesë e një ekzaminimi të syve dhe mund të
bëhet si pjesë e një ekzaminim fizik rutinë. Është shumë e rëndësishme në përcaktimin e shëndetin e
retinës.
Llojet e oftalmoskopëve janë:
Oftalmoskopi i drejtëpërderjtë, i cili na jep një imazh të drejtë ose të qartë, me një zmadhim
përafërsisht 15 herë më shumë se ajo reale.
Oftalmoskopi jo i drejtëpërdrejtë (indirekt), i cili jep një pamje të invertuar (përmbysur) ose të
kundërt, imazhi i së cilës është 2 deri në 5 herë i zmadhuar.
Karakteristikat Oftalmoskopi direkt Oftalmoskopi indirekt
Lenta përmbledhëse Nuk janë të nevojshme Janë të nevojshme
Distanca e egzaminimit Sa më afër syrit të njeriut Sa gjatësia e krahut
Pasqyrimi Virtual, i drejtë Real, i përmbysur
Ndriçimi Jo aq i ndriçuar, nuk përdoren
shumë në ambiente të erëta
I ndritshëm, përoret më tepër në
ambiente të erëta
Zona e fushës në fokus Rreth 2 diametra të disqeve Rreth 8 diametra të disqeve
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 10
Stereopsisi I mungojnë Të pranishëm
Pamjet e aritshme në fundus Pak përtej mesit Deri në Ora Serrata, gjegjësisht
deri në pjesën periferi. të retinës
Egzaminimi përmes ambienteve
të mjegullta (erëta)
Nuk është e mundur E mundur
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 11
I.7. Syri si sistem optik
Në fig.1. është paraqitur mënyra skematike syri i njeriut, që në tërësinë dhe në funksionimin e
tij mund zë përafrohet me një sistem thejrrëzash. Forma e tij është përafersisht sferike, me një
diametër rreth 2,4 cm.
Drita në brendi të syrit depërton nëpërmjet kornesë, që është një shtresë e tejdukshme dhe që
mbulon pjesën e përparme të syrit. Ajo ka rreze të kurbës (lakores) rreth 0,8 cm dhe tregues të
përthyerjes 1,33 (në lidhje me ajrin).
Shëmbëllimi i një objekti që ndodhet në vatrën e syrit, është i përmbysur dhe formohet në retinë,
e cila është e përbërë nga një ind i ndjeshëm ndaj dritës, falë së cilit për shkak të dritës prodhohen
impulse nervore nëpërmjet së cilave çdo informacion në lidhje me shëmbëllimin arrin në tru.
Vendosja në vatrën e shëmbëllimit mbi retinë rregullohet me anë të sipërfaqes së kurbës së
kornesë, vatra e së cilës është fikse, dhe prej kristalini, vatra e të cilit rregullohet falë kontrollit të të
ashtuquajturave muskuj ciliarë. Këto muskuj kanë mundësi të ndryshojnë rrezen e kurbaturës dhe në
këtë mënyrë edhe fuqinë optike të kristalinit.
Përpara kristalinit ndodhet irisi, që rregullon diametrin e bebes së syrit, e cila përfaqëson portën
e hyrjes së dritës në sy.
Brenda në sy ka dy lloje lëngjesh, të cilat kanë tregues të përthyerjes pak më të ndryshëm se ai
i ujit. Këto lëngje quhen lëngu i syrit dhe lëngu qelqor, ku i pari ndodhet ndërmjet kristalinit dhe
kornesë, kurse i dyti ndodhet ndërmjet kristalinit dhe retinës.
Aftësia e akomodimit të syrit ndaj të pamurit të objekteve realizohet duke ndryshuar fuqinë
optike të kristalinit me anë të muskujve ciliarë. Për oblekte të largëta muskujt ciliarë janë të lëshuar
dhe kristalini është shumë pak i shtypur. Për objekte të afërta kërkohet një fuqi optike e madhe e cila
realizohet me anë të kontraktimit të kristalinit, çka gjithmonë është e mundur me veprimin e muskujve
ciliarë.
Një sy normal i një të riu mund të shohë akoma qartë objekte që ndodhen në largësi deri në 20
cm prej tij, ndërsa në largësi më të vogla objektet shihen të turbullta.
Pika më e afërt që syri mund të shohë akoma qartë objektet quhet pikë e afërt.
Pika më e largët që syri mund të shohë akoma qartë objektet quhet pikë e largët.
Për syrin normal, kjo është shumë e madhe.
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 12
Irisi rregullon diametrin e bebes së syrit, e cila ndryshon me intensitetin e dritës, duke bërë të
mundur në këtë mënyrë formimin e një shëmbëllimi të qartë edhe për objektet që nuk ndodhen në
rrafshin për të cilin është e përshtatur vendosja në vatër.
Largësia e objekteve brenda së cilës mund të formohet një shëmbëllim i qartë quhet thellësi e
fushës.
Këndi nën të cilin shihet një objekt nga një oikë e caktuar, që ka lartësi h dhe ndodhet në largësi
r prej pikës P, me supozim se h≪r, jepet nga:
𝛼 =ℎ
𝑟
ku α shprehet në radian (fig.2). Syri normal
i njeriut i sheh qartë të ndara skajet e h(pikat A
dhe B i sheh të veçuara) për vlera të α jo më të
vogla se një vlerë 𝜶𝟎, i quajtur këndi minimal i
ndarjes dhe ka vlerën 3,3 ∙ 10−4𝑟𝑎𝑑 = 1′.
E anasjellta e 𝜶𝟎 quhet mprehtësi e të pamurit të syrit. Këndit 𝛼0 = 1′ i përket një shëmbëllim
retinor me lartësi h të barabartë me 0,04 mm, nën këtë vlerë skajet e h nuk dallohen të veçuara.
Kjo tregon se mprehtësia e të pamurit të syrit është e kufizuar, kufizimi varet përveç se nga
mosha, edhe nga ngjyrat dhe intensiteti i dritës që shihet.
I.8. Gabimet optike të syrit
Të metat më të zakonshme të të parit varen nga mungesa e
sistemit të akomodimit të syrit. Në qetësi, për një person normal
retina ndodhet në rrafshin e fokusit të syrit, prandaj vetëm
objektet e vendosura në pafundësi do të mund të shikohen shumë
pastër (fig.1).
Kjo dë të thotë që për një sy normal emetrop pika më e
largët ndodhet në pafundësi.
Për objektet që ndodhen më afër syrit normal (emetrop),
duke shfrytëzuar fuqinë e tij përshtatëse (akomoduese), do të jep
shëmbëllime të dallueshme vetëm në rast se ato ndodhen në një
largësi jo më të vogël se ajo e pikës më të afërt.
Në qoftë se syri paraqet të meta, mund të ndodh që
shëmbëllimi i një pike objekti infinit (pafund) të formohet përpara
retinës (fig.2.a) ose pas saj (fig.2.b).
Në rastin e parë thuhet se syri është miop. Miopia shfaqet
si një tejkalim përmbledhjeje, për të cilën pika më e largët, por
shpesh edhe pika më e afërt, gjenden në largësi më të vogla se ato
përkatëse për syrin normal.
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 13
Korigjimi i miopisë bëhet duke vendosur përpara syrit një
thjerrëz shpërndarëse (divergjente) në mënyrë që shëmbëllimi i
objekteve më larg se pika infinit të formohen në retinë (fig.3.a).
Syri quhet hipermetrop në rastin kur shëmbëllimi i një pike
në infinit formohet pas retinës, pika e saj infinit rezulton virtuele.
Prandaj, në qetësi syri hipermetrop nuk do të mund të dallojë
asnjë shëmbëllim të pikës së objektit, cilado qoftë largësia e saj
prej syrit.
Ai duhet të përdor pjesërisht ose plotësisht aftësinë e tij
akomoduese për të parë objektet që ndodhen në infinit. Ky fakt
mund të shprehet edhe ndryshe, pika më e afërt dhe pika më e
largët janë më larg në krahasim me pikat përkatëse të syrit
normal.
Korrigjimi i syrit hipermetrop bëhet duke vendosur përpara tij një lente përmbledhëse
(konvergjente), duke bërë në këtë mënyrë që shëmbëllimi i një pike të objektit të formohet mbi retinë
(fig.3.b).
Me kalimin e moshës, sidomos mbi moshën 40 – 50 vjeçe, kemi rritje të largësisë së pikës së
afërt, ajo shkon deri rreth 40 cm. Në këtë largësi njeriu sheh qartë, por objektet (shkronjat) shihen
mjaftë të vogla. Ky sy quhet persbit, dhe korrigjimi i tij kërkon thjerrëza konvergjente si edhe në
rastin e hipermetropisë.
Është e qartë se të dyja të metat për të cilat u cekën më sipër, bëjnë të nevojshme përdorimin e
thjerrëzave korrigjuese. Për shembull, nëse një sy miop sheh qartë vetëm objektet që ndodhen larg tij
jo më shumë se 50 cm, kjo do të thotë se pika e tij infinit është në një largësi të tillë dhe objektet që
ndodhen më larg nuk shihen qartë.
Në këtë rast, që syri të mund të adoptojë shikimin në infinit, është i domosdoshëm përdorimi i
një thjerrëze e cila për një objekt në infinit, të jep një shëmbëllim që ndodhet jo më larg se 50 cm.
Duke kujtuar se fuqia e një thjerrëze është e anasjellta e largësisë së fokusit, e shprehur në
metra, në rastin konkret, fuqia optike e thjerrëzës do të jetë:
1
𝑓=
1
0,5= 2 𝑑𝑖𝑜𝑝𝑡𝑟𝑖
Në mënyrë të ngjashme procedohet edhe pët të gjetur fuqinë optike të një thjerrëze konvergjente
që shërben për korrigjimin e hipermetropisë.
Një defekt tjetër i syrit është asigmatizimi, që rrjedh
prej faktit se sipërfaqja e kornesë nuk është plotësisht
sferike dhe për këtë shkak nuk arrin të formojë në të njejtin
rrafsh shëmbëllime të qarta të dy vijave pingule midis tyre.
Defekti korrigjohet me anë të lenteve cilindrike, të
cilat qartësojnë shëmbëllimin vetëm të vijës së shfokusuar
(defokusuar).
I. BIOFIZIKA
FIZIKA – IV – Rrahim MUSLIU – ing.dipl.mek. 14
I.9. Bazat e fizikës për gjenerim dhe pranim të valëve të zërit, audiometria
Lëkundjet mekanike që përhapen në mjedis elastik – të ngurtë, të lëngët dhe të gaztë, dhe që
pranohen nga organet e të dëgjuarit ose nga aparatet tjera, quhen valë të zërit. Valët e zërit nuk
përhapen në vakum, sepse nuk ka bartës të lëkundjeve.
Në fizikë, zëri është një dridhje që pretendohet si një valë në mënyrë tipike audio -mekanike e
presionit dhe zhvendosjes, përmes një mjedisi të tilla si ajri ose uji. Në fiziologji dhe psikologji, zëri
është pritja e valëve të tilla dhe perceptimi i tyre nga truri.
Studimi i zërit në shkencën bashkëkohore, në teknikë dhe mjekësi bëhet gjithnjë më i
rëndësishëm. Pjesa e fizikës që merret me studimin dhe
krijimin e zërit, përbërësit e tij themelor dhe ligjet, si
dhe zbatimin e tij quhet akustikë. Sot akustika i studion
edhe ato valë mekanike të cilat nuk i pranon veshi i
njeriut.
Shqisat e njeriut për tingull (zë), regjistrojnë valë
të zërit që kanë frekuenca prej 16 Hz e deri në 20000 Hz
(20 kHz). Valët e zërit të cilat kanë frekuencë më të
vogël se 16 Hz quhen infra zë (infra tinguj), kurse valët
e zërit të cilat kanë frekuencë më të madhe se 20000 Hz
quhen ultra zë (ultra tinguj).
Valët e zërit që përhapen në gaze dhe lëngje janë valë longitudinale (gjatësore).
Valët e zërit më së shpeshti i pranojmë nëpërmjet ajrit. Mekanizmi i përhapjes së zërit në ajër
(gaze), shpjegohet me faktin se vjen deri te ndrydhja dhe rralimi i shtresave të ajrit. Kur formohen
valët e zërit, ndryshon dendësia dhe shtypja e ajrit në vendet në të cilat arrin vala e zërit. Kjo
mundëson përhapje të valëve longitudinale nëpër ajër.
Burim (gjenerim) zëri mund të jetë çdo trup i cili është i aftë të bëjë lëvizje lëkundëse, p.sh: teli,
thupra, pllaka metalike, zilja, ajri në gypa, korda zanore e njeriut, etj.
Veshi (lat: auris) është organ i sistemit dëgjimor. Funksioni i tij është mbledhja dhe përcjellja
dhe përpunimi i sinjaleve akustike, tingujve, zërave, zhurmave drejt organeve të tjera të aparatit
dëgjimor.
Anatomia e veshit ndahet në veshin e jashtëm, të mesëm e të brendshëm.
Veshi i jashtëm përbëhet nga llapa e veshit, kanali i dëgjimit dhe daullja e veshit.
Veshi i mesëm përbëhet nga tre kockëzat e veshit çekiçi, yzengjia, kudhra (stapes, incus dhe
malleus), dy fije muskujsh, dy fije nervore apo nerva si dhe tubën e Eustachi-t, që lidh grykën me
veshin.
Veshi i brendshëm përbëhet nga Kërmilli (Cochlea), që shërben për transformimin e
lëkundjeve mekanike në impulse nervore, dhe labirinthi, ose i quajtur organi vestibular, që nuk i
shërben dëgjimit por ndjenjës së ekuilibrit. Veshi i brendshëm është i vendosur më thellë në ashtin
temthor dhe ka ndërtim shumë të ndërlikuar me që në të, përveç qelizave ndijore që pranojnë
ngacmimin e tingullit, ndodhen edhe qelizat ndijore të shqisës për drejtëpeshim.