Homo Ludens брой 11 от 2005

ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ

Îò ðåäàêòîðèòå 5

ËÈ×ÍÎÑÒÈ

Ñòåôàí Èëèåâ: Æèâîòúò å òîçè, êîéòî ñè èçæèâÿë 9Éîñèô Ñúð÷àäæèåâ: Äà ñå ïðàâèø íà äðóã 16Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Èñêàì äà èçñè÷àì ãðàíèò, íå ìè ñå ðèñóâàò êîìèêñè 19Âëàäèìèð Ïåíåâ: Ñòàíàõ àðòèñò íàïóê íà ñåáå ñè 28Ãàëèí Ñòîåâ: Lifestyle è ìåìîàðè 34Êîéíà Ðóñåâà: Èñêàì äà âèäÿ äàëè ìîãà 41Àëåêñàíäðà Âàñèëåâà: Õàðåñâàì òåàòúð, â êîéòî ñà çàëîæåíèêðàéíèòå ñúñòîÿíèÿ è æåñòîâå 45Àíàòîëèé Âàñèëèåâ: Ùàñòëèâ ñúì ñúñ ñâîÿ íå-òåàòúð 49

IN MEMORIAMÂàëåðèÿ Êàðäàøåâñêà. Tâîð÷åñêàòà ëàáîðàòîðèÿíà Ìàðãàðèòà Äóïàðèíîâà 55

ÍÀ ÔÎÊÓÑÕàíñ-Òèñ Ëåìàí. Ïîñòäðàìàòè÷íèÿò òåàòúð. Ïðîëîã 67Ôèëèï Àóñëàíäåð. Îíòîëîãèÿ ñðåùó èñòîðèÿ: ðàçëèêèòåìåæäó æèâîòî è ìåäèéíîòî 80Ðåæè Äþðàí. Ãëàñúò è òåàòðàëíèÿò äèñïîçèòèâ 89Àíà Âóÿíîâè÷. Êèáåðïúðôîðìàíñ? (áåëåæêè âúðõó èíòåðíåò òåàòúðàêàòî ñèìïòîìàòè÷íà òåàòðàëíà ïðàêòèêà) 96Àñåí Òåðçèåâ. Òåàòðàëíîñòòà ìåæäó èçêóñòâåíîñò è àâòåíòè÷íîñò 107

ÒÅÊÑÒ ÇÀ ÒÅÀÒÚÐÒåðè Äæîíñúí. Èñòåðèÿ èëè ôðàãìåíòè îò àíàëèçàíà åäíà ìàíèàêàëíà íåâðîçà 113

ÏÎ ÍÀØÈÒÅ ÑÖÅÍÈÀíà Òîïàëäæèêîâà. Çà ãàðâàíèòå, Aìåëè Ïóëåí è íàøàòà òúãà 167Êàìåëèÿ Íèêîëîâà. �Ïóõåíèÿò� è ñÿíêàòà íà Áåêåò 174Ðîìåî Ïîïèëèåâ. Ðîïîòúò íà æèâîòà êúì ñìúðòòà 178Ìèðîñëàâà Ìàðèÿíîâà. «Ïñèõîçà 4:48»: ïðåäñòàâëåíèå - ÷åòåíå - èãðà 181

ÏÎ ÑÖÅÍÈÒÅ ÍÀ ÄÐÓÃÈÒÅÊàìåëèÿ Íèêîëîâà. Ôåñòèâàëúò â Åäèíáóðã: çàïàçåíà ìàðêàíà ñúæèòåëñòâîòî ìåæäó òðàäèöèÿ è åêñïåðèìåíò 189Èñêðà Íèêîëîâà. Ìþëõàéìñêè òåàòðàëíè äíè 2005 195Ãåîðãè Òîøåâ. ÁÈÒÅÔ 2005 198

ÒÅÎÐÈßÁúðò Î. Ñòåéòñ. Ïðèñúñòâèåòî íà àêòüîðà.Òðè ôåíîìåíîëîãè÷íè ìîäåëà 205Ðóìÿíà Äèìèòðîâà. Îñíîâíè ïðåäèçâèêàòåëñòâà ïðåä àêòüîðà íà ÕÕ âåê 230

ÈÑÒÎÐÈßÊàìåëèÿ Íèêîëîâà. Òåàòúð-óúðêøîï: Áðåõò è àíãëèéñêèÿò òåàòúð 239Êðóì Ãåðãèöîâ. Òðèëîãèÿ íà (íå)óþòà 250

ÈÍÒÅÐÏÐÅÒÀÖÈÈÉîàíà Ñïàñîâà-Äèêîâà. ÄÈÂ(í)èÿò ÒÅÀòúð 257

ÒÀÍÖΠÒÅÀÒÚÐÂåðà Ãîöåâà. Íåêåðìàí 269Èâî Äèì÷åâ. Ñòàðàÿ ñå äà áúäà â äâèæåíèå 271

ÀÐÕÈ �ÒÅÀÒÚÐ ÍÀ ÕÕ ÂÅÊ�Åóæåíèî Áàðáà. Óãîëåìåíîòî òÿëî 277

ÊËÓÁ �HOMO LUDENS�Äèñêóñèÿ: Êîå å àêòóàëíî â ñúâðåìåííèÿ òåàòúð? 295

19

ÀËÅÊÑÀÍÄÚÐ ÌÎÐÔÎÂ:ÈÑÊÀÌ ÄÀ ÈÇÑÈ÷ÀÌ ÃÐÀÍÈÒ, ÍÅ ÌÈ ÑÅ ÐÈÑÓÂÀÒ ÊÎÌÈÊÑÈ

ÈÍÒÅÐÂÞ ÍÀ ÍÈÊÎËÀÉ ÉÎÐÄÀÍÎÂ

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: Ìèñëèìî ëè áå-øå â êðàÿ íà 80-òå ãîäèíè, êîãàòî çà-âúðøèõìå ÍÀÒÔÈÇ, ÷å ùå ïîñòàâèø�Õúøîâå� íà Âàçîâ è ÷å òàçè ïîñòàíîâ-êà ùå èìà òàêúâ ìàãíåòè÷åí óñïåõ ñðåäçðèòåëèòå?

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Íå. Ìîåòî îò-íîøåíèå, à è âúîáùå öÿëîòî íè ïîêî-ëåíèå ñå îòíàñÿøå íå ñàìî êúì Âàçîâ,íî è èçîáùî êúì áúëãàðñêàòà êëàñèêàïî-ñêîðî èðîíè÷íî, ñíèçõîäèòåëíî. Êî-ìóíèñòè÷åñêàòà îáðàçîâàòåëíà ñè-ñòåìà ïîñòàâè íà åäíî íèâî ñâîèòåïàðòèéíè ëèòåðàòóðíè ÷óäîâèùà èêëàñèöèòå, êîåòî íå ñå îòðàçè äîáðåíà ïîñëåäíèòå.

 �Õúøîâå� èñêàõ äà ïðîìåíÿ òîâà,êîåòî ñå å òðóïàëî òîëêîâà äúëãî âðå-ìå ­ îòíîøåíèåòî êúì Âàçîâ, îòíîøå-íèåòî êúì ñàìîòî ïðîèçâåäåíèå, êúìñöåíè÷íèòå ñòåðåîòèïè â íåãîâàòàèíòåðïðåòàöèÿ, êúì íàøàòà èñòîðèÿ.

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: Íî êàê ñòàíàòàêà, ÷å òúêìî òè, êîéòî ñå íàëîæèïðåç 90-òå ãîäèíè êàòî ðåæèñüîð íàòåàòðàëíèÿ ìèêñ, íà òåàòðàëíèÿ ïîñò-ìîäåðåí èçêàç, ñå îáðúùàø äíåñ êúìòîçè Âàçîâ òåêñò, îò êîéòî äîðè ìî-äåðíàòà áúëãàðñêà äðàìà îò íà÷àëîòîíà ÕÕ âåê èñêà äà ñå ðàçãðàíè÷è, à òèòúðñèø ÷ðåç íåãî àíàëîãèÿ ñúñ ñúâðå-ìåííàòà îáùåñòâåíà ñèòóàöèÿ, ñ áúë-ãàðñêàòà íàðîäîïñèõîëîãèÿ, äîðè ñåèäåíòèôèöèðàø ñ ïîñëàíèÿòà è èíòó-èöèèòå, êîèòî íîñè òåêñòúò...

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Ìîæå áè çà ìåíèìàøå çíà÷åíèå îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷åäåéñòâèåòî â �Õúøîâå� íå ñå ðàçâèâàâ Áúëãàðèÿ. Òîâà å åäíà ñèòóàöèÿ, êî-ãàòî ÷îâåê ñå íàìèðà íà ãðàíèöèòå íàñâîÿòà ìîðàëíà èçäðúæëèâîñò, êîãàòîñå ïîäëàãàò íà èçïèòàíèå óñòîèòå íàëè÷íîñòòà. Ñúäÿ çà òîâà ïî ñåáå ñè,æèâååéêè ïîñëåäíî âðåìå ïîâå÷å çàäãðàíèöà. Òîâà å èçïèòàíèå, ïðåç êîåòîìîæå áè âñåêè òðÿáâà äà ïðåìèíå. Çà-ùîòî ÷îâåê òðÿáâà äà ìèíå ïðåç áîë-êàòà íà îò÷óæäåíèåòî, ïðåç áîëêàòàíà ñàìîòàòà, çà äà èçïèòà... íîñòàë-ãèÿ íå å òî÷íàòà äóìà... ìîæå áè äà èç-

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ

20

ïèòà áîëêàòà ïî èçãóáåíèÿ ðàé. Íå ìî-æåì äà ðàçáåðåì åäíà ñèòóàöèÿ, êîãà-òî ñå íàìèðàìå âúòðå â íåÿ, íå ìîæåìäà óñåòèì ëþáîâòà íà ëþáèìèòå ñè õî-ðà, êîãàòî åæåäíåâíî ÿ èìàìå.

Ñàìîòàòà ñðåä õîðà å ñòðàäàíèå.Ìèçåðèÿòà ïðåâðúùà ñòðàäàíèåòî âîò÷àÿíèå, à îò÷àÿíèÿò ÷îâåê íå å áëà-ãîðîäåí. Åâîëþöèÿòà íå å íåîáðàòèìïðîöåñ, ìèëèîíèòå ãîäèíè ñå ñòîïÿâàòñàìî çà íÿêîëêî äåíà ãëàä è ÷îâåêúò ñåïðåâðúùà îòíîâî â æèâîòíî, ñàìî ÷åïî-çëî îò âñè÷êè, êîèòî ïîçíàâàìå.Äà îñòàíåø ÷îâåê å íå÷îâåøêî èçïè-òàíèå.

Èñêàõìå õúøîâåòå äà áúäàò ïîêàçà-íè âúâ âñè÷êèòå èì èçìåðåíèÿ ­ ïîëî-æèòåëíè è îòðèöàòåëíè, íèùîæíè èâåëèêè, äà íÿìà åäíîçíà÷íî ïîâåäåíèå.Âúâ âñÿêà åäíà ñèòóàöèÿ òå ñà è ïîä-ëåöè, è ãåðîè åäíîâðåìåííî. Ìíîãîòðóäíî å äà èçáåðåø, êîé äà îöåëåå ­òè èëè òâîÿò ïðèÿòåë. Òîâà å äúëáî-êî òðàãè÷åí èçáîð. Òîâà íå å ñáëúñúêíà îòäåëíè õàðàêòåðè, òîâà å ñáëúñúêìåæäó ÷îâåêà è ñúäáàòà.  êðàéíàñìåòêà �Õúøîâå� å åäíà èñòîðèÿ çàáîðáàòà íà ÷îâåêà ñðåùó ñúäáàòà.

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: Áúëãàðñêîòîîáùåñòâî å îáñåáåíî îò Âàçîâ ­ òóìíîãî ãî îáè÷à, òó ìíîãî èñêà äà ñå îò-òëàñíå îò íåãî. Íî òåçè äîìèíàíòèêîðåñïîíäèðàò ñ îïðåäåëåíè ìîìåíòèíà îáùåñòâåíî ðàçâèòèå. Êàê ìèñëèø,çàùî äíåñ áúëãàðñêîòî îáùåñòâî èñêàäà ïðåïðî÷åòå Âàçîâ?

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Äíåñ Âàçîâ íåå ñúùèÿò, êîéòî áåøå ïðåäè 15­20 ãî-äèíè. Âñÿêî âðåìå èçâëè÷à îò èçêóñò-âîòî ñàìî îíîâà, êîåòî ìàòðèöàòà íàèäåîëîãèÿòà, áèëà òÿ ïîëèòè÷åñêà èëèñîöèàëíà, ïðîïóñêà äî ñúçíàíèåòî íàîáùåñòâîòî îò òîâà âðåìå. Íåïîíî-

ñèìî å, ÷å Âàãíåð áåøå êîìïîçèòîðúòíà Òðåòèÿ Ðàéõ, à Øåêñïèð ­ íàé-äèñè-äåíòñêèÿò äðàìàòóðã ïî âðåìå íà êî-ìóíèçìà, íî òîâà ñàìî ïîòâúðæäàâàòÿõíàòà ãåíèàëíîñò. Âåëè÷èåòî íà Âà-çîâ íÿìà íèùî îáùî ñ íàèâíèòå ìó îïè-òè çà ñúçäàâàíå íà íàöèîíàëíî ñàìîñúç-íàíèå è îïîåòèçèðàíåòî íà åäíà îáúð-êàíà è äîñòà ñðàìíà èñòîðè÷åñêà äåé-ñòâèòåëíîñò.

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: Êàêâî áåøå íî-âîòî, ðàçëè÷íîòî çà òåá êàòî ðåæè-ñüîð â ðàáîòàòà òè âúðõó òîçè ñïåê-òàêúë?

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Àêî èìà íåùîíîâî çà ìåí êàòî ðåæèñüîð, òîâà áåøåïðîäúëæèòåëíîòî çàíèìàíèå ñ òåêñòàíà Âàçîâ. Ïúðâî ïðåîäîëÿâàíåòî íà åçè-êà, êîéòî íà ìåñòà çâó÷è àðõàè÷íî, íàäðóãè ­ íàèâíî, äîðè ãëóïîâàòî... Âòî-ðîòî íåùî áåøå äà èçõâúðëèì îò òåê-ñòà âñè÷êî, êîåòî ïîìíåõìå îò íåãî èâñè÷êî, êîåòî ãî ïðàâè ïîëèòè÷åñêè-êîíþíêòóðåí. ßñíè ñà ïîëèòè÷åñêèòåâúçãëåäè íà Âàçîâ, òîé ãè åêñïëèöèðàñúâñåì óìèøëåíî, íåùî, çà êîåòî íå ìî-æå, ðàçáèðà ñå, äà áúäå óêîðÿâàí. Íåãî-âà îñíîâíà öåë å áèëà äà èç÷èñòè èñòî-ðèÿòà îò íèçîñòòà â áúëãàðñêîòî áè-òèå, ñúçíàòåëíî ñå å îïèòâàë äà èäåà-ëèçèðà áúëãàðèíà è áúëãàðñêîòî. Íî òî-âà íÿìà íèùî îáùî ñ èñòèíñêèÿ ìó òà-ëàíò, òîâà å ïóäðàòà îò ïîëèòè÷åñêè-òå ìó âúçãëåäè è ÷óâñòâîòî ìó çà ìè-ñèÿ, êîèòî òðÿáâàøå äà áúäàò èç÷è-ñòåíè. Ñëåä òàçè áåçïàðäîííà îïåðà-öèÿ, ïðè êîÿòî îòïàäíà äîñòà àâòî-ðîâ òåêñò, îñòàíà èñòèíñêèÿò ìàòå-ðèàë çà ñïåêòàêúëà. È òîãàâà ñìèñúëúòñå ïîÿâè ­ ÷èñò è ÿñåí.

È òðåòî, òðÿáâàøå äà èç÷åòåììíîãî çà äóõà íà âðåìåòî ­ íàïðèìåð çàîòíîøåíèÿòà ìåæäó Áîòåâ è Êàðàâå-

ËÈ×ÍÎÑÒÈ

21

ëîâ, çà îòíîøåíèåòî íà áúëãàðñêàòàåìèãðàöèÿ êúì Ðàêîâñêè, ðàçëèêèòåìåæäó îñíîâíèòå ðåâîëþöèîííè ñòðà-òåãèè è ò. í. Îêàçàõìå ñå ïðåä åäíî ìî-ðå îò ëèòåðàòóðà, ñïîìåíè è àðõèâè,êîåòî ìíîãî òè ñå èñêà äà ïðåïëóâàø.Êàòî ÷å ëè òîâà áåøå åäíî îò íàé-èí-òåðåñíèòå íåùà îò ðàáîòàòà âúðõóñïåêòàêúëà, çàùîòî äîâåæäàøå äî íå-î÷àêâàíè îòêðèòèÿ, äî íîâè âðúçêèìåæäó îòäåëíè ôàêòè, îïðåäåëÿùè íà-øàòà èñòîðèÿ...

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: À âúðõó êàêâîñòúïè êîíñòðóêöèÿòà íà ñïåêòàêúëà,êîãàòî çàïî÷íà ðàáîòà íà ñöåíà?

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Íà÷èíúò íà ïî-ñòðîÿâàíå íà ñïåêòàêúëà å èíòóèòèâ-íî-åìîöèîíàëåí. Ìóçèêàòà îïðåäåëÿ âíàé-ñèëíà ñòåïåí íåãîâîòî ïðîòè÷àíå.Çà âñÿêà ìîÿ ïîñòàíîâêà òúðñÿ äà íà-ìåðÿ àäåêâàòíàòà ìóçèêà; â ìèãà, â êîé-òî ÿ íàìåðÿ, àç âå÷å ñúì ïîñòðîèë êîí-ñòðóêöèÿòà íà ñïåêòàêúëà. Çà òîçèñïåêòàêúë ðåøàâàùè áÿõà Òðåòà ñèìôî-íèÿ íà Ãîðåöêè è ïåñåíòà íà ÂëàòêîÑòåôàíîâñêè �Áÿë êîí�. Ñèìôîíèÿòà íàÃîðåöêè å èíñïèðèðàíà îò òåêñòîâå ïîñòåíèòå â êèëèèòå íà Ãåñòàïî, îñòà-âåíè îò àðåñòóâàíè ïîëÿöè è åâðåè, ïðå-äè äà áúäàò óáèòè. Êîãàòî ÿ ñëóøà, ÷î-âåê ÷óâñòâà òðàãè÷íîòî êàòî ñúäáà.Åòî íè îòíîâî äî ïðîòèâîáîðñòâîòîìåæäó ÷îâåêà è ôàòóìà... è â òàçè áîðáàèçáîðúò íà ÷îâåêà êàê äà îöåëåå å ìíî-ãî âàæåí. Ïîíÿêîãà ÷îâåê èçáèðà äà áú-äå ïîäëåö, íî â íåãî âèíàãè èìà æåëàíèåäà áúäå ãåðîé. Õúøîâåòå èñêàò äà áú-äàò ãåðîè è óìèðàò êàòî ãåðîè; íÿìà íè-êàêâî çíà÷åíèå êàê ñà æèâåëè. Õúøîâå-òå æèâåÿò, çà äà óìðàò ­ òîâà å ìíîãîâàæåí ìîòèâ çà ðàçâèòèåòî íà ñïåêòà-êúëà. Ñìúðòòà å îáåðòîíúò íà êîìïî-çèöèÿòà.

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: È àêòüîðèòå ëèáÿõà çàðàçåíè îò òîçè ïîðèâ íà ñâîè-òå ãåðîè, êîèòî òðÿáâàøå äà ïðåñúç-äàäàò ­ äà æèâååø, çà äà îòäàäåø æè-âîòà ñè?

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Ïðèíîñúò íààêòüîðèòå å îò òàêàâà ñòåïåí, ÷å áèõêàçàë, ÷å òîâà íå å ñïåêòàêúë, à èìïðî-âèçàöèÿ íà ãîëÿì ñèìôîíè÷åí îðêåñòúðïî ëèòåðàòóðåí òåêñò. Ìîåòî ïðåä-íàçíà÷åíèå áåøå äà âäúõíîâÿâàì èçïúë-íèòåëèòå, êàêòî è äà äèðèæèðàì èì-ïðîâèçàöèÿòà, êîåòî ïúê å íåâúçìîæ-íî. Ðàçáèðà ñå, ïúðâî òðÿáâàøå äà íà-ìåðèì íà âñåêè åäèí èíñòðóìåíòà, äàðàçáåðåì êîé íà êàêâî ùå ñâèðè, ñëåäòîâà òðÿáâàøå äà ãè íàñòðîèì â åäíàòîíàëíîñò, ïîñëå áåøå ïî-ëåñíî. Ïî-íÿêîãà ñå íàëàãàøå äà ðàçìåíÿì èíñò-ðóìåíòèòå... ÷åñòî ñìåíÿõ ðàçïðåäåëå-íèåòî ­ êîé ùå áúäå Ìàêåäîíñêè, êîéùå áúäå Õàäæèÿòà? Íèêè Êîñòàäèíîâ,âå÷íà ìó ïàìåò, â ïúðâàòà âåðñèÿòðÿáâàøå äà èãðàå Ìðàâêàòà, íî íå Âà-çîâèÿ ïåðñîíàæ, à äðóã, êîéòî ñïåöè-àëíî èçìèñëÿõìå çà íåãî, çàùîòî íåãî-âîòî ïðèñúñòâèå îïðåäåëÿøå íÿêàêâîîñîáåíî çàâèõðÿíå íà åíåðãèèòå ïî âðå-ìå íà ðåïåòèöèèòå. Òîé ñå ïðåâðúùà-øå â åäèí îñîáåí ìîðàëåí öåíòúð, çà-ùîòî Íèêè áåøå òàêúâ ÷îâåê, è òàêàòîé ñúçäàâàøå ñîáñòâåíà èñòîðèÿâúòðå â êîìïîçèöèÿòà, êîåòî àç ðåøèõäà èçïîëçâàì. Çàïî÷íàõìå äà ðàçâèâàìåïî äðóã íà÷èí îòíîøåíèÿòà ìåæäó õú-øîâåòå. Ãðóïàòà íà õúøîâåòå çàïî÷-íà ïî åñòåñòâåí ïúò äà ñå ðàçäåëÿ ­ âíåÿ âå÷å èìàøå íÿêîëêî öåíòúðà: îòåäíà ñòðàíà, ìîðàëíèÿò öåíòúð íàÌðàâêàòà, ïîñëåäîâàòåë íà Ëåâñêè èáëàãîðîäíàòà êàóçà; íà äðóãèÿ êðàé ­áðóòàëíèÿò è äåéñòâåí Ìàêåäîíñêè íà×î÷î Ïîïéîðäàíîâ, ïèÿíèöà, áàíäèò è

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Èñêàì äà èçñè÷àì ãðàíèò, íå ìè ñå ðèñóâàò êîìèêñè

22

òåðîðèñò; îò òðåòà, Ñòðàíäæàòà íàÐóñè ×àíåâ, ñâåòåöúò îò ñâåùåíàòàâîéíà, îáåäèíèòåëÿò... Îáùî âçåòî,èçïîëçâàëè ñìå òèïè÷íèòå õàðàêòåðèîò äðàìàòóðãèÿòà, íî âñåêè îò àêòüî-ðèòå ñúçäàâàøå ñîáñòâåíà ëèíèÿ, âúç-ìîæíà ñàìî â íåãîâîòî èçïúëíåíèå.

Ñëåä êàòî Íèêè Êîñòàäèíîâ ïî÷è-íà, öÿëàòà òàçè êîíñòðóêöèÿ ñå ñðèíà.È àç òðÿáâàøå äà çàïî÷íà íàíîâî è áÿõïî÷òè ïðåä îòêàçâàíå, çàùîòî áå íå-îáõîäèìî íîâî çâó÷åíå... Âèæäàõ, ÷å íÿ-êàêâè õîðà õîäÿò ïî ñöåíàòà è ãîâîðÿòíÿêàêâè äóìè, íî òîâà íå çâó÷åøå êàê-òî òðÿáâà. Íÿêàêñè èíñòðóìåíòèòåìè ñå ñòðóâàõà íåñúâìåñòèìè. Çâó÷å-íåòî, êîåòî òúðñåõ, ñå ïîëó÷è äîñòàïî-êúñíî, êîãàòî Âàëåðè Éîðäàíîâïðîáâà Áðú÷êîâ è âñè÷êè ïî÷óâñòâàõ-ìå, ÷å òîé å Áðú÷êîâ... è ïîñëå âëåçåÕðèñòî Ìóòàô÷èåâ ­ íåãîâàòà àãðåñèÿè íåãîâèÿò òåìïîðèòúì ñå îêàçàõàîíîâà, îò êîåòî ñå íóæäàåøå öÿëàòàêîìïîçèöèÿ. Ñëåä êîåòî íàìåðèõìå ðàç-ëè÷íîòî çâó÷åíå íà Çàõàðè Áàõàðîâ, íàÂ. Òàíåâ... Íàêðàÿ, òðè äåíà ïðåäè ïðå-ìèåðàòà, Â. Ãàíåâ ñè ñ÷óïè êðàêà è òî-âà êàòî ÷å ëè áåøå ëèïñâàùèÿò ñèí-êîï... È îðêåñòúðúò çàñâèðè. À äîòî-ãàâà âñè÷êî ñÿêàø ñå ðàçïàäàøå â òè-øèíàòà. Ïðîâåðÿâàõìå ðàçëè÷íè ðåøå-íèÿ, èìïðîâèçèðàõìå, êàðàõìå ñå, çàáàâ-ëÿâàõìå ñå ­ èìàøå äîðè òàêîâà ðåøå-íèå: Ñòðàíäæàòà âúâ ôèíàëíèÿ ñè ìî-íîëîã, ïðåäè äà óìðå, ñè ïóñêà ïëî÷à íàãðàìîôîíà, à îòòàì çâó÷è èçïúëíåíèå-òî íà Ê. Êèñèìîâ... Áÿãàõìå îò ùàìïè-òå êàêòî ìîæåì.

Òîâà ñà ñÿêàø íå òîëêîâà âàæíè íå-ùà, íî çà ìåí òîâà ñà ñâúðçâàùèòå åëå-ìåíòè çà ïîñòèãàíå íà öåëîñòòà. Äî-òîëêîâà å âàæåí âñåêè åäèí îò àêòüî-ðèòå, ÷å àêî ñåãà òðÿáâà íÿêîãî äà çà-

ìåñòÿ, íå çíàì êàê ùå ãî íàïðàâÿ. Âñÿ-êî ðåøåíèå å ìíîãî êîíêðåòíî.

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: Íî ÷ðåç êîí-êðåòíîñòòà ñè ïîñòèãíàë óíèâåðñàë-íî çâó÷åíå, çàùîòî íà Ìåæäóíàðîäíèÿòåàòðàëåí ôåñòèâàë �Âàðíåíñêî ëÿòî�ñïåêòàêúëúò áåøå âèäÿí îò ÷óæäè òå-àòðàëè, êîèòî, âúïðåêè ÷å ãëåäàõàïðåäñòàâëåíèå áåç ïðåâîä, áÿõà óñåòè-ëè åíåðãèèòå, êîèòî ñå èçëú÷âàò.Òå çíàÿò, ÷å âñÿêà åäíà êóëòóðà èìàíóæäà îò òàêèâà çðåëèùíè ñïåêòàêëè,êîèòî ñà áàçèðàíè âúðõó èçó÷àâàíè âó÷èëèùå òåêñòîâå, íî êîèòî íå ïîêàç-âàò íÿêàêâè ìóçåéíè åêñïîíàòè, à óñ-ïÿâàò äà àðòèêóëèðàò íàñòîÿùåòî.

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Íà ìåí ìè åìíîãî èíòåðåñíà ïîäîáíà îöåíêà. Ïðå-äè èçâåñòíî âðåìå èìàõ ñðåùà ñ äâàìàèçðàåëñêè ïðîäóöåíòè è íà øåãà èìïðåäëîæèõ äà ïîñòàâÿ �Õúøîâå�, êàòîèì êàçàõ, ÷å ñòàâà âúïðîñ çà åâðåéñêèðåâîëþöèîíåðè... äåéñòâèåòî ñå ñëó÷-âà íÿêúäå 1937­38 ãîäèíà è ÷å ñòàâàâúïðîñ çà îñíîâàâàíåòî íà äúðæàâàòàÈçðàåë. Òå âåäíàãà ñå âúðçàõà è çàïî÷-íàõà äà íàñòîÿâàò, ÷å òàêàâà ïîñòà-íîâêà òðÿáâà äà ñå ðåàëèçèðà â ÒåëÀâèâ. Àç îùå íå ñúì èì êàçàë èñòèíà-òà... Èñêàì äà êàæà, ÷å òàçè èñòîðèÿ åóíèâåðñàëíà ­ òÿ ìîæå äà ñå ðàçêàæå çàåâðåè, çà èðëàíäöè, çà áàñêè, çà êþðäè...,çàùîòî è äî äåí äíåøåí ñúùåñòâóâàòíàðîäè, êîèòî èìàò íóæäà îò ãåðîè,êîèòî èìàò íóæäà äà ïèøàò èñòîðèÿ-òà è äà ÿ ïðåíàïèñâàò.

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: Íàé-îáùî êàçà-íî, îïðåäåëåíèåòî çà òâîÿ òåàòúð å�çðåëèùåí� ­ åäíà ñöåíè÷íà òðàäèöèÿ,ôîðìèðàíà ïðåç ÕÕ âåê îò èìåíà êàòîÌ. Ðàéíõàðä, Ï. Áðóê, Ð. Óèëñúí. Òîâà ëèå òâîÿò èäåàë çà òåàòúð ­ òåàòúð íàåäðèÿ, ìàùàáíèÿ æåñò, íà èçêëþ÷èòåë-

ËÈ×ÍÎÑÒÈ

23

íàòà îáðàçíîñò, âúçäåéñòâèåòî âúð-õó îãðîìåí áðîé çðèòåëè?

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Ïðîñòî íÿìàìèíòåðåñ äà ñå çàíèìàâàì ñ òúíúê ïñè-õîëîãè÷åñêè òåêñò... åäèí Ñòðèíäáåðãèëè ×åõîâ ìå îáúðêâàò... Ìîæå áè òî-âà, íà êîåòî Þëèÿ Îãíÿíîâà íè ó÷åøå ­ìíîãîâàðèàíòíîñòòà íà âñÿêà åäíàñöåíà, íà âñåêè îáðàç ­ òè äàâà òîëêî-âà ìíîãî âúçìîæíîñòè; áè áèëî ìíîãîãëóïàâî äà èçïîëçâàø åäíà-åäèíñòâåíà.Áèõ ìîãúë äà èíòåðïðåòèðàì åäèí äèà-ëîã ïî ìíîãî íà÷èíè è âñè÷êè äà ìè ñåñòðóâàò èíòåðåñíè. Ïîðàäè òîâà àç íåìîãà äà ôèêñèðàì ñàìî åäèí âàðèàíò,äà íàêàðàì àêòüîðà äà ïîâÿðâà, ÷å òî÷-íî òåçè èëè îíåçè îòíîøåíèÿ ñà íàé-âàæíèòå è íàé-äúëáîêèòå... çàòîâàîñòàâÿì íà íåãî äà èçáåðå. Ïðåäïî÷è-òàì äà ñå çàíèìàâàì ñ îáîáùåíèÿ çà ÷î-âåêà, îòêîëêîòî äà íàâëèçàì â ïñèõî-ëîãè÷åñêèÿ àíàëèç. Èñêà ìè ñå, è ìîæåáè òðÿáâà íàèñòèíà äà ãî íàïðàâÿ, äàïîñòàâÿ íÿêîëêî êàìåðíè ïèåñè. Èìàìíóæäà îò òîâà è ãî óñåùàì êàòî èçïè-òàíèå, ïðåç êîåòî òðÿáâà äà ìèíà, íîìîæå áè íÿêîé äåí, ìîæå áè ïî-íàòà-òúê. Îáè÷àì òåêñòîâå, â êîèòî ïîä-òåêñòúò äà å ÿñåí, òåêñòîâå ñ ÿðêî è÷åòèìî ïîñëàíèå. Íå ìîãà äà ñè ïðåä-ñòàâÿ íàïðèìåð, ÷å ìîíîëîãúò íà Áðú÷-êîâ çà ñìúðòòà ìîæå äà áúäå èíòåð-ïðåòèðàí ïî äðóã íà÷èí: òîé òðÿáâàäà áúäå îò÷àÿí è ÿðîñòåí, è íèùî ïî-âå÷å... Êàêòî âå÷å òè êàçàõ, èñòèíñêè-òå ïðîâîêàöèè çà ìîåòî âúîáðàæåíèåíàìèðàì â ìóçèêàòà è èçîáðàçèòåëíî-òî èçêóñòâî, òåêñòúò ïðîäúëæàâà äàáúäå ïîâîä è ïðîñòî íå ìîæå äà áúäåâñè÷êî â òåàòúðà. Àêî ñå ïðèäúðæàìñàìî êúì òåêñòà, ñå ÷óâñòâàì ñÿêàø ñâúðçàíè ðúöå è êðàêà, èçãóáâàì èíòå-ðåñ, ñòàâà ìè ñêó÷íî, êîãàòî àðòèñòè-

òå ãîâîðÿò äíè íàðåä åäíè è ñúùè äó-ìè è òúðñÿò â òÿõ äúëáîê ñìèñúë. Êà-òî ÷åòà íàïðèìåð àíàëèçà íà Äîäèí çà�Ïèåñà áåç èìå�, ìè å ìíîãî ëþáîïèò-íî, íî àêî ðåøà äà ãî ïðàâÿ... Çíàì, ÷åòîâà íå å ìîÿò òåàòúð. Ãîëåìèòåïëàòíà íà ñöåíàòà ñà ìè ïî-áëèçêè.

Ñúùåâðåìåííî òðÿáâà äà ñïîìåíà,÷å âñå îùå ñúì ìíîãî ïîäâëàñòåí íàñòàðèòå ñè ùàìïè. Íÿìàì ïðåäâèä íÿ-êàêâè ãîòîâè ôîðìóëè, êîèòî èçïîëç-âàì, à ñêëîííîñòòà ìè äà ñå çàèãðàâàìñ äåòàéëèòå, äà æîíãëèðàì ñ ïîäðîá-íîñòèòå, äà èçìèñëÿìå ãåãîâå, äà ñå ïî-äèãðàâàìå ñ àâòîðèòåòèòå... Ìîæå áèòîâà èäâà îò ïðèñòðàñòèåòî ìè êúì×àïëèí è íÿìîòî êèíî, îò êîëîðèòà íàÔåëèíè....

Íèêîëàé Éîðäàíîâ:  òîâà îòíî-øåíèå ñúçíàòåëåí ëè å èëè íå öèòàòúòîò ïúðâèÿ ôèëì íà ×àïëèí �Ñöåíè÷íè-ÿò ðàáîòíèê� â ñàìîòî íà÷àëî íà �Õú-øîâå�, êîãàòî Ìàêåäîíñêè ñå íàãúðáâàñ âñè÷êè âúçìîæíè ñòîëîâå?

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Äà, äà, äà... ñà-ìî ÷å å ñìåíåí æàíðúò è ñå ïîëó÷è òðà-ãè÷íî çâó÷åíå. Ìèñëÿ, ÷å öèòàòúòñòîè â ïîñòàíîâêàòà ìíîãî îðãàíè÷-íî è ñúùåâðåìåííî èðîíè÷íî, çà òîçè,êîéòî ãî ðàçïîçíàâà.

Êàêâîòî è äà ïðàâÿ, â êðàéíà ñìåò-êà àç íå ìîãà äà èçáÿãàì îò èðîíèÿòà,òÿ âèíàãè ìå å çàíèìàâàëà. Ñìÿòàì, ÷åèñòèíñêîòî èçêóñòâî, ïîíå òîâà, êîå-òî íà ìåí ìè äîñòàâÿ óäîâîëñòâèå, åèðîíè÷íîòî. Êàòî êàçâàì èðîíè÷íî èç-êóñòâî ­ �Îäèñåé� íà Äæîéñ å äúëáîêîèðîíè÷íî ïðîèçâåäåíèå (äà íàïèøåø800 ñòðàíèöè çà åäíà èñòîðèÿ, êîÿòîñå ñëó÷âà â åäèí-åäèíñòâåí äåí ­ òîâàå ñâèðåïà èðîíèÿ), Íàáîêîâ å äî áîëêàèðîíè÷åí, Õåðìàí Õåñå å ñàìàòà èðîíèÿ,ãîâîðÿ çà òàçè èðîíèÿ, à íå çà åâòèíà-

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Èñêàì äà èçñè÷àì ãðàíèò, íå ìè ñå ðèñóâàò êîìèêñè

24

òà øåãà. Èðîíèÿòà òðÿáâà äà áúäå ìî-ãúùà.

Àêî èìà íÿêàêâî íåóäîâëåòâîðåíèåïðè ðàáîòàòà ìè â Áúëãàðèÿ, òîâà å,÷å íå ìîãà äà ïîñòèãíà ìàùàáà, êîéòîìè ñå èñêà. Ùîì òðÿáâà äà ïàäà ïÿñúêîò íåáåòî, èñêà ìè ñå òîé äà ïàäà ïî-íå ÷àñ è â êðàÿ íà ñïåêòàêúëà àêòüîðè-òå äà ñà äî êîëåíå â ïÿñúê... òàêîâàñðåäñòâî âå÷å çàïî÷âà äà äåéñòâà ôè-çèîëîãè÷åñêè... èñêàì çðèòåëèòå äà ñåçàäúõâàò, êîãàòî ãëåäàò ñïåêòàêëèòåìè. Íî òåçè íåùà òðóäíî ñå ïðàâÿò ­èëè àðòèñòèòå íå ìîãàò äà ãî ïîíå-ñàò, èëè ôèíàíñîâî ñå îêàçâà íåïîñèë-íî, èëè ðúêîâîäñòâîòî íà òåàòúðàêàçâà, ÷å òîâà íå îòãîâàðÿ íà õóäîæå-ñòâåíîòî ìó íèâî.

Èìàõ ïîäîáåí ïðîáëåì ñ �Áààë� íàÁ. Áðåõò â Ïåòåðáóðã. Èñêàõ äà ïðîâî-êèðàì è èðîíèçèðàì �äîáðèÿ âêóñ� â êà-çèîííèÿ ðóñêè òåàòúð. Áÿõ ðåøèë âåäèí åïèçîä äà ñå èçïîëçâà ìíîãî äîëåíæàðãîí, íåùî íåäîïóñòèìî çà �òåàòú-ðà íà Ñòàíèñëàâñêè�. Î÷àðîâàòåëíîòîáåøå, ÷å åäíè ïðåêðàñíè ìîìè÷åòà ñáåçêðàéíî ÷óâñòâî çà ðàäîñò ãîâîðåõàìðúñîòèè. Òîçè òåêñò ñòîåøå êàòîïåñåí, ìàêàð ÷å òå èçðè÷àõà ãàäîñòè.Íî òàêà ñå ãîâîðè â æèâîòà ­ åäíè õî-ðà, êîèòî îáè÷àò ëþáîâòà, îáè÷àòñåêñà, îáè÷àò ñàìèÿ æèâîò. Ïóáëèêà-òà, ïîñåòèëà ðåïåòèöèèòå, äúëãî íåðàçáèðàøå êàêâî ãîâîðÿò, à ïîñëå îò-êàçâàøå äà âÿðâà íà óøèòå ñè. Òîâà áå-øå ðåøåíèå, êîåòî íà ìåí ìíîãî ìè õà-ðåñâàøå, íî íå ìîæàõ äà ñå ïðåáîðÿ ñðúêîâîäñòâîòî íà òåàòúðà. Õóäîæå-ñòâåíèÿò äèðåêòîð äîéäå è êàçà: �Àçíå ìîãà äà äîïóñíà òàêîâà íåùî íà íà-øàòà ñöåíà. Òîâà å òåàòúðúò íà ÂåðàÊîìèñàðæåâñêà. Òóê ñà èãðàëè åäíè îòíàé-âåëèêèòå àðòèñòè íà Ðóñèÿ.� Áÿõ

ïîñòàâåí ïðåä èçáîð: èëè äà èçëåçåñïåêòàêúëúò, èëè äà íàïðàâÿ ðåäàêöèÿíà òåêñòà. È àç íàïðàâèõ ðåäàêöèÿ íàòåêñòà. Åïèçîäúò íå ïîñòðàäà âèäè-ìî, íî ñå çàãóáè íàé-âàæíîòî ­ èðîíèÿ-òà êúì òðàäèöèÿòà, êúì ëúæàòà...îñòàíà ñàìî ñþæåòúò.

Èðîíèÿòà òðÿáâà äà å âúâ âñè÷êèïîñîêè: ñ òåêñòà, ñ ôîðìàòà, ñ âèçèÿ-òà, ñ îáåìà. Èñêàì äà ïîñòàâÿ �Èëèà-äà� è öÿëîòî äåéñòâèå äà ñå ñëó÷âà âêîðåìà íà êîíÿ. Äà çàâðà öåëèÿ åïîñ âòúðáóõà íà æèâîòíîòî, ñòàíàëî ñèì-âîë íà èðîíèÿòà ­ Òðîÿíñêèÿò êîí.

Ìèñëÿ ñè çà �Íîðà� â àêâàðèóì è â íå-ãî äà òå÷å âîäà, äîêàòî çàëåå àðòè-ñòèòå...

Èìà íóæäà îò íîâè ðàäèêàëíè ðåøå-íèÿ, êîëêîòî è îñòàðÿëî äà çâó÷è òî-âà, ìàêàð è ñàìî çàòîâà, çà äà ñå îòêà-æåø ñëåä òîâà îò òÿõ è äà ñå âúðíåøêúì êëàñè÷åñêàòà ôîðìà. Çàïî÷âà äà ìåäóøè òàçè êîíâåíöèÿ: çðèòåëíà çà-ëà­ñöåíà. Òåàòðàëíàòà ñãðàäà êàòîïðîñòðàíñòâî ìè å îìðúçíàëà.

Íèêîëàé Éîðäàíîâ:  ðàìêèòå íàÌåæäóíàðîäíèÿ òåàòðàëåí ôåñòèâàë�Âàðíåíñêî ëÿòî� �Õúøîâå� áå ïîêàçàííà ñöåíàòà íà äðàìàòè÷íèÿ òåàòúð,êàòî ñå ïîëîæèõà äîñòà óñèëèÿ çà íå-ãîâàòà àäàïòàöèÿ. Êàê ñè ïðåäñòàâÿøäðóãî, íåòðàäèöèîííî ïðîñòðàíñòâîçà ñâîÿ ñïåêòàêúë, äà ðå÷åì, íà òåðè-òîðèÿòà íà ãðàä Âàðíà?

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Íàïðèìåð, ÷å�Õúøîâå� ìîæå äà ñå íàïðàâè íà ïðè-ñòàíèùåòî. Ðàçáèðà ñå, çà òîâà ñå èçè-ñêâàò ìíîãî óñèëèÿ ­ òåõíèêà, ôèíàí-ñèðàíå è ò. í., íî ùåøå äà áúäå èíòå-ðåñíî. Âàðíåíñêèÿò ôåñòèâàë å íåùîõóáàâî, íî òðÿáâà äà áúäàò ðàç÷óïâà-íè òåçè ñòåðåîòèïè, çà êîèòî ãîâîðÿ.Òåàòúðúò òðÿáâà äà ñå ñëó÷âà íàâñÿ-

ËÈ×ÍÎÑÒÈ

25

êúäå, ïî âñÿêî âðåìå, ñ âñè÷êèâúçìîæíè ñðåäñòâà. Ñëàãàíåòîíà ñåäàëêè è îñâåòÿâàíåòî íàåäíà èãðàëíà ïëîùàäêà îòíåìàîêîëî ïîëîâèí äåí. Òðÿáâà äà ñåèçïîëçâàò âúçìîæíîñòèòå íààðõèòåêòóðàòà, íà ëàíäøàôòàè àêî ôåñòèâàëúò ñè ïîñòàâèçà öåë ÷àñò îò ñïåêòàêëèòå äàñå ñëó÷âàò â íåñòàíäàðòíîïðîñòðàíñòâî, êðà÷êà ïî êðà÷-êà òîâà ìîæå äà ñå ïîñòèãíå.

Äàâàì ñè ñìåòêà îáà÷å, ÷åíàé-òðóäíîòî å äà áúäå íàó÷å-íà ïóáëèêàòà. Âàðíåíñêàòà ïóá-ëèêà å ìàëêî ñêåïòè÷íà è íå îñî-áåíî àêòèâíà. Àêî ÿ ñðàâíèì íà-ïðèìåð ñ òàçè íà ôåñòèâàëà âÀâèíüîí èëè äàæå ñ �Îõðèäñêîëåòî�, ùå âèäèì, ÷å âàðíåíñêè-òå çðèòåëè îòäàâíà íÿìàò òî-çè êðàñèâ íàèâèòåò è âúçòîðã,ñ êîéòî ïîñðåùàò íåîáè÷àéíè-òå òåàòðàëíè ïðîåêòè â Îõ-ðèä. Äîêàòî ðåïåòèðàõ �Äåêà-ìåðîí� â Îõðèä, ïîñëåäíèòå 20 äíè èìàõïî îêîëî ñòîòèíà äóøè çðèòåëè íà âñÿ-êà ðåïåòèöèÿ... êàòî çàïàëÿíêîâöè, êîè-òî õîäÿò íà òðåíèðîâêà íà ëþáèìèÿîòáîð. Íà 10-èÿ äåí òå âå÷å çíàåõà ðåï-ëèêè, ðåàãèðàõà íà âñÿêî íîâîâúâåäåíèåêàòî äåöà è íè íàãðàæäàâàõà ñ àïëîäèñ-ìåíòè. Åäíà âå÷åð íàä ìÿñòîòî, êúäå-òî ðåïåòèðàõìå ­ öúðêâàòà �Ñâ. Êëè-ìåíò�, ïðåëåòÿ ìíîãî íèñêî ñàìîëåò.Àç ñïðÿõ ðåïåòèöèÿòà è êàçàõ íà àêò-ðèñèòå, êîèòî èãðàåõà ìîíàõèíè: �Àêîòîâà ñå ñëó÷è ïî âðåìå íà ïðåäñòàâëå-íèå, èñêàì äà ñïðåòå, äà ïîãëåäíåòå íà-ãîðå è äà çàïî÷íåòå äà ñå êðúñòèòå, çà-ùîòî çà åäíà ìîíàõèíÿ îò ÕIV âåê òîâàå íåùî ñòðàøíî, òîâà å ìîæå áè Ãîñ-ïîä, êîéòî ïðåëèòà íàä âàñ è âèå òðÿá-

âà äà ðåàãèðàòå êàòî õîðà îò ÕIV âåê.�Òóê áÿõìå âúçíàãðàäåíè ñ ðúêîïëÿñêàíèÿîò íàøàòà âÿðíà ïóáëèêà. Òåçè àïëîäèñ-ìåíòè áÿõà ìíîãî ïî-öåííè îò îâàöèè-òå íà ïðåìèåðàòà, çàùîòî áÿõà èñòèí-ñêè, ðîäåíè åäèíñòâåíî îò ëþáîâòà èðàçáèðàíåòî íà òâîð÷åñòâîòî. Òîâà âòåàòðàëíà ñãðàäà, ñ äðóãà ïóáëèêà, íÿ-ìà êàê äà ñå ñëó÷è.

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: Òàçè ãîäèíàèìåííî íà �Îõðèäñêî ëåòî� ùå áúäå ïî-êàçàí òâîÿò ñïåêòàêúë �Áààë� îòÁ. Áðåõò, êîéòî ñè ïîñòàâèë â Ïåòåð-áóðã. Êàê ñúâìåñòÿâàø åäíîâðåìåííîèíòåðåñà ñè êúì Âàçîâ è êúì Áðåõò, âñåïàê ñà òîëêîâà ðàçëè÷íè?

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Ñëåä �Õúøîâå�ìè ñå èñêà äà ïðîäúëæà ðàáîòàòà ñè â

Ôîò

îãðà

ô È

âî Õ

àäæ

èìèø

åâ

�Õúøîâå� ïî Èâ. Âàçîâ, ðåæ. Àë. Ìîðôîâ,Íàðîäåí òåàòúð, 2004/05

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Èñêàì äà èçñè÷àì ãðàíèò, íå ìè ñå ðèñóâàò êîìèêñè

26

ñúùàòà ïîñîêà, ñ òàçè òðóïà, ò. å. äàïðîäúëæà äà èìïðîâèçèðàì âúðõó åäíàòåìà ñ äîñòîéíè ìóçèêàíòè. Ìàêàð ÷åñëåä �Õúøîâå� ìè å òðóäíî äà ñå çàëîâÿçà ðàáîòà ñ íÿêàêúâ ìàòåðèàë, çà êîé-òî íå íàìèðàì äîñòàòú÷íî îñíîâàíèÿâ ñåáå ñè. Âñå ïîâå÷å ñå ó÷óäâàì, êîãà-òî âèæäàì ïîñòàíîâêè, êîèòî ñå ïðà-âÿò ïîðàäè ÷èñòî åñòåòè÷åñêè òúð-ñåíèÿ èëè ôèíàíñîâè èíòåðåñè. Ñàì ñå÷óäÿ êàê ñúì ìîãúë äà ïîñòàâÿì ïèåñè,ãîâîðåùè çà íåùà, çà êîèòî íå ñè ñòðó-âà äà óìðåø. Ñúäáîâíîñòòà íà ìàòåðè-àëà â ìîìåíòà çà ìåí å íàé-âàæíà. Òîâà,åñòåñòâåíî, ìíîãî ìå èç÷åðïâà, ìíîãîìå èçòîùàâà, íî ïúê îò äðóãà ñòðàíà,ìå êàðà äà ñå ÷óâñòâàì ñïîêîåí, ÷å ñúìíàìåðèë íÿêàêúâ ïúò. Òîâà âñúùíîñò åíîâîòî ïðè ìåí ñëåä �Õúøîâå�.

Îò ïîñòàíîâêèòå ìè â Ðóñèÿ �Áà-àë� íà Á. Áðåõò áåøå çà ìåí ïîäîáåíòåêñò, çàùîòî â íåãî èíòåðïðåòè-

ðàõìå ñúäáàòà íà öÿëî åäíî ïîêîëåíèå,êîåòî èçäèãàøå â êóëò Äæèì Ìîðèñúí,Äæèìè Õåíäðèêñ... åäíî ïîêîëåíèå îò70-òå è 80-òå ãîäèíè, êîåòî ñúùî ïîñ-âåòè æèâîòà ñè â òúðñåíå íà ñâîáî-äàòà, â òúðñåíå íà ñìèñúëà íà æèâî-òà è òúðñåíåòî íà ñìúðòòà. Ñëåä�Áààë� íå ìîãà äà íàìåðÿ íèùî ïîäõî-äÿùî... Ïðèíóäåí ñúì äà ôëèðòóâàì ñíÿêàêâè òåêñòîâå, äà èçìèñëÿì òðè-êîâå, çà äà îáñëóæà åäèí èëè äðóãòåêñò, êîéòî íÿìà äîïèðíè òî÷êè ñìîåòî ìèñëåíå â ìîìåíòà. Ìîæå áèòîâà å íàé-âàæíîòî, êîåòî íàó÷èõ: ÷åâå÷å íå èñêàì äà ñå ïðåñòðóâàì ­ íåèñêàì äà áúäà çàáàâåí, äà áúäà ìèë, äàáúäà ëþáèì. Òúðñÿ íåùî, êîåòî äà ìåíàêàðà äà áúäà ÿðîñòåí, äà áúäà äîê-ðàé îòêðèò è îòêðîâåí. Èñêàì äà ñåçàíèìàâàì ñ äðóã âèä ìàòåðèàë; èñêàìäà èçñè÷àì ãðàíèò, íå ìè ñå ðèñóâàòêîìèêñè...

�Áààë� ïî Á. Áðåõò, ðåæ. Àë. Ìîðôîâ, ÄÒ �Â. Êîìèñàðæåâñêà�, Ñàíêò-Ïåòåðáóðã, Ðóñèÿ, 2004/05

ËÈ×ÍÎÑÒÈ

27

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: ßðîñò? ßðîñòñðåùó êàêâî ­ íÿêàêâî êîíêðåòíî çëîèëè íÿêàêâî ìåòàôèçè÷íî çëî?

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: ßðîñò ñðåùóìåí ñàìèÿ è ñðåùó òîâà, êîåòî íå ñúì,ÿðîñò ñðåùó ñúñòîÿíèåòî, â êîåòî ÷î-âå÷åñòâîòî ñå íàìèðà, ÿðîñò ñðåùó íå-âúçìîæíîñòòà äà óïðàâëÿâàìå ñúäáàòàñè, ÿðîñò äîðè ñðåùó êðàñîòàòà...

Èñêàì äà ïðîìåíÿ ïî íÿêàêúâ íà÷èíâèäà, ïî êîéòî òåàòúðúò ñúùåñòâó-âà â ìîìåíòà. Èñêàì äà ñå îòêàæà îòïîçíàòîòî, äà èçñëåäâàì íîâè íåùà èñúùåâðåìåííî ñå ñòðàõóâàì äàëè ùåèìàì ïóáëèêà çà òîâà. Àêî òâîðåøå âòåàòúðà, Âàí Ãîã ùåøå äà ñè îñòàíåíåèçâåñòåí... Ñïåêòàêúëúò ñå ñëó÷âàòóê è ñåãà, ïðåä òàçè ïóáëèêà, êîÿòî åäíåñ â çàëàòà. Ñïåêòàêëè, êîèòî ñà íà-ïðàâåíè ïðåäè 5 ãîäèíè, âå÷å ñà îñòà-ðÿë äîêóìåíò íà íàøåòî ìèñëåíå îòäðóãà åïîõà. Íàøèòå èäåè îñòàðÿâàò

ïî-áúðçî îò íàñ ñàìèòå. Çàòîâà òðÿá-âà äà ñå ñúçäàâà ïóáëèêà. Òàêà áåøå ñ�Íà äúíîòî�. Èñêàõ äà ïîñòàâÿ òîçèòåêñò îùå ñëåä �Õàìëåò�, íî çíàåõ, ÷åòîãàâà ùå áúäà îáðå÷åí íà çðèòåëñêèïðîâàë. Òðÿáâàøå äà íàïðàâÿ �Äîí Êè-õîò�, �Ñúí â ëÿòíà íîù� è �Áóðÿòà� è÷àê ñëåä òîâà ñè ïîçâîëèõ äà ñà çàåìà ñ�Íà äúíîòî�, çàùîòî ïî÷óâñòâàõ, ÷åïóáëèêàòà íÿìà äà ìå îñòàâè â òîçè ìî-ìåíò, íåçàâèñèìî ÷å âñè÷êè êàçâàõà, ÷åå ëóäîñò ïðåç 1997 ã. äà ñå ïîñòàâÿ Ãîð-êè íà ãîëÿìà ñöåíà. Ìèñëÿ, ÷å íå çàãó-áèõìå îò òîâà. Ñåãà, ìèñëÿ, îòíîâîèìàìå íàøà ïóáëèêà, êîÿòî ÷àêà... È çà-òîâà èñêàì äà çàïî÷íà âåäíàãà ðàáîòàòóê, èñêàì äà èçïîëçâàì èíåðöèÿòà îò�Õúøîâå�, çà äà ïîñòèãíà íÿêàêâè äðó-ãè, ïî-ðàçëè÷íè íåùà. Êàêâè òî÷íî?Íå ìîãà äà ãè äåôèíèðàì... Àíàëèçúò íàòåàòúðà ìè å ÷óæä, ïðåäïî÷èòàì äà ãî÷óâñòâàì.

þíè 2005, Âàðíà

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ ñ àêòüîðà Àëåêñàíäúð Áàðãìàí,èçïúëíÿâàù ðîëÿòà íà Áààë â �Áààë� ïî Á. Áðåõò

Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ: Èñêàì äà èçñè÷àì ãðàíèò, íå ìè ñå ðèñóâàò êîìèêñè

198

ÃÅÎÐÃÈ ÒÎØÅÂ

ÁÈÒÅÔ 2005

Ñ êàêâî òåàòúðúò ìîæå äà áúäå ïî-èíòåðåñåí îò òåëåâèçèÿòà, êîíöåðòàèëè øîóòî? Ñ êàêâî èçêóøàâà çðèòåëÿäà ìó ñå îòäàäå çà íÿêîëêî ÷àñà? Çàáàâ-ëåíèå, ñúïðè÷àñòíîñò, ïðåæèâÿâàíåèëè îòåã÷åíèå ïðåäèçâèêâà ñïåêòàêú-ëúò â áëîêèðàíàòà åìîöèîíàëíîñò íàñúâðåìåííèÿ ÷îâåê? Âúïðîñè, ÷èèòîîòãîâîðè óñïåøíî ñå îïèòà äà íàìåðè39-îòî èçäàíèå íà Ìåæäóíàðîäíèÿ òå-àòðàëåí ôåñòèâàë ÁÈÒÅÔ â Áåëãðàä.

Òî äîêàçà íåùî âàæíî: ÷å óìåíèåòîäà ïîä÷èíèø ãîëåìè òåàòðàëíè èíäè-âèäóàëíîñòè è äà ñúáåðåø íåñúâìå-ñòèìè òåàòðàëíè æàíðîâå å ÷àñò îòïúòÿ êúì óñïåõà íà åäèí ôåñòèâàë. Ñå-ëåêöèîíåðúò íà ÁÈÒÅÔ Éîâàí ×èðè-ëîâ è òàçè ãîäèíà ïîêàçà, ÷å óìåå äàïðîäúëæàâà äà òúðñè íîâè ôîðìè èåñòåòèêè. Òîé ïîä÷èíè òåàòðàëíàòàñåëåêöèÿ íà ïðèêàçêèòå ­ ðîìàíòè÷íè,åêçèñòåíöèàëíè, æåñòîêè è ñîöèàëíè.

Òàêà ÁÈÒÅÔ ðåàáèëèòèðà íÿêîëêî ïî-çàáðàâåíè ñöåíè÷íè æàíðà êàòî ñîöè-àëíî-àíãàæèðàíèÿ òåàòúð è õèïåððå-àëèçìà. Êëþ÷ êúì ðàçáèðàíåòî íà òàç-ãîäèøíîòî èçäàíèå íà ôåñòèâàëà áåìèñúëòà íà Øèëåð: � ïðèêàçêèòå, êîè-òî ñúì ñëóøàë â äåòñòâîòî, ñå ñúäúð-æàò ìíîãî ïîâå÷å äúëáîêè çíà÷åíèÿ,îòêîëêîòî â èñòèíàòà, íà êîÿòî ìå åíàó÷èë æèâîòúò�.  ìèíàëîòî ÁÈÒÅÔáå îïðåäåëÿí êàòî åäèí îò íàé-àâàí-ãàðäíèòå òåàòðàëíè ôîðóìè â ñâå-òà ­ ïîíÿêîãà ñå âãëåæäàøå â åêñïðå-ñèîíèñòè÷íèòå, äðóã ïúò âúâ âçðèâÿ-âàùèòå ñþðåàëèñòè÷íè òúðñåíèÿ íàòåàòúðà.  ïîñëåäíèòå ãîäèíè ôå-ñòèâàëúò ïàêàçâàøå ðàçëè÷íè ïîñò-ìîäåðíèñòè÷íè òåíäåíöèè. Òîçè ïúòîñíîâíèÿò èíòåðåñ áå îáðúùàíåòî íàòåàòúðà êúì æèâîòà, ìàêàð è ïàðà-äîêñàëíî ÷ðåç îáðàçíîñòòà íà ïðèêàç-êèòå.

199

Ìîòîòî �Ïî ñëåäèòå íà ïðè-êàçêàòà è àíòè-ïðèêàçêàòà�ñúáðà â Áåëãðàä ðåæèñüîðè êà-òî Åóæåíèî Áàðáà, Äèåãî äåÁðåà, Õàéíåð Ãüîáåëñ, Ðåíå Ïî-ëåø è äð. Óäèâèòåëíîòî å, ÷å âòåõíèòå ïðåäñòàâëåíèÿ ñå ñðå-ùàò ôèëîñîôèÿòà ñúñ çðåëèùå-òî, åçèêúò íà òÿëîòî ñ ðåàëè-ñòè÷íàòà ñîöèàëíà äåéñòâè-òåëíîñò, âèäåîêëèïúò ñ ðèàëè-òè-øîóòî. Åòî çàùî ìåæäóíà-ðîäíîòî æóðè ñ ïðåäñåäàòåëèçâåñòíèÿ áðèòàíñêè èçäàòåëè òåàòðàëåí êðèòèê Éàí Õúð-áúðò áå çàòðóäíåíî ïðè èçáîðàíà ôàâîðèò è ôåñòèâàëúò çà-âúðøè ñ äâàìà íîñèòåëè íà ãî-ëÿìàòà íàãðàäà íà ôåñòèâàëà ­ñïåêòàêëèòå �Äúëúã æèâîò� íàÀëâèñ Õåðìàíèñ è �Ìóçåÿò íàôðàçèòå� íà Õàéíåð Ãüîáåëñ.

Íàãðàäàòà íà ïóáëèêàòà,îáà÷å, îòèäå ïðè àíãëè÷àíèòåîò DV8, åäíà îò íàé-ïîïóëÿðíè-òå è îáè÷àíè òðóïè â ñâåòà, çà-íèìàâàùà ñå âå÷å 20 ãîäèíè ñôèçè÷åñêè òåàòúð. �Just forshow� íàïúëíî îòãîâàðÿ íà ìèñúëòà íàÎòî Ðàíê, ÷å �÷îâåê ñå íóæäàå îò èëþ-çèè, çà äà æèâåå�. Õîðåîãðàôúò ËîéäÍþñúí, îñíîâàòåë è õóäîæåñòâåí äè-ðåêòîð íà DV8 Physical Theatre, ñúçäàâàñïåêòàêúë çà ïðåäñòàâÿíåòî íà äðóãè-òå è ïîêàçâàíåòî íà ñåáå ñè â ñâÿò, âêîéòî äà èçãëåæäàø äîáðå, ñòàâà ïî-âàæíî îò òîâà äà ñå äúðæèø äîáðå, àïîçàòà å ñèíîíèì íà èñòèíñêîòî. Ñ ïî-ìîùòà íà âèäåîïðîæåêöèè, âèçóàëíàèëþçèÿ è èãðà íà äóìè àêòüîðèòå-òàí-öüîðè ðàçêðèâàò çíà÷åíèåòî íà èìè-äæà â íàøèÿ æèâîò. Íþñúí óñïÿâà äàèçãðàäè è ïî÷òè ñúâúðøåíèÿ ñâÿò íà

ñúíÿ, êàòî õîðåîãðàôèðà òàíöüîðèòåâ ñþððåàëèñòè÷íè êàðòèíè, íî êîãàòîñâåòëèíèòå óãàñíàò, îñòàâà äåéñòâè-òåëíîñòòà ­ ñèâà è ïðàçíà.

Ëèòîâåöúò Àëâèñ Õåðìàíèñ â �Äú-ëúã æèâîò� äîêàçâà, ÷å ìîæå äà ðàç÷è-òàìå åäèíñòâåíî íà ñåáå ñè. Íèòî äúð-æàâàòà, íèòî îáùåñòâîòî ñå èíòå-ðåñóâàò îò íàñ. Æåñòîêà êîíñòàòà-öèÿ, íî ðåàëíîñò. Æèâîòúò íå å ñàïó-íåíà îïåðà, â êîÿòî ïðîâèäåíèåòî íà-ìèðà îáóâêàòà çà âñÿêà Ïåïåëÿøêà. Æè-âîòúò å áàâíî ïðèäâèæâàíå êúìñìúðòòà. Íèùî íîâî, íî âñå ïàê áîëåç-íåíî. �Ôàòàëèçúì ñ ÷óâñòâî çà õóìîð� ­

�Just for show�, ðåæ. Ë. Íþñúí,DV8 Physical Theatre, Ëîíäîí, Âåëèêîáðèòàíèÿ

Ôîò

îãðà

ô È

ðæè

Âîë

åê

Ãåîðãè Òîøåâ. ÁÈÒÅÔ 2005

200

òàêà ïîâå÷åòî êðèòèöè îïðåäåëÿòñöåíèòå íà ïåòèìàòà ñòàðöè îò ïðåä-ñòàâëåíèåòî. Ðåæèñüîðúò ãè ïîêàçâàâ èíòèìåí êðóïåí ïëàí. Íå îñòàâà äè-ñòàíöèÿ. Çðèòåëÿò ñå îçîâàâà ïðåäïåò òîïëè ñòàè ñúñ ñïåöèôè÷íè ìèðèç-ìè, èçïàðåíèÿ íà òåëà, íàìàçàíè ñ êàì-ôîð, è áåäíè êóõíè ñ ìèðèñ íà ïðàíå, èç-ïðàíî îò èçíåìîùåëè ðúöå. Ãîäèíà àê-òüîðèòå îáèêàëÿò ñòàð÷åñêèòå äîìî-âå â Ëèòâà, ïîñëå ïðåäëàãàò èñòèíñêèñþæåòè, êîèòî ðåæèñüîðúò ïðåâðúùàâ ïðåäñòàâëíèå. Íÿêîè êðèòèöè îïðå-äåëÿò ñïåêòàêúëà íà Íîâ òåàòúð îòÐèãà êàòî �Áèã áðàäúð�, çàùîòî çðè-

òåëÿò å ïîñòàâåí â ñèòóàöèÿ ñàì äàèçáèðà êîãî äà ãëåäà. Õèïåððåàëèñòè-÷åí, áåç íèòî åäíà äóìà, �Äúëúã æèâîò�å ïðåæèâÿâàíå, êîåòî íå íè îñòàâÿ ðàâ-íîäóøíè.

Äðóãèÿò íàãðàäåí ñïåêòàêúë å �Ìó-çåÿò íà ôðàçèòå� íà ïðî÷óòèÿ ðåæè-ñüîð è êîìïîçèòîð Õàéíåð Ãüîáåëñ. íåãî ñå êîìáèíèðàò ñðú÷íîñòòà èòàëàíòúò íà àêòüîðà, ïðèäîáèë ñâîÿîïèò ïðåç ÕÕ âåê, íî ñåãà ðàáîòåù ñíîâèòå òåõíîëîãèè íà ÕÕI âåê. Òåê-ñòúò íà Åëèàñ Êàíåòè å ñàìî ïîâîä äàðàçêàæàò íîâà ìîäåðíà ïðèêàçêà çàñòðàñòòà ÷ðåç ìóçèêà è ñâåòëèíà.

Íåðàçáðàí îò ìíîçèíà, íîâúëíóâàù, å ïîñëåäíèÿò ñïåêòà-êúë íà ïðî÷óòèÿ Åóæåíèî Áàðáà.�Ñúíÿò íà Àíäåðñåí� ïîêàçâàãðóïà âúçðàñòíè àðòèñòè, êîè-òî çàåäíî î÷àêâàò â åäíà ëÿò-íàòà íîù òàíöà íà çàëÿçâàùî-òî ñëúíöå. Êúì êîìïàíèÿòà ñåïðèñúåäèíÿâà ïðèÿòåë îò äàëå-÷åí êîíòèíåíò. Ñúíóâàéêè ñîòâîðåíè î÷è, ïðèÿòåëèòå ñåîòïðàâÿò íà ïîêëîíåíèå êúìïðèêàçíèÿ ñâÿò íà Àíäåðñåí.È êîãàòî òî ïðèáëèæàâà ñâîÿêðàé, òå ðàçáèðàò, ÷å òåõíèÿòëåòåí äåí å òðàÿë öÿë æèâîò.Êàêúâ ëè å æèâîòúò, êîãàòîïðåñòàíåì äà ìå÷òàåì?

Ãåðìàíñêèÿò ðåæèñüîð ÐåíåÏîëåø îòãîâàðÿ íà òîçè âúïðîññúñ ñîöèàëíî-ïàòåòè÷åí è àãðå-ñèâåí òîí. Íåãîâèÿò �Ïàáëî îòôèëèàëà íà Ïëóñ� å æåñòîê è áåç-ñðàìåí. Îò 2001 ã. Ïîëåø å õó-äîæåñòâåí äèðåêòîð íà �Ïðà-òåð� ­ åäíà îò áåðëèíñêèòåñöåíè íà Ôîëêñáþíå (Volksbühneam Rosa Luxemburg Platz). Òîé ïî-�Ñúíÿò íà Àíäåðñåí� ­ ðåæ. Å. Áàðáà,

Îäèí Òåàòúð, Õîëñòåáðî, Äàíèÿ

Ôîò

îãðà

ô ß

í Ðó

äæÏÎ ÑÖÅÍÈÒÅ ÍÀ ÄÐÓÃÈÒÅ

201

ñòàâÿ àêöåíò âúðõó ïðîòåñòà �íåèñêàì äà æèâåÿ òàêà� è èçñëåäâà ïðîá-ëåìèòå íà ãëîáàëèçàöèÿòà. Êðàåí âúââúçãëåäèòå ñè ðåæèñüîð, êîéòî êðèòè-êóâà êîíñóìàòîðñêèÿ êàïèòàëèçúì.�Ïàáëî îò ôèëèàëà íà Ïëóñ� ñå èãðà íàçàïóñòÿë ñòàäèîí. Àêòüîðèòå, ñêðèòèâ åäèí ôóðãîí, ðàçèãðàâàò ñâîÿ æèâîòêàòî â ñóïåðìàðêåò, à çðèòåëèòå ãëå-äàò ñïåêòàêúëà íà ãîëÿì åêðàí. Îòâðåìå íà âðåìå òåõíèòå èñòåðè÷íè àê-öèè âçðèâÿâàò ïóáëèêàòà íà æèâî.

�Äæàíåè� å äðóãà ïðèêàçêà. Êàê ñ âúç-ðàñòòà íàøåòî áúäåùå îêîí÷àòåëíîñå ïðåâðúùà â ïðàõ, à ñïîìåíèòå ñà ïî-ñëåäíàòà íè óòåõà. Íà ñöåíàòà èìà êó-ïèùà áîêëóöè: ìàòåðèàëèçèðàíè ÷óâñò-âà, çàìðúçíàëè êðàéíèöè. Òîâà íå å ïðè-êàçêà â îáèêíîâåíèÿ ñìèñúë, à îáùà ñúä-áà. Ñïåêòàêúëúò å ñúçäàäåí îò òðèìàâèðòóîçíè àðòèñòè ­ Ãðåãîð Ìåöãåð(òàíöüîð), Äèìèòðè äå Ïåðî (ìóçèêàíò)è Ìàðòèí Öèìåðìàí (àêðîáàò). Ïðåäè

ïåò ãîäèíè òå ñïå÷åëèõà ãîëÿìàòà íàã-ðàäà íà ÁÈÒÅÔ ñ äðóã ñâîé ñïåêòàêúë�Ãîïô�.

Åäíî îò äèñêðåòíèòå óäîâîëñòâèÿíà ÁÈÒÅÔ òàçè ãîäèíà å ñîëîòî íà ÀíÒåðåçà Êåðñìàêåð �Âåäíúæ�. Ïðåäñòàâ-ëåíèåòî å îáðàò â ðàáîòàòà íà ïðî-÷óòàòà õîðåîãðàôêà è òàíöüîðêà, ïî-ëó÷èëà òèòëàòà �áàðîíåñà� çà èçêëþ-÷èòåëíèÿ ñè ïðèíîñ â åâðîïåéñêîòîòàíöîâî èçêóñòâî. Ñïåêòàêúëúò âïå-÷àòëÿâà ñ èçêëþ÷èòåëíàòà åìîöèîíàë-íîñò, êîÿòî òàíöüîðêàòà èçðàçÿâà÷ðàç ìóçèêàòà íà Äæîàí Áåéç è ñèíêî-ïèðàíèòå äâèæåíèÿ íà ñâîåòî òÿëî.

Óñïåõúò íà òàçãîäèøíîòî èçäàíèåíà ÁÈÒÅÔ ñå êðèå â ñïîíòàííàòà ñðå-ùà íà ðàçëè÷íè, ïîíÿêîãà êîíôëèêòíèîáùåñòâåíè òåìè è íåî÷àêâàíè òåà-òðàëíè ôîðìè. Êàòî ÷å ëè â òåàòúðàäíåñ âñè÷êî å âúçìîæíî, íî ïðè åäíîóñëîâèå: òåçè, êîèòî ãî ïðàâÿò, òðÿá-âà äà óìåÿò äà ðàçêàçâàò ïðèêàçêè.

�Ïàáëî îò ôèëèàëà íà Ïëóñ�, ðåæ. Ð. Ïîëåø, Ôîëêñáþíå, Áåðëèí, Ãåðìàíèÿ

Ôîò

îãðà

ô Ò

îìàñ

Àóð

èí

Ãåîðãè Òîøåâ. ÁÈÒÅÔ 2005

189

ÊÀÌÅËÈß ÍÈÊÎËÎÂÀ

ÔÅÑÒÈÂÀËÚÒ Â ÅÄÈÍÁÓÐÃ:ÇÀÏÀÇÅÍÀ ÌÀÐÊÀ ÍÀ ÑÚÆÈÒÅËÑÒÂÎÒÎ ÌÅÆÄÓ

ÒÐÀÄÈÖÈß È ÅÊÑÏÅÐÈÌÅÍÒ

Íåîáè÷àéíèÿò ñïåêòàêúë �Íå ñå îá-ðúùàé íàçàä� (Don�t Look Back�) íà òðó-ïàòà ñúñ ñèìïòîìàòè÷íîòî èìå�Äðèéìòèíêñïèéê� áåøå áåçñïîðíîòîñúáèòèå çà ìåí íà Åäèíáóðãñêèÿ ôåñòè-âàë òàçè ãîäèíà. A àêî ñúäÿ ïî ÷åñòè-òå îòçèâè çà íåãî â ïðåñàòà è ïî âúç-áóäåíèòå êîìåíòàðè íà ìíîãîáðîéíè-òå ÷óæäè äåëåãàòè íà Ïåòèÿ ïðåãëåäíà íîâè ñïåêòàêëè îò ÎáåäèíåíîòîÊðàëñòâî (Showcase 2005), îðãàíèçèðàíîò Áðèòàíñêèÿ ñúâåò íà âñåêè äâå ãî-äèíè â ðàìêèòå íà ôðèíäæ-ôåñòèâàëà,òî òîé ÿâíî å è åäíî îò åìáëåìàòè÷-íèòå çàãëàâèÿ íà 59-îòî èçäàíèå íàíàé-ñòàðèÿ ìåæäóíàðîäåí òåàòðàëåíôåñòèâàë â Åâðîïà.

�Íå ñå îáðúùàé íàçàä� ìíîãî òî÷íîîòãîâàðÿ íà îïðåäåëåíèåòî �òåàòúðíà ñðåäàòà� èëè, ïî-èçïîëçâàíîòî íà-ïîñëåäúê, �òåàòúð ñïðÿìî ìÿñòîòî�

(�site-responsive theatre�). Íàáðàë åíåðãèÿïðåç ïîñëåäíèòå äåñåò ãîäèíè, òîçèòèï ïðåäñòàâëåíèå äíåñ å îñîáåíîïðèâëåêàòåëåí êàêòî çà ìíîãî àêòüî-ðè è ðåæèñüîðè, òàêà è çà ïóáëèêàòà.Íåãîâàòà îñíîâíà öåë å ñúæèâÿâàíåòîè èãðîâîòî òðàíñôîðìèðàíå íà ñòàðè,÷åñòî âå÷å íåîáèòàåìè ñãðàäè èëè ñïå-öèôè÷íè, íåòåàòðàëíè ïðîñòðàíñòâàêàòî ïðîèçâîäñòâåíè õàëåòà, ìàãàçè-íè, áèáëèîòåêè, ïàðêîâå. Ñúçäàäåí îòðåæèñüîðà Òðèñòúí Øàðïñ, íÿêîëêîïðîôåñèîíàëíè àêòüîðè è îêîëî äâàäå-ñåò äîáðîâîëöè ïî ìîòèâè îò ìèòà çàÎðôåé è Åâðèäèêà, ñïåêòàêúëúò �Íå ñåîáðúùàé íàçàä� ïúðâîíà÷àëíî å ðàçïî-ëîæåí â ñòàèòå, êîðèäîðèòå, ñòúëáè-ùàòà è ïîäçåìèåòî íà èçîñòàâåíî ôà-ìèëíî èìåíèå. ×îâåêúò ïðåìèíàâàêðàòêèÿ ïúò íà æèâîòà ñè, êðèâîëè-÷åéêè ïðåç ëàáèðèíòà íà îáðàçèòå, âúç-

190

äèøêèòå è äîêîñâàíèÿòà íà ñêúïè ìúð-òúâöè è èçãóáåíè ëþáîâè, íî çà äà ìî-æå äà ãî èçâúðâè, òðÿáâà äà èìà ñèëà-òà äà ñå îòêúñíå îò òÿõ è ïîíåñúë áîë-êàòà íà áåçíàäåæäíàòà çàãóáà, äà ïðî-äúëæè íàïðåä. Èäåÿòà íà ïðåäñòàâëå-íèåòî å äà ïðèïîìíè íà åâåíòóàëíèòåñè çðèòåëè òàçè âå÷íà ìúäðîñò íà ëå-ãåíäàòà, òîâà ñòîè÷åñêî ïîñëàíèå íàáðîäåùàòà ïðåç âåêîâåòå ñÿíêà íà Îð-ôåé, ñëåäâàí îò ñâîÿòà íåïðåæàëèìàÅâðèäèêà, ïî íåïîñðåäñòâåí, ôèçè-÷åñêè îñåçàåì íà÷èí. Çà öåëòà ìíîæå-ñòâîòî ðàçíîîáðàçíè, ñòàèëè îòïå÷à-òúêà íà ïîêîëåíèÿ îáèòàòåëè è ïðåæè-âåíè èñòîðèè, ïîìåùåíèÿ íà ñòàðèÿäîì ñà èçïîëçâàíè êàòî åñòåñòâåí àíà-ëîã íà ëàáèðèíòà â ïîäçåìíèÿ ñâÿò,êîéòî òðÿáâà äà èçâúðâè ãåðîÿò îòìèòà. Ïóáëèêàòà, ðàçäåëåíà íà ãðóïè ïîòðèìà, âîäåíè îò îáëå÷åíè â ÷åðíî àê-òüîðè-ãèäîâå, îáèêàëÿ èç òúìíèòå,ñòðÿñêàùè ÿ ñúñ ñåíêè è øóìîâå, ñòàèè êîðèäîðè è ïðåæèâÿâà êàòî ñîáñò-âåí íåïîâòîðèì îïèò ñúäáàòà (ñè) íàÎðôåé, íåóäúðæàë íà èçêóøåíèåòî ìàë-êî ïðåäè èçõîäà íà ëàáèðèíòà äà ñåîáúðíå êúì ñòîÿùàòà äî íåãî, îáëå÷å-íà â áóë÷èíñêà ðîêëÿ Åâðèäèêà è äàîñòàíå ïðè íåÿ (ïðè ñìúðòà ñè).

 Åäèíáóðã ñïåêòàêúëúò áåøå íàìå-ðèë îùå ïî-ïîäõîäÿùî è êàòàëèçèðàùîåíåðãèéíèòå ìó ðåñóðñè ìÿñòî. Òóê íåñ-ïèðíèÿò ïîòîê îò çðèòåëè (íèùåù ñåïî öÿë äåí è íàðàñòâàù ñ âñÿêî ñëåä-âàùî ïðåäñòàâëåíèå), îòíîâî â ãðóïèïî òðèìà, èìàøå øàíñà äà îáõîæäà çäà-íèåòî íà åäèí îò íàé-ñòàðèòå è ñ íå-âåðîÿòíà ãðèæëèâîñò è ïîñëåäîâàòåë-íîñò èçãðàæäàíè àðõèâè â ñâåòà ­ Ãëàâ-íèÿò äúðæàâåí àðõèâ â Åäèíáóðã. Íå-ãîâèòå òåñíè è äúëãè êîðèäîðè, âèå-ùè ñå êàòî ñïèðàëà íà ïåò íèâà è ðàç-

êëîíÿâàùè ñå â ñòúëáè è äîïúëíèòåë-íè ïîìåùåíèÿ, ñà ïëúòíî îáðàì÷åíè äîòàâàíà ñ áåçêðàéíè áèáëèîòå÷íè øêà-ôîâå, ÷èèòî ëàâèöè ñúõðàíÿâàò â åä-íàêâè ïîäâúðçàíè òîìîâå îñíîâíèòåäàííè (äàòàòà íà ðàæäàíå, íà ñêëþ÷-âàíå íà áðàê è íà ñìúðòòà!) íà âñè÷êèãðàæäàíè íà îáëàñòòà îò êðàÿ íà ÕVIâåê äî äíåñ. Åäâà ëè áè ìîãëî äà ñå íà-ìåðè ïî-âúçäåéñòâàùà è ïðÿêî àñîöè-èðàùà ñ ëàáèðèíòà â ïîäçåìíîòî öàð-ñòâî íà ìúðòâèòå ñðåäà çà �Íå ñå îá-ðúùàé íàçàä� îò òîçè îãðîìåí äîì,ñúõðàíèë â ïîòèñêàùî êîíäåíçèðàí âèäïàìåòòà çà ïðåäöèòå. Äâèæåéêè ñå âïî÷òè ïúëíà òúìíèíà ìåæäó ðàôòîâå-òå è ïëúòíî èçïèñàíèòå è ïîäðåäåíèñòðàíèöè ñ èìåíà, çðèòåëèòå çàïî÷-âàò äà ñå óñåùàò çàîáèêîëåíè îò ñåí-êèòå êàêòî íà õèëÿäè íåïîçíàòè õîðà,æèâåëè ïðåäè òÿõ, òàêà è îò ïîëúõà íàñîáñòâåíîòî ñè ìèíàëî. Òîâà åäíîâðå-ìåííî ïëàøåùî è ìàãíåòè÷íî óñïîêîÿ-âàùî è ïðèâëè÷àùî óñåùàíå å ïåðèî-äè÷íî ðàçøèðÿâàíî îò íåî÷àêâàíî ïî-ÿâÿâàùè ñå ïðîæåêöèè íà ëîäêà, ïëúç-ãàùà ñå ìîíîòîííî ïî âúëíèòå íà áàâ-íà ïå÷àëíà ðåêà, ñ äâàìà áåçñòðàñòíèëîäêàðè è íåîñòàðÿâàùî ìúðòâî òÿëîíà ìëàäà æåíà â áÿëà áóë÷èíñêà ðîêëÿ,êàêòî è îò îòäåëíè, äîëàâÿíè çà ìèãîáðàçè, îòêúñè îò ôðàçè, ñâåòëèíè,ïðèñúñòâèÿ.

Îñâåí íàõîä÷èâèÿ èçáîð íà ìîòèâàçà Îðôåé è Åâðèäèêà, êîéòî îñîáåíîäîáðå ñå ïîääàâà íà ïîñòîÿííî âèçóàë-íî è åíåðãåòè÷íî ðåöèêëèðàíå, äðóãî-òî íàé-ãîëÿìî êà÷åñòâî íà ñïåêòàêú-ëà íà �Äðèéìòèíêñïèéê� å ñïîñîáíîñò-òà ìó äà ñúæèâè, òåàòðàëèçèðà è ïðå-âúðíå â íåïîâòîðèì àðòåôàêò ïðàê-òè÷åñêè âñÿêî ìÿñòî, ñúõðàíèëî â ïî-îò÷åòëèâà ñòåïåí êóëòóðíà ïàìåò.

ÏÎ ÑÖÅÍÈÒÅ ÍÀ ÄÐÓÃÈÒÅ

191

Îïèñàíèÿò ñïåêòà-êúë ìîæå äà áúäå âèäÿíêàòî ìîòî íà òàçãî-äèøíîòî èçäàíèå íàÏðåãëåäà íà íàé-íîâîòîâ áðèòàíñêèÿ òåàòúðïðåç ïîñëåäíèòå äâå ãî-äèíè.  åäíî ñâîå èí-òåðâþ, öèòèðàíî îòËèí Ãàðäíúð âúâ â. �Ãàð-äèúí� (îò 8 àâãóñò2005), äèðåêòîðúò íàÄåïàðòàìåíòà çà äðàìàè òàíö íà Áðèòàíñêèÿñúâåò Ñàëè Êàóëèíã çà-ÿâÿâà: �Ïîíÿêîãà õîðà-òà ïîãðåøíî ìèñëÿò, ÷åïðåäñòàâëåíèÿòà, êîè-òî ïúòóâàò ïî ñâåòà ñïîäêðåïàòà íà Áðèòàí-ñêèÿ ñúâåò, íåïðåìåííîñà ãðóïè øåêñïèðîâè àê-òüîðè, â ÷èåòî íàçâà-íèå çàäúëæèòåëíî èìà äóìàòà �êðàë-ñêè�. Èñòèíàòà å, ÷å íèå óáåäåíî ñåñòðåìèì äà ïîäêðåïÿìå è ïðåäñòàâÿ-ìå èçâúí ñòðàíàòà îíçè òåàòúð, êîé-òî å ñúùèíñêè èíòåðåñíèÿò è êðåà-òèâíèÿò.  ìîìåíòà òîâà å íàé-âå÷åðàáîòàòà íà âêëþ÷åíèòå â Ïðåãëåäàêîìïàíèè, äîñòà îò êîèòî ïðàâÿò�òåàòúð ñïðÿìî ìÿñòîòî� (�site-re-sponsive theatre�) è ñå îïèòâàò äà âúâ-ëåêàò ïóáëèêàòà â òåàòðàëíîòî ïðå-æèâÿâàíå ïî ìíîãî ïî-ðàçëè÷åí îò îáè-÷àéíèÿ íà÷èí�.

Äîðè áåãëèÿò ïîãëåä âúðõó ïðîãðà-ìàòà íà Ïðåãëåäà áúðçî óñòàíîâÿâà, ÷åèçáèðàéêè çà îòïðàâíà òî÷êà íà ñåëåê-öèÿòà ñè ïðåäñòàâëåíèÿ, ñëó÷âàùè ñå�ñïðÿìî ìÿñòîòî�, êàòî åäíà îò ãëàâ-íèòå òåíäåíöèè â íàé-íîâèÿ áðèòàí-ñêè òåàòúð, òÿ ñå ñòðåìè äà ïðåäñòà-

âè óáåäèòåëíî è äðóãèòå îòêðîÿâàùèñå â íåãî ïîñîêè.  òîâà ñâîå óñèëèå îð-ãàíèçàòîðèòå ñà óëåñíåíè îò ôàêòà,÷å ìíîãî ÷åñòî â ñïåêòàêëèòå òå ñàîáåäèíåíè åäíà ñ äðóãà, à ñàìèÿò �òåà-òúð ñïðÿìî ìÿñòîòî� èçïîëçâà êàòîêîíêðåòíè ïîñòàíîâú÷íè ñðåäñòâàíàé-âå÷å åëåìåíòè îò âèçóàëíèÿ è ôè-çè÷åñêèÿ òåàòúð. Àôèøúò íà Ïðåãëå-äà âêëþ÷âàøå 28 ñïåêòàêúëà, ïðåäñòà-âÿùè òðè îñíîâíè îáëàñòè â òåàòðàë-íîòî ðàçâèòèå íà Îñòðîâà äíåñ.

Ïî òðàäèöèÿ â îôèöèàëíàòà ïðîãðà-ìà îñîáåíî ñèëíî áåøå çàñòúïåíî íî-âîòî äðàìàòóðãè÷íî ïèñàíå. (Óñïåøíà-òà ïðåìèåðà íà Åäèíáóðãñêèÿ ôåñòèâàëïî ïðàâèëî å åäèí îò íàé-ïðåêèòå èáåçñïîðíè ïúòèùà êúì ãîëåìèòå ïðî-ôåñèîíàëíè ñöåíè â Ëîíäîí è ïî ñâåòàçà âñåêè íîâ òåêñò è àâòîð.) Òðèíàäå-

�Ïðîäóêò� ­ Ì. Ðåéâúíõèë, �Ïåéíñ Ïëàó� è Ì. Ðåéâúíõèë

Êàìåëèÿ Íèêîëîâà. Ôåñòèâàëúò â Åäèíáóðã

192

ñåò, ò.å. ïî÷òè ïîëîâèíàòà îò âñè÷-êè ñåëåêöèîíèðàíè ñïåêòàêëè ïîêàçâà-õà ðàçíîîáðàçèåòî îò òåìè, âúçãëåäèè êîìïîçèöèîííè ñòðàòåãèè â äðàìà-òà âúâ Âåëèêîáðèòàíèÿ äíåñ. Îò òÿõóñïÿõ äà âèäÿ îñåì çàãëàâèÿ ­ ñåäåì ñöå-íè÷íè ðåàëèçàöèè è åäíî ÷åòåíå (re-hearsed reading). ×åòåíåòî âñúùíîñò,áåøå àìáèöèîçåí è èçîáðåòàòåëíî çà-ìèñëåí è èçïúëíåí ñïåêòàêúë, ïðåäñòà-âÿù åäíîâðåìåííî íàé-íîâàòà ïèåñà íàÄåéâèä Ãðåã �Ïèðåíåè� (�Pyrenees�) èåòàï îò ïðîöåñà íà ïðåâðúùàíåòî íàåäèí äðàìàòóðãè÷åí òåêñò â ñöåíè÷åíôàêò. Òî å ñúâìåñòíà ïðîäóêöèÿ íà èç-âåñòíèòå òðóïè �Òðîí Òèúòúð Êúìïà-íè� è �Ïåéíñ Ïëàó�, îñúùåñòâåíà îòÂèêè Ôåäúðñòîóí ­ ÿðêà è îðèãèíàëíàôèãóðà â äíåøíàòà áðèòàíñêà ðåæèñó-ðà, ïîçíàòà è íà áúëãàðñêàòà ïóáëèêàîò ïîñòàíîâêàòà º íà �Ìàëúê äèíà-ìèò� íà Àáè Ìîðãàí, ãîñòóâàëà ó íàñ ñïîäêðåïàòà íà Áðèòàíñêèÿ ñúâåò ïðåç2002 ã. Èçïîëçâàéêè êîíâåíöèîíàëíàêîìïîçèöèÿ è áàíàëåí ëþáîâåí òðèú-ãúëíèê ìåæäó âúçðàñòåí ìúæ, çàãóáèëïàìåòòà ñè ñëåä çàìðúçâàíå â ñíåãà âïîäíîæèåòî íà Ïèðåíåèòå, ñúïðóãàòàìó è ìëàäà æåíà, Äåéâèä Ãðåã èçãðàæäàäúëáîê è ñèëåí òåêñò çà òúðñåíåòî íàñåáå ñè, çà ïðîïàñòòà ìåæäó ñàìîïîç-íàíèåòî è ðåàëíîñòòà, çà âðúçêàòàìåæäó åçèêà è êóëòóðíàòà èäåíòè÷-íîñò. Äîïúëíåí ñ ìàéñòîðñêîòî àê-òüîðñêî èçïúëíåíèå, óìåëî áàëàíñèðà-ùî ìåæäó èç÷èòàíåòî, ðàçáèðàíåòî èèçèãðàâàíåòî, �Ïèðåíåè� ñå îòêðîè êà-òî åäíî îò íàé-èíòåðåñíèòå è óáåäè-òåëíè ñúáèòèÿ â òàçè ÷àñò íà ïðîãðà-ìàòà.

Äðóãî ñèëíî ïðåäñòàâÿíå â îáëàñò-òà íà íîâîòî äðàìàòóðãè÷íî ïèñàíåáåøå ïðåìèåðàòà íà ïîñëåäíàòà ïèåñà

íà Ìàðê Ðåéâúíõèë �Ïðîäóêò� (�Product�),îñúùåñòâåíà îòíîâî îò òðóïàòà�Ïåéíñ Ïëàó�. Òîçè ìîíîñïåêòàêúë, èç-ïúëíåí îò ñàìèÿ àâòîð, å ðàçãëåæäàíêàòî íàé-âàæíîòî ñúáèòèå â æèâîòàíà òåàòðàëíàòà îáùíîñò âúâ Âåëè-êîáðèòàíèÿ ïðåç èçòè÷àùàòà ãîäèíà.Íåãîâàòà ðåàëèçàöèÿ, çàåäíî ñ ÷åòåíå-òî íà �Ïèðåíåè� íà Äåéâèä Ãðåã è ñú-ùî âêëþ÷åíàòà â ïðîãðàìàòà íà Ïðåã-ëåäà ïîñòàíîâêà íà íîâèÿ òåêñò íà Äå-íèñ Êåëè �Ñëåä êðàÿ� (�After the End�,ñúâìåñòíà ïðîäóêöèÿ ñ �Áóø Òèúòúð�),ÿñíî îòêðîè èìàùàòà âå÷å 30-ãîäèø-íà èñòîðèÿ �Ïåéíñ Ïëàó� êàòî îñíîâåíëèäåð ïðåç ñåçîíà â ïîñòàâÿíåòî íàíàé-äîáðèòå íîâè äðàìàòóðãè÷íè òåê-ñòîâå îò áðèòàíñêè àâòîðè. Çà îíå-çè, êîèòî ïîçíàâàò ñïîðíèòå è ïðîâî-êàòèâíè ïèåñè íà Ðåéâúíõèë, îòðàçÿ-âàùè ïðîáëåìèòå íà ãåé-êóëòóðàòà, èñïåöèàëíî íàé-èçâåñòíàòà îò òÿõ �Ïà-çàðóâàíå è ñåêñ� (�Shopping andF***ing�), �Ïðîäóêò� å áåçñïîðíà èçíå-íàäà.  íåÿ òîé ñ ïðèñúùèÿ ñè áåçïàð-äîíåí åçèê è øîêèðàùà îòêðîâåíîñòãîâîðè çà ñàìîòàòà è îòõâúðëÿùàòàâñè÷êè óòâúðäåíè öåííîñòíè íàãëàñèñåêñóàëíà ïðèñòðàñòåíîñò, íî ñåãà âè-äåíè ïðåç ïðèçìàòà íà îòðåçâÿâàùà-òà çàïëàõà îò òåðîðèçìà, ðàçðóøåíèå-òî è ñìúðòòà.

Ñðåä íåìàëêîòî äðóãè äîáðè è ïðî-ôåñèîíàëíî ðåàëèçèðàíè ïîñòàíîâêè íàíîâè ïèåñè êàòî �Êðúâòà íà æèâîòà�(�The Lifeblood�) íà øîòëàíäñêèÿ ïîåòè äðàìàòóðã Ãëèí Ìàêñóåë è �Íàìåðåíè-ÿò� (�The Found Man�) íà Ðèêàðäî Ãàë-ãàíè, îïðåäåëåíî ñå îòêðîè îðèãèíàë-íîòî øîó íà Óðñóëà Ìàðòèíåñ �ÎÀÐ�(Old Age Pensioner) ïî íåèí ñîáñòâåíòåêñò, íàïèñàí â ñúàâòîðñòâî ñ ðå-æèñüîðà íà ñïåêòàêúëà Ìàðê Óàéòëîó.

ÏÎ ÑÖÅÍÈÒÅ ÍÀ ÄÐÓÃÈÒÅ

193

Çàìèñëåíî äà áúäå ðàçïîëàãàíî êàêòîâ êîíâåíöèîíàëíî òåàòðàëíè, òàêà èâ íåòåàòðàëíè ïðîñòðàíñòâà (ãàëå-ðèè, êàôåíåòà, êëóáîâå), ïðåäñòàâëå-íèåòî ãúâêàâî ñú÷åòàâà æèâî èçïúëíå-íèå, áàçèðàíî âúðõó ïðÿê êîíòàêò ñïóáëèêàòà, è âèäåîïðîæåêöèè. Ñ õàðàê-òåðíàòà çà òàçè èçïúëíèòåëêà îòêðî-âåíîñò, íåçà÷èòàùà íèêàêâè îõðàíè-òåëíè ãðàíèöè è ïðåäåëè, òî øîêèðà-ùî íàòðàïâà è ñëåä òîâà âåäðî-èãðî-âî óñïîêîÿâà ïàíè÷åñêèÿ ñòðàõ íà ÷î-âåêà îò ñòàðîñòòà.

Äðóãàòà øèðîêî ïðåäñòàâåíà (ñúññåäåì ñïåêòàêúëà) íà Ïðåãëåäà îáëàñòâ äíåøíàòà áðèòàíñêà òåàòðàëíàïðàêòèêà áåøå êîìáèíàöèÿòà íà æèâîïðåäñòàâëåíèå ñ ìóëòèìåäèÿ. Òîçè âèäòåàòðàëíî ïðåæèâÿâàíå áåøå îñîáåíî

òúðñåí îò ðàçíîîáðàçíàòà êàòî âúç-ðàñòîâè ãðóïè, âêóñîâå è íàöèîíàëíî-ñòè ïóáëèêà íà Åäèíáóðãñêèÿ ôåñòèâàë.Ïðåäñòàâëåíèÿòà ñå ñëó÷âàõà íà íàé-íåîáè÷àéíè ìåñòà ­ â ÷àñòåí äîì, â êî-ëà, â ãîëÿì ìàãàçèí çà õðàíèòåëíè ñòî-êè, â çàëà çà åêñïåðèìåíòàëíè òåàòðàë-íè ôîðìè. Åäèí îò íàé-îðãàíè÷íî îáå-äèíÿâàùèòå íåïîñðåäñòâåíîòî ÷î-âåøêî ïðèñúñòâèå ñ íàìåñàòà íà âè-äåîïðîæåêöèèòå ñïåêòàêëè áåøå�Òðîøëÿê è âúòðåøíîñòè� (�Roadmetal,Sweetbread�) íà ñúçäàäåíàòà ïðåç1980 ã. ìåæäóíàðîäíà òåàòðàëíà òðó-ïà �Ñòåéøúí Õàóñ Îïåðà�, ñïåöèàëèçè-ðàëà ñå â ìóëòèìåäèéíèÿ òåàòúð â íå-îáè÷àéíè ìåñòà (Áðóêëèíñêèÿò ìîñò âÍþ Éîðê, ìóçèêàëíà çàëà îò ÕIÕ âåê âËîíäîí, Äðåçäåíñêèÿò èñòîðè÷åñêè ìó-

çåé è ò. í.).Òðåòàòà, è êàê-

òî âå÷å áåøå ïî-ñî÷åíî, èçáðàíà çàîòïðàâíà òî÷êàíà ñåëåêöèÿòà íàÏðåãëåäà, òåàò-ðàëíà îáëàñò áåøåçàñòúïåíà îòîñåì ñïåêòàêúëà,öåëåíàñî÷åíî èç-ãðàäåíè êàòî �òå-àòúð ñïðÿìî ìÿ-ñòîòî�, ðåàëèçè-ðàí ñúñ ñðåäñòâà-òà íà âèçóàëíîòîè ôèçè÷åñêîòîïðåäñòàâëåíèå.Óñïÿõ äà âèäÿøåñò îò òÿõ. Îñ-âåí îïèñàíèÿ â íà-÷àëîòî íà òåêñòàôàâîðèò íà êðè-òèöèòå, ÷óæäèòå�Ïèðåíåè� ­ Ä. Ãðåã, ðåæ. Â. Ôåäúðñòîóí,

Òðîí Òèúòúð Êúìïúíè è �Ïåéíñ Ïëàó�

Êàìåëèÿ Íèêîëîâà. Ôåñòèâàëúò â Åäèíáóðã

194

ñåëåêöèîíåðè è çðèòåëèòå �Íå ñå îá-ðúùàé íàçàä�, òóê ñèëíî âïå÷àòëåíèåíàïðàâèõà �Íà âñè÷êè õîðà ïî ñâåòà�(�Of All People in the World�) íà òðóïà-òà �Ñòåíñ êàôå�, �Íîùíà ñìÿíà� (�TheNight Shift�) íà �Ìàðê Ìúðôè Ïðîäàê-øúí� è, îñîáåíî, ÿðêîòî ìóëòèìåäèé-íî øîó, ðàçïîëîæåíî â îãðîìíèÿ âúò-ðåøåí äâîð íà ñðåäíîâåêîâíàòà ñãðàäàíà Ñòàðèÿ êîëåæ â Åäèíáóðã, �Çàïå÷à-òàíî ñ ëþáîâíà öåëóâêà� (�S. W. A. L. K...Sealed With A Loving Kiss�). Òî å ñúçäà-

äåíî îò òðóïàòà �Óîëê äú Ïëàíê�, îñ-íîâàíà ïðåç 1991 ã. îò àêòüîðè, õóäîæ-íèöè è èíæåíåðè çà îðãàíèçèðàíå íàâúçäåéñòâàùè è íåîáè÷àéíè òåàòðàë-íè ïðîåêòè ÷ðåç èçïîëçâàíåòî íà ôèëì,ìóçèêà, âèçóàëíè îáðàçè, ïîäâèæíè ìå-òàëíè êîíñòðóêöèè è ïèðîòåõíèêà.Ïðåäñòàâëåíèåòî âçèìà ìîòèâà çàæåíàòà-ðàçðóøèòåëêà, êîÿòî îòñïîðòíà ñòðàñò êúì äåñòðóêöèÿòàðàçáèâà ùàñòëèâèÿ è óñòàíîâåí æè-âîò íà èçáðàíè îò íåÿ ìúæå, áîìáàð-äèðàéêè ãè ñ ëþáîâíè ïèñìà (ñöåíàðèé,ðåæèñóðà è ôèëìîâà êàðòèíà ­ ÌàðêÌúðôè), çà äà ñå ðàçðàçè êàòî íåâåðî-ÿòíà ìàãè÷åñêà áóðÿ îò òåõíîñàóíä,àêðîáàòèêà è ôîéåðâåðêè.

Òðúãâàéêè ñè ñëåä íÿêîëêîòî íåïîâ-òîðèìè äíè, ïðåêàðàíè â èçòîùèòåë-íèÿ ðèòúì íà òàçãîäèøíèÿ Åäèíáóðã-ñêè ôåñòèâàë, îòíîâî ñè äàäîõ ñìåò-êà, ÷å òîé ñ íåâèäèìà, íî ïåðôåêòíàîðãàíèçàöèÿ è î÷åâèäíà àðòèñòè÷íàëåêîòà ïðàâè íåùî, îáèêíîâåíî ñ÷èòà-íî çà íåâúçìîæíî ­ êàðà ðàçíîîáðàçíà-òà è ìíîãîíàöèîíàëíà ïóáëèêà äà ñåòúëïè è çàáàâëÿâà êàêòî íà êîíâåíöè-îíàëíèòå êîìåäèéíè ñïåêòàêëè, òàêàè íà äðúçêèòå òåàòðàëíè îïèòè è åêñ-ïåðèìåíòè.

(Ïúòóâàíåòî å îñúùåñòâåíîñ ïîäêðåïàòà íà Áðèòàíñêèñúâåò­Áúëãàðèÿ)

�Íå ñå îáðúùàé íàçàä�, ðåæ. Òð. Øàðï,Äðèéìòèíêñïèéê Êúìïúíè

ÏÎ ÑÖÅÍÈÒÅ ÍÀ ÄÐÓÃÈÒÅ

269

ÂÅÐÀ ÃÎÖÅÂÀ

ÍÅÊÅÐÌÀÍ

�Õóàíèòà Õèëäåãàðä Áî�, òàíöîâ ñîëî-ñïåêòàêúë íà Ãàëèíà Áîðèñîâà, Öåíòúðçà êóëòóðà è äåáàò �×åðâåíàòà êúùà� ­ íîñèòåë íà çëàòåí ìåäàë íà ôåñòèâàëàçà ìîíîäðàìà è ñîëî ïúðôîðìàíñ, Áåëãðàä, 2005.

�Íåêåðìàí ñè è íåêåðìàí ­ îòáëÿñú-êúò îò ãëàíöèðàíàòà õàðòèÿ â áåäíî-òî ñîöèàëèñòè÷åñêî äåòñêî î÷å� ­ òî-âà èçðå÷åíèå ïîëó÷èõ íàñêîðî â îòãî-âîð íà âúïðîñà ìè çà ñúùíîñòòà íà íå-êåðìàíà. È äåéñòâèòåëíî, êîé íå å ðàç-ëèñòâàë äîâîëíî ãëàíöèðàíèòå ñòðà-íèöè, èçïúñòðåíè îò ïðèëåæíè íåìñêèäîìàêèíè ­ ñ ïðåñòèëêè èëè ëèñè÷è êî-æè, çàñòèíàëè â äâàéñåò è ÷åòèðè êà-ðàòîâè óñìèâêè äî ïîðåäíàòà ïå÷êà.Êîè ëè ñà áèëè òåçè æåíè? Êàêâî ëè áèñå ñëó÷èëî, àêî íÿêîÿ îò òÿõ (íåêà ÿ íà-ðå÷åì Õóàíèòà) âíåçàïíî íàïóñíå äâó-èçìåðíîòî ñè ñúùåñòâóâàíå, çà äà íèñå ðàçêðèå. Íåùî òàêîâà ñå ñëó÷âà â íî-âèÿ ñïåêòàêúë íà Ãàëèíà Áîðèñîâà �Õó-àíèòà Õèëäåãàðä Áî�, êîéòî ñå èãðàå â�×åðâåíàòà êúùà�. Îæèâÿëà ôîòîãðà-ôèÿ èëè ñòàòè÷åí òàíö. Âúðõó ïàðêåò,ïîêðèò ñ ðàçíîöâåòíè åôèðíè øàëîâå,îòêðèâàìå Õóàíèòà ñ áÿëà øàïêà è ïî-ëà (ïî-êúñíî ùå ÿ ñâàëè, çà äà íè äîêà-æå, ÷å âúâ âñÿêà äîìàêèíÿ ñå êðèå ñòðà-ñòíà æåíà è âúâ âñÿêà æåíà èìà ìàëêîîò äîìàêèíÿòà). Çàçâó÷àâà ìóçèêà ­Lisa del Bo. Ñòúïêà íàïðåä è áàâíî èç-ïúâàíå íà ðúìåíåòå. Ðúöåòå äîêîñâàòîïîçíàâàùî ìàòåðèÿòà íà äðåõèòå.

Ïëúçãàò ñå, õâàùàò ÷àñò îò ïîëàòà èñòðåëêàéêè ñå íàçàä, ÿ èçïúâàò â óíè-ñîí ñ ãîðäî âèðíàòàòà áðàäè÷êà. ×åð-íàòà ëà÷åíà îáóâêà, ïðèþòèëà äåñíèÿêðàê, ñå ïîâäèãà íà òîêà ñè è áàâíî ñåîòïóñêà, ïðàâåéêè ñòúïêà. Ñàìî åäíà.Äîñòàòú÷íà. Ñïîìåíè îò ìèíàëîòî ñåñòîâàðâàò ñ öÿëàòà ñè áåçãðèæíîñò.Òÿëîòî ðåàãèðà, èçáÿãàëî îò çàäóøà-âàùàòà ïðåãðúäêà íà âðåìåòî ­ ñ ïðî-

Ãàëèíà Áîðèñîâà

Ôîò

îãðà

ô Â

èêò

îð Â

ëàåñ

êè

270

ñòè è îòìåðåíè äâèæåíèÿ. Óñìèâêà èëåêî íàêëàíÿíå íà ãëàâàòà. Îòåã÷åíîñãúâàíå íà øàëîâå. Çàõâúðëÿíå â ìèíà-ëîòî ñ ìàëúê æåñò è ìóçèêà. Åäíî íå-ïðåìåðåíî ñëàãàíå íà ôèáè â êîñàòàðàçâåñåëÿâà èëè íàòúæàâà. Ñúùî êàòîåäèí îïèò äà èçëåçåø îò ñåáå ñè è äàñå èçãóáèø, ïååéêè ôðåíñêà ïåñåí. Òóêòàíöúò ñå ñúñòîè â îòëîìêèòå íàòàíöà. Ñúùåñòâóâà íà ãðàíèöàòà íàñóðîâàòà õîðåîãðàôèÿ è óìîðåíîòîåæåäíåâèå. Íà òÿëîòî, íàòåæàëî îòâñÿêàêâè ñìèñëè. Ïðèåëî âñè÷êè êîäî-âå. Îíîâà, êîåòî âñåêè îò íàñ ïðèòå-æàâà â íàé-èíòèìíèòå ñè ìîìåíòè ­äîêàòî ñâàëÿø äðåõèòå ñè ñàì, ìèåøñè çúáèòå, îïèòâàø ñå äà èç÷åãúðòàøñ íîêúò ïåòíî îò ïóëîâåðà ñè è ò.í. òîçè ñìèñúë Õóàíèòà å åäíî ìíîãîñìåëî è ìàçîõèñòè÷íî ðåøåíèå, çàùî-

òî êúäå ñâúðøâà òÿ è êúäå çàïî÷âà Ãà-ëèíà, å îòâîðåí âúïðîñ. Íî, ðàçáèðà ñå,ñïåêòàêúëúò å è îò÷óæäåí, ïîêàçåí,ñêðèâàù èìåííî çàä î÷åâèäíîòîèñòèíñêèòå èìåíà íà íåùàòà. Ïðî÷èåçà òîâà êîÿ å Ãàëèíà Áîðèñîâà âå÷å åêàçàíî ìíîãî. Âêëþ÷èòåëíî è îò ìåí.Ñàìà çà ñåáå ñè ïðèçíàâà, ÷å �îòäàâíàìóòèðà â ñîáñòâåíèòå ñè ïðåäïî÷è-òàíèÿ�. Òóê, âïóñêàéêè ñå â åäíî èðî-íè÷íî èçñëåäâàíå íà êè÷à ­ îò Lisa delBo, äî àñàìáëåéñêî òè÷àíå â êðúã ñ ðàç-âÿò íàä ãëàâàòà øàë, õîðåîãðàôêàòà(èëè ìîæå áè Õóàíèòà) íè ðàçêàçâà ïî-ðåäíàòà ñè ñìåøíî-òúæíà èñòîðèÿ.Íà ìåí îáà÷å ìè å òðóäíî äà ðàçêàæàïúëíàòà èñòîðèÿ íà òîçè ñïåêòàêúë,ñïîñîáåí äà ïîíåñå âñÿêàêâè êîìåíòà-ðè. Íî òîâà íå å íåîáõîäèìî. Òîâà åñïåêòàêúë, êîéòî ñå ñëó÷âà âñåêè ïúò

íàíîâî. Âñåêè ïúòðàçëè÷íî. Âñåêèïúò äîêîñâàùî òå.À Õóàíèòà? ­ Òÿ ñåðîäè â Åñåí, Ãåðìà-íèÿ, ìèíàëàòà ãî-äèíà. Èëè âñúù-íîñò ïðåäè òîâà ­ñëåä ãëåäàíå íà êè-òàéñêè ôèëì è ïðå-ìèíàâàíå ïîêðàéñåðãèÿ çà øàëîâå.Èëè ïðåäè òîâà ­ìíîãî, ìíîãî îò-äàâíà: êîãàòî åäèíáàùà êà÷âà ìàëêà-òà ñè äúùåðÿ íà ðà-ìåíåòå ñè è òÿ äúë-ãî âðåìå ðàçãîâàðÿñ ëóíàòà.

Ôîò

îãðà

ô Í

èíà

Áîò

åâà

Ãàëèíà Áîðèñîâà â �Õóàíèòà Õèëäåãàðä Áî�,Öåíòúð çà êóëòóðà è äåáàò �×åðâåíàòà êúùà�, 2004/05

ÒÀÍÖÎÂ ÒÅÀÒÚÐ

34

ÃÀËÈÍ ÑÒÎÅÂ:LIFESTYLE È ÌÅÌÎÀÐÈ

ÈÍÒÅÐÂÞ ÍÀ ÂÅÐÀ ÃÎÖÅÂÀ

Âåðà Ãîöåâà: Ïî êàêâî ñå ðàçëè÷àâàñïåêòàêúëúò �Êèñëîðîä� â òåàòúð�Ìàðíè� â Áðþêñåë îò îíçè, êîéòî ñåñëó÷è â Òåàòúð 199?

Ãàëèí Ñòîåâ: Ðàçëè÷èåòî å ñâúðçà-íî ìíîãî ñ õîðàòà, êîèòî òðÿáâà äà èç-ãîâîðÿò òîçè òåêñò. Îòíîâî ðàç÷èòàõíà ëè÷íèÿ ìàòåðèàë, êîéòî âñåêè å ñêëî-íåí äà èíâåñòèðà â ðàçêàçâàíåòî èëèïðåìèíàâàíåòî ïðåç òîçè òåêñò.  Áåë-ãèÿ íåùàòà ñòàâàõà îùå ïî-ðàçëè÷íè ñòîâà, ÷å ñå îïèòâàì äà ñèòóèðàì òåê-ñòà â êîíòåêñò, êîéòî å ìíîãî ðàçëè-÷åí îò êîíòåêñòà, ñúçäàë ñàìèÿ òåêñò. íåãî èìà óæàñíî ìíîãî ïðåïðàòêè êúìñîöà è êúì åäíî íàøå ìèíàëî, êîåòî ñà-ìèòå íèå èìàìå òðóäíîñòè äà àðòèêó-ëèðàìå, à êàêâî îñòàâà çà õîðà, êîèòî

íå ñà ìèíàâàëè ïðåç òîâà.Çà òÿõ èìà íåùà, êîèòî ñà àá-ñîëþòíî íåÿñíè. Èìàøå ìîìåí-òè, êîèòî çà àêòüîðèòå íå îç-íà÷àâàõà íèùî, âúïðåêè ÷å çàìåí áÿõà ïðåäåëíî ÿñíè. Ïîíÿ-êîãà áåøå äîñòà îáåçêóðàæàâà-ùî. Òîãàâà ÷óâñòâàõ, ÷å ñúì íà-ïðàâèë ìíîãî ñåðèîçíà ãðåøêàîùå êàòî ñúì ñè ïîìèñëèë, ÷åòîçè òåêñò ìîæå äà ñòàíåòàì. Íàïðèìåð â ïèåñàòà èìàìîìåíò, â êîéòî ãåðîèíÿòàêàçâà: �Êîãàòî òÿ âèäÿ ìîì÷å-òî ñ ïóëîâåð, çàïàñàí â ïàíòà-ëîíèòå, ñè ïîìèñëè ­ ìåæäó íàñ

èìà ïðîïàñò�. È àêòüîðèòå àáñîëþò-íî îòêàçàõà äà ðàçáåðàò òîâà èçðå÷å-íèå. Êóëòóðíè ðàçëè÷èÿ, êîèòî ìå íàêà-ðàõà äà çàïî÷íà äà îáÿñíÿâàì íàíîâîâñè÷êî, êîåòî äîñåãà ñúì ïðèåìàë çà íå-ïîäëåæàùî íà îáÿñíåíèå è ðàçáèðàùî ñåîò ñàìî ñåáå ñè. Òîâà ìè ïîìîãíà ñàìè-ÿò àç ïî íÿêàêúâ íà÷èí äà ïîëó÷à äèñòàí-öèÿ îò ïúðâîíà÷àëíèòå ñè âïå÷àòëåíèÿè ùàìïè, êîèòî áÿõ èçðàáîòèë çà òîçèòåêñò. Èìåííî ÷ðåç îáñòîÿòåëñòâî-òî, ÷å òðÿáâà äà ãè îáÿñíÿ íàíîâî, è òîíà ðàçáèðàåì åçèê. Ìèñëÿ, ÷å òîâà ìè ïî-ìîãíà äà ñúì ìàëêî ïî-ñïîêîåí, à ÷ðåçòîâà ñïîêîéñòâèå è àíàëèòè÷íîñò äàâëÿçà ïî-äúëáîêî â òåêñòà. È â ñúùî-òî âðåìå ñïåêòàêúëúò å èçêëþ÷èòåëíîîáúðíàò êúì ïóáëèêàòà, ò. å. ìíîãî ïî-âå÷å ïðèëè÷à íà êîíöåðò.

Ãàëèí Ñòîåâ

Ôîò

îãðà

ô Ð

àäåí

à Ì

àðò

èí

35

Âåðà Ãîöåâà:  êîíòåêñòà íà êóë-òóðíèòå ðàçëè÷èÿ, çà êîèòî ãîâîðèø,ìè å èíòåðåñíî êàê ñïåêòàêúëúò ñåâúçïðèå îò ïóáëèêàòà òàì.

Ãàëèí Ñòîåâ: Øàíñúò ìè áåøå âòîâà, ÷å àêòüîðèòå, êîèòî òðÿáâà-øå äà ãî èãðàÿò âñÿêà âå÷åð, óñïÿõà äàðàçáåðàò, ÷å òðÿáâà àêòèâíî äà âêëþ-÷àò ïóáëèêàòà â íåãîâîòî ñëó÷âàíå.Òîâà òå ãî óñåòèõà ïðè ïúðâàòà ñèêîíôðîíòàöèÿ ñúñ çðèòåëèòå; òàêàèëè èíà÷å ñòàâà âúïðîñ çà òåêñò, êîé-òî ïîñòèãà íÿêàêâà çàâúðøåíîñòåäèíñòâåíî êîãàòî ñå ñðåùíå ñ ïóá-ëèêà. Òàêàâà å îñîáåíîñòòà ìó ­ òîâàå òåêñò-êîíöåðò. Òîé ïðåäïîëàãà öå-ëåíàñî÷åíî àòàêóâàíå íà ïóáëèêàòà.È âúðõó çðèòåëèòå çàïî÷íàõìå äà ðà-áîòèì â íàé-ðàçëè÷íè ïîñîêè... Ñëåäâúçòîðæåíîòî ìó ïðèåìàíå è �îñàííà�â Áðþêñåë, ñòèãíàõìå è äî ìíåíèå, èç-êàçàíî â Íàíñè, ÷å òîâà å àíòèñåìèò-ñêè òåêñò, êîéòî íå áèâà íèêîãà äàáúäå ïîêàçâàí, çàùîòî â íåãî 12 ïúòèñå óïîòðåáÿâà äóìàòà �åâðåèí�, à ñà-ìî 3 ïúòè �êàòîëèê� ïðèìåðíî è ò. í.Íî òîâà ñà ôðåíñêè ñïåöèàëèòåòè,êîèòî ïðàâÿò èñòîðèÿòà ïî-ïèêàíò-íà. Ñåãà ìè å èíòåðåñíî êàê â Ðóñèÿ áè-õà ãëåäàëè òàçè âåðñèÿ, çàùîòî òàìîðèãèíàëíàòà âåðñèÿ íà Èâàí Âèðèïà-åâ å ñúñ ñòàòóòà íà èêîíà, à è òå íè-êîãà íå ñà âèæäàëè äðóã îïèò îñâåí íå-ãîâèÿ âúðõó òîçè òåêñò. Ôàêò å, ÷å âÐóñèÿ íèêîé äðóã íå ãî å ïîñòàâÿë. òîçè ñìèñúë òîé òàêà èëè èíà÷å ñèîñòàâà ìîñêîâñêè ôåíîìåí. Ìèñëÿ, ÷åòîâà áå åäíà îò îñíîâíèòå ïðè÷èíèäà ïîêàíÿò ìîÿòà ïîñòàíîâêà íà ôå-ñòèâàëà íà íîâèÿ åâðîïåéñêè òåàòúðâ Ìîñêâà ïðåç íîåìâðè.

Âåðà Ãîöåâà: Ðàçêàæè ìè çà îïåðà-òà, êîÿòî ïîñòàâè â Áóåíîñ Àéðåñ.

Ãàëèí Ñòîåâ: Íàïðàâèõ ÿ â ñúòðóä-íè÷åñòâî ñ åäèí ôðåíñêè êîìïîçèòîð,Îñêàð Ñòðàñíîé, ñ êîéòî ñå ñðåùíàõ âàêàäåìèÿòà Solitude â Ùóòãàðò. Ïðå-äè òðè ãîäèíè çàìèñëèõìå ïðîåêò, êîé-òî çàâúðøè ñúñ ñúçäàâàíåòî íà îïåðà,èëè ïî-äîáðå äà ñå íàðå÷å îïåðåòà, çà-ùîòî â íåãî ñå ïåå è ãîâîðè, è óñïÿõìåäà ãî äîâåäåì äîêðàé. Àç íàïðàâèõ ëèá-ðåòî ïî åäíè íåçàâúðøåíè íàáðîñêè çàïèåñà íà Âèòîëä Ãîìáðîâè÷, êîÿòîòðÿáâàëî äà ñå íàðè÷à �Èñòîðèÿòà�.Îñêàð íàïèñà ìóçèêàòà è ñå ïîëó÷è îïå-ðà-àêàïåëà çà øåñò ãëàñà, êîÿòî ðåàëè-çèðàõìå â Ùóòãàðò ñ åäíà îò íàé-äîá-ðèòå âîêàëíè ãðóïè çà ñúâðåìåííà ìó-çèêà. Òå ïåÿò åäíè îò íàé-íåâúçìîæíè-òå íåùà ­ Ëèãåòè íàïðèìåð, à è ñëåäíåãî. Ïðîåêòúò èì ñå ñòîðè ìíîãî èí-òåðåñåí è ìèíàëàòà ãîäèíà â êðàÿ íàìàðò èçëåçå ïðåìèåðàòà. Ñëåä òîâà ñåèãðà â îïåðàòà â Ëèë, Ôðàíöèÿ, è çàâúð-øè ñ ïðåäñòàâëåíèÿ â òåàòúð �Êîëîí�â Áóåíîñ Àéðåñ, êîéòî å åäíà îò íàé-ãîëåìèòå ñâåòîâíè îïåðíè ñöåíè. Ðàç-áèðà ñå, íèå èãðàõìå íå íà ñöåíàòà, à âìàçåòî íà òîçè òåàòúð, êîåòî îò îêî-ëî äåñåò ãîäèíè ôóíêöèîíèðà êàòî åê-ñïåðèìåíòàëíà ñöåíà çà ñúâðåìåííà ìó-çèêà è òàíö. Èçêëþ÷èòåëíî èíòåðåñíîìÿñòî. Òîâà ñà åäíè ïîäçåìèÿ ïîä òåà-òúðà, êîéòî å òðè-÷åòèðè ïúòè ïî-ãî-ëÿì îò íàøèÿ Íàðîäåí òåàòúð.

Âåðà Ãîöåâà: Êîå å ïîñëåäíîòî íå-ùî, âúðõó êîåòî ðàáîòèø?

Ãàëèí Ñòîåâ:  ìîìåíòà ðàáîòÿâúðõó âåðñèÿ íà �×åõîâ ðåâþ� íà ÈâàíÏàíòåëååâ îòíîâî â Áðþêñåë. Òÿ òðÿá-âà äà èçëåçå â íà÷àëîòî íà ñëåäâàùàòàãîäèíà. À èíà÷å ñåãà ñå âúðíàõ îò Ùóò-ãàðò, êúäåòî ðàáîòèõ �Ïåð Ãèíò�, ñà-ìî ÷å íå íà Èáñåí, à íà Ãðèã. Ãðèã ïîëó-÷àâà ïîðú÷êà îò Èáñåí äà íàïèøå ìó-

Ãàëèí Ñòîåâ: Lifestyle è ìåìîàðè

36

çèêàòà çà ïúðâîòî ïðåäñòàâëåíèå íà�Ïåð Ãèíò� è ïúðâîíà÷àëíî òîé ÿ ïèøåçà ñîëèñòè, õîð è îðêåñòúð. Âïîñëåä-ñòâèå ïðàâè è ðåäóöèðàíà èíñòðóìåí-òàëíà âåðñèÿ ­ ñþèòàòà �Ïåð Ãèíò�,êîÿòî å ïîçíàòàòà íà âñè÷êè íè øëà-ãåðíà ìóçèêà. Åäèí ìíîãî ñåðèîçåí îð-êåñòúð â Ùóòãàðò ñå çàå ñ àìáèöèîç-íàòà çàäà÷à äà èçïúëíè îðèãèíàëíàòàìóçèêà êúì ïðåäñòàâëåíèåòî. Òå òúð-ñåõà âàðèàíò íà ïðåäñòàâÿíå, êîéòî äàå ìåæäó òåàòúð è êîíöåðò, êàòî èäåÿ-òà áåøå òîâà äà ñå ñëó÷è íà îòêðèòîïðåä çàìúêà Solitude çà ïóáëèêà îò800­1000 ÷îâåêà. Ïðåäëîæèõà ìè äà ïî-åìà òåàòðàëíàòà ÷àñò íà öÿëàòà òà-çè ïðåçåíòàöèÿ, êîåòî çà ìåí áå èíòå-ðåñíî. Îêàçà ñå, ÷å â ìóçèêàëíèÿ ñâÿòâñè÷êî òðÿáâà äà ñå ïðàâè ìíîãî áúð-çî, çàùîòî å ìíîãî ñêúïî. Òàêà ÷å åòðóäíî äà ñå ìèñëè çà âëèçàíå â ïðîöåñ.Ïî-ñêîðî òðÿáâà äà ñè ïîâå÷å îðãàíè-çàòîð, à ñúùî òàêà ìíîãî äîáðå äà çíà-åø ïðåäâàðèòåëíî êàêâî ïðàâèø. Íà-ïèñàõ åäèí ìíîãî äúëúã ìîíîëîã çà àê-òüîð è íàìåðèõ ãðóïà àêðîáàòè îòÁðþêñåë. Ðàáîòèõ ñ ÷åòèðè ñîïðàíî,ïðèâëå÷åí îò èäåÿòà äà ðàçïîëàãàì ñèñòèíñêè ñèìôîíè÷åí îðêåñòúð, õîð èò. í., à ñúùî è ñ ïî÷òè íåîãðàíè÷åíèòåõíè÷åñêè âúçìîæíîñòè. Íàïðèìåðèìàøå êðàí, êîéòî èíñòàëèðàõ, ­ ò. å.áåøå ñè åäíà äîñòà ìåãàëîìàíñêà èñòî-ðèÿ. Ñëåä òîâà ÷óõ îðèãèíàëíàòà ìóçè-êà è ìíîãî ñå èçïëàøèõ, çàùîòî íå çíà-åõ êàê äà ñå ñúîòíåñà êúì íåÿ. Íî â êðàé-íà ñìåòêà öåëèÿò òîçè õîä ñ àêðîáà-òèòå, êîèòî èçñêà÷àõà îò îðêåñòúðàè ñå êàòåðèõà ïî ñòåíèòå êàòî òðî-ëîâå è ëåòÿõà íàä ïóáëèêàòà, óñïÿ. Áå-øå ìíîãî çàáàâíî è â ñúùîòî âðåìåìíîãî èðîíè÷íî ñïðÿìî èäåÿòà äà ñåîñèãóðè åäíî áóðæîàçíî ëÿòíî çàáàâëå-

íèå çà áîãàòà ùóòãàðòñêà ïóáëèêà. Ìè-ñëÿ ñè, ÷å ñ óäîâîëñòâèå áèõ ðàáîòèë âíàïðàâëåíèå, ñâúðçàíî ñ ìóçèêà, áèëî òîêëàñè÷åñêà èëè ñúâðåìåííà. Äà ðàáî-òèø ñ òàíöüîðè èëè àêðîáàòè ïîíÿêî-ãà å ìíîãî ïî-ïðèÿòíî, îòêîëêîòî ñ àê-òüîðè â äðàìàòè÷åí òåàòúð.

Âåðà Ãîöåâà: Áè ëè íàïðàâèë íåùîòàêîâà è òóê?

Ãàëèí Ñòîåâ: Ñòðóâà ìè ñå, ÷å òóêíÿìà ñ êîãî, à è ïóáëèêàòà íå ñå èíòå-ðåñóâà òîëêîâà ìíîãî. Íàé-ìàëêîòî çà-ùîòî å ôîðìèðàíà îò ðàçëè÷åí òèïïðåæèâÿâàíèÿ. Èíà÷å Áúëãàðèÿ ìè õà-ðåñâà ìíîãî, êîãàòî ñå êà÷à íà ïëàíèíàè íå âèæäàì õîðà. Íå ìîãà äà êîìåíòè-ðàì òåàòúðà, çàùîòî íèùî íå ñúì ãëå-äàë ­ ñåãà å ëÿòî è íÿìà íèùî çà ãëåäà-íå. Íàâîäíåíèÿòà ìå õâàíàõà íà âðúùà-íå îò ìîðå. Áåøå ìíîãî ñìåøíî. Ñâà-ëèõà íè îò âëàêà ðàíî ñóòðèíòà, çà äàíè èçâîçÿò ñ àâòîáóñè äî äðóã âëàê. Ñà-ìî ÷å àâòîáóñèòå íå äîéäîõà íÿêúäåîêîëî ÷àñ. Íÿìàøå êúäå äà ñå ñêðèåì,áåøå ìíîãî íåëåïî è ëîøî îðãàíèçèðà-íî, íî â òîâà èìàøå íÿêàêúâ ÷àð. Ïî-ñëå äîéäîõà àâòîáóñè, óñïÿõ äà ñè êóïÿòîïëà áàíèöà â Ñâîãå è îòòàì íè êà-÷èõà íà âëàê çà Ñîôèÿ. À âúâ âëàêà õîðà-òà, ñïëîòåíè îò íåùàñòèåòî, ñòàíà-õà ïðèÿòåëè, çàïî÷íàõà äà âàäÿò äðåá-íè ñëàäêè, äà ñå çàïîçíàâàò, êîíòðî-ëüîðúò ñâàëÿøå ìîìè÷åòà îò íàøåòîêóïå. Áåøå ìíîãî êîëîðèòíî.

Âåðà Ãîöåâà: Òîâà å äîáðà ìåòàôî-ðà çà âñè÷êî òóê.

Ãàëèí Ñòîåâ: Äà, òàêà å. È â òîâàèìà íÿêàêúâ ÷àð è òîé ñè ñúùåñòâóâà,äîêàòî íå òðúãíåì äà ïðåäñòàâÿìåñëàäêèòå è êîíòðîëüîðà çà íåùî äðó-ãî. Íàïðèìåð, ÷å òîâà íå å êîíòðîëüîð,à ñóïåðìåí è ÷å íå ñà äðåáíè ñëàäêè, àïåòèôóðè îò íàé-äîáðèòå ôðåíñêè

ËÈ×ÍÎÑÒÈ

37

ñëàäêàðè. Å, òîâà âå÷å íå å âÿðíî. À èíå òðÿáâà äà áúäå òàêîâà.

Âåðà Ãîöåâà: Òîâà è çà òåàòúðà ñåîòíàñÿ...

Ãàëèí Ñòîåâ: Äà, ïðàâà ñè. Ïðåäè,êàòî áÿõ ïî-ìëàä, ìíîãî äúðæàõ äà ñåñúîòíàñÿìå ñ íÿêàêâè åâðîïåéñêè, äà ãèíàðå÷åì, îáðàçöè â òåàòúðà. À òå òàìñå ñúçäàâàò â îïðåäåëåí êîíòåêñò,êîéòî å ìíîãî ðàçëè÷åí îò íàøèÿ. Íèåïðàâèì íåùà, ðîäåíè îò íàøèÿ êîí-òåêñò. È òå íå ìîãàò äà ñå ñúîòíà-ñÿò... íèòî ïúê êîíòåêñòèòå ìîãàò äàñå ñúîòíåñàò. Âúîáùå íå ìîãàò. Òîâàñà ðàçëè÷íè èñòîðèè è íå áè òðÿáâàëîäà ñå ñòåïåíóâàò, à äà ñå ÷åòàò êàòîðàçëè÷íè. Ñëåä òîâà âå÷å ÷îâåê ìîæåäà ñè ðåøè êîé êîíòåêñò ìó å ïî-èí-òåðåñåí â îïðåäåëåí ïåðèîä îò âðåìå.È òóê, è òàì ñå ïðàâÿò ìíîãî ãëóïîñòè.È òóê, è òàì ñå ïðàâÿò è èíòåðåñíèíåùà. Ãëóïîñòèòå ñà âèíàãè ìíîãî ïî-âå÷å.

Âåðà Ãîöåâà:  òîçè ðåä íà ìèñëè êú-äå ñòîè �×àéêà�, êîÿòî íàïðàâè â ÌÃÒ�Çàä êàíàëà�?

Ãàëèí Ñòîåâ: Çàñåäíàëà ìåæäó åòà-æèòå. Àç ìíîãî õàðåñâàì òàçè ðàáîòà,çàùîòî óñïÿõ çàåäíî ñ àêòüîðèòå, êîè-òî âëîæèõà óñèëèÿ, äà áóòíà íåùàòà âïîñîêà, â êîÿòî ìèñëÿ, ÷å íèêîé íå ãè åêàðàë ïðåäè òîâà äà íàñî÷âàò óñèëèÿ.Óñïÿõà äà äîñòèãíàò äî íÿêàêâà çàâúð-øåíà ôîðìà, êîåòî çà áúëãàðñêèÿ òåà-òúð ìè ñå ñòðóâà âàæíî äà ñå îïèòâà-ìå äà ïðàâèì. Äðóã å âúïðîñúò äàëè òî-âà çíà÷è çà íÿêîãî íåùî, îñâåí çà ìåí èàêòüîðèòå. Çàùîòî ïúê, àêî íå çíà÷è,òîãàâà ïðîñòîòî çàêëþ÷åíèå å, ÷å íåêîíòåêñòúò ìè å âèíîâåí, à ÷å àç èìàìïðîáëåì. À àêî àç èìàì ïðîáëåì, ñàìòðÿáâà äà ñè ãî ðåøà.

�Êèñëîðîä� ­ È. Âèðèïàåâ, ðåæ. Ã. Ñòîåâ,Êîìïàíèÿ �Ôðàêöèÿ�, Áðþêñåë, Áåëãèÿ, 2005

Ãàëèí Ñòîåâ: Lifestyle è ìåìîàðè

38

Âåðà Ãîöåâà: À íåçàâèñèìèÿò òåà-òúð èìà ëè øàíñ ó íàñ?

Ãàëèí Ñòîåâ: Íåçàâèñèìèÿò òåàòúðñèãóðíî ùå ñå ñëó÷è â íÿêàêúâ ìîìåíò,íî íå ñúì ñèãóðåí, äîðè è äà ñå ñëó÷è, äà-ëè ùå ïðîìåíè êà÷åñòâåíî êîé çíàå êàê-âî. Îò äðóãà ñòðàíà, çà òîâà ñå ãîâîðèîò åäíà øåïà õîðà, à èçâúí íåÿ íèêîé íåñå èíòåðåñóâà. Òîé è çàòîâà íå ìîæå äàñå ïðèäâèæè ìíîãî íàïðåä, çàùîòî íÿìàîáùåñòâåíà ïîòðåáíîñò îò íåãî. Íå-ùî ïîâå÷å, â ìîìåíòà ìèñëÿ, ÷å ñå íàá-ëþäàâà äâèæåíèå â îáðàòíà ïîñîêà. Åä-íà ìàëêà ïðîñëîéêà îò áúëãàðèòå ëåêî ñåçàìîãíà è òÿ èñêà äâà ïúòè â ìåñåöà äàõîäè íà òåàòúð. Íî èñêà ôîàéåòàòà äàñà ëúñêàâè, äà èìà ïðèëè÷íî áàð÷å â àíò-ðàêòà, äåêîðèòå äà ñà êðàñèâè, àêî ìî-æå ñþæåòúò äà å ïî-ëåê è çàáàâåí... Òî-âà ñà äóìè âêëþ÷èòåëíî è íà äèðåêòîðàíà Íàðîäíèÿ òåàòúð, êîéòî, êàòî âîäèïðåãîâîðè, êàçâà: �Àêî ìîæå äà å êëàñè-÷åñêà êîìåäèÿ, õîðàòà èñêàò äà ñå ñìå-ÿò�. Çíà÷è òîé èñêà äà ïðåäëîæè êà÷å-ñòâåí ïðîäóêò, íî òîçè ïðîäóêò äà ñèîñòàíå â ñôåðàòà íà îáñëóæâàíåòî.Äà îáñëóæè åäèí ñðåäíîñòàòèñòè÷åñêèçðèòåë ñúñ ñðåäíîñòàòèñòè÷åñêè âêóñ.Åñòåñòâåíî, ÷å òîâà å ÷àñò îò çàäúë-æåíèÿòà íà Íàðîäíèÿ òåàòúð. Íî îò-òóê íàòàòúê íèêîé íå å ñêëîíåí äà ïîå-ìà ðèñêîâå â ñõåìàòà íà òàêà íàðå÷å-íèÿ ñóáñèäèðàí òåàòúð è òîãàâà âå÷å åíîðìàëíî äà ñå ïîðîäÿò àëòåðíàòèâíèìåñòà, êúäåòî òîçè ðèñê äà ñå ïîåìà.

Âåðà Ãîöåâà: Êàòî êîå íàïðèìåð?Ãàëèí Ñòîåâ: Àìè íÿìà òàêîâà. Èìà-

øå åäíà èäåÿ, íàðå÷åíà �×åðâåíàòà êú-ùà�, íî èì ñâúðøèõà ïàðèòå. È ïîíåæåíÿìà ïàðè, êàêâî äà ñå ïðîèçâåäå è êàêäà ñå ðèñêóâà?! Ïúðâèÿò äîêóìåíò çà�×åðâåíàòà êúùà� áåøå ïîäïèñàí îòïåò ÷îâåêà. Àç áÿõ åäèíèÿò îò òÿõ.

Äðóãèòå áÿõà Èâàí Ïàíòåëååâ, ÈâàíÊðúñòåâ, Äåñè Ãàâðèëîâà è Öâåòè Éî-ñèôîâà. Ìîæå áè å è øàíñ, ÷å ïàðèòåñâúðøèõà â �×åðâåíàòà êúùà�. Çàùî-òî, àêî ïàðèòå íå áÿõà ñâúðøèëè, òî-âà ùåøå äà ñå ïðåâúðíå íàâÿðíî â íå-ùî, êîåòî ìèíàâà çà àëòåðíàòèâíî ñà-ìî çàùîòî äà ñè àëòåðíàòèâåí, çâó÷èëåêî øèê â ìîìåíòà â Áúëãàðèÿ

Âåðà Ãîöåâà: Îùå ëè çâó÷è øèê?!Ãàëèí Ñòîåâ: Àìè çíàì ëè, ìîæå áè

âå÷å è òîâà íå çâó÷è øèê. Íå çíàì êàê-âî çâó÷è øèê â Áúëãàðèÿ. Òàêà êàòî ãëå-äàì ñðåäíîñòàòèñòè÷åñêèòå ìèíóâà-÷è, ïîíÿêîãà ñè ìèñëÿ, ÷å çà äàìèòå åøèê áÿëà ïðàøêà ñ áÿë ïàíòàëîí ïðè-ìåðíî èëè íåùî ïîäîáíî. Íå çíàì.Íå çíàì êàêâî å øèê. Òàêà èëè èíà÷å ìè-ñëÿ, ÷å �×åðâåíàòà êúùà� áåøå òðúã-íàëà êúì ïîëèòèêà çà åäíî åëèòíî ìÿ-ñòî. Ïúê äà ñè àëòåðíàòèâíî-åëèòíîìÿñòî, òîâà å ìàëêî êàòî äà ñè lifestyle-ñïèñàíèå. Õåì ñè àëòåðíàòèâíî, õåì ñèìíîãî ñêúïî. Íåùî íå å êàêòî òðÿáâà.Îò äðóãà ñòðàíà, â äíåøíàòà ñèòóà-öèÿ äà óñïååø äà ñúçäàäåø ìÿñòî è äàãî óïðàâëÿâàø å ìíîãî òðóäíî. Èçèñê-âàò ñå ñòðàøíî ìíîãî óñèëèÿ äà ñå ïðå-áîðèø ñ èíñòèòóöèèòå.

Âåðà Ãîöåâà: Ïîíÿêîãà lifestyle-ñïè-ñàíèÿòà, îñâåí ÷å ïðåòåíäèðàò äà ñààëòåðíàòèâà, ñúçäàâàò è äîñòà åâòè-íà ìîäà... Âñå ïàê �×åðâåíàòà êúùà�, íå-çàâèñèìî êàê ñå ïðîìåíÿ, ñå ïðåâúðíàâúâ âàæåí ôàêòîð òóê. È å õóáàâî äàïðîäúëæè äà ñúùåñòâóâà. À �Ñôóìàòî�êúäå ãî ïîñòàâÿø? Ñúñ ñâîáîäíàòà ñèñöåíà è ìàëêèÿ ñåçîí.

Ãàëèí Ñòîåâ: �Ñôóìàòî� íèêîãà íåñà èñêàëè äà ñà lifestyle-ñïèñàíèå. Òå ïðî-äúëæàâàò äà ñå äúðæàò êàòî �ñàìèç-äàò�, â êîåòî èìà ÷àð. Ïî âðåìå íà òî-çè ìàëúê ñåçîí ïóñêàò âñåêè äà áåç÷èí-

ËÈ×ÍÎÑÒÈ

39

ñòâà êàêòî èñêà, êîåòî å õóáàâî. Âúî-áùå óñïÿâàò äà áàëàíñèðàò. Íà ìåí ìèõàðåñâà èäåÿòà, ÷å ñâîáîäíîòî ïðîñò-ðàíñòâî íå å ïðèîðèòåò èëè çàïàçåíàìàðêà íà îïðåäåëåíî ìÿñòî, à ñå ìåñòè.Ùå áúäà ìíîãî ùàñòëèâ, êîãàòî ñåñòèãíå äî òîâà: Íàðîäíèÿò òåàòúð äàîòâàðÿ âðàòè çà äâå ñåäìèöèè è äà ïó-ñêà âñè÷êè òåàòðàëè äà áåç÷èíñòâàòâúòðå. Ìèñëÿ, ÷å òîâà íÿìà äà ñòàíå,íî èäåÿòà å äîáðà. À è òîâà áè ãî ïðå-âúðíàëî â åäèí íàèñòèíà íàðîäåí òåà-òúð. Èíà÷å ïðîäúëæàâàì äà òâúðäÿ, ÷åÌàðãàðèòà Ìëàäåíîâà è Èâàí Äîá÷åâ ñàåäèíñòâåíèòå õîðà, êîèòî óñïÿõà äàíàïðàâÿò òåàòúð ñëåä äåìîêðàòè÷íè-òå ïðîìåíè. Íèêîé äðóã íå å óñïÿë äàíàïðàâè òàêîâà íåùî.

Âåðà Ãîöåâà: Ïðåïîäàâàø â ÍÀÒÔÈÇ.Ãàëèí Ñòîåâ: Äà. Çàïî÷íàõ äà ïðå-

ïîäàâàì ìèíàëàòà ãîäèíà íà äâàìà ðå-æèñüoðè è àêî èìà íÿêàêúâ ñìèñúë çà ìåíâ áëèçêî áúäåùå, òî áèõ âëîæèë ïîâå÷åóñèëèÿ â òîâà. Ò.å. â îïèòà çà ñðåùà ñìëàäèòå ïðàêòèöè, îòêîëêîòî â óñè-ëèÿ äà èçâàæäàì íÿêàêâà ïðîäóêöèÿ. Òî-âà ìè ñå ñòðóâà ìíîãî ïî-ñìèñëåíî è ìè-ñëÿ, ÷å áè äîâåëî äî íÿêàêúâ ðåçóëòàò.È å íåùî, â êîåòî ñè ñòðóâà äà èíâå-ñòèðàø âðåìå è óñèëèÿ.

Âåðà Ãîöåâà: À áè ëè íàïðàâèë íåùîçà äåöà?

Ãàëèí Ñòîåâ: Ìíîãî èñêàì, íî ìèñëÿ,÷å íå ìîãà. Íÿìàì êà÷åñòâà çà òàêîâàíåùî. Òî å ìíîãî ñïåöèôè÷íî. Îò äåò-ñêà ïóáëèêà ìå å ñòðàõ. ×óâñòâàì ñå ïî-àäåêâàòåí, êàòî ðàáîòÿ ñúñ ñòóäåíòèîò ÍÀÒÔÈÇ, êîèòî ñà ïî-ìëàäè îòìåí, íî ñ êîèòî ìîãà äà îñúùåñòâÿ êîí-òàêò. Äîêàòî ñ äåöà å ìíîãî ïî-ðàç-ëè÷íî. Èìàõ òàêèâà èäåè ïðåäè ãîäèíè,êîãàòî ñå çàïîçíàõ ñ äåöà îò äîì çà ñè-ðàöè â Ðîäîïèòå. Ñïîìíÿì ñè, ÷å îòè-

äîõ äà ãè âèäÿ íà åäíà Êîëåäà è çàâàðèõó÷èëèùåòî ñ îòâîðåíè âðàòè. Èìàøåïå÷àëåí âÿòúð, êîéòî äóõàøå ïðåç êî-ðèäîðèòå, è åäíè ìðúñíè, ñîïîëèâè äå-öà, êîèòî ñåäÿõà ïðåä åäèí òåëåâèçîðâ åäíà ìíîãî ñòóäåíà ñòàÿ è ãëåäàõà�Äúðçîñò è êðàñîòà� èëè íåùî òàêî-âà. À áåøå Êîëåäà! Àç îòèäîõ è èçìúê-íàõ âúçïèòàòåëêàòà èì îò íåéíàòàñòàè÷êà è ñå îêàçà, ÷å òÿ ñâèðè íà àêîð-äåîí. Çàòâîðèõìå ñå â çàìðúçíàëàòàñòàÿ. Ñïðÿõìå �Äúðçîñò è êðàñîòà� èàç ãè êàðàõ äà ïåÿò êîëåäíè ïåñíè. Îêà-çà ñå, ÷å òå íå çíàÿò íèòî åäíà. Çàïî÷-íàõìå äà ó÷èì êîëåäíè ïåñíè è òàêà ïðå-êàðàõ ïðàçíèêà. Òîâà å åäíà îò íàé-õó-áàâèòå Êîëåäè, êîèòî ñúì èìàë.

Âåðà Ãîöåâà: Ïîñòàâÿë ñè âñÿêàêâèæàíðîâå, âúïðåêè ÷å ñòàâà âñå ïî-òðóäíî òå äà áúäàò ðàçëè÷åíè.

Ãàëèí Ñòîåâ: Ìèñëÿ, ÷å ñåãà ñìå âìîìåíò, â êîéòî âñè÷êî å âúçìîæíî.Ñòðóâà ìè ñå, ÷å äîðè ìíîãî ñêîðî ó çðè-òåëÿ ùå ñå ïîÿâè íåîáõîäèìîñòòà çà÷èñò æàíð. Ñàìî ÷å è â òîâà ùå ñå èç-äúíèì, çàùîòî àç íå çíàì íàïðèìåð êîéìîæå äà ïðîèçâåäå ÷èñò ïñèõîëîãè÷å-ñêè òåàòúð ó íàñ, èëè êîìåäèÿ. Íèå ïúð-âî íå ñìå îáó÷àâàíè òàêà. Íå çíàåì êàêäà ïðàâèì ÷èñò æàíð, íî êàêòî ñè ãî-âîðèì êîëêî òîâà å íåâúçìîæíî, àíãëè-÷àíèòå íàïðèìåð ïðîèçâåæäàò ÷èñòïñèõîëîãè÷åñêè òåàòúð. Ðóñíàöèòå ñú-ùî. Àíãëè÷àíèòå íå ïóñêàò ìíîãî ÷óæ-äåíöè äà èì ñå áúðêàò â ïðàâåíåòî íàòåàòúð âúòðå íà Îñòðîâà. Ïî òîçèíà÷èí çàïàçâàò ÷èñòèÿ ñè àíãëèéñêèñòèë è ãî ïðàâÿò äîáðå. È êîãàòî âè-äèø åäíà íàèñòèíà äîáðå íàïðàâåíàïñèõîëîãè÷åñêà äðàìà, èçïèòâàø îã-ðîìíî óäîâîëñòâèå. Òóê íÿìà êîé äà ÿíàïðàâè. Íÿìà è êîé äà ÿ èçèãðàå. À ìè-ñëÿ, ÷å õîðàòà èìàò íåîáõîäèìîñò îò

Ãàëèí Ñòîåâ: Lifestyle è ìåìîàðè

40

÷èñò ïñèõîëîãè÷åñêè òåàòúð ­ ñ ìàñà,ñ õîðà, êîèòî ñè ãîâîðÿò, è äà å ñïî-êîéíî. Ìîòèâàöèÿòà ìè çà �×àéêà� áå-øå è òàçè. Íî òîâà ñå ïðàâè ìíîãîòðóäíî. Èíà÷å íÿìà óñòàíîâåíè ïðàâè-ëà è ìîæå ìíîãî äà ñå ñïåêóëèðà. Òàêàìîæå íåùî, êîåòî å ìíîãî íåêà÷åñò-âåíî, äà ìèíàâà çà êà÷åñòâåíî. Äà ñå èã-ðàå ñ ïîíÿòèÿòà. Ìèñëÿ, ÷å â ïîñëåä-íèòå ïåòíàéñåò ãîäèíè áúëãàðñêèÿòòåàòúð ñå çàíèìàâàøå ìíîãî ñ òîâà.À òî óìîðÿâà. Ìåí ëè÷íî ìíîãî ìå èç-ìîðè. Ñåãà èç÷àêâàì. Íî òàêà èëè èíà-÷å â ìîìåíòà âñè÷êî å âúçìîæíî. Âêëþ-÷èòåëíî è ñòðàøíè ãëóïîñòè äà âúð-âÿò ìíîãî óñïåøíî. Íî ÿâíî òîâà å âðåäà íà íåùàòà.

Âåðà Ãîöåâà:  òåçè ïåòíàéñåò ãî-äèíè íÿìà è ðåàëíà îöåíêà íà íåùàòà,êîèòî ñå ñëó÷âàò. Òîâà å ÷àñò îò ïðîá-ëåìà.

Ãàëèí Ñòîåâ: Äà. Ñåùàì ñå, ÷å ñêî-ðî ñ Èâàí Êðúñòåâ ñè ãîâîðèõìå çà òî-âà è òîé êàçà, ÷å àêî ïðåç òåçè ïîñëåä-íè 15 ãîäèíè ñå å ñëó÷èëî íåùî, êîåòîáè îñòàíàëî çà ïîêîëåíèÿòà, òî íÿìàäà å íèòî îò îáëàñòòà íà êèíîòî, íè-òî íà òåàòúðà, íèòî íà âèçóàëíîòî èç-êóñòâî èëè ëèòåðàòóðàòà, à ùå ñà ìå-ìîàðè. Çàùîòî 90-òå ãîäèíè ñà ìíîãîèíòåðåñíè. Àêî ñå îïèòàì äà ïîäðåäÿíåùàòà, âèæäàì, ÷å èìà íÿêàêâà øèçîô-ðåíèÿ â öÿëîòî. Ìèíàõìå ïðåç òîëêîâàìíîãî íåùà. Íåùà, êîèòî åäíî ñ åäíî

íà ïðúâ ïîãëåä íå ñèïàñâàò. À âñúùíîñòñà ñâúðçàíè îò åäíàëèíèÿ ïî ïðîñòàòàïðè÷èíà, ÷å åäèí ÷îâåêèëè ãðóïà õîðà ïðåìè-íàâàò ïðåç òÿõ. Èëèöÿëî åäíî îáùåñòâî.Òîâà å ìíîãî íàñèòåí,ìíîãî èíòåðåñåí ïå-ðèîä. È êàêâî òî÷íîñòàíà, íèêîé íå çíàå.Ìîæå áè ùå äîéäåâðåìå, â êîåòî ùåòðÿáâà äà ñå ñðàâíÿòíÿêîëêî âåðñèè... Òîâàå ïðîöåñ íà âèäîèçìå-íÿíå è âúïðîñúò å êîéóñïÿâà äà ðåãèñòðèðàñúùíîñòíèòå ïðîìå-íè. Êîëêî äúëáîêî ìî-æå äà íàïðàâè òàçè ðå-ãèñòðàöèÿ. Íèå ìíîãîåïèäåðìàëíî ÿ êàðàìåòóê. Âñå îùå ñå ïëúç-ãàìå ïî ëóñòðîòî...

Ôîò

îãðà

ô È

âî Õ

àäæ

èìèø

åâ

�×àéêà� ­ À. Ï. ×åõîâ, ðåæ. Ã. Ñòîåâ, ÌÃÒ �Çàä êàíàëà�, 2004/05

ËÈ×ÍÎÑÒÈ

271

ÈÂÎ ÄÈÌ÷ÅÂ:ÑÒÀÐÀß ÑÅ ÄÀ ÁÚÄÀ  ÄÂÈÆÅÍÈÅ

ÈÍÒÅÐÂÞ ÍÀ ÀÍÈ ÂÀÑÅÂÀ

Àíè Âàñåâà: Ìèñëèòå ëè, ÷å â ìîìåí-òà â Áúëãàðèÿ èìà ïóáëèêà çà ôèçè÷å-ñêè òåàòúð?

Èâî Äèì÷åâ: Àêî ñåòèâàòà íà åäíàïóáëèêà ñà äîñòàòú÷íî ÷óâñòâèòåëíè,â òàêúâ ñëó÷àé áè òðÿáâàëî äà èìà äî-ñòàòú÷íî ìÿñòî çà âñÿêàêúâ âèä òåà-òúð, à îùå ïîâå÷å ­ ôèçè÷åñêè, êúäå-òî èìåííî ñåòèâàòà íà çðèòåëÿ ñà ïîäîáñòðåë, ìíîãî ïîâå÷å îòêîëêîòî èí-òåëåêòà ìó. Òàêà ñòîÿò íåùàòà ïîïðèíöèï. Ìîèòå ñêðîìíè, íî äîñòà-òú÷íè íàáëþäåíèÿ âúðõó áúëãàðñêèÿ íèìëàä çðèòåë ïîêàçâàò, ÷å òîé å ëåêî íå-çàäîâîëåí, à äîñêîðî è ïî÷òè ëèøåí îòïîäîáíè äðàçíèòåëè.

Àíè Âàñåâà: Èçãëåæäà ëè âè âúçìîæ-íî ó áúëãàðñêàòà ïóáëèêà ïîñòåïåííîäà ñå ñúçäàäàò ñåòèâà çà òàêúâ òèïòåàòúð?

Èâî Äèì÷åâ: Ñåòèâàòà íà çðèòåëÿñà íàëèöå, òîâà, îò êîåòî ñúì óáåäåí,÷å èìà íóæäà, å äà ñå ïðàâÿò ïîâå÷å àð-òèñòè÷íè è îáðàçîâàòåëíè ïîñòúïëå-íèÿ â òàêàâà ïîñîêà. Çà ñúæàëåíèå âñïåöèàëèçèðàíèòå ìåñòà çà ïîäãîòîâ-êà íà àêòüîðè èëè òàíöüîðè íÿìà äî-ñòàòú÷íè àäåêâàòíè, èëè ïî-òî÷íî êà-çàíî, äîñòàòú÷íî îáðàçîâàíè ïðåïîäà-âàòåëè, êîèòî ïðàêòè÷åñêè äà ðàçâè-âàò óìåíèÿòà íà çàèíòåðåñîâàíèòåèëè äà ïðîâîêèðàò ïîäîáíî ìèñëåíå èèíòåðåñ êúì ïî-äðóã òèï ðàáîòà, íå-çàâèñèìî äàëè â ïî-òåëåñíà èëè â ïî-

êîíöåïòóàëíà ïîñîêà. Ìåæäó äðóãîòîìèñëÿ, ÷å â ÍÀÒÔÈÇ å âðåìå äà ïðîóìå-ÿò, ÷å å íåäîïóñòèìî â ÕÕI âåê äà èìàñàìî åäèí åòàëîí çà òåàòúð, êàêúâòîè äà å òîé.

Àíè Âàñåâà: Çà ÿïîíñêèÿ òàíö �áó-òî� êàòî ÷å ëè íÿìà äåôèíèöèÿ. Êàêâîå çà âàñ �áóòî�?

Èâî Äèì÷åâ: Ñòðàííî å, ÷å âèíàãèêîãàòî ìå ïèòàò çà ðàáîòàòà ìè, ñòà-âà âúïðîñ çà áóòî. Èñòèíàòà å, ÷å àçñúì ó÷èë áóòî ïðàêòè÷åñêè ñàìî òðèñåäìèöè, ïðåäè ÷åòèðè ãîäèíè âúâÔðàíöèÿ. Òîâà, êîåòî ïðàâÿ â ïîñòà-íîâêèòå ñè, èëè ïî-ñêîðî ïîäõîäúò ìèêúì òÿëîòî, íå ìîæå äà áúäå îïðåäå-ëåí êàòî �áóòî�. Ïî-ñêîðî å ñúâêóï-íîñò îò íÿêîëêî íåùà: îïðåäåëåíà ôè-

Èâî Äèì÷åâ

272

çè÷åñêà êóëòóðà ïëþñ ïðèðîäíèòå ìèïñèõîôèçèîëîãè÷åñêè äàäåíîñòè èëèëèïñè, ïëþñ ìåíÿùè ñå ñ âðåìåòî åñòå-òè÷åñêè ïðåäïî÷èòàíèÿ, ïëþñ ÷èñòà-òà ñëó÷àéíîñò, íà êîÿòî ìíîãî äúðæàâ ðàáîòàòà ñè... À ñïåöèàëíî îò �áóòî�ñúì ñå èíòåðåñóâàë, çàùîòî òîâà å åä-íà îò òåõíèêèòå, ÷ðåç êîèòî ÷îâåê ìî-æå äà ñòàíå ìàëêî ïî-áëèçúê ñ òÿëîòîñè, äà óìåå äà ãî ñëóøà. Òî ­ òÿëîòî íè,ïî÷òè âèíàãè çíàå ìíîãî ïîâå÷å îòíàñ... Ïîíÿêîãà ñè ìèñëÿ, ÷å äîáðîòî�áóòî� å âñúùíîñò åäíà àêòèâíà åñòå-òèçèðàíà ìåäèòàöèÿ, äðóã ïúò ñè ìè-ñëÿ, ÷å îñâåí âèä àêòüîðñêî ìàéñòîð-ñòâî íà áèîëîãè÷íî íèâî, �áóòî� å è�áàáà, áîëíà îò Ïàðêèíñîí�, �áóòî� ñúìàç íà áóòèëêà âîäêà.

Àêî èñêàõ äà íàïðàâÿ áóòî-òàíö,ùÿõ äà íàðåêà ñâîÿ ñïåêòàêúë �ËèëèÕåíäåë� ­ áóòî-ñïåêòàêúë, íî ñúì ãî íà-ðåêúë ôèçè÷åñêè ïúðôîðìàíñ. Ïúðôîð-ìàíñ, çàùîòî òàçè äóìà ìè õàðåñâàìíîãî ïîâå÷å îò òåàòúð, â íåÿ ñå ÷óâ-ñòâàì ìíîãî ïî-ñâîáîäåí îò ðàçíè òå-àòðàëíè ïðåäðàçñúäúöè.

Àíè Âàñåâà: Êàêâî å îòíîøåíèåòîâè êúì òÿëîòî? Êàê ñå îòíàñÿòå êúìíåãî? Êàê ðàáîòèòå ñ íåãî?

Èâî Äèì÷åâ: Îòíîøåíèåòî ìè êúìòÿëîòî ìè íàèñòèíà å ìíîãî ñïåöèàë-íî... Âúâ ôèçè÷åñêà ôîðìà îñíîâíî ñåïîääúðæàì ñ éîãà. Ñòàðàÿ ñå äà áúäà âäâèæåíèå êîëêîòî ñå ìîæå ïîâå÷å, êîå-òî íå ìè å îñîáåíî òðóäíî, èìàéêèïðåäâèä íåâðîòè÷íàòà ñè ïðèðîäà.

Àíè Âàñåâà: Òúðñèòå ëè êðàéíîòî âðàáîòàòà ñè?

Èâî Äèì÷åâ: Êðàéíîñòòà ìå èíòå-ðåñóâà äîòîëêîâà, äîêîëêîòî èìàò îá-ùî ñ ïðåìèíàâàíåòî íà ãðàíèöè. Òîâàïðåìèíàâàíå ìîæå äà å äîñòà ðèñêîâà-íî, ðàçáèðà ñå, äîðè ôàòàëíî ïîíÿêîãà.

 íÿêîè ñëó÷àè îáà÷å ìîæå äà âîäè äîíóæíîòî ïîíÿêîãà îòìåñòâàíå èëèðàçìåñòâàíå. Ìèñëÿ, ÷å èçêóñòâîòî äà-âà ÷óäåñíà âúçìîæíîñò äà ñå áîðàâèïî÷òè áåçíàêàçàíî ñ ìíîãî è ðàçëè÷íèãðàíèöè è â òîâà å åäíî îò îñíîâíèòåìó ïðåäèìñòâà ïðåä îñòàíàëèòå ÷î-âåøêè äåéíîñòè. Çíàì, ÷å ìíîãî õîðàìå îïðåäåëÿò êàòî åêñòðåìèñò. Íèòîìîãà íàïúëíî äà ñå ñúãëàñÿ, íèòî ìîãàäà ãî îòðåêà.  ïîâå÷åòî ñëó÷àè åâúïðîñ íà äóìè÷êè. Ïðåäïîëàãàì, ìîÿòòàêà íàðå÷åí åêñòðåìèçúì å ñúùî íÿ-êàêâà êîìïåíñàòîðíà ðåàêöèÿ, â ñìèñúë÷å àêî íà áúëãàðñêàòà àðòñöåíà èìàøåäîñòàòú÷íî åêñòðåìèñòè, àç ìîæå áèíàèñòèíà ùÿõ äà ñúì ïî-ìåê. Íî íàè-ñòèíà ñå âúçõèùàâàì íà àðòèñòèòå,êîèòî ñà êàòåãîðè÷íè â èçêàçà ñè, íå-çàâèñèìî îò åñòåòèêàòà, êîÿòî èçïî-âÿäâàò.

Àíè Âàñåâà: Êàê ïðîòå÷å ñðåùàòàâè ñúñ ñëîâîòî ïî âðåìå íà ðàáîòàòàâúðõó �Ïñèõîçà 4:48� îò Ñàðà Êåéí â ïî-ñòàíîâêàòà íà Äåñèñëàâà Øïàòîâà,êúäåòî èãðàåòå çàåäíî ñ àêòðèñàòàÑíåæèíà Ïåòðîâà?

Èâî Äèì÷åâ: Íå çíàì äàëè õîðàòàèìàò ïðåäñòàâà êàêâî å �Ïñèõîçà 4:48�íà Ñàðà Êåéí, íî ñ äâå äóìè òîâà å åäèíòåêñò, èçïúëíåí ñ ïðåêîìåðíî êîëè÷å-ñòâî áîëêà è ïî÷òè ôàðñîâ ïåñèìèçúì.×åë ñúì, ÷å íÿêîè ãî ñìÿòàò äîðè çàïî÷òè íåâúçìîæåí çà óñïåøíî ïîñòà-âÿíå èëè èçïúëíåíèå. Çà ùàñòèå ñ ÄåñèØïàòîâà è Ñíåæèíà Ïåòðîâà èìàõìåäîñòàòú÷íî âðåìå, çà äà îïèòàìå ìíî-ãî è ðàçëè÷íè îòïðàâíè òî÷êè êúì òà-çè ñàìîóáèéñòâåíà, íî ïî îñîáåí íà÷èíêðàñèâà, ïñèõîïàòîëîãè÷íà êàøà îò äó-ìè, è òîâà áåøå âàæíî. Îêàçà ñå, ÷åòåêñòúò íà �Ïñèõîçà 4:48� íå ïîçâîëÿ-âà äà ïðàâèø êàêâîòî ñè èñêàø ñ íåãî,

ÒÀÍÖÎÂ ÒÅÀÒÚÐ

273

äà ãî ðàçèãðàâàø, èëè ïúê äà õèòðóâàø.Ñàðà Êåéí å óñïÿëà äà ãî íàïèøå òîë-êîâà äèâî, ÷å êàêâàòî è äà å óäîáíà àð-òèñòè÷íà õâàòêà èçäúðæà ñúâñåìêðàòêî è ïîñëåäñòâèÿòà ñà íåãàòèâ-íè è çà ïèåñàòà, è çà èãðàåùèÿ. Ìèñëÿ,÷å àêî åäèí àêòüîð ðåøè äà âçåìå íà100% ïðèñúðöå òåêñòà íà �Ïñèõî-çà 4:48�, èìà ãîëÿìà âåðîÿòíîñò äà ñåïî÷óâñòâà äîñòà íåêîìôîðòíî â åäèíîïðåäåëåí ìîìåíò îò ïðîöåñà íà ðàáî-òà, à ðåçóëòàòúò äà áúäå åäíà ñòðàø-íà è íåðàçáèðàåìà ìåëîäðàìà. Àêî ïúêðåøè äà íå ãî âçèìà ïðèñúðöå è äà ñåäèñòàíöèðà îò íåãî, îïàñíîñòòà òåê-ñòúò âúîáùå äà íå ïðîçâó÷è å ãîëÿìà,ïðåâðúùàéêè ñå â åäèí áåçêðàåí è ïðå-òåíöèîçåí ïîòîê îò äóìè, êîéòî çðè-òåëÿò ìîæå äà îòêàæå äà ñëåäè ñëåäïåòàòà ìèíóòà.  íàøèÿ îïèò áè ìîã-ëî äà ñå îòêðèå ïî-ñêîðî íåùî êàòîåìîöèîíàëíà äèñòàíöèÿ, äîñòàòú÷íîôëåêñèáèëíà, çà äà ìîæå äà ñå äâèæè èâ äâåòå ïîñîêè. Ñòóäåíà, íî îðãàíè÷-íà äèñòàíöèÿ îò òåêñòà å ñúùî âúç-ìîæíà è ÷óäåñåí ïðèìåð çà òîâà â ñïåê-òàêúëà å ñöåíàòà ñ èçáðîÿâàíåòî íà ëå-êàðñòâàòà. Òàì äèñòàíöèÿòà ìåæäóèçïúëíèòåëèòå (äâå äåâåòãîäèøíè äå-öà) è íàó÷íèÿ ìåäèöèíñêè òåêñò å òîë-êîâà ãîëÿìà, ÷å ñå ïðåâðúùà â äîêóìåí-òàëåí ñþððåàëèçúì, îò êîéòî òåàòú-ðúò âèíàãè èìà ãîëÿìà ïîëçà. Ìèñëÿ, ÷åáëàãîäàðåíèå íà äîñòàòú÷íîòî âðåìå,êîåòî èìàõìå, íà òúðïåíèåòî è äîâå-ðèåòî, êîåòî ïðîÿâèõìå âñè÷êè åäèíêúì äðóã â ïî-ãàäíè÷êèòå ìîìåíòè, ñåïîëó÷è íåùî, â êîåòî àç ëè÷íî ñúì ìíî-ãî áëàãîäàðåí, ÷å ó÷àñòâàì, çàùîòî ãîíàìèðàì çà ìíîãî êðàñèâî, íî ñúùî òà-êà è óæàñíî òðóäíî.

Èâî Äèì÷åâ â �Lili Handel ­ êðúâ, ïîåçèÿè ìóçèêà îò áóäîàðà íà áÿëàòà êóðâà�,

Öåíòúð çà êóëòóðà è äåáàò�×åðâåíàòà êúùà�, 2004/05

Èâî Äèì÷åâ. Ñòàðàÿ ñå äà áúäà â äâèæåíèå

295

ÄÈÑÊÓÑÈß:ÊÎÅ Å ÀÊÒÓÀËÍÎ Â ÑÚÂÐÅÌÅÍÍÈß ÒÅÀÒÚÐ?

Àñåí Òåðçèåâ: Áëàãîäàðÿ âè ìíîãî, ÷åñå îòçîâàõòå íà íàøàòà ïîêàíà äà äè-ñêóòèðàìå àêòóàëíîñòòà â áúëãàðñêèÿ,à è âúîáùå â ñúâðåìåííèÿ òåàòúð. Ùå çà-ïî÷íåì ñ Íèêîëàé Éîðäàíîâ, êîéòî ïî-æåëà äà êàæå íÿêîëêî âñòúïèòåëíè äóìè.

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: Ñïîðåä ìåí íà-èñòèíà èìà íÿêàêúâ ïðîáëåì è íåÿñíî-òà îêîëî ò.íàð. �àêòóàëíîñò� â ñúâðå-ìåííèÿ òåàòúð. Èëè ïîíå ãîëÿìà ÷àñòîò õîðàòà, êîèòî õîäÿò íà òåàòúðñïîäåëÿò, ÷å ãëåäàò íåùà, êîèòî íå ñààêòóàëíè. Íà ìåí ñúùî ÷åñòî ìè ñåñòðóâà, ÷å ãëåäàì íåàêòóàëíè íåùà ïîíàøèòå òåàòðàëíè ñöåíè. Íî âñúù-íîñò êîå å àêòóàëíîòî è êàê äà ãî ðàç-áèðàìå? Ïðåäè ïðîìåíèòå â Áúëãàðèÿ,à è ïðåäïîëàãàì è â öÿëà Èçòî÷íà Åâ-ðîïà, ñå áåøå îôîðìèðàëà ïðåäñòàâà-òà, ÷å âñåêè åäèí ñïåêòàêúë èëè òåêñòçà òåàòúð, êîéòî íàìåêâà íåùî çà ðå-àëíîñòòà, çà æèâèÿ æèâîò, ñúäúðæà âñåáå ñè àêòóàëíè èíòóèöèè, îòïðàâÿâúïðîñè êúì îáùåñòâîòî è ò.í. Äàëèòîâà å áèëî âèíàãè �àêòóàëíî�, íå ñúìñúâñåì óáåäåí; ïî-ñêîðî ìèñëÿ, ÷å å ñòà-âàëî âúïðîñ çà àëåãîðè÷íîñò, êîÿòîòåêñòîâåòå çà òåàòúð è ñïåêòàêëè-òå ñà ïðåñëåäâàëè íà âñÿêà öåíà (ãîâî-ðÿ íàé-âå÷å çà âðåìåòî íà êúñíèÿ ñîöè-

àëèçúì). Íî ôàêò å, ÷å àâòîðèòå ñà ïè-øåëè òàêà, è å ôàêò, ÷å ñïåêòàêëèòå,êîèòî ñìå ãëåäàëè, ñìå âúçïðèåìàëè ïîòîçè íà÷èí. Îïòèìèñòè÷íèÿò ïîãëåäáè êàçàë, ÷å òàêà õîðàòà îò òåàòúðàñà ñå áîðèëè ñðåùó ñèñòåìàòà. Ïåñè-ìèñòè÷íèÿò ïîãëåä îáà÷å áè òâúðäÿë,÷å ïî òîçè íà÷èí àâòîðèòå è ðåæèñüî-ðèòå ñà æåëàåëè õåì äà ñå õàðåñàò íàøèðîêàòà ïóáëèêà, õåì íà óïðàâëÿâàùè-òå, çàùîòî îïèòàìå ëè ñå äà äåøèô-ðèðàìå äîêðàé àëåãîðèèòå è íàìåöèòå,òå òâúðäå ÷åñòî ñå îêàçâàò äâóñìè-ñëåíè è íåÿñíè. Âñå åäíî, òîâà å ìèíà-ëî, íî êàòî ÷å ëè ñëåä ïðîìåíèòå ïðeç90-òå, à è äíåñ, èçâåäíúæ çåéíà íÿêàê-âà ïðîïàñò ìåæäó àêòóàëíîñòòà è òå-àòðàëíèÿ åçèê, çàùîòî ñòàðèòå ìåõà-íèçìè âå÷å íå ðàáîòåõà. Çíàåì ëè äîêàêâà ñòåïåí è çàùî òåàòúðúò âúëíó-âà õîðàòà äíåñ? Èñêà ìè ñå äà ïîãîâî-ðèì çà òîâà. Êàê âèå êàòî õîðà îò ðàç-ëè÷íè òåàòðàëíè ïðîôåñèè âúçïðèåìà-òå ïîíÿòèåòî àêòóàëíîñò?

Àñåí Òåðçèåâ: Áèõòå ìîãëè äà ïîñî-÷èòå è ïðèìåðè, àêî íå îò âàøè ñîá-ñòâåíè ðàáîòè, òî ïîíå îò íåùà, êîè-òî ñòå ãëåäàëè íàñêîðî è êîèòî ñà âèñå ñòîðèëè àêòóàëíè è ñà âè äîïàäíàëèèìåííî ïî òàçè ïðè÷èíà.

Âîäåùè: Àñåí Òåðçèåâ, Íèêîëàé ÉîðäàíîâÓ÷àñòíèöè: Ñíåæèíà Ïåòðîâà (àêòðèñà), Åëåíà Ïàíàéîòîâà (ðåæèñüîð),

Ìàðèíà Ðàé÷èíîâà (ñöåíîãðàô), Êàìåëèÿ Íèêîëîâà (òåàòðîâåä), Ïëàìåí Äîéíîâ(äðàìàòóðã)

296

Ìàðèíà Ðàé÷èíîâà: Çà ìåí êàòîñöåíîãðàô àêòóàëíîòî â ñúâðåìåííèÿòåàòúð ñå ñëó÷âà ïîâå÷å â îáëàñòòàíà ôîðìàòà. Òîâà, êîåòî ãëåäàõ íàïî-ñëåäúê è êîåòî ìè íàïðàâè âïå÷àòëå-íèå, å íàé-íîâèÿò ñïåêòàêúë íà Ñèðêäüî Ñîëåé �Êà� ­ ìíîãî ìîùíà âèçèÿ,êîÿòî ïðîìåíÿ ïðåäñòàâàòà çà æèâèÿñïåêòàêúë. Ñèðê äþ Ñîëåé íå å ïðîñòîòåàòðàëíà ôîðìàöèÿ, ïî-ñêîðî òîâàå åäíà îãðîìíà èíäóñòðèÿ, êîÿòî áî-ðàâè ñúñ ñòðàøíî ìíîãî ñðåäñòâà ­îò ìóëòèìåäèÿ è ñïèðàùèòå äúõà âúç-ìîæíîñòè íà èíòåðàêòèâíàòà äèãè-òàëíà ïðîæåêöèÿ, îñâåòëåíèåòî, ñöå-íè÷íàòà òåõíèêà, äî ðèñêîâè àêðîáà-òè÷íè íîìåðà èëè ñðåäñòâà îò ïëî-ùàäíèÿ òåàòúð, çàëàãàùè åäèíñòâå-íî íà àêòüîðà è âúîáðàæåíèåòî íàçðèòåëÿ. Ðåçóëòàòúò å çàøåìåòÿâà-ùî ñèëíà êîìáèíàöèÿ îò ïîïóëÿðíàêóëòóðà, ïîõâàòè îò òðàäèöèÿòà íàôðåíñêèÿ öèðêîâ òåàòúð, îðèãèíàëíàõîðåîãðàôèÿ, âåëèêîëåïíà âèçèÿ è çâóê.Ïðåç öÿëîòî âðåìå ïðåäñòàâëåíèåòîáàëàíñèðà íà ðúáà ìåæäó ïîïêóëòóðà-òà è åäèí èçêëþ÷èòåëíî ðàôèíèðàíìàéñòîðñêè òåàòðàëåí åçèê. Ñïåêòà-êúëúò äåéñòâà íà íàé-ðàçëè÷íè êóë-òóðíè íèâà, ãðàáâà è äúðæè âíèìàíèå-òî íà ïóáëèêàòà êàòî ôèëìîâà ñó-ïåðïðîäóêöèÿ, íî ïðåæèâÿâàíåòî åìíîãî ïî-ñèëíî, çàùîòî âñè÷êî ñåñëó÷âà íà æèâî. Ðåæèñüîð íà ñïåêòà-êúëà å êàíàäåöúò Ðîáåð Ëüîïàæ, åäíàîò íàé-òàëàíòëèâèòå ôèãóðè â ñúâ-ðåìåííèÿ òåàòúð, ñ÷èòàí çà ãåíèé çà-ðàäè óìåíèåòî ñè äà ïðåâåæäà áàíàë-íèòå çíàöè íà ïîïóëÿðíàòà êóëòóðà âìàãè÷åñêà òåàòðàëíà âèçèÿ. Ìåæäóäðóãîòî èçâåñòíî å, ÷å êàðèåðàòà ìóïðåäñòàâëÿâà åäíî íåïðåêúñíàòî äâè-æåíèå ìåæäó òåàòúðà è êèíîòî.

Åäíî îò ïðåäñòàâëåíèÿòà, êîèòîãëåäàõ ïðåç òàçè ïðîëåò â Ëîíäîí, áå-øå ñèòóèðàíî â äîñòà íåîáè÷àéíà ñðå-äà. �Òðîïèêàíà� ­ êîïðîäóêöèÿ íà ãðó-ïàòà Øúíò è íà Íàöèîíàëíèÿ òåàòúðáåøå åäíî ïúòåøåñòâèå â ìðúñíèòå èñòóäåíè òóíåëè ïîä ìîñòà íà Ëîíäîí(«London Bridge»). Ãðóïà îò ñúâñåì ìëà-äè èçïúëíèòåëè (âñúùíîñò ïîâå÷åòîîò òÿõ áÿõà âåðîÿòíî ñöåíîãðàôè, à íåàêòüîðè) íè âîäåõà èç ñòóäåíèòå ïîä-çåìèÿ è íè ïîäëàãàõà íà íîâè è íîâè âè-çóàëíè èçíåíàäè ­ ïî åäíî âðåìå îñòà-íàõìå â àáñîëþòíà òúìíèíà â ïîäçå-ìèÿòà, â ñëåäâàùèÿ ìîìåíò ñâåòíà èç-âåäíúæ åäíà çàïàëêà è âèäÿõ ëèöåòî íààêòüîð íà íÿêîëêî ñàíòèìåòðà îò ìîå-òî; ñëåä òîâà îòíÿêúäå ñå ïîÿâè êà-òàôàëêà, ïúëíà ñ ïåðíàòè òàíöüîðêèêàòî îò êóáèíñêî êàáàðå, ­ èçîáðåòà-òåëíî âèçóàëíî ïðåäñòàâëåíèå, íàïðà-âåíî ñ ìàëêî ïàðè è ñ ïðîñòè ñðåäñò-âà, íî çàáàâíî è èíòåðåñíî... è ñòóäå-íî ­ íåùî êàòî èíòðèãóâàù è ïðèÿòåíïàðàòåàòðàëåí �êóïîí� íà íåîáè÷àéíîìÿñòî.

�Ñöåíîãðàôèÿòà êàòî ïðåäñòàâëå-íèå� (áóêâàëíî ïðåâåäåíî; íå ñúì ñèãóð-íà, ÷å ñìèñëîâî ñúâïàäà íàïúëíî ñ ïî-íÿòèåòî �âèçóàëíî ïðåäñòàâëåíèå�) åàêòóàëíà íîâà òåíäåíöèÿ ñðåä ìëàäè-òå ïîêîëåíèÿ â àíãëèéñêèÿ òåàòúð. ñúùîòî âðåìå òàçè íîâà òåíäåíöèÿñå å íàëîæèëà äîòîëêîâà, ÷å âå÷å çàïî÷-âà è äà ñå ïðåïîäàâà â íÿêîè òåàòðàë-íè ó÷èëèùà. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å íà ñöå-íîãðàôèÿòà çàïî÷âà äà ñå ãëåäà íå êà-òî íà åäèí îò êîìïîíåíòèòå íà ïðåä-ñòàâëåíèåòî, à êàòî íà îñíîâíà òú-êàí íà ïðåäñòàâëåíèåòî, êîåòî ñå ñúç-äàâà îò ñöåíîãðàô.  îñíîâàòà íà òî-âà òå÷åíèå ñòîÿò êàêòî êîíöåïòóàë-íè, òàêà è ÷èñòî ïðàêòè÷åñêè ïðåäïî-

ÊËÓÁ �HOMO LUDENS�

297

ñòàâêè. Àíãëèéñêèòå ó÷èëèùà ïî ñöåíîãðàôèÿ ïðè-åìàò âñå ïî-ãîëÿì áðîé ñòóäåíòè ïî îïðåäåëåíèèêîíîìè÷åñêè ïðè÷èíè ­ òàçè ìàñà îò ñöåíîãðà-ôè, êîèòî èçëèçàò îò ó÷èëèùàòà, íå ìîæå äà íà-ìåðè ðåàëèçàöèÿ íà ïàçàðà. Çàòîâà ñå ïîÿâÿâàòíåçàâèñèìè òåàòðàëíè ôîðìàöèè, ñúñòàâåíè ïðå-äèìíî îò ñöåíîãðàôè èëè ðúêîâîäåíè îò ñöåíîã-ðàôè. Òåçè ãðóïè òúðñÿò ðåàëèçàöèÿ, ñúçäàâàòñîáñòâåí åçèê, çàïî÷âà äà ñå î÷åðòàâà íÿêàêâà íî-âà òåàòðàëíà òåíäåíöèÿ, êîÿòî ïúê íà ñâîé ðåäðåôëåêòèðà îáðàòíî âúðõó îáðàçîâàíèåòî è âó÷åáíèòå ïðîãðàìè ñå ïîÿâÿâàò ïîäîáíè àêöåí-òè. Çà ìåí ïî-èíòåðåñíîòî â ñëó÷àÿ å âðúçêàòàìåæäó îáðàçîâàíèå è ïðàêòèêà ïðè ðàæäàíåòî íàåäíà òåàòðàëíà òåíäåíöèÿ.

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: Íÿêîè òåàòðàëíè òåîðå-òèöè îáÿñíÿâàéêè êàêâî å ïîñòäðàìàòè÷åí, ïîñò-ìîäåðåí òåàòúð, ïîñî÷âàò òî÷íî òåçè ÿâëåíèÿ:âèçóàëåí òåàòúð, òåàòúð íà ñðåäàòà, òåàòðàë-íàòà èíñòàëàöèÿ è ò.í. Çíà÷è ëè òîâà, ÷å çà òåáòîâà å àêòóàëíîñòòà ïî ëèíèÿ íà òåàòðàëíèÿåçèê?

Ìàðèíà Ðàé÷èíîâà: Äà, íî â ñúùîòî âðåìåíå ïðåñòàâà äà ñúùåñòâóâà è ò.íàð ïîëèòè÷å-ñêà èëè çëîáîäíåâíà àêòóàëíîñò. Íàïðèìåð ïðåçìàðò, çàðåäåíà ñ îãðîìåí åíòóñèàçúì äà ãëåäàìòåàòúð â Íþ Éîðê, ïîïàäíàõ íà åäèí ñïåêòàêúëïî íîâàòà è ìíîãî íàøóìÿëà ïèåñà íà Äæîí Ïàò-ðèê Øåéíëè (John Patrick Shanley) �Ñúìíåíèå�. Òî-çè ñïåêòàêúë íå áåøå âïå÷àòëÿâàù ñ íèùî ïîîòíîøåíèå íà òåàòðàëíèÿ åçèê, íî äúëæåøå èí-òåðåñà è ïîïóëÿðíîñòòà ñè íà òîâà, ÷å íàìåê-âàøå çà àêòóàëíè ïîëèòè÷åñêè ïðîáëåìè â ÑÀÙïî íà÷èí, ñèëíî íàïîìíÿù Åçîïîâèÿ åçèê, êîéòîèçïîëçâàøå áúëãàðñêèÿò òåàòúð ïðåäè èçâåñò-íî âðåìå.

Àñåí Òåðçèåâ: Çíà÷è îò åäíà ñòðàíà, èìàìå àê-òóàëíîñò â òåàòðàëíèÿ åçèê, à îò äðóãà, àêòóàë-íîñò êàòî ñîöèîïîëèòè÷åñêà íàñî÷åíîñò, è òå-çè äâå íåùà ñà ìíîãî ÿñíî ðàçäåëåíè? Èìà ëè ïðè-ìåðè çà ñïåêòàêëè, êîèòî äà ñà åäíîâðåìåííî ñî-öèàëíî-ïîëèòè÷åñêè àêòóàëíè è äà ïðåäëàãàò íÿ-êàêúâ íîâ òåàòðàëåí åçèê?

Ñí.

Ïåò

ðîâà

Åë.

Ïàí

àéîò

îâà

Ì. Ð

àé÷è

íîâà

Ê. Í

èêîë

îâà

Ïë.

Äîé

íîâ

Äèñêóñèÿ: Êîå å àêòóàëíî â ñúâðåìåííèÿ òåàòúð?

298

Ïëàìåí Äîéíîâ: Áÿõ ðåøèë äà çàïî÷-íà ñòàðîìîäíî ­ ñ óòî÷íÿâàíå íà ïî-íÿòèÿòà. Ùî å àêòóàëíîñò íàïðèìåð.Íî òîâà áè áèëî ñêó÷íî.  Áúëãàðèÿ ñìåñêëîííè äà ìèñëèì ñîöèàëíî-ïîëèòè÷å-ñêàòà àêòóàëíîñò â òåàòúðà ïî-ñêî-ðî â íåãàòèâåí ïëàí, äîêàòî àêòóàë-íîñòòà íà òåàòðàëíèÿ åçèê èëè íà ïî-åòèêàòà íà òåàòðàëíîòî ïðåäñòàâëå-íèå ÿ ìèñëèì â ïîçèòèâ. Êúì ôîðìàëíà-òà àêòóàëíîñò îòíàñÿìå èäåÿòà çà íî-âàòîðñòâî, çà íîâè ïúòèùà â ïðàâå-íåòî íà òåàòúð, äîêàòî òåìàòè÷íà-òà è ñúäúðæàòåëíàòà àêòóàëíîñò ñìÿ-òàìå çà íåùî ëîøî è îñúäèòåëíî. Íå-ñëó÷àéíî âñè÷êè íîâè áúëãàðñêè ïèåñè,ïðåòåíäèðàùè çà àêòóàëíîñò, ïîñòà-âåíè â ïîñëåäíèòå 15-èíà ãîäèíè, äî åä-íà íå áÿõà ïðèåòè ðàäóøíî îò ñåðèîç-íàòà êðèòèêà. Òåçè ïèåñè íÿêàê ñè íåñå ïîëó÷àâàõà, çàùîòî äðàçíåõà ñ ïðå-òåíöèÿòà çà çëîáîäíåâíîñò, êîÿòîíàé-÷åñòî âóëãàðèçèðà õóäîæåñòâåíè-òå ïîñëàíèÿ. Îáà÷å ùå äàì è äðóã ïðè-ìåð. Îêîëî ó÷àñòèåòî ñè â æóðèòî íàíàãðàäèòå �Àñêååð� çà äðàìàòóðãèÿïðî÷åòîõ 14 áúëãàðñêè ïèåñè, êîèòî áÿ-õà ïîñòàâåíè çà ïðúâ ïúò ïðåç èçìèíà-ëèÿ ñåçîí. Ïîêàçàòåëíî å, ÷å ñðåä òÿõíÿìàøå íèòî åäíà ïèåñà, êîÿòî äà å íà�èñòîðè÷åñêà òåìà�. Âñÿêà îò 14-òåïèåñè òåìàòèçèðàøå ÷àñò îò ñëó÷âà-íåòî òóê è ñåãà. Àêî èìàøå íÿêàêúâ�èñòîðè÷åñêè� õîä, òîé ñå ñúñòîåøåâ îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å ïîíÿêîãà çà ìÿ-ñòî íà äåéñòâèåòî ñå èçïîëçâàõà çàò-âîðåíè ïðîñòðàíñòâà ­ íàïðèìåð áúë-ãàðñêè ñåëñêè ðàéîíè èëè åòíè÷åñêèãðóïè, ­ òå èçïúëíÿâàõà ôóíêöèÿòà íà�èñòîðèÿòà�. Âïðî÷åì òàêà ñå ñëó÷âàè â íÿêîè áúëãàðñêè ôèëìè ­ èñòîðè÷å-ñêèÿò ïëàñò ñå íàáàâÿ, êàòî äåéñòâèå-òî ñå ïîëîæè â ñåëñêî èëè ïðèðîäíî

ïðîñòðàíñòâî, îáèòàâàíî îò íÿêàêâèíàðîäíîïåñåííè, ìèòîëîãè÷åñêè è ïðî-÷åå ìèñòè÷íè áúëãàðñêè åíåðãèè. Ïîêà-çàòåëíî å, ÷å ïî÷òè íÿìà ñúâðåìåííàïèåñà, êîÿòî îòêðîâåíî äà ñå çàíèìà-âà ñ èñòîðèÿòà. È òîâà å ìíîãî ñúùå-ñòâåíà ðàçëèêà ìåæäó îíîâà, êîåòî ñåå ïèñàëî ó íàñ ïðåäè 1989 ã., è òîâà, êîå-òî ñå ïèøå îò 90-òå ãîäèíè íàñåòíå.Òîâà å ïðîáëåì, êîéòî òðÿáâà äà îñ-ìèñëèì. Ñúâñåì ñúçíàòåëíî äíåøíèòåïèåñè òúðñÿò òåìàòè÷íà àêòóàëíîñò,íî äàëè íàëè÷èåòî íà ñúâðåìåííà òå-ìà íåïðåìåííî îçíà÷àâà àêòóàëíîñò?Çàùîòî ïîíÿòèåòî �àêòóàëíîñò� åìíîãî êîâàðíî ­ òî ìîæå äà ñå óïîò-ðåáè è êàòî �äîáðà�, è êàòî �ëîøà� àê-òóàëíîñò

Ñíåæèíà Ïåòðîâà: Çàñåãà ñàìî ùåêàæà, ÷å çà ìåí àêòóàëíîñòòà ñè îñòà-âà ñâúðçàíà ñ àâòåíòè÷íîñòòà, ñ òî-âà äà ïðàâèø òåàòúð, â êîéòî íàèñòè-íà âÿðâàø. Äà ïðîáëåìàòèçèðàø æèâî-òà, êîéòî ðåàëíî òå âúëíóâà ­ ñîöèàë-íèÿ æèâîò èëè èíòèìíèÿ, âñå åäíî. Ìè-ñëÿ, ÷å âñÿêà èìèòàòèâíîñò íà èñòèí-ñêè èíòåðåñ ïðåâðúùà ðàáîòàòà íèâúâ âòîðè÷íà è àâòîìàòè÷åñêè ÿ ïðà-âè íåàêòóàëíà.

Åëåíà Ïàíàéîòîâà: Ñúãëàñíà ñúì, ÷åìîæå äà äåôèíèðàìå àêòóàëíîñòòà íàòåàòúðà è ïî ëèíèÿ íà òåàòðàëíèÿåçèê, è ïî ëèíèÿ íà ñîöèîïîëèòè÷åñêèÿêîíòåêñò è ìîòèâàöèÿ.  ëîêàëåí àñ-ïåêò ­ ïî ëèíèÿ àêòóàëíîñòòà íà òå-àòðàëíèÿ åçèê ­ íàé-âàæíîòî â ìîìåí-òà íà ñëó÷âàíå íà òåàòðàëíîòî ïðåä-ñòàâëåíèå å êà÷åñòâîòî íà åíåðãèÿ èàêòüîðñêî ïðèñúñòâèå ñåãà è òóê, êîå-òî å ðàçïîçíàâàåìî îò ïóáëèêàòà èêîåòî âåäíàãà ïðàâè ïðåäñòàâëåíèåòîàêòóàëíî êàòî ïðåæèâÿâàíå (åñòåòè-÷åñêè è êóëòóðíî-ñîöèàëíî). Íî â åäèí

ÊËÓÁ �HOMO LUDENS�

299

ãëîáàëåí àñïåêò ­ ïî ëèíèÿ íà ñîöèàë-íî-ïîëèòè÷åñêèòå ïðîáëåìè ­ ìîòèâà-öèÿòà íà ïðàâåùèÿ òåàòúð ñå îïðåäå-ëÿ è îò òîâà â êàêâî îáùåñòâî òâîðèè ñúçäàâà òåàòúðà, êîéòî ïðàâè, è êàê-âè ñà íåîáõîäèìîñòèòå íà ñúîòâåò-íîòî îáùåñòâî. Ñïîðåä ìåí øàíñúòìó çà àêòóàëíîñò å è â ïðîóìÿâàíåòîíà îáùåñòâîòî, â êîåòî ðåøàâà äàïðàâè òåàòúð. Íàïðèìåð, ðàáîòåéêèêàòî ðåæèñüîð â Áúëãàðèÿ è â Õîëàí-äèÿ, ðåäóâàéêè äâå àáñîëþòíî ðàçëè÷-íè ñîöèàëíè ñèñòåìè è êóëòóðè, òðÿá-âà äà êàæà, ÷å íà ìåí ìè îòíå èçâåñòíîâðåìå, çà äà îòêðèÿ îíàçè ìîòèâàöèÿçà ïðàâåíå íà òåàòúð â Õîëàíäèÿ, êîÿ-òî äà ñäîáðè àêòóàëíîñòòà â çàïàä-íîòî ïðîñòðàíñòâî è ñîáñòâåíàòà ìèíåîáõîäèìîñò çà ïðàâåíå íà òåàòúð.

 çàïàäíîòî îáùåñòâî òåàòúðúò åíîðìàëíà ôóíêöèîíèðàùà áðúíêà â ñî-öèàëíàòà ñèñòåìà è çàòîâà èìà ñèëíîðàçâèòè ìåõàíèçìè çà ïîëçâàíåòî ìó âðàçëè÷íè ñôåðè íà æèâîòà. Èìà óíèâåð-ñèòåòñêî îáðàçîâàíèå ïî òåàòúð, êîå-òî ïîäãîòâÿ ìëàäè ñïåöèàëèñòè (àðòè-ñòè), êîèòî äà ìîãàò äà ïðèëàãàò òåà-òðàëíè ïîäõîäè ïðè ðàáîòà ñ ðàçëè÷íèîáùíîñòè. Ïðèîðèòåòíè ñà âñè÷êèïðîáëåìíè îáùíîñòè: åìèãðàíòè, èíâà-ëèäè, äåöà â ðèñê, òèéíåéäæúðè, ñòàð-÷åñêè äîìîâå.  òîçè ñìèñúë ÷ðåç ïðè-ëàãàíå íà òåàòúðà â ñîöèàëíèÿ æèâîòíà îáùåñòâîòî ñå çàïàçâà àêòóàëíîñò-òà íà òåàòúðà êàòî ôóíêöèîíàëíîñò.

Ìàðèíà Ðàé÷èíîâà: Àêòóàëíîñòòàíà òåàòúðà å ñâúðçàíà ñ âúçìîæíîñò-òà òîé äà ñå îáðúùà êúì ðàçëè÷íè ãðó-ïè îò îáùåñòâîòî, äà èçïúëíÿâà âúç-ïèòàòåëíè, òåðàïåâòè÷íè ôóíêöèè, äàêîìåíòèðà ïðîáëåìè, êîèòî ñúâñåì íåå çàäúëæèòåëíî äà ñà ïîëèòè÷åñêè, çàäà ñà àêòóàëíè.

Åëåíà Ïàíàéîòîâà: È ñàìî åäíàâìåòêà êúì òîâà, êîåòî êàçà Ïëàìåíçà ëèïñàòà íà èñòîðè÷íîñò è êîíòè-íóèòåò â ñúâðåìåííàòà áúëãàðñêà äðà-ìà. Êàòî ïðèìåð çà àêòóàëíîñò àç áèõïîñî÷èëà èìåíàòà íà Ãåîðãè Ìàðêîâ èÌàðãàðèò Ìèíêîâ, êîèòî, âúïðåêè ÷åïðèíàäëåæàò êúì íåäàëå÷íîòî íè ìè-íàëî, ñà çàëîæèëè â òâîðáèòå ñè ïðîç-ðåíèÿ, áàçèðàùè ñå íà åäíà îñúçíàòàèñòîðè÷íîñò, êîåòî ïðàâè äðàìàòóð-ãèÿòà èì âñå îùå àêòóàëíà â êîíòåê-ñòà íà íàøåòî îáùåñòâî.

Êàìåëèÿ Íèêîëîâà: Âúïðîñúò çà àê-òóàëíîñòòà íà òåàòúðà äåéñòâèòåë-íî â êðàéíà ñìåòêà ñå ñâåæäà âèíàãèäî òðèòå îñíîâíè ïîñîêè, â êîèòî ìî-æå äà ñå ïðîÿâè ­ òåìàòè÷íîòî ïîëå,èçðàçíèòå ñðåäñòâà è ñàìàòà ñèòóà-öèÿ íà æèâîòî ñëó÷âàíå íà ïðåäñòàâ-ëåíèåòî. È òóê ñúâñåì òî÷íî ñå êàçà,÷å òÿ ÷åñòî ñå ñúäúðæà ñàìî â åäíàòàîò òÿõ. Ïðåäè äà âèäèì òîâà îáà÷å êà-òî íåäîñòàòúê íà ñïåêòàêëèòå, òðÿá-âà äà ñè äàäåì ñìåòêà, ÷å òî â îñíîâà-òà ñè ïðîèçòè÷à îò ñàìàòà ñúùíîñòíà (äà ãî íàðåêà òàêà) èçêóñòâîòî íàîáùóâàíåòî, êàêâîòî âñå ïàê å òåàòú-ðúò. Çà äà ïðåäàäåø íåùî íîâî, âàæ-íî è èíòðèãóâàùî íà ñúáåñåäíèêà ñè,òè, â ïîâå÷åòî ñëó÷àè, òúðñèø ìàêñè-ìàëíî ïîçíàòè çà íåãî èçðàçè è ïðå-ïðàòêè, çà äà íå çàòúìíèø è çàòðóä-íèø ðàçáèðàíåòî ìó. Ñëåäâàéêè ñúçíà-òåëíî èëè íå òàçè ëîãèêà, ïîâå÷åòîñïåêòàêëè, àíãàæèðàíè ñ ïîëèòè÷åñêà,ñîöèàëíà èëè äðóãà àêòóàëíà òåìà, íàé-÷åñòî ðàç÷èòàò íà ïîçíàòè ñöåíè÷íèôîðìè, â êîèòî äà ÿ ðàçïîëîæàò ­ êîí-âåíöèîíàëíîòî ðåàëèñòè÷íî ïðåä-ñòàâëåíèå, ïðåäñòàâëåíèåòî-äåáàò,ïîëèòè÷åñêîòî øîó è ò.í. È îáðàòíî-òî ­ ìíîãî ÷åñòî â ñëó÷àèòå êîãàòî

Äèñêóñèÿ: Êîå å àêòóàëíî â ñúâðåìåííèÿ òåàòúð?

300

âíèìàíèåòî íà ñúçäàòåëèòå íà ñïåê-òàêúëà å íàñî÷åíî êúì òúðñåíå íà íî-âîñòè è ïðîâîêàöèè â òåàòðàëíèÿåçèê, ñå âçèìàò ïîçíàòè òåìè è òåê-ñòîâå êàòî êëàñè÷åñêè ïèåñè èëè ìè-òîëîãè÷íè ìîòèâè. Íàñêîðî â Åäèíáóðããëåäàõ íàèñòèíà ÷óäåñåí ïðèìåð çà òî-çè âèä òåàòðàëíà àêòóàëíîñò. Åäíàòðóïà áåøå �ïîäñèãóðèëà� ñòðåìåæà ñèäà ïðåäëîæè ÿðêî è íåî÷àêâàíî ñú÷åòà-íèå íà ìóëòèìåäèÿ, âèçóàëåí òåàòúð èòåàòúð íà äâèæåíèåòî, êàòî â ñúùî-òî âðåìå èçâåäå çðèòåëÿ îò îáè÷àéíà-òà òåàòðàëíà çàëà ñ èçîáðåòàòåëíî-òî èçïîëçâàíå íà äîáðå ïîçíàíèÿ ìîòèâçà Îðôåé è Åâðèäèêà.

Ðàçáèðà ñå, êîãàòî åäíà íîâà, àêòó-àëíà òåìà å ìàéñòîðñêè ïðîäúëæåíà âàêòóàëåí, èçíåíàäâàù, íî óáåäèòåëåíñöåíè÷åí åçèê, òîâà âèíàãè å îñîáåíîïðåæèâÿâàíå.

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: Òîâà, êîåòîÏëàìåí è Ìàðèíà êîìåíòèðàõà â íà÷à-ëîòî îòíîñíî àêòóàëíîñòòà íà ñöå-íè÷íèòå ñðåäñòâà è òåìàòè÷íàòà àê-òóàëíîñò, ñå äîïúëíè ìíîãî äîáðå îòòîâà, çà êîåòî ãîâîðè Êàìåëèÿ. Ñíåæè-íà íàñòîÿ çà àâòåíòè÷íîñòòà è äà èã-ðàåø íåùà, êîèòî íàèñòèíà òå âúëíó-âàò. Ìèñëÿ, ÷å âñÿêî àâòåíòè÷íî ïðè-ñúñòâèå íà ñöåíàòà ìîæåì äà íàðå÷åì�åíåðãåòè÷íî�, ò.å. ñèëàòà íà åíåðãèÿ-òà, êîÿòî å âèíàãè àêòóàëíà è íå ïîä-ëåæè íà âúïðîñ; ùîì åäíî ïðåäñòàâëå-íèå å â òîçè ñìèñúë àâòåíòè÷íî, òî åâèíàãè âúçäåéñòâàùî, çàùîòî íåùîìåæäó àêòüîðà è çðèòåëÿ ñå å ñëó÷èëîè òî ïðîñòî íå ìîæå äà íå å àêòóàëíî.Åëåíà äàäå ïðèìåð ñ òåàòúðà, êîéòîñå îáðúùà êúì îïðåäåëåí ñîöèàëåíïðîáëåì è ñïåöèôè÷íà öåëåâà ãðóïà èñëåäîâàòåëíî ñúùî íå ìîæå äà áúäå íå-àêòóàëåí, àêî å óñïÿë äîáðå äà äåôèíèðà

ñâîÿòà ãðóïà è ñå å îáúðíàë êúì íåÿ ñðåàëåí ïðîáëåì.

Ñåãà áèõ èñêàë äà íàñî÷à âíèìàíèå-òî âè êúì åäèí äðóã àñïåêò íà íàøàòàòåìà. Ïðåç âòîðàòà ïîëîâèíà íà ÕÕ âåêâ òåàòúðà íà öÿëà Èçòî÷íà Åâðîïà ñåå íàëîæèëà åäíà ìíîãî ìîùíà òðàäè-öèÿ, êîÿòî îïðåäåëÿ êàêòî ìèñëåíåòîíà ïóáëèêàòà, òàêà è íà ãîëÿìà ÷àñò îòõîðàòà, ïðàâåùè òåàòúð. Òîâà å òðà-äèöèÿòà íà ðåæèñüîðñêèÿ òåàòúð, êîé-òî, íåêà ñå îïèòàìå äà îáîáùèì â ðå-çþìå, âçåìà åäèí àâòîðèòåòåí êëàñè-÷åñêè òåêñò è ãî èíòåðïðåòèðà àêòó-àëíî ­ ò.å. öåëòà ìó å äà ðàçêðèå íà ïóá-ëèêàòà íÿêàêâè àêòóàëíè ïðîáëåìè èóñåùàíèÿ íà îáùåñòâîòî ÷ðåç íåãî.Ìîãà äà äàì ïðèìåð ñ òåàòðàëíî ñúáè-òèå îò ìèíàëèÿ òåàòðàëåí ñåçîí ­òî÷íî òàêúâ ñïåêòàêúë å �Õúøîâå� íàÀëåêñàíäúð Ìîðôîâ â Íàðîäíèÿ òåà-òúð. Òîé èçïëîçâà êëàñè÷åñêîòî Âàçî-âî ïðîèçâåäåíèå, êîåòî ñå èçó÷àâà âó÷èëèùå, íî ãî ïîñòàâÿ òàêà, ÷å ïóáëè-êàòà çàïî÷âà äà ñúïðåæèâÿâà ñúäáàòàíà åìèãðàíòèòå, çàùîòî ñàìàòà òÿ,êàòî ÷å ëè, ñå ÷óâñòâà äíåñ åìèãðàíòâ ñîáñòâåíàòà ñè ñòðàíà. Òîçè ïðèìåðîò áúëãàðñêàòà òåàòðàëíà ïðàêòèêà,îáà÷å ìîæå äà áúäå äîïúëíåí ñ ìíîæå-ñòâî äðóãè ïðèìåðè îò öÿëà Èçòî÷íàÅâðîïà. Íàé-èíòåðåñíèòå ðåæèñüîðè,êîèòî ñå îòêðîèõà ïðåç 90-òå è èçâî-þâàõà ñâîÿòà ñëàâà ïî çàïàäíîåâðîïåé-ñêèòå ñöåíè è ôåñòèâàëè, áÿõà ðåæè-ñüîðè, êîèòî ïðåäëàãàõà ïîäîáíè ïðî-÷èòè. Ùå ñïîìåíà ñàìî íÿêîëêî èìåíà:Îñêàðàñ Êîðøóíîâàñ îò Ëèòâà, Òàäå-óø Âàðëèêîâñêè îò Ïîëøà, Àðïàä Øè-ëèíã îò Óíãàðèÿ, Ìèõàé Ìèíóòèó îò Ðó-ìúíèÿ, Àíäðèé Æîëäàê îò Óêðàéíà. Âñè÷-êè òå ïðîáèõà òúêìî ñ òàêúâ õîä: êëà-ñè÷åñêî ïðîèçâåäåíèå, àêòóàëèçèðàíî,

ÊËÓÁ �HOMO LUDENS�

301

÷ðåç íåî÷àêâàíà èíòåðïðåòàöèÿ, êîÿòî íîñè ñúâ-ðåìåííè ïîñëàíèÿ è èíòóèöèè, à ñúùåâðåìåííîïðåäëàãàõà è ìíîãî îðèãèíàëíè è èíîâàòèâíè ïî-ñòàíîâú÷íè ðåøåíèÿ. À òîâà ðÿçêî êîíòðàñòèðàñ ïðîöåñèòå â çàïàäíîåâðîïåéñêèÿ òåàòúð, êú-äåòî êàòî ÷å ëè òåçè íåùà ñà îòäàâíà çàáðàâå-íè. Òàì ñÿêàø èìà åäíî ìíîãî ïî-ãîëÿìî ðàçäåëå-íèå ìåæäó òúðñåíèÿòà â òåàòðàëíèòå èçðàçíèñðåäñòâà, âúâ ôîðìàòà, â ðàçðóøàâàíåòî íà ñöå-íè÷íàòà êîíâåíöèÿ (êàêòî å â ò.íàð. �òåàòúð íàñðåäàòà� íàïðèìåð) è òåàòúðúò, êîéòî íå òúð-ñè íîâè èçðàçíè ñðåäñòâà, à ñå äîâåðÿâà íà ïîçíà-òàòà ôîðìà íà ñöåíàòà êàòî ìåäèÿ, çà äà âíóøèíîâè íåùà. Ìèñëèòå ëè, ÷å èìà òàêúâ òèï ðàçäå-ëåíèå â ðàçáèðàíåòî íà òåàòðàëíîñòòà ìåæäóÈçòî÷íà è Çàïàäíà Åâðîïà?

Êàìåëèÿ Íèêîëîâà: Èñêàì äà íàïðàâÿ êðàòêîóòî÷íåíèå.  êðàÿ íà 50-òå è íà÷àëîòî íà 60-òåñúùèÿò ïðîöåñ, çà êîéòî ãîâîðèø, ñå ñëó÷âà è âÇàïàäíà Åâðîïà. Ãîâîðÿ çà ãîäèíèòå, â êîèòî ñåïðåæèâÿâà ñúâçåìàíåòî îò âîéíàòà, à ïîñëå ñëåä1956­57 ãîäèíà íàñòúïâà ìîùåí ïðîöåñ íà îæèâ-ëåíèå. Òîãàâà çàïî÷âà åäíà ìàñèðàíà ïîÿâà íà ñè-ëåí ðåæèñüîðñêè òåàòúð è àêòóàëíè ðåæèñüîðñêèèíòåðïðåòàöèè íà êëàñè÷åñêè òåêñòîâå.  Àí-ãëèÿ, à è â îñòàíàëèòå åâðîïåéñêè ñòðàíè, îñíîâ-íèÿò îáåêò å Øåêñïèð, ÷èèòî ïèåñè ïðåòúðïÿ-âàò ÿðêè ïðåîáðúùàíèÿ, òúëêóâàíèÿ è ïðî÷èòèîò ãëåäíàòà òî÷êà íà ÷îâåêà íà 50-òå è 60-òå.Íåíàïðàçíî òî÷íî â íà÷àëîòî íà 60-òå ñå ïîÿâÿ-âà è êíèãàòà íà ßí Êîò �Øåêñïèð ­ íàø ñúâðå-ìåííèê�.  òåçè ðàäèêàëíè ðåæèñüîðñêè ïðî÷èòèíà êëàñèöèòå íàé-ñèëíî ñå ñúñðåäîòî÷àâàò è òúð-ñåíèÿòà è åêñïåðèìåíòèòå â ñöåíè÷íèÿ åçèê ­ äî-ñòàòú÷íî å äà ñïîìåíåì ñàìî Ïèòúð Áðóê èëè Ðî-æå Ïëàíøîí. Ó íàñ, ïîðàäè îñîáåíîñòèòå íà èñòî-ðè÷åñêîòî ðàçâèòèå, â 90-òå ãîäèíè ñå ïðåæèâÿ-âà íåùî êàòî ïðîäúëæåíèå íà òîçè ïðîöåñ (äî1989 ã. êëàñèöèòå, êàêòî âå÷å ñòàíà äóìà, ñúùîñâîåîáðàçíî ñå àêòóàëèçèðàò â àëåãîðè÷íèòå ðå-æèñüîðñêè èíòåðïðåòàöèè). Òîãàâà áúëãàðñêèÿòòåàòúð ïðåæèâÿ ñõîäåí ïåðèîä íà ñúâçåìàíå èîæèâëåíèå ­ íåêà ñè ñïîìíèì, ÷å òî÷íî â ñðåäàòà

Ïë.

Äîé

íîâ

Åë.

Ïàí

àéîò

îâà

Ê. Í

èêîë

îâà

Ñí.

Ïåò

ðîâà

Ì. Ð

àé÷è

íîâà

Äèñêóñèÿ: Êîå å àêòóàëíî â ñúâðåìåííèÿ òåàòúð?

302

íà 90-òå áåøå áóìúò íà äåêîíñòðóê-öèèòå è ñìåëèòå ðåæèñüîðñêè èíòåð-ïðåòàöèè íà êëàñè÷åñêè òåêñòîâå.

Åëåíà Ïàíàéîòîâà: Ñúãëàñíà ñúì ñòîâà, êîåòî êàçâà Êàìåëèÿ, íî ñèòóà-öèÿòà ó íàñ â ñðåäàòà íà 90-òå ñïîðåäìåí íå áåøå ïðîñòî ïðîöåñ íà îáðúùà-íå êúì êëàñè÷åñêèòå òåêñòîâå. Ìèñëÿ,÷å ãîâîðèì çà ðåæèñüîðè, êîèòî ñåîïèòâàõà êàòåãîðè÷íî è áåçîòêàçíî äàîòêðèÿò ñâîé óíèêàëåí åçèê íà èçðàçÿ-âàíå è ïðàâåíå íà òåàòúð, òîòàëíîðàçëè÷åí îò îíîâà, êîåòî ïîçíàâàõìå.Îïèòâàõà ñå äà îòêðèÿò èíòóèòèâíîè àâòîäèäàêòè÷íî �à-áå�-òî íà òåàò-ðàëíèÿ åçèê, ðàçëè÷åí îò ñèñòåìàòà íàÑòàíèñëàâñêè, à íå ïðîñòî äà èíòåð-ïðåòèðàò êëàñè÷åñêè òåêñòîâå.Çà òÿõ òîâà áåøå îñíîâàòà äà ïîñòèã-íàò åäèí äðóã, ñúâðåìåíåí åçèê. Áÿõàñèëíî ìîòèâèðàíè äà ïðàâÿò èìåííîòîâà. Ãîâîðèì çà åäíè ìíîãî êðàéíèëè÷íîñòíè àêòîâå. Íå çíàì äàëè ïîäîá-íè àêòîâå ñà áèëè â òîçè ñìèñúë êðàé-íè è â çàïàäíîåâðîïåéñêîòî îáùåñò-âî, òúé êàòî ïðè íàñ ãîâîðèì çà îáùå-ñòâî, êîåòî å áèëî âúâ âàêóóì.  íàøèÿòåàòúð ñå ïîÿâè åäíà ìíîãî ñèëíà ðå-æèñüîðñêà âúëíà (Â. Âèõúðîâà, Ò. Ìî-ñêîâ, Èâ. Ñòàíåâ, Á. Áîãäàíîâ è äð.) èòÿ èìà ãîëÿìî çíà÷åíèå çà ïðîöåñèòå,êîèòî ñå ñëó÷èõà ïî-êúñíî.

Áèõ èñêàëà äà íàïðàâèì íÿêàêâîóòî÷íåíèå. Íå çíàì äàëè òåðìèíúò �àê-òóàëíîñò� å íàïúëíî ïîäõîäÿù ïî îò-íîøåíèå íà òåàòðàëíèÿ åçèê è ñöåíè÷-íèòå ñðåäñòâà. Ìîæå áè å ïî-äîáðå äàñå êàçâà �ñúâðåìåíåí íà÷èí íà èçðàçÿ-âàíå� èëè �ñúâðåìåííè ñðåäñòâà�. Ñòà-âà âúïðîñ ïî-ñêîðî çà ñúâðåìåííàòàïåðöåïöèÿ íà ïóáëèêàòà è ñúâðåìåííà-òà ÷óâñòâèòåëíîñò íà ïðàâåùèòå òå-àòúð.

Àñåí Òåðçèåâ: Èñêà ìè ñå äà íå ãîâî-ðèì çà �àêòóàëíîñò� êàòî ÷å ëè ñå ïî-çîâàâàìå íà íÿêàêúâ òåðìèí, çà ÷èåòîçíà÷åíèå ïîñòîÿííî äà ñå óãîâàðÿìå.Âñè÷êè ïîëçâàìå òàçè äóìà è èìàì ÷óâ-ñòâîòî, ÷å ñå ðàçáèðàìå êàêâî èìàìåïðåäâèä.  òîçè ñìèñúë ìîæå äà êàçâà-ìå è �ñúâðåìåíåí�. Çàòîâà è âñúùíîñòïðåäëîæèõ âñåêè äà äàäå ñâîèòå ïðè-ìåðè è ïî òîçè íà÷èí äà ñå óïëúòíè èêîíêðåòèçèðà ñàìîòî ïîíÿòèå.

Ñúñ ñèãóðíîñò åäíî îò ïðåäñòàâëå-íèÿòà, çà êîèòî ïúðâîòî îïðåäåëåíèå,êîåòî èçëèçà â ãëàâàòà ìè, å èìåííî�àêòóàëíî�, å �Ìîíîëîçè çà âàãèíàòà�íà Ãàëèí Ñòîåâ â Òåàòúð 199, â êîåòîó÷àñòâàø è òè, Ñíåæèíà. Äðóãîòîïðåäñòàâëåíèå, êîåòî ñúùî ãëàâíî áèõíàðåêúë �ñúâðåìåííî, àêòóàëíî� è â êîå-òî îòíîâî èãðàå Ñíåæèíà, å �Ïñèõî-çà 4:48� íà Äåñèñëàâà Øïàòîâà. È çàòî-âà èñêàì äà òå ïîïèòàì, Ñíåæèíà, êàêïî îòíîøåíèå íà òåçè äâå ïðåäñòàâ-ëåíèÿ ñòîåøå òî÷íî òîçè âúïðîñ çà àê-òóàëíîñòòà ­ åòî, â òåçè ñïåêòàêëèñå îáðúùàòå êúì ïðîáëåìè, êîèòî ñà�ñúâðåìåííè�?

Ñíåæèíà Ïåòðîâà:  �Ìîíîëîçè çàâàãèíàòà� òîâà ñå ïîëó÷è íÿêàê â õîäàíà ñàìèÿ æèâîò íà ïðåäñòàâëåíèåòî.Òî ñå ïðåâðúùàøå âúâ âñå ïî-àêòóàë-íî è âñå ïî-êîìóíèêàòèâíî. Çà íÿêîë-êîòî ãîäèíè, â êîèòî ãî èãðàåì, çàåä-íî ñ àêòðèñèòå Öâåòàíà Ìàíåâà è Âÿ-ðà Êîëàðîâà, çàáåëÿçàõìå êàê ïóáëèêà-òà ñå ðàçâè è êàê ñàìîòî îáùóâàíå ñåïðîìåíè. Òîâà å ñïåêòàêúëúò, êîéòîèìàì ùàñòèåòî äà èãðàÿ íàé-äúëãî âðå-ìå è âèæäàì êàê òîâà, ÷å æèâîòúò ìóå äúëúã, âúçäåéñòâà ïî ðàçëè÷åí íà÷èííà ïóáëèêàòà, êîÿòî, îò ñâîÿ ñòðàíà,ñúùî ìó âúçäåéñòâà è ãî ðàçâèâà. Äíåñíèå èãðàåì íåùî ñúâñåì ðàçëè÷íî îò-

ÊËÓÁ �HOMO LUDENS�

303

ïðåäè 5 ãîäèíè. Âñè÷êî å ìíîãî ïî-ñâî-áîäíî, à è îïðåäåëåíî òîâà ñå ïîëó÷à-âà ïîðàäè ñàìàòà îòêðèòîñò íà òå-ìàòà è îòâîðåíîñò íà ôîðìàòà, â êîÿ-òî å ïðåìàõíàòà âñÿêàêâà òåàòðàë-íîñò. Ãîëÿìî óäîâîëñòâèå å äà èãðàåøâ íåùî, îò êîåòî âèæäàø, ÷å õîðàòàñå âúëíóâàò è ñà íÿêàê ãîòîâè çà äåáà-òà, êîéòî ùå ñå ñúñòîè âúòðå â ñàìî-òî ïðåäñòàâëåíèå. Çà ïúðâè ïúò ñ �Ìî-íîëîçè çà âàãèíàòà� îñúçíàõ, ÷å àêòüî-ðúò òðÿáâà äà èìà ñúçíàíèå, ÷å å è íÿ-êàêúâ âèä ïðîïîâåäíèê è ÷å ñöåíàòà ìóïîçâîëÿâà äà çàåìå åäíà ìíîãî ñèëíà ïî-çèöèÿ. ×ðåç ñïåêòàêúëà çà ìåí ñå îò-êëþ÷è ñàìî÷óâñòâèåòî, ÷å íà ñöåíàòàñúì íåùî ïîâå÷å îò àêòðèñà, çàùîòîïîïàäàì â öåíòúðà íà åäíî âíèìàíèå,îòêúäåòî ìîãà äà êàæà ìíîãî íåùà.Ó íàñ â òîâà îòíîøåíèå, ñòðóâà ìè ñå,íÿìà ìíîãî ãîëÿì íàïðåäúê. Áúëãàðñêè-ÿò àðòèñò ñå ñòðàõóâà äà ñå çàÿâè êà-òî ëè÷íîñò, à àç ìèñëÿ, ÷å òîâà å âàæ-íî. Íèå íå ñìå ñàìî íÿêàêâè èçïúëíèòå-ëè, à ñìå ìåäèàòîðè è å ÿñíî, ÷å ìîæåìäà áúäåì óïîòðåáåíè è çà ìàíèïóëàöèÿ,íî ñúùî òàêà ñàìèòå íèå áèõìå ìîãëèäà äîïðèíåñåì çà íåùî è íàøèòå âúç-ãëåäè äà áúäàò èçïîâÿäàíè.

Ùî ñå îòíàñÿ äî �Ïñèõîçà 4:48�, òî-çè òåêñò áåøå àêòóàëåí êàòî òåìàïúðâî çà ìåí ñàìàòà. À òî÷íî ïî âðåìåíà ðåïåòèöèèòå ñå îêàçà, ÷å òîâà å òå-ìà, êîÿòî çàíèìàâà äîñòà õîðà: èçëåçåôèëì çà ñàìîóáèéöèòå â Áúëãàðèÿ, îêà-çà ñå, ÷å ó íàñ íàèñòèíà èìà ìíîãî âè-ñîê ïðîöåíò íà äåòñêè ñàìîóáèéñòâà.Ñáëúñêàõ ñå è ñ äâåòå êíèãè íà åäíî äå-òå, ïóáëèêóâàíè îò ðîäèòåëèòå ìóñëåä íåãîâîòî ñàìîóáèéñòâî. Äîêàòîèãðàåõìå ïðåìèåðíèòå ïðåäñòàâëåíèÿíà �Âàðíåíñêî ëÿòî�, ñúùî ðàçáðàõ çàíÿêîëêî ñàìîóáèéñòâà, åäíîòî îò êîè-

òî áåøå íà ìíîãî èçâåñòíà íàøà êî-ëåæêà. Îêàçà ñå, ÷å ñàìîóáèéñòâîòî åíåùî, êîåòî íè äåáíå, è íèå ñëåäâà äàèçðàáîòèì íÿêàêâè çàùèòíè ìåõàíèç-ìè, òúé êàòî íàñòúïâàò âðåìåíà íà äó-õîâíà äåïðåñèÿ, â êîÿòî è áåçäðóãî ùåèçïàäíåì, äîêàòî ñå àäàïòèðàìå êúìïðîìåíÿùèÿ ñå ñâÿò. Ìèñëÿ, ÷å êàòî õî-ðà, êîèòî ïðàâÿò èçêóñòâî, ìîæåì äàïðåäëîæèì èíñòðóìåíòè çà ñïðàâÿíå ñòîâà, êîåòî íè ïðåäñòîè êàòî âúòðå-øåí äèñêîìôîðò è ñúìíåíèÿ.

Ìèñëÿ ãî, çàùîòî ìè ñå ñòðóâà, ÷å âçàïàäíèÿ ñâÿò îíîâà, êîåòî ñà àìïóòè-ðàëè òî÷íî â èìåòî íà îöåëÿâàíåòî ñè,å åìîöèîíàëíîñòòà. Íàñêîðî áÿõ â Ãåð-ìàíèÿ è â íåìñêèÿ òåàòúð âèäÿõ ãîëÿìñòðàõ îò òîâà äà ñè åìîöèîíàëåí, äàðàáîòèø ñ åìîöèèòå ñè. Íåìñêèòå òå-àòðàëè äîðè äúëãî âðåìå ñà âúçïðèåìà-ëè åìîöèèòå êàòî íåùî ñòàðîìîäíî,íî â ìèãà, â êîéòî íà ñöåíàòà âèäÿòàâòåíòè÷íè ÷óâñòâà, ñå âúëíóâàò èç-êëþ÷èòåëíî ñèëíî. Ãåðìàíöèòå, äîêîë-êîòî çíàì, èìàò òàêúâ êîìïëåêñ, ÷åèìåííî íà áàçàòà íà ñâîèòå ÷óâñòâàíàâðåìåòî ñà áèëè èçìàíèïóëèðàíè èòàêà èëè èíà÷å ñà ñòàíàëè ñèìïàòèçàí-òè íà åäíà àíòèõóìàííà èäåÿ.  Áúëãà-ðèÿ âñå îùå êîíñóìèðàìå è âúçïðîèç-âåæäàìå ñâîèòå ÷óâñòâà, íî âåðîÿò-íî è ñ íàñ ùå ñå ñëó÷è ñúùîòî, ìîæå áèè íà íàñ ÷óâñòâàòà ùå äîíåñàò ïîäîá-íè ïðîáëåìè. È áèõ ïîïèòàëà, äàëè ÷óâ-ñòâàòà ñà âñå îùå àêòóàëíè â òåà-òúðà?

Àñåí Òåðçèåâ: �Ïñèõîçà 4:48�, à è âú-îáùå äðàìàòóðãèÿòà íà Ñàðà Êåéí ïîïðèíöèï ñå ëàíñèðà êàòî àêòóàëíà.Íî íàïðèìåð èìà è òàêúâ âúçãëåä, ÷åíåéíàòà àêòóàëíîñò íå å ñâúðçàíà âú-îáùå ñ òåìàòà ­ çà íåÿ äîðè ìîæå äàñå êàæå, ÷å å åäíî îò íàé-áàíàëíèòå íå-

Äèñêóñèÿ: Êîå å àêòóàëíî â ñúâðåìåííèÿ òåàòúð?

304

ùà â ïèåñèòå. Àêòóàëíîñòòà íà òåê-ñòà ñå îòêðèâà ïî-ñêîðî â òîâà, ÷å áà-íàëíà òåìà å ðàçðàáîòåíà ïî ñúâúðøå-íî íîâ íà÷èí. Èñêàì äà ïîïèòàì Ïëà-ìåí çàùî ñïîðåä íåãî â áúëãàðñêàòàäðàìàòóðãèÿ îòñúñòâàò ïîäîáíè ÿð-êè ïðèìåðè çà òàêúâ òèï ïîäõîäè?

Ïëàìåí Äîéíîâ: Çà ñúæàëåíèå, êîãà-òî ó íàñ ñå ïèøå èëè ïîñòàâÿ ñúâðå-ìåííà ïèåñà, ïðåîáëàäàâà ò.íàð. ëîøààêòóàëíîñò. Òÿ ñúùåñòâóâà â äâå ïî-ñîêè.  áúëãàðñêîòî îáùåñòâî èìà íà-ñàäåíà åäíà ïðåäñòàâà, êîÿòî äîïúë-íèòåëíî íåïðåêúñíàòî ñå óìíîæàâà îòìåäèèòå, ÷å êîãàòî ãîâîðèì çà àêòó-àëíîòî, ãîâîðèì ïðåäèìíî çà ïîëèòè-÷åñêîòî èëè ïàðòèéíîòî. Êîãàòî ñàíàëèöå î÷àêâàíèÿ çà àêòóàëåí ñïåêòà-êúë, òå îáèêíîâåíî ñà ñâúðçàíè ñ èäåÿ-òà, ÷å ùå ñå ãëåäà íåùî ïîëèòè÷åñêî ­ò.å. òåêñò ñ ïîëèòè÷åñêè ïîäòåêñò,èçïúñòðåí ñúñ çëîáîäíåâíè ðåïëèêè, ñêîìåíòàðè íà ïîëèòè÷åñêè ëè÷íîñòè èò.í. Èçâåñòíè ñà àâòîðèòå, êîèòî îò-ãîâàðÿò íà òàçè ïðåäñòàâà çà ïîëèòè-÷åñêà àêòóàëíîñò. Íî èìåííî ïîðàäèñúùàòà ïðåäñòàâà â ìîìåíòà ó íàñ åòðóäíî äà ñå ïîëó÷è òåêñò, êîéòî äàáúäå àêòóàëåí ïî íà÷èíà, ïî êîéòî å àê-òóàëåí, äà êàæåì, ñïåêòàêúëúò �Ïñè-õîçà 4.48�. Íåùî ïîâå÷å, êîãàòî â Áúë-ãàðèÿ ïîñòàâÿìå ïîäîáíè òåêñòîâå,èçáèðàìå èìåííî àíãëèéñêè èëè íÿêàê-âè äðóãè �íå íàøè� ïèåñè, êîèòî òî÷-íî çàùîòî ñà ÷óæäè, íåáúëãàðñêè, ïðåä-ñòàâëÿâàò îñîáåí âèä èçòëàñêâàíå íàïðîáëåìà â ïîëåòî íà ðåàëíîñò, êîÿòîóæ å òóê, íî îòñúñòâà. Òàçè ðåàëíîñòõåì íè êàñàå, õåì ÿ íÿìà. Ñíåæèíà êàçàêàê â åäèí ìîìåíò îòêðèâàìå, ÷å è òóêñå ñëó÷âàò ïîäîáíè íåùà, äîðè ìàé ñú-ùèòå. Íî íèå, áúëãàðñêèòå äðàìàòóð-çè, íå æåëàåì äà ïèøåì çà òÿõ. Àç äîïó-

ñêàì çàùî íå æåëàåì. Ïúðâî, çàùîòîïîâå÷åòî îò íàñ íå ìîãàò. Âòîðî, çà-ùîòî ó ìíîçèíà îò íàñ èìà ñòðàõ îòèçïàäàíå â ñîöèàëåí ñàíòèìåíòàëèçúì.Ñòðàõ, ÷å äîêîñâàéêè ñå äî òåçè àêòó-àëíè ïðîáëåìè, íÿìà äà èçáåãíåø ñàí-òèìåíòàëíîòî. Íå çíàÿ íà êàêâî ñåäúëæè òîâà. Ìîæå áè çàùîòî áúëãàð-ñêîòî ïèñàíå èìà òðàäèöèÿ äà áúäå ïî-ñêîðî �òîïëî� ïèñàíå, äîêàòî ðÿäêîâëàäååì �õëàäíîòî� (ïîíÿêîãà ­ ñîöèàë-íî æåñòîêîòî) ïèñàíå, ïðàêòèêóâàíîîò ìíîçèíà çàïàäíè àâòîðè.

Àñåí Òåðçèåâ: Ñòðóâà ìè ñå, ÷å îïî-çèöèÿòà �àêòóàëíî ­ íåàêòóàëíî� ïîîòíîøåíèå íà ïèåñèòå âñå ïîâå÷å ñåñâúðçâà ñ ôîðìàòà è íà÷èíà íà ðàçêàç-âàíå. Èìàì óñåùàíåòî, ÷å ïîä àêòóàë-íà èëè ñúâðåìåííà ïèåñà ìíîãî ÷åñòîñå ðàçáèðà åäíà ïî-ñîôèñòèöèðàíàñòðóêòóðà, òî÷íî êàêòî å â �Ïñèõî-çà 4:48� íà Ñàðà Êåéí. Âúïðîñúò ìè åçàùî â ìèãà, â êîéòî â òåàòúðà ðàçïî-ëàãàìå ïðîñòî ñ åäíà èñòîðèÿ, ðàçêà-çàíà ÷ðåç äåéñòâèÿ è ïåðñîíàæè, ïèå-ñàòà ñòàâà ñòàðîìîäíà, áåç çíà÷åíèåäàëè å õóáàâà èëè ëîøà?

Ïëàìåí Äîéíîâ: Íèå íå ñìå ñå íàó-÷èëè äîáðå äà ðàçêàçâàìå èñòîðèè, çàäà áúðçàìå ñåãà äà ñå îòêàæåì îò òÿõ.Òîâà ëè÷è è â ïèåñèòå, è â êèíîñöåíà-ðèèòå. Çàïî÷âàìå äà ôðàãìåíòàðèçè-ðàìå è äà ïðàâèì ðàçíè ïîñòìîäåðíèêîëàæè, ïðåäè äà ñìå óñïåëè äîáðå äàðàçêàæåì åäíà êëàñè÷åñêà èñòîðèÿ.Åòî ­ ïîäõîäúò íà Ìîðôîâ è íà äðóãèèçòî÷íîåâðîïåéñêè ðåæèñüîðè, ïðîáè-ëè ñ ïîñòìîäåðíè èíòåðïðåòàöèè íàêëàñèêàòà. Òîâà å íåùî ìíîãî õàðàê-òåðíî ­ îêàçâà ñå, ÷å êúì êëàñè÷åñêè èìîäåðíè òåêñòîâå íàé-î÷àêâàíèÿòñöåíè÷åí ïîäõîä å ïîñòìîäåðíèÿò, äî-êîëêîòî çà òÿõ å íàëèöå êóëòóðíà ïà-

ÊËÓÁ �HOMO LUDENS�

305

ìåò è öèòàòèòå áèõà áèëè ðàçáèðàåìè çà ïóáëèêà-òà. Êîãàòî îáà÷å èìàìå ðàáîòà ñ àêòóàëåí ïîñò-ìîäåðåí òåêñò, ïîäõîäúò ïðåäâàðèòåëíî å îáðå-÷åí äà íå áúäå ïîñòìîäåðåí, à ïî-ñêîðî ìîäåðíè-ñòè÷åí. Ãëåäàõ ÷åòåíåòî íà ìàñà íà ïèåñàòà �Êëà-ðà Ø.� îò Åëôðèäå Éåëèíåê íà �Àïîëîíèÿ�. Òîâà ååäèí àáñîëþòíî ïîñòìîäåðåí òåêñò è âúîáùå íåìîãà äà ñè ïðåäñòàâÿ êàê òîé áè ìîãúë äà áúäåïîñòàâåí íà áúëãàðñêà ñöåíà ïî ïðîñòàòà ïðè÷è-íà, ÷å ãúìæè îò öèòàòè, êîèòî íèêîé, äîðè è íà-÷åòåíèÿò áúëãàðñêè çðèòåë, íå ìîæå äà ïðîñëå-äè. Òàêà íå ìîæå äà ñå ïîñòèãíå óäîâîëñòâèåòîîò ïîñòìîäåðíàòà èãðà ñ öèòàòà, çàùîòî â Áúë-ãàðèÿ ëèïñâà ñïåöèôè÷íàòà êóëòóðíà ïàìåò çàòîâà.

Âñúùíîñò ñòðàííîòî å, ÷å åäèí õèïåðàêòóà-ëåí ïîñòìîäåðåí òåêñò áè ìîãúë äà áúäå ðåàëè-çèðàí àäåêâàòíî ïî-ñêîðî ÷ðåç �íåàêòóàëíî� ïî-ñòàâÿíå. Äîêàòî íåàêòóàëíèÿò êëàñè÷åñêèòåêñò å íàé-âúçäåéñòâàù, êîãàòî ñàìèòå èçðàç-íè ñðåäñòâà ñà ïðåäåëíî àêòóàëíè. È òîâà å íàé-ãîëÿìîòî ïðîòèâîðå÷èå ìåæäó ñúâðåìåííîòîïèñàíå è ñúâðåìåííèòå ñöåíè÷íè èíòåðïðå-òàöèè.

Ìàðèíà Ðàé÷èíîâà: Íå çíàÿ äàëè ñòàâà âúïðîñòîëêîâà çà ïðîòèâîðå÷èå, êîëêîòî çà íåíàìèðà-íå íà íåîáõîäèìèÿ áàëàíñ ìåæäó åçèöèòå. Åçèêúòíà òåêñòà è åçèêúò íà âèçèÿòà ðàáîòÿò ïî äî-ñòà ðàçëè÷íè íà÷èíè. Òîâà, êîåòî êàçâàø, å àáñî-ëþòíî âÿðíî, íî àç íå ãî âèæäàì òîëêîâà êàòîïðîòèâîðå÷èå, êîëêîòî êàòî íåîáõîäèìîñò, èä-âàùà îò ñïåöèôè÷íîòî ñú÷åòàâàíå íà ðàçëè÷íèåçèöè â òåàòúðà.

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: Áèõ ïðåäëîæèë äà ñìåíèìîòíîâî ïåðñïåêòèâàòà ñ åäèí òàêúâ âúïðîñ: íàêîãî ãîâîðè ñúâðåìåííîòî òåàòðàëíî ïðåäñòàâ-ëåíèå? Ìîæå áè òðÿáâà äà äàì ïðèìåð, çà äà áúäåÿñíî ðàçáðàíî êàêâî ïèòàì. Äà âçåìåì èñòîðèÿ-òà íà áúëãàðñêàòà äðàìà îò Âúçðàæäàíåòî äî1989 ã. ­ òÿ çàäúëæèòåëíî èñêà äà ãîâîðè íà öå-ëèÿ áúëãàðñêè íàðîä. È íàé-äîáðèòå íè äðàìàòóð-çè, òåçè, êîèòî ñà îñòàíàëè â ò.íàð. �áúëãàðñêàêëàñèêà�, ïî íÿêàêúâ íà÷èí ãîâîðÿò íà öÿëàòà

Ïë.

Äîé

íîâ

Ì. Ð

àé÷è

íîâà

Ê. Í

èêîë

îâà

Åë.

Ïàí

àéîò

îâà

Ñí.

Ïåò

ðîâà

Äèñêóñèÿ: Êîå å àêòóàëíî â ñúâðåìåííèÿ òåàòúð?

306

îáùíîñò. Òàçè îáùíîñò íå ñå ïîäëàãàíà êðèòè÷åñêè äåêîíñòðóêöèè è ñúùå-ñòâóâà â ïðåäñòàâèòå êàòî åäèííà.Ñëåä 1989 ã. òîçè ìîíîëèòåí îáðàç íààäðåñàòà ñå ðàçáèâà è ñåïàðèðà. Èçâåä-íúæ íà ìÿñòîòî íà ñòåðåîòèïèòå, ñêîèòî áÿõìå ñâèêíàëè, íàé-âå÷å ÷ðåçïðåâîäèòå, êîèòî íàõëóõà ïðåç 90-òåãîäèíè, íàâëåçå åäíà äðàìàòóðãèÿ, êîÿ-òî å ðúêîâîäåíà îò ôèëîñîôèÿòà íàïîëèòèêàòà íà ðàçëè÷èåòî. Ìíîãî îòïðåâîäíèòå òåêñòîâå, êîèòî ìèíàâàòçà íàé-äîáðèòå, çàùîòî ñå êîìåíòè-ðàò è ïîñòàâÿò ìíîãî ÷åñòî, ñà íàñî-÷åíè êúì ñïåöèôè÷íà ãðóïà îò õîðà.Ùå îïèòàì äà îïèøà ñâîÿòà äèëåìà, íàêîÿòî äíåñ íÿìàì îòãîâîð. Äà, ðàçáè-ðà ñå, ÷å å ñòàðîìîäíî äà ãîâîðèø íàåäíà öÿëà íàöèîíàëíà îáùíîñò, çàùî-òî òàêèâà îáùíîñòè ìîãàò ñàìî âèð-òóàëíî äà áúäàò âúçêðåñåíè â ïîëèòè-÷åñêè äèñêóðñè, êîèòî äíåñ íàðè÷àìå�ðåàêöèîííè�. Íî â ñúùîòî âðåìå, êî-ãàòî ÷åòà äðàìàòóðãèÿ, êîÿòî ñå îá-ðúùà ñàìî êúì åäíà ñïåöèôè÷íà ãðóïàîò õîðà, áåç äà òúðñè óíèâåðñàëíèîáîáùåíèÿ çà ÷îâåêà, òîãàâà àç íå ìî-ãà äà íàìåðÿ â íåÿ ìÿñòî çà ñåáå ñè, èàêî âñå ïàê ñå îïèòâàì äà ÿ ðàçáåðà îòïðîôåñèîíàëíî ëþáîïèòñòâî, ïèòàìñå, äàëè òîâà ùå ãî íàïðàâè îáèêíîâå-íèÿò òåàòðàëåí çðèòåë. Ìîãà äà âèñïîäåëÿ íàïðèìåð, ÷å òàêà íàøóìÿëàòà�Ïàçàðóâàíå è ñåêñ� íà Ìàðê Ðåéâúíõèëìå îñòàâè äúëáîêî áåçðàëè÷åí, äîêàòî�Ïñèõîçà 4:48� íà Ñàðà Êåéí óñïÿ äà ìåðàçâúëíóâà. ×åñòî òåçè äâàìà àâòîðèñå ïðè÷èñëÿâàò êúì åäíà äðàìàòóðãè÷-íà âúëíà, íî åòî êîëêî ðàçëè÷íè ñå îêà-çàõà òå, ïîíå çà ìåí. È òàêà, ìîæåì ëèäà ðàçãëåäàìå ïðîáëåìà çà òîâà, êîå åàêòóàëíî è êîå íå â òåàòúðà, ñïðÿìîîòãîâîðà íà âúïðîñà êúì êîãî ñå îáðú-

ùà åäèí òåêñò çà òåàòúð èëè åäèíñïåêòàêúë?

Êàìåëèÿ Íèêîëîâà: Âúïðîñúò òè åìíîãî âàæåí. Äàëè àêòóàëíîòî çà åäèíå àêòóàëíî çà äðóã; êúäå â êðàéíà ñìåò-êà å îíçè îáù çíàìåíàòåë, ïîä êîéòîáèõìå ìîãëè äà íàìåðèì àêòóàëíè òåìèè åçèöè, êîèòî íè ñâúðçâàò è èìà ëè âú-îáùå òàêèâà. Òóê èñêàì äà íàïðàâÿâðúçêà ñ âúïðîñà íà Ñíåæèíà äàëè ñà àê-òóàëíè ÷óâñòâàòà. Ñòðóâà ìè ñå, ÷åòî÷íî ÷óâñòâàòà è ðàçëè÷íèòå íà÷è-íè, ïî êîèòî òå ñå èçðàçÿâàò â òåà-òúðà, ìîãàò äà áúäàò òîçè îáù çíà-ìåíàòåë è â òîçè ñìèñúë òå ñà àêòóàë-íè. Âúïðîñúò å êàê ñå èçïîëçâàò. Ñíå-æèíà äàäå êàòî ïðèìåð íåìñêèÿ òåà-òúð, â êîéòî, êàêòî òÿ êàçà, èìà ãî-ëÿì ñòðàõ äà ðàáîòèø ñ ÷óâñòâàòà ñè.Ñúãëàñíà ñúì ñ òîâà.  ñúùîòî âðåìåôàêòúò, ÷å íåìöèòå òðàäèöèîííî ïî-òèñêàò ÷óâñòâàòà ñè, êàçàíî íàé-ïðî-ñòî, âîäè äî åäèí ìíîãî áîãàò òåàò-ðàëåí åçèê ­ îòêàçâàíåòî îò åìîöèî-íàëíîñòòà ñå êîìïåíñèðà â åêñïðåñèâ-íîñòòà; ñ îáîãàòÿâàíå íà îôîðìëåíèå-òî è íàé-âå÷å íà àêòüîðñêèòå ïëàñòè-÷åñêè ñðåäñòâà. Äîêàòî îáðàòíî ­ èç-òî÷íîåâðîïåéñêèÿò è ñïåöèàëíî áúë-ãàðñêèÿò òåàòúð, áàçèðàí íà Ñòàíè-ñëàâñêè, äúëãî âðåìå ðàáîòè ñ åäíà ñè-ìóëàöèÿ íà ÷óâñòâà (ãîâîðÿ çà îáè÷àé-íàòà ïðàêòèêà), êîåòî ïî íÿêàêúâ íà-÷èí âîäè è äî òÿõíàòà äåâàëâàöèÿ. Ñú-áóæäàíåòî è îáìåíÿíåòî íà àêòóàëíè÷óâñòâà ­ åòî íàèñòèíà åäèí îò íàé-òðóäíèòå, íî áåçîòêàçíè ïúòèùà êúìàêòóàëíîñòòà íà òåàòúðà.

Äà ñå âúðíà ñåãà íà ïðèìåðà íà Íè-êîëàé ñ Ðåéâúíõèë. Àêî îòñååì îò ïèå-ñèòå ìó îáùîòî ÷óâñòâî çà íåóäîâ-ëåòâîðåíîñò íà åäèí ÷îâåê, êîéòî ñå÷óâñòâà ðàçëè÷åí â åäèí íåóþòåí çà íå-

ÊËÓÁ �HOMO LUDENS�

307

ãî ñâÿò è òîâà ÷óâñòâî å äðàìàòóð-ãè÷íî äîáðå èçðàçåíî, ìèñëÿ, ÷å íèå áèõ-ìå ìîãëè äà ãî ðàçáåðåì, âúïðåêè ÷å íåèçïèòâàìå ñúùàòà ñîöèàëíà îòñòðà-íåíîñò, êàêâàòî èçïèòâàò ïåðñîíàæè-òå ìó. Òàêà ÷å âúïðîñúò äîêîëêî å ðàç-áèðàåì è ïðèåìëèâ çà äðóãèòå äíåñ åäèí÷àñòåí ïðîáëåì, ñâúðçàí ñ ðàçëè÷èåòîíà äàäåíà ãðóïà (êàòî ñåêñóàëíà îðè-åíòàöèÿ, öâÿò íà êîæàòà è ò.í.), åíàé-âå÷å âúïðîñ íà ñïîñîáíîñòòà òîéäà áúäå èçðàçåí �óíèâåðñàëíî�, ò.å.ðàçáèðåìî è òîëåðàíòíî êúì ðàçëè÷èå-òî íà äðóãèòå. Ôàêò å îáà÷å, ÷å ïðåçïîñëåäíèòå ãîäèíè êóëòóðàòà íà ðàç-ëè÷èåòî âñúùíîñò ÷åñòî èñêà òî÷íîäà ñåïàðèðà è ïðîòèâîïîñòàâè ÷óâñò-âàòà ­ ò.å. àç ÷óâñòâàì ïî åäèí íà÷èí,äîêîëêîòî ñúì æåíà; òè ÷óâñòâàøðàçëè÷íî, äîêîëêîòî ñè ìúæ; òîé ÷óâ-ñòâà ðàçëè÷íî, äîêîëêîòî å ÷îâåê îòäðóãà ðåëèãèÿ è ò.í. Ñáëèæàâàíåòî(áåç äà ñå óåäíàêâÿâàò) íà åçèöèòå,òúðñåíåòî íà îáùè íà÷èíè íà èçðàçÿ-âàíå å âñúùíîñò îñíîâíèÿò ïðîáëåì,ñ êîéòî ñúâðåìåííèÿò òåàòúð òðÿá-âà äà ñå ñïðàâè.

Åëåíà Ïàíàéîòîâà: Âúâ âðúçêà ñ÷óâñòâàòà ñå ñåùàì çà òðàäèöèèòåíà àçèàòñêèÿ òåàòúð (êàòî ÿïîíñêè-òå �Êàáóêè� è �Íî� èëè èíäèéñêèòå�Êàòàêàëè�, �Îäèñè�, �Áõàðÿò Íàòÿí�è äð.), êúäåòî îáèêíîâåíî çà ÷óâñòâà-òà ñå ãîâîðè ñàìî ïîñðåäñòâîì ñèëíîêîäèôèöèðàí íà÷èí. Ñúùåñòâóâàòïîçíàíèÿ è óìåíèÿ êàê ñëåäâà äà ñå èç-ðàçÿâàò ÷óâñòâà è åìîöèè â èçïúëíè-òåëñêîòî èçêóñòâî, êîèòî ñå ïðåäà-âàò îò ïîêîëåíèå íà ïîêîëåíèå ïî-ñðåäñòâîì êíèãàòà �Íàòðÿøàñòà� íà-ïðèìåð.  íåÿ ñà ñå ãîâîðè çà âñè÷êèïðàâèëà íà èíäèèéñêèÿ òåàòúð è òàíö,â êîÿòî ñà îïèñàíè 9 îñíîâíè íàñòðî-

åíèÿ, êîèòî ìîãàò äà áúäà èçðàçåíè íàñöåíà è 33 äîïúëíèòåëíè ÷óâñòâà. Êî-äîâåòå íà òåçè ÷óâñòâà è åìîöèè ñàïîçíàòè êàêòî íà èçïúëíèòåëèòå, òà-êà è íà ïóáëèêàòà, â ðåçóëòàò íà êîå-òî òåàòúðúò ñå ÿâÿâà ñèëíî åñòåòè-÷åñêî ïðåæèâÿâàíå.

Íàøàòà êóëòóðà íå å êðàéíî êîäè-ôèöèðàíà; â îáðåäíèòå è òåàòðàëíèïðàêòèêè ó íàñ òàêúâ êîä íå å ñúùå-ñòâóâàë. Ìèñëÿ ñè, ÷å âúâ âðåìåòî íàò.íàð. �òîòàëèòàðèçúì� ïèøåùèòå èèãðàåùèòå õîðà ñà ñå àäàïòèðàëè ïî-ñòåïåííî êúì íàëîæåíèòå îãðàíè÷å-íèÿ è çà äà ìîãàò äà êàçâàò òîâà, êîå-òî ìèñëÿò, ñà èçãðàäèëè çàùèòåí ìå-õàíèçúì ­ äà ñå èçðàçÿâàò ïîñðåäñò-âîì íàìåöè è ìíîæåñòâî ïëàñòîâå.Îïðåäåëåíî îáà÷å êóëòóðàòà íè íå åòàçè íà äèðåêòíîòî îáùóâàíå, êàêâà-òî å â Õîëàíäèÿ íàïðèìåð. Òúé êàòî÷åñòî ìè ñå íàëàãà äà ïðåáèâàâàì è ðà-áîòÿ òó òóê, òó òàì, òîâà â íà÷àëî-òî ìå øîêèðàøå. Òàì â ìîìåíòà, âêîéòî ñå çàïîçíàåø ñ íÿêîé íåïîçíàò,çàïî÷âàòå äà ñè ãîâîðèòå çà ëè÷íè÷óâñòâà, ïðîáëåìè è îïèò. Ïúðâîíà-÷àëíî áÿõ ñèëíî èçíåíàäàíà, ïîñëå ñåçàáàâëÿâàõ è íàêðàÿ ïðîóìÿõ, ÷å òîâàå ðåçóëòàò íà åäíî îáùåñòâî, ïî÷òèëèøåíî îò òàáóòà è íàïúëíî îòêðè-òî êúì ñâåòà è ñåáå ñè.

Äîêàòî â íàøåòî îáùåñòâî ïðåä-ñòîè äà ñå íàó÷èì íà êóëòóðà íà îáùó-âàíå (êúäåòî òåàòúðúò áè ìîãúë äàèçèãðàå àêòóàëíàòà ðîëÿ íà ìåäèà-òîð). Íèå îáùóâàìå ÷ðåç íàìåê, ñêðè-òè çàä ìíîãî ïëàñòîâå, è òîâà, êîåòîñè ìèñëÿ, ÷å ñå ñëó÷âà ñúñ ñúâðåìåííè-òå áúëãàðñêè äðàìàòóðçè è àðòèñòè,å, ÷å òå èçâåäíúæ ñÿêàø îñòàíàõà ñúâ-ñåì îãîëåíè, áåç çàùèòíè ñðåäñòâà.Òå ñà äúëáîêî åìîöèîíàëíè è äóõîâíè

Äèñêóñèÿ: Êîå å àêòóàëíî â ñúâðåìåííèÿ òåàòúð?

308

ëè÷íîñòè, êîèòî ñå îêàçâàò ëèøåíè îòêîä íà îáùóâàíå, çàä êîéòî äà çàñòà-íàò, è ñåãà ñå îïèòâàò äà ãî äåôèíè-ðàò â êðà÷êà ­ íÿêàê äà ãåíåðèðàò èäâåòå íåùà: îò åäíà ñòðàíà, äà ñå îò-âîðÿò êúì ñâåòà è äà èçðàçÿò ñåáå ñèñâîáîäíî, è îò äðóãà, äà îòêðèÿò íî-âèÿ êîä, ïî êîéòî äà ïèøàò è îáùóâàòâ åäíî ïðîìåíåíî, íî âñå îùå íå ðàç-ïîçíàëî ñåáå ñè îáùåñòâî.

Ñíåæèíà Ïåòðîâà: Íèêè, òè ïîïè-òà íà êàêâà ïóáëèêà ãîâîðèì è ìèñëÿ,÷å òóê èìàìå ãîëÿì ïðîáëåì. Òîçèâúïðîñ ÷åñòî ñå çàäàâà â íàé-ðàçëè÷íèñèòóàöèè. Îò áàçàòà íà ëè÷íèÿ ñèîïèò ùå êàæà, ÷å òðóäíî ìîãà äà èäåí-òèôèöèðàì ïóáëèêàòà, ïðåä êîÿòî èã-ðàÿ. Åòî ñåãà íàïðèìåð âèæäàì, ÷å çà�Ïñèõîçà 4:48� â Èíòåðíåò òå÷å äèñêó-ñèÿ îò åäíà ìíîãî ìëàäà ïóáëèêà, êîÿ-òî å ìíîãî àêòèâíà â óåá-ïðîñòðàíñò-âîòî è ïðåïîðú÷âà, îáñúæäà ñïåêòàê-ëèòå è ò.í. Íèå ñìå ìíîãî íàçàä, íå çíà-åì êàê äà äîñòèãíåì äî òàçè ïóáëèêà.Òå÷å ñè íÿêàêúâ æèâîò, íà êîéòî, áëà-ãîäàðåíèå íà òàçè òåõíîëîãèÿ, è íèåñòàíàõìå ñâèäåòåëè. Âúîáùå íå çíàåõ-ìå, ÷å ïîäîáíè äèñêóñèè ñå ñëó÷âàò èç-âúí òåàòúðà è âåñòíèöèòå. Áèõìåèñêàëè äà ãîâîðèì íà åòî òàçè ïóáëè-êà, íî íàèñòèíà íå çíàåì êàêâî äà ïðà-âèì ñ íåÿ, ïðåäè äà å âëÿçëà â ñàëîíà.Ìèñëÿ, ÷å èìàìå ìíîãî ðàáîòà â òîâàîòíîøåíèå. Çàòîâà íå ìîãà äà êàæàòî÷íî çà êàêâà ïóáëèêà èãðàÿ.

Ìàðèíà Ðàé÷èíîâà: Èìàì âïå÷àòëå-íèåòî, ÷å ãîâîðèì çà ïóáëèêàòà îò åä-íà ñòðàíà è çà òåàòðàëíèòå õîðà îòäðóãà, êàòî ðàçäåëåíèåòî ìåæäó äâåòåå îãðîìíî. Íàèñòèíà ïîíÿêîãà ñå îò-íàñÿìå êúì ïóáëèêàòà êàòî êúì íÿêàê-âè ïðàçíè äåëâè, â êîèòî òðÿáâà äà ñåíàëèâà èíôîðìàöèÿ. È íåïîçíàâàíåòî

íè íà î÷àêâàíèÿòà è íàãëàñèòå íà ïóá-ëèêàòà å ñâúðçàíî ñ òîâà.  òîçè ñìè-ñúë ìè ñå èñêà äà ñå âúðíà êúì ò.íàð.�community theatre�, êîéòî âúâëè÷à è íå-ïðîôåñèîíàëíè ãðóïè â ïðàâåíåòî íàòåàòúð. Ïðåäè íÿêîëêî ìåñåöà ïðè-ñúñòâàõ íà ïðåçåíòàöèÿ íà åäèí ìíîãîèçâåñòåí àíãëèéñêè ñöåíîãðàô ­ ÁèëÄúäëè. Òîé ïðåäñòàâè ðàáîòàòà ñèâúðõó ìàùàáåí òåàòðàëåí ïðîåêò â àë-òåðíàòèâíî ïðîñòðàíñòâî, åäíà ìå-ãàïîñòàíîâêà, êîÿòî áè òðÿáâàëî äà åìíîãî ñêúïà. Îêàçà ñå îáà÷å, ÷å îãðîì-íèòå ñúîðúæåíèÿ íà äåêîðà ñà áèëè ðå-àëèçèðàíè ñ äîáðîâîëíèÿ òðóä íà õîðà,êîèòî æèâåÿò â òàçè îáëàñò ­ õîðà ñúññúâñåì íåòåàòðàëíè ïðîôåñèè, êîèòîñà áèëè ïðèâëå÷åíè äà ñòàíàò ÷àñò îòåäíî òåàòðàëíî ïðèêëþ÷åíèå. Ïðè íàñêàòî ÷å ëè ëèïñâàò òåçè ìåæäèííè çî-íè ìåæäó ïðîôåñèîíàëíèÿ òåàòúð è ëþ-áèòåëñêèÿ òåàòúð, êîèòî ïîäãîòâÿò,âúçïèòàâàò åäíà áúäåùà ïóáëèêà. Ïî-äîáíè ïðåõîäíè çîíè ñúùåñòâóâàò âêóëòóðíèòå òðàäèöèè íà äðóãè ñòðà-íè, êàòî íàé-÷åñòî òå ñà ñâúðçàíè ñúññòðóêòóðàòà íà îáðàçîâàíèåòî.Âúïðåêè ÷å àç ñàìàòà ñúì îò õîðàòà,êîèòî ñòðàøíî ìíîãî äúðæàò íà ïðî-ôåñèîíàëèçìà, èçêóøàâàì ñå äà ìèñëÿ,÷å ãðàíèöàòà ìåæäó ïðîôåñèîíàëíîòîè ëþáèòåëñêîòî òðÿáâà äà å ïî-ãúâêà-âà â ïîëçà íà âúçïèòàâàíåòî, íà �îò-ãëåæäàíåòî� íà ïóáëèêà.

Ïëàìåí Äîéíîâ: Ñúñ ñèãóðíîñò ïè-øåì çà ïóáëèêà, çà êîÿòî âÿðâàìå, ÷å ùåâëåçå äà ãëåäà ñïåêòàêúëà. Ìàêàð ÷å ãî-ëÿìà ÷àñò îò õîðàòà, ïðàâåùè òåà-òúð, ïðåäâàðèòåëíî ñà îòïèñàëè îã-ðîìíà ÷àñò îò áúëãàðñêèÿ íàðîä êàòîòåàòðàëíà ïóáëèêà. Íå çíàì äàëè íÿêîéîò âàñ ñêîðî å ïðèñúñòâàë íà ïðåä-ñòàâëåíèå â ìàëúê ïðîâèíöèàëåí ãðàä,

ÊËÓÁ �HOMO LUDENS�

309

êúäåòî ïî ïðèíöèï íÿìà òåàòúð, à ñàìî ïîíÿêîãàâ ãðàäñêîòî ÷èòàëèùå ãîñòóâàò òðóïè. Íà ìåííåîòäàâíà òîâà ìè ñå ñëó÷è. Ïîòðåñîõ ñå îò ñðå-äàòà, â êîÿòî ñå èãðà ïðåäñòàâëåíèåòî: ïîëóâúç-ðîæäåíñêà ïóáëèêà, áàáè è äÿäîâöè ñ ìàëêè äåöà,íà êîèòî ïîñòîÿííî èì ñå ïèå âîäà è íåïðåêúñíà-òî âëèçàò è èçëèçàò îò ñàëîíà, ðåàãèðàò ñúâñåìñïîíòàííî íà ãëàñ, äàâàò ñúâåòè íà àêòüîðèòåêàêâî äà íàïðàâÿò è ïð. Ëèïñâàøå âñÿêàêúâ òåà-òðàëåí ïðîòîêîë. Å, òîâà òåàòðàëíà ïóáëèêà ëèå? Èëè ìîæå áè å íÿêàêâà òåëåâèçèîííà ïóáëèêà,êîÿòî å ìóòèðàëà â òåàòðàëíàòà çàëà? Êàê ùåîñìèñëèì ôàêòà, ÷å îêîëî 75­80% îò áúëãàðñêè-òå ãðàæäàíè íå ñà òåàòðàëíà ïóáëèêà? Çàðàäè òî-âà ïîâå÷åòî õîðà, ïðàâåùè òåàòúð, ïðåäâàðèòåë-íî îòïèñâàò òåçè ãðàæäàíè, êîèòî ñè èìàò äðó-ãè óäîâîëñòâèÿ, çàìåñòâàùè òåàòúðà. Íî âèåçíàåòå, ÷å èìà àâòîðè, êîèòî ïèøàò çà �öåëèÿáúëãàðñêè íàðîä�. Òå ñå ñòðåìÿò äà áúäàò âèíà-ãè �àêòóàëíè� è ïîíÿêîãà èçãëåæäàò çàáàâíî â ðî-ëèòå ñè íà ïóáëèöèñòè÷íè äðàìàòóðçè.

Ñíåæèíà Ïåòðîâà: Çà �Ïñèõîçà 4:48� ñè ìèñëåõ-ìå è ïðîäúëæàâàìå äà ìèñëèì, ÷å å ïðåäñòàâëåíèå,êîåòî ñúçíàòåëíî ùå äîéäå äà èçãëåäà åäèí ìíî-ãî òåñåí êðúã îò õîðà. Íî íà åäíî îò ïðåäñòàâ-ëåíèÿòà äîéäîõà ôèòíåñ-èíñòðóêòîðêè, êîèòî íåñà õîäèëè ìàé íèêîãà íà òåàòúð è ñå îêàçà, ÷å ñïåê-òàêúëúò èì ãîâîðè òîëêîâà äèðåêòíî è ÷å òå ïðå-îòêðèâàò âúîáùå âúçìîæíîñòòà äà îòèäàò íàòåàòúð è òàì äà èì ñå ñëó÷è íåùî. Îñòàíàõìåèçóìåíè îò òîâà, ÷å ïðåäñòàâëåíèå êàòî �Ïñèõî-çà 4:48�, êîåòî íå âîäè äèàëîãà ñ ïóáëèêàòà ïîòðàäèöèîíåí íà÷èí, âñúùíîñò óñïÿâà äà îñúùå-ñòâè êîíòàêò ñ íåïðåäóáåäåíà, íåòåàòðàëíà ïóá-ëèêà. Ðàçáèðà ñå, òîâà, ÷å ñå å ñëó÷èëî ñ åäèí ñúâ-ñåì ìàëúê áðîé õîðà, íå îçíà÷àâà íèùî, íî â ñúùî-òî âðåìå çíà÷è è ìíîãî. Ïîêàçâà êîëêî íèå ñìå íà-çàä è êàê íÿìàìå ñúçíàíèå çà ñîáñòâåíàòà ñè àê-òóàëíîñò è çà òîâà, êîåòî ìîæå äà ñå ñëó÷è ñ ïóá-ëèêàòà. Íî, äà, óáåäåíà ñúì, ÷å èìà åäíà òàêàâàëàòåíòíà ïóáëèêà, êîÿòî òåàòúðúò òðÿáâà äàïðèâëå÷å ïî íÿêàêúâ íà÷èí â ñàëîíèòå.

Ïë.

Äîé

íîâ

Ê. Í

èêîë

îâà

Ñí.

Ïåò

ðîâà

Ì. Ð

àé÷è

íîâà

Åë.

Ïàí

àéîò

îâà

Äèñêóñèÿ: Êîå å àêòóàëíî â ñúâðåìåííèÿ òåàòúð?

310

Åëåíà Ïàíàéîòîâà: Çà ìåí âèíàãè åìíîãî âàæíî äà ñëåäÿ êàêâî ñòàâà ñ ìëà-äèòå õîðà. Íàñêîðî íà ïðåäñòàâëåíèÿíà �Äîìúò íà Áåðíàðäà Àëáà� íÿêîëêîïúòè ìè ñëó÷è äà áúäà â ñàëîíà çàåäíîñúñ ñòîòèíà òèéíåéäæúðè, êîèòî ñåóìúë÷àâàõà â åäíà èçíåíàäâàùî êà÷åñò-âåíà òèøèíà ïî âðåìå íà ñïåêòàêúëà. òàêèâà ìîìåíòè ñè êàçâàø, ÷å ìîæåáè ñè óñïÿë äà îñúùåñòâèø ðåàëíà êî-ìóíèêàöèÿ ÷ðåç òåàòðàëíîòî ïðåä-ñòàâëåíèå. Ñúñ ñèãóðíîñò òåçè ìëàäèõîðà ñà ïîòåíöèàëíà áúäåùà òåàòðàë-íà ïóáëèêà è ñúñ ñèãóðíîñò ñà åäèí ìíî-ãî äîáúð ëàêìóñ çà àêòóàëíîñòòà íàòåàòðàëíèÿ åçèê. Çàòîâà çà ìåí òå ñàåäíà ïðèîðèòåòíà, ìíîãî âàæíà ÷àñòîò ïóáëèêàòà. Ãîâîðÿ çà âúçðàñòòàìåæäó 14­18 ãîäèíè.

Êàìåëèÿ Íèêîëîâà: Òîâà, êîåòî êà-çà Ïëàìåí, ìè ïðîçâó÷à ìíîãî îòðåçâÿ-âàùî. Ìîæå íàé-îáùî äà ñå êàæå, ÷å èìàòðè âèäà îðèåíòàöèÿ êúì ïóáëèêàòàîò ñòðàíà íà òîçè, êîéòî ïèøå çà òå-àòúð è ïðàâè òåàòúð. Ïúðâàòà è íàé-ðàçïðîñòðàíåíà îò òÿõ å áàçèðàíà âúð-õó ðàçáèðàíåòî çà çðèòåëèòå êàòî�ïîòðåáèòåëè� (äîðè ñå ñïîðè äàëè òî-âà íå å ìàëêî ãðóáà äóìà) ­ ò.å. òîâà åîðèåíòàöèÿ êúì ïàçàðà íà êóëòóðíèôàêòè. Ïðè íåÿ å íåîáõîäèìî ïðîäóê-òúò äà å äîáðå íàïðàâåí, äîáðå ðåêëà-ìèðàí è äîáðå ïðåäñòàâåí. Âòîðèÿòòèï îðèåíòàöèÿ å �ìîäåðíèñòêàòà�,êîãàòî àâòîðúò (ðåæèñüîðúò, èçïúë-íèòåëÿò) èìà ñîáñòâåíà ïîòðåáíîñòäà êàæå íåùî è ãî êàçâà. È òðåòèÿòòèï å êîãàòî, äà ðå÷åì, ñúçäàòåëèòåíà ñïåêòàêúëà èìàò íÿêàêúâ ñâîé èì-ïëèöèòåí çðèòåë, èçðàáîòåí îò ñàìè-òå òÿõ, çà êîéòî çíàÿò, ÷å å íÿêúäå âïóáëèêàòà è æåëàÿò äà äèàëîãèçèðàòòî÷íî ñ íåãî.  äîáðå ðàçâèòèòå òåà-

òðàëíè òðàäèöèè ðàáîòÿò ðàçëè÷íèêîìáèíàöèè îò òîçè òðîåí ìîäåë íàîðèåíòàöèÿ êúì ïóáëèêàòà. Òîâà, êîå-òî êàçà Ïëàìåí çà ñèòóàöèÿòà ó íàñ, åìíîãî âàæíî äà ñå èìà ïðåäâèä. Äàâàìñè ñìåòêà, ÷å â Áúëãàðèÿ òåàòðàëíè-òå öåíòðîâå íå ñà ìíîãî, êàêòî è ðå-äîâíî õîäåùàòà íà òåàòúð ïóáëèêà.Àç ïúê ñúì ïîïàäàëà â äðóãà ñèòóàöèÿ ­ñïåêòàêëè, ïîíÿêîãà íåëîøè, èãðàåùèñå â ãîëåìè ãðàäîâå, êúäåòî îáà÷å çðè-òåëèòå ñà òîëêîâà ìàëêî, ÷å íà ñöåíà-òà õîðàòà ñà ïîâå÷å îò òåçè â çàëàòà.

Óáåäåíà ñúì, ÷å â ñúâðåìåííèÿ ìóë-òèìåäèåí ñâÿò ìàñîâèòå ìåäèè, êîè-òî äíåñ îñíîâíî ôîðìèðàò êóëòóðíî-òî ïðîñòðàíñòâî, òðÿáâà äà ïîìàãàòíà òåàòúðà è òîé òðÿáâà äà ðàáîòèïðåç òÿõ. Àêî ïóáëèêàòà, çà êîÿòî ãî-âîðèø, Ïëàìåíå, ïîëó÷àâà îò òåëåâè-çèÿòà àäåêâàòíà èíôîðìàöèÿ, ÷å òåà-òúðúò, êàêòî êàçâàø, èìà îïðåäåëåíïðîòîêîë, ðèòóàë íà ãëåäàíå è ò.í., òÿíå áè áèëà ÷àê òîëêîâà íåàäåêâàòíà.Òîâà, êîåòî êàçà Åëåíà, ñúùî íè äàâàíÿêàêâà îòïðàâíà òî÷êà. Ïóáëèêàòàìåæäó 14 è 18 ãîäèíè å îòíîñèòåëíîõîìîãåííà, çàùîòî íåéíàòà îñíîâíàìåäèÿ å Èíòåðíåò è ÷ðåç íåãî òÿ ïîëó-÷àâà îïðåäåëåíà èíôîðìàöèÿ è êîäîâåíà ðàçáèðàíå. Ìèñëÿ, ÷å êîãàòî ìàñîâè-òå ìåäèè âïèñâàò ïî ïîäîáàâàù íà÷èíè òåàòúðà â ñåáå ñè, èíôîðìèðàò çà íå-ãî è äàâàò àäåêâàòíè êîäîâå çà ðàçáè-ðàíåòî ìó, åäâà òîãàâà íåãîâàòà ðå-öåïòèâíà ñèòóàöèÿ å íîðìàëíà. Çà ñú-æàëåíèå ó íàñ âñå îùå íÿìà òàêúâ òèïìåäèéíà ñðåäà.

Ïëàìåí Äîéíîâ:  òàçè âðúçêà ùåíàïîìíÿ êàê Ðàäè÷êîâ å êàçâàë, ÷å äúë-æè ñâîÿòà ïîïóëÿðíîñò íà ñòóäåíòè-òå îò 60-òå è 70-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê,êîèòî ñà áèëè òîãàâàøíèòå �ìëàäè�.

ÊËÓÁ �HOMO LUDENS�

311

Èìåííî òå ñà ãî õàðåñàëè è ñà ãî ïðå-âúðíàëè â óñïåøåí àâòîð. È äíåñ ðåöåï-òàòà å ñúùàòà: äà ñå ïðåâåæäà òðà-äèöèÿòà íà åçèêà íà ìëàäèòå. Èçïîëç-âàø íÿêàêâè óñòîé÷èâè ïúðâîîáðàçè,êîèòî ïðåâåæäàø íà åçèêà íà ìëàäèòå.Òîâà å ïóáëèêàòà, êîÿòî íåèçáåæíî òåïðàâè íåïðåêúñíàòî àêòóàëåí.

Íèêîëàé Éîðäàíîâ: Òîâà å õóáàâàïîàíòà, çàùîòî, ïîñòàâÿéêè âúïðîñàçà âêóñà íà ïóáëèêàòà, ñòèãíàõìå äîïðîáëåìà êàê ñå ôîðìèðà òîé. Äåéñò-âèòåëíî íå ìîæåì äà î÷àêâàìå, ÷å ïðèíàëè÷èåòî íà òåëåâèçèÿ è âåñòíèöè,êîèòî íàëàãàò ïðåäñòàâà çà êóëòóðà-òà êàòî çà ñàïóíåí ñåðèàë, ñúùèòå òå-çè õîðà, êîèòî ãè ãëåäàò, ùå âëÿçàò âòåàòúðà è ùå õàðåñàò ñïåêòàêëè êà-òî �Ïñèõîçà 4:48�, â êîéòî ó÷àñòâàÑíåæèíà, èëè �Äîìúò íà Áåðíàðäà Àë-áà� íà Åëåíà, èëè ïèåñàòà íà Ïëàìåí�Êúùàòà íà Èâàí�, êîÿòî ïðåäïîëàãàóäîâîëñòâèåòî îò èíòåëåêòóàëíàòàèãðà, ­ âñå íåùà, êîèòî èçèñêâàò ïî-ãîëÿìà çàäúëáî÷åíîñò çà ðàçáèðàíåòîèì. È òîâà ñå îòíàñÿ íå ñàìî çà òåà-òúðà. Åòî, íàïðèìåð ñàìîòî õîäåíå íàáàëåò, ñëåä êàòî ñè ãëåäàë ïðåäíàòàâå÷åð íÿêàêâî åâòèíî òåëåâèçèîííîøîó, çâó÷è îñîáåíî. È ìàé ÷å òåàòúðúòäíåñ, ïîíå ó íàñ, çà ãîëÿì ïðîöåíò îòíàñåëåíèåòî ñúùî ïîïàäà â òàçè êàòå-ãîðèÿ íà �ñòðàííè çàíèìàíèÿ�. Îò äðó-ãà ñòðàíà, ñúãëàñåí ñúì, ÷å Èíòåðíåòå åäíà àëòåðíàòèâà íà òîçè òèï ìå-äèè, êîèòî ñà ñå íàëîæèëè â íàøàòàñòðàíà, çàùîòî òàì âñå ïàê îáùóâà-

íåòî ñòàâà ìíîãî ïî-ñâîáîäíî, êàòîñè äàâàìå ñìåòêà, ðàçáèðà ñå, è çà âúç-ìîæíèòå ïðîáëåìè, êîèòî ïðåäïîëàãàåëåêòðîííàòà êóëòóðà.

Åëåíà Ïàíàéîòîâà: Òîâà, êîåòî åâàæíî äà ñå êàæå çà ìëàäèÿ ÷îâåê, êîé-òî èçïîëçâà àêòèâíî Èíòåðíåò, å, ÷åòîé å ÷îâåê, êîéòî îáùóâà ìíîãî áúð-çî è èíòåðàêòèâíî. Òîé ìîæå äà ðàç-÷èòà íåëèíåàðíè èñòîðèè, è êîãàòîâëåçå íà åäèí ñúâðåìåíåí ñïåêòàêúë ñòàêîâà òðåíèðàíî âúçïðèÿòèå ìó åìíîãî ïî-ëåñíî. Ñúçäàâà ñå ïóáëèêà ñîòâîðåíî è èíòåðàêòèâíî ìèñëåíå,êîÿòî ùå å ãîòîâà çà åäèí äðóã ñúâ-ðåìåíåí òåàòúð, îñâîáîäåí îò íåîá-õîäèìîñòòà äà ðàçêàçâà ïðîñòî ÷åòè-ìè èñòîðèè. Ìèñëÿ ñè è çà òîâà, êîå-òî ñå ïðàâè ïîñëåäíèòå íÿêîëêî ãîäè-íè â çàïàäíèòå äúðæàâè, êîèòî âå÷åñà íàòðóïèëè åäèí îïèò îò 40­50 ãî-äèíè ñëåä ïðîìåíèòå, çà êîèòî Êàìå-ëèÿ ñïîìåíà. Òå çàïî÷âàò äà âêàðâàòòåàòúðà â íîðìàëíîòî ñðåäíî îáðà-çîâàíèå, êîåòî îòíîâî ïîäñèãóðÿâàäèðåêòíàòà âðúçêà è òåàòúðúò îò-íîâî ñòàâà íîðìàëíà ÷àñò îò æèâî-òà íà ìëàäèÿ ÷îâåê.

Àñåí Òåðçèåâ: Òàçè óâåðåíîñò çà åä-íà íîâà ïóáëèêà, êîÿòî èäâà è êîÿòî ùåïðåîòêðèå òåàòúðà êàòî âúçìîæíîïîëå íà ñâîÿ èíòåðåñ, å îáíàäåæäàâà-ùà è íàèñòèíà å õóáàâ êðàé çà íàøàòàäèñêóñèÿ. Áëàãîäàðÿ íà âñè÷êè çà ó÷à-ñòèåòî.

Îêòîìâðè 2005

Äèñêóñèÿ: Êîå å àêòóàëíî â ñúâðåìåííèÿ òåàòúð?

9

ÑÒÅÔÀÍ ÈËÈÅÂ:ÆÈÂÎÒÚÒ Å ÒÎÇÈ, ÊÎÉÒÎ ÑÈ ÈÇÆÈÂßË

ÈÍÒÅÐÂÞ ÍÀ ÁÎÃÄÀÍÀ ÊÎÑÒÓÐÊÎÂÀ

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Ðîäåí ñè è ñèîòðàñúë â Èñòàíáóë, à àêòèâíèÿò òèæèâîò å â Ñîôèÿ. Êàêâà å ïðè÷èíàòàçà òîâà?

Ñòåôàí Èëèåâ: Áàùà ìè å ó÷èë â �Ðî-áåðò êîëåæ�, à ìàéêà ìè å áèëà ó÷èòåë-êà â äâåòå áúëãàðñêè ó÷èëèùà òàì. Çà-ïîçíàëè ñå, îæåíèëè ñå è àç ñúì ñå ðî-äèë.  Èñòàíáóë æèâÿõìå äî ôåâðóàðè1944 ã., êîãàòî áàùà ìè áåøå åêñòðà-äèðàí îò Òóðöèÿ êàòî áúëãàðñêè ïîäà-íèê. Äðóãèòå áúëãàðè, êîèòî áÿõà òóð-ñêè ïîäàíèöè, áÿõà èçïðàùàíè â Àíàäî-ëà. Òàòêî ñå ïðèáðà â Áúëãàðèÿ, ñëåäâðåìå ãî ïîñëåäâàõìå è íèå. Íà Íèêóë-äåí 1944 ã., ñïîìíÿì ñè êðèñòàëíî ÿñ-íî òîçè äåí, ñòúïèõìå â Ñâèëåíãðàä.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Èìàø ëè ïðè-ÿòåëñòâà îò îíåçè ãîäèíè? Êàêâî ñèñïîìíÿø ñ äîáðî ÷óâñòâî îò òîãàâà?

Ñòåôàí Èëèåâ: Íèå æèâååõìå â åâ-ðîïåéñêàòà ÷àñò íà ãðàäà è òàì èìà-øå áúëãàðè, òóðöè, àðìåíöè, èòàëèàí-öè, ãúðöè... Ïîìíÿ, êîãàòî îòâåäîõà áà-ùà ìè ñ ïîëèöàè, íå ìó ïîçâîëèõà äà ñåñáîãóâà ñ ìàéêà ìè. Öÿëàòà ìàõàëà âèäÿòîâà è âñè÷êè, áåç èçêëþ÷åíèå, ñå ãðè-æåõà çà íàñ. Âñåêè äåí íè êàíåõà íà ãî-ñòè, çà äà íè íàõðàíÿò, çà ðàçëèêà îòáúëãàðèòå äíåñ, êîèòî, àêî íÿêîé å ïî-ñòðàäàë îò âëàñòòà, âåäíàãà ñå ñêðè-âàò ïî êúùèòå ñè è èçîáùî íå ðàçãî-âàðÿò ñ íåãî. Ñïîìíÿì ñè ñ óâàæåíèå çàõîðàòà, êîèòî îñòàâèõìå òàì ïðåäèìíîãî ãîäèíè.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Çàïàçè ëè âãîäèíèòå âðúçêè ñ òÿõ?

Ñòåôàí Èëèåâ: Ïðåêúñíàõà ïî åñòå-ñòâåí íà÷èí è ïðè÷èíè ­ òà àç ñúì òóêâå÷å 60 ãîäèíè...

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: À êàê èçáðà äàáúäåø àêòüîð?

Ñòåôàí Èëèåâ: Ñëó÷àéíî ñòàíà.Òóê, â Áúëãàðèÿ, èñêàõà äà ìå íàïðàâÿòîôèöåð, à àç íåíàâèæäàì âîåíùèíàòà ­âúïðåêè ÷å ñúì èçèãðàë âñè÷êè âèäîâåâîéíèöè îò ðåäíèê äî ôåëäìàðøàë. ÂúâÂòîðà ìúæêà ãèìíàçèÿ, êúäåòî ó÷åõ,èìàøå åäèí çàì.-äèðåêòîð, êîéòî å áèëêîíöëàãåðèñò â Äàõàó è òîé ìå ïðåäó-ïðåäè: �Ìîì÷å, âíèìàâàé, ãëàñÿò òè íî-

Ñòåôàí Èëèåâ

10

ìåð...� Ðàçáðàõ, ÷å òðÿáâà äà ñå ñïàñÿ-âàì. Òîãàâà èìàøå âúçìîæíîñò òàëàí-òèòå â îáëàñòòà íà èçêóñòâàòà äà áú-äàò ïðèåìàíè ïðè îáëåê÷åíè óñëîâèÿ,àêî ñà èçêëþ÷èòåëíè òàëàíòè. Äîêó-ìåíòèòå çà êàíäèäàòñòâàíå ñå ïîäà-âàõà â îáùèíàòà, íàâÿðíî çà äà èìà ïîä-áîð. Åäíà ñúó÷åíè÷êà ìè îáåùà ñúäåé-ñòâèå ÷ðåç áàùà ñè çà ïîäàâàíåòî íàäîêóìåíòèòå. Êîå äà èçáåðà? Ïåÿ âÿð-íî, íî íÿìàì ïîíÿòèå îò ñîëôåæ ­ çíà-÷è Êîíñåðâàòîðèÿòà îòïàäà. Ðèñóâàõñíîñíî, íî âñå ïàê íå áÿõ çà èçïèò.È òàêà îñòàíà Òåàòðàëíàòà àêàäåìèÿ.Íàøåòî ñåìåéñòâî áåøå ìíîãî áëèçêîñ Êîíñòàíòèí Êèñèìîâ. Îòèäîõ ïðèíåãî è ìó êàçàõ: �×è÷î Êîñüî, àç òðÿáâàäà ñå ÿâÿ â Òåàòðàëíîòî ó÷èëèùå!�, àòîé �Çàùî, áå Ñòåôàí÷î?� Àìè òàêà èòàêà, à òîé ­ �Îëåëå!�. Íàêàðà ìå äà ìóêàæà íåùî. Òóê òðÿáâà äà ñïîìåíà, ÷åïî âðåìå íà ìàòóðàòà ïî áúëãàðñêè åçèêíèå òðÿáâàøå äà çíàåì íàèçóñò åäèíïîìåíèê îò äâàéñåòèíà ïðîèçâåäåíèÿ.Êàçàõ ìó åäíî îò òÿõ è òîé çàïî÷íà äàñå âàéêà: �Òè íå ñè çà àðòèñò�. À àç ­�Íÿìàì èçáîð, ùå ñå ÿâÿ!�. Òîé êëåêíà.ßâèõ ñå íà èçïèò â ñàíäâè÷ ìåæäó Âà-ñèë Äèìèòðîâ è Íèêîëàé Áèíåâ. È îùåíà ïúðâèÿ èçïèò âå÷åðòà ïèøå, ÷åòðÿáâà äà ñå ÿâÿ ïðè Ðåêòîðà â îñåìñóòðèíòà... Çíà÷è ñúì ìèíàë èçïèòà...Òàêà ñå çàïîçíàõ ñ Ä. Á. Ìèòîâ, êîéòîáåøå è ïðåäñåäàòåë íà êîìèñèÿòà ­íàâðåìåòî ëè÷íî ðåêòîðúò ïðèåìàøåñòóäåíòèòå. Ðàçïèòâà ìå òîé çàùîêàíäèäàòñòâàì è âúîáùå êàêúâ å ìî-ÿò ñëó÷àé, àç âñè÷êî ìó ðàçêàçâàì, àòîé: �Äîáðå, ùå òå ïðèåìåì ñåãà, à íà-åñåí ùå ðåøèì ñòàâàø ëè çà àðòèñò�.Âçåõ ñè äèïëîìàòà, ïðèåõà ìå è Ä. Á. Ìè-òîâ ìå îáðàçîâà. Îùå â ñàìîòî íà÷à-ëî ìå ïîïèòà êàêâè êíèãè èìàì. Íàâðå-

ìåòî ïîâå÷åòî ñåìåéñòâà èìàõà ñïè-ñúê ñ êíèãèòå, êîèòî ïðèòåæàâàò. Òà-êà ñè ãè ðàçìåíÿõìå. Òîâà áåøå íà÷èíäà ñå ÷åòå, çàùîòî áèáëèîòåêèòå áÿ-õà óíèùîæåíè. Àç ìó çàíåñîõ ìîÿ ñïèñúê,òîé ìè äàäå ñâîÿ è â ïðîäúëæåíèå íà÷åòèðè ãîäèíè íèå ñè ðàçìåíÿõìå êíè-ãè è áëàãîäàðåíèå íà íåãî àç ñúì îáðà-çîâàí ÷îâåê â îáëàñòòà íà òåàòúðà èñ ãîðäîñò çàÿâÿâàì òîâà, çàùîòî èìàõòàêúâ ó÷èòåë. Òàêà ñòàíàõ àðòèñò.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Äà ðàçáèðàìëè, ÷å ïîðàäè íåîáõîäèìîñò, à íå ïîðà-äè ïîòðåáíîñò ñè èçáðàë ïðîôåñèÿ-òà ñè?

Ñòåôàí Èëèåâ:  íà÷àëîòî áåøåòàêà. Ïîñëå ìè ñòàíà èíòåðåñíî è ðàç-áðàõ, ÷å â òàçè ïðîôåñèÿ èìà �õëÿá�.Íî ðàçáðàõ, ÷å â íåÿ òðóäíî ñå ñëåäâàåñòåñòâåíèÿò õîä íà íåùàòà è ÷å çàäà óñïååø è ïðîäúëæèø, òðÿáâà íå ñà-ìî òàëàíò, íî è ïðèÿòåëñòâà.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: ×å â êîÿ ïðî-ôåñèÿ å ðàçëè÷íî?

Ñòåôàí Èëèåâ: Íå çíàì, íå ïîçíàâàìäðóãè ïðîôåñèè, íî â òàçè ïðîôåñèÿ åòàêà. Èëè ùàñòèåòî òðÿáâà äà òèêàöíå íà ðàìîòî è äà íå ãî èçïóñíåø,êàêòî êàçâàøå íàâðåìåòî Ìèðñêè, èëèîòòóê íàòàòúê äà ñå êëàíÿø, çà äà òèäàâàò ðîëè.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Òè êîé ïúòèçáðà?

Ñòåôàí Èëèåâ: Àç èçáðàõ ìîÿ ñè ïúòè íèêîé ­ è æèâ, è ìúðòúâ ­ íå ìîæå äàêàæå, ÷å ñúì îòèøúë äà ìîëÿ çà êàêâî-òî è äà å â ìîÿòà ïðîôåñèÿ. Íàâðåìå-òî â êèíîòî ñå ÿâÿâàõìå íà ïðîáíèñíèìêè, íèùî íå ñå ïîäíàñÿøå íà òåï-ñèÿ è àç âèíàãè ñúì ñå ÿâÿâàë ñ ïîíå äå-ñåòèíà êàíäèäàòè çà ðîëÿ. Ïîäáîð, ïîä-áîð è íàêðàÿ ñíèìêè, çà äà ñå âèäè êîéêàê ñòîè ñ äðóãèòå. Èìàøå åäèí ãåíèà-

ËÈ×ÍÎÑÒÈ

11

ëåí îïåðàòîð, Àëóðêîâ, òà òîé ðåøè äàñíèìà ôèëì ­ �Êîííèêúò�, è çà äà ó÷à-ñòâà, ÷îâåê òðÿáâàøå äà ñå íàó÷è äàÿçäè. Çà ìîÿòà ôèãóðà å íåâúçìîæíî äàñòàíà ïðîôåñèîíàëåí åçäà÷ ­ âèñîê èåäúð ñúì, íî òðåíüîðúò Ïåòúð Êëÿâ-êîâ, ÷îâåê, íà êîãîòî ìíîãî äúëæà, ìèêàçà: �Íèùî, ìîì÷åòî ìè, òè âñå ïàêñå íàó÷è äà ÿçäèø. Ùå ñå ñíèìàò ìíîãîôèëìè è ùå èì òðÿáâàò õîðà, êîèòî äàãî óìåÿò òîâà èçêóñòâî�. Ïîñëóøàõ ãîè â òå÷åíèå íà äâå ãîäèíè èçêëþ÷èòåë-íî óïîðèòî ñå ó÷èõ äà ÿçäÿ è �êîíÿðè-òå� ìå ïðèåõà çà ñâîé ÷îâåê. Êàðèåðà-òà ìè â êèíîòî òðúãíà, çàùîòî äðó-ãèòå ïàäàõà... Äâå èëè òðè ðîëè èìàì âêèíîòî, êîèòî ñà áåç êîíå. Âñè÷êîîñòàíàëî å ñâúðçàíî ñ êîíåòå.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: À òåàòðàëíà-òà òè ñúäáà?

Ñòåôàí Èëèåâ: Ñíèìàõ ïðè ÂèëèÖàíêîâ â �Ìåæäó ðåëñèòå�, ôèëì, êîé-òî ïîëó÷è ñðåáúðíà íàãðàäà �Ñàí Ìàð-êî� âúâ Âåíåöèÿ. Òîãàâà Âèëè ðàáîòå-øå â Ìëàäåæêèÿ òåàòúð è ìè êàçà äàïîäàì çàÿâëåíèå. Îïúíàõ ñå, çàùîòî áÿõóáåäåí, ÷å íÿìà äà ìå âçåìàò. Áÿõ â Ïåð-íèøêèÿ òåàòúð, èìàõ çàä ãúðáà ñè ñå-äåì-îñåì ñåçîíà è âå÷å çíàåõ, ÷å íèêîãàíÿìà äà äîéäà â Ñîôèÿ, çàùîòî íÿìàõíèêàêâè ïîçèöèè. Âèëè ñå ÿäîñà è êàçà,÷å ñàì ùå íàïèøå çàÿâëåíèåòî îò ìîåèìå. Òàêà ñå ÿâèõ íà êîíêóðñ è ìå âçåõàâ Ìëàäåæêèÿ. Ïðåç 1966 ã. Ìèðñêè íèóâîëíè ­ ìåí, Ïåòúð Ñëàáàêîâ, ÊîñòàÖîíåâ, Âàñèë Äèìèòðîâ, Ìèøî Ïàðìå-íîâ (åäèí èçóìèòåëåí àðòèñò, êîéòîìîæåøå äà èãðàå âñè÷êî), Âèëè Öàíêîâ,Äîñüî Äîñåâ. Ïîñëå òîâà ñå ðàçâèõðèèç öÿëà Áúëãàðèÿ ­ íÿêúäå îêîëî 250 ÷î-âåêà áÿõà ñúêðàòåíè. Òîâà áå ïúðâàòàðåôîðìà â áúëãàðñêèÿ òåàòúð è îòòî-ãàâà èìàì ãîð÷èâ ñïîìåí. Æàí­Ïîë Áåë-

ìîíäî áåøå ïðåäñåäàòåë íà Ñúþçà íàôðåíñêèòå àðòèñòè è èçïðàòè â Áúë-ãàðñêàòà íàðîäíà áàíêà 250 000 ôðàí-êà â ïîìîù íà áúëãàðñêèòå ñè êîëåãè.Íèå òîãàâà õîäåõìå âúâ �Ôåÿòà� äàòàíöóâàìå ïî öåëè íîùè, ïðèáèðàõìåñå ïåøà â ãðàäà è ñ íàñ áåøå åäèí áúë-ãàðèí, êîðåñïîíäåíò íà Ôðàíñ-ïðåñ, òàòîé íàïèñàë çà óâîëíåíèÿòà. È ôðåí-ñêèòå êîëåãè íè ïîäêðåïèõà. À �íàøè-òå� âðúùàò ïàðèòå è ðåøàâàò äà ïðà-âÿò òåàòúð â Àñåíîâãðàä ñ óâîëíåíè-òå àðòèñòè îò Ïëîâäèâ, äà âúçñòàíî-âÿò Ïåðíèøêèÿ òåàòúð è â Ñîôèÿ äàèìà òåàòúð çà ïîåçèÿ è åñòðàäà ñ äè-ðåêòîð Àíäðåé ×àïðàçîâ. Íèå ñ ÄîñüîÄîñåâ áÿõìå ïðåäâèäåíè çà Ïåðíèê, íîîòèäîõìå ïðè ×àïðàçîâ è ãî ïîïèòàõ-ìå äàëè áè íè âçåë ïðè íåãî. Òîé ñ ðà-äîñò ãî íàïðàâè è òàêà àç çà âòîðè ïúòñå îçîâàõ â Ñîôèÿ.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Òè ñè ÷îâåê,êîéòî â ãîäèíèòå å èìàë âúçìîæíîñòäà ðàáîòè ñ åäíè îò íàé-èíòåðåñíèòåòâîðöè â Áúëãàðèÿ.  ãîäèíèòå çàåäíîñòå îòñòîÿâàëè èëè ñòå ñïîðèëè âúð-õó ñòîðåíîòî?

Ñòåôàí Èëèåâ: Òîâà å ãîëÿìîòî ìèùàñòèå. Òîâà å èñòèíñêèÿò øàíñ. Ðà-áîòèë ñúì ñ íàé-ãîëåìèòå ðåæèñüîðèíà Áúëãàðèÿ è èñêàì äà ïîä÷åðòàÿ, ÷åíèùî íå ñå äàâàøå äàðîì. Íèùî. Âñè÷-êî å èçêëþ÷èòåëåí, óìîïîìðà÷àâàùòðóä. Íàâðåìåòî â ÌÃÒ �Çàä êàíàëà�Ðîçà Ðàäè÷êîâà ïîèñêà äà íàïèøåì êàê-âî ñìå èçèãðàëè äîòîãàâà è áåøå óäè-âåíà ­ �Êîãà ñòå óñïåëè âñè÷êî òîâà äàãî ñâúðøèòå?�.  ñëó÷àÿ ãîâîðÿ çà ïî-êîëåíèÿ àðòèñòè, àç íå ñúì èçêëþ÷åíèå.Îò÷èòàì, ÷å âúâ âðåìåòî íà ìîÿòà àê-òèâíà âúçðàñò èìàøå îáîðîò. Íå êðèÿ,÷å âèíàãè ñúì ñå ïàçàðèë çà âñè÷êî, íîíå è çà òåàòúðà. Çàùîòî ñìÿòàì, ÷å

Ñòåôàí Èëèåâ: Æèâîòúò å òîçè, êîéòî ñè èçæèâÿë

12

òåàòúðúò å åäíà ëàáîðàòîðèÿ, â êîÿ-òî èëè ïðîïàäàø, èëè ñå èçêà÷âàø.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Òè æèâÿ ñ Ëè-ëèÿ Ðàéíîâà, åäíà ÷óäåñíà àêòðèñà èñòå ïðèìåð çà ùàñòëèâî àêòüîðñêî ñå-ìåéñòâî. Çàòîâà ùå ñè ïîçâîëÿ äà òåïîïèòàì êàêâî å æèòåéñêèÿò òè ïàðò-íüîð äà å òâîé êîëåãà, èìà ëè ðåâíîñòè êîíêóðåíöèÿ â ïðîôåñèÿòà?

Ñòåôàí Èëèåâ: Âñúùíîñò ñðåùàòàè æèâîòúò ñ Ëèëè áåøå íàé-ãîëÿìîòîìè ùàñòèå. Áåøå èçêëþ÷èòåëíà ëè÷-íîñò. Ìîæå áè âñè÷êî ñå çàáðàâÿ, íîòîâà, êîåòî ïîìíÿ, å, ÷å íèå ñ íåÿ íè-êîãà íå ñìå ðàçãîâàðÿëè çà ïàðè, íèêîãàíå ñìå ãîâîðèëè êàêâî òðÿáâà äà íàïðà-âèì â ïðîôåñèÿòà. Íå ñìå ñè íàëàãàëèïðàâèëà, íÿìàì òàêúâ ñïîìåí. Íå ïîç-íàâàì äðóã ÷îâåê òîëêîâà òîëåðàíòåíêàòî Ëèëè. Ïðîôåñèÿòà íà àêòüîðà åìîìåíòíà, ïðîôåñèÿ íà ìèãà. È äîêàòîíÿêîé ñè ñïîìíÿ çà òåá, ãî èìà è ñúò-âîðåíîòî îò òåá...

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Êàêâî å äîá-ðèÿò òåàòúð ñïîðåä òåá? Íà êàêâèêðèòåðèè òðÿáâà äà îòãîâàðÿ?

Ñòåôàí Èëèåâ: Òåçè, êîèòî ðàáî-òÿò çàåäíî, òðÿáâà â ìíîãî ãîëÿìà ñòå-ïåí äà ìèñëÿò â åäíà ïîñîêà. Ñìÿòàì,÷å íàøèÿò Ìàëúê ãðàäñêè òåàòúð å óíè-êàëíî çà Áúëãàðèÿ ÿâëåíèå. Òî ñå êðåïèíà òåçè íÿêîëêî äóøè îò îñíîâàòåëè-òå, êîèòî îñòàíàõìå ­ Èëêà, Èöêî, Àíå-òà, Ïðîäàí, Ìàÿ, Òàíþ, Èëèÿ, Ïúðòè...Íà âçàèìíîòî ðàçáèðàíå, íà âçàèìíèÿ õó-äîæåñòâåí êîíòðîë ­ ïðè íàñ íå ìîæåäà ñå ëèãàâèø, äà íå èçïúëíÿâàø òîâà,êîåòî å çàëîæåíî êàòî ñïåêòàêúë; âè-íàãè ñå èãðàå êàòî çà ïðåìèåðà. ÌÃÒ �Çàäêàíàëà� å èçêëþ÷èòåëíî ÿâëåíèå çà Áúë-ãàðèÿ. Äàâàì ãî êàòî ïðèìåð. À èíà÷å çàìåí íàé-âàæíèÿò êðèòåðèé å ïóáëèêà-òà. Êàòî ìèíàò äåñåòèíà ïðåäñòàâëå-

íèÿ, âå÷å å ÿñíî êàêâî ùå ñå ñëó÷è ñ äà-äåí ñïåêòàêúë. Òúðñè ëè ãî ïóáëèêàòà,èñêà ëè äà ãî âèäè ­ ùå ãî áúäå. Äîáðî-òî ïðåäñòàâëåíèå å, êîãàòî âèæäàø êàêàðòèñòèòå ñå ñëèâàò âåäíî ïîä ïàëêà-òà íà ðåæèñóðàòà è âúðâÿò â åäíà ïî-ñîêà, çà äà ïîêàæàò ñâîÿòà òåçà ïðåäïóáëèêàòà è äà ñå ïðåáîðÿò ñ íåÿ. Òîâàçà ìåí å äîáðèÿò òåàòúð.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà:  òâîð÷åñêà-òà ñè áèîãðàôèÿ èìàø èçïúëíåíèÿ, êîè-òî èçâåæäàò íà ïðåäåí ïëàí ðîëè îòâòîðà ïîçèöèÿ, ðîëè �ïîääúðæàùè�.Âåðøèíèí â �Òðè ñåñòðè� íà ×åõîâ ñ ðå-æèñüîð Ëåîí Äàíèåë å íàïðèìåð òàêúâîáðàç, ïðåñúçäàäåí îò òåá.

Ñòåôàí Èëèåâ: Òîâà å íàé-äîáðîòî,êîåòî ñúì íàïðàâèë ñïîðåä ìåí.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: ×óâñòâàø ëèñå îãðàáåí, ÷å íå ñè èãðàë Õàìëåò èëèÌàêáåò?

Ñòåôàí Èëèåâ: Íå.Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Óñïÿ ëè äà èç-

ðàçèø âñè÷êî îò ñåáå ñè â ðîëèòå ñ ïî-ìàëêà òåðèòîðèÿ?

Ñòåôàí Èëèåâ: Àç ñúì ó÷åíèê è âå-ðåí ïîñëåäîâàòåë íà Ìàñàëèòèíîâ. Òîéòâúðäåøå, ÷å íàèñòèíà íÿìà ìàëêè èãîëåìè ðîëè, òâúðäÿ ãî ñúùîòî è àç.Âúïðîñúò å êàêâî âëàãàø â ðîëÿòà èêàêâà òåçà äîêàçâàø. Âèíàãè ñúì ñìÿ-òàë è íàé-ìàëêîòî íåùî, êîåòî ñúìèçèãðàë, êàòî íàé-ãëàâíîòî, íàé-âàæ-íîòî è ñúì ñå ñòðåìèë äà ãî âïèøà âîáùèÿ ñìèñúë íà ïîñòàíîâêàòà, çàùî-òî âñÿêî ïðåäñòàâëåíèå èìà ñâîÿ åìî-öèÿ è ìèñúë, êîèòî àêî íå ñà óñåòåíèîò àðòèñòèòå, ãóáè ïîñòàíîâêàòà.Äðóãî âàæíî íåùî å: àêòüîðúò íèêîãàäà íå ïîâòàðÿ íèùî. Íà òîâà ñúùî ìåå ó÷èë Ìàñàëèòèíîâ è ñëåä 45 ãîäèíè âòåàòúðà ñè ïîçâîëÿâàì äà êàæà, ÷å íÿ-ìàì ïîâòîðåíè ðîëè.

ËÈ×ÍÎÑÒÈ

13

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Äà ðàçáèðàìëè, ÷å ñè ïðîòèâ àìïëîàòî?

Ñòåôàí Èëèåâ: Àáñîëþòíî. Òîâà åïàãóáíî çà àðòèñòèòå. Ñìåøíè è æàë-êè ñà îíåçè, êîèòî ñàìî ñìåíÿò äðåõè-òå è ñ åäèí è ñúùè ãëàñ, ñ åäíà è ñúùààðòèêóëàöèÿ ðàáîòÿò âúðõó âñÿêà åä-íà ðîëÿ, âúâ âñÿêî åäíî ïðåäñòàâëåíèå.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Äîêîëêî àê-òüîðúò èìà âúçìîæíîñò äà èçáèðà?

Ñòåôàí Èëèåâ: Íÿìà.Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Îãðàíè÷åíèå

ëè å òîâà, ÷å íÿêîé äðóã èçáèðà?Ñòåôàí Èëèåâ: Òîâà å èìåííî ùà-

ñòèåòî, êîåòî òè êàöà íà ðàìîòî: àêîòè ïðåäëîæàò íåùî ìíîãî äîáðî êàòîìàòåðèàë è ãî íàïðàâèø ­ õóáàâî; àêîíå òè êàöíå, ïðîñòî òðÿáâà äà íàïðà-âèø òàêà, ÷å âñè÷êè äà çàáåëåæàò ðà-áîòàòà òè, à òîâà å âúïðîñ íà òðóä.Íå å ëåñíî, òàçè ïðîôåñèÿ å óæàñíà.Çà ìåí çíàêîâè ëè÷íîñòè â ïðîôåñèÿ-òà ñà Âèëè Öàíêîâ è Ëåîí Äàíèåë. Òå ñàõîðà, êîèòî ìîãàò äà èçãðàäÿò îò íàé-ìàëêîòî íåùî âñåëåíà îò õàðàêòåðè âïîñòàíîâêàòà. Âñè÷êè èì ïîäðàæàâàò.Òàêúâ òàëàíò èìàõà ïðåäè òîâà Ñúð-÷àäæèåâ è Äàíîâñêè, êîèòî èìàõà è èç-êëþ÷èòåëåí íþõ äà èçáåðàò àðòèñò çàäàäåíà ðîëÿ.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: À ñåãàøíèòåìëàäè ðåæèñüîðè?

Ñòåôàí Èëèåâ: Áðîÿ ãè íà ïðúñòè:Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ, Òåäè Ìîñêîâ, Ìà-ðèóñ Êóðêèíñêè, ßâîð Ãúðäåâ. ×åòèðèèìåíà, êîèòî ñå ðàçëè÷àâàò îò âñè÷êèîñòàíàëè è èçãðàæäàò ïðåäñòàâëåíèÿ,â êîèòî àðòèñòèòå ñà ðàçëè÷íè. È ñú-ùî òàêà ìîãàò äà ïðàâÿò ñïåêòàêëèçà ãîëÿìà ñöåíà. Òîâà å ñòðàõîòíî, çà-ùîòî áúëãàðñêàòà ðåæèñóðà ñïîðåäìåí ñòðàäà îò òîâà, ÷å íå ìîæå äà ïðà-âè ñïåêòàêëè çà ãîëÿìà ñöåíà. À òåçè

ìëàäåæè (ñïðÿìî ìîÿòà âúçðàñò) óìå-ÿò äà ïðàâÿò ñïåêòàêëè, íà êîèòî õî-ðàòà çàáðàâÿò êúäå ñå íàìèðàò è çà-òîâà ñàëîíèòå èì ñà ïúëíè.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Ìíîãî ãîäèíèñú÷åòàâàø òðóäíîñú÷åòàåìè íåùà ­ïðîôåñèÿòà íà àêòüîð è îòãîâîðíè àä-ìèíèñòðàòèâíè ïîñòîâå, çàùîòî 15ãîäèíè ïðåäñåäàòåë íà Ñúþçà íà àðòè-ñòèòå â Áúëãàðèÿ å èçïèòàíèå, îñîáå-íî â òåçè âðåìåíà. ×óâñòâàø ëè ñå èç-ìîðåí, îãðàáåí, èëè èìàø ñâîÿ èäåÿ çàïîäîáíî ñú÷åòàíèå?

Ñòåôàí Èëèåâ: Íèòî â åäíîòî, íè-òî â äðóãîòî ñúì ïîâÿðâàë, ÷å ìîãàâñè÷êî. Òîâà, àêî ìå ïèòàø, íàèñòèíàå ôåíîìåí. Îòãîâîðúò ìè å ñëåäíèÿò ­àç ñúì òîëêîâà åãîèñò, êîëêîòî è âñè÷-êè îñòàíàëè, íî èìàì è ðÿäêîòî êà÷å-ñòâî äà ìîãà äà ìèñëÿ è çà äðóãèòå è äàíàïðàâÿ íåùî. Ìèñúëòà, ÷å ìîãà äà ïî-ìîãíà íà äðóãèòå è íà ñåáå ñè, çà äàóïðàæíÿâàì ïðîôåñèÿòà ñè ­ òîâà å ìî-òèâúò äà ñå çàíèìàâàì ñúñ ÑÀÁ. Ñåãà,êîãàòî âå÷å íå ñúì ïðåäñåäàòåë è èìàíîâ ÷îâåê íà òîçè ïîñò, ìîãà äà êàæà,÷å ïîñëåäîâàòåëíî ñúì ñå áîðèë çà ïðà-âàòà íà àðòèñòèòå, çàùîòî òîâà å÷àñò îò ÷îâåøêîòî ïðàâî è ñúì ïî-ñòèãíàë íå ìàëêî.  ïîñëåäíèòå ãîäè-íè îáùóâàì ìíîãî ñ íàé-ìëàäèòå àðòè-ñòè è óñåùàì, ÷å ìè âÿðâàò. Óáåäåíñúì, ÷å òå ùå ïðîäúëæàò äà çàùèòà-âàò àêòüîðñêèòå ïðàâà. Ìíîãî õîðà íåñìÿòàò àðòèñòèòå çà õîðà. Íàèñòè-íà àêòüîðèòå íå ìîãàò äà áúäàò êàòîâñè÷êè îñòàíàëè, çàùîòî òîâà å åäèí-ñòâåíàòà ïðîôåñèÿ, â êîÿòî òè íå ñèòè çà íÿêîëêî ÷àñà. Ïðîñòî ñè äðóã ÷î-âåê, òîâà ñàìî ïðè ëóäèòå ãî èìà, íîïðè òÿõ òîâà å îðãàíè÷íî ñúñòîÿíèåíà äóõà. À àêòüîðúò ñå ïðåïðàâÿ íà äðóãïî èçáîð è äàæå ñè ìèñëÿ, ÷å òîâà ïðå-

Ñòåôàí Èëèåâ: Æèâîòúò å òîçè, êîéòî ñè èçæèâÿë

14

äèçâèêâà çàâèñò. Õîðàòà òå âèæäàòåäèí è ñëåä òîâà ñòàâàø äðóã. Ãåíèàë-íèÿò Ðàíãåë Âúë÷àíîâ òâúðäè, ÷å òî-âà å íàé-íåâåðîÿòíîòî íåùî çà àðòè-ñòèòå ­ êàê ñòàâà òîâà, òàçè ïðîìÿ-íà ­ åòî, òîâà å áîæè äàð. È çàòîâàñìå âîäèëè áèòêè çà ïðàâàòà íà àðòè-ñòèòå. Âèíàãè ñúì èìàë ñúìèøëåíèöè.Íî ìè å áîëíî, ÷å àðòèñòèòå â Áúëãà-ðèÿ âñå îùå íå ðàçáèðàò êàêâè ïðàâàâå÷å èìàò, çà äà ãè îòñòîÿâàò çàåäíî.Çíàì, ÷å åâðîïåéöèòå ùå íè ãè íàëî-æàò òåçè ïðàâèëà íÿêîé äåí.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Íå ìèñëèø ëè,÷å ïóáëè÷íèòå äðÿçãè è ïðîòèâîïîñòà-âÿíèÿ ñàìî äèñòàíöèðàò îáùåñòâîòîîò íàñ? Íàâñÿêúäå ïî ñâåòà ïðîöåí-òúò íà òåàòðàëíî èçêóøåíèòå íå åãîëÿì.

Ñòåôàí Èëèåâ: Òîâà ìè å áèëî âè-íàãè íàé-íåïðèÿòíî îò âñè÷êî. Óáåäåíñúì, ÷å àðòèñòèòå òðÿáâà äà æèâåÿòâ çàòâîðåíî îáùåñòâî ïî îòíîøåíèåíà ïðîôåñèÿòà è ïî îòíîøåíèå íà òî-âà êîé êúäå ñå íàìèðà. Òâúðäÿ, ÷å íÿìààðòèñò, êîéòî äà íå çíàå êúäå ñå íà-ìèðà â éåðàðõèÿòà, êîÿòî ÷åñòî ñå ìå-íè, íî âúïðåêè òîâà, âñåêè âúâ âñåêèìîìåíò, çíàå êúäå ñå íàìèðà. È ïîíåæåìàëêà ÷àñò îò îáùåñòâîòî ãëåäà òå-àòúð, òî è èçäèãàíåòî ïî ñòúëáèöà-òà å èçäèãàíå ïðåä ìàëêî õîðà. Äðóã åâúïðîñúò, ÷å â íàøèòå î÷è òîâà å ïî-äîáðàòà ÷àñò îò îáùåñòâîòî.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Êàêâî èñêàøäà ïðîäúëæè êàòî ïîëèòèêà ÑÀÁ è êàê-âî áè èñêàë äà áúäå áúäåùåòî òè êàòîàêòüîð â ÌÃÒ �Çàä êàíàëà�? Êàêâè ñàíàé-ñâåòëèòå òè, íàé-îïòèìèñòè÷íè-òå òè ìå÷òè è î÷àêâàíèÿ?

Ñòåôàí Èëèåâ: Ùå çàïî÷íà îò ïî-ñëåäíîòî ­ íå ñúì èìàë ìå÷òè ïî îò-íîøåíèå íà ìÿñòîòî ñè â òåàòúðà.

Êàêâîòî äîøëî ­ òîâà å. Àç ñúì âå÷å âêðàÿ è ãî ðàçáèðàì ñúâñåì ÿñíî. È íåñòðàäàì îò òîâà. Ñòàâà ìè ñìåøíî,êîãàòî íÿêîé íà ìîÿòà âúçðàñò ìè êà-æå: �Îõ, íàñ íè çàáðàâèõà!� Íèêîé íå òåå çàáðàâèë. Àðòèñòúò æèâåå ñàìî ñâðåìåòî ñè è ñëåä òîâà, àêî íåùî å çà-ïå÷àòàíî íà ëåíòà, òîãàâà ñå ñúçäàâàòëåãåíäèòå. À èíà÷å âñè÷êî óìèðà ñ äå-íÿ, â êîéòî ñè íà ñöåíàòà. Òîâà å åäèíîò ìèíóñèòå íà ïðîôåñèÿòà íà òåàò-ðàëíèÿ àêòüîð è åäíî îò íàé-âåëèêèòåíåùà ­ ÷å âñè÷êî ñòîðåíî ìèíàâà è çà-ìèíàâà. Âúïðîñúò å â òâîåòî óäîâëåò-âîðåíèå ­ äîêàòî ñè íà ñöåíàòà, äà çàá-ðàâèø êúäå ñå íàìèðàø. Òîâà íèêîé äðóãíå ìîæå äà ãî èçæèâåå. Âåðîÿòíî õè-ðóðçèòå èçæèâÿâàò ïîäîáíî íåùî, çà-ùîòî òå îáùóâàò ñ æèâîòà, ñ èñòèí-ñêèÿ æèâîò. Àç ñúì æèâÿë 34 ãîäèíè âñåìåéñòâîòî íà âåëèêè õèðóðçè ­ ôà-ìèëèÿòà Ðàéíîâè ­ è ñúì âèæäàë êàê íåìîãàò äà ñè âäèãíàò ëúæèöàòà ñëåä óñ-ïåøåí îïåðàòèâåí äåí. Àêòüîðèòå èç-æèâÿâàò ñúùîòî. Òîâà ïîæåëàâàì íàñëåäâàùèòå ­ äà èçïèòàò óäîâîëñò-âèåòî îò çàáðàâàòà.

À ïî îòíîøåíèå íà îðãàíèçàöèÿòà,íà ÑÀÁ ­ âÿðâàì â òåçè, êîèòî äîéäî-õà; âÿðâàì, ÷å ùå íàêàðàò àðòèñòèòå,(äà, òîâà å ìîÿ ìå÷òà, èìàì ìå÷òè âòîâà îòíîøåíèå) äà ïðîóìåÿò, ÷åòðÿáâà äà ñà çàåäíî. Çàùîòî ïðåäñòîèáèòêà ñ ïðåäðàçñúäúöèòå íà áúëãàðè-íà. Ñ ïðåäðàçñúäúöèòå íà åëèòà. Äîáúðèëè ëîø, òîçè åëèò òðÿáâà äà âíèêíåâ íóæäèòå íà òåàòðèòå. Íî çàñåãà îùåíÿìà èñòèíñêî ãðàæäàíñêî îáùåñòâîè ïðàâèëà, êîèòî äà ñå ñëåäâàò..

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Çíà÷è ïúðâîòðÿáâà äà ñå ñúçäàäàò ïðàâèëàòà?

Ñòåôàí Èëèåâ: Äà, òðÿáâà äà ñåñúçäàäàò. Åäâà êîãàòî èìà ðåãëàìåíò,

ËÈ×ÍÎÑÒÈ

15

÷îâåê ñå óñåùà ñâîáîäåí. Èìà ïîëåò âíåãîâèÿ äóõ, êîãàòî ñå èãðàå ïî óñòà-íîâåíè ïðàâèëà.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Ðàáîòèë ñè èâ êèíîòî, è â òåëåâèçèÿòà, è â òåàòú-ðà. Èìàø ëè ïðèñòðàñòèÿ, èëè ñìÿòàø,÷å àêòüîðúò òðÿáâà äà å íàâñÿêúäå?Êúäå å òâîÿò äîì?

Ñòåôàí Èëèåâ: Êèíîòî å íàé-òåæ-êîòî ïðîÿâëåíèå çà åäèí àðòèñò. Òàìíåùàòà òðÿáâà äà ñå íàïðàâÿò ñåãà èíèêîãà äðóã ïúò. Äîêàòî â òåàòúðàòîâà ìîæå äà áúäå ïîâòîðåíî, ïðîìå-íåíî, ïîïðàâåíî, ìîæåø äà ïðîäúëæèøèëè äà íå ïðîäúëæèø ñ åäíà ðîëÿ. Íå ìî-ãà äà êàæà, ÷å èìàì ïðåäïî÷èòàíèÿ. Âè-íàãè ìè å áèëî èíòåðåñíî, êîãàòî ðà-áîòÿ. Çàáðàâàòà, êîÿòî òâúðäÿ, ÷å

òðÿáâà äà èìà ïðè åäèí àêòüîð, ÿ èìàíàâñÿêúäå. È â êèíîòî, è â òåàòúðà.Ñàìî ÷å ùàñòèåòî å, ÷å â êèíîòî ñåçàïàìåòÿâà, à â òåàòúðà îòëèòà.

Áîãäàíà Êîñòóðêîâà: Ñêëîíåí ëè ñèçà ðàâíîñìåòêàòà êàêâî å ïîâå÷å â æè-âîòà òè ­ óñïåõèòå èëè ïðîïóñíà-òîòî?

Ñòåôàí Èëèåâ: Å, æèâîòúò å òîçè,êîéòî ñè èçæèâÿë. Íå ìîæåø äà èìàøïðåòåíöèè êúì íåãî, çàùîòî òîé ååäèíñòâåí. Íèùî íÿìà äà ñå ïîâòîðè.Äà ñåäíåø äà ñúæàëÿâàø, å áåçñìèñëèå,ñàìî ùå ñå íàãíåòèø. Êàêâîòî ñè íà-ïðàâèë ­ òîâà. Äàëè å îñòàíàëî èëè íå ­àêî ïî÷íå äà ñå èíòåðåñóâà ÷îâåê îò òî-âà, íàïðàâî ñè å çàãèíàë. Æèâåé æèâîòàñè òàêúâ, êàêúâòî å. Òàêà ìèñëÿ àç.

Ôîò

îãðà

ô È

âî Õ

àäæ

èìèø

åâ

Ñòåôàí Èëèåâ (Áåðíàð) â �Õàðîëä è Ìîä� ­ Ê. Õèãèíñ, ðåæ. Á. Õàðàëàìïèåâà,ÌÃÒ �Çàä êàíàëà�, 2000/01

Ñòåôàí Èëèåâ: Æèâîòúò å òîçè, êîéòî ñè èçæèâÿë

195

ÈÑÊÐÀ ÍÈÊÎËÎÂÀ

ÌÞËÕÀÉÌÑÊÈ ÒÅÀÒÐÀËÍÈ ÄÍÈ 2005

Ïðåç ìàé 2005 ã. ôåñòèâàëúò íà ñúâ-ðåìåííàòà íåìñêîåçè÷íà äðàìàòóðãèÿâ ãðàä Ìþëõàéì íà Ðóð îòïðàçíóâà ñâîÿòðèäåñåòãîäèøåí þáèëåé. Çà ïúðâèïúò òîçè òåàòðàëåí ôîðóì îòâàðÿâðàòèòå ñè â äàëå÷íàòà 1976 ã. Îòòî-ãàâà äîñåãà íà íåãî åæåãîäíî ñå ïðåä-ñòàâÿò ñðåäíî ìåæäó 5 è 8 ñöåíè÷íèðåàëèçàöèè íà íåìñêîåçè÷íè òåàòðàë-íè òåêñòîâå, ïîñòàâåíè çà ïúðâè ïúòïðåç ïðåäõîæäàùèòå 12 ìåñåöà.Íî îïðåäåëåíèåòî �ñúâðåìåííà� äðàìà-òóðãèÿ íå ñå ñâåæäà ñàìî äî õðîíîëî-ãèÿòà. Îùå â íà÷àëîòî ôåñòèâàëúòïðèåìà çà ñâîÿ ìèñèÿ äà îòêðîÿâà íî-âè, ñòîéíîñòíè ÿâëåíèÿ, òåêñòîâå èòåíäåíöèè â ðàçâèòèåòî íà íåìñêîå-çè÷íàòà äðàìà. Ñåãà, òðèäåñåò ãîäè-íè ïî-êúñíî, å âèäíî, ÷å Ìþëõàéìñêèÿòôåñòèâàë äîñòà óñïåøíî å ñëåäâàë òà-çè ìèñèÿ. Ñðåä îòëè÷åíèòå äðàìàòóð-çè ñà çíà÷èìè íåìñêè, àâñòðèéñêè èøâåéöàðñêè àâòîðè: Õàéíåð Ìþ-ëåð (1979), Áîòî Ùðàóñ (1982), Ãåîðã Òà-áîðè (1983, 1990), Âåðíåð Øâàá (1992),Òàíêðåä Äîðñò (1989, 1998), íîáåëèñò-êàòà Åëôðèäå Éåëèíåê (2002, 2004), êàê-òî è ïðåäñòàâèòåëè íà ïî-íîâîòî ïî-êîëåíèå: Äåà Ëîåð (1998), Îëèâåð Áóêîâ-ñêè (1999) è äð.

Òàçè ãîäèíà ìþëõàéìñêàòà ñåëåêöèÿïðåäñòàâè íÿêîëêî ïîêîëåíèÿ äðàìà-òóðçè: îò âåòåðàíà Ïåòåð Õàíäêå (êîé-òî ïðåäâàðèòåëíî áå îïîâåñòèë, ÷å

ó÷àñòâà, áåç äà ñå ñúñòåçàâà çà íàãðà-äàòà) ïðåç ìèíàâàùèòå âå÷å êúì ñðåä-íîòî ïîêîëåíèå Ôðèö Êàòåð, ÒåðåçèÿÂàëçåð, Äåà Ëîåð, Ëóêàñ Áåðôóñ, ÐîëàíäØèìåëïôåíèã äî ñúâñåì ìëàäèòå Ðåáå-êà Êðèõåëäîðô è Àíÿ Õèëèíã (ñòóäåíò-êà ïî äðàìàòóðãèÿ â Áåðëèí).

Ñðåä ñåëåêöèîíèðàíèòå òåàòðèîñîáåíî ñå îòêðîèõà âèåíñêèÿò �Áóðã-òåàòúð� è õàìáóðãñêèÿò òåàòúð �Òà-ëèÿ�, âñåêè îò òÿõ ñ ïî äâå ïîñòàíîâ-êè. Òóê ñúùî ïðàâåøå âïå÷àòëåíèåæàíðîâîòî è ñòèëèñòè÷íî ðàçíîîá-ðàçèå.

 ìèíèìàëèñòè÷åí ôîðìàò (äâàìàèçïúëíèòåëè) å ðåøåíà �Óíòåðòàãñ-áëóñ� íà Ïåòåð Õàíäêå (�Áóðãòåàòúð�,ðåæ. Ôðèäåðèêå Õåëåð). Ãëàâíèÿò ïåð-ñîíàæ â ïèåñàòà å íåùî êàòî óëè÷åíïðîðîê, êîéòî çàñèïâà ñ ãíåâíè ïðî-ïîâåäè è ÿçâèòåëíè êðèòèêè ñâîèòåñïúòíèöè â ìåòðîòî. Âúâ âèåíñêàòà

196

ïîñòàíîâêà �Ãíåâíèÿò ìúæ� (àêòüî-ðúò Ôèëèï Õîõìeð) ãîâîðè äèðåêòíîíà çðèòåëèòå. Òàêà ïðåäñòàâëåíèåòîñå ïðåâðúùà ñâîåîáðàçíà �êàâúðâåð-ñèÿ� íà ñêàíäàëíî èçâåñòíàòà ïî-ðàí-íà ïèåñà íà Õàíäêå �Îáðóãàâàíå íà ïóá-ëèêàòà� (1966). Îñâåí ñ ïðîâîêàöèÿòàòåêñòúò íà Õàíäêå âúçäåéñòâà ñ åêñ-ïðåñèâíîñòòà è åíåðãèÿòà íà ñëî-âîòî.

 ïðîòèâîïîëîæíèÿ �àíñàìáëîâ�êðàé íà ñïåêòúðà å õàìáóðãñêàòà ïî-ñòàíîâêà �Æèâîòúò íà ïëîùàä �Ðóç-âåëò� îò Äåà Ëîåð (�Òàëèÿ� òåàòúð,ðåæ. Àíäðåàñ Êðèãåíáóðã).  íîâàòàñè ïèåñà àâòîðêàòà, êîÿòî ïðåç ïî-ñëåäíèòå ãîäèíè æèâåå è ðàáîòè âÁðàçèëèÿ, ïðåñúçäàâà àòìîñôåðàòàíà Ñàî Ïàóëî. Íÿêúäå â áåçêðàéíèòåïðåíàñåëåíè ïðîñòðàíñòâà íà ìåãà-ïîëèñà, íà ìàëêîòî ãðîçíî ïëîùàä÷å�Ðóçâåëò� òå÷å æèâîò, èçïúëíåí ñáåçðàáîòèöà, ïðåñòúïëåíèÿ, íàñèëèå,íàðêîòèöè, ïðîñòèòóöèÿ ­ åäíî íà-ñòîÿùå, êîåòî áè ìîãëî äà ñå ÷åòåêàòî ìðà÷åí ïðåäóïðåäèòåëåí çíàê çàâúçìîæíîòî íåäàëå÷íî åâðîïåéñêîáúäåùå. Íî ïîñòàíîâêàòà íà Êðèãåí-áóðã íå çàëàãà íà íàòóðàëèñòè÷íè êàð-òèíè îò �äúíîòî�. Ïî-ñêîðî å òúð-ñåíà åäíà ÿðêà çðåëèùíîñò, íàïîìíÿ-ùà çà ðàçìàõà íà Êàñòðîô, è ñú÷åòà-âàùà åëåìåíòè íà ìàãè÷åñêè ðåàëèçúìè åïè÷åñêè òåàòúð.

Îùå ïî-óñïåøíî ñå ïðåäñòàâè äðó-ãàòà ïîñòàíîâêà íà òåàòúð �Òàëèÿ� ­�Àâòîáóñúò (ßâëåíèåòî íà åäíà ñâå-òèöà)�, íà ðåæèñüîðà Ùåôàí Êèìèã. Àâ-òîðúò, øâåéöàðñêèÿò äðàìàòóðã è ïè-ñàòåë Ëóêàñ Áåðôóñ, ðîäåí â êàíòîíàÁåðí ïðåç 1971 ã., å ôàâîðèòúò íà Ìþë-õàéì�05. Íåãîâàòà ïèåñà �Àâòîáóñúò�

ñïå÷åëè êàêòî íàãðàäàòà íà æóðèòî,òàêà è òàçè íà ïóáëèêàòà. Ãëàâíàòà ãå-ðîèíÿ ­ ìëàäàòà Åðèêà (Ôðèöè Õàáåð-ëàíò), â ÷èåòî ìèíàëî òúìíåÿò ïðîá-ëåìè è íàðêîòèöè, âíåçàïíî ïðåæèâÿ-âà ìîìåíò íà îòêðîâåíèå: íàñúí º ñåÿâÿâà àíãåë, êîéòî º çàðú÷âà äà îòèäåíà ïîêëîíåíèå â ïîëñêèÿ ãðàä ×åíñòî-õîâà, ïðè ÷óäîòâîðíàòà ×åðíà ìàäîíà.Åðèêà îáà÷å ñå êà÷âà â ïîãðåøåí àâòî-áóñ, øîôüîðúò ÿ èçõâúðëÿ êàòî ïúòíèêáåç áèëåò ïðåç íîùòà â íÿêàêâà ïó-ñòîø è òîâà ïîðàæäà ðàçëè÷íè ïåðè-ïåòèè, ñðåùè è ñáëúñúöè.  êðàÿ íà êðà-èùàòà Åðèêà óñïÿâà äà ñòèãíå äî ×åí-ñòîõîâà, ìàêàð ÷å �÷óäîòî�, êîåòî ñåñëó÷âà íà ôèíàëà, å èç÷åçâàíåòî íà åä-íà ñòàòóåòêà íà ñâ. Ñîôèÿ îò (ôàëøè-âî?) çëàòî. Òåêñòúò íà Áåðôóñ èçëú÷-âà åäíî îñîáåíî î÷àðîâàíèå, â íåãîìðà÷íàòà ãðîòåñêà ñå îçàðÿâà îò êîí-òðàïóíêòíè ìîìåíòè íà âåäðîñò, ëè-ðèçúì è õóìîð. Ñïîðåä òåàòðàëíèÿ êðè-òèê Þðãåí Áåðãåð Åðèêà å åäèí îò íàé-âúçäåéñòâàùèòå îáðàçè â íîâàòà íåì-ñêîåçè÷íà äðàìàòóðãèÿ.

Îñâåí ñúñòåçàòåëíàòà ïðîãðàìà,þáèëåéíîòî èçäàíèå íà Ìþëõàéìñêèÿôåñòèâàë èìàøå è áîãàòà ñúïúòñòâà-ùà ïðîãðàìà, êîÿòî âêëþ÷âàøå �Îá-ëàê 3� íà Åëôðèäå Éåëèíåê (ðåæ. ÅðíñòÁèíäåð), àâòîðñêî ÷åòåíå íà Ïåòåð Òó-ðèíè, ïðåäñòàâÿíå íà ñúâðåìåííè ïîð-òóãàëñêè è ôðåíñêè äðàìàòóðçè, ìåæ-äóíàðîäåí ñèìïîçèóì ïî ïðîáëåìèòå íàñúâðåìåííàòà äðàìàòóðãèÿ, îðãàíèçè-ðàí îò ÈÒÈ ­ Ãåðìàíèÿ, ñ ó÷àñòèåòîíà òåàòðàëè îò Âåëèêîáðèòàíèÿ,Ôðàíöèÿ, Êàíàäà, Ôèíëàíäèÿ, Áåëãèÿè äð.

Ïðåç òðèòå äåñåòèëåòèÿ íà ñâîåòîñúùåñòâóâàíå Ìþëõàéìñêèÿò ôåñòèâàë

ÏÎ ÑÖÅÍÈÒÅ ÍÀ ÄÐÓÃÈÒÅ

197

å ïðåìèíàë ïðåç íàé-ðàçëè÷íè ïåðèîäè èåïîõàëíè ñúáèòèÿ: ðóõâàíåòî íà Áåðëèí-ñêàòà ñòåíà, îáåäèíåíèåòî íà Ãåðìà-íèÿ, íàâëèçàíåòî â òðåòîòî õèëÿäîëå-òèå. Çà åäèí òåàòðàëåí ôåñòèâàë 30 ãî-

äèíè íèêàê íå ñà ìàëêî. Ìþëõàéì íåñúì-íåíî èìà ñâîÿ ïðèíîñ çà èçðàñòâàíåòî,ðàçâèòèåòî è îáùóâàíåòî íà íÿêîëêîïîêîëåíèÿ òåàòðàëè ­ àâòîðè, ðåæèñüî-ðè, àðòèñòè è çðèòåëè.

�Æèâîòúò íà ïëîùàä �Ðóçâåëò� ­ Ä. Ëîåð, ðåæ. À. Êðèãåíáóðã,Thalia Theater, Õàìáóðã, Ãåðìàíèÿ

Ôîò

îãðà

ô À

ðíî

Äåê

ëåð

Ôîò

îãðà

ô Ð

àéíõ

àðä

Âåð

íåð

�Æåíàòà îò ïðåäè� ­ Ð. Øèìåëïôåíèã, ðåæ. Ù. Ìþëåð,Burgtheater, Âèåíà, Àâñòðèÿ

Èñêðà Íèêîëîâà. Ìþëõàéìñêè òåàòðàëíè äíè 2005

174

ÊÀÌÅËÈß ÍÈÊÎËÎÂÀ

�ÏÓÕÅÍÈßÒ� È ÑßÍÊÀÒÀ ÍÀ ÁÅÊÅÒ

�Ïóõåíèÿò� íà Âàðíåíñêèÿ òåàòúðè ßâîð Ãúðäåâ ïðèïîìíÿ åäíî îïðåäå-ëÿùî, ìàêàð è ñïåöèôè÷íî ïðîÿâåíî,âëèÿíèå âúðõó äðàìàòóðãè÷íèòå òåê-ñòîâå íà Ìàðòèí ÌàêÄîíà (1971). Ñïåê-òàêúëúò ÿñíî äîëàâÿ çàä òÿõ, íåçàâè-ñèìî îò ìèìèêðèèòå è ïðåîáëè÷àíèÿ-òà èì, ñÿíêàòà íà Áåêåò. ÌàêÄîíà íàé-÷åñòî èçãðàæäà ïèåñèòå ñè (�Áèâøàòàìèñ íà ìàëêèÿ ãðàä�, �×åðåï â Êîíåìà-ðà�) êàòî êðàåí, äåòàéëíî ðåàëèñòè÷åíîòðÿçúê îò èðëàíäñêèÿ ­ âèíàãè îò-÷àéâàùî àñêåòè÷åí, ãðóá è áåçñìèñëå-íî æåñòîê ­ æèâîò. Ïîäîáíà ñîöèàëíàè ãåîãðàôñêà êîíêðåòíîñò íàïúëíî îò-ñúñòâà â òåêñòîâåòå íà íåãîâèÿ èìå-íèò ñúíàðîäíèê. Íî âúïðåêè òàçè î÷å-âèäíà ïðîòèâîïîëîæíîñò, ïîÿâèëèòåñå ïðåç ïîñëåäíîòî äåñåòèëåòèå ïèå-ñè íà ëîíäîí÷àíèíà ñ èðëàíäñêè ïðîèç-õîä ÌàêÄîíà èçâèêâàò íàòðàï÷èâè àñî-öèàöèè ñ åìáëåìàòè÷íèÿ àâòîð íà òå-àòúðà íà àáñóðäà. Îáÿñíåíèåòî èìòðÿáâà äà áúäå òúðñåíî íàé-âå÷å âúâôàêòà, ÷å ðàáîòèòå íà Áåêåò îò50-òå ãîäèíè ñà �ìîæå áè ïî-ñîöèàëíîêðèòè÷íè è ðåàëèñòè÷íè, îòêîëêîòî

îáèêíîâåíî ãè ðàçãëåæäàò�1 è ïåéçà-æúò íà òåõíèÿ óñëîâíî-íåóòðàëåíñâÿò âñúùíîñò å òâúðäå áëèçúê äîïðîâèíöèàëíà Èðëàíäèÿ. Ïðåäè äà áúäåâèäÿí êàòî ìåòàôîðà íà ÷îâåøêîòîñúùåñòâóâàíå â àáñóðäíî íåïîíÿòíà-òà, îáðå÷åíà íà èç÷åçâàíå ñúâðåìåííàöèâèëèçàöèÿ, îáðàçúò íà íåãîâèÿ îáúð-êàí, çàëóòàí â ïîâòàðÿùè ñå áåçñìè-ñëåíè äåéñòâèÿ ÷îâåê, êðúæàù â áåä-íà, óìèðàùà ïóñòèíÿ, å ïðÿêî, ñèíòå-çèðàíî îòðàæåíèå íà (äóõà íà) æèâîòàâ ðîäèíàòà ìó. Óñåùàíåòî çà ñòåðèë-íîñò è âëå÷åíèå êúì ñìúðòòà å íåèç-ëå÷èìèÿò òðàâìàòè÷åí áåëåã âúðõóäðàìàòà íà Áåêåò îò âêîï÷åíàòà â ÿí-ñåíèñòêèÿ êàòîëèöèçúì Èðëàíäèÿ, îá-ðåêúë ÿ íà àñêåòè÷íî äóõîâíî ñúùåñò-âóâàíå è ìàòåðèàëíà íèùåòà. ×åòèðèäåñåòèëåòèÿ ïî-êúñíî òîçè áåëåã îò-íîâî ñå âúçïàëÿâà â ïèåñèòå íà ÌàêÄî-íà (êàêòî è íà äðóãè èðëàíäñêè àâòî-ðè), ñåãà ñ âèðòóàëíàòà (êàòî â êîì-ïþòúðíà èãðà) ñâðúõíàòóðàëèñòè÷-

�Ïóõåíèÿò� îò Ìàðòèí ÌàêÄîíà. Ïðåâîä ­ Èñêðà Íèêîëîâà. Ñöåíè÷íàðåäàêöèÿ è ïîñòàíîâêà ­ ßâîð Ãúðäåâ (t. a. g.). Äèçàéí ­ Íèêîëà Òîðîìàíîâ (t. a. g.).Ìóçèêà ­ Êàëèí Íèêîëîâ. Ó÷àñòâàò: Ìèõàèë Ìóòàôîâ, Ïåíêî Ãîñïîäèíîâ, ÑòîÿíÐàäåâ, Íèêîëà Ìóòàôîâ. Äðàìàòè÷åí òåàòúð �Ñòîÿí Áú÷âàðîâ� ­ Âàðíà.Ñåçîí 2003/2004

1 D. J. Rabey. English Drama Since 1940.London. 2003, p. 47.

175

íîñò è êðàéíîñòòàíà íàñèëèåòî íà �íî-âèòå áðóòàëèñòè�.Äîêîëêîòî â �Ïóõå-íèÿò� ÌàêÄîíà èçî-ñòàâÿ êîíêðåòíàòàòîïîãðàôèÿ íà äåé-ñòâèåòî, òî òåê-ñòúò ìó îùå ïî-ïðÿ-êî ðåöèêëèðà íàöèî-íàëíàòà è åêçèñòåí-öèàëíàòà òðàâìà íàÁåêåò.

�Ïúðâî áÿõ çàò-âîðíèê íà äðóãèòå.Òàêà ÷å ãè íàïóñíàõ.Ïîñëå áÿõ çàòâîðíèêíà ñåáå ñè. Êîåòî áå-øå ïî-ëîøî. Òàêà ÷å íàïóñíàõ è ñåáå ñè.�2

Òåçè ñèìïòîìàòè÷íè äóìè íà Áåêåò áè-õà ìîãëè äà ïîñëóæàò çà êëþ÷ êúì ïðî-÷èòà íà âàðíåíñêîòî ïðåäñòàâëåíèå.Ñúâðåìåííèÿò ÷îâåê å çàòâîðíèê â ïëà-øåù è íåðàçáèðàåì ñâÿò, èçãðàäåí îòíåïðåäâèäèìèòå ïðîÿâè íà ñîáñòâåíèÿñè ïàðàëèçèðàù ñòðàõ è åäíîâðåìåííîñ òîâà, îò÷àÿíî âëå÷åíèå êúì ñìúðò-òà ­ åòî íå òîëêîâà ðàöèîíàëíîòî çàê-ëþ÷åíèå, êîëêîòî èðàöèîíàëíèÿ óæàñ,êîéòî ñúçäàòåëèòå íà ñïåêòàêúëàèñêàò äà ñïîäåëÿò ÷ðåç òåêñòà íà Ìàê-Äîíà. Èìåííî ïðèíöèïúò íà ñïîíòàí-íîòî ñïîäåëÿíå, íà çàðàçÿâàíåòî ñ îïðå-äåëåíî íàñòðîåíèå, íà ìúëíèåíîñíîòîñú-ïðåæèâÿâàíå íà èñòèíàòà çà ñúùå-ñòâóâàíåòî (íè) òå ïðåâðúùàò â ñâîÿïîñòàíîâú÷íà è ðåöåïòèâíà ñòðà-òåãèÿ.

Îñíîâíèÿò èíñòðóìåíò, èçïîëçâàíçà ðåàëèçèðàíåòî íà òàçè ñòðàòåãèÿ,

å îïåðèðàíåòî ñ ïðîñòðàíñòâîòî. ×å-òèðèìàòà àêòüîðè, èçïúëíÿâàùè ðîëè-òå â �Ïóõåíèÿò� (Ìèõàèë Ìóòàôîâ,Ñòîÿí Ðàäåâ, Ïåíêî Ãîñïîäèíîâ è Íè-êîëà Ìóòàôîâ), ñà çàòâîðåíè â êâàä-ðàòíà ñòúêëåíà ñòàÿ è ñà íàáëþäàâà-íè îò çðèòåëè, íàñÿäàëè ïëúòíî îêîëîíåÿ, çàòâîðåíè, îò ñâîÿ ñòðàíà, â äðó-ãà, ïî-ãîëÿìà êâàäðàòíà ñòàÿ. Óñåùà-íåòî, ÷å òóíåëúò îò êîíöåíòðè÷íèêâàäðàòè ïðîäúëæàâà è ÷å èãðàåùè èãëåäàùè ñà áåçâúçâðàòíî íàòèêàíè âíåãî, å îíàçè åíåðãèÿ, êîÿòî ïðîíèçâàè îáåäèíÿâà îò íà÷àëîòî äî êðàÿ íàñïåêòàêúëà âñè÷êè ïðèñúñòâàùè. òîçè ñìèñúë ñëó÷âàùîòî ñå â îñâå-òåíèÿ êâàäðàò áè ìîãëî äà ñå ñëó÷è ñâñè÷êè îñòàíàëè; òî åäíàêâî ãè çàñÿ-ãà; òî å (è) òåõíèÿò æèâîò.

Îïèñàíèÿò ÿñíî ÷åòëèâ ïî ðàöèîíà-ëåí ïúò, íî íàé-âå÷å ñèëíî âúçäåéñò-âàù íà íåñúçíàòåëíî íèâî, ïðî÷èò ÷ðåçñöåíè÷íîòî ïðîñòðàíñòâî íà ïèåñàòàíà Ìàðòèí ÌàêÄîíà îò ðåæèñüîðà ßâîðÃúðäåâ è ñöåíîãðàôà Íèêîëà Òîðîìàíîâ

Ôîò

îãðà

ô Ñ

èìåî

í Ëþ

òàê

îâ

�Ïóõåíèÿò� ­ Ì. ÌàêÄîíà, ðåæ. ß. Ãúðäåâ, ÄÒ-Âàðíà, 2003/04

2 Öèò. ïî S. Fletcher. Beckett: A Study ofHis Plays. London. 1978, p. 64.

Êàìåëèÿ Íèêîëîâà. �Ïóõåíèÿò� è ñÿíêàòà íà Áåêåò

176

îñèãóðÿâà ïúðâîòî, òîòàëíî âúâëè÷à-íå/ïðèîáùàâàíå íà çðèòåëèòå êúì íåÿ.Òóê ðåæèñüîðúò è ñöåíîãðàôúò èçîá-ðåòàòåëíî íàìèðàò îíàçè òðóäíî äî-ñòèæèìà ãðàíèöà íà òåàòðàëíîòîñëó÷âàíå, â êîÿòî âúçäåéñòâèåòî ñåñúñòîè îòâúä ñóáåêòèâíèòå âêóñîâåè îïèò íà ïðèñúñòâàùèòå, òúé êàòîãè êàðà äèðåêòíî ­ â èçíà÷àëíîòî èìêà÷åñòâî íà ÷îâåøêè ñúùåñòâà ­ äàïðåæèâåÿò îñúçíàâàíåòî íà ñîáñòâå-íîòî ñè ñúùåñòâóâàíå. Ïðîöåñúò íàïðîñëåäÿâàíå íà êîíêðåòíîòî ñúäúð-æàíèå íà òåêñòà è íà ïðîòè÷àíåòî íàäåéñòâèåòî ñëåä òîâà òðÿáâà ñàìî èí-òåíçèâíî äà ïîòâúðäè ïîñòèãíàòàòàèçõîäíà ïðèîáùåíîñò íà çðèòåëèòåêúì ïîñëàíèåòî íà ñïåêòàêúëà.

Èçáðàíàòà ïîñòàíîâú÷íà ñòðàòå-ãèÿ, òðúãâàùà îò îáùîòî çàðàçÿâàùîâúçäåéñòâèå êúì ïîñòúïàòåëíîòî ìóïîòâúðæäàâàíå è íàðàñòâàíå, ñå îêàç-âà îñîáåíî àäåêâàòíà íà íîâèÿ òåêñòíà ÌàêÄîíà, â êîéòî óíèâåðñàëíîñòòàíà ñëó÷âàùîòî ñå å ñú÷åòàíà ñúñ ñêðó-ïóëüîçíà ðåàëèñòè÷íîñò íà îòäåëíèòåäåòàéëè.

Äåéñòâèåòî â �Ïóõåíèÿò� ñå ðàçâè-âà â åäíà óñëîâíà ñòðàíà, à íåùàñòíî-òî ñúáèòèå, îêîëî êîåòî òî å êîíöåí-òðèðàíî ­ ðàçñëåäâàíå íà óáèéñòâîòîíà ìàëêè äåöà îò ìàëîóìåí ìëàäåæ, ìàë-òðåòèðàí â äåòñòâîòî îò ðîäèòåëè-òå ñè, ­ áè ìîãëî äà ñå ñëó÷è íàâñÿêú-äå. Ïîäñúçíàòåëíî òðåâîæåùàòà âñå-îáùíîñò íà èíà÷å áàíàëíèÿ êðèìèíàëåíñþæåò å äîïúëíèòåëíî ïîäñèëåíà îòàâòîðà ÷ðåç èçÿñíÿâàíåòî â õîäà íàäåéñòâèåòî, ÷å âñè÷êè ó÷àñòíèöè â íå-ãî ­ è îêàçàëèÿò ñå ôîðìàëíî íåâèíåíïîäñúäèì (ïèñàòåë íà ðàçêàçè çà îñîáå-íî æåñòîêè óáèéñòâà íà äåöà) è èçâúð-øèòåëÿò íà óáèéñòâàòà è ðàçñëåäâà-

ùèòå ïîëèöàè ­ â åäíà èëè äðóãà ñòå-ïåí ñà ñâúðçàíè ñ ìàëòðåòèðàíå â äåò-ñòâîòî è ñúñ ñìúðòòà íà äåöà è ðîäè-òåëè. ×ðåç ðåøåíèåòî íà òåàòðàëíî-òî ïðîñòðàíñòâî ðåæèñüîðúò è ñöå-íîãðàôúò íå ñàìî óìåëî âúçïðîèçâåæ-äàò òàçè óíèâåðñàëíîñò íà òåêñòà, àÿ ïðîäúëæàâàò, ïðåâðúùàò ÿ â åêçè-ñòåíöèàëíà ðåàëíîñò çà âñè÷êè ïðè-ñúñòâàùè ­ ãëåäàùè è/èëè èãðàåùè.

Îò åëåìåíòèòå íà ïðåäñòàâëåíèå-òî, íåîáõîäèìè äà ïîòâúðäÿò è çàñè-ëÿò ãëîáàëíîòî âíóøåíèå íà ñöåíè÷íî-òî ïðîñòðàíñòâî çà ñâåòà êàòî íåïî-íÿòåí çàòâîð, â êîéòî ÷îâåêúò å îñòà-âåí äà ïðåæèâÿâà ñòðàõà è âëå÷åíèåòîñè êúì ñìúðòòà, ðåæèñüîðúò îòäåëÿ ñà-ìî åäèí ­ àêòüîðñêîòî ïðèñúñòâèå. Òà-êà èçîëèðàíî, ïîä÷åðòàíî, ïðåäíàçíà÷å-íî äà ñúñðåäîòî÷è êàòî ìèøåíà âñè÷-êè ïîãëåäè, òî ñòàâà îñîáåíî âàæíî,èçèñêâàùî ìàêñèìàëíà ïðåöèçíîñò è èí-òåíçèâíîñò. Âñúùíîñò â ñïåöèôè÷íà-òà ïîñòàíîâú÷íà ëîãèêà íà ñïåêòàêúëàèçïúëíåíèåòî íà àêòüîðèòå å íàòîâà-ðåíî ñ íåïîñðåäñòâåíîòî îñúùåñòâÿ-âàíå íà äâå îñíîâíè ôóíêöèè. Ïúðâàòàñå ñúñòîè â òîâà, ÷å òî òðÿáâà äà ïîò-âúðäè, äà íàïðàâè îñåçàåìà ðåàëíîñòòàíà ïðîçðà÷íàòà ñòàÿ-çàòâîð, â êîÿòîïðîòè÷à íàáëþäàâàíîòî îò çðèòåëèòåäåéñòâèå. Çà ïîñòèãàíåòî íà òàêúâåôåêò íà òåàòðàëíî âîàéîðñòâî, íàíàäíè÷àíå �ïðåç êëþ÷àëêàòà�, ñòàâàùî-òî çàä ñòåíèòå-ïðîçîðöè íà ñòúêëåíèÿêâàäðàò (ñëåäîâàòåëñêè êàáèíåò) å íå-îáõîäèìî äà áúäå äîñòîâåðíî è òî÷íîèçðàáîòåíî äî íàé-ìàëêèÿ äåòàéë. Âòî-ðàòà ôóíêöèÿ íà àêòüîðñêîòî ïðèñúñò-âèå çàñÿãà ó÷àñòèåòî ìó â àäåêâàòíî-òî (êúì êàêâîòî åêèïúò öåëåíàñî÷åíîñå ñòðåìè) ôèëîñîôñêî è êîìïîçèöèîí-íî èçãîâàðÿíå íà òåêñòà íà ÌàêÄîíà.

ÏÎ ÍÀØÈÒÅ ÑÖÅÍÈ

177

Íåãîâàòà (ïîñò) àáñóðäè-ñòêà â îñíîâàòà ñè ôàê-òóðà èçèñêâà åäíî àáñò-ðàêòíî ïðîñòðàíñòâî ­ìåòàôîðà íà ñâåòà è ñú-ùåñòâóâàíåòî, äà áúäåîáèòàâàíî îò íàòóðàëè-ñòè÷íî êîíêðåòíè, ïîãúë-íàòè ñ ïåäàíòè÷íà îòäà-äåíîñò îò ãðèæèòå, îáñå-ñèèòå è äåéñòâèÿòà ñè÷îâåøêè ñúùåñòâà. Ñëåäñúçäàâàíåòî ÷ðåç ñöåíîã-ðàôñêîòî ðåøåíèå íà òà-êîâà ïðîñòðàíñòâî-ìå-òàôîðà, ðåàëèñòè÷íîòîàêòüîðñêî èçïúëíåíèå òðÿáâà äà âúâå-äå â íåãî ìèìîëåòíàòà êîíêðåòíîñò íà�âñåêè îòäåëåí ÷îâåøêè ñëó÷àé�3.

ßñíî å, ÷å è äâåòå ôóíêöèè, îòðåäå-íè íà àêòüîðñêîòî ïðèñúñòâèå â öÿëî-ñòíàòà ñòðîéíà, ïî÷òè ìàòåìàòè÷å-ñêè èçãðàäåíà ôîðìóëà íà ñïåêòàêúëà, ãîïðåäâèæäàò êàòî óáåäèòåëíî ðåàëè-ñòè÷íî. Òúðñåéêè îïòèìàëíèÿ ìó (â ñëó-÷àÿ) âàðèàíò, ðåæèñüîðúò è àêòüîðè-òå ñå îáåäèíÿâàò îêîëî åäèí ïî÷òè íà-òóðàëèñòè÷åí è åäíîâðåìåííî ñ òîâàâúíøíî ñäúðæàí è ïåñòåëèâ íà÷èí íà èç-ïúëíåíèå. Îñâåí ÷å äîáðå äîñòðîÿâà ñíåîáõîäèìèòå ïðèìåðè ïëàøåùàòà ìå-òàôîðà íà ñâåòà-çàòâîð, èçðàñúë îò÷îâåøêèòå ñòðàõîâå è âëå÷åíèå êúì íà-ñèëèåòî è ñìúðòòà, òîé ñå îêàçâà èìíîãî ïîäõîäÿù çà �íàáëþäåíèå ïîä ëó-ïà� îò ñåäÿùàòà íà îêîëî äâà-òðè ìåò-ðà îò èçïúëíèòåëèòå è çàîáèêîëèëà ãèîòâñÿêúäå ïóáëèêà. Äîêîëêîòî îáà÷åèçèñêâà ìàêñèìàëíà ñúñðåäîòî÷åíîñò èèíòåíçèâíîñò îò àêòüîðà, ïîäîáåí

3 G. Saunders. �Love me or kill me: SarahKane and the theatre of extremes�. ManchesterUniversity Press. 2002, p. 6.

òèï èçïúëíåíèå å îñîáåíî òðóäåí çàïðîäúëæèòåëíî ïîääúðæàíå. Âúïðåêèòîâà Ìèõàèë Ìóòàôîâ, Ñòîÿí Ðàäåâ,Ïåíêî Ãîñïîäèíîâ è Íèêîëà Ìóòàôîâ(ïúðâèòå òðèìà îò êîèòî ïðàêòè÷åñêèíå èçëèçàò îò îñâåòåíèÿ ñòúêëåí êóáïî âðåìå íà öÿëîòî ïðåäñòàâëåíèå) ðåñ-ïåêòèðàùî ñå ñïðàâÿò ñ òàçè òðóä-íîñò. Âñåêè åäèí îò àêòüîðèòå óñïÿ-âà, ñëåäâàéêè ïðèíöèïà íà èçáðàíèÿ èç-ïúëíèòåëñêè ñòèë, äà îòêðîè è ÿðêè èí-äèâèäóàëíè àêöåíòè è äåòàéëè â ïîâå-äåíèåòî íà ñâîÿ ïåðñîíàæ. Îñîáåíîèçîáðåòàòåëåí òóê å Ìèõàèë Ìóòàôîââúâ ôèíàëíèòå ñöåíè íà ñïåêòàêúëà, êî-ãàòî ãåðîÿò ìó ñìåíÿ ïîçèöèÿòà ñè íàñëåäîâàòåë ñ òàçè íà æåðòâà.

 ñâîåòî íàïðåãíàòî, ïî÷òè ÿðîñò-íî óñèëèå äà ïðî÷åòå ìàêñèìàëíî ÿñíî�Ïóõåíèÿò� íà Ìàðòèí ÌàêÄîíà ÷ðåçïðîñòðàíñòâåíàòà ìåòàôîðà íà ÷îâå-êà, çàòâîðåí â êëåòêàòà íà îáñåñèÿòàñè îò ñìúðòòà, ïðåäñòàâëåíèåòî íåïðîñòî èçâåæäà íà ñâåòëî ñêðèòàòà âòåêñòà ñÿíêà íà Áåêåò, à íàñòîé÷èâîçàÿâÿâà ïðèñúñòâèåòî º â îáÿñíåíèåòîíà äíåøíèÿ ñàìîóíèùîæàâàù ñå ñâÿò.

Ôîò

îãðà

ô Ñ

èìåî

í Ëþ

òàê

îâ

�Ïóõåíèÿò� ­ Ì. ÌàêÄîíà, ðåæ. ß. Ãúðäåâ,ÄÒ-Âàðíà, 2003/04

Êàìåëèÿ Íèêîëîâà. �Ïóõåíèÿò� è ñÿíêàòà íà Áåêåò

178

ÐÎÌÅÎ ÏÎÏÈËÈÅÂ

ÐÎÏÎÒÚÒ ÍÀ ÆÈÂÎÒÀ ÊÚÌ ÑÌÚÐÒÒÀ

�Äîìúò íà Áåðíàðäà Àëáà�. Ïî Ôåäåðèêî Ãàðñèÿ Ëîðêà. Ïîñòàíîâêà ­ ÅëåíàÏàíàéîòîâà. Êîñòþìè ­ Àííà Êèðèëîâà. Ôëàìåíêî òàíö-êîíñóëòàíò ­ ËóèçÊàòàí (Õîëàíäèÿ & Ìåêñèêî). Ó÷àñòâàò: Âåðîíèêà Ïåòðîâà, Àñÿ Èâàíîâà, ÐîñèöàÃåâðåíîâà, Ìèëà Îäàæèåâà, Öâåòåëèíà Ãîñïîäèíîâà, Ñòåëà Êðúñòåâà, ÌèëåíàÑòàíîéåâè÷. ÔÎÍÄÀÖÈß �ÄÅÍ ÃÐÈ ­ Õ�. Ñåçîí 2004/2005

Èçâåñòíàòà äðàìà íà Ôåäåðèêî Ãàð-ñèÿ Ëîðêà �Äîìúò íà Áåðíàðäà Àëáà� íåáè òðÿáâàëî äà ñå íàðå÷å ÷óæäà íà òå-àòðàëíàòà íè òðàäèöèÿ íå ñàìî çàùî-òî å äîñòàòú÷íî ïîçíàòà íà òåàòðàë-íàòà è ÷åòÿùà ïóáëèêà. Âëàñòíàòàìàéêà, çåìåäåëñêàòà êóëòóðà ñ íåéíî-òî çàòâîðåíî îáùåñòâî è ñòðîãè äî-ìàøíè ïîâåëè ñà íåùà, êîèòî ëåñíî áè-

õà ìîãëè äà áúäàò ðàçïîçíàòè â ðåäèöàïðîèçâåäåíèÿ è íà íàøåòî èçêóñòâî èëèòåðàòóðà. È ñúùåâðåìåííî íå òî÷-íî òàêà è òîëêîâà ëåñíî ñå îãëåæäàòâñè÷êè òåçè �ïîäîáèÿ�. Îò åäíà ñòðà-íà, ãîñïîäñòâîòî íà �ðåàëèñòè÷íàòàòðàäèöèÿ� ó íàñ â ìèíàëîòî (äîðè áèìîãëî äà ñå êàæå íÿêúäå äî êðàÿ íà80-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê), èçãëåæäà, å

�Äîìúò íà Áåðíàðäà Àëáà� ­ Ô. Ã. Ëîðêà, ðåæ. Å. Ïàíàéîòîâà, 2004/05

Ôîò

îãðà

ô Å

ëåíà

Íåí

êîâà

179

ïðèêúòàëî â ïàçâèòå ñè òåêñòà íà Ëîð-êà êàòî åäíà �ðåàëèñòè÷íà äðàìà�, äîêîåòî îïðåäåëåíèå îáà÷å òÿ ìîæå äàñå äîáåðå âñúùíîñò ñ òâúðäå ãîëåìèóñèëèÿ, è òî áëàãîäàðåíèå íàé-âå÷å íàïðîçàè÷íàòà ñè ðå÷, âúíøíî ðåàëèñòè÷-íàòà îáñòàíîâêà è ïåðñîíàæè è äîðèôîòîãðàôñêàòà èì äîñòîâåðíîñò.Îò äðóãà ñòðàíà, ñðåùó òîâà ñâîå ñ-íè-øàâàíå (â ñìèñúëà êàêòî íà ñíèçÿâàíå-òî, òàêà è íà âêàðâàíåòî º â îïðåäåëå-íà åñòåòè÷åñêà �íèøà�) äðàìàòà îò-÷àÿíî ñå áîðè ñ öÿëàòà ñè åêñòàòè÷íàíàïðåãíàòîñò.  ïðåäñòàâëåíèåòî íàÅëåíà Ïàíàéîòîâà îáà÷å íåéíèÿò äóõ âå-÷å å ïóñíàò íà ñâîáîäà. Òåêñòúò êàòå-ãîðè÷íî å èçîñòàâèë çàòâîðåíèÿ è îêîí-÷àòåëåí òåàòðàëåí äîì íà ðåàëèçìà ­òàêà êàòåãîðè÷íî, êàêòî ïåðñîíàæèòåïúê îñòàâàò çàòâîðåíè â äîìà íà âñåâ-ëàñòíàòà Áåðíàðäà Àëáà. Èëè ñå ïîëó-÷àâà íåùî êàòî �õåïèåíä�, íî îñúùå-ñòâåí íå â íàðàòèâà íà ïîñòàíîâêà-òà, à ÷ðåç îáùèÿ º äèñêóðñ.

Ìàéêàòà êàòî ïîðàæäàùà è ïîãëú-ùàùà ñèëà å âàæåí àðõåòèï è âåðîÿò-íî òîâà îùå ïîâå÷å ñå îòíàñÿ çà ñðåäè-çåìíîìîðñêèÿ ðåãèîí, â êîéòî äî ãîëÿ-ìà ñòåïåí íå ñàìî â ãåîãðàôñêî, íî è âêóëòóðíî îòíîøåíèå ïîïàäàìå.  äðà-ìàòà íà Ëîðêà ìúæêèÿò ñâÿò ñå ïðîñòè-ðà íÿêúäå íàâúí ­ äîðè Ïåïå åë Ðîìàíîíå ñå ÿâÿâà ïðåä ïîãëåäà íà çðèòåëÿ. Äî-ìúò íà Áåðíàðäà ïðåäñòàâëÿâà íåùî êà-òî íàïðåãíàòîòî âúòðåóòðîáèå íà æå-íàòà, æåëàåùî, íî è îòáëúñêâàùî è ïðèâñè÷êè ñëó÷àè îñòðî ñòðàäàùî (Àäåëàå ïðåäàäåíà îò Ìàðòèðèî, ìú÷åíèöàòà);ðàçêúñâàíî îò ñòðàñòòà, èçðàçåíà â ïî-ñòàíîâêàòà ÷ðåç ôëàìåíêîòî ­ ðàçáè-ðà ñå, òàíöúò, â êîéòî êàòî ÷å ëè íàé-âå÷å èñïàíñêèÿò äóõ íè ñå ñòðóâà ðàç-ïîçíàâàåì. ×ðåç íåãî ñòðàñòòà íà òÿ-ëîòî èçáëèêâà ñÿêàø îò óòðîáàòà íàçåìÿòà ­ ñúùî òàêà ïîðàæäàùà è ïîã-

ëúùàùà ­ çà äà ïðèåìå òîêîâåòå ìó îá-ðàòíî.  òîçè ñìèñúë ñïåêòàêúëúò ñåäâèæè ïî ïîçíàòîòî è ïî ñòåðåîòèïè-òå, ùå êàæåì ­ íî òúêìî òðóäíîñòòàå òå äà íå ãîâîðÿò ñòåðåîòèïíî. È âåä-íàãà, è îùå òóê ùå òðÿáâà äà äîáàâèì ­ïîëó÷èëî ñå å.

Êàêòî íàïðåãíàòîñòòà íà âúòðåó-òðîáèåòî-äîì ñå èçðàçÿâà ÷ðåç åêñòà-òè÷íèÿ èñïàíñêè òàíö, òàêà è ñïîäà-âÿíîòî ìúë÷àíèå íà òîçè äîì ­ îòíî-âî âàæíà, ìîæå áè äîðè íàé-âàæíàòàõàðàêòåðèñòèêà íà ñúùíîñòòà ìó ­æèâåå ÷ðåç ñúùèÿ òàíö. Êàòî ÷å ëè ïî-íà÷àëî ìúë÷àíèåòî ìîæå äà ñúùåñòâó-âà ñàìî êàòî íåùî îâðåìåíåíî, ðèò-ìèçèðàíî, äèñöèïëèíèðàíî; òî âèíàãèíîñè ñâîÿ ðèòúì è ðîïîò. Íèùîòî åíèùî, çàòîâà íèêîãà íå ìîæå äà áúäåìúë÷àíèå. Òàêà è äóìèòå íàìèðàò ïî-êîé â ìúë÷àíèåòî, íî ãî è îõðàíÿâàò;òå ñà íåãîâè ïàòðóëè, ïîÿâÿâàùè ñåòóê-òàì â ïðîñòðàíñòâîòî ìó, çà äàãî óäúëæàâàò âúâ âðåìåòî; ñàìî ìúë-÷àíèåòî ìîæå äà èçðàçè ïúëíàòà ñâî-áîäà, íî è ïúëíîòî ïîä÷èíåíèå. Òàêà èôëàìåíêîòî å èçöÿëî èç÷èñòåíî îòñâîÿòà ìåëîäè÷íîñò è å îñòàâåíîåäèíñòâåíî íà ðèòúìà ñè, áåç âñÿêàê-âè äîáàâêè, íàïðèìåð îò ðîäà íà êàñòà-íåòèòå. Òðåâîæíîòî îðàçìåðÿâàíå îòóäàðèòå íà êðàêàòà å äîñòàòú÷íî. Òÿ-ëîòî ãîâîðè ­ èëè ïî-òî÷íî, ìúë÷è, çà-ùîòî ìúë÷àíèåòî å âèíàãè ïî-çíà÷è-òåëíî îò ãîâîðåíåòî.  ìúë÷àíèåòîíà òàíöà ÷óâàìå ðîïîòà íà æèâîòà ïîïúòÿ ìó êúì ñìúðòòà.

Èìåííî â ïîñòèãíàòàòà åêñòàòèêàíà ìúë÷àíèåòî ­ êàòî íàïðåãíàòî íå-ãîâîðåíå èëè ãîâîðåíå êàòî äîñòèãàíåíà õîðèçîíòà íà íåãîâîðåíåòî è êàòîòàíö áåç ìóçèêà ­ ñå ñúñòîè ìàãèÿòà íàòîçè ñïåêòàêúë. (Èìàøå âðåìå, êîãàòîäóìàòà �ìàãèÿ� ñå èçïîëçâàøå ïîä ïúòè íàä ïúò, è ñ ïðàâî áåøå äîáèëà åäíî

Ðîìåî Ïîïèëèåâ. Ðîïîòúò íà æèâîòà êúì ñìúðòòà

180

ïðåîáëàäàâàùî èðîíè÷íî ñúäúðæàíèå,íî òóê òÿ ñïîêîéíî ìîæå äà ñå óïîòðå-áè. Ìàãèÿ èìà òîãàâà, êîãàòî öåëòà ñåïîñòèãà ñ îáõîäíè è íà ïðúâ ïîãëåä ïðî-òèâîïîëîæíè íà íåéíàòà ñúùíîñò äåé-ñòâèÿ, êàêòî å â ñëó÷àÿ.) Íàøèÿò òåà-òúð êàòî ÷å ëè ïî÷òè âèíàãè å áèë ìíî-ãîñëîâåí è îáÿñíèòåëåí ­ íåçàâèñèìîîò êîíêðåòíîòî êîëè÷åñòâî èçïîëçâà-íè äóìè â ñïåêòàêúëà. Òîé íå îáè÷à äàìúë÷è (çíà÷èòåëíî è çíà÷åùî). Òâúðäå÷åñòî òîé å øóìåí è äîðè êðåùÿù, èëèïúê ïðåìíîãî è íàòðàï÷èâî âúíøíî ïîä-âèæåí, çà äà ñè îñòàâÿ âúçìîæíîñòè èçà ñèëíî âúòðåøíî äâèæåíèå. Ðàçãëåæ-äàíàòà ïîñòàíîâêà å åäíî îò ùàñòëè-âèòå è íåìíîãîáðîéíè èçêëþ÷åíèÿ.

È, ðàçáèðà ñå, ñâîåòî ìÿñòî â ñïåê-òàêúëà èìà è òúíêî ïðîêàðàíàòà èðî-íèÿ, ïðåç ÷èéòî äèì êàòî ÷å ëè òðÿáâàäà ñå îòêðîè ïî-äîáðå äðàìàòè÷íîñò-òà íà ñþæåòà, çàùîòî àêî áúäåì çàõ-âúðëåíè íÿêúäå âúòðå â íåãîâàòà

ñãúñòåíîñò, ìàëêî ùå ïðîçðåì îò íå-ãîâàòà ìèòîëîãè÷íîñò è âúçìîæíîñòçà âñå îùå áúäåùè ÿâÿâàíèÿ ïðåä íàñ.Èìåííî èçáðàíèÿò ïîäõîä îò ñúçäàòå-ëèòå íà òîçè âúçäåéñòâàù ñïåêòàêúëïîçâîëÿâà ìðà÷íàòà èñòîðèÿ çà äîìà íàÁåðíàðäà Àëáà äà áúäå âúçïðèåòà êàòîìèò, à íå êàòî íàìåñòåíîñò â êîí-êðåòíî âðåìå è ïîðàäè òîâà çàïëàøå-íà îò ïðåäâçåòîñòè è ïðåäðàçñúäúöè.Ñúùåâðåìåííî ëèïñâà è ñÿíêà îò âñÿ-êàêâà âúçìîæíà ïðåòåíöèîçíà ñëîæ-íîñò â ïîäõîäà êúì äðàìàòà ­ êîéòî,ìàêàð è �íåòðàäèöèîíåí�, âñúùíîñòïàçè èñòèíñêàòà, äúëáîêàòà, �âúò-ðåøíàòà� òðàäèöèÿ íà òåêñòà è îá-ùîçíà÷èìîñòòà ìó âúâ âðåìåòî.

Ñïåêòàêúëúò �Äîìúò íà Áåðíàðäà Àë-áà� å åäèí îò íàé-èíòåðåñíèòå çà ñåçî-íà 2004/2005 ã. è ñúâñåì çàñëóæåíî ïîïàä-íà â îôèöèàëíàòà ñåëåêöèÿ íà òåàòðàë-íèÿ ôåñòèâàë �Âàðíåíñêî ëÿòî�. Òîéïðåäñòàâëÿâà è åäíî îòëè÷íî çàâðúùà-íå (ñëåä èçâåñòíî îòñúñòâèå) íà íàøàñöåíà íà ðåæèñüîðêàòà Åëåíà Ïàíàéîòî-âà, ­ à ìîæå áè ñåãàøíîòî º ïðèñúñòâèåíè êàðà äà ìèñëèì çà âðåìåòî ïðåäè êà-òî çà íåéíî îòñúñòâèå? Òîâà å ñïåêòà-êúë íà êîëåêòèâíèÿ îáðàç è çàòîâà òðóä-íî áèõà ìîãëè äà ñå îòêðîÿâàò îòäåëíèïîñòèæåíèÿ. Àêòðèñèòå Âåðîíèêà Ïåò-ðîâà (Áåðíàðäà), Àñÿ Èâàíîâà (êîÿòî,âúïðåêè ìú÷íîòî ïî ïðèíöèï îòëè÷àâà-íå íà ÷àñòè îò öÿëîòî, çà ðîëÿòà ñè íàÏîíñèà ïîëó÷è ãîäèøíà íàãðàäà íà ÑÀÁ),Ðîñèöà Ãåâðåíîâà, Ìèëà Îäàæèåâà, Öâå-òåëèíà Ãîñïîäèíîâà, Ñòåëà Êðúñòåâà èÌèëåíà Ñòàíîéåâè÷, ïîäîáíî íà ÅëåíàÏàíàéîòîâà, ñà ñúùî îò øêîëàòà íà Òå-àòðàëíèÿ äåïàðòàìåíò íà ÍÁÓ. Åäíî îá-ñòîÿòåëñòâî, êîåòî ñèãóðíî èì å ïîìîã-íàëî òàêà äîáðå äà îòêëþ÷àò ôèçè÷åñêà-òà ïðèðîäà íà òåàòúðà íà Ëîðêà è äà ãîïóñíàò íà ñâîáîäà.

�Äîìúò íà Áåðíàðäà Àëáà� ­ Ô. Ã. Ëîðêà,ðåæ. Å. Ïàíàéîòîâà, 2004/05

Ôîò

îãðà

ô Å

ëåíà

Íåí

êîâà

ÏÎ ÍÀØÈÒÅ ÑÖÅÍÈ

167

ÀÍÀ ÒÎÏÀËÄÆÈÊÎÂÀ

ÇÀ ÃÀÐÂÀÍÈÒÅ, AÌÅËÈ ÏÓËÅÍ È ÍÀØÀÒÀ ÒÚÃÀ

ÇÐÈÒÅËßÒ ­ ÂÚËÍÅÍÈÅÒÎ

Êîãà ñå âúëíóâà çðèòåëÿò? Êîãàòîñïåêòàêúëúò ãî óëó÷è â íåãîâàòà åìî-öèîíàëíà óÿçâèìîñò, êîãàòî èçèãðàâàïðåä íåãî íåùî ïðåæèâÿíî, ïî÷óâñòâà-íî, êîãàòî äîêîñíå íåùî îò ñîáñòâå-íèòå óñåùàíèÿ, ôàíòàçèè, ñòðàõîâå,ïðåä÷óâñòâèÿ.

Òàçè ïîñòàíîâêà å íàñåëåíà ïðåäèâñè÷êî ñ òîâà, êîåòî ñå íîñè âúâ âúç-äóõà íè äíåñ ­ âúâ âúçäóõà íà íàøèòåóëèöè è êðú÷ìè, âúâ âúòðåøíèòå ïðî-ñòðàíñòâà íà íàøèòå ÷óâñòâà, ìèñëè,ñïîäåëÿíèÿ, ôèêöèè. Äíåøíîòî å äè-ðåêòíî ðàçïîçíàâàåìî ïî îòäåëíè öè-òàòè ­ ðàçõâúðëÿíè åëåìåíòè â ñöåíîã-ðàôèÿòà è ìóçèêàëíàòà ïàðòèòóðà êà-òî ãðàôèòèòå, èçïèñàíè ïî ñòåíàòà,îòäåëíè ìóçèêàëíè ïàñàæè îò ñúâðå-ìåííîòî êèíî (ìóçèêà îò åìáëåìàòè÷-íèÿ çà íîâîòî ôðåíñêî êèíî ôèëì �Àìå-ëè Ïóëåí�, áàëêàíñêàòà åòíîìóçèêà èïð.) è ïî-èíäèðåêòíàòà àíàëîãèÿ ñ ôèë-

ìè êàòî �Êðèëå íà æåëàíèåòî� íà ÂèìÂåíäåðñ ­ âúçìîæíà àëþçèÿ ñ Áåðëèí-ñêàòà ñòåíà, áÿëàòà ôèãóðà íà Áðú÷-êîâ ñ àíãåëñêè êðèëà è ïð. Îíîâà, êîå-òî âúëíóâà âñè÷êè íè, å ìíîãîñòðàííîóêàçàíîòî â ñïåêòàêúëà îñåçàòåëíî íå-ñúîòâåòñòâèå â óñåùàíåòî íè çà�ñâîå� ìÿñòî. È òîâà íå ñàìî èçðàçÿâàòåìàòà íà åìèãðàöèÿòà â ñúâðåìåííèÿº àñïåêò, íî è òåìàòà çà âúòðåøíàòàåìèãðàöèÿ. Ñúçäàâà óñåùàíå çà îò÷óæ-äåíèå îò ïîçíàòîòî, áëèçêîòî, ðîäíî-òî. Óíèâåðñàëíîòî èçìåðåíèå íà òàçèïîñòàíîâêà å òåìàòà çà åìèãðàöèÿòà,à áúëãàðñêîòî ñå îòêðèâà â ðàçïîçíà-âàåìèòå ñàìî çà íàñ óíèêàëíè çíàöè.

Òàçè ïîñòàíîâêà íà Àëåêñàíäúð Ìîð-ôîâ äîâåæäà ïî ñåòèâåí ïúò çðèòåëÿäî ñúùíîñòíàòà ñè òåìà ­ äà ïîìèñëèìçà ñåáå ñè êàòî çà îáùíîñò, äà ñå îãëå-äàìå îòêúäå èäâàìå, êîè áÿõà ïðåäè íàñè êàêâè ñìå íèå äíåñ, íàêúäå îòèâàìå ­êàòî öÿëî, à íå åäèí ïî åäèí. Âàçîâ å íà-

�Õúøîâå� ïî ïîâåñòòà �Íåìèëè-íåäðàãè� îò Èâàí Âàçîâ. Ñöåíè÷íà àäàïòàöèÿ,ïîñòàíîâêà è ìóçèêàëíî îôîðìëåíèå ­ Àëåêñàíäúð Ìîðôîâ. Ñöåíîãðàôèÿ èêîñòþìè ­ Åëåíà Èâàíîâà. Ó÷àñòâàò: Âàëåðè Éîðäàíîâ, Ïåòúð Ïîïéîðäàíîâ,Ðóñè ×àíåâ, Âàëåíòèí Ãàíåâ, Ðåíè Âðàíãîâà, Âàëåíòèí Òàíåâ, Õðèñòî Ìóòàô÷èåâ,Çàõàðè Áàõàðîâ, Ïëàìåí Ïååâ, Òåîäîð Åëìàçîâ, Åâãåíè Áóäèíîâ, Äåÿí Àíãåëîâ,Äàðèí Àíãåëîâ, Äàíèåë Àíãåëîâ, Äèìèòúð Ðà÷êîâ, Åëèñàâåòà Ãîñïîäèíîâà,Âëàäèìèð Êàðàìàçîâ. Íàðîäåí Òåàòúð �Èâàí Âàçîâ�. Ñåçîí 2004/2005

168

ïèñàë ñâîèòå �Õúøîâå� â ñòðàõ, ÷å âúââðåìå íà çàâëàäÿâàù èíäèâèäóëèçúì ñåãóáÿò îáùèòå öåííîñòè. Âðåìåòî åðàçëè÷íî, ãëîáàëèçèðàùèÿò ñå ñúâðåìå-íåí ñâÿò íàëàãà íîâè ãëåäíè òî÷êè âúð-õó ïðåäñòàâàòà çà íàöèîíàëíîòî.Íî èìåííî äíåñ áîëåçíåíî óñåòåíîòîîò Âàçîâ ëèøâàíå îò îáùåñòâåíî ÷óâ-ñòâî çàðàäè ëè÷íèÿ ìàòåðèàëåí èíòðåñèìà íå ïî-ìàëêè îñíîâàíèÿ. Äúëáîêî ïî-÷óâñòâàíàòà è ïðåíåñåíà ÷ðåç ñïåêòà-êúëà òúãà óöåëâà åäíî îò íàé-áîëíèòåìåñòà íà íàøèÿ ñúâðåìåíåí æèâîò.

ÕÚØÎÂÅÒÅ

Òîâà ëè ñà Âàçîâèòå �õúøîâå�? Íå,ðàçáèðà ñå. Òåçè õúøîâå ñà êîëêîòîïðåäñòàâà, äîøëà îò ïðî÷åòåíîòî,òîëêîâà è íàøè ñúâðåìåííèöè. Çàäàäå-íèÿò âúïðîñ å íåêîðåêòåí è íåöåëåñú-îáðàçåí. Íî îáèêíîâåíî ñå çàäàâà, êî-ãàòî ñå ðåàëèçèðàò êëàñè÷åñêè ïðîèç-âåäåíèÿ-èêîíè, êàòî äà ðå÷åì �Êëåòíè-öèòå� çà ôðàíöóçèòå, �Âîéíà è ìèð� çà

ðóñíàöèòå è ïð. Òàêà ÷å ïîñÿãàíåòî êúìèêîíèòå îáèêíîâåíî å ñëåäâàíî îò îá-âèíåíèå â áîãîõóëñòâî. Äàëè Âàçîâèòåõúøîâå ñà äåãåðîèçèðàíè, äàëè ñà �îñ-âèðêàíè� îò Ìîðôîâ? È â �×è÷îâöè�, èâ �Õúøîâå�, à è íà äðóãè ìåñòà Âàçîâíå ñïåñòÿâà íà ãåðîèòå ñè íàðîäîïñè-õîëîãè÷åñêèòå ñè íàáëþäåíèÿ. Ñúùèòåòèïîëîãè÷íè ùðèõè, êîèòî îòêðèâàìåâ ïîñòàíîâêàòà, ñà íàíåñåíè, ìàêàð èïî-ëåêî â òåõíèÿ ïîðòðåò îùå îò Âà-çîâ. Ìîðôîâ ñè ñëóæè ñ åäíà ñèëíî âúç-äåéñòâàùà ìåòàôîðà ­ â åäèí ìîìåíòõúøîâåòå ñà óåäíàêâåíè ñ äîáðå ïîç-íàòèòå íè ôèãóðè îò ãðóïîâèòå ñêóë-ïòóðè íà çàãèíàëèòå. Íî òîé íÿìàïðåäâèä ãåðîèòå, à òåçè, êîèòî ñå åñëó÷èëî äà æèâåÿò äîëó, â �íèñêîòî� íàæèâîòà, íåãåðîè÷íèòå íàòóðè, îíåçè,êîèòî ãóëÿÿò ïî êðú÷ìèòå, êðàäàò, çàäà ñå íàõðàíÿò, ëóäè ãëàâè, êîèòî âñåïàê óìèðàò çà åäíà èäåÿ. Õúøîâåòåòðúãâàò îò èäåàëèçúì äà ñå æåðòâàòçà îòå÷åñòâîòî, â åìèãðàöèÿ ãëàäó-âàò, ìðúçíàò, ïëà÷àò, ïåÿò, áèÿò ñå,

�Õúøîâå� ïî Èâ. Âàçîâ, ðåæ. Àë. Ìîðôîâ, Íàðîäåí òåàòúð, 2004/05

Ôîò

îãðà

ô È

âî Õ

àäæ

èìèø

åâÏÎ ÍÀØÈÒÅ ÑÖÅÍÈ

169

êðàäàò, ëåæàò ïî çàòâîðèòå è íàêðàÿóìðàò çà èäåÿòà ­ çà ñâîáîäàòà íà Áúë-ãàðèÿ, à ñàìàòà Áúëãàðèÿ âå÷å å ñúâñåìèìàãèíåðíà, ñàìî ñïîìåí, ñàìî ñèìâîë.

Ìîðôîâ å ïîãëåäàíàë íà ãðóïîâèÿïåðñîíàæ íà õúøîâåòå ñ îæåñòî÷å-íèå ­ ïðèáëèæèë ãè å äî íàñ, çà äà ãè ðàç-áåðå, çà äà ãè ïîâàëè â êàëòà è ïîñëå äàãè êà÷è íà ïèåäåñòàëà â çàñòèíàëèÿ ãðó-ïîâ ñêóëïòóðåí ïîðòðåò îò ôèíàëà.Ìîæåì äà êàæåì, ÷å òîé åäíîâðåìåííîãè ìðàçè è îáè÷à ­ êàòî ÷àñò îò ñåáåñè, ­ êàêòî ìðàçèì è îáè÷àìå îíåçè ðàç-ëè÷íè âúòðåøíè Àç, êîèòî îòêðèâàìå,îïàçâàéêè ãè â ñåáå ñè. Ñèëàòà íà òîçèïðî÷èò íà �Õúøîâå� å â íåãîâàòà ëè÷-íà àíãàæèðàíîñò.

Âñåêè òúðñè íÿêîé, êîéòî äà ãî èç-ñëóøâà, äà ãî óòåøàâà, äà ãî îáãðèæâà.Äîñòîåâñêè å îïèñàë òî÷íî òîâà. Àêîñå ëèøèì îò áàùàòà, àêî ñå ëèøèì îòÁîãà, òîãàâà èçâàæäàìå âòîðîòî ñèÀç âúí îò ñåáå ñè, çà äà áåñåäâàìå ñ íå-ãî è äîðè êîãàòî êðåùèì ñðåùó íåãî,ñúùåâðåìåííî ñå ïðèþòÿâàìå â íåãî.Âúçðàñòíèòå ñè îñòàâàìå äåöà, êîèòîíåïðåñòàííî òúðñèì ìàéêà ñè, äîðè áåçäà ãî ñúçíàâàìå. Õúøîâåòå îñèðîòÿ-âàò íåêîëêîêðàòíî. Ïúðâèÿò ïúò êà-òî âñè÷êè, êîãàòî ñå îòäåëÿò îò ìàé-êàòà, âòîðèÿò ­ êîãàòî íàïóñêàò ðî-äèíàòà ñè è òðåòèÿò, êîãàòî çàãóá-âàò Ñòðàíäæàòà. Âñúùíîñò ìàéêàòà,Áúëãàðèÿ è Ñòðàíäæàòà ñà òðèòå ïðî-åêöèè íà åäíî è ñúùî öÿëî, áåç êîåòîòå ïîëèòàò êàòî ïðàøèíêè. Òîâà òðè-åäèíñòâî å çàäàäåíî îùå â ëèòåðàòóð-íàòà íè êëàñèêà. Ìîðôîâ ãî äîðàçâèâà.Ñöåíàòà â õîòåëà ðàçäåëÿ íà äâå âðå-ìåòî ïðåäè è ñëåä ñìúðòòà íà Ñòðàí-äæàòà. Ïðåäè óçíàâàíåòî õúøîâåòå ñàçàåäíî â õîòåëñêàòà âàíà, ñÿêàø êðú-ùàâàíè êàòî åäíî öÿëî òÿëî. Ñëåä óç-

íàâàíåòî öåëèÿò îðãàíèçúì ñå ðàçïà-äà, õúøîâåòå ñå ðàçïèëÿâàò, ïîïàäíà-ëè â íÿêàêâà áåçòåãëîâíîñò, çàãóáèëèïðèòåãàòåëíèÿ ñè öåíòúð, óñåùàíåòîñè çà öÿëîñò. Îñòàâà çàëóòàíà åäíà ôè-ãóðà ­ Áðú÷êîâ ­ èíòåëèãåíòúò, êîéòîäúëãî âðåìå, äîðè óìèðàéêè îò ãëàä, íåñå ðåøàâà äà ïðîäàäå êíèãèòå ñè. Çà-âúðòÿí îò ðèòúìà íà åäèí ÷óæä æè-âîò, òîé å èçõâúðëåí íàâúí è ñå îñúç-íàâà âñå ïîâå÷å êàòî áåçâúçâðàòíî÷óæä. Òàêà äåéñòâèåòî ñòðåìãëàâî ñåíàñî÷âà êúì êóëìèíàöèÿòà ñè ­ íà ñà-ìèÿ ðúá íà âèñîêàòà ñòåíà ìîì÷åòîêúñà ñòðàíèöè îò êíèãàòà è ãè õâúðëÿâúâ âúçäóõà. Òîâà å è íàé-ñúâðåìåííè-ÿò ìîìåíò íà ñïåêòàêúëà. Êîé èìà íóæ-äà îò äóìè, êîé èìà íóæäà îò çàïèñàíèìèñëè, êîé èìà íóæäà îò íåùî, êîåòîíå ñå êîíñóìèðà ôèçè÷åñêè?

 ðåøåíèåòî íà Ìîðôîâ àêòüîð-ñêèÿò åêèï å ÷àñò îò ìîíóìåíòàëíà-òà òåàòðàëíà êàðòèíà, îò èçîáèëèå-òî íà òåàòðàëíè ñðåäñòâà. Òîé ñåâïèñâà â äèíàìè÷íî ïðîìåíÿùîòî ñåïðîñòðàíñòâî. Àêòüîðúò íåïðåñòàí-íî ïðåìèíàâà ìåæäó ïðèñúñòâèåòî âòåàòðàëíîòî äðàìàòè÷íî �ñåãà� (ðà-çèãðàâàíå íà èñòîðèÿòà ïðåä çðèòå-ëÿ) è îò÷óæäåíîòî çíàêîâî âãðàæäà-íå â åäíà ìåòàôîðè÷íà êàðòèíà. Åìá-ëåìàòè÷íèòå ôèãóðè íà Ñòðàíäæàòà,Ìàêåäîíñêè, Õàäæèÿòà, Áðú÷êîâ, Âëà-äèêîâ, Ïîï÷åòî è îñòàíàëèòå ñòîÿòíÿêàê ìàëêî âñòðàíè, à àêòüîðèòå ­Ðóñè ×àíåâ, Ïåòúð Ïîïéîðäàíîâ, Âà-ëåíòèí Òàíåâ, Âàëåíòèí Ãàíåâ, Âàëå-ðè Éîðäàíîâ, Çàõàðè Áàõàðîâ, ÕðèñòîÌóòàô÷èåâ ñ ìíîãî òî÷íî íàìåðåíîóñåùàíå çà òÿõ ñêúñÿâàò è óâåëè÷àâàòðàçñòîÿíèåòî ìåæäó ñëèâàíåòî ñ ðî-ìàíòè÷íèÿ îðåîë, èðîíèÿòà êúì òÿõ èñåáå ñè.

Àíà Òîïàëäæèêîâà. Çà ãàðâàíèòå, Aìåëè Ïóëåí è íàøàòà òúãà

170

È äíåñ, êîãàòî âñè÷êî ñå ïðîäàâà,òàçè ãëåäíà òî÷êà êúì áúëãàðñêèòå õú-øîâå çâó÷è ïðèâëåêàòåëíî ñ òîâà, ÷åâñå ïàê èäåàëíîòî îñòàâà íàä ìàòåðè-àëíîòî, äîðè â åêñòðåìíèòå ñèòóàöèè,â êîèòî ñòàâà äóìà çà îöåëÿâàíå.

ÏÐÎÑÒÐÀÍÑÒÂÎ-ÂÐÅÌÅ

 òîçè ñïåêòàêúë ïðåäè âñè÷êî ãî-âîðè ïðîñòðàíñòâîòî. Òî ðàçêàçâàèñòîðèÿòà íà õúøîâåòå ïîñðåäñòâîììîíòàæíèÿ êèíîïðèíöèï. Òåàòðàëíî-òî ïðîñòðàíñòâî å òó åäíî ìÿñòî îò-âúä Äóíàâà ñ ïîãëåä êúì îòñðåùíèÿ ðî-äåí áðÿã, òó ãúðáúò íà ñöåíàòà, êúäå-òî ñå ðàçèãðàâà òåàòúð â òåàòúðà,íàáëþäàâàí îò ãëåäíàòà òî÷êà çàä êó-ëèñèòå, òó ïàð÷åíöå ãëåäêà îò çèìà â÷óæäèÿ ãðàä ñúñ çàáúðçàíî ïðîáÿãâàùà-òà, óâëå÷åíà â ñâîÿ ïðàçíè÷åí è äåëíè-÷åí ðèòúì òúëïà. Ïðåäñòàâàòà çà ðå-àëíî ìÿñòî íà äåéñòâèå ­ êðú÷ìàòà,õîòåëúò, â êîèòî òå÷å äåéñòâèå, ïî-ñòðîåíî â ïðè÷èííî-ñëåäñòâåíàòà ëî-ãèêà, ñå ðåäóâà ñúñ ñöåíè-âèçèîíè, âêîèòî ïðîñòðàíñòâîòî ãîâîðè íà åçè-êà íà ðàçïîçíàâàåìà â íàöèîíàëíèÿ êîí-òåêñò ñèìâîëèêà ­ ïåéçàæ ñëåä áèòêà-òà, îáåñâàíåòî íà Ëåâñêè è äð. Ìîí-òàæíî ïîñòàâåíè åäíà ñëåä äðóãà, òå-çè ñöåíè ðàçøèðÿâàò ñìèñëîâî âïå÷àò-ëåíèåòî îò ïðåäõîäíèòå è ñëåäâàùè-òå ãè è äàâàò ðàçëè÷íà ãëåäíà òî÷êàêúì òÿõ. Ôàðñîâàòà ñöåíà íà òåàòðàë-íîòî ïðåäñòàâëåíèå, â êîåòî àêòüî-ðèòå ïîäõâúðëÿò îòñå÷åíèòå îò òÿõãëàâè ñ ÷àëìè, ïðåëèâà â ïåéçàæà ñëåäáèòêàòà, êîéòî ïðåíàñÿ òðåâîæíîòîïðåä÷óâñòâèå íàçàä è íàïðåä ­ êúìïðåäõîäíèòå è ñëåäâàùèòå åïèçîäè.Óñåùàíåòî çà òðàãè÷íà îáðå÷åíîñòíàäâèñâà íàä êîìè÷íèòå ñöåíè, ïðåõ-

âúðëèëî ñÿíêàòà ñè îò ïðåäõîæäàùà-òà ñèìâîëíà �æèâà êàðòèíà�. Òàêà ìîí-òàæíîòî ìèñëåíå êàòî ñúùíîñòåíåëåìåíò íà êèíîåçèêà ïðèäîáèâà òóêñïåöèôè÷íà òåàòðàëíîñò.

Ïðîñòðàíñòâî è âðåìå ñå ïðîìåíÿòäèíàìè÷íî â õîäà íà òåàòðàëíîòî äåé-ñòâèå. Êúäå å Áúëãàðèÿ ­ êîå å íåéíî-òî ïðîñòðàíñòâî â ñïåêòàêúëà ­ ìà-êåòúò, êîéòî ïðåìèíàâà, íîñåéêè ñå ïîðåêàòà (â ñöåíè÷íîòî ïðîñòðàíñòâî ­ìÿñòîòî íà îðêåñòðèíàòà), èëè âúò-ðå âúâ âñåêè åäèí îò õúøîâåòå? Êúäåå ðåêàòà ­ ìÿñòîòî íà îðêåñòðèíàòàèëè âúîáðàæåíèåòî? Ðåêàòà-ãðàíèöàñïîðåä âèçèÿòà íà ñïåêòàêúëà å ãðàíè-öà íå ñàìî ìåæäó äúðæàâèòå, à è ìåæ-äó îñåçàåìîòî è èìàãèíåðíîòî.

Áúëãàðèÿ ñå ÿâÿâà êàòî ìàêåò, ïî-íåñåí îò ðåêàòà ­ ãðàíè÷íàòà ðåêà,êîÿòî äåëè õúøîâåòå îò îòå÷åñòâî-òî èì. Ìàêåò íà ìàëêî âúçðîæäåíñêîãðàä÷å ­ êúùóðêè ñ ÷åðâåíè ïîêðèâè, áÿ-ëà öúðêâèöà, ñãóøåíè ìåæäó ðàçëèñòå-íèòå êîðîíè íà äúðâåòàòà, âñè÷êî òî-âà å îãðÿíî îò òîïëî ñëúíöå ­ óñåùà-íåòî çà òîïëåùèòå ñëúí÷åâè ëú÷è å ïî-ñòèãíàòî ÷ðåç îñâåòëåíèåòî. Íåùîáåçâúçâðàòíî çàãóáåíî, êîåòî âå÷å íÿ-ìà ðåàëíà, à ñàìî ñúêðîâåíà ñòîéíîñò.Óíèêàëíî å âúçäåéñòâèåòî íà òàçè ñöå-íà. Âèäåíèåòî å åäíîâðåìåííî ñåòèâ-íî è èìàãèíåðíî ­ ôååðèÿ, áëåíóâàí îá-ðàç, íî òîëêîâà ìàòåðèàëåí è ñúùåâ-ðåìåííî ïðèêàçíî äàëå÷åí.

Òàêà ñå ïîÿâÿâà Áúëãàðèÿ çà åìèãðàí-òèòå ­ êàòî äàëå÷åí ñïîìåí, êàòî ñêú-òàí äúëáîêî â ñúðöåòî ñâåòúë îáðàç-ðåëèêâà ­ è îòìèíàâà, ðåêàòà ÿ îòíà-ñÿ ­ ðåàëíàòà, Äóíàâ, èëè áèáëåéñêàòà,Ëåòà... è òå îñòàâàò ñàìè, ñêóï÷åíèáëèçî åäèí äî äðóã, ìàêàð è âñåêè ñàì çàñåáå ñè ­ ñãóøåí â ñîáñòâåíîòî ÷åðíî

ÏÎ ÍÀØÈÒÅ ÑÖÅÍÈ

171

ñèëóåò. È âñå ïàê çàåäíî... è âñå ïàêñàìè.

Êàêâî å ðîäèíàòà? ­ Òîïîñ, êîéòîèìà ãåîãðàôñêîòî îçíà÷åíèå ­ íà Áàëêà-íèòå, èëè òîâà å ìÿñòîòî âúòðå â ìåí? �ìåí�, çàùîòî �íàñ� îòäàâíà âå÷å íåñúùåñòâóâà. À �ìåí� âèñè â áåçòåãëîâ-íîñò. Êîå å òîâà ìÿñòî, òàêà åäðî èìåòàôîðè÷íî ïðåäñòàâåíî âúâ âèçèÿòàíà ñïåêòàêúëà ­ áðåãúò ñðåùó Áúëãàðèÿ,òåðèòîðèÿ íà Áàëêàíèòå, êúò÷å âúò-ðå â ìåí ­ òîâà ìÿñòî íå å ðîäèíàòà.Ðîäèíàòà ïëóâà ïðåä âúòðåøíèÿ ïîãëåäêàòî ñïîìåí çà èçãóáåíèÿ ðàé.

Ñàìîòàòà. Òîâà å äóøåâíàòà ñóá-ñòàíöèÿ íà åìèãðàíòà. Óñåùàíåòî çàòîâà å ïîñòèãíàòî ñ âñè÷êè òåàòðàë-íè ñðåäñòâà. Ñöåíîãðàôèÿòà áîðàâè ñâíóøåíèåòî íà ãîëåìèòå ìàùàáíè ïëî-ñêîñòè ­ ðàçìåñòâà ñå çåìÿòà ïîä êðà-êàòà, îòâàðÿò ñå áåçäíè, êîèòî ÷îâå-êúò óñïÿâà äà ïðåñêî÷è, çà äà ñå îçîâåäðóãàäå ­ îòâúä ïðåäåëà íà êîíêðåòíî-òî ìÿñòî è âðåìå; èëè áåçäíè, â êîèòîïðîïàäà. Âèñîêèòå õîðèçîíòàëíè ñòå-íè, êîèòî ñå äâèæàò è îòðÿçâàò ÷àñòèîò ñöåíè÷íèÿ îòâîð, â åäèí ìîìåíò èç-ãëåæäàò êàòî âèñîêèÿ óêðåïåí áðÿã íàïðèñòàíèùå. Àêòüîðèòå ñå äâèæàò ïîìîñò âèñîêî ãîðå è èçãëåæäàò ñúâñåììàëêè è çàãóáåíè, êàêòî èçãëåæäàò ìàë-êè, ñìà÷êàíè è îòíîâî çàãóáåíè â ïîä-íîæèåòî íà îãðîìíàòà òúìíà ñòåíà.Ñàìîòíàòà ôèãóðà íà çàìðúçâàùèÿ îòñòóä, ñàìîòà è îò÷àÿíèå Áðú÷êîâ â ïîä-íîæèåòî íà íåèìîâåðíî âèñîêàòà ñòå-íà. Ñàìîòàòà å îñåçàåìà êàòî êîíò-ðàñò íà ìàëêî è ãîëÿìî. Òàçè ôèãóðà ñåâðÿçâà â ïîòîêà íà ðàäîñòíî êðúæàùà-òà ïðàçíè÷íà òúëïà. Ñàìîòàòà å ñå-òèâíî îñåçàåìà èìåííî â òúëïàòà, çà-ëóòàíà ñðåä ìíîæåñòâîòî. Êàòî êîí-òðàñò íà åäíî è ìíîãî.

ÈÑÒÎÐÈßÒÀ

 ïîñòàíîâêàòà îñåçàåìî ïðèñúñò-âà ïðåäñòàâàòà çà âðåìåòî êàòîèñòîðèÿ. Èñòîðèÿòà ïðåìèíàâà ïðåçñöåíàòà êàòî ñúí, êàòî âèäåíèå, êàòîñïîìåí è äèðåêòíî ñå ïðåâúðòà êúì íà-ñòîÿùåòî íà ôèíàëà. Òàì õúøîâåòå ñàêà÷åíè íà ïèåäåñòàë ­ ïðåâúðíàòè âñòàòóè. Æèâà êàðòèíà, êîÿòî òó çà-ñòèâà, òó îæèâÿâà ­ òóê âðåìåòî îò-íîâî èìà ñâîÿ ñîáñòâåíà ëîãèêà. Òî ïî-òè÷à òó ðåàëíî, òó çàâëè÷à â íÿêàêâàìèñòèôèêàöèÿ, êúäåòî çàñòèíàëèòåôèãóðè íà ìîíóìåíòà ñà ñÿêàø æèâè, ñÿ-êàø òÿõíàòà âêàìåíåëîñò å âúïðîñ íàìèã â èñòîðè÷åñêîòî âðåìå è â åäèíñëåäâàù ìèã òå ìîãàò äà ñå ðàçäâè-æàò, äà ïðîãîâîðîÿò, äà ïîïèòàò äîêîãà ùå îñòàíàò òàêà èëè ùå ÷àêàò�öèãàíèòå äà ãè íàðåæàò çà ñòàðî æå-ëÿçî�? Êúäå ñà òå? Îòñàì-îòâúä? Òî-âà óêàçâàíå íà äâàòà ñâÿòà ñå ñëó÷âàíåêîëêîêðàòíî â ñïåêòàêúëà è ïîä ðàç-ëè÷íè ôîðìè. Êðèëåòå íà Áðú÷êîâ, ñëè-çàíåòî íà Ìàêåäîíñêè â çåéíàëèÿ îò-âîð â ïîäà íà ñöåíàòà ­ ñÿêàø êúì �äîë-íàòà çåìÿ�, òîâà ñà âñå ñòàðîçàâåòíèâèäåíèÿ. Çàñòèâàíåòî è îæèâÿâàíåòîíà ôèãóðèòå îò ïàìåòíèêà, êàêòî èçàâðúùàíåòî íà ìúðòâèòå ïðè âñåîùå æèâèÿ Ìàêåäîíñêè è ïð. ñúçäàâàòðåõàâà ïðåãðàäà, êîÿòî ïðîïóñêà ñâî-áîäíè ïðåìèíàâàíèÿ ìåæäó îòñàì èîòâúä.

Ðîëÿòà íà æåíàòà â ñïåêòàêúëà èìàñâîåòî ìÿñòî â ïîãëåäà êúì èñòîðèÿ-òà. Æåíàòà, âìúêíàòà êàòî ÷óæäî òÿ-ëî, êàòî íÿêàêâà êàðòèíêà îò äðóãñâÿò ­ íîðìàëåí è ñúùåâðåìåííî ðî-ìàíòè÷åí ñâÿò, êîÿòî å êîëàæèðàíàêúì áàòàëíà ñöåíà. Òÿ âèíàãè ñå ïîÿâÿ-âà ÍÅ íàâðåìå è ÍÅ íà ìÿñòîòî, òÿ âè-íàãè ïðå÷è è ïðåïúâà, çà íåÿ íèêîãà Íß-

Àíà Òîïàëäæèêîâà. Çà ãàðâàíèòå, Aìåëè Ïóëåí è íàøàòà òúãà

172

ÌÀ âðåìå. Îáè÷àùàòà æåíà â ñïåêòà-êúëà å Äîí Êèõîò. Òÿ ñå îïèòâà äà ñïðåêîëåëàòà íà èñòîðèÿòà. Òÿ çàäúðæàâëàêîâàòà êîìïîçèöèÿ, êúì êîÿòî å�ïðèêà÷åí� ïàìåòíèêúò íà ãåðîèòå.Òÿ ñè èñêà ñâîÿ Ìèõàèë è íå ãî äàâà íàèñòîðèÿòà. Íî èñòîðèÿòà ñè âúðâè ïîðåëñèòå. È âñå ïàê âàãîíúò ñå îêàçâàîòêà÷åí...

Êàêâî å ëþáîâòà êúì ðîäèíàòà?Êàêâî å îáåòúò ­ äà óìðåø çà ñâîáî-äàòà íà îòå÷åñòâîòî? ­ Æåñòîêà ñêî-áà, êîÿòî ñòÿãà æèâîòà è èçèñêâà äàæåðòâàø âñè÷êî ­ îò íîðìàëíîòî ñú-ùåñòâóâàíå è çàäîâîëÿâàíå íà íàñúù-íèòå íóæäè ïðåç ëþáîâòà íà æèâîòàäî ñàìèÿ æèâîò. Àêî ùå ñå æåðòâàøçà èäåÿòà, ìàëêî íå å äîñòàòú÷íî, äà-âàø âñè÷êî!

Èñòîðèÿòà ïðåìèíàâà ïðåä î÷èòåíè è ñå ñëèâà ñúñ ñúâðåìåííîñòòà âñòðàííîòî ïðåëèâàíå íà òðè ðàçëè÷íèìîìåíòà ­ õúøîâåòå â åìèãðàöèÿ, Ìà-êåäîíñêè ñëåä Îñâîáîæäåíèåòî è åäíîóñåùàíå çà äíåñ, êîåòî ñå ïðîâèðà âîòâîðåíèòå ïðîëóêè ìåæäó òåçè äâåîòäåëíè ñôåðè. Èìà íÿêîëêî �âðàòè�êúì âðåìåòî, ïðåç êîèòî çðèòåëÿòïðåìèíàâà, âîäåí îò âèçèÿòà íà ïîñòà-íîâêàòà. Êîãàòî Ìàêåäîíñêè ïðåñêà÷àçàåäíî ñ Áðú÷êîâ ïðåç óñëîâíî èçîáðà-çåíàòà â äåêîðà �áðàçäà�, îáîçíà÷åíà ñïðîïàäàëîòî, òîé ñå îêàçâà â äðóãîâðåìå. Òàêà, êàêòî å óñëîâíî ïðîìåíÿ-ùî ñå âðåìåòî, ñå ìåíè è ïðîñòðàíñò-âîòî. Òåàòðàëíèÿò ñïåêòàêúë ­ òåà-òúð â òåàòúðà, êîéòî èçîáðàçÿâà áèò-êà ñ òóðöèòå, â åäèí ìîìåíò ñå ïðåâ-ðúùà â ïåéçàæ ñëåä áèòêàòà. Íî òîâàâå÷å íå å ïàðîäèåí òåàòðàëåí áîé, àçëîâåùà êàðòèíà ­ ïåéçàæ ñëåä áèòêà-òà.  ñúçíàíèåòî ñè ÿ èìàìå âå÷å èç-ðèñóâàíà â íàøàòà ïîåçèÿ. Ãàðâàíèòå,

êîèòî êðúæàò è ãðà÷àò, òàçè âèçèÿìíîãîêðàòíî ñå ïîÿâÿâà â ñïåêòàêúëà.Òàçè êàðòèíà å èçâúí âðåìåòî, òÿ ñåíîñè ñ íàñ, êúäåòî è äà ñìå. Âñúùíîñòòàçè ïîñòàíîâêà å ìíîãî áúëãàðñêà, ñà-ìî íèå ìîæåì äà ðàç÷åòåì âñè÷êè òåçèçíàöè. Çà ìîìåíò ñå ïîÿâÿâà êàðòèíà-òà íà áåñèëêà è âèåùè ñå íàä íåÿ ãàð-âàíè è íèå çíàåì ­ òîâà å �Îáåñâàíå-òî íà Ëåâñêè�. Âèçóàëíîòî ðåøåíèåèçîáèëñòâà ñ ïîäîáíè çíàöè, êîèòî íèâîäÿò ïðåç âðåìåòî ÷ðåç ñâîåòî íå-âåðáàëíî ïîñëàíèå.

Êîëåêòèâíàòà îáùíîñò, êîÿòî åâúçðîæäåíñêè èäåàë, ñå å ðàçïàäíàëàâúâ âðåìåòî íà Âàçîâ. Âàçîâ áîëåçíå-íî òúãóâà çà íåÿ. Çà íàñ òîâà å öåííî-ñòåí ìîäåë íà åäíà îòäàâíà îòìèíàëàåïîõà, íî êàêâî ñëåäâà? Íà ìÿñòîòî íàòàçè êîíñåðâàòèâíà êîëåêòèâíà îáù-íîñò èìà ëè äíåñ îáùåñòâî? Íåñïîñîá-íîñòòà äà ñå îáåäèíèì îêîëî åäíà ïî-çèòèâíà èäåÿ å ñëåäñòâèå îò îòäàâíàçàïî÷íàò, íî íåçàâúðøåí åòàï íà ðà-âèòèå ­ âåäíúæ îáîñîáèëà ñå, îòäåë-íàòà êëåòêà âñå îùå íå ñúóìÿâà äà ñòà-íå ÷àñò îò ãðàäèâåí ïðîöåñ ­ äà ôóíê-öèîíèðà è äà áúäå îòãîâîðíà çà æèâî-òà íà åäèí öÿë îðãàíèçúì...

Òàçè ïîñòàíîâêà íà �Õúøîâå� å ïðî-äúëæåíèå íà öèêúëà îò ñïåêòàêëè âúð-õó íàøàòà êëàñèêà, êîèòî äàâàò íîâàãëåäíà òî÷êà è ñà ñâîåîáðàçíà ðàâíîñ-ìåòêà çà ìÿñòîòî íè ïî îñòà �ìèíà-ëî ­ íàñòîÿùå� êàòî íàöèîíàëíî ñàìî-çúçíàíèå, êàòî íàöèîíàëåí õàðàêòåð,êàòî çðåëîñò íà ïîëèòè÷åñêî ìèñëå-íå ­ �Ñëóæáîãîíöè� (ðåæèñüîð ­ ÈâàíÄîá÷åâ), �Ñâåêúðâà� è �Ãîëåìàíîâ� (ðå-æèñüîð ­ Ìàðèóñ Êóðêèíñêè), êîèòî ñàÿâëåíèÿ çà ìèíàëàòà 2004 ãîäèíà.

 ïîñòàíîâêàòà íà Èâàí Äîá÷åâ îñî-áåíî ñúâðåìåííî çâó÷è òåìàòà çà íå-

ÏÎ ÍÀØÈÒÅ ÑÖÅÍÈ

173

ñúñòîÿëàòà ñå âúçìîæíîñò çà èçãðàæ-äàíå íà ìîäåðíà äåìîêðàòè÷íà äúðæà-âà. Ðåæèñüîðúò ôîêóñèðà ñâîÿòà âèçèÿîêîëî äâå ñèìâîëíè ôèãóðè ­ ëåãëîòî èâëàêà. Öÿëîòî äåéñòâèå ñå öåíòðèðà âèçíåñåíîòî íà àâàíñöåíàòà ëåãëî íà ìè-íèñòúð Áàëòîâ, êîåòî ñèìâîëèçèðà ëå-òàðãè÷íîòî ñúñòîÿíèå íà äúðæàâíè÷å-ñêîòî, íà ïîëèòè÷åñêîòî ìèñëåíå ó íàñ.È äîêàòî ëåãëîòî ñå ïðåâðúùà â àðåíàíà ïîêóïêî-ïðîäàæáà íà äúðæàâíè ñëóæ-áè, âèñîêî ãîðå ñå íîñè åäèí âëàê-ìå÷-òà, åäèí ñúíóâàí âëàê ­ æàäóâàíà ïðî-ìÿíà, êîéòî å ðåàëíîñò ñàìî çà ëóäèÿ.

 �Ñâåêúðâà� Ìàðèóñ Êóðêèíñêè ñåâãëåæäà â íàðîïîñèõîëîãè÷åñêèÿ ìîäåëíà áúëãàðñêèÿ ìúæ, èçðàñúë êàòî êðåõ-êà ôèäàíêà èçïîä ìðà÷íàòà ñÿíêà íà ìî-ãúùàòà ñè ìàéêà, çà äà ãî ðàçâèå â �Ãî-ëåìàíîâ� êàòî åäíà òðàãèêîìè÷íà ôè-ãóðà, êîÿòî ñàìà èçæèâÿâà êàòàðçèñàíà ñâîåòî ïàäåíèå. Äîêàòî �Ñâåêúðâà�

å ïîãëåä êúì òúìíàòà ïðåäêóëòóðíàñòèõèÿ, êîÿòî ñå îïèòâà äà ïîòîïè âòúìíîòî öàðñòâî íà ñâîÿòà èíåðöèÿâñåêè ïîâåé çà ïðîìÿíà, �Ãîëåìàíîâ� âè-ðåå â åäèí ñâÿò íà ñâîáîäíà êîíêóðåí-öèÿ, â êîéòî âñè÷êî å ïîçâîëåíî è âñè÷-êî ìîæå äà áúäå ïðîèãðàíî.

�Õúøîâå� ïðîäúëæàâà òàçè ãëåäíàòî÷êà êúì åìáëåìàòè÷íèòå çà íàøàòàäðàìàòóðãè÷íà êëàñèêà çàãëàâèÿ, êîÿòîïîñòàâÿ âúâ ôîêóñà íà âíèìàíèåòî ñèòåìàòà �ëè÷íîñò ­ îáùåñòâî�. Çàùî âñïåêòàêúëà Áðú÷êîâ å ñ êðèëå? Òîé å ÷è-ñòàòà äóøà, ïîåòúò, òîçè, êîéòî, óìè-ðàéêè îò ãëàä, íÿìà äà ñå ðåøè äà ïðîäà-äå êíèãèòå ñè. Òîé å áÿëàòà âðàíà ­ èäå-àëèñòúò, êîéòî ùå îñòàíå íåðåàëåíñðåä ÷îâåøêèòå ñëàáîñòè, êîèòî öåí-òðîáåæíî íè ðàçïèëÿâàò, êîãàòî ëèïñ-âà ñúçíàíèåòî çà îáùåñòâåíà ñúïðè÷à-ñòíîñò, çà îòãîâîðíîñò ïðåä åäíà èäåÿ,ïî-çíà÷èìà îò ñàìîçàäîâîëÿâàíåòî.

�Õúøîâå� ïî Èâ. Âàçîâ, ðåæ. Àë. Ìîðôîâ, Íàðîäåí òåàòúð, 2004/05

Ôîò

îãðà

ô È

âî Õ

àäæ

èìèø

åâ

Àíà Òîïàëäæèêîâà. Çà ãàðâàíèòå, Aìåëè Ïóëåí è íàøàòà òúãà

181

ÌÈÐÎÑËÀÂÀ ÌÀÐÈßÍÎÂÀ

�ÏÑÈÕÎÇÀ 4:48�: ÏÐÅÄÑÒÀÂËÅÍÈÅ - ÷ÅÒÅÍÅ - ÈÃÐÀ

�Ïñèõîçà 4:48� îò Ñàðà Êåéí. Ïðåâîä ­ Ìèðîñëàâà Òîäîðîâà. Ðåæèñüîð ­Äåñèñëàâà Øïàòîâà. Õóäîæåñòâåíî îñâåòëåíèå ­ Åìèë Õðèñòîâ. Ìóçèêà ­Åìèëèÿí Ãàöîâ. Ó÷àñòâàò ­ Ñíåæèíà Ïåòðîâà, Èâî Äèì÷åâ, Õåëåíå Êîñòàäèíîâàè Êàëîÿí ×îëàêîâ. Êîïðîäóêöèÿ íà Ìåæäóíàðîäåí òåàòðàëåí ôåñòèâàë�Âàðíåíñêî ëÿòî� è Òåàòðàëíà ðàáîòèëíèöà �Ñôóìàòî� ñ ïîäêðåïàòà íàÍàöèîíàëåí öåíòúð çà òåàòúð. Ñåçîí 2004/05

Ñïåêòàêúëúò íà Äåñèñëàâà Øïàòî-âà �Ïñèõîçà 4:48� ñ ó÷àñòèåòî íà Ñíå-æèíà Ïåòðîâà è Èâî Äèì÷åâ (êîïðîäóê-öèÿ íà ÌÒÔ �Âàðíåíñêî ëÿòî� è Òåàò-ðàëíà ðàáîòèëíèöà �Ñôóìàòî� ñ ïîäêðå-ïàòà íà Íàöèîíàëåí öåíòúð çà òåàòúð)áåøå åäíî îò íàé-èíòåðåñíèòå ñúáè-òèÿ íà òàçãîäèøíîòî èçäàíèå íà ôå-ñòèâàëà âúâ Âàðíà. Ñúñòîÿ ñå áúëãàð-ñêàòà ïðåìèåðà íà òîçè èçêëþ÷èòåëíîèçâåñòåí è ïðîâîêàòèâåí òåêñò, ìíî-ãîêðàòíî ïîñòàâÿí è ïðåâåæäàí íà ìíî-ãî åçèöè, �ïðî÷óë� ñå è çàðàäè çëîùàñò-íàòà ñúäáà íà àâòîðêàòà ìó ÑàðàÊåéí (1971­1999), êîÿòî ñå ñàìîóáèâàìàëêî ñëåä íàïèñâàíåòî ìó è òàêà ðàç-ðåøàâà äîïóñêàíèÿ çà íåãîâèÿ ïðîðî÷å-ñêè àâòîáèîãðàôèçúì. Ïèåñàòà å ïîå-òè÷åí ïðåäñòàâèòåë íà íàé-íîâàòàáðèòàíñêà äðàìàòóðãèÿ îò ñðåäàòà íà90-òå, îáîáùåíà îò Àëåêñàíäúð Ñèåðöâ îïðåäåëåíèåòî �in-yer-face-theatre�(�òåàòúð â ëèöåòî�, êîéòî å �òëàñíàòêúì åêñïåðèìåíòà, àãðåñèâíî ïðèöåëåíâ ÷óâñòâàòà è ðåàêöèèòå íà ïóáëèêà-

òà�, õàðàêòåðèçèðàù ñå ñ �èíòåíçè-òåò, ïðåäíàìåðåíà íåîòñòúï÷èâîñò èáåçìèëîñòíà îòäàäåíîñò íà êðàéíî-ñòèòå�1). Àâòîðèòå îò òîâà ïîêîëå-íèå áèâàò íàðå÷åíè îùå �íîâèòå áðè-òàíñêè íèõèëèñòè� èëè �íîâèòå áðóòà-ëèñòè�2, çàðàäè êîøìàðíàòà ñâðúõðåàë-íîñò íà êîíöåíòðèðàíè ôèçè÷åñêè è ìî-ðàëíè êàòàñòðîôè, èçîáðàçåíè â ïðè-âèäíî ðåàëíà ñðåäà, êîèòî ÷ðåç ñâîÿòàïðåêàëåíîñò, äîðè èçâðàòåíîñò, ñå öå-ëÿò â òÿëîòî íà êúñíîêàïèòàëèñòè÷å-ñêàòà öèâèëèçàöèÿ.

�Ïñèõîçà 4:48� íà Ñàðà Êåéí å êðàé-íî íåäðàìàòóðãè÷íà ïèåñà, äîêîëêîòîâ òîâà îïðåäåëåíèå âñå îùå ñå ñúäúð-æà íÿêàêúâ ñìèñúë âúâ âðåìåòî íà ïîñò-äðàìàòóðãèÿòà, â êîåòî íèòî äðàìà-

1 Alexander Sierz, In-yer-face Theatre, Faberand Faber ltd., London, 2000, Introduction, p. xiii

2 Ken Urban, An Ethics of Catastrophe: TheTheatre of Sarah Kane, öèò. ïî Èñêðà Íèêî-ëîâà, �Ñúâðåìåííàòà äðàìà: òåîðèè è ïðàê-òèêè�, Homo Ludens, áð. 8­9/2003, ñ. 153.

182

òóðãèÿòà îòãîâàðÿ �âÿðíî� íà êëàñè-÷åñêèòå èäåè çà òåàòðàëåí òåêñò, íè-òî ïúê âå÷å äðàìàòóðãèÿòà íà åäíîïðåäñòàâëåíèå ñå èç÷åðïâà ñ èäåÿòà çàíåãîâèÿ òåêñò.  ìíîæåñòâî æàíðîâîðàçíîðîäíè ôðàãìåíòè ­ ïîåòè÷íè, äè-àëîãè÷íè è ìîíîëîãè÷íè, ïîâåñòâîâà-òåëíè, èçïîâåäíè; ïîä ôîðìàòà íà ëè-÷åí äíåâíèê, íà ìåäèöèíñêà åïèêðèçà,íà ðîÿùè ñå äóìè ­ ñìèñëîâî è ïóíêòó-àöèîííî íåñâúðçàíè, íî çâóêîâî ïðèá-ëèæåíè ïðåç ÷àñòèöàòà çà îòðèöàíèå�íå� (�íåïðèÿòíîñò íåïðèåìëèâîñò íå-ïîäàòëèâîñò íåïðîíèöàåìîñò íåïîä-õîäÿùî íåïî÷òèòåëíî...�) èëè ïðåç åê-ñïðåñèÿòà è óäàðíîñòòà íà âíóøåíèå-òî (�ñðåç òëàñúê óäàð îãúí áëÿñúê ìàõïëèñúê ñðåç...�) ­ ñå ðàçãðúùà âå÷íî èç-ïëúçâàùàòà ñå ïîåòèêà íà áîëêàòà íàíåïðèãîäíàòà êúì òîçè íåñúâúðøåí

Ôîò

îãðà

ô Ñ

èìîí

Âàð

ñàíî

�Ïñèõîçà 4:48� ­ Ñ. Êåéí, ðåæ. Ä. Øïàòîâà, 2004/05

ñâÿò ñèëíî óÿçâèìà è íåèçëè÷èìî ðàíå-íà äóøà ­ òåìà áàíàëíà, çàðàäè ïðåáúä-âàùàòà ñè àêòóàëíîñò. Èìåííî çàðà-äè òàçè áàíàëíîñò îùå åäèí èçïîâåäåíñòðàäàë÷åñêè òåêñò íå áè íàïðàâèëâïå÷àòëåíèå íèêîìó, îñâåí íà çðèòåëè-òå íà �Èñêðåíî è ëè÷íî�.

�Ïñèõîçà 4:48� ñúâñåì íå å ñúêðîâåíðàçêàç çà òåðçàíèÿòà íà åäíà áîëíà äó-øà, âúïðåêè ÷å óæ ïðèëè÷à íà òàêúâ, èâ òîçè ñìèñúë âñÿêàêúâ àâòîáèîãðàôè-çúì èëè áèîãðàôèçúì íà ñòðàäàíèåòîè ñàìîòàòà å áåçïðåäìåòíà ñòðàòå-ãèÿ íà ðàç÷èòàíå. Äîêîëêîòî �ðàç÷èòà-íåòî� ñå ðîâè â ñêðèòèòå çàä åçèêàñìèñúë è ïîñëàíèå, à òå íå ïðåäñòàâ-ëÿâàò îáåêò íà èíòåðåñ çà àâòîðà, òîïî-ñêîðî �÷åòåíåòî� áè îòêëþ÷èëîàðîìàòèòå íà òîçè òåêñò. �×åòåíå-òî� ­ êàòî àêò íà ìèíàâàíå ïî çíàöè-

ÏÎ ÍÀØÈÒÅ ÑÖÅÍÈ

183

òå è òåñòâàíå íà òåõíèòå âîêàëíè ðå-ãèñòðè è ïðÿêîòî èì âúçäåéñòâèå âúð-õó ñúçíàíèåòî è åìîöèèòå ­ å àäåêâàò-íèÿò ïîäõîä íà ñìèñëîîáðàçóâàíå.Íå ñúæàëåíèåòî è ñú÷óâñòâèåòî êúìðàçñòðîåíàòà õàðìîíèÿ íà ñúçíàíèåòî,÷èèòî òúãè ñà ðàçïîçíàâàåìî îçíà÷å-íè â òåêñòà (êàòàðçèñúò ñëåä ñúïðå-æèâÿâàíå ìúêèòå íà ãåðîÿ ñå ñ÷èòà çàñòàðîìîäíî è ìàíèïóëàòèâíî òåàò-ðàëíî çàíèìàíèå îò �íîâàòà ñúðäèòàâúëíà�), ñà òúðñåíèÿòà íà òàçè äðàìà-òóðãèÿ. Òåêñòúò íå å çíàê íà ñòðàäà-íèå, êîéòî òëàñêà êúì ðàç÷èòàíå èñúïðåæèâÿâàíå, à å ñàìîòî ñòðàäàíèå.Íåóòåøèìàòà ñêðúá è ñòðåìåæúò êúìñìúðòòà íå ñà îòêðèâàåìè â èäåèòå,ñàìèÿò åçèê å òàçè ñêðúá è òîçè ñòðå-ìåæ.  ñâîÿòà åêñïðåñèâíîñò, íåïîñëå-äîâàòåëíîñò, ïðîïàäàíèÿ, íåëîãè÷-íîñò, íåçàâúðøåíîñò, ñþððåàëåí ïîå-òèçúì, æàíðîâè ïðåïëèòàíèÿ, åçèêúòïåðôîðìèðà (êàêòî áè êàçàë Áàðò). Òîéå óÿçâåíàòà òåëåñíîñò, çàìúãëåíîòîñúçíàíèå, âðåìåííèòå ïðîáëÿñúöè, ïðî-áÿãâàùàòà íàäåæäà, íåâðîòè÷íèÿòñðèâ, áîëåäóâàùàòà äóøà. Çàòîâà ÷å-òåíåòî, êàòî ÷àñòíî ïîíÿòèå íà íà-ñòîÿùèÿ òåêñò, îáîçíà÷àâàùî ñâî-áîäíîòî ïóñêàíå ïî �ïîëåòî íà îçíà-÷àâàùèòå� (Ðîëàí Áàðò), ìè ñå ñòðóâàíàé-óäà÷íîòî ïîäõîæäàíå êúì ïèåñàòàè êúì íåéíîòî ñöåíè÷íî áèòèå. Ëèïñ-âàò ðàçêàç, êàêâàòî è äà áèëî ñþæåò-íîñò, îáîñîáåíè ïåðñîíàæè, äèàëîã âêëàñè÷åñêèÿ ñìèñúë (ðåäóâàùè ñå ìîíî-ëîçè èëè äèàëîãèçèðàíè ôðàãìåíòè, êîè-òî ïî-ñêîðî èçðàçÿâàò ñàìîðåôëåêòè-ðàùî ñúçíàíèå, îòêîëêîòî ðàçìÿíà íàìèñëè); ïî ñòðàíèöèòå ñà ðàçïèëåíè äó-ìè, öèôðè, ïóíêòóàöèîííî íåðàç÷ëåíå-íè èçðå÷åíèÿ. Ïðèáÿãâàíåòî äî ñðåäñò-âàòà íà ïîçíàòîòî ñöåíè÷íî ïðåíàñÿ-

íå íà òåàòðàëåí òåêñò è îïèðàíåòîìó â ïîìîùíè êîíêðåòíîñòè ­ äðàìà-òóðãè÷íè èëè ñöåíîãðàôñêè ­ áåçïî-ìîùíî áè çàäóøèëî áóøóâàùèòå åíåð-ãèè íà òåêñòà, áè ñíèæèëî êîñìè÷åñêî-òî ìó èçìåðåíèå íà íåïîäâëàñòíîñò èíåóòåøèìîñò íà êîíôëèêòà.

Ñïåêòàêúëúò íà Äåñèñëàâà Øïàòî-âà, Ñíåæèíà Ïåòðîâà è Èâî Äèì÷åâ ñåîïèòâà äà ïîëçâà èìåííî åíåðãèèòå íàòåêñòà, áåç äà ãî ïðèçåìÿâà è óêðîòÿ-âà â ñàíòèìåíòàëíî èíäèâèäóàëèçèðà-íå íà ïåðñîíàæèòå, ñèòóàöèèòå, äðà-ìàòà. Ïðåäñòàâëåíèåòî å êîíñòðóèðà-íî ïðåç äâàìà àêòüîðè, êîèòî óñëîâíîèçîáðàçÿâàò äâåòå ñòðàíè íà ñúçíà-íèåòî: åäíàòà ­ îòñàìíàòà, îñâåòå-íàòà, óäúðæàùàòà ðàçóìíîñòòà, âÿðà-òà è æèâîòà (Ñíåæèíà Ïåòðîâà), à äðó-ãàòà ­ îòâúä íîðìàëíîñòòà, íåâðî-òè÷íàòà, ïðåäàäåíàòà íà èñòåðèÿòà,áîëêàòà è çàòúìíåíèåòî (Èâî Äèì÷åâ).Äâàìàòà èçãðàæäàò äðàìàòóðãè÷íîïðåäñòàâëåíèåòî, êàòî ïðîâåæäàòäèàëîãà â ïèåñàòà (÷èÿòî íåêîíñòðóê-òèâíîñò ­ ñìèñëîâî è ñòðóêòóðíî âå-÷å ñïîìåíàõìå), óñëîâíî äèôåðåíöèðàùäâà ïåðñîíàæà è ñúùåâðåìåííî äðàìà-òèçèðàò ïðîñâåòâàíåòî è óãàñâàíåòîíà ñúçíàíèåòî. Èçáåãíàòî å åëåìåíòà-ðèçèðàùîòî ðàçïðåäåëåíèå íà ðàçóì èëóäîñò ìåæäó îáðàçèòå, òúé êàòî òåïðåäñòàâëÿâàò ÷àñòèòå íà åäíî è ñú-ùî ðàçãëîáåíî ñúçíàíèå. Òîâà áóêâàë-íî å ìàòåðèàëèçèðàíî ñöåíîãðàôñêè èêîñòþìîãðàôñêè: íà ïðàçíà è òúìíàñöåíà Èâî Äèì÷åâ è Ñíåæèíà Ïåòðîâà,îáëå÷åíè â åäíàêâè àíöóçè ­ ñúîòâåò-íî ÷åðåí è ñâåòëîñèí ­ ñòîÿò íà äâàñòîëà ïîä âèñÿùè êðóøêè, êîèòî òóñâåòâàò, òó óãàñâàò. Àêòüîðèòå, ìî-æå áè åäíè îò íàé-àòðàêòèâíèòå â òå-àòúðà íè â ìîìåíòà, ñà ìíîãî ðàçëè÷-

Ìèðîñëàâà Ìàðèÿíîâà. �Ïñèõîçà 4:48�: ïðåäñòàâëåíèå - ÷åòåíå - èãðà

184

íè â åêñïðåñèÿòà ñè è âñå ïàê îáâúðçà-íè â íÿêàêâà åìîöèîíàëíà öÿëîñò. Ñíå-æèíà Ïåòðîâà, ÷èñòî æåñòîâî, ïëà-ñòè÷íî è âîêàëíî çàïàçâà ïðèâèäíàòàðàçóìíîñò, óðàâíîâåñåíîñò è ñìèñëå-íîñò, íî ñúùåâðåìåííî ñúçäàâà óñåùà-íåòî çà íàïðåãíàòîñò, óñèëèå è íåå-ñòåñòâåíîñò íà îïèòà äà ñå çàäúðæèíà ïîâúðõíîñòòà. Ïðàçíèÿò ïîãëåä èâÿëèòå, ìåõàíè÷íè èíòîíàöèè èçäàâàòáîëíàòà ñúùíîñò, êîÿòî ïîãëúùà âñåïî-ãîëåìè ïàð÷åòà îò æèçíåíîñòòà.Èâî Äèì÷åâ å àáñîëþòíî èçïóñíàò îò-âúä â íåêîíòðîëèðóåìîòî íåñúçíàâà-íî, êîãàòî óìúò èçãàñâà è ÷îâåøêîòîñúùåñòâî ñå ïðåâðúùà â �ðàçãëîáåíàêóêëà, ãëóïàâî ÷ó÷åëî�. Òóê îïðåäåëåíîòîçè àêòüîð å â ñòèõèÿòà ñè ­ íåâú-îáðàçèìè, ôàðñîâî èñòåðè÷íè ãúð÷îâåíà ëóäîñòòà, ïðîèçâåäåíè åäèíñòâåíî÷ðåç èçíåíàäâàùèòå ìîäóëàöèè íà ãëà-ñà è êðàéíî ðàçòåãëåíèòå, íåâúçìîæ-íè ìèìèêè íà ëèöåòî. Òîâà ñúùåñòâîäîðè âå÷å íå ñå äîìîãâà äî óðàâíîâåñå-íîñòòà íà ñúçíàíèåòî è å èçêîíñóìè-ðàëî öÿëàòà åíåðãèÿ. Àêòüîðñêèÿò ïúð-ôîðìàíñ å îïàçåí îò âñÿêàêâî â÷óâñò-âàíå, ïðåæèâÿâàíå, èçñòðàäâàíå è åñúñðåäîòî÷åí âúðõó èçîáðàçÿâàíåòî,èçèãðàâàíåòî ­ ïðîáÿãâàíå ïî îçíà÷à-âàùèòå è àíèìèðàíåòî èì íà ñöåíà. Òà-êà ñà ñúõðàíåíè íåóëîâèìîñòòà è ìíî-æåñòâåíîñòòà íà òåêñòà, êîéòî å íå-îáÿòåí â ïðîáëåìà ñè è íåèçáðîäèì ïî-äîáíî ÷îâåøêîòî ñúçíàíèå è êúì êîãî-òî æåñò íà ðàçãàäàâàíå å íåâúçìîæåíè áåçñìèñëåí. Âðúçêàòà ñ íåãî ñå îñú-ùåñòâÿâà èçöÿëî ñåòèâíî.

 èãðàòà èìà ìíîãî ÷óâñòâî çà õó-ìîð, êîéòî èäâà îò îòêàçà äà ñå èí-òåðïðåòèðà è ðàç÷èòà, áèëî òî è ñ òî-çè �àíòèïîäõîä� êúì äðàìàòà, è òÿ äàñå ïðåäñòàâè ïðåç ñìÿõ è èçïúêíå â ïðî-òèâîðå÷èåòî ìåæäó ñúùíîñò è ôîðìà.

Òúé êàòî ðåæèñóðàòà íå äúëáàå êúìñúùíîñòè (çàòîâà è ïðåäñòàâëåíèåòîíå ðàçòúðñâà è îáëåê÷àâà êàòàðòè÷íî,à îïðåäåëåíî äåéñòâà íà íèâî åìîöèè),àêöåíòúò ïàäà âúðõó èãðîâèÿ ïîòåí-öèàë íà òåêñòà, êîéòî å íåèç÷åðïàåì,ïðåäâèä íà íåãîâàòà âïèñàíîñò â�åñòåòèêàòà íà ëèïñèòå�3 è ïîðàæäà-ùàòà ñå îòòàì ñâîáîäà íà ÷åòåíå èêîìáèíèðàíå íà íàëè÷èÿòà è ïðàçíèíè-òå. Èãðàòà ñå äâèæè â îãðîìíàòà àì-ïëèòóäà îò ñúñðåäîòî÷åíî ïîääúðæà-íå íà íîðìàëíîñòòà äî åêñöåñà íàñâðúõòåàòðàëèçèðàíî áåçóìèå ­ îñîáå-íî êîãàòî åêñöåíòðè÷íèÿò Èâî Äèì-÷åâ ñå îòäàäå íà òàëàíòà ñè ñ ëåêîòàäà íàïóñêà âëàäåíèÿòà íà ëîãîñà, à Ñíå-æèíà Ïåòðîâà èçïàäíå â ñâîèòå ñîôè-ñòèöèðàíè íàëóäíîñòè, âèíàãè ñ ãðàöèÿè îâëàäÿíîñò íà íàïèðàùîòî óìîïîì-ðà÷åíèå. Ó çðèòåëÿ å ïðåäèçâèêàí èñê-ðåí ñìÿõ ­ áåç òîâà äà íàêúðíÿâà ñìè-ñúëà, åñòåòèêàòà èëè åòèêàòà íàïðåäñòàâëåíèåòî ­ è òàêà ïàðàäîêñàë-íî äðàìàòà å ðåàáèëèòèðàíà (â òåêñòàè íà ñöåíàòà) â îñúçíàâàíåòî íà íåé-íàòà �íåðàöèîíàëíîñò íåñâîäèìîñòíåïîïðàâèìîñò íåðàçïîçíàâàåìîñò�4 èïðèíöèïåí îòêàç îò ïðèïîçíàâàíåòîè (ñú/ïðåæèâÿâàíåòî º (êàêòî îò ãå-ðî/ÿ/èòå, òàêà è îò àêòüîðèòå), çà-ðàäè åôåêòà íà ïðîôàíèðàíå, êîéòîòîâà áè ïðåäèçâèêàëî.

 ñïåêòàêúëà ñå ïîÿâÿâàò è äâå äå-öà (Õåëåíå Êîñòàäèíîâà è Êàëîÿí ×îëà-êîâ), êîèòî äåæóðíî èçðè÷àò ôàêòèòåîò ìåäèöèíñêîòî äîñèå íà ïàöèåíò,ñòðàäàù îò �ïàòîëîãè÷íà ñêðúá�. Òî-âà å âúçìîæíî íàé-îòñòðàíåíîòî äî-

3 Âæ. Èñêðà Íèêîëîâà, öèò. ñú÷., ñ. 149.Ñòàâà äóìà çà óïàäúêà íà âñè÷êè çíàöè, âêîèòî ñå ðàçïîçíàâà äðàìàòè÷íèÿò æàíð.

4 Öèò. îò �Ïñèõîçà 4.48�, Ñ. Êåéí.

ÏÎ ÍÀØÈÒÅ ÑÖÅÍÈ

185

êîñâàíå äî çíàöèòå â ïèåñàòà, çàùîòîäåòàéëèòå îò ïðîôåñèîíàëíàòà èí-ôîðìàöèÿ çà äèàãíîçè, ëåêàðñòâà è òåõ-íèòå åôåêòè âúðõó ïàöèåíòà çâó÷àò èç-êëþ÷èòåëíî íåñâîéñòâåíî è ÷óæäî îòóñòàòà íà 10­12 ãîäèøíè äåöà. Êîãàòîäåöà èãðàÿò íà âúçðàñòíè ñ öÿëàòà îò-äàëå÷åíîñò è íåïîíÿòíîñò íà ïðîáëå-

ìà è ñ öÿëàòà àáñóðäíîñò íà èçãëåäèòåíÿêîãà òîé äà ãè àíãàæèðà, ïî íàé-áåçî-áèäåí íà÷èí êàòàñòðîôàòà ñòàâà îùåïî-ãîëÿìà è íåðàçáèðàåìà.

 ïîñëåäíàòà ÷àñò îò ñïåêòàêúëàÈâî Äèì÷åâ â øàðìàíòåí ÷åðâåí êîñòþìè Ñíåæèíà Ïåòðîâà â ÿðêî÷åðâåíà ðîê-ëÿ ñå ðåäóâàò äà äàâàò ìàëêè ïðåäñòàâ-

Ôîò

îãðà

ô Ñ

èìîí

Âàð

ñàíî

�Ïñèõîçà 4:48� ­ Ñ. Êåéí,ðåæ. Ä. Øïàòîâà, 2004/05

Ìèðîñëàâà Ìàðèÿíîâà. �Ïñèõîçà 4:48�: ïðåäñòàâëåíèå - ÷åòåíå - èãðà

186

ëåíèÿ ïðåä ìèêðîôîí â äúíîòî íà ñöå-íàòà. Åäèí ñëåä äðóã òå ñå ïîÿâÿâàò,òàíöóâàéêè ïîä çâóöèòå íà ïðåêðàñíîíåâèííàòà è áåçãðèæíî âåñåëà ìóçèêà íàÅìèëèÿí Ãàöîâ, êîÿòî íÿêàê ñè áëàæåíîíåâåæî àêîìïàíèðà òåêñòà, çà äà áúäåòîé ­ íà îùå åäíî íèâî ­ îòäàëå÷åí îòñâîèòå îçíà÷àåìè. Èâî Äèì÷åâ ñ ïðå-òåíöèÿòà íà èçêóñåí ïëàñòèê è Ñíåæè-íà Ïåòðîâà ñ äåòñêà íåïîõâàòíîñò èäðúçíîâåíèå ìèíàâàò ïðåç ñöåíàòà. Òî-âà å óâåðòþðàòà êúì òÿõíîòî ìèíèà-òþðíî øîó, êîåòî ñå ñëó÷âà íà ïðèíöè-ïà íà âçàèìíèÿ ñàáîòàæ ìåæäó ñëîâîòî,èíòîíàöèîííèÿ äèñêóðñ è âèçèÿòà. Àê-òüîðèòå ðåöèòèðàò ñ ïàòîñíîòî âäúõ-íîâåíèå íà òðàãè÷åñêè ìîíîëîã (ÈâîÄèì÷åâ) èëè ñ íåñúçíàòåëíîòî áëóæäàå-ùî èçãîâàðÿíå íà íåïðîíèöàåìè ñëîâà(Ñíåæèíà Ïåòðîâà); ðîÿò äóìèòå êàòîñìåøêè îò �stand up comedy� èëè êàòîâå÷íè èñòèíè îò ïðîòåñòàíòñêà ïðî-ïîâåä ñ åäíàêâà íå÷óâñòâèòåëíîñò êúìñìèñúëà èì, êîåòî äàâà íîâà ïåðñïåêòè-âà íà ïîäõîäà ­ ÷åòåíå íà òåêñòà. Ñíå-æèíà Ïåòðîâà èçïàäà â òðàíñà íà èçðè-÷àíåòî íà áåçáðîé íåñâúðçàíè è íåîñúç-

íàâàíè äóìè, êîåòî òîòàëíî îòêúñâà ñú-ùåñòâîòî º îò îòñàìíîòî ìó áèòèå èãî ïðàâè íåïðèíàäëåæàùî íà äðàìàòà.Ñàìî ÷åðâåíàòà ðîêëÿ íàòðàïâà ôèçè-÷åñêîòî º ïðèñúñòâèå. Ñâðúõíàïðåãíà-òàòà òåàòðàëíîñò ðàáîòè ñ èçíåíàä-âàùîòî ïðåïëèòàíå íà îçíà÷àâàùèòå,ïðè êîåòî òå ãóáÿò âñÿêàêâà âðúçêà ñèäåÿòà íà ñâîåòî âúçíèêâàíå (îùå îò-ïðåäè òåêñòà íà Ñàðà Êåéí); òåëåñ-íîñòòà å âñÿ÷åñêè âúçáóäåíà îò åçèêà,êàòî ìó îñòàâÿ ïîëèâàëåíòíèòå ïî-òåíöèè; ðåôåðåíöèèòå êúì íÿêàêâà êîí-êðåòíà äðàìà ñà ñúâñåì îòäàëå÷åíè. Íå-ðàçðåøèìîñòòà è îáðå÷åíîñòòà íà ñè-òóàöèÿòà å ïîêàçàíà íå êàòî îñúçíàâàíñðèâ, à êàòî ñòðàäàë÷åñêà êîíâóëñèÿ íàòÿëîòî è äóõà, óêàçâàùà íÿêàêâà êîñìè-÷åñêà íåèçïðàâíîñò. Åäèíñòâåíîòî ºâúçìîæíî �ïðî÷èòàíå� å èçèãðàâàíåòî.Ïîñëåäíàòà ðåïëèêà îò ïèåñàòà, �ìîëÿ,âäèãíåòå çàâåñàòà�, ìàðêèðà ãðàíè÷íà-òà çîíà òåàòúð ­ äåéñòâèòåëíîñò. Äà-ëè òåàòðàëèçèðàíàòà è åñòåòèçèðàíàêàòàñòðîôè÷íîñò êîìïåíñàòîðíî ñå åèç÷åðïàëà, èëè òåïúðâà ðåàëíî ùå äîñåã-íå íÿêîãî îòâúä òåàòúðà?

ÏÎ ÍÀØÈÒÅ ÑÖÅÍÈ

230

ÐÓÌßÍÀ ÄÈÌÈÒÐÎÂÀ

ÎÑÍÎÂÍÈ ÏÐÅÄÈÇÂÈÊÀÒÅËÑÒÂÀ ÏÐÅÄ ÀÊÒÜÎÐÀ ÍÀ ÕÕ ÂÅÊ

�... èìà äåéñòâèòåëíîñòè íà òîçèñâÿò, ñïîñîáíè äà íè ïðåäñòàâÿò âìå-ñòî ñàìèòå ñåáå ñè äðóãè, ïî-ðàçëè÷-íè îò òÿõ íåùà.�

Õîñå Îðòåãà-è-Ãàñåò1

Àêòüîðúò å èìåííî òàêàâà äåéñò-âèòåëíîñò. Òàçè äâîéñòâåíîñò ñúäúð-æà â ñåáå ñè ïðåäèçâèêàòåëñòâîòîïðåä âñåêè îïèò äà ñå òåîðåòèçèðà ïîòåìàòà.

Äúëãî âðåìå èçèñêâàíèÿòà è ñúîò-âåòíî ïîäãîòîâêàòà íà çàïàäíèÿ àê-òüîð ñå äâèæè â äèàïàçîíà äîáúð ­ ëîøèçïúëíèòåë/ãîâîðèòåë íà òåêñòà íàäðàìàòè÷íèÿ àâòîð. Âðåìåòî íà ãîëå-ìèòå òâîð÷åñêè ïðåäèçâèêàòåëñòâàïðåä àêòüîðà å ÕÕ âåê. Ðàçëè÷íèòå ñè-ñòåìè, ìåòîäîëîãèè, òðåíèíãè çà îáó-÷åíèå ñà âúçìîæíà è èíòåðåñíà ïðèç-ìà, ïðåç êîÿòî ìîæå äà ñå îãëåäà äâè-æåíèåòî íà �èäåÿòà çà àêòüîðà� ïðåçÕÕ âåê.

Òåîðèÿòà íà ïðåäñòàâëåíèåòî â ïî-âå÷åòî ñëó÷àè ìèíàâà ïðåç ãîâîðåíåòîçà ïúðâîñòåïåííîñòòà íà åëåìåíòèòåìó åäèí ñïðÿìî äðóã.

Ñëåä äåòðîíèðàíåòî íà òåêñòà êà-òî îñíîâåí íîñèòåë íà ïîñëàíèÿ è çíà-÷åíèÿ â òåàòúðà çàïî÷âà äúëãîòîòúðñåíå íà îíçè îñíîâåí êîìïîíåíòíà òåàòðàëíîòî ïðåäñòàâëåíèå, êîé-òî å íàé-õàðàêòåðåí çà òåàòúðà êà-òî èçêóñòâî.  ñâîèòå òúðñåíèÿ òå-

îðåòèöè è ïðàêòèöè ôàâîðèçèðàòðàçëè÷íè êîìïîíåíòè îò òåàòðàëíî-òî ïðåäñòàâëåíèå, çà äà èçðàçÿò íî-âàòîðñêèòå ñè èäåè. Àâàíãàðäíèÿòñïåêòàêúë îò íà÷àëîòî íà âåêà ñå ïðî-òèâîïîñòàâÿ íà îïðåäåëÿùàòà è âî-äåùà ðîëÿ íà äðàìàòóðãè÷íèÿ òåêñòè òúðñè ñâîÿ ðàçëè÷åí îáëèê â äðóãè-òå ñè êîìïîíåíòè, ìíîãî ÷åñòî èçïà-äàéêè â êðàéíîñòè.

Òåàòðàëíàòà ñåìèîòèêà âíàñÿ óìè-ðîòâîðÿâàùàòà íîòêà â ëóòàíèÿòà íàòåîðèÿòà è ïðàêòèêàòà íà òåàòðàë-íîòî ïðåäñòàâëåíèå, â îïèòà äà íàìå-ðè íåãîâàòà õàðàêòåðíîñò, îòëè÷àâà-ùà ãî îò äðóãèòå èçêóñòâà. Èäåÿòà çàòåàòðàëíîòî ïðåäñòàâëåíèå êàòîñáîð îò çíàêîâè ñèñòåìè, êîèòî âëè-çàò â ðàçëè÷íè âçàèìîäåéñòâèÿ ïîìåæ-äó ñè, �ñïàñè� òåàòúðà îò íàïðàçíîòîòúðñåíå íà �îñíîâíèÿ�, ñïåöèôè÷íîòåàòðàëíèÿ, êîìïîíåíò. Òàêà ñëåä áóð-íèòå è ñêàíäàëíè çà âðåìåòî ñè îïèòèíà àâàíãàðäà èäâà óñïîêîåíèåòî è íà-ñî÷âàíåòî íà âíèìàíèåòî êúì ñúùíî-

1 Îðòåãà-è-Ãàñåò, Õ., �Èäåÿòà çà òåà-òúð�, Â: Åñåòà. ò. II, Ñ., 1993, ñ. 207.

231

ñòíîòî ðàçâèòèå íà îòäåëíèòå òåà-òðàëíè êîìïîíåíòè, ñ ÿñíîòî ñúçíàíèåçà òÿõíàòà íåèçìåííà ñâúðçàíîñò âïðåäñòàâëåíèåòî.

Ïðèíöèïíè ïðîìåíè âúâ âúçãëåäèòåçà àêòüîðà êàòî êîìïîíåíò íà ïðåä-ñòàâëåíèåòî íàñòúïâàò ñ íàëàãàíåòîíà ôèãóðàòà íà ðåæèñüîðà â òåàòúðà,òîåñò â òåàòúðà íà ìîäåðíîñòòà.Ñëåäâàò ïîðåäèöà îò òåàòðàëíè òúð-ñåíèÿ è åêñïåðèìåíòè çà îáíîâÿâàíå íàòåàòðàëíèÿ åçèê, êîèòî ïî åäèí èëèäðóã ïúò íåèçìåííî ñòèãàò äî àêòüî-ðà è äî íåãîâàòà ñúùíîñòíà ðîëÿ âïðåäñòàâëåíèåòî.

ÕÕ âåê å âðåìåòî, êîãàòî ñå çàïî÷-âà öåëåíàñî÷åíî è îñìèñëåíî îáó÷åíèåíà àêòüîðà. Àêòüîðñêèÿò òðåíèíã, ñè-ñòåìà èëè ìåòîä å ôåíîìåí íà òîçèâåê.2 Äî òîçè ìîìåíò â òåàòðàëíàòàòðàäèöèÿ íà Çàïàäà å ìíîãî ïî-âàæíàðåïåòèöèÿòà, ðàçáèðàíà êàòî êîí-êðåòíà ïîäãîòîâêà, �ïîäðåæäàíå� íàïðåäñòàâëåíèåòî. Çà ðàçëèêà îò Èç-òî÷íàòà òðàäèöèÿ, êúäåòî çàðàäè ÿñ-íàòà è ñòðîãà êîíñòðóêöèÿ íà ïðåä-ñòàâëåíèåòî, îñíîâíèÿò ìîìåíò âïîäãîòîâêàòà ìó å òðåíèíãúò íà àê-òüîðà.3 Àêòüîðñêîòî îáó÷åíèå ñå ïîÿ-âÿâà, çà äà ðåôîðìèðà èäåÿòà çà ðîëÿ-òà íà àêòüîðà è öÿëîñòíàòà êîíñòðóê-öèÿ íà àêòüîðñêîòî ïðèñúñòâèå, à ñëå-

äîâàòåëíî è öåëèÿ ïðîöåñ íà ñúçäàâà-íå íà òåàòðàëíèÿ ñïåêòàêúë è íåãîâà-òà ñòðóêòóðà. Äâèæåíèåòî å îò îñúç-íàâàíå íà íåîáõîäèìîñòòà îò ïðåäâà-ðèòåëíà ðàáîòà íà àêòüîðà çà êîí-êðåòíàòà ðîëÿ (Ñòàíèñëàâñêè), äî åê-ñòåðèîðèçèðàíåòî íà òîçè ïðîöåñïðåç âòîðàòà ïîëîâèíà íà ÕÕ âåê, êî-ãàòî ïîäãîòîâêàòà ñòàâà ïî-âàæíàîò ãîòîâèÿ ñïåêòàêúë. Òðåíèíãúò,óúðêøîïúò è ñàìîòî ïðåäñòàâëåíèå ñà÷àñò îò åäèí öÿëîñòåí ïðîöåñ íàïðè-ìåð â ðàáîòàòà íà Ïèòúð Áðóê, à Ãðî-òîâñêè ïðîäúëæàâà è â ñëåäâàù åòàï ­èçñëåäâàíå êàê ïóáëèêàòà ó÷àñòâà âïðåäñòàâëåíèåòî.

Çàïàäíàòà êóëòóðà èìà äúëãà èñòî-ðèÿ íà àêòüîðñêî ïðèñúñòâèå, íî íÿìàñèñòåìàòè÷íà òðàäèöèÿ â àêòüîðñêî-òî îáó÷åíèå, â òðåíèíãà, êîèòî ñà íå-èçìåííà ÷àñò îò ïîäãîòîâêàòà íàïðåäñòàâëåíèåòî è òâîð÷åñòâîòî íààêòüîðà â Èçòî÷íèÿ òåàòúð. Òîâàñúñòîÿíèå íà åâðîïåéñêèÿ òåàòúð ïðî-äúëæàâà äî íà÷àëîòî íà ÕÕ âåê, êîãà-òî ñå íàáëþäàâà ðÿçêî óâåëè÷àâàíå íàèíòåðåñà êúì àêòüîðñêîòî ïðèñúñò-âèå è îïèòèòå çà íåãîâîòî îñìèñëÿíåè öåëåíàñî÷âàíå. Ôàêòîðèòå, êîèòîâëèÿÿò íà òîçè ïîâèøåí èíòåðåñ, ñåñúäúðæàò â ðàçâèòèåòî íà ìîäåðíèÿòåàòúð è íåãîâèòå òúðñåíèÿ.

Íàé-îùåòåí â ðàííîìîäåðíèñòè÷-íèòå òúðñåíèÿ íà òåàòúðà êàòî ÷å ëèå èìåííî àêòüîðúò. Êëàñè÷åñêèÿò òå-àòúð èìà àâòîð, êîéòî å îòîðèçèðàíäà îñìèñëÿ ñâåòà, à êëàñè÷åñêèÿò àê-òüîð å ñàìî íåãîâèÿò ãîâîðèòåë. �Êî-ãàòî ëèöåäåéñòâà, êëàñè÷åñêèÿò àê-òüîð ñå èçæèâÿâà (îò ñåáå ñè è îò ãëå-äàùèòå) êàòî öÿëîñòíà ëè÷íîñò, ïî-ñî÷åíà îò Àáñîëþòíèÿ ðàçóì çà íåãîâãîâîðèòåë. Òîé å î÷èñòåí îò ñîáñò-

2 Âúïðîñúò çà îáó÷åíèåòî íà àêòüîðà åïîñòàâåí îùå ïðåç ÕVIII âåê. Ïóáëèêàöèÿ-òà íà �Ïàðàäîêñ íà àêòüîðà� íà Äèäðî ïðåç1830 ã. èíèöèèðà ïðîäúëæèòåëåí äåáàò âÇàïàäíà Åâðîïà âúðõó ïðèðîäàòà íà àê-òüîðñêèÿ ïðîöåñ. Íî äîñòà ïî-êúñíî ñåñëó÷âàò ïúðâèòå ïðàêòè÷åñêè îïèòè â òà-çè ïîñîêà.

3 Òàçè òåçà å ïðåäñòàâåíà â A. Hodge.Introduñtion. ­ Â: Twentieth Century ActorTraining. London, 2000.

Ðóìÿíà Äèìèòðîâà. Îñíîâíè ïðåäèçâèêàòåëñòâà ïðåä àêòüîðà íà ÕÕ âåê

232

âåíîòî ñè Àç ­ îò ïðîáëåìèòå, îòåæåäíåâèåòî, îò ðàäîñòèòå è áåäè-òå, îò âêóñîâåòå è ïðåäïî÷èòàíèÿòàìó. Íåãîâàòà êðåõêà, êîëåáëèâà, èíêî-õåðåíòíà, ìåíÿùà ñå èíäèâèäóàëíîñòå çàìåíåíà ñ àáñîëþòíà èíäèâèäóàë-íîñò.  ïîâåäåíèåòî ñè íà ïîäèóìà, íà-ñî÷âàíî îò è íàñî÷åíî êúì ñúùåñòâó-âàíå èçöÿëî âúí îò íåãî, àêòüîðúò åìîíîëèòåí è èçêëþ÷èòåëåí, ñâîáîäåíîò âñÿêà ÷àñòíà çàâèñèìîñò...  òàêàîáåêòèâíî âúçïðîèçâåæäàùèÿ ñå òåà-òðàëåí îðãàíèçúì íÿìà ìÿñòî çà òúë-êóâàùàòà, èçáèðàùà è êîðèãèðàùà íà-ìåñà íà àêòüîðà êàòî ëè÷íîñò.�4

ßðêî èçðàçåíà òåíäåíöèÿ â òúðñå-íèÿòà íà ãîëÿìà ÷àñò îò òåàòðàëíè-òå ïðàêòèöè íà ðàííàòà ìîäåðíîñò åïðîáëåìàòèçèðàíåòî íà òåêñòà è âåð-áàëíèÿ åçèê êàòî îñíîâíè íîñèòåëè íàñìèñëè è çíà÷åíèÿ. Àíòèëèòåðàòóð-íîñòòà å â îñíîâàòà íà ïàòîñà íà òå-àòðàëíèÿ àâàíãàðä. Êàòî ãîâîðèòåë íààâòîðà àêòüîðúò ïîåìà âñè÷êè íåãà-òèâè íà ïúðâèòå îò åêñïåðèìåíòèòåíà òåàòðàëíèòå ðåôîðìàòîðè ñïðÿìîñëîâåñíîñòòà, ÷èèòî îïèòè ñà íàñî-÷åíè êúì äðóãèòå êîìïîíåíòè íà òåà-òðàëíèÿ ñïåêòàêúë. Ðåôîðìàòà â ìî-äåðíèÿ òåàòúð çàïî÷âà îò ñöåíàòà(Àäîëô Àïèà, Ïåòåð Áåðåíñ, Ãåîðã Ôóêñ,Ãîðäúí Êðåéã). �Íàíîâî å ðàçâèòà è òå-îðèÿòà íà àêòüîðñêîòî ìàéñòîðñòâî.Íàé-áëèçî äî íîâèÿ èäåàë çà àêòüîð ñàòàíöüîðèòå èëè ìàðèîíåòêèòå, àê-òüîðñêîòî èçêóñòâî å ãëàâíî èçêóñò-âî äà äâèæèø òÿëîòî ñè. Àíàëîãè÷íîíà ñúñòîÿíèÿòà íà íàðêîçà, òðàíñ èëèñúíóâàíå, äåéñòâèÿòà íà àêòüîðà âè-íàãè ñå îïèñâàò êàòî ïîâåäåíèÿ, âîäå-

íî îò íåñúçíàòåëíîòî.�5 Åíðèêî Ïðàì-ïîëèíè îïèñâà ìíîãî òî÷íî îòíîøå-íèåòî íà ïúðâèòå ðåôîðìàòîðè êúìàêòüîðà: �Êàêòî â òðàäèöèîííèÿ, òà-êà è âúâ âðàæäåáíèÿ íà òðàäèöèèòåòåàòúð àêòüîðúò âèíàãè ñå ñ÷èòà çàåäèíñòâåíèÿ è íåçàìåíèì åëåìåíò, âëà-ñòâàù íàä ñöåíè÷íîòî äåéñòâèå. Ñúâ-ðåìåííèòå òåîðåòèöè è àâòîðè íà ìî-äåðíèÿ òåàòúð ­ Êðåéã, Àïèà è Òàè-ðîâ ­ ñà äàëè ïî-òî÷íî îïðåäåëåíèå íàðîëÿòà íà àêòüîðà è ñà îãðàíè÷èëè íå-ãîâîòî çíà÷åíèå. Êðåéã ãî äåôèíèðà êà-òî öâåòíî ïåòíî, Àïèà ðàçãëåæäà àâ-òîðà, àêòüîðà è ïðîñòðàíñòâîòî âéåðàðõè÷åñêà ïîñëåäîâàòåëíîñò; Òàè-ðîâ ãî ðàçãëåæäà êàòî ïðåäìåò, ò.å. êà-òî åäèí îò ìíîãîòî åëåìåíòè íà ñöå-íàòà.�6 À íåãîâîòî ëè÷íî ìíåíèå å îùåïî-êðàéíî: �Ñïîðåä ìåí àêòüîðúò å èç-ëèøåí åëåìåíò â ñöåíè÷íîòî äåéñò-âèå; èìåííî çàðàäè òîâà òîé å îïàñåíçà áúäåùåòî íà òåàòúðà. Àêòüîðúò åîíçè åëåìåíò îò èíòåðïðåòàöèÿòà,êîéòî êðèå íàé-ìíîãî çàãàäêè è äàâàíàé-ìàëêî ãàðàíöèè.�7

Ìîäåðíîñòòà èäâà ñ ìíîæåñòâîïðåòåíöèè êúì ìèíàëîòî è àìáèöèè çàáúäåùåòî: Àâòîðúò è íåãîâèÿòòåêñò íå ñà åäèíñòâåíèòå âúçìîæíî-ñòè çà èçðè÷àíå íà �ãîëåìèòå� âúïðî-ñè è èñòèíè çà ñâåòà, êàêòî å â êëàñè-÷åñêèÿ òåàòúð. Ìàíèôåñòèðà ñå èäåÿ-òà çà ãåíåðàëíî ñêúñâàíå ñ ïîñòóëàòè-òå íà êëàñè÷åñêîòî èçêóñòâî è ôèëî-ñîôèÿ. Ìíîæåñòâîòî è ðàçëè÷íè ãëåä-

4 Íèêîëîâà, Ê. �Äðóãîòî èìå íà ìîäåð-íèÿ òåàòúð�, Ñ., 1995, ñ. 9­10.

5 Áðàóíåê, Ìàíôðåä. �Òåàòúðúò â ÕÕâåê�. ÃÅÑÒÓÑ, 1990, áð. 1­2, ñ. 258­259.

6 Ïðàìïîëèíè, Å. �Ôóòóðèñòè÷íàòà ñöå-íè÷íà àòìîñôåðà�, 1924 ­ Â: Áðàóíåê, Ìàí-ôðåä. �Òåàòúðúò â ÕÕ âåê�. ÃÅÑÒÓÑ, 1990,áð. 3­4, ñ. 186.

7 Ïàê òàì, ñ. 186.

ÒÅÎÐÈß

233

íè òî÷êè ñà âúçìîæíè, òîåñò ðåàáè-ëèòèðàíà å èíäèâèäóàëíîñòòà, ñóáåê-òèâíîñòòà.

 òåàòúðà ìîäåðíîñòòà èäâà ñ ïî-ÿâàòà íà ôèãóðàòà íà ðåæèñüîðà. Êîí-êðåòíèòå ñöåíè÷íè ïðàêòèêè, êîèòîíàëàãàò òåçè ïðîìåíè, è ðåæèñüîðúòêàòî âîäåù èíòåðïðåòàòîð íà èäåè-òå çàïî÷âàò äà ñå ñëó÷âàò â òåàòúðàíà íàòóðàëèçìà.  íà÷àëîòî íà ñâîÿ-òà ìîäåðíîñò òåàòúðúò òúðñè ñâîå-òî íîâî ëèöå â ðàçëè÷íè ïîñîêè. ÇàÌàéíèíãåíñêèÿ õåðöîã òîâà å æèâîïè-ñòà, çà Àíòîàí ­ ëèòåðàòóðàòà. �Ðàí-íèÿò ìîäåðåí òåàòúð ÷àêà ñúùíîñò-íàòà ñè îñ ­ ñîáñòâåíîòî äåéñòâèåíà àêòüîðà. Ïðåâðúùàíåòî ìó îò èí-ñòðóìåíò-âåù â èíñòðóìåíò-èíäè-âèä.  àêòüîð-ëè÷íîñò, îáëàäàíà îòäðóãà ëè÷íîñò.

Òîâà ïðåâðúùàíå èçâúðøâà Ñòàíè-ñëàâñêè.�8

Îòòóê íàòàòúê òåàòúðúò îñúçíà-âà, ÷å îñíîâíèÿò íîñèòåë íà òåàòðàë-íîñòòà, íà ðîäîâèÿ ìó áåëåã å àêòüîð-ñêîòî ïðèñúñòâèå íà ñöåíàòà. ÑëåäÑòàíèñëàâñêè âñè÷êè �óñïåøíè� îïèòèìèíàâàò ïðåç àêòüîðà. Òîé å îñíîâíè-ÿò �ðàçêàçâà÷� íà ñöåíè÷íèÿ ðàçêàç è íà-÷èíúò, ïî êîéòî ãî ïðàâè, ñòîè â îñ-íîâàòà íà ðàçëè÷íèòå àêòüîðñêè ïðàê-òèêè è òåîðèè.

Îò îïèòèòå íà Ñòàíèñëàâñêè çà-ïî÷âà òúðñåíåòî íà åâðîïåéñêèòå òå-àòðàëíè ïðàêòèöè íà àáñîëþòåí, îáåê-òèâåí åçèê çà àêòüîðà; íà ìîäåëè, ñè-ñòåìè, òåõíèêè, ÷ðåç êîèòî äà áúäå ïî-ñòèãíàò.  òîçè êîíòåêñò Ñòàíè-ñëàâñêè å ïúðâèÿò àêòüîð/ðåæèñüîð,êîéòî ïðàâè ïúëíî èçñëåäâàíå íà ïðî-öåñà íà àêòüîðñêîòî èçïúëíåíèå è ïóá-

ëèêóâà ñâîèòå îòêðèòèÿ. Íåãîâèòåòåêñòîâå �Ðàáîòà íà àêòüîðà âúðõóðîëÿòà� è �Ìîÿò æèâîò â èçêóñòâîòî�ñà îñíîâíè ÷åòèâà çà ìíîãî åâðîïåéñêèè àìåðèêàíñêè àêòüîðè.

Îïèòúò â ðàöèîíàëèçèðàíåòî íà àê-òüîðñêèÿ ïðîöåñ è ïðåñëåäâàíåòî íàïåäàãîãè÷åñêè öåëè âîäÿò äî ñúçäàâà-íåòî íà ìíîæåñòâî ñòóäèà, ó÷èëèùà,àêàäåìèè, ëàáîðàòîðèè è òåàòðè â Åâ-ðîïà è ÑÀÙ. Òåçè, äà ãè íàðå÷åì íàé-îáùî, öåíòðîâå íå ñàìî èçñëåäâàòïðèðîäàòà íà àêòüîðñêîòî ïðèñúñò-âèå, íî è ïîäãîòâÿò àêòüîðà çà íåãî-âàòà êîíêðåòíà ðàáîòà â ïðåäñòàâëå-íèåòî. Âñÿêà ñèñòåìà çà àêòüîðñêèòðåíèíã èìà ðàçëè÷íè èäåè è ïðåäïî-ëîæåíèÿ, äîïóñêàíèÿ çà ïðèðîäàòà èöåëòà íà òåàòúðà è ñúîòâåòíî êàêâèñà îòãîâîðíîñòèòå è ìÿñòîòî íà àê-òüîðà â ïðîöåñà íà ñúòâîðÿâàíå íà òå-àòðàëíèÿ ñïåêòàêúë.

Ìíîãî îò òåçè íîâè �ñèñòåìè�, êîè-òî ïðåäñòàâëÿâàò ðàçëè÷íè âèæäàíèÿçà àêòüîðñêîòî ïðèñúñòâèå è íåãîâî-òî îáó÷åíèå, ñà èíñïèðèðàíè îò îòíî-ñèòåëíî íîâàòà ôóíêöèÿ â òåàòúðà:ðåæèñüîðà. Òàçè ôèãóðà ñå çàåìà ñ âñè÷-êè àñïåêòè íà ïðåäñòàâëåíèåòî. Êîí-ñòèòóèðàíåòî íà ðåæèñüîðà êàòî àâ-òîð íà òåàòðàëíèÿ ñïåêòàêúë äàâàâúçìîæíîñò çà ïî-íàòàòúøíèòå ñåðè-îçíè èçñëåäâàíèÿ íà ïðèðîäàòà íà àê-òüîðñêàòà ðàáîòà. Âñè÷êè èçÿâåíè òå-àòðàëíè ïðàêòèöè èìàò ñúçíàíèå çàöåííîñòòà íà âðúçêàòà ðåæèñüîð­àê-òüîð è íåéíàòà äèíàìèêà.

Âñå ïîâå÷å ðåæèñüîðúò íà ÕÕ âåê äî-ñòèãà äî èäåÿòà äà âêëþ÷âà àêòüîðà âíîâàòà ðîëÿ íà ïðàâåù òåàòúð, íà ñú-àâòîð íà ñïåêòàêúëà. Íÿêîè àêòüîðè,êîèòî èìàò ñèëíà è èíòåíçèâíà âðúç-êà ñ ðåæèñüîðà, ñå ïðåâðúùàò â öåí-

8 Íèêîëîâà, Ê. Öèò. ñú÷., ñ. 71.

Ðóìÿíà Äèìèòðîâà. Îñíîâíè ïðåäèçâèêàòåëñòâà ïðåä àêòüîðà íà ÕÕ âåê

234

òúð íà ñúçäàâàíåòî íà íîâà åñòåòèêà(×åñëàê â áåäíèÿ òåàòúð íà Ãðîòîâñêèíàïðèìåð).

Ñðåä êëþ÷îâèòå ôàêòîðè, äîâåëè äîïîâèøåíèÿ èíòåðåñ êúì àêòüîðñêèÿòðåíèíã â íà÷àëîòî íà ÕÕ âåê, îñâåíèçäèãàíåòî íà ðåæèñüîðà êàòî àâòîðíà ñïåêòàêúëà, îò åäíà ñòðàíà, ñà ëþ-áîïèòñòâîòî è ïîñòåïåííîòî îïîç-íàâàíå íà èçòî÷íèòå òðàäèöèè è îò-÷àñòè âëèÿíèåòî íà íàó÷íèòå èçñëåä-âàíèÿ è îòêðèòèÿ â îáëàñòòà íà ÷î-âåøêàòà ïñèõî-ôèçèêà, îò äðóãà.9

Ñëåäâàùèÿò èìïóëñ çà ðàçâèòèåòîíà àêòüîðñêèòå òåõíèêè, ïðàêòèêè,ñèñòåìè è ò.í. èäâà îò øèðîêî ðàçïðî-ñòðàíåíîòî æåëàíèå çà ïîñòèãàíå íàíîâè òåàòðàëíè ôîðìè.  êðàÿ íà ÕIÕ èíà÷àëîòî íà ÕÕ âåê íàòóðàëèçìúò â òå-àòúðà âñå îùå íå å ïðåîäîëÿí. Íî êàê-òî è â äðóãèòå èçêóñòâà, íÿêîè òåàò-ðàëíè ïðàêòèöè çàïî÷âàò äà îòõâúð-ëÿò àìáèöèÿòà ìó çà èçêóñòâî �êàòî âæèâîòà�. Ðàííèòå ñèìâîëèñòè âå÷å çà-ÿâÿâàò ïðåäñòàâàòà ñè çà òåàòúðà êà-òî ìÿñòî, â êîåòî ïîåçèÿ, òàíö, ìóçè-êà ìîãàò äà ïðèñúñòâàò çàåäíî è îòòÿõíàòà êîìáèíàöèÿ äà ñå ñúñòîè ðàç-ëè÷íèÿò òåàòðàëåí åçèê, êîéòî äà èç-ãîâàðÿ ñóáåêòèâíèòå èäåè íà âñåêèòâîðåö. Òåçè òúðñåíèÿ ïîâåæäàò òå-àòúðà â äîñòà ðàçëè÷íè ïîñîêè.

Íà÷àëíèÿò ïîðèâ çà íîâèòå îòêðè-òèÿ íà òåàòðàëíèòå ïðàêòèöè ïðåç ÕÕâåê ìîæåì äà îòêðèåì â ðàçëè÷íîòî èìîòíîøåíèå êúì òðàäèöèÿòà. Êàòåãî-ðè÷íîòî îòõâúðëÿíå íà ïðåäèøíè èäåèèëè èíòåðåñúò êúì òÿõ ñà äâåòå áà-çèñíè îòïðàâíè òî÷êè çà íîâèòå òðà-åêòîðèè íà òåàòúðà íà ÕÕ âåê. Èìà ñëó-÷àè, êîãàòî òåàòðàëíè ïðàêòèöè îòåäíà è ñúùà ñèñòåìà íå ñàìî ÿ íàïó-ñêàò è îïðîâåðãàâàò, íî è òðúãâàò âñúâñåì ðàçëè÷íè ïîñîêè. Ìåéåðõîëä èÌèõàèë ×åõîâ çàïî÷âàò êàòî àêòüîðèñúñ Ñòàíèñëàâñêè â Ìîñêîâñêèÿ õóäî-æåñòâåí òåàòúð. È äâàìàòà òðúãâàòäà ñå ðàçâèâàò ñàìîñòîÿòåëíî, äà ðàç-âèâàò ñâîè îòäåëíè ìåòîäè. Ìåéåð-õîëä îòõâúðëÿ íàòóðàëèçìà íà ÌÕÀÒ èòúðñè ñèñòåìà, êîÿòî äà äîñòèãà îò-âúä èìèòàöèÿòà. Âúïðåêè ÷å ïúòèùà-òà íà òîâà òúðñåíå ìèíàâàò ïðåç èí-òåíçèâíèòå òðåíèðîâêè íà òÿëîòî,òîé âçåìà êëþ÷îâè èäåè îò Ñòàíèñëàâ-ñêè: èçèñêâàíåòî çà ëîãèêà è åäèíñòâîâ àêòüîðñêàòà èãðà è íåîáõîäèìîñò-òà îò öåë â íåÿ. Ìèõàèë ×åõîâ çàïàçâàïîâå÷å îò òåçè ïðåäèøíè èäåè, âúïðå-êè ÷å èíòåðïðåòèðà èëè òðàíñôîðìè-ðà ìíîãî îò òÿõ â ñâåòëèíàòà íà íå-ãîâîòî æåëàíèå çà èçãðàæäàíå íà ëè÷-íîñòíà êðåàòèâíîñò ó àêòüîðà.

Ìíîãî îò òåàòðàëíèòå ïðàêòèêèñà èíòåðïðåòàöèÿ íà ïðåäèøíè ïîñî-êè. Èäåèòå íà Ñòàíèñëàâñêè íàïðèìåðñå ðàçïðîñòðàíÿâàò â ÑÀÙ ÷ðåç ïðåä-ñòàâÿíåòî íà íåãîâàòà ñèñòåìà îòÁîëåñëàâñêè è Óñïåíñêà, à â Àíãëèÿ îòÌèõàèë ×åõîâ. Íàé-÷èñòèÿò ïðèìåð çàíîâà èíòåðïðåòàöèÿ íà Ñèñòåìàòà åìîæå áè òðåíèíãîâàòà ñèñòåìà íà ËèéÑòðàñáúðã, ñòàíàëà èçâåñòíà êàòî Ìå-òîäà. Ñòðàñáúðã âíàñÿ ñâîèòå êîðåê-öèè è àâòîðñêè ìîìåíòè â Ñèñòåìàòà

9 Ìåë Ãîðäúí îáÿñíÿâà âðúçêàòà íà áèî-ìåõàíèêàòà íà Ìåéåðõîëä ñ èäåèòå íà àìå-ðèêàíñêèÿ èçîáðåòàòåë è ïèîíåð â èçó÷àâà-íåòî íà íàó÷íèÿ ìåíèäæìúíò Ôðèäðèõ Óèí-ñëîó Òåéëúð, îò åäíà ñòðàíà, è ñ ðåôëåêñî-ëîãèÿòà íà Âëàäèìèð Áåõòåðåâ, îò äðóãà.(Âæ. ïî ïîäðîáíî: Ìåë Ãîðäúí. Áèîìåõàíè-êàòà íà Ìåéåðõîëä. ­ HOMO LUDENS, 2004,áð. 10, ñ. 164­187.)  òåàòúðà, êàêòî â öÿ-ëîòî èçêóñòâî è ôèëîñîôèÿ, å îñîáåíî ñèë-íî âëèÿíèåòî íà îòêðèòèÿòà íà ïñèõîëî-ãèÿòà ïðåç ÕÕ âåê.

ÒÅÎÐÈß

235

íà Ñòàíèñëàâñêè, êîåòî ìåæäóâïðî÷åìïðàâÿò è íåéíèòå ïîñëåäîâàòåëè â Ðó-ñèÿ,

Íÿêîè òåàòðàëíè ïðàêòèöè êàòåãî-ðè÷íî îòõâúðëÿò òðåíèíãîâèòå ñè-ñòåìè, â êîèòî ñà ðàáîòèëè â íà÷àëî-òî íà ñâîÿ òâîð÷åñêè ïúò. Äæîóçåô×àéêèí íàïðèìåð ðàáîòè êàòî àêòüîðíà Ìåòîäà, ïðåäè ãåíåðàëíî äà ñå îò-êàæå îò íåãîâèòå ïðèíöèïè è äà ôîð-ìóëèðà ñâîè ñîáñòâåíè.

Çà ðåæèñüîðèòå è àêòüîðèòå îòâòîðàòà ïîëîâèíà íà âåêà å ïî-õàðàê-òåðíà êîëàáîðàöèÿòà ïîìåæó èì, íåçà-âèñèìî îò ðàçëè÷íèòå èì òúðñåíèÿ.Íàïðèìåð Áðóê, Áàðáà è ×àéêèí ñà ðà-áîòèëè ñ Ãðîòîâñêè â ðàçëè÷íè êîíòåê-ñòè. Áàðáà àêòèâíî ó÷àñòâà â Ëàáîðà-òîðíèÿ òåàòúð íà Ãðîòîâñêè, à ×àé-êèí è Áðóê êàíÿò Ãðîòîâñêè äà ïðåä-ñòàâè ñâîèòå òðåíèíãîâè òåõíèêè íààêòüîðèòå èì.

Êëþ÷îâî ìÿñòî êàòî îòïðàâíàòî÷êà çà ñëåäâàíå èëè îïðîâåðãàâàíåèìàò òåçèòå íà ôðåíñêèÿò àêòüîð, ðå-æèñüîð è ïîåò Àíòîíåí Àð-òî (1896­1948). Íåçàâèñèìî îò ôàêòà,÷å òåîðåòè÷íèòå ìó çàíèìàíèÿ10 îñòà-âàò â ñôåðàòà íà òåàòðàëíèòå óòî-ïèè è ÷å ñðåä òÿõ íÿìà äà îòêðèåìñòðîéíà ïðàêòè÷åñêà ñèñòåìà, ìåòîäèëè óêàçàíèÿ, âèæäàíèÿòà ìó çà òåàò-ðàëíèÿ ñïåêòàêúë ñå îêàçâàò ìíîãî çíà-÷èìè è âëèÿòåëíè ïðåç âòîðàòà ïîëî-âèíà íà ÕÕ âåê. Èäåèòå íà Àðòî ïðå-äèçâèêâàò îáùîïðèåòèòå ïúòèùà çàâúçïðèåìàíå íà òåàòðàëíÿ ñïåêòàêúë.Îòðè÷àéêè ðàöèîíàëèñòè÷íèòå òåí-äåíöèè íà çàïàäíèÿ òåàòúð è ïðèâúð-çàíîñòòà ìó êúì òåêñòà, òîé ïðèçî-

âàâà çà òåàòúð, êîéòî äà èçïîëçâà íå-âåðáàëíè åëåìåíòè. Ñðåùàòà íà Àðòîñ òåàòúðà íà îñòðîâ Áàëè ïðåç 1931 ã.ìó ïîâëèÿâà ìíîãî äúëáîêî è âîäè êúìíåãîâèÿ ïðèçèâ çà ïîâå÷å ñåòèâåí, ôè-çè÷åñêè åçèê íà àêòüîðà. Íàñòîé÷èâî-òî ìó òâúðäåíèå, ÷å �òåàòðàëíàòà îá-ëàñò íå å îáëàñò íà ïñèõîëîãè÷åñêîòî,à íà ïëàñòè÷íîòî è ôèçè÷åñêîòî�11, äà-âà èäåÿ íà ìíîãî òåàòðàëíè ïðàêòèöèçà òúðñåíå íà ðàçëè÷åí òåàòðàëåí åçèê.�È íå ñòàâà äóìà äà ñå ðàçáåðå äàëè ôè-çè÷åñêèÿò åçèê íà òåàòúðà å ïî-ñïî-ñîáåí äà ñòèãíå äî ñúùèòå ïñèõîëîãè-÷åñêè ðåøåíèÿ êàêòî åçèêà íà äóìèòå,äàëè òîé ìîæå äà èçðàçÿâà ÷óâñòâà èñòðàñòè, òàêà äîáðå êàêòî äóìèòå, àäàëè â ìèñëîâíàòà è ðàçóìíàòà îáëàñòñúùåñòâóâàò íàãëàñè, êîèòî äóìèòåñà íåñïîñîáíè äà óëîâÿò è êîèòî æå-ñòîâåòå è îíîâà îò åçèêà, êîåòî ïðè-ñúñòâà â ïðîñòðàíñòâîòî, äîñÿãàòïî-ïðåöèçíî îò òÿõ.�12

Õàðàêòåðíà è ðàçëè÷íà îò äîñåãàø-íèÿ îïèò îñîáåíîñò â ðàáîòàòà íà òå-àòðàëíèòå ðåæèñüîðè íà ÕÕ âåê ñ àê-òüîðà å ñòðåìåæúò êúì èíòåðêóëòó-ðàëèçìà. Èçòî÷íèòå òåàòðàëíè ïðàê-òèêè è åñòåòèêè ñà îáåêò íà çàñèëåíèíòåðåñ îò ñòðàíà íà çàïàäíèÿ ðåæè-ñüîð. Ìíîãî îò îò òÿõ ­ Ñòàíèñëàâñêè,×àéêèí, Ãðîòîâñêè è Áàðáà èçïîëçâàòòåõíèêè îò éîãà â ïîäãîòîâêàòà íà àê-òüîðñêîòî òÿëî è ñúçíàíèå. Áðóê è Áàð-áà ïúòóâàò ìíîãî íà Èçòîê, çà äà ðàç-áåðàò áîãàòñòâîòî íà òðàäèöèèòåíà ïðåäñòàâÿíåòî â ñîáñòâåíèÿ èìêóëòóðåí êîíòåêñò; Ìåéåðõîëä è Áðåõòñúùî ñà ïîâëèÿíè îò àçèàòñêèòå òåà-òðàëíè òåõíèêè.

10 Ñúáðàíè â êíèãàòà �Òåàòúðúò è íå-ãîâèÿò äâîéíèê�, ïóáëèêóâàíà çà ïúðâè ïúòâ Àíãëèÿ ïðåç 1958 ã.

11 Àðòî, À. �Òåàòúðúò è íåãîâèÿò äâîé-íèê�. Ñ., 1999, ñ. 70.

12 Ïàê òàì, ñ. 70.

Ðóìÿíà Äèìèòðîâà. Îñíîâíè ïðåäèçâèêàòåëñòâà ïðåä àêòüîðà íà ÕÕ âåê

236

Ñåðèîçíèòå èçñëåäâàíèÿ è òúðñåíèÿïî ïîñîêà íà àêòüîðñêè ìåòîäîëîãèèïðåç ÕÕ âåê ïðåäèçâèêâàò äåáàò îêîëîäâà êëþ÷îâè âúïðîñà. Ïúðâèÿò å: ìîæåëè äà áúäå ïîñòèãíàòà óíèâåðñàëíà ñè-ñòåìà, êîÿòî ùå ñúäúðæà öÿëîñòåí, çà-âúðøåí ìåòîä çà àêòüîðñêè òðåíèíã?Òîâà å ïúðâîíà÷àëíèÿò ïðîåêò íà Ñòà-íèñëàâñêè. Íåãîâàòà íàäåæäàòà ïðèäúëãîãîäèøíèòå ìó òúðñåíèÿ å çà àê-òüîðñêè ãèä, çà ðúêîâîäñòâî, à íå çà îá-ùîôèëîñîôñêà èëè òåîðåòè÷íà ïðåä-ñòàâà çà àêòüîðñêîòî ïðèñúñòâèå.

Âòîðèÿò âúïðîñ å: ìîãàò ëè ôóíäà-ìåíòàëíèòå òåõíèêè íà åäíà àêòüîðñêàñèñòåìà äà áúäàò ïðèëîæèìè ïðè ñúç-äàâàíåòî íà âñÿêà òåàòðàëíà ôîðìà,ïðèíàäëåæàùà íà ðàçëè÷íè åñòåòèêè?Ïîëîæèòåëíèÿò îòãîâîð íà òîçèâúïðîñ îòíîâî å óáåæäåíèå íà Ñòàíè-ñëàâñêè. Íî òåàòðàëíèòå ïðàêòèöè íà-ìèðàò îãðàíè÷åíèÿ â Ñèñòåìàòà, îñî-áåíî ïðè èíòåðïðåòàöèÿ íà òåêñòîâå,êîèòî ñà èçâúí ãðàíèöèòå íà îïðåäåëå-íèåòî çà ïñèõîëîãè÷åñêè ðåàëèçúì. 13 Ìå-éåðõîëä å åäèí îò ïúðâèòå, êîéòî ðåà-ãèðà íà ïñèõîëîãè÷åñêèÿ ïîäõîä íà íàòó-ðàëèñòè÷íèÿ òåàòúð. Òîé òúðñè íîâàìåòîäîëîãèÿ, êîÿòî ùå ñå ñïðàâè ñâñè÷êè òåàòðàëíè ñòèëîâå ÷ðåç ïðîäúë-æèòåëíèòå è èíòåíçèâíè òðåíèðîâêèíà òÿëîòî, ÷ðåç ôèçèêàòà íà àêòüîðà,÷ðåç áèîìåõàíè÷íèòå óïðàæíåíèÿ, ÷ðåçïðîñòðàíñòâåíèÿ è ðèòìè÷åñêè ðå÷íèêíà òåàòðàëíèÿ åçèê.

13 Ïúðâèòå ñöåíè÷íè ðåàëèçàöèè íà àá-ñóðäèñòêè òåêñòîâå (òåêñòîâåòå íà Áå-êåò è Éîíåñêî) ñà ñúñ ñðåäñòâàòà íà ïñè-õîëîãè÷åñêèÿ òåàòúð.  òîâà îòíîøåíèåòåêñòúò çà òåàòúð â ñðåäàòà íà âåêà�ïðåäèçâèêâà� òåàòðàëíîòî ïðåäñòàâëå-íèå çà òúðñåíå è íàìèðàíå íà íîâè ñðåäñò-âà, íà ïî-àäåêâàòåí òåàòðàëåí åçèê.

Êàòî öÿëî õîðàòà íà òåàòúðà îòâòîðàòà ïîëîâèíà è êðàÿ íà âåêà ïðåñòà-âàò äà âÿðâàò è ñïèðàò äà òúðñÿò óíè-âåðñàëåí àêòüîðñêè ìåòîä. Èäåÿòà çàïîñòèãàíåòî íà êàêâàòî è äà å îáùîâà-ëèäíà, íåçàâèñèìà îò åñòåòè÷åñêèÿ êîí-òåêñò, â êîéòî å ïîñòàâåí àêòüîðúò,ñèñòåìà å èçîñòàâåíà. Ïî-ñêîðî òå íà-ñî÷âàò ñâîèòå çàíèìàíèÿ êúì èäåíòè-ôèöèðàíåòî íà ïðèíöèïè èìåííî âúòðåâ êîíêðåòíèÿ êîíòåêñò. Ïîçèöèèòå ñàðàçëè÷íè è èìàò ñâîÿòà ñïåöèôèêà; èäåè-òå ñå çàÿâÿâàò ïóáëè÷íî, ìàíèôåñòèðàòñå; íî íå ñå êîíñòèòóèðàò ñèñòåìè ñïðåòåíöèè çà óíèâåðñàëíîñò. Ãîëÿìà÷àñò îò òåçè ïðèíöèïè îñòàâàò ñàìî âêîíòåêñòà, â êîéòî ñå ôîðìóëèðàò èðàçâèâàò è òîé å îñíîâíàòà ÷àñò îòòÿõíàòà èäåíòèôèêàöèÿ. Äðóãè ñå îêàç-âàò ìíîãî ïî-óñòîé÷èâè íà âðåìåòî èäâèæåíèåòî íà èäåèòå è âëèÿÿò íà ðà-áîòàòà íà ñëåäâàùèòå ïîêîëåíèÿ. Òîâàïîäñêàçâà, ÷å íÿêîè ïðèíöèïè ñà ôóíäà-ìåíòàëíè è çàòîâà ìîãàò äà áúäàò ðàç-ïîçíàòè êàòî ÷àñò îò êëþ÷îâèòå êîí-öåïöèè çà àêòüîðà ïðåç ÕÕ âåê.

Êàòî ôóíäàìåíòàëíè ðàçïîçíàâàìåîïèòèòå íà Ñòàíèñëàâñêè äà îòêðèåóíèâåðñàëåí àêòüîðñêè ìåòîä; ÷àñò îòèíòåðïðåòàöèèòå íà íåãîâàòà Ñèñòå-ìà (Ëèé Ñòðàñáúðã, Ìèõàèë ×åõîâ, Ñòå-ëà Àäëåð, Ñàíôîðä Ìåéñíúð); ñèñòåìà-òà íà Ìåéåðõîëä çà òðåíèíã íà àêòüî-ðà, èçâåñòíà êàòî áèîìåõàíèêà; îïèòè-òå íà Áðåõò äà ïîäãîòâè àäåêâàòåí çàñâîÿ åïè÷åí òåàòúð àêòüîð; âèçèÿòàíà Ãðîòîâñêè çà òåàòúðà êàòî èçêóñò-âî íà àêòüîðà; àíòðîïîëîãè÷íèòå òúð-ñåíèÿ íà Áàðáà; îïèòèòå íà Áðóê äà íà-ïðàâè íåâèäèìîòî âèäèìî ïðåç è ÷ðåçàêòüîðà ­ òîâà ñà ðàçëè÷íè âúçìîæíî-ñòè, êîèòî î÷åðòàâàò íàé-ãîëÿìîòîïðåäèçâèêàòåëñòâî ïðåä àêòüîðà íàÕÕ âåê äà ñå ïðåâúðíå â ñúàâòîð íà òå-àòðàëíèÿ ñïåêòàêúë.

ÒÅÎÐÈß

239

ÊÀÌÅËÈß ÍÈÊÎËÎÂÀ

ÒÅÀÒÚÐ-ÓÚÐÊØÎÏ: ÁÐÅÕÒ È ÀÍÃËÈÉÑÊÈßÒ ÒÅÀÒÚÐ

�Òåàòúð-óúðêøîï� çàåìà îñîáåíî ìÿ-ñòî â àíãëèéñêèÿ òåàòðàëåí æèâîòïðåç 50-òå è ïúðâàòà ïîëîâèíà íà60-òå ãîäèíè íà ÕÕ âåê. Îñíîâíàòàïðè÷èíà çà òîâà å ôàêòúò, ÷å òîé åêàòåãîðè÷íî ðåæèñüîðñêè, äîêàòîîñòàíàëàòà ñöåíè÷íà ïðàêòèêà íàÎñòðîâà å äîìèíèðàíà îò äðàìàòà èàâòîðà íà äðàìàòóðãè÷íèÿ òåêñò. Äðó-ãàòà, íå ïî-ìàëêî çíà÷èìà, ïðè÷èíà ñàÿñíî äîëîâèìèòå â íåãî âëèÿíèÿ è ñõîä-ñòâà ñ òåíäåíöèè, åìáëåìàòè÷íè çàòåàòúðà íà Êîíòèíåíòà îò âðåìåòîìåæäó âîéíèòå è ïúðâèòå ñëåäâîåííèäåñåòèëåòèÿ. È äî äíåñ �Òåàòúð-óúð-êøîï� îñòàâà åäèíñòâåíèÿò öåëåíàñî-÷åí è óáåäèòåëåí ïðèìåð çà ïðîäóêòèâ-íî ñìåñâàíå è òðàíñôîðìèðàíå â íîâîêà÷åñòâî íà ïðèíöèïèòå íà Áðåõòîâèÿòåàòúð ñ àíãëèéñêàòà òåàòðàëíà êîí-âåíöèÿ.

Èäåîëîã è äâèæåùà ñèëà íà ôîðìà-öèÿòà ïðåç öåëèÿ ïåðèîä íà ñúùåñòâó-âàíåòî º å Äæîàí Ëèòúëóóä (1914­2002).Òÿ çàïî÷âà ñâîÿòà ñöåíè÷íà êàðèåðàïðåç 1934 ã. ñëåä ïîëó÷åíî ìíîãî äîáðîòåàòðàëíî îáðàçîâàíèå. Ëèòúëóóä çà-âúðøâà Êðàëñêàòà àêàäåìèÿ çà äðàìà-òè÷íî èçêóñòâî â Ëîíäîí, ñëåä êîåòîñïå÷åëâà äúðæàâíà ñòèïåíäèÿ çà åäíî-ãîäèøåí ïðåñòîé â Ïàðèæ çà èçó÷àâà-íå íà ñúâðåìåííèÿ òåàòúð â êîíòèíåí-òàëíà Åâðîïà. Òóê òÿ å ñèëíî âïå÷àò-ëåíà îò ìåòîäèòå íà Êîïî, Ìåéåðõîëä,Ïèñêàòîð è Áðåõò. Òîâà ñëàãà îïðåäå-ëÿù îòïå÷àòúê âúðõó öÿëîòî º ïîñëåä-

âàëî ðàçâèòèå íà ðåæèñüîð è èçïúëíè-òåë. Àêî îò Êîïî è äâèæåíèåòî íàôðåíñêèÿ ñòóäèåí òåàòúð ìåæäó âîé-íèòå Ëèòúëóóä çàèìñòâà íàé-âå÷å îá-ùàòà èäåÿ çà òåàòúðà êàòî ëàáîðàòî-ðèÿ (�àòåëèå�, �ðàáîòèëíèöà�) è çàòâîð÷åñêèÿ ïðîöåñ êàòî ðàáîòà â ãðó-ïà, òî â Áðåõò è íåãîâàòà åñòåòèêàíà åïè÷åñêèÿ òåàòúð òÿ íàìèðà êîí-êðåòíèòå ­ ïðè òîâà ÿðêî è èçîáðåòà-òåëíî ðåàëèçèðàíè ­ î÷åðòàíèÿ íà ñîá-ñòâåíàòà ñè âèçèÿ çà òîòàëåí, øèðî-êîäîñòúïåí è ïîëèòè÷åñêè îðèåíòè-ðàí òåàòúð. Îò÷åòëèâî äîëîâèìèòåâ ðàáîòàòà º âëèÿíèÿ è çàåìêè îò Ìå-éåðõîëä è îñîáåíî îò Ïèñêàòîð âñúù-íîñò ïðèñúñòâàò ÷ðåç âëèÿíèåòî íàÁðåõò èëè ïî-òî÷íî òàêà, êàêòî ïðè-ñúñòâàò â íåãîâèÿ òåàòúð ­ â êà÷åñò-âîòî ñè íà áàçà è èçòî÷íèê íà ñîáñò-âåíèÿ ìó ñöåíè÷åí åçèê.

Äæîàí Ëèòúëóóä å òèïè÷åí ðåæè-ñüîð ìîäåðíèñò. Òÿ çàïî÷âà ñöåíè÷íà-òà ñè ïðàêòèêà, ñëåä êàòî âå÷å å èç-ãðàäèëà ñâîé ñîáñòâåí, óíèêàëåí è êà-òåãîðè÷åí ïðîåêò çà òåàòúð. Äåé-íîñòòà º â ïðîäúëæåíèå íà ñëåäâàùè-òå òðè äåñåòèëåòèÿ, îò ñðåäàòà íà30-òå äî ñðåäàòà íà 60-òå, å íåóìîðíîöåëåíàñî÷åíî óñèëèå òîçè ïðîåêò äàáúäå ðåàëèçèðàí è íàëîæåí â îáùåñò-âîòî. Òåàòúðúò, êîéòî Ëèòúëóóä èñêàäà ñúçäàäå, ñâîåîáðàçíî îáåäèíÿâà âëè-ÿíèåòî íà Áðåõò è íÿêîëêîòî ñïîìå-íàòè, îïðåäåëÿùè çà åâðîïåéñêàòàñöåíà îò ïúðâàòà ïîëîâèíà íà ÕÕ âåê,

240

ðåæèñüîðè ñ íàñëåäñòâîòî íà àíãëèé-ñêèÿ ìþçèêõîë, íà ïúòóâàùèòå êëîóí-ñêè òðóïè è òðàäèöèîííàòà îðèåíòà-öèÿ íà òåàòúðà âúâ Âåëèêîáðèòàíèÿêúì ïóáëè÷åí è ïàçàðåí óñïåõ.  ðåçóë-òàò íà òîâà ñìåñâàíå íà ðàçëè÷íè, ïî-íÿêîãà ïðîòèâîïîëîæíè, åëåìåíòè òÿèçãðàæäà îðèãèíàëíà ñöåíè÷íà ëåêñèêàè ðåöåïòèâíà ñòðàòåãèÿ, ïðåâúðíàëè ñåïî-êúñíî â åìáëåìà íà ñúçäàäåíàòà îòíåÿ òðóïà �Òåàòúð-óúðêøîï� è îêàçàëèñèëíî îáîãàòÿâàùî è îáíîâèòåëíî âúç-äåéñòâèå âúðõó èçïúëíèòåëñêîòî è ïî-ñòàíîâú÷íîòî èçêóñòâî íà Îñòðîâà. åäíà ñòàòèÿ â �Ãàðäèúí� (îò 25 þíè1984 ã.) ïî ñëó÷àé 70-ãîäèøíèíàòà ºÑòåíëè Ðåéíîëä òâúðäè: �Òåàòúðúò,êîéòî ãëåäàìå äíåñ âúâ Âåëèêîáðèòà-íèÿ, äî ãîëÿìà ñòåïåí å ñúçäàäåí îòÄæîàí Ëèòúëóóä�, à ïî ñúùèÿ ïîâîä Õà-ðîëä Õîáñúí äîïúëâà: �Òÿ ðàçðóøè íåîá-ðàòèìî óäîáíèòå ìó ñòàðè ôîðìè è çà-ïî÷íà âúòðåøíà ðåâîëþöèÿ â íåãî.�1

Òåàòúðúò íà Äæîàí Ëèòúëóóä ñåñòðåìè äà áúäå åäíîâðåìåííî øèðîêî-äîñòúïåí, ðàçáèðàåì çà íàé-íèñêèòåñëîåâå (�êàòî åëèçàáåòèíñêèÿ�2) è êîí-öåïòóàëíî ðåæèñüîðñêè, àâòîðñêè. Òîéñå ïîÿâÿâà êàòî ÷àñò îò äâèæåíèåòî

íà òåàòúðà íà àãèòïðîïà â Åâðîïà ïðåç30-òå è å ïðîãðàìíî (ïîäîáíî íà òåà-òúðà íà Ïèñêàòîð è Áðåõò) íàñî÷åí êúìðàáîòíè÷åñêàòà êëàñà è õîðàòà îòïðåäãðàäèÿòà. Íàìåðåíèåòî ìó å äàðàçêðèå ïðåä òÿõ äèàëåêòèêàòà íà ñîá-ñòâåíîòî èì ñúùåñòâóâàíå è ïîëîæå-íèå â îáùåñòâîòî, äà èì ïîñî÷è ñõå-ìàòà íà ñîöèàëíîòî óñòðîéñòâî, ïðå-äîïðåäåëÿùà ðàçñëîåíèåòî è íåðàâåí-ñòâîòî.  òîâà äèäàêòè÷íî-ïðîñâå-òèòåëñêî íàìåðåíèå äà ñå ñúñòîè êà-òî íàãëåäåí ñîöèàëåí àíàëèç òîé äè-ðåêòíî ñëåäâà èäåèòå íà Ïèñêàòîð îòâðåìåòî íà �Òðèáóíà� è �Ïðîëåòàðñêèòåàòúð� (íàñëåäåíè ïî-êúñíî îòÁðåõò): îñíîâíèÿò ñòðåìåæ íà ñöåíè÷-íîòî ïðîèçâåäåíèå å äà íàêàðà íåïðîñ-âåòåíàòà ðàáîòíè÷åñêà ïóáëèêà äà ñåðàçäåëè ñ íåâåæåñòâîòî ñè ïî âúïðî-ñà çà ñâîåòî ìÿñòî â éåðàðõèðèçèðà-íèÿ ñâÿò3. Îñúùåñòâÿâàíåòî íà ïî-äîáíà ïðèëîæíî-ôèëîñîôñêà öåë íà òå-àòúðà èçèñêâà äâå ãëàâíè íåùà ­ ïðîó-÷âàíå íà ñîöèàëíèòå ïðîöåñè ÷ðåç äðà-ìàòóðãè÷íèÿ òåêñò è ïðåäñòàâÿíåòîìó â äîñòúïíà, ëåñíî ðàçáèðàåìà è çà-áàâíà ñöåíè÷íà ôîðìà. Ëèòúëóóä å îñî-áåíî àêòèâíà è èçîáðåòàòåëíà è â äâå-òå ïîñîêè.  ïðîäúëæåíèå íà öÿëàòà ñèòåàòðàëíà êàðèåðà òÿ ïîëàãà öåëåíà-ñî÷åíè óñèëèÿ çà îòêðèâàíå, àäàïòèðà-íå èëè ñúçäàâàíå íà ïîäõîäÿùèÿ �èçñëå-äîâàòåëñêè òåêñò�4, â ðåçóëòàò íàêîåòî ñå ïîÿâÿâàò è íÿêîëêî îò íàé-âàæíèòå õàðàêòåðèñòèêè è íîâîâúâå-äåíèÿ íà íåéíèÿ òåàòúð, ïîâëèÿëè

Äæîàí Ëèòúëóóä

1 Öèò. ïî D. Bradby, D. Williams. Director�sTheatre. London. 1988, p. 50.

2 R. Hayman. British Theatre Since 1955.Oxford. 1979, ð. 96.

3 Âèæ ïî-ïîäðîáíî: M. Ley­Piscator. ThePiscator Experiment. London and NY. 1991,p. 12; êàêòî è: O. Brocket, R. Findlay. Op. cit.,ð. 406­414.

4 J. R. Taylor. The Angry Theatre: New Brit-ish Drama. NY. 1969, p. 86.

ÈÑÒÎÐÈß

241

ñèëíî ïîñëåäâàëîòî ðàçâèòèå íà áðè-òàíñêàòà äðàìà è ñöåíà. Òîâà ñà àê-òèâíàòà, ñìåëî òðàíñôîðìèðàùà, ïðå-ðàáîòâàùà è äîïèñâàùà äðàìàòóðãè÷-íèÿ ìàòåðèàë ðåæèñüîðñêà èíòåðïðå-òàöèÿ (íîâàòîðñêè æåñò â ïîñòàíî-âú÷íàòà ïðàêòèêà íà Îñòðîâà äî òî-çè ìîìåíò) è ñúçäàâàíåòî íà äðàìàòóð-ãè÷åí òåêñò â ñúâìåñòíà ðàáîòà íàäðàìàòóðãà è òðóïàòà èëè ñàìî îòòðóïàòà (ïðåâúðíàëî ñå â åäíà îò îñ-íîâíèòå ïîñîêè â äðàìàòóðãè÷íîòîïèñàíå âúâ Âåëèêîáðèòàíèÿ äî äíåñ)5.Ìîæå äà ñå êàæå, ÷å Äæîàí Ëèòúëóóäïúðâà âúâ Âåëèêîáðèòàíèÿ ïðîêàðâàïúòåêàòà íà êàòåãîðè÷íèÿ ðåæèñüîð-ñêè òåàòúð, ïî êîÿòî ñëåä òîâà ñòðå-ìèòåëíî òðúãâàò â íà÷àëîòî íà 60-òåÏèòúð Õîë, ×àðëñ Ìàðîâèö è ÏèòúðÁðóê â ïîñòàíîâêèòå ñè çà ÊðàëñêàòàØåêñïèðîâà êîìïàíèÿ è åêñïåðèìåí-òàëíàòà º ñöåíà â Àðòñ Òèúòúð.

Îïèòèòå è åêñïåðèìåíòèòå íà Ëè-òúëóóä â îáëàñòòà íà ïîñòàíîâêàòàè ñöåíè÷íèÿ åçèê ñà îùå ïî-íåîáè÷àé-íè è ïðîâîêàòèâíè çà àíãëèéñêèÿ òåà-òúð äî 50-òå.  æåëàíèåòî ñè äà ñúç-äàäå òåàòðàëíà ôîðìà, êîÿòî å ÿðêà èìàãíåòè÷íî çàäúðæàùà âíèìàíèåòî íàçðèòåëÿ (è íà àêòüîðà!), íî çàåäíî ñ òî-âà è ìàêñèìàëíî ÷åòëèâà è êàðàùà ãîäà ìèñëè è ðàçáèðà, òÿ èçãðàæäà êîì-ïëåêñíà ñöåíè÷íà ëåêñèêà, ñúñòàâåíàîò æåñò, ãðóïîâî äâèæåíèå, êëîóíàäà,ïåñíè, ïðîæåêöèè, ñâåòëèíà è çâóê. Ñú-÷åòàíà ñ àêòóàëíîñòòà è ñîöèàëíî-ïî-ëèòè÷åñêîòî ïîñëàíèå íà äðàìàòóð-ãè÷íèÿ òåêñò, òàçè ëåêñèêà ôîðìèðà

âèòàëíî è íåîáè÷àéíî ïðåäñòàâëåíèåâ ñòèëà íà ïîëèòè÷åñêîòî êàáàðå.

Äæîàí Ëèòúëóóä çàïî÷âà ïðàêòè÷å-ñêèòå ñè òåàòðàëíè îïèòè ñ ÿñíà âè-çèÿ çà òåàòúðà, êîéòî èñêà äà ïðàâè,íî óáåäèòåëíàòà ðåàëèçàöèÿ íà ñâîÿòåàòðàëåí ïðîåêò òÿ ïîñòèãà ïîñòú-ïàòåëíî, ïðåìèíàâàéêè ïðåç íÿêîëêîåòàïà â íåãîâîòî èçãðàæäàíå è ïðèå-ìàíå îò ïóáëèêàòà è êðèòèêàòà. Òåçèåòàïè ñå ñâåæäàò äî òðè îñíîâíè:1934­1945, 1945­1953 è 1953­1963. Âñå-êè îò òÿõ çàïàçâà ãëàâíàòà ëèíèÿ íàòåàòðàëíàòà ôèëîñîôèÿ è ðåæèñüîð-ñêèòå òúðñåíèÿ íà Ëèòúëóóä, êàòî ðàç-âèâà ïî-ïîä÷åðòàíî åäèí îò íåéíèòåîïðåäåëÿùè åëåìåíòè.  ïúðâîòî äåñå-òèëåòèå îò ñâîÿòà äåéíîñò Ëèòúëó-óä ñå çàíèìàâà íàé-âå÷å ñ åêñïåðèìåí-òèðàíåòî â îáëàñòòà íà íîâàòà èçðàç-íîñò è èçïúëíèòåëñêà òåõíèêà íà ïî-ëèòè÷åñêîòî ïðåäñòàâëåíèå. Ðàáîòà-òà º â ãîäèíèòå íåïîñðåäñòâåíî ñëåäâîéíàòà å ñúñðåäîòî÷åíà âúðõó àêòó-àëíèÿ àâòîðñêè ïðî÷èò íà êëàñè÷åñêèòåêñòîâå, à âðåìåòî ïðåç 50-òå è íà-÷àëîòî íà 60-òå å ïîñâåòåíî íà ïðèëà-ãàíåòî íà ðåæèñüîðñêèÿ º ìåòîä êúìíîâîòî äðàìàòóðãè÷íî ïèñàíå. Ïîñëåä-íîòî äåñåòèëåòèå å è åòàïúò íà áó-ðåí óñïåõ ñðåä ïóáëèêàòà, ïðîòèâîðå-÷èâî, íî øóìíî ïðèçíàâàíå îò êðèòè-êàòà è ôèíàíñîâî óòâúðæäàâàíå íà òå-àòúðà íà Ëèòúëóóä, äîêàòî ïúðâèòåäâà åòàïà ñà ñâúðçàíè íàé-âå÷å ñ âñå-îòäàéíà ëàáîðàòîðíà ðàáîòà è ïîñòî-ÿííè îïèòè çà ìàòåðèàëíî îöåëÿâàíå èñúáóæäàíå íà çðèòåëñêèÿ èíòåðåñ.

Ñëåä çàâðúùàíåòî ñè îò Ïàðèæ ïðåçïðîëåòòà íà 1934 ã. Äæîàí Ëèòúëóóä ñåóñòàíîâÿâà â Ìàí÷åñòúð, êîéòî, êàòîðàçâèò èíäóñòðèàëåí ìåãàïîëèñ ñ ïðåî-áëàäàâàùî ðàáîòíè÷åñêî íàñåëåíèå, å

5 Òàçè ñòðàíà îò ðåæèñüîðñêàòà ðàáî-òà íà Äæîàí Ëèòúëóóä äåòàéëíî å ïðîñëå-äåíà â: D. J. Rabey. English Drama Since 1940.London. 2003, p. 40­45.

Êàìåëèÿ Íèêîëîâà. Òåàòúð-óúðêøîï: Áðåõò è àíãëèéñêèÿò òåàòúð

242

îñîáåíî ïîäõîäÿùî ìÿñòî çà îñúùåñò-âÿâàíå íà òåàòðàëíèÿ º ïðîåêò. Òóê òÿñå çàïîçíàâà ñ ôîëêëîðíèÿ ïåâåö è äðà-ìàòóðã ñ ëåâè óáåæäåíèÿ Èâúí Ìàêêîë(Äæèìè Ìèëúð) è äâàìàòà îñíîâàâàò ïú-òóâàùà òåàòðàëíà òðóïà �Òåàòúð íàäåéñòâèåòî�. Òðóïàòà ñå ñòðåìè ìàêñè-ìàëíî ÿñíî äà çàÿâè ñâîÿòà ïîëèòè÷åñêààíãàæèðàíîñò è åñòåòè÷åñêà è ðåöåï-òèâíà íàñî÷åíîñò, îïîâåñòÿâàéêè â ìà-íèôåñòà ñè (íàïèñàí îò Ëèòúëóóä è Ìàê-êîë), ÷å �ùå äîñòèãà äî ñâîÿòà èñòèí-ñêà ïóáëèêà ­ ðàáîòíèöèòå â çàâîäèòåè ôàáðèêèòå... è ùå ïðåäñòàâÿ ñàìî ïè-åñè, ïîêàçâàùè æèâîòà èì�6. Íîâàòàôîðìàöèÿ, ïîäîáíî íà ïîâå÷åòî òåàò-ðàëíè ãðóïè îò ïîäîáåí òèï, îáà÷å òðóä-íî ïðèâëè÷à è çàäúðæà (æåëàíèòå îò íåÿ)çðèòåëè. Òîâà ÿ êàðà äà ñå ñúñðåäîòî÷èíàé-âå÷å âúðõó ñâîåòî åñòåòè÷åñêî èç-ãðàæäàíå è èäåíòèôèêàöèÿ.

Ïðåç åäíîãîäèøíèÿ ïåðèîä íà ñâîå-òî ñúùåñòâóâàíå òðóïàòà ðåàëèçèðàñàìî åäèí ñïåêòàêúë. Òîé å èçãðàäåí âúð-õó àíòèâîåííàòà àäàïòàöèÿ íà Ìàêêîëè Ëèòúëóóä �Äæîí Áèëèîí�, æàíðîâîîïðåäåëåíà êàòî �áàëåò ñ äóìè�. Ñïåê-òàêúëúò å ïúðâàòà ðåæèñüîðñêà ðàáî-òà íà Ëèòúëóóä. Òîé íÿìà ïî÷òè íèêà-êúâ îòçâóê, íî ïîñòàíîâú÷íèÿò ïðîöåññå îêàçâà îñîáåíî âàæåí çà ïðàêòè÷å-ñêîòî êîíêðåòèçèðàíå íà íåéíàòà òå-àòðàëíà ïðîãðàìà è ôîðìèðàíåòî íà ðå-æèñüîðñêèÿ º ìåòîä. Îò Ïèñêàòîð èÁðåõò òóê å âçåòà ñàìî èäåÿòà çàñòðóêòóðèðàíåòî íà ïðåäñòàâëåíèåòîêàòî ôîðìà íà îïðîñòåí è ÷åòëèâ ñî-öèàëåí àíàëèç è åïè÷åñêàòà ñöåíîãðà-ôèÿ. Âúâ âñè÷êî îñòàíàëî, íàé-âå÷å âúâôèëîñîôèÿòà è èçãðàæäàíåòî íà àê-òüîðñêîòî ïðèñúñòâèå, ëè÷è îïðåäåëÿ-

ùîòî âëèÿíèå íà Ìåéåðõîëä, ñìåñåíî ñåëåìåíòè îò àíãëèéñêèÿ ìþçèêõîë èøîóòî íà êëîóíñêèòå òðóïè îò 30-òå.Ïî âðåìå íà ïðîäúëæèòåëíèòå ðåïåòè-öèè Ëèòúëóóä íàñòîÿâà èçïúëíèòåëèòåäà ñå íàó÷àò äà áúäàò ãúâêàâè êàòî àê-ðîáàòè è äà èçðàçÿâàò âñÿêà åìîöèÿ èâçàèìîîòíîøåíèå ÷ðåç æåñò è äâèæå-íèå.  êðàéíà ñìåòêà Ëèòúëóóä ñúçäàâàñïåöèôè÷íà òåàòðàëíà ôîðìà íà ôèçè-÷åñêà åêñïðåñèÿ, áàçèðàíà âúðõó äîáðåïîçíàòèòå òðàäèöèîííè ñðåäñòâà íàôèçè÷åñêîòî èçðàçÿâàíå îò öèðêà, ïëî-ùàäíîòî êëîóíñêî øîó è êàðíàâàëà. Òî-çè òèï àêòüîðñêî èçïúëíåíèå ñå ïðåâ-ðúùà â ïîñòîÿíåí è áàçèñåí åëåìåíò âðàáîòàòà º, êàòî ïðåç ñëåäâàùèòå ãî-äèíè å ðàçâèâàí è äîïúëâàí.

Ñëåä ðàçïóñêàíåòî íà ïúðâàòà èìòðóïà Ëèòúëóóä è Ìàêêîë îñíîâàâàò íî-âà, íàðå÷åíà �Òåàòðàëåí ñúþç� (1936). Òÿïðîäúëæàâà ïîëèòè÷åñêàòà è åñòåòè-÷åñêàòà ïðîãðàìà íà Ëèòúëóóä, íî ñåñòðåìè äà ÿ íàïðàâè ïî-ïðèâëåêàòåëíàè ôèíàíñîâî óñïåøíà. Îñíîâíèÿò èíñò-ðóìåíò çà òîâà å âêëþ÷âàíåòî â ðåïåð-òîàðà íà òðóïàòà íà êëàñè÷åñêè ïèåñè,êàêòî è íà íÿêîè íàøóìåëè ñúâðåìåííèòåêñòîâå, ñõîäíè ñ íîâàòîðñêèòå º ïî-çèöèè. Åäíî îò íàé-çíà÷èìèòå ñúâðå-ìåííè çàãëàâèÿ, îñúùåñòâåíè îò íåÿïðåç 30-òå, å àäàïòàöèÿòà íà Ïèñêàòîð(â ñúàâòîðñòâî ñ Áðåõò) �Øâåéê� ïî åä-íîèìåííèÿ ðîìàí íà Õàøåê. (Ïðè ñúâìå-ñòíàòà ñè ðàáîòà âúðõó òàçè àäàïòà-öèÿ, íàïðàâåíà ïðåç 1927 ã. çà ïðîãðàìà-òà îò òðè ñïåêòàêúëà, âêëþ÷âàùà �Óðà!Æèâè ñìå� íà Òîëåð, �Ðàçïóòèí� íàÀ. Òîëñòîé è �Øâåéê� ïî Õàøåê, çà îò-êðèâàíåòî â Áåðëèí íà �Òåàòúðà íà Ïè-ñêàòîð� Áðåõò ñå çàïîçíàâà è å ñèëíîïîâëèÿí îò èäåÿòà çà åïè÷åñêèÿ òåàòúðíà Ïèñêàòîð, êîÿòî òîé ñëåä òîâà óñ-

6 Öèò. ïî J. Littlewood. Joan�s Book.Methuen. 1994, p. 23.

ÈÑÒÎÐÈß

243

âîÿâà, äîðàçâèâà è òðàíñôîðìèðà.) Ðå-æèñüîðñêàòà ðàáîòàòà ïî òåêñòàîêàçâà îïðåäåëÿùî âúçäåéñòâèå âúðõóöÿëîòî ïîñëåäâàëî ðàçâèòèå íà Ëèòú-ëóóä.  òàçè ïîñòàíîâêà êúì âå÷å óò-âúðäåíèÿ êëîóíàäíî-êàáàðåòåí ïðèíöèïíà àêòüîðñêî èçïúëíåíèå è ìàêñèìàëíîîïðîñòåíàòà, äèðåêòíî óêàçâàùà ìÿ-ñòîòî íà äåéñòâèåòî ñöåíîãðàôèÿ, ðå-æèñüîðêàòà ïðèáàâÿ çà ïúðâè ïúò åê-ðàíè, çàîáèêàëÿùè îò òðè ñòðàíè èã-ðàëíàòà ïëîùàäêà, è ïðîæåêöèè íà äî-êóìåíòàëíè ìàòåðèàëè, êîèòî ðàçøèðÿ-âàò ñîöèîêóëòóðíèÿ êîíòåêñò íà ïî-êàçâàíèòå ñúáèòèÿ. Òóê òÿ îòêðèâà èïðåâúðíàëèÿ ñå â áàçèñåí çà íåéíàòà ðå-æèñóðà ñòðóêòóðèðàù ïðèíöèï ­ ïðî-òèâîïîñòàâÿíåòî íà âçàèìîèçêëþ÷âà-ùè ñå ðåàëíîñòè ñ öåë äèñòàíöèðàíå íàïóáëèêàòà è ïîäòèêâàíåòî º êúì ñîá-ñòâåí àíàëèç è çàêëþ÷åíèÿ.  �Øâåéê�òîçè ïðèíöèï íà ïðîòèâîïîñòàâÿíåòîå îñúùåñòâåí ÷ðåç îïîçèöèÿòà ìåæäóïðîæåêöèèòå íà ìðà÷íè äîêóìåíòàëíèêàäðè îò Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà è ëå-êîâàòèÿ êàáàðåòåí õóìîð è æåñòîâî-èíòîíàöèîííî ïîâåäåíèå íà àêòüî-ðèòå.

Äðóãèÿò îñîáåíî âàæåí çà äîèçãðàæ-äàíåòî íà ñïåöèôè÷íèÿ ðåæèñüîðñêèìåòîä íà Ëèòúëóóä ñïåêòàêúë ïðåç òî-çè ïåðèîä å ïúðâàòà ïðåìèåðà íà íîâà-òà òðóïà �Äæîí Íîáúë� (1937). Ïðåä-ñòàâëåíèåòî å ñúçäàäåíî âúðõó ïèåñàíà Ìàêêîë, æàíðîâî îïðåäåëåíà êàòî�áàëàäíà îïåðà�. Êàêòî ñòðóêòóðèðà-íåòî íà òåêñòà, òàêà è ïîñòàíîâú÷-íèÿò ïðîöåñ âúðõó íåãî âå÷å äèðåêòíîñëåäâàò îñíîâíèòå ïðèíöèïè íà Áðåõ-òîâèÿ òåàòúð, òúðñåéêè ïàðàëåëè è ñòðàäèöèèòå íà àíãëèéñêàòà áàëàäíàîïåðà îò ÕVIII âåê è Äæîí Ãåé (÷ðåç ïðå-ðàáîòêàòà íà ÷èÿòî �Ïðîñåøêà îïåðà�

Áðåõò ñúçäàâà �Îïåðà çà òðè ãðîøà�,1928, ÿâíî èíñïèðèðàëà Ìàêêîë çà òåê-ñòà ìó). Ðåäóâàíåòî íà ðåïëèêè íà àê-òüîðèòå ñ ïåñíè âúðõó òðàäèöèîííèàíãëèéñêè ìåëîäèè â ñëó÷àÿ å èçïîëçâà-íî íàé-âå÷å çà îò÷óæäàâàíå íà ïóáëè-êàòà îò íåïîñðåäñòâåíèÿ õîä íà äåé-ñòâèåòî. Åôåêòúò íà îò÷óæäåíèåòîå çàñèëåí è îò ìíîãî ñâîåîáðàçíèÿ íà-÷èí íà îáùóâàíå ñúñ çðèòåëèòå, ñúç-äàäåí òóê îò òðóïàòà è ÷åñòî èçïîëç-âàí ñëåä òîâà â ïî-êúñíèòå º ñïåêòàê-ëè.  íà÷àëîòî íà ïðåäñòàâëåíèåòîäâàìà �ðàçêàçâà÷è� èì îïèñâàò ñöåíà-òà, à ñëåä òîâà ãè ïðèêàíâàò äà íå ñåîòïóñêàò, à íåïðåêúñíàòî äà îöåíÿ-âàò ìàéñòîðñòâîòî è ôèçè÷åñêàòàòðåíèðàíîñò íà àêòüîðèòå (êàêòîïðàâÿò ïðèñúñòâàùèòå íà ñúñòåçàíèÿïî àòëåòèêà èëè áÿãàíå).

 ñïåêòàêúëà íîâîâúäåíèÿò ñ �áà-ëàäíàòà îïåðà� íà Ìàêêîë â ðàáîòàòàíà òðóïàòà Áðåõòîâ ïðèíöèï íà îò-÷óæäåíèåòî å ãúâêàâî àäàïòèðàí êúìèçïîëçâàíèÿ îò íåÿ îñíîâåí ïðèíöèï íàïðîòèâîïîñòàâÿíåòî. Òåêñòúò ïðî-ñëåäÿâà æèâîòà íà ìîðÿêà Äæîí Íîáúë,òàêà, êàêòî òîé ñè ãî ïðèïîìíÿ ñëåäãîäèíè.  ñïîìåíèòå ìó ñå ðåäóâàò âúë-íóâàùè ðîìàíòè÷íè ïðåæèâÿâàíèÿ ñäíè íà ãîð÷èâèíà è ñàìîòà. Íà ñöåíà-òà Ëèòúëóóä èçãðàæäà òàçè ìåíÿùà ñåêàðòèíà ÷ðåç ïåðèîäè÷íîòî ïðåìèíà-âàíå íà ñàíòèìåíòàëíî-ïðåêðàñíè�ìîðñêè� ãëåäêè â òåæêè ôèçè÷åñêè óñè-ëèÿ è ãðóáè âçàèìîîòíîøåíèÿ. Òàêà ïóá-ëèêàòà å �äúðæàíà ïîñòîÿííî áóäíà�7,

7  çàáåëåæèòåëíàòà àâòîáèîãðàôè÷íàêíèãà íà Äæîàí Ëèòúëóóä �Êíèãàòà íà Äæî-àí� ñïåêòàêúëúò è ðàáîòàòà ïî íåãî ñàïîäðîáíî îïèñàíè, êàêòî è ôîðìèðàùîòîâëèÿíèå íà Áðåõò: J. Littlewood. Joan�s Book.Methuen. 1994.

Êàìåëèÿ Íèêîëîâà. Òåàòúð-óúðêøîï: Áðåõò è àíãëèéñêèÿò òåàòúð

244

êàðàíà òó äà ñå ïîòîïÿâà â èëþçèÿòàíà ùàñòëèâîòî ìèíàëî, òó ðÿçêî äà ñåâðúùà êúì ãðóáàòà ðåàëíîñò.

Ñ òúðñåíèÿòà è åêñïåðèìåíòèòå âäúëãàòà è ìåòîäè÷íà ðàáîòà ïî äâà-òà ñïåêòàêúëà (îïèñâàíà ÷åñòî â ñïî-ìåíè íà àêòüîðè îò òðóïàòà8) çàâúð-øâà ïåðèîäúò íà óñâîÿâàíå îò Ëèòú-ëóóä íà îñíîâíèòå âëèÿíèÿ îò Ìåéåð-õîëä, Ïèñêàòîð è Áðåõò è íà ñìåñâàíå-òî è òðàíñôîðìèðàíåòî èì â ñîáñò-âåí, ÿðúê è ñàìîáèòåí, ðåæèñüîðñêè ìå-òîä.  êðàÿ íà 30-òå òÿ çàïî÷âà äà èç-ïîëçâà òîçè âå÷å èçãðàäåí ìåòîä çà àê-òóàëåí ñîöèàëåí ïðî÷èò íà êëàñè÷åñêèòåêñòîâå. Íàé-õàðàêòåðíèÿò ïðèìåðòóê å ïîñòàíîâêàòà º �Ëåòÿùèÿò äîê-òîð�, àäàïòàöèÿ ïî êîìåäèè íà Ìîëèåð.

Ïðåç 1945 ã. Ëèòúëóóä è Ìàêêîë ñ÷àñò îò àêòüîðèòå íà �Òåàòðàëåí ñú-þç� è íÿêîëêî íîâè èçïúëíèòåëè ñúçäà-âàò ôîðìàöèÿòà �Òåàòúð-óúðêøîï�.Èäåÿòà èì å äà ïðåäñòàâÿò íîâè è êëà-ñè÷åñêè ïèåñè, ÷èÿòî ÿðêà ñöåíè÷íà ðå-àëèçàöèÿ äà îòãîâàðÿ íà èíòåðåñèòåíà ðàáîòíè÷åñêàòà ïóáëèêà, êàòî ÿ îá-ðàçîâà è ðàçâëè÷à. Ñëåäâàéêè îïèòà íàÊîïî îò 20-òå â Áóðãóíäèÿ, òå íàïó-ñêàò Ìàí÷åñòúð è çà äâå ãîäèíè ñåóñòàíîâÿâàò â îêîëíîñòòà. ×ëåíîâå-òå íà òðóïàòà æèâåÿò â êîìóíà (âñúù-íîñò òå ïîñòàâÿò íà÷àëîòî íà ïðàê-òèêàòà íà òåàòðàëíàòà êîìóíà â Àí-ãëèÿ, ðàçïðîñòðàíèëà ñå â êðàÿ íà60-òå)9 è åæåäíåâèåòî èì å ïîñâåòåíîíà ðåïåòèöèè, ôèçè÷åñêè òðåíèã è àíà-ëèçè íà ÷óâñòâà è âçàèìîîòíîøåíèÿ÷ðåç æåñòîâå è äâèæåíèå. Çà ðàçëèêàîò êîìóíàòà íà Êîïî, ëàáîðàòîðíàòàðàáîòà çà ÷ëåíîâåòå íà �Òåàòúð-óúðê-

øîï� îáà÷å å ñàìî êðàòúê çàðåæäàù ïå-ðèîä ìåæäó ïúòóâàíèÿòà è èçíàñÿíåòîíà ïðåäñòàâëåíèÿ.  ðàçëè÷íè ãðàäîâåíà ñåâåðîçàïàäíà Àíãëèÿ, íàåìàéêè òå-àòðàëíè çàëè è ïîìåùåíèÿ â ïðåäïðèÿ-òèÿ è ó÷èëèùà, òå èãðàÿò ÷àñò îò ðå-ïåðòîàðà íà �Òåàòðàëåí ñúþç�, êàêòîè íîâè ïîñòàíîâêè íà êëàñè÷åñêè ïèåñè.

Îñîáåíî âàæåí ìîìåíò çà ðàçâèòèå-òî íà íîâàòà òðóïà ïðåç âòîðàòà ïî-ëîâèíà íà 40-òå å ïðèñúåäèíÿâàíåòîêúì íåÿ íà Äæèéí Íþëúô, êîÿòî å ó÷è-ëà è ðàáîòèëà ïðè Ðóäîëô Ëàáàí.Ñ âêëþ÷âàíåòî ñè â åêèïà òÿ çàïî÷âàðåãóëÿðíî îáó÷åíèå íà ÷ëåíîâåòå ìó ïîËàáàí-òåõíèêà. Êàòî ðåçóëòàò îò òî-çè èíòåíçèâåí íîâ îïèò Ëèòúëóóä èòðóïàòà ïðèåìàò çà çàäúëæèòåëíà îò-ïðàâíà òî÷êà íà ñâÿòà ðàáîòà �ïðåìè-íàâàíåòî íà âñè÷êè èäåè, îò êîèòî ùåáúäå èçãðàäåíî áúäåùîòî ïðåäñòàâëå-íèå, ïúðâî ïðåç àíàëèçà íà òåëåñíîòîäâèæåíèå�10.

Ìàíèôåñòúò íà �Òåàòúð-óúðêøîï�å ìíîãî òî÷åí èçðàç íà ÿñíàòà è êàòå-ãîðè÷íà ñàìîèäåíòèôèêàöèÿ íà òåàòú-ðà íà Ëèòúëóóä, ïîñòèãíàòà áàâíî è öå-ëåíàñî÷åíî:

�Âåëèêèòå òåàòðè íà âñè÷êè âðåìå-íà âèíàãè ñà áèëè íàðîäíèòå (�popu-lar�11) òåàòðè, êîèòî îòðàçÿâàò ìå÷-òèòå è áîðáèòå íà õîðàòà. Òåàòúðúòíà Åñõèë è Ñîôîêúë, íà Øåêñïèð è ÁåíÄæîíñúí, íà êîìåäèÿ äåë� àðòå è Ìîëè-åð èçâëè÷à ñâîèòå âúçãëåäè, ñâîÿ åçèêè ñâîåòî ìàéñòîðñòâî îò æèâîòà íàõîðàòà.

Íèå èñêàìå äà ñúçäàäåì òåàòúð ñæèâ åçèê, òåàòúð, êîéòî íå ñå ñòðàõó-âà îò çâóêà íà ñîáñòâåíèÿ ñè ãëàñ è êîé-

8 Âèæ D. Bradby, D. Williams. Op. cit.,ð. 24­50.

9 R. Hayman. Op. cit.

10 J. Littlewood. Op. cit., p. 37.11 Öèò. ïî D. Bradby, D. Williams. Op. cit.,

p. 29.

ÈÑÒÎÐÈß

245

òî ùå êîìåíòèðà îáùåñòâîòî òàêàáåçñòðàøíî, êàêòî ñà ïðàâåëè òîâàÁåí Äæîíñúí è Àðèñòîôàí.

�Òåàòúð-óúðêøîï� å îðãàíèçàöèÿ íàõóäîæíèöè, òåõíèöè è àêòüîðè, êîèòîåêñïåðèìåíòèðàò â îáëàñòòà íà ñöå-íè÷íîòî ïðîèçâåäåíèå. Òÿõíîòî íàìå-ðåíèå å äà ñúçäàäàò ãúâêàâî òåàòðàë-íî èçêóñòâî, áúðçî äâèæåùî ñå è ïëà-ñòè÷íî êàòî êèíîòî, ÷ðåç ïðèëàãàíå-òî íà ñúâðåìåííèòå òåõíè÷åñêè äî-ñòèæåíèÿ â îñâåòëåíèåòî è çâóêà è÷ðåç èçïîëçâàíåòî íà ïîñòàíîâú÷íèÿñòèë íà ìóçèêàëíèÿ è òàíöîâèÿ òåà-òúð�12.

Ñëåä ñåäåìãîäèøåí æèâîò íà ïúòó-âàùà òðóïà ïðåç 1953 ã. �Òåàòúð-óúðê-øîï� ñå óñòàíîâÿâà â Ëîíäîí. Òîé íàå-ìà ñêðîìíà çàëà â èçòî÷íîòî ïðåäãðà-äèå Ñòðàòôîðä, â êîåòî æèâåÿò ïðå-äèìíî ðàáîòíèöè è ÷èíîâíèöè îò íè-ñêèòå ñëîåâå. Íà íîâàòà ñöåíà òðóïà-òà ïðåíàñÿ íÿêîè îò íàé-óñïåøíèòå ñèêëàñè÷åñêè ïîñòàíîâêè. Ïúðâàòà ïðå-ìèåðà â ïîñòîÿííèÿ äîì å àäàïòàöèÿ-òà íà Ìàêêîë ïî �Õðàáðèÿò âîéíèêØâåéê� (1954), êîÿòî ñâîåîáðàçíî ìèê-ñèðà ñèëíè è õàðåñâàíè îò ïóáëèêàòàåïèçîäè îò ïîñòàíîâêàòà ïî òåêñòàíà Ïèñêàòîð è Áðåõò îò 30-òå ñ íîâèàêòóàëíè àëþçèè è ïðåïðàòêè. Ñïåêòà-êúëúò å ïîñëåäâàí îò äâå îò íàé-óñ-ïåøíèòå è ïðîâîêàòèâíè ðàáîòè íàËèòúëóóä è òðóïàòà ­ �Âîëïîíå� íà ÁåíÄæîíñúí è �Åäóàðä II� íà Ìàðëîó.

Óñïîêîåíè è àìáèöèðàíè äà ïîêàæàòíàé-äîáðîòî, íà êîåòî ñà ñïîñîáíè, èäà áúäàò çàáåëÿçàíè íàé-ïîñëå îò êðè-òèêàòà è îò Ñúâåòà ïî èçêóñòâàòà(êîéòî äî òîçè ìîìåíò íÿêîëêî ïúòèíå óäîâëåòâîðÿâà ìîëáèòå èì çà ïîä-

êðåïà) ÷ëåíîâåòå íà òðóïàòà ñå îòäà-âàò íà àêòèâíà åêñïåðèìåíòàëíà ðà-áîòà, ðàçâèâàùà è çàäúëáî÷àâàùà óñ-âîåíèÿ äîñåãà ìåòîä.  òîçè ïåðèîäâëèÿíèÿòà îò Áðåõò âå÷å ñà ñèëíî ïðå-òîïåíè è ïðåâúðíàòè â ñîáñòâåí óíè-êàëåí îïèò, êàòî îñíîâíèòå óñèëèÿ ñå-ãà ñå íàñî÷âàò êúì ðàçâèâàíå íà óìå-íèÿòà çà ðàáîòà â ãðóïà. Ëèòúëóóä åêðàéíî âçèñêàòåëíà êúì ñâîèòå àêòüî-ðè, ñïîñîáíà äà ãè íàêàðà äà äîñòèãíàòäî ïðåäåëà íà ñâîèòå ïñèõîôèçè÷åñêèãðàíèöè. Âàæåí ìîìåíò â ðàáîòàòà íàòðóïàòà ñåãà ñòàâà ïðåäâàðèòåëíîòîïðîó÷âàíå îò âñåêè íåèí ÷ëåí íà ïåðè-îäà è êîíòåêñòà, â êîéòî å ñèòóèðàíîäåéñòâèåòî íà èçáðàíèÿ òåêñò. Ñëåäòîâà ðåæèñüîðêàòà ñòèìóëèðà èìïðî-âèçàöèÿòà ïî íàìåðåíèòå òåìè è òè-ïàæè è èçñëåäâàíåòî èì ÷ðåç ôèçè÷å-ñêèÿ àíàëèç. Êðàéíèÿò ðåçóëòàò ñå ïî-ëó÷àâà ñëåä äúëãè ðåïåòèöèè è îòñÿâà-íèÿ. Òîçè íîâ íà÷èí íà ðàáîòà ñòàâà

12 Ibid., ð. 29­30. Àôèø íà �Òåàòúð-óúðêøîï�, 1952

Êàìåëèÿ Íèêîëîâà. Òåàòúð-óúðêøîï: Áðåõò è àíãëèéñêèÿò òåàòúð

246

çàïàçåíà ìàðêà íà Ëèòúëóóä ïðåç 50-òåè íà÷àëîòî íà 60-òå è å ïîñëåäâàí îòìíîãî ðåæèñüîðè è òðóïè íà Îñòðîâà.

Ïðîöåñúò íà îáó÷åíèå è åêñïåðèìåí-òèðàíå ïðîäúëæàâà è ÷ðåç ðàçøèðÿâà-íåòî íà ðåïåðòîàðà. Ëèòúëóóä âêëþ÷-âà â íåãî ìîäåðíà êëàñèêà ­ Øîó è ×å-õîâ, è çàïî÷âà ðåãóëÿðíî �àêòóàëíî èç-ñëåäâàíå�13 íà ïèåñèòå íà Áåí Äæîíñúíè îñîáåíî íà Øåêñïèð. Âúðõó êëàñè÷å-ñêèòå òåêñòîâå ðåæèñüîðêàòà ðàáî-òè ïî ñúùèÿ íà÷èí, ïî êîéòî èíòåð-ïðåòèðà íîâè òåêñòîâå. Àêòüîðèòåîáèêíîâåíî ñà îáëå÷åíè â ñúâðåìåííèêîñòþìè, âçàèìîîòíîøåíèÿòà è ïðîá-ëåìèòå èì ñà ðàçãëåäàíè îò ãëåäíàòàòî÷êà íà ÷îâåêà íà 50-òå. Äðàìèòå ñåäîïèñâàò, ïðåñòðóêòóðèðàò è äîïúë-âàò ñ äðóãè òåêñòîâå ñ öåë ïîñòèãàíåíà ÿñåí ñîöèàëåí àíàëèç è îòñòðàíåíîèçïúëíåíèå è çðèòåëñêî âúçïðèåìàíå,îñèãóðÿâàùî èíòåíçèâíî ðàöèîíàëíîðàçáèðàíå. Åäèí îò íàé-ñèëíèòå ïðè-ìåðè çà àêòèâíàòà ðåæèñüîðñêà èí-òåðïðåòàöèÿ íà Ëèòúëóóä íà êëàñèöè-òå å ïîñòàíîâêàòà º íà �Âîëïî-íå� (1955).  íåÿ ìÿñòîòî íà äåéñòâèå-òî å ïðåíåñåíî â Èòàëèÿ îò äåñåòè-ëåòèåòî ñëåä âîéíàòà, à ñúáèòèÿòà èïåðñîíàæèòå ñà ðàçãúðíàòè êàòî èçîá-ðåòàòåëíà ñàòèðà íà êîðóïöèÿòà è�ñåìåéíèÿ æèâîò� íà ìàôèÿòà.  êî-ñòþìà è ïëàñòè÷åñêàòà ïàðòèòóðà íààêòüîðèòå ñà èçïîëçâàíè åëåìåíòè îòïëîùàäíèÿ ôàðñ è êîìåäèÿ äåë�àðòå,ïðåâðúùàùè îáðàçèòå â êàðèêàòóðè íàôîíà íà ìðà÷åí ñúâðåìåíåí ãðàä. Ñïåê-òàêúëúò âåäíàãà å ïîêàçàí â ïðîãðàìà-òà íà Òåàòúðà íà íàöèèòå â Ïàðèæ, êú-äåòî ïå÷åëè áóðíî îäîáðåíèå. Ïðåäèø-íàòà ãîäèíà ïóáëèêàòà è òåàòðàëèòå

òóê ñà âèäåëè ïðåäñòàâëåíèÿ íà �Áåð-ëèíåð àíñàìáúë� è ñåãà ñà ñèëíî âïå÷àò-ëåíè îò àíãëèéñêàòà òðóïà, ñàìîáèò-íî èçïîëçâàùà ñõîäíà òåàòðàëíà ñòðà-òåãèÿ. Âñúùíîñò äâåòå ãîñòóâàíèÿîêàçâàò ôîðìèðàùî âúçäåéñòâèå âúð-õó òåàòúðà íà Àðèàí Ìíóøêèí. Íà ôå-ñòèâàëà îáà÷å ñå ïðîÿâÿâà è îñíîâíà-òà ðàçëèêà ìåæäó òåàòúðà íà Áðåõò èòîçè íà Ëèòúëóóä, î÷åðòàëà ñå îñîáå-íî îò÷åòëèâî ñëåä ñúçäàâàíåòî íà �Òå-àòúð-óúðêøîï�. Äîêàòî èçãðàæäàíåòîíà ïðåäñòàâëåíèåòî êàòî ÷åòëèâ ñî-öèàëåí àíàëèç íà îáùåñòâåíèòå îòíî-øåíèÿ å êðàéíàòà öåë íà òåàòðàëíèÿïðîåêò íà àíãëèéñêàòà ðåæèñüîðêà, òîïðè Áðåõò òîé å ñàìî íåîáõîäèìèÿòïúò êúì ðàäèêàëíî ïîëèòè÷åñêî ïî-ñëàíèå.

Òåàòúðúò íà Ëèòúëóóä èìà áëèçêèñõîäñòâà (äîñòèãíàòè íåçàâèñèìîåäèí îò äðóã) ñ íàé-èíòåðåñíèÿ ôðåí-ñêè ðåæèñüîð îò ñúùèÿ ïåðèîä ÐîæåÏëàíøîí (ð. 1931) è ñúñ ñúçäàäåíèÿ îòíåãî ïðåç âòîðàòà ïîëîâèíà íà 50-òå�Òåàòúð äå ëà Ñèòå� â èíäóñòðèàëíî-òî ïðåäãðàäèå íà Ëèîí Âèëåðáàí, ïðåä-íàçíà÷åí çà ðàáîòíè÷åñêà ïóáëèêà, êîÿ-òî íÿìà òåàòðàëåí îïèò. È äâàìàòàðåæèñüîðè ñà ïèîíåðè â ðàçïðîñòðàíå-íèåòî íà èäåèòå íà Áðåõò â ñîáñòâå-íèòå èì ñòðàíè è â çàïàäíîåâðîïåé-ñêèÿ òåàòúð êàòî öÿëî.  ñúùîòî âðå-ìå, íà áàçàòà íà òîâà îïðåäåëÿùî âëè-ÿíèå, òå ðàçâèâàò îðèãèíàëíè ñîáñò-âåíè ïîñòàíîâú÷íè ìåòîäè è ñúçäàâàòïðîâîêàòèâíè íîâàòîðñêè ñïåêòàêëè,îêàçàëè âëèÿíèå âúðõó ðàçâèòèåòî íàòåàòúðà â Àíãëèÿ è Ôðàíöèÿ. Îñîáåíîïîêàçàòåëíè òóê ñà ïîñòàíîâêèòå èìïî ïèåñàòà íà Ìàðëîó �Åäóàðä II�, êîè-òî èìàò ìíîãî åñòåòè÷åñêè ïðèëèêèè áëèçêè âíóøåíèÿ. È â äâàòà ñïåêòà-13 J. Littlewood. Op. cit., p. 82.

ÈÑÒÎÐÈß

247

êúëà ðåæèñüîðèòå èçïîëçâàò ïðîæåê-öèè è åêðàíè, à ñöåíàòà å îôîðìåíàåäèíñòâåíî îò óâåëè÷åíè ñòàðè êàð-òè íà Àíãëèÿ. Ïðè Ïëàíøîí òå ñà îêà-÷åíè íà ÷èãè è âèñÿò âìåñòî êóëèñè, àïðè Ëèòúëóóä ñàìèÿò èãðàëåí ïîä å ïî-ñòëàí ñ îãðîìíà êàðòà, âúðõó êîÿòî íàôèíàëà Åäóàðä II ëåæè ìúðòúâ, èçïúíàòïî öåëèÿ º äèàãîíàë, â îò÷àÿíèå ïðå-ãúðíàë èçãóáåíàòà ñòðàíà è âëàñò.

Ïåðèîäúò íà ïðèçíàíèå è ôèíàíñîâóñïåõ íà Îñòðîâà îáà÷å çà Ëèòúëóóä çà-ïî÷âà åäâà êîãàòî òÿ ñå íàñî÷âà (ïðåçñúùàòà 1955 ã.) êúì îòêðèâàíå è ïî-ñòàâÿíå íà íîâà àíãëèéñêà äðàìàòóð-ãèÿ. Òî÷íî ñ òàçè ïîñîêà íà ñâîèòåïðîãðàìè �Ðîÿë Êîðò� è �Òåàòúð-óúðê-øîï� ñòàâàò íàé-çíà÷èìèòå òåàòðàë-íè êîìïàíèè âúâ Âåëèêîáðèòàíèÿ â ñðå-äàòà íà 50-òå. Äîêîëêîòî �Ðîÿë Êîðò�å îðèåíòèðàí êúì ðåïðåçåíòàòèâíèÿòèï òåàòúð, ïðåäíàçíà÷åí çà ñðåäíà-òà êëàñà, à òðóïàòà íà Ëèòúëóóä ­ êúìðàáîòíèöèòå è íèñêèòå ñîöèàëíè ñëî-âåâå, òî òå çàåäíî çàïî÷âàò äà ïîêðè-âàò ïî÷òè öÿëàòà çðèòåëñêà àóäèòî-ðèÿ â Ëîíäîí ïî òîâà âðåìå.

Ñëåä ïúòóâàíèÿòà íà òðóïàòà â Ïà-ðèæ ãîëÿìà ÷àñò îò ÷ëåíîâåòå º ÿ íà-ïóñêàò. Íàïóñêà ÿ è ïîñòîÿííèÿò º àâ-òîð Èâúí Ìàêêîë. Îòòóê íàòàòúê Ëè-òúëóóä å ïðèíóäåíà äà ñúáèðà àêòüîðèçà âñÿêî îò ïðåäñòàâëåíèÿòà ñè, êîå-òî å äîñòà çàòðóäíÿâàùî ïðè íåéíèÿêîëåêòèâåí ìåòîä íà ðàáîòà è â êðàé-íà ñìåòêà ÿ êàðà â êðàÿ íà 60-òå äà ñåîòêàæå îò ïðàâåíåòî íà ïðåäñòàâëå-íèÿ. Òàçè ñèòóàöèÿ îáà÷å èìà è ñâîèòåäîáðè ñòðàíè. Ñëåä ðàçäÿëàòà ñ Ìàê-êîë Ëèòúëóóä ñå çàåìà äà îòêðèå íîâ,ïîäõîäÿù çà íåéíèÿ òåàòúð, àâòîð. Òà-êà òÿ ñå ñâúðçâà ñ Áðåíäúí Áèúí, â åäèíîò ÷èéòî ðúêîïèñè îòêðèâà èíòåðå-

ñåí ïîòåíöèàë çà ðàáîòà. Ñúòðóäíè÷å-ñòâîòî º ñ òîçè äðàìàòóðã äåáþòàíòïîñòàâÿ íà÷àëîòî íà �ãîëåìèÿ ðåíå-ñàíñ�14 íà Ëèòúëóóä êàòî ðåæèñüîð è íà�Òåúòúð-óúðêøîï� âå÷å íå òîëêîâà êà-òî òðóïà, à êàòî èäåÿ çà òåàòúð.

Áðåíäúí Áèúí (1923­1964) å ðîäåí âÈðëàíäèÿ è îùå ñúâñåì ìëàä ïîïàäà âîðãàíèçàöèèòå íà ÈÐÀ, â ðåçóëòàò íàêîåòî ïðåêàðâà îêîëî äåñåò ãîäèíè âçàòâîðà. Îïèòúò è ïðåæèâÿâàíèÿòàòàì ñòàâàò îñíîâà íà äâåòå ìó ïèåñè�Îñúäåíèÿò íà ñìúðò� è �Çàëîæíè-êúò�. Áëàãîäàðåíèå íà ñïåöèôè÷íèÿ êî-ëåêòèâåí ìåòîä íà ïîñòàíîâú÷íà ðà-áîòà íà Ëèòúëóóä è òðóïàòà º, òå ïî-ëó÷àâàò îðèãèíàëåí è çàâúðøåí âèä èãî ïðåâðúùàò â çíàìåíèòîñò. �Îñúäå-íèÿò íà ñìúðò� å íàòóðàëèñòè÷åíòåêñò, ïðåäñòàâÿù ïîñëåäíèòå äâà-äåñåò è ÷åòèðè ÷àñà ïðåäè åêçåêóöèÿ-òà íà åäèí çàòâîðíèê. Îñíîâíàòàåíåðãèÿ íà ïèåñàòà å ñúñðåäîòî÷åíà âïðîòåñòà ñðåùó ñìúðòíîòî íàêàçà-íèå. Ëèòúëóóä è àêòüîðèòå äåòàéëíîïðîó÷âàò æèâîòà è âçàèìîîòíîøåíèÿ-òà â çàòâîðà è ïî âðåìå íà ðåïåòèöèè-òå çàïî÷âàò äà ãè èçñëåäâàò è ðàçêðè-âàò ÷ðåç äâèæåí÷åñêè èìïðîâèçàöèè èñïîíòàííè ðåïëèêè.  åäèí åòàï îòïîäãîòîâêàòà àâòîðúò å ïðèêàíåí äàçàïèøå ïîëó÷åíèÿ �ñþæåò� è äà ãî äî-ïúëíè ñúñ ñâîÿ òåêñò. Òîçè íà÷èí íà ðà-áîòà äîïàäà ìíîãî íà Áèúí è íà ïðåìè-åðàòà òîé çàÿâÿâà, ÷å çðèòåëèòå ñà âè-äåëè ïèåñà, �ïî-äîáðà îò îíàçè, êîÿòîå íàïèñàë�15.

Ñïåêòàêúëúò å ïúðâèÿò óñïåõ íà Ëè-òúëóóä ñðåä ëîíäîíñêèòå êðèòèöè. Êî-ãàòî å ïîêàçàí ïðåç åñåíòà íà 1956 ã.,

14 O. Brocket, R. Findlay. Op. cit., ð. 621.15 Öèò. ïî J. Littlewood. Op. cit., p. 91.

Êàìåëèÿ Íèêîëîâà. Òåàòúð-óúðêøîï: Áðåõò è àíãëèéñêèÿò òåàòúð

248

òîé ïðåäèçâèêâà ïîäîáåí âúçòîðæåíïðèåì îò òÿõ, êàêòî �Îáúðíè ñå ñ ãíÿâíàçàä� íà Äæîí Îçáúðí è �Ðîÿë Êîðò�ïðåç ìàé ñúùàòà ãîäèíà. Íî çà ðàçëèêàîò ïèåñàòà íà Îçáúðí, èìà è íåçàáà-âåí çðèòåëñêè óñïåõ, äúëæàù ñå íå òîë-êîâà íà íîâîòî �ãíåâíî� ñúäúðæàíèå íàòåêñòà, êîëêîòî íà âèòàëíèÿ, íåî÷àê-âàí è çàáàâåí íà÷èí, ïî êîéòî å ïðåä-ñòàâåí. Ïîñòàíîâêàòà íà �Çàëîæíè-êúò� îòíîâî å ñúçäàäåíà ÷ðåç èìïðî-âèçàöèè íà òðóïàòà âúðõó êðàòúê ñöå-íàðèé è å îùå ïî-áëèçî äî óòâúðäåíèÿñòèë íà �Òåàòúð-óúðêøîï�. Òîâà å ÿð-êî ïîëèòè÷åñêî øîó ñ êëîóíàäà, êîìåí-òàðè íà àêòüîðèòå è ïåñíè, êîåòî èìàîùå ïî-ãîëÿì çðèòåëñêè è êàñîâ óñïåõ.Ñïåêòàêúëúò å ïîêàíåí íà Òåàòúðà íàíàöèèòå â Ïàðèæ è ñëåä òîâà å ïðåíå-ñåí íà Óåñò Åíä.

Âòîðîòî ãîëÿìî îòêðèòèå â îá-ëàñòòà íà íîâàòà äðàìà íà Ëèòúëóóä åØèéëà Äèëåéíè (1939). Òÿ îñòàâà âèñòîðèÿòà íà áðèòàíñêèÿ òåàòúð

ãëàâíî ñúñ ñâîÿ ïúðâèòåêñò �Âêóñ íàìåä� (1958), íàïèñàíêàòî îòðèöàòåëíà ðå-àêöèÿ íà óëåãíàëàòàæèòåéñêà ôèëîñîôèÿ èñòðîéíà ïîäðåäåíîñòíà êúñíèòå ïèåñè íàÒåðúíñ Ðàòèãúí. Ãëàâ-íàòà ãåðîèíÿ íà ïèåñà-òà å òèéíåéäæúðêà êà-òî ñâîÿòà àâòîðêà,êîÿòî, èçîñòàâåíà îòñêèòàùàòà ñè ìàéêà,çàáðåìåíÿâà îò ÷åðeíìîðÿê è íàìèðà óòåõà âãðèæèòå è ïîäêðåïàòàíà ñâîé ïðèÿòåë õîìî-ñåêñóàëèñò. Ìàéêàòà

ñå ïîÿâÿâà, çà äà ãè ïðèíóäè äà ñå ðàç-äåëÿò, è äà îáðå÷å äúùåðÿ ñè îòíîâîíà ñàìîòà è ëèïñà íà ëþáîâ. È ñåãà Ëè-òúëóóä ðàáîòè ñúâìåñòíî ñ àâòîðà èàêòüîðèòå âúðõó òåêñòà, âñëåäñòâèåíà êîåòî òîé ïðåòúðïÿâà çíà÷èòåëíèïðîìåíè. Íîâîòî òóê å, ÷å ðåæèñüîð-êàòà îñòàâÿ â ïðåäñòàâëåíèåòî íÿêîë-êî âàðèàíòà íà åäíà è ñúùà ñöåíà èëèïðèáàâÿ êàòî êîìåíòàðè êúì äåéñò-âèåòî ðàáîòíèòå ïðåäëîæåíèÿ è äåáà-òèòå ìåæäó äðàìàòóðãà è òðóïàòà.

Ïîñëåäíèÿò ãîëÿì ñïåêòàêúë íà Ëè-òúëóóä, êîéòî èìà è íàé-ãîëÿì îòçâóêñðåä êðèòèêàòà è îñîáåíî ñðåä ïóáëè-êàòà, å ïðåâúðíàëîòî ñå ïî-êúñíî â åì-áëåìà íà ðåæèñüîðñêàòà º ðàáîòà ïî-ëèòè÷åñêî øîó �Î! Êàêâà ïðåêðàñíàâîéíà� (1963).  íåãî Ëèòúëóóä, ñëåä êà-òî óñòàíîâÿâà è ðàçâèâà ïðàêòèêàòàíà ñúçäàâàíå íà íîâ äðàìàòóðãè÷åíòåêñò ÷ðåç ñúâìåñòíà ðàáîòà íà àâ-òîð è òðóïà, ñå çàåìà ñ îïèòà äà áúäåèçãðàäåíî äðàìàòóðãè÷íî ïðîèçâåäå-

�Âêóñ íà ìåä� ­ Øèéëà Äèëåéíè, 1958

ÈÑÒÎÐÈß

249

íèå ñàìî îò êîëåêòèâíàòà èìïðîâèçà-öèÿ íà àêòüîðèòå ïîä êîíòðîëà íà ðå-æèñüîðà. Çà îñíîâà íà òîçè åêñïåðè-ìåíò òÿ èçïîëçâà ðàäèîêîìïîçèöèÿòàíà ×àðëñ ×èëòúí îò ïåñíè, øèðîêîïî-ïóëÿðíè â Àíãëèÿ â ïåðèîäà íà Ïúðâàòàñâåòîâíà âîéíà. Íàìåðåíèåòî º å îêî-ëî òÿõ ïîñòåïåííî äà î÷åðòàå ñîöèî-ïîëèòè÷åñêèÿ êîíòåêñò íà ñúáèòèå-òî. Ïîäðîáíîòî è ïðîäúëæèòåëíî ïðî-ó÷âàíå íà äîêóìåíòàëíè è èñòîðè÷åñêèìàòåðèàëè îò âñè÷êè ÷ëåíîâå íà åêèïàãè âîäè äî çàêëþ÷åíèåòî, ÷å òîâà å áè-ëà îòêðîâåííà âîéíà çà ïàçàðè è, ñëå-äîâàòåëíî, õëàäíî ïðàãìàòè÷íà è æå-ñòîêà, ëèøåíà îò ðîìàíòèêàòà íàïàòðèîòè÷íèòå ÷óâñòâà è ãåðîè÷íî-òî ïîâåäåíèå. Ïîñòèãíàòîòî çàêëþ-÷åíèå Ëèòúëóóä è òðóïàòà ñå ñòðåìÿòäà ïîêàæàò íå äèðåêòíî è äèäàêòè÷-íî, à ÷ðåç ïðîòèâîïîñòàâÿíåòî íà êàð-íàâàëíî íåëåïèÿ åíòóñèàçúì íà ïàòðè-îòè÷íàòà ðåòîðèêà â òèëà (çàïå÷àòà-íà â ñàíòèìåíòàëíî-åëåãè÷íèòå ïåñíèè ïðèçèâè îò ïëàêàòèòå) íà äîêóìåí-òàëíè ñíèìêè íà âîéíèöè â îêîïèòå,ñòàòèñòè÷åñêè äàííè çà çàãèíàëèòå èêàäðè íà ñðàæåíèÿ, ïðîæåêòèðàíè íà

ïîñòàâåíè íà ñöåíàòà åêðàíè. Ïåñíè-òå ñå èçïúëíÿâàò îò àêòüîðè, îáëå÷å-íè êàòî êëîóíè, à öÿëàòà äâèæåí÷åñêàïàðòèòóðà íà ïðåäñòàâëåíèåòî å ñâî-åîáðàçíà âúçñòàíîâêà íà ïëàñòèêàòàíà ìíîãî ïîïóëÿðíàòà ïî âðåìå íà âîé-íàòà â Þæíà Àíãëèÿ êëîóíñêà òðóïà íàÌåðè Ðóñòúðñ.

 êðàéíà ñìåòêà, ïðåç 60-òå ñ �Î!Êàêâà ïðåêðàñíà âîéíà�, âîäåíà îò àê-òóàëíèÿ òîãàâà ñòðåìåæ äà ðàçøèðèâúçìîæíîñòèòå çà ñúçäàâàíå íà äðàìà,Äæîàí Ëèòúëóóä çàñòàâà â íà÷àëîòî íàåäíà îò íàé-ñèëíèòå òåíäåíöèè â òå-àòúðà äíåñ ­ ïðåîäîëÿâàíåòî íà äðà-ìàòà.

�Î! Êàêâà ïðåêðàñíà âîéíà!� ­Äæîàí Ëèòúëóóä, 1963

Êàìåëèÿ Íèêîëîâà. Òåàòúð-óúðêøîï: Áðåõò è àíãëèéñêèÿò òåàòúð