Prof.Dr. İzzet Hamdi Öğüş Yakın Doğu Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, Le>oşa, KKTC HORMONLAR YAPILARI VE ÖZELLİKLERİ
Prof.Dr.İzzetHamdiÖğüşYakınDoğuÜniversitesiTıpFakültesi
TıbbiBiyokimyaAnabilimDalı,Le>oşa,KKTC
HORMONLARYAPILARIVEÖZELLİKLERİ
• Yüksek yapılı canlılarda farklılaşmış hücreler vedokular arasında entegrasyonu sağlamak, görev vefonksiyonlarını düzenlemek, içeriden ve dışarıdangelen tehlikelere karşı homeostaKk durumukorumaküzerekontrolmekanizmalarıgelişKrilmişKr.
• Yukarıdakigörevlersinirsistemivehormonalsistemaracılığı ile gerçekleşKrilir. Bu amaçla sinirsistemindekimyasal haberci(mesenger)moleküllerolarak nörotransmitörler; endokrin sistemde isehormonlarkullanılır.
HORMONLARAGİRİŞ
• Sinirsistemindehabercimoleküllersabityapısalbirimler(hücreler)aracılığıileileKlir:Nörondan-nöronavenörondan-efektörhücreyesinyalileKmigibi.
• Endokrin sistemde ise genel kural olarak haberci molekül(hormon) salgı bezi taraSndan kan dolaşımına salınır. Hormonhedefhücreyekandolaşımıileverilir.
HORMONLARAGİRİŞ
Hormonnedir?• Hormon:Çoketkinkimyasalhabercilerdirveçokküçükmiktar-lardaüreKlirler.
• Tipikbirhormon10-10M(0.1nM)gibiçokdüşükderişimlerdefizyolojiketkilerinigösterir.
• Hormonderişimiçokdüşükolduğuiçinçokyüksekaffiniteyesahipbirreseptörgereklidir.
Sinirsistemiileendokrinsistembirbirindentümüylebağımsızolmayıp,pekçoknoktadaçakışırlar:• Sinirsistemihormonsalgılanmasınıkontroledebilir.
• Epinefrinadrenalmedullanınpostganglionikhücrelerincesentezlenir.
• Arkahipofizhormonlarıhipotalamuskaynaklıdır.• Nörotransmitörlerinsentezi,depolanmasıvesalgılanmasıbazıhormonlarınkinebenzer.
• Klasikhormonlarınçoğumerkezisinirsistemindedebulunur.
SinirsistemiveendokrinsistembağlanMlıçalışırlar
• Reseptör,hormonubağlayanhücreselbirproteindir.• Reseptörler-Hormonbağlanması:
-Aslakovalandeğildir.-Daimatersinirdir.-Özgülvedoyurulabilir
niteliktedir.• Hormonunreseptöre
bağlanmasıaşağıdakigibiyazılabilir:H+R↔HR
KD=[H]x[R]/[HR]KD(Disosiyasyondeğişmezi),hormonunreseptöreolanafinitesininölçüsüdür.Genellikle10-9M’dandahaküçüktür.AfiniteardkçaKDküçülür.
RESEPTÖRLERHORMONAÖZGÜPROTEİNLERDİR
Bağlan
ma(%
)
Derişim(nM)
Afinitesi yüksek ligand Afinitesi düşük ligand
Diyabe]eninsülinegidençe_nveödüllüyol
h#p://tr.wikipedia.org/wiki/İnsülin
F.G.Ban_ng,J.J.R.MacLeod,C.Best,J.B.Collip
1923yılıNobelFizyoloji/TıpÖdülüİnsülininbulunuşuvediyabeKntedavisi
FrederickSanger1958NobelKimyaÖdülü
İnsülinaminoasitdizianalizi1980NobelKimyaÖdülüDNAdizianaliziyöntemi
1977NobelFizyolojiveTıpÖdülüHipotalamik hormonlarla ilgiliçalışmalar ve pepKd hormonlariçin olağanüstü hassas “radyo-immunoassay(RIA)” yönteminingelişKrilmesi
TirotropinsalgılaMcıhormonun(TRH)yapısı
TRH’nınSaflaşMrılmasıveTanımlanması
R.GuilleminveA.Schally
20tonhipotalamus• 2milyonkoyun• 1milyondomuz
RadyoakKfişaretlihormon
AnKkor
RadyoakKfişaretlihormonve
işaretsizhormon
RADIOIMMUNOASSAY(RIA)
1977NobelFizyolojiveTıpÖdülü
HORMONLARAGİRİŞ Hormonun hedef hücresi her zaman uzakta olmayabilir. Buyöndenhormonlarınüçtüretkisitanımlanabilir:
1. Telekrinetki:
Hedefhücre/dokuendokrinbezindenuzakir.2. Parakrinetki:
Hedef,komşuhücreveyadokulardır.3. Otokrinetki:
Hedef,hormonusentezleyenhücreyadadokudur.
Telekrin OtokrinParakrinkimyasaluzakdokudahabercikapillerhedefhücre
kimyasalhaberci
Kimyasalhaberci
reseptörlerbazalmembranendotelh.
ENDOKRİNBEZLERveKAYNAKLARI
Endokrinbezlergenelolarakepitelhücrelerindenkaynaklanırlar.Kuraldışıolanlar:
a) TestosteronüretenLeydighücreleri,veÖstrojenleriüretengranülosahücrelerimezenşimalkaynaklıdır.
b) Arkahipofizhormonlarınöronalhücrekaynaklıdır.
Aynı hormon veya hormon grubunu sentezleyenhücreler bir araya toplanarak bir endokrin bezoluştururlar.GastrointesKnalhormonlarbirisKsnayıteşkileder.
ENDOKRİNBEZLERİNYERLEŞİMİ
ENDOKRİNBEZLERİNYERLEŞİMİ
• Endokrinbezlerinyerleşimirastgeledeğildir.• Hormonun plazma derişimi biyolojik cevap içinyetersiz olabilir. Lokal olarak yüksek derişimsağlamak için endokrin bez ile hedef hücrelerbirbirineyakınyerleşmişKr,yadaaralarındaözelbirdolaşımvardır:
• Hipotalamus-hipofizilişkisi• Panreashormonları-karaciğerilişkisi• Adrenalmedulla-adrenalkorteks• Seminifertubulleri-Leydighücreleri• Korpusluteum-granülosahücreleri
1)Endokrinbezegöre:
• Hipofizhormonları :GH,ACTH,FSH,LH
• Hipotalamushormonları :CRH,GnRH,SomatostaKn
• Pankreashormonları :İnsülin,Glukagon
• Adrenalkortekshormonları:KorKzol,Aldosteron
• Adrenalmedullahormonları:Epinefrin• Gastrointes_nalhormonlar :Gastrin,SekreKn, Kolesistokinin
• Gonadalhormonlar :Östrojen,Testosteron
• Tiroidhormonları :T3,T4
HORMONLARINSINIFLANDIRILMASI
2)Hormonlarınkimyasalyapısınagöre:• Aminoasittürevihormonlar:Epinefrin,melatonin,
Kroidhormonları• Pep_dveproteinhormonlar:Bütünhipotalamus,
hipofiz,pankreasvegastrointesKnalhormonlar• Glikoproteinhormonlar:FSH,LH,TSH,HCG
• Steroidhormonlar:Progesteron,Östrojen,KorKzol,Aldosteron,Testosteron
• Yağasiditürevihormonlar:AraşidonikasittüreviAykozanoidler(Lökotrienler,Prostaglandinler,Tromboksanlar).
HORMONLARINSINIFLANDIRILMASI
HORMONLARIKİMYASALYAPILARIVESALGILANMAYERLERİSalgılanmaYeri KimyasalYapıÖzelliği
Aminoasittürevi Polipep_d Steroid YağasiditüreviAdrenal(korteks) Kor_zol,Aldosteron,
Androjenler
Adrenal(medülla) Epinefrin,Norepinefrin
Böbrek Eritropoe_nEpifiz(pineal) Melatonin
G.İ.S. Gastrin,Sekre_n,Kolesistokinin
HipotalamusCRH,TRH,GH-RH,LH-RH,Enkefalin,Somatosta_n
Hipofiz(Önlob)ACTH,Endorfin,FSH,LH,GH,Lipotropin,MSH,
PRL,TSH,Hipofiz(arkalob) ADH,Oksitosin,
MSS,PSS Dopamin,serotonin,nor/epinefrin
Overler Östrojen,Progesteron
Pankreas Glukagon,İnsülin,Somatosta_n
Para_roidler PTHPlasenta hCGTes_s TestosteronTiroid T3,T4 KalsitoninBütündokular(eritrositdışında)
Lökotrien,Trombok-san,Prostaglandin,
3)Etkimekanizmasınagöre:
A) İkincilHaberci(Secondmessenger)kullananlar
• cAMPveyacGMPsisteminikullananlar
• DAG-IP3-Ca++/PKCsisteminikullananlar
• Tirozinkinazsisteminikullananlar
B) İkincilhabercikullanmayanlar
• Lipofilikhormonlar:Tiroidvesteroidhormonlar
C) Etkimekanizmasıtambilinmeyenler
HORMONLARINSINIFLANDIRILMASI
4)Fonksiyonlarınagöre:• Cinsiyethormonları: Androjenler,Östrojenler
• Suveelektrolitmetabolizmasınıdüzenleyenler: ADH,Aldosteron,ANH
• Ca++/Pimetabolizmasıhormonları: PTH,Kalsitonin,Kalsitriol
• Glukoneogene_khormonlar: KorKzol,Epinefrin,Glukagon
• Anaboliketkilihormonlar: GH,İnsülin,Testosteron
• Kataboliketkilihormonlar: T3(yüksekd.),Epinefrin
• Lipoli_khormonlar:T3,Epinefrin
HORMONLARINSINIFLANDIRILMASI
5) Depolanmavesalgılanmaşekillerinegöre:• Depolanamayanlar:
Steroidhormonlar
• Hücredışıortamdadepolananlar:Tiroidhormonları
• Hücredeveziküliçindedepolananlar:Bütünaminoasittürevi,pepKdveproteinhormonlar
6) Sentezmekanizmasınagöre:• Ribozomalolaraksentezlenenler• EnzimaKkolaraksentezlenenler• RibozomalveenzimaKkolaraksentezlenenler
HORMONLARINSINIFLANDIRILMASI
HORMONLARINGENELETKİMEKANİZMALARI
PepKdveamin
yapısındakihormonlarhücredış
yüzeyindekireseptöre
bağlanırlar.Hücreiçinegirmedenreseptör
aracılığıileetkilerini
gösterirler.
SteroidlerveKroidhormonuhücreyegirerler.Çekirdektehormon-reseptörkompleksioluştururlar.
GrupIIGrupI
GrupIPolipep_dler,proteinler,
glikoproteinler,katekolaminler
GrupIISteroidhormonlar,_roidhormonları,re_noidler,
kalsitriol
Çözünürlük Hidrofilik Lipofilik
Bağlayıcı protein Yok Var
Plazma yarıömrü Kısa(dakikalar) Uzun(saatler)
Reseptör Hücreyüzeyi Hücreiçi
Aracı İkincilhaberci(cAMP,cGMP,Ca2+vb.)
Reseptör-hormonkompleksi
Yanıt süresi
Hızlıetkilihormonlar:Hücredeöncedenvarolanbirenzim
akKvitesindedeğişikliğeyolaçarlar
Yavaşetkilihormonlar:Genekspresyonunuve
proteinsentezinietkilerler
HORMONSINIFLARININGENELÖZELLİKLERİ
HORMONLARDÜNYASINDAHİYERARŞİÇevredengelenduyusaluyarılar
S.S.S.
Hipotalamus
Önhipofiz Arkahipofiz
ACTH Mr 4500
TSH Mr 28000
FSH Mr 24000
LH Mr 20500
GH Mr 21500
PRL Mr 22000
Oksitosin Mr 1007
ADH Mr 1040
Adrenal korteks Overler / Testisler Tiroid
Kortizol, kortikosteron,
aldosteron
Tiroksin, triiyodo-tironin
Progesteron, östradiol
Testosteron
Birçok doku
Kaslar, K.C. Üreme organları K.C.,
kemik Meme
bezi Düz
kaslar, meme bezleri
Arterioller, böbrek
K.C., kaslar
K.C., Kaslar,
kalp
İnsülin, glucagon,
somatostatin Epinefrin
Pankreas adacık h.
Adrenal medülla
Kan glukoz düzeyi
Nöroendokrinkaynaklısinyaller
İkincihedefler
Birincihedefler
Sonhedefler
Hipotalamikhormonlar(salınmafaktörleri)
HİPOTALAMİKSALGILAMAFAKTÖRLERİ
Salınmafaktörleri(releasingfactors,RF)hipotalamiknöronlardasentezlenirvehipotalamo-hipofizealportalvenlerlehipofizegönderilirler.RF’leradenohipofiz(önlob)hormonlarınınsentezvesalınmasınıuyarırlar.
Paraventrikülernükleus
SupraopKknükleus
OpKkkiazmaİnfundibulum
Hipotalamo-hipofizealyol
Arkahipofiz
ADHveoksitosindeburadasentezlenir
Hipotalamus
ADHveoksitosinburadansalınır
Önhipofiz
Hipotalamiksalgılamafaktörleri• CRH :KorKkotropinsalgıladrıcıhormon
• TRH :Tirotropinsalgıladrıcıhormon
• GH-RH:Growthhormonesalgıladrıcıhormon
• GnRH :LüteinleşKricihormonsalgıladrıcıhormone(LHRH)
• SS :SomatostaKn,SRIF(somatotropinsalınmasınıinhibeedicifaktör)
• PIH :ProlakKninhibeedicihormon(dopamin)
• PRF :ProlakKnsalgıladrıcıfaktör
HİPOTALAMİKSALGILAMAFAKTÖRLERİ
Hipofiz(pituitary)• Adenohipofiz(önlob)– GH(Somatotropin)– PRL(ProlacKn)– ACTH(korKkotropin)– TSH(Tirotropin)– LH(LuteinleşKricih.)– FSH(Folliküluyarıcıh.)– hCG:(insanKoriyonik
gonadotropin)
HİPOFİZHORMONLARI
ÖNHİPOFİZHORMONLARI
Tirotropikhücreler:Tiroiduyarıcıhormon(TSH)
Mammotropikhücreler:Prolak_n(PRL)
KorKkotropikhücreler:adrenokor_kotropikhormon(ACTH)
Somatotropikhücreler:Büyümehormonu(GH)
Gonadotropikhücreler:folliküluyarıcıhormon(FSH)velüteinleş_ricihormon(LH)
Parsintermediahücreleri:Melanosit-uyarıcıhormon(MSH)
Paraventrikülernükleus
SupraopKknükleus
Eminensmedialis
İnfundibulum
Önhipofiz Arkahipofiz
Hipotalamus
Tiroid
Memebezi
Adrenalbez
Yağdokusu
Kas
Kemik
Memebezi TesKsOver
Melanositler
Hipofiz(pituitary)• Nörohipofiz(arkalob)• ADH(AVP,Vazopressin)• Oksitosin
Buhormonlarhipotalamustasentezleniphipofizarkalobundadepolanırlar.
NÖROHİPOFİZHORMONLARI
Vazopressin,böbreklerdensuyungeriemiliminisağlayarakkanhacminidüzenler.Oksitosin,memebeziveuterustakidüzkaslarınkasılmasınıuyarır.
Paraventrikülernükleus
SupraopKknükleus
OpKkkiazmaİnfundibulum
Önhipofiz
Hipotalamo-hipofizealyol
Arkahipofiz
ADHveoksitosinburadasentezlenir
ADHveoksitosinsalınır
Hipotalamus
Adı Öncülü Anasentezyeri NT.Etki
Dopamin Tyr HipotalamusAdrenalmedulla Var
Epinefrin Tyr Adrenalmedulla Çokaz
Norepinefrin Tyr PeriferalsiniruçlarıAdrenalmedulla Var
Serotonin Trp Masthücreleri,simpaKksiniruçları,plateletler Var
Melatonin Trp Pinealbez ?
T3,T4 Tyr Tiroidbezi ?
Histamin His Masthücreleri,bazofiller Var
AMİNOASİTTÜREVİOLANHORMONLAR
KATEKOLAMİNLER-AminoAsitTüreviHormonlar
• KatekolaminleradıalindatoplananDopamin,Norepinefrin(noradrenalin)veEpinefrin(adrenalin)aminoasittürevihormonlardır.SentezleriKrozindenbaşlar.
• Beyindevenöraldokulardanörotransmiterolarakgörevalırlar.
• Epinefrinvenorepinefrinadrenalbezlerdesentezlenenvesalınanhormonlardır.
• KatekolaminlersekresyonkeseciklerindederişKrilirlerveekzositozlasalınırlar.
• Stresekarşıfizyolojikyanıinönemlibileşenlerindedir.
Tirozin a L-DOPA a Dopamin a Norepinefrin a Epinefrin
• 40’tanfazlahormonbusınıuadır.• 3-236arasındaaminoasitiçerirler.• Ribozomlardapreprohormonolarakdahabüyükbir
molekülünşeklindesentezlenirler.• PreprohormonlaraminouçlarındabirsinyalpepKdi
(leadersequence)içerirler.• SinyalpepKdidahasonraER’dekoparılırve
prohormonoluşur.• Prohormonlarsekresyonkeseciklerindepaketlenirler.• GerekKğindeprohormon,postranslasyonelişlemlerle
erişkinformuolanhormonadönüştürülür.• Erişkinhormonlarekzositozlasalınırlar.
PEPTİD,PROTEİNVEGLİKOPROTEİNHORMONLAR
PANKREASHORMONLARI
İnsülin
SomatostaKn
Glukagon
Langerhansadacığı
• Langerhansadacıklarındansalgılananinsülin,glukagonvesomatostaKnpolipepKdyapısındadırlar.
• İnsülinveglukagon,zıtekiliolarak,karbonhidratvelipidmetabolizmasıüzerindeönemlietkileresahipKrler.
• Somatosta_nbüyümehormonusalgılanmasınıinhibeeder.
PARATİROİDHORMONU
• ParaKroidbezindensalgılananparathormon(PTH)vücutakalsiyumvefosforhomeostazınısağlar.
• PolipepKdyapısındadır.• Kemiklerdenkalsiyumvefosforu(fosfathalinde)mobilizeeder.
• Böbreklerdenfosfatgeriemiliminiönler.
Kolesterol
Progesteron
Mineralokor_koidler
Glukokor_koidler
Androjenler
Östrojenler
Menstrüelsiklus,gebelik
SodyumvepotasyumemilimiveaMlımınındüzenlenmesi
Bağışıklık,metabolikvegelişimseletkiler
Erkeksekondersekskarakter-leriningelişimi
Dişisekondersekskarakter-leriningelişimi
27C
21C
21C
21C
18C
19C
Yanzincirkırılması
Tes_s Over
STEROİDHORMONLAR:GONADLAR
GONADALHORMONLARVEMENSTRÜELDÖNGÜ
STEROİDHORMONLAR:ADRENALKORTEKS
Zonaglomerulosa
Zonafasciculata
Zonare_cularis
Mineralokor_koidler→Aldosteron:Kandaelektrolit(Na,K)derişimlerinidüzenlerGlukokor_koidler→Kor_zol:Önceliklekarbonhidratmeta-bolizmasınıetkiler(insülinlezıtyönde).
Sekssteroidleri→Androjenlerveöstrojenler:Esasolaraküremebezlerindenbolmiktardasentezlenirler.Sekondersekskarakterleriveüremeüzerindeetkilerivardır.
BirVitamindenDoğanHormon:KALSİTRİOL
RETİNOİDLER
• Re_noidler,büyümeyi,vehücrelerinfarklılaşmasınıdüzenleyenetkinhormonlardır.
• Prohormonre_nolbaşlıcaKC’deVitaminA’dansentezlenirvedahasonraoksideedilerekre_noikasit(RA)oluşturulur.
• Re_noidler,embriyonergelişimvefarklılaşmaüzerindeönemliroloynarlar.
β-Karoten
Vitamin A1 (retinol)
Retinoik asit
Aykozanoidler(Eicosanoids)• Aykozanoidlerparakrinhormonlardır.Hücrelerarasısıvıya(kanadeğil)salgılanırve
komşuhücrelereetkiyapar.Otakoidleryadalokalhormonlarolarakdaanılırlar.• Araşidonikasit,plazmazarınınişkısmındazaragömülüolanfosfa_dilinositolün2C
konumundaesterleşmişolarakdepolanır.• Hormonaluyarılarayanıt
olarakfosfolipazA2(PLA2)taraSndankoparılaraksitoplaz-mayasalınırveaykozanoidlerinsentezibaşlar.
• Depolanmazlar.Nanomolardüzeydeetkilidirler.
Hormonlarüçmekanizmailesentezlenirler:1. Ribozomalsentez
Bütün pepKd ve protein yapısındaki hormonlar ribozomdasentezlenirler. Önce preprohormon olarak sentezlenen proteinhormon,pro-formundasentezlendiğihücrededepolanırlar.
2.Enzima_ksentezAminoasittürevihormonlar,steroidhormonlarveaykozanoidlerenzimaKk tepkimeler sonucu sentezlenirler. Bazı hormonlarhedefdokudadahaakKfformlaraçevrilirler.
3.Ribozomalveenzima_ksentezBazıhormonlarınöncülüribozomalolaraksentezlenir,dahasonraenzimaKktepkimeleregirerler. Örnek:Tiroidhormonları
HORMONLARINSENTEZİ
Ribozom
mRNA
Sinyalpep_di ERzarı
Protein
Sinyalpep_di
koparılır
Translokasyonkompleksi
Sinyaltanıyıcımolekül(SRP)
SRPreseptörproteini SİSTERNAL
BOŞLUK
SİTOZOL
RİBOZOMALHORMONSENTEZİ
Proinsulin,pankreaKkβ-hücrelerindedepolanır.Kanglukozuyükseldiğinde,proinsülinakKfinsülineçevrilerekkanasalgılanır.
RİBOZOMALHORMONSENTEZİ
POMC(Pro-opiomelanokor_n)geni258aa’likbüyükbirpolipepKdikodlar.AncakfarklıhücrelerdefarklıyerlerdenhidroliKkbölünmelerlesayılarıdokuzakadarçıkanvefarklıbiyolojikakKviteyesahippepKdoluşur.POMCbölünmelerininönemliürünleri:
1) ACTH(AdrenokorKkotropikhormon)2) β-LPH(β-lipotropin)3) γ-MSH
Bazıdurumlarda,prohormon-dantekbirpepKdhormonüreKlir,fakatsıklıklaçeşitliakKfhormonlaraynıpro-hormondanüreKlir.
RİBOZOMALHORMONSENTEZİ
ENZİMATİKHORMONSENTEZİ
Enzima_ksentez:BazıhormonlaröncülbirmoleküldenenzimaKkdeğişikliklerlesentezlenirler.
Örnekler:• Kolesteroldensteroidlerin
sentezi• Aminoasittürevi
hormonlar• Araşidonikasiten
aykozanoidlerinsentezi
-OH●
├CH-CH2-MİT
-OH●●
├CH-CH2-DİT
-O-● ●●
-OH├CH-CH2-T3
-O-●
● ●●
-OH├CH-CH2-T4
Tiroglobülingeni
TiroglobülinmRNA
RİBOZOMALveENZİMATİKHORMONSENTEZİ
Tyr
Tyr
TyrTyr
Tyr
TyrTyr
Tyr
Tyr
Tyr
DİT
DİT
TyrMİT
MİT
Tyr
Tyr
DİT
DİT
MİT
T4
T4
TyrT3
T3Tyr
Tyr
T4
T4
T3
OlgunTiroglobülin
Tiroidfollikülü
• Tiroidhücrelerindesentezlenen_roglobülinüzerindeki_rozin-lerdenenzimaKkolarakMİT,DİT,T4veT3sentezlenirvefolliküldedepolanır.
• TSHetkisialindaendositozlaiçerialınanfollikülsıvısındakiKroglobülinlizozomdaparçalanır,açığaçıkanT3veT4kanaverilir.
MİT-monoiyodo.rozin,DİT-diiyodo.rozinT3-triiyodo.ronin,T4-tetraiyodo.ronin
Tiroidhormonları,ribozomalveenzima_kolaraksentezlenenhormonlaraiyibirörnek_r.
Tiroglobülin
Tiroidepitelh.
• Birhormonunözgülreseptörlerinebağladıktansonrabu hormona yanıt oluşturabilen hücre, o hormonunhedefdokusudur.
• Bazıhormonlartekhedefdokudaetkiliiken(TSHgibi)bazı hormonlar (insülin, T3) çok sayıdaki dokuyuhedefdokuolaraketkilerler.
• Bazı hormonlar tek türden biyolojik yanıtoluştururken, bir kısım hormonlar farklı dokulardabirbirinden farklı ve birden fazla biyolojik yanıtoluşumunusağlayabilirler.
HEDEFDOKU
• Pep_d,proteinveaminoasittürevihormonlarkandaserbestformdabulunur.Derişimleri10-15-10-9Marasındadeğişir.Ömürleriçokkısadır.IGF(insuline-likegrowthfactor)proteinebağlıolaraktaşınır.
• Hidrofobikyapıdakihormonlariseözeltaşıyıcı/bağlayıcıproteinebağlıolaraktaşınır.PlazmadakiKroidhormonlarının%99’u,testosteronun%90’ıproteinlerebağlıdır.TaşıyıcıProtein+hormon↔Hormon-Proteinkompleksi
• Hormonuntaşıyıcıproteinebağlanması:a) Hormonunömrünüuzair.b) Hormonundolaşımdaki“depo”formunuoluşturur.
HORMONLARINKANDADOLAŞIMLARI
RESEPTÖRveTAŞIYICIPROTEİNLER
Özellik Reseptör Transportproteini
Derişim Çokdüşük(birkaçbin/hücre)
Çokyüksek(yaklaşık109/ml)
Afinite Çokyüksek DüşükBağlanmaözgüllüğü Çokyüksek Düşük
Fizyolojikderişimdesatürasyon Evet Hayır
Bağlanmatersinirliği Evet Evet
Sinyalile_mi(biyolojikcevap) Var Yok
• Lipofilikyapıdakihormonlardepolanmaz.• Pep_d,polipep_dyapıdakiveaminoasittürevihormonlarzarsalvezikülleriçindedepolanırlar.
• Özeldepoformuolmayanhormonlarınsentezidevamlıdır.
• Yenisentezolmazsa;adrenalkortekste3dakikalık,overlerde10dakikalık,tesKslerdeise18dakikalıkihKyacayetecekkadarhormonvardır.
• TiroidhormonlarıKroiddokusundahücredışıortamdapro-hormonformundadepolanırlar.
HORMONLARINDEPOLANMASI
• Depolanamayanlipofilikhormonlarpasifdifüzyonlasentezlendikleridokuyuterkederler.
• Zarsalvezikülleriçindedepolananhormonlarkalsiyumbağımlıekzositoziledolaşımasalınırlar.
• Hormoneğerprohormonformundadepolanmışsa,salınımdanönceproteolizileak_fhaleçevrildiktensonrasalgılanır.
• Hormonsalınımkontrolalindadır.Salınımdevamlıolmayıp,darbeler(pulse)halindeolur.
• Kor_zolgibibazıhormonlarınsalınımında“circadian”birritmvardır.
HORMONSALINIMIveSALINIMINKONTROLÜ
POZİTİFFEEDBACKKONTROL
Uyarı:bebekmemebaşını
emer
Emmehipotalamusa
dürtülergönderir.
Hipotalamusönvearkahipofizeoksitosinveprolak_nsalgılamaemrinigönderir.
Kanasalınanoksitosinveprolak_nmemebezlerinisütsalgılamasıiçinuyarır.
Bebekbeslenirveemmeyedevameder(pozi_ffeedback)
POZİTİFFEEDBACKDÖNGÜ
Hipotalamus
Hipofizönlobu
ACTH(µg)
CRH(ng)
Ý
Ý
Uyarılar
Böbrek
Adrenal
Kor_zol(mg)
Ağrı
Korku
Kanama
Enfeksiyon
Hipoglisemi
NEGATİFFEEDBACKKONTROL
CRH,KorKkotropinsalgılaicıhormon
ACTH,AdrenokorKkotropikhormon
YağdokusuKaraciğer
Çizgilikas
⊗
⊗
HORMONAGONİSTveANTAGONİSTLERİ
• Reseptörlerbüyükbirafiniteveözgüllüklekendihormonlarınıbağlarlar.• Ancakyapıolarakhormonlarabenzeyenbileşiklerdereseptörlerebağlanabilir.Buligandlaragonistyadaantagonistdiyeadlandırılır.Agonist :Reseptörebağlanıncahormonbenzeri
yanıtoluşturur.Antagonist:Reseptörebağlanıncahormonayanıin
oluşumunuönlerler.AgonistveAntagonistler:• Reseptörlerintanımlanmasıvesınıflandırılmasında,ve• Endokrinhastalıklarıntedavisindekullanılırlar.
RESEPTÖRAKTİVİTESİNİNKONTROLÜ
Hormonlarınhedefhücrelerdeaşırı(zararlı)etkilerininönlenmesiiçinreseptörlerinakKvitesikontrolalindatutulmalıdır:
1- ReseptörsayısınıazalMcıdüzenleme(downregula_on):Hormon-reseptörkompleksipinositozlahücreiçinealınır.Hücreyüzeyindeyanıtverecekreseptörsayısıazalilır.
2- KovalentModülasyon:ReseptörsitoplazmikbölgelerdenfosforileedilerekhormonaluyarıyaduyarsızhalegeKrilir.
RESEPTÖRSAYISININKONTROLÜ1.HomologRegülasyonHormonkendireseptörlerininsayısınıkontroleder.a) YanıtazalMcıdüzenleme(downregula_on) İnsülin,EGF,Katekolaminler.b) YanıtarMrıcıdüzenleme(upregula_on) ProlakKn,AnjiotensinII
2. HeterologRegülasyonHormon,başkahormonlarınreseptörlerinidüzenleyebilir.GH:İnsülinreseptörlerininsayısınıazalir.TiroidHormonları:β-adrenerjikreseptörlerinsayısınıardrır.
YEDEKRESEPTÖRLER
• Zarsal reseptörlerde, gerekli biyolojik cevabın sağlan-ması için bütün reseptörlerin hormonu bağlamasınaihKyaçyoktur:
• GranülosahücrelerindeLHreseptörlerinin,• Karaciğerhücrelerindeinsülinreseptörlerinin,• Kasta katekolamin reseptörlerinin %1’inin hormonbağlamasımaksimumbiyolojikcevabısağlar.
• Yanıtoluşumunakatkıdabulunmayandiğerreseptörlere“yedekreseptör”denir.
• Hücre içi reseptörleri kullanan hormonlarda hormonderişimiilebiyolojikcevabınşiddeKarasındadahayakınilişkivardır.
HORMONLARIKİMYASALYAPILARIVESALGILANMAYERLERİSalgılanmaYeri KimyasalYapıÖzelliği
Aminoasittürevi Polipep_d Steroid YağasiditüreviAdrenal(korteks) Kor_zol,Aldosteron,
Androjenler
Adrenal(medülla) Epinefrin,Norepinefrin
Böbrek Eritropoe_nEpifiz(pineal) Melatonin
G.İ.S. Gastrin,Sekre_n,Kolesistokinin
HipotalamusCRH,TRH,GH-RH,LH-RH,Enkefalin,Somatosta_n
Hipofiz(Önlob)ACTH,Endorfin,FSH,GH,LH,Lipotropin,MSH,PRL,TSH,
Hipofiz(arkalob) ADH,Oksitosin,
MSS,PSSDopamin,serotonin,
epinefrin,norepinefrin
Overler Östrojen,Progesteron
Pankreas Glukagon,İnsülin,Somatosta_n
Para_roidler PTHPlasenta hCGTes_s TestosteronTiroid T3,T4 KalsitoninBütündokular(eritrositdışında)
Lökotrien,Trombok-san,Prostaglandin,
Kısaltma Hormonadıvesinonimleri SentezyeriACTH AdrenokorKkotropikhormon,korKkotropin HipofizönlobADH AnKdiüreKkhormon,vazopressin,AVP HipotalamusCRH KorKkotropinsalgıladrıcıhormon HipotalamusFSH Folliküluyarıcıhormon,follitropin HipofizönlobGH Büyümehormonu,somatotropin HipofizönlobGH-RH Büyümehormonusalgıladrıcıhormon HipotalamushCG İnsankoriyonikgonatotropini PlasentaLH LüteinleşKricihormon,luteotropin HipofizönlobLH-RH LüteinleşKricihormonsalgıladrıcıhormon HipotalamusMSH Melanosituyarıcıhormon,melanotropin Hipofizönlob,deriPGXy Prostaglandin(örn.PGE2) BütünhücrelerPRL Laktojenikhormon,prolakKn HipofizönlobPTH Parathormon ParaKroidSS SomatostaKn Pankreas,hipotalamusT3 TriiyodoKronin TiroidT4 Tiroksin,tetraiyodoKronin TiroidTRH Tirotropinsalgıladrıcıhormon HipotalamusTSH Tiroiduyarıcıhormon,Krotropin Hipofizönlob