Gustav Holst(1874-1934)
GustavusTheodorevonHolstwerdgeborenop21September1874
inCheltenham,deoudstevantweekinderenvanAdolphenClara von Holst. De
familie van zijn vader Adolph was van Zweedse origine. En van zijn
voorvaders diende als hofcomponist in Rusland totdat hij
uitdegratievieleninballingschapgingnaarDuitsland.Kortdaarna
emigreerdedefamilienaarEngeland.In1919lietGustavHolst
officieelhet'von'achterwegevanwegeanti-duitssentimentnade
EersteWereldoorlog. Holstkwamuiteenfamilievan muzikantenen
andersoortige artiesten. Hij was van kinds af aan nogal timide en
had eenzwakkegezondheid.Vanwegeeenzenuw-aandoeningwerdhij geplaagd
door pijn in zijn rechter arm. Hij werd onderwezen in piano
envioolenconcentreerdezichlateroptrombonewatminder
belastendwasvoorzijnarmengoedtegenzijnastmaopdathetde
longensterkerzoumaken.Naaanvankelijkgeenstudiebeurstekunnenbemachtigenvoor
compositie betaalde de vader van Holst voor zijn lessen op de Royal
College of Music in Londen. Later
wonhijtotzijnverrassingtocheenbeursomzijnstudietebekostigen.Hijkreegcompositielesvan
CharlesVilliersStanfordenCharlesHubertParry.Indeherfstvan1895werdenHolstenRalph
Vaughan Williams medestudenten op het RCM wat het begin was van een
levenslange vriendschap.
Holst'stweedestudieaanhetRCMwastromboneenterwijlhijnoglessenvolgdeverdiendehij
freelancewatbij.Zospeeldehijin1897methetQueen'sHallOrchestranogonderleidingvan
Richard
Strauss.In1905werdHolstbenoemdtotdirecteurvandemuziekafdelingopStPaul'sGirls'Schoolin
Hammersmith, West-Londen. Later, in 1907 werd Holst ook directeur
vanmuziek op Morley College
forWorkingMenandWomen.Voorheengafmendaarnietzoveelommuziek.Zijnhogeeisenen
precisiedrevenveelstudentenaanvankelijkweg,maargelukkigmelddeneenaantalnieuween
enthousiastestudentenzichaanzodatdelessentoteensucceswerden.Holstwaseenbegaafd
leraar bij meedere instellingen maar St Paul's Girls' School en
Morley College1 waren de belangrijkste
vanzijnleerpostenenhijbehielddezetotheteindevanzijnleven.BekendeleerlingenvanHolst
waren Michael Tippett en Elliott Carter. Holst leidde een
uitzonderlijk leven. Hij leerde zichzelf Sanskriet, bracht zijn
vakantie in Algerije door
ineenstraatmetbordelen,enfietsterondindeSaharawoestijn.Hijwastevenseenfervent
wandelaar,ookwel'rambler'genoemd.DemuzikaleloopbaanvanHolstverliepnietaltijdeven
soepel. De premire van The Cloud Messenger uit 1912 was geen succes
bijvoorbeeld. De mislukking van de uitvoering die hij dirigeerde
maakte hem depressief. Daaropvolgend ging hij er even tussenuit
naar Spanje in gezelschap van de componistenBalfour Gardiner,
Arnold Bax en diens broer Clifford,
eenschrijver.TijdenshunverblijfdaarstimuleerdeCliffordBaxeengroeiendeinteressevanHolst
voorastrologieennoglangnahetsuccesvanzijnmeestgeliefdewerkThePlanets,maakteHolst
horoscopen voor zijn vrienden. "My pet vice!" (Mijn geliefde
zonde), zoals hij het zelf noemde. 1
http://www.morleycollege.ac.uk/news_and_events/latest_news/261_morley_and_holst_at_the_bbc
Kort na zijn terugkeer werd in 1913 een nieuwe vleugel aan de
meisjesschool gebouwd bestemd voor een muziekstudio. Om de nieuwe
muziekafdeling in te wijden componeerde Holst de St Paul's Suite
voor zijn leerlingen om uit te voeren. Hij schreef vele stukken ten
bate van zijn leerlingen maar de St
Paul'sSuiteendeBrookGreenSuitezijnhetbekendst.Begin20steeeuwkreegmensteedsmeer
interesseinoudeEngelsevolksliedjesenmadrigalen.MetnameHolstenzijnvriendVaughan
Williamsdeeldeneenbewonderingvoordeeenvoudenspaarzaamheidvandezemelodien.Het
toepassen hiervan is n van de herkenbare eigenschappen van hun
muziek, zoals te horen is in het bekende stuk The Lark Ascending
bijvoorbeeld. De herwaardering voor volksmuziek sluit ook aan bij
deneoclassicistischestromingdieronddezetijdinzwangkwam.Modernecomponistengrepen
terug naar oude muziek maar wel in een modern jasje gestoken, zoals
Prokofiev's Klassieke Symfonie, Stravinsky's Pulcinella Suite, en
als voorloper Grieg's Holberg Suite 'in oude stijl' uit 1885. links
Ralph Vaughan Williams (1872-1958) met Holst en aanhang, rechts
zien we Holst met Edward Elgar (1857-1934). Brook Green Suite1933
DeStPaulenBrookGreensuitesbehoren
dustothetneoclassicisme.Eensuiteiseen
veelgebruiktevormuitdeBarokwaar
verschillendeoudedansenelkaaropvolgen
naeenvoorafgaandeprelude.Hetwasdan
ookgebruikelijkdathieropgedanstwerd bijvoorbeeld zoals aan het hof
van Louis XIV. Hetwoord'suite'isafgeleidvanhetFranse 'suivre' wat
'volgen' betekent.DeBrookGreenSuitevoorstrijkerswerd
geschrevenin1933tijdenshetverblijfvan
HolstinhetBrookGreenMedicalCentreen was n van zijn laatste werken.
Hoe lang hij daar moest blijven is mij onbekend maar in ieder geval
heeft Holst de tijd liggend op zijn ziekenhuisbed nuttig kunnen
besteden. De suite is geschreven voor zijn leerlingen, het junior
orkest van St Paul's Girls' School. Hij maakte ook een versie met
houtblazers
erbijzodatmeermensenmeekondenspelen.Dezespelengeenextranotenmaarverdubbelen
bestaande melodielijnen in de strijkers. 22 Brook Green,
Hammersmith, London2 is het adres van de school die nog steeds
uitkijkt op het groene parkje. Holst wilde een stuk schrijven in
een eigentijdse
volwassenstijldateenvoudiggenoegwasvoorzijnleerlingenomuittevoeren.Hijmeendedatze
beterverdiendendangearrangeerdeorkestratiesvanbestaandepianowerkenof'verwaterde'
stukkenmet(hersen)doodsimpeleharmoniengerichtopjongerespelers.Hetstukwasvernoemd
naar de wijk 'Brook Green'3, vanwege de nabijheid van de school dan
wel het ziekenhuis. Het kan ook
zijnvernoemdnaarBrookGreenomdatdatdetrouwlocatiewasvanhethuwelijkmetzijnvrouw,
Isobel, in 1901. Op het plattegrondje is te zien dat ziekenhuis,
school, en kerk dicht bij elkaar liggen rond het groene parkje.
Misschien is het wel een beetje van alles wat, gezien enkele
aanwijzingen in de Prelude... 1 Prelude
DePreludezitvolmetdalendetoonladdersmetnamevanCmajeur,decellibestrijkeneersttwee
hele octaven. De keuze voor deze wel zeer bekende loopjes voor
beginnelingen ligt natuurlijk voor de hand. Saaie oefeningen die
onmisbaar zijn voor de techniek worden zo op speelse wijze in de
praktijk
gebracht.Hetknappeisdatinallematenopeenuitzonderingnaallerleidalendeloopjeszitten
zonder dat dit eentonig wordt. Halverwege dit deel lijkt het thema
twee tellen te vroeg in te zetten
meteeninteressanteaccentverschuivingtotgevolg.De'oefentoonladders'kunnentegelijkertijd
genspireerdzijnopdekerkklokkenhttp://www.youtube.com/watch?v=FVBh54CLbGI(waaromook
niet meteen de 'wedding bells' van zijn bruiloft) die in Engeland
op traditionele wijze geluid worden in een dalende toonladder. 2
http://goo.gl/maps/VYHCB 3 http://en.wikipedia.org/wiki/Brook_Green
MetdankaanAnnekedeLangevoordeassociatiemetdebellenenhetyoutubefilmpje.Ditis
precies het soort 'over en weer interpreteren' waarvan ik hoop dat
meer leden hier na verloop van
tijdvanzelfaanmeezullendoen!Omdathetleukisomtewetennvervolgensomdathetde
belevenis van de muziek, met name tijdens het spelen uiteraard, kan
intensiveren.
Omeveneenvoorbeeldjetegeven:menzoutijdenshetspelenzichkunneninleveninde
componistHolstzelfendevrolijkestemmingvan
'oefentoonladders-kerkklokken'belevenalshet
opgewektegevoelvlakvoorzijntrouwerijofdeallereersteuitvoeringvanditstukjedoorzijn
leerlingen.Vaakkomtdejuistemuzikaleinterpretatieenmaniervanspelendanvanzelfisde
ervaring.
Naasthetdelenvanesthetischeemotiesovermooienoten(abstract)isdeemotionelebetekenis
achterdezenoten(concreet)netzobelangrijk,misschienzelfswelbelangrijker.Wellichthelpik
middelsdezepdf-jesnueenhandjemaareigenfantasieenherinneringenzijnnatuurlijkveel
betekenisvoller! Alle zogenaamde 'buiten-muzikale' gedachtes die
het muzikale verhaal versterken
enbenadrukkenzijnmooimeegenomen.Vandaardatikdusdemoeiteneemomhieraandacht
aan te besteden middels dit soort pdf-jes. 2 Air
Met'air'of'aria'doeldemenvanoudsheropdelucht/ademwaarmeeeengezongenliedzich
bedient.Laterpastemendezetermookop
instrumentalemuziektoe.Opeenairkon langzaam en plechtig gedanst
worden. De instrumentale air heeft altijd zijn zangerige karakter
behouden. Deze Air
vanHolstklinktalsofhetisgebaseerdopeenbestaandEngelsevolksliedje,maardatiszeer
waarschijnlijkniethetgeval.Holstwastijdenszijnlevenzobekendgeraaktmetvolksliederen,dat
veel van zijn melodische creaties daarmee zeer vergelijkbaar waren.
Bij het koorstuk This Have I Done
ForMyTrueLovedachtenmensenuithetpubliekdatheteenfolksongarrangementwasterwijlin
werkelijkheid de melodie van Holst zelf kwam. In de Air komt een
romantisch beeld naar voren van twee
geliefdes,bruidenbruidegomwellicht.Methetwisselen
tusseneensmartelijkAndanteinmineurenlieflijkPoco
AnimatoinmajeurkrijgtditdeeleenA-B-A'-B'vorm.Het
andantethemabehandeltHolstkortinminofmeer fugatische vorm met
slechts een inzet van de 1e violen en daarnadealten.Heteind
isietwatsomberenvertwijfeld
meteentikkeltje'Sehnsucht'.Deeerstepaarmatenvan
hetanimatothemakomenquamelodischecontour
overeenmethetandante,eenstijgendekwintgevolgddoordalendesecundes.Vanzelfsprekend
heeft het animato een iets opgwekter karakter dan het andante,
alsof hier een verloofde uitkijkt naar haar bruiloft, of anders een
verliefde dameop weg naar een afspraakje met haar ware Jacob in het
park (Brook Green bijvoorbeeld)4. Dan steekt er ('in the air') een
wervelend briesjeop van stijgende
majeurtoonladdersintegenstellingtotdedalendereeksenuitdePrelude.Meteenhaast
ongemerktemodulatievandetoonladdersnaarmineurbeginteengevarieerdeversievanhet
andante.Debeweeglijkheiduithetanimatolijktenigszinsovergevlogentezijnnaarde1eviolenin
4De foto toont het echtpaar Holst tijdens een tripje naar Berlijn.
Zo te zien genoten ze wel van een parkje.
hetandante.Echter,diebeweginglijktnumeeropherfstblaadjesdienaarbenedendwarrelen.De
windisgaanliggenensterftuiteindelijkwegindecellizodathetthemabroosvoortgezetwordt,
wederomeindigendindeeenzamecelli.Zijgevenhetstokjenaadloosoveraandealtenmet
opnieuw het animato thema. Het wervelwindje van toonladders eindigt
deze keer echter indezelfde sombere bui als aan het eind van het
eerste andante. Als laatste volgt nog een ijzig slotakkoordje. De
dynamiek in het ensemble Bij de Air valt op dat sommige passages
gemarkeerd zijn met 'Soli'.Bij de kleine lettertjes onderaan valt
te lezen: "Soli indicates that the part thus marked has the tune,
and is to be given prominence". Met andere woorden komt dit neer op
iets harder spelen ofanderszins 'de boventoon voeren' voor de
desbetreffende sectie die de melodie speelt. Waarom nam Holst niet
de moeite om de dynamiek per stem aan tepassen? Dat hadook gekund
maar dat dient precies hetzelfde doel. Het is dus veel
efficinterenbovendienduidelijkeromeensimpeleopmerkingtoetevoegenmetdeprecieze
bedoelingen.Indeparituuristeziendatdevoetnootnietvoorkomtbijde1eviolenomdatdeze
sowiesoaldegewoontehebbenomletterlijkdeboventoontevoeren.Zijspelenimmersinhet
hoogsteregisterbijdestrijkers.Zodrastemmenopgaanindemixvanklankeninhetmidden-en
laagregisterishetnodigdittecompenseren.Hierbijzijndesolinatuurlijkafhankelijkvande
dynamiekdiedoordebegeleidinggecreerdwordtopdeachtergrond.Ditdeelisduseen
voortreffelijke oefening in spelen op gehoor. De bouw van de
melodie
Hetandantethema(bovenstebalkinhetplaatje)bevatritmesenmotievendieookinhet
hoofdthemavanHarryPotter(onderstebalk)gebruiktzijn.Diegelijkenisisookbijallerleiandere
(volks)melodientevinden maardezevieltoevalligbij
mijop.Demeesttreffende overeenkomstenhebben
dezelfdekleuren.Erzijner nogmeeraantewijzen maar interessanter is
dat je beidemelodieninzijn geheelkansamenvoegen toteenredelijkgoed
klinkendepolyfonie.Delinkverwijstnaarhet geluidsbestandje hiervan
in
dedropbox.https://www.dropbox.com/s/5j15wy7z2218ljs/holst%20%26%20harry%20potter.mp3
Bij een paar noten wringt de schoen een beetje maar de indeling van
de melodie is precies hetzelfde.
Hetthemavanbeidemuziekstukkenbeslaateenhelevolzin,dezebestaatweeruiteenvoorzinen
nazin, die zijn op hun beurt weer opgebouwd uit vraag en antwoord
zoals in het plaatje aangegeven. Het thema bestaat uit blokken van
steeds 4 maten en is dus symmetrisch. Merk op dat deze blokken
nietpreciesopdemaatstrepenvallenmaarsteedsverschovenvanwegeeenopmaat.Gekgenoeg
beginnen de themas weliswaar op de eerste tel maar met een
zogenaamde 'verzwegen opmaat'.
Deandanteenanimatodelenwordennamelijkgedomineerddooreenwiegend
ritme| | | etc.datopdeachtergrondaltijdimplicietaanwezigis.Een
onbeklemtoondeopmaatwordtgevolgdwordtdooreenbeklemtoondeeerstetel.
Arsis/thesisbetekentzoietsalsheffing/dalingvergelijkbaarmetdirigeren.De
beklemtoningwordtgeaccentueerddoordebegeleidendepizzicatiaanhetbegin
van het andante, bij het eerste animato zien we dit wiegend patroon
zelfs in zijn geheel terug in de pizzicati. In het animato thema
zien we ook tenuto streepjes steeds op de derde tel om dit patroon
te benadrukken. Aangezien de eerste tel van natureeen accent heeft
komt met een benadrukte derde tel vanzelf het wiegend ritme naar
boven. Zeer veel (volkse) melodien hebben een structuur opgebouwd
uit zinnen maar aan de Air is nog een
extrabijzonderheidjetoegevoegddoorHolst.Deandante-melodiestaatnamelijkincontrapunt
waarbijhetthemainzijneigenstaartbijtalshetware.Bijcontrapuntzijnvoor-ennazinte
vergelijkenmetsubjectencontrasubject,inhetandantethemaisditookhetgeval.Zodrabijeen
fugabijvoorbeeldhetsubjectvanhetthemageklonkenheeft(inditgevalbeginnende1eviolen)
gaathetoverinhetcontrasubjectwaartegeneennieuweinzetvanhetthemaineenanderestem
begint (de alten). Holst past geen strikt fugatische vorm toe want
bij uitzondering zetten de 2e violen
tegelijkarcoinmetdealtenenzespelendaarbijinophetcontrasubjectvande1eviolen.Het
'informele'contrapuntduurtmaarkortwantbijdealtenblijfthetcontrasubjectachterwegeterwijl
de 2e violen een afsluitende frase spelen. Die afsluiting gebruikt
materiaal uit het contrasubject maar meer uitgesmeerd met minder
activiteit, het lijkt enigszins vertragend te werken.3 Dance
DeDanceschijntgebaseerdtezijnopeen
melodieuiteenpoppenspeldatHolsthoordetoenhijin Sicili was. Een
vrolijk dansthema (1) start unisono in 1e violen, 2e violen, en
alten.Even later volgt een dalend neventhema (2) waarmee het
dansthema steeds wordt afgewisseld. Bij cijferIII komt een
ietsrustigerthema(3)indealtenmeteenopvallendlangereopmaatditkeer.BijIVkomteen
spannendemodulatienaarEsmajeurmeteenstijgendthema(4)inde2eviolen.Hiernahorenwe
flarden van allerlei thematisch materiaal terug. Hetritenuto
gevolgd door a tempo bij cijferV is een
duidelijkemarkeringvaneennieuwgedeelte(reprise)waaralle4dethema'sweerevenderevue
passeren in iets andere vorm en volgorde. Na een aarzelende fermate
luidt het Animato de coda in. Articulatie In dit deel komt vooral
veel streektechniek en articulatie aan bod. In het boek Algemene
Muziekleer van Theo Willemze wordt articulatie als volgt
gedefinieerd: "Articulatie (van het Latijnse articulare = het in
leden verdelen, in lettergrepen verdelen) [...] is de kunst van het
op de juiste wijze scheiden en verbinden van de tonen. Wanneer in
de muziek niet
vanarticulatiegebruikgemaaktwordt,ontaardtdeschoonstemuzikalegedachteineen
ongenuanceerde, brijerige klankenstroom." Natuurlijk is er al veel
over articulatie bij ieder bekend maar voor de volledigheid toch
even een korte
samenvatting.Zoalstezienisindefiguurtjeskanmenarticulerendoormiddelvandetijdsduuren
geluidssterkte van een noot.
Determinologievarieertvoordesymbolen[>]en[^],denamenaccentenmarcatozijnhetmeest
gangbaar hiervoor. Het tenuto-streepje is flexibel inzetbaar en
wordt soms gebruikt om aan te geven
dateennootvoorzijnvolledigelengtegebruiktmoetwordeneninanderegevallenvoormeer
nadruk.Waarhetomgaatisdatdenooteenzekerematevanaandachtkrijgtenhierdoorwordt
beklemtoond.Heteenenanderwordtduidelijkwanneerverschillendearticulatiesgecombineerd
worden. Op de volgende pagina is meer uitleg hierover.
Streektechniek, streekvoering, en frasering
Detechniekvanhetinstrumentzelfvoegtookeenheelarsenaalaansubtielerearticulatietoe.
Streektechniekisnauwverbondenmetstreekvoeringendaarmeedefrasering(bogen).Ikzalover
techniek nu niet helemaal in detail treden maar laat het even bij
twee algemene opmerkingen:
1.Streekvoeringbetreftnietalleenop-enafstrekenmaarookstokplaatsingenverdeling(a/d
slof, a/d punt, hele boog, halve boog, etc.). Wordt vaak over het
hoofd gezien. 2.Sommige streektechniek/streekvoering vereisen een
bepaald minimum of maximum tempo. N.B. Merk op dat het
tenuto-streepje soms boven en soms onder het andere
articulatiesymbool staat al naar gelang zijn hoofdzakelijke
functie. 4 Gavotte? Onverwachte finales
OorspronkelijkbevattedesuitenogeenGavottemaarditdeelwerdherroepennadeeerste
uitvoering van de suite in maart 1934 bij een informeel school
concert door het SPGS junior orkest.
DitwashetlaatsteconcertdatHolstbijwoonde,tweemaandenlaterstierfhijop25mei1934,59
jaar oud. In de periode dat hij verpleegd werd in Brook Green
Medical Centre eind 1933 kreeg hij de keuze tussen twee opties. Hij
kon een kleine operatie ondergaan met enige beperking tot gevolg of
een grote operatie waarna hij de vrijheid had om weer te kunnen
doen wat hij maar wilde. Holst
koosvoordatlaatsteendeoperatiewasgeplandindelentevan1934.Deoperatieaanzijnmaag
wassuccesvolmaarzijnhartkonhetnietaan.Tweedagenlaterstierfhij,3maandennaElgar,en
Deliuszouop10junivandatzelfdejaarkomenteoverlijden.AangeziendeBrookGreenSuite
beschouwdkanwordenalsnvanHolst'slaatste'zwanenzangen'enomdathetgeschrevenis
precies op de plek waar hij uiteindelijk komt te overlijden krijgt
dit werk een bijzondere betekenis. The Planets1916 Tot slot nog
even dit. Holst stond, tot eigen ongenoegen t.o.v. zijn andere
werken, het meest bekend omzijnorkestsuiteThe Planets.
Hetbestaatuit7deleneniederdeelbeschrijfteenplaneet inons
zonnestelselbehalvedeaarde.Inspiratiekwamnietzozeervansterrekundigewetenswaardigheden
alswelvandeastrologischemystiekaangewakkerddoorCliffordBaxzoalseerderbeschreven.De
delenhaddendaaromooknamenalsMars-TheBringerofWarenUranus-TheMagician.Holst
voltooidehetwerkin1916maarin1930werdPlutoontdektals9deplaneet(incl.Aarde)ophet
randjevanonszonnestelsel.HolstzelfvondThePlanetsnietzijnbestewerkenhaddoorde
overmatigepopulariteitervangeenbehoeftemeeromeenextradeeltoetevoegen.In2006werd
PlutovanwegenieuweontdekkingenherclassificeerddoordeAstronomischeUnietotdecategorie
dwergplaneten zodat 90 jaar na dato de delen van de suite toch weer
'klopten'. Ondertussen had de
BritsecomponistColinMatthewsalsaanvullingPluto-TheRenewergecomponeerdin2000,op
verzoek van dirigent Kent Nagano en het Hall Orchestra uit
Manchester. Het stuk werd opgedragen
aanGustav'sdochterImogenHolst,tevensdirigenteencomponiste,metwieMatthews
samenwerktetotaanhaardoodin1984.OndanksGustavHolstzijnbeklagblijftThePlanetsnog
steeds een absolute aanrader vooral met het oog op het thema
'filmmuziek' wat voor FOH op 23 juni
2013geplandstaat.ThePlanetsisnogaltijdeenbronvaninspiratievoordegeneratiefilm-componisten
na Holst. Voor degene die The Planets al kent en/of open staat voor
wat nieuws is het Pluto-deel misschien wel interessant:
http://www.youtube.com/watch?v=vX4Zs2kjVys Lucas Hagemans 2013