HOI NGH! NGHIEN CljfU KHOA HOC - tailieudientu.lrc.tnu.edu.vntailieudientu.lrc.tnu.edu.vn/Upload/Collection/brief/Brief_61680...sáng tao tri thúc vá cung cäp dich vu dé phung

Illllllllllllllllllllllllllllllllllll ............ —T K .0000005569 TRUONG OAI H O C KHOA H O C

KY YEUHOI NGH! NGHIEN CljfU KHOA HOC

NAM HOC 2013 - 2014■

SACH TANG

NHA XUAT BAN OAI HOC THAI NGUYEN

0 2 - 1 1MÂ S Ó :-----------------

D H T N - 2 0 1 4

Bien mue trên xuát bàn phâm cüa T rung tâm Hoc lieu - D ai hoc T hài NguyênKÿ yéu Hpi nghi nghiên cùu khoa lioc nâm lipc 2013 - 2014 / Lircmg Thi

Hanh..|và nliirng nguài khác]. - Thài Nguyên: Dai hoc Thài Nguyên , 2014. - 280 tr. ;24 cm.

ISBN: 978-604-915-106-41. Dân tQC hpc. 2. Dàng công sàn Viçt Nam. 3. Ljch su Viçt Nam. 4. Ljch su tlié giói.

I. Lircmg Thi Hynh. II. Nguyên Vân Dire - Pham Tùng Dircmg. III. Nguyên Dai Dong.959 .7-de 14

2

MUC LUC

L Ò I N Ó I D À U ................................................................................................................................5

D À N T O C H O C

S ii DUNG LYTHUYÉT NHÀN HOC TÓN G IÀ O V À KHÓ NG G IAN V À N HÓ ATRONG NGHIÉN CÙU TANG M A CÙA NGUÓI TÀY BAC K A N .......................................... 7

Lurrng Thi Hanh

TIÉNG N H AC , TIÉNG LÒ N G TRONG THEN KH ÀM HÀI C Ù A N G U Ó I TÀY BÀC KAN ................................................................. 19

Linrng Thi Hanh

V ÀI NÉT KHÀI Q U ÀT VE C H Q C H À (PHO YÈN - THÀI NGUYÉN) ............................ 32

Nguyèn Thi Huè

M Ò I TRUÓNG TU NHIÈN V À V À N H Ó A TOC N G U Ó I V Ù N G TÀY B À C .................43

Mai Thi Hong VTnh

L I C H S l f D A N G C Ó N G S A N V I É T N A M

D À N G BÒ HUYÉN YÈN H U N G (Q U À N G NINH) LÀNH O A O PHÀT TR lÍN KINH TÉ N Ó N G NGHIÉP THEO H U Ó N G C Ò N G NGHIÉP H Ó A, HIÉN D A I H Ó A (2001-2010)..................................................................................................................................................................54

Ngiiyén l an Dúv - Pham Tiing Duxmg

NGUYÉN TÁC TH Ó N G NHÁT GIÜA LY LUÁN V Á THUC TIEN TRONG TU TU Ó N G H Ó C H Í M INH O UO C THÉ HIÉN Q U A C U Ó C C Á C H M A N G

GIÁI PHÓ NG D ÁN T O C Ó VIÉT N AM (1930 -1945)............................................................. 6 7

Ngó Ngoc Linh - Ly Thi Thu Huyen

O Á N Í5 RÓ VA TAN TH|NH (D |N H H Ó A - THÁI N G U YÉN)LANH O A O QUÁ TRÍNH CHUYÉN D|CH C O CÁU KINH TÉ - XA HÓI (2000-2010)......... 85

Trán Thi Trang - Dó Quynh Hoa

CHUYÉN BIÉN KINH TÉ - XÁ HÓI C Ü A HUYÉN D Ó N G HY - THÁI NGUYÉN D UÓ I SU TÁC D Ó N G C Ü A QUÁ TRINH C Ó N G NGHIÉP HÓ A. HIÉN O A I H Ó A

N Ó N G NGHIÉP (200 0 -20 10 ) .............................................................................................. 101

Ngtiyén Minh Tuán - Hoáng Van Huy

Q U Á N LY. SÚ D U N G TÁI NGUYÉN OÁT TRONG Q U Á TRÍNH D A Y M A N H C Ó N G NGHIÉP H Ó A . HIÉN O AI H Ó A N Ó N G NGHIÉP. N Ó N G THÓN . . . . . . 116

Nguyén Minh Tuán - Nguyén Thi Lien

Ky yèn Hói nghi nghièn cthi khoa hoc Bó món Lich su3

G IÀ O D UC TRUNG H O C C O SÒ DUÒI SU LÀNH D A O C Ù A O À N G BÒ TH| X À S Ó N G C Ò N G TÌNH THÀI NGUYÈN 2 0 0 1 -2 0 1 0 .............................................................. 1 2 6

Doàri Thi Yèn - Dóng Thi Thorn

G IÀ O DUC PHÓ THÒNG THÀI NGUYÉN SAU 15 N À M TÀILÀP TÌNH (1997-2012).... 141

Doàri Thi Yèn

LICH SU' VIÉT NAM

BUÓ C D À U K H À O SÀT N G U Ó N TU UÉU VÉ HOAT D Q N G KHAITHÀC M Ò C Ù A NHÀ NGUYÈN Ò LÀ O C A I ( 1802-1858) . . . 1 5 7

Nguyèn Dai Dóng

CHIÉN D|CH DIÉT G IÄ C DOT Ò THÀI NGUYÉN ( 1 9 4 5 -1 9 5 4 )....................................... 171

Nguyèn Xuàn Hong

G IÀ TR| SÙ UÉU C Ù A H U O N G U Ó C PHÚ BÌNH V À PHÓ YÈN V Ó I VIÉC NGHIÉN CÙU SINH HOAT TÀM LINH C Ù A C U D À N LÀN G X À .............................. 183

Dò Häng Nga - Duxrng Minh Nhàt

TRUYÉN THUYÉT V À l i HÒI VÉ N G Ó L À O D A I V U O N G Ó HUYÉN PHÓ YÈN (THÀI N G U Y É N )............................. 194

Dò Thi Thanh Qué

TÍNH TÀT Y ÍU C Ù A VIÉC SÙ D U N GTU TUÓ NG LÉ TR| THÓI LÉ S O ............................................................................................... 204

Lè Thi Sur

TÌNH HÌNH SÒ HUU R U Ò N G TU Ò HUYÉN D Ó N G HY (THÀI NG UYÉN)Q U A 22 TÀP D |A B A M IN H M É N H 21 (1 8 4 0 ) ......................................................... 2 1 7

Mai Thi Hong VTnh

LICH SLT THÈ GIÓIC U Ò C C À C H M A N G R UÒ NG DÀT Ö N U Ó C A N H TRO NG THÈ KÌ X V I............ 230

Vù Thi Thu Hà

UÉN M INH Q U À N SU C Ù A C Ò N G TY D Ó N G À N HÀ LAN V Ó I CHÍNH QUYÉN LÉ - TR|NH THE KY XVII.........................................................................250

Duxrng Thi Huyèn

V A I TRÒ VIÉN TRO PHÀT TRIÉN CHÍNH THÙC (O D A ) C Ù A NHÀT BÀN D Ó I V Ó I SU PHÀT TRIÈN KINH T Í - XÀ HÒI VIÉT N A M ....................................................................... 267

Bùi Thi Kirri Thu

4Ky yèu Hói nghi righièn cini khoa hoc Bó mòn Lich sù

LOI NÓI DÄU

Hién nay, da so các truóng dai hoc déu cö gäng thirc hién tot các chúc näng ca bán: giáng day dé truyén bá tri thúc, nghién cúu dé sáng tao tri thúc vá cung cäp dich vu dé phung su xa hoi Trong dó, hoat dóng nghién cúu khoa hoc pliai dóng vai tro quan trong nharn góp phán näng cao chát luong dáo tao, kháng dinh vj thé vá dáp úng nhu cáu ngáy cáng cao cúa xa hoi. Truóng Dai khoa hoc - Dai hoc Thái Nguyén diroc thánh lap vói sú mang dáo tao nguón nhán hrc trinh do dai hoc, sau dai hoc; Tó chúc nghién cúu khoa hoc, chuyén giao cóng nghé thuóc llnh vire khoa hoc tu nhién, khoa hoc xa hoi vá nhán van, phuc vu sir nghiép cóng nghiép hóa, hién dai hóa dát nuóc cúa khu vire tmng du, mién núi plu'a Bác vá cúa cá nuóc.

Nhán thúc ró vai tro cúa hoat dóng nghién cúu khoa hoc trong dáo tao bác hoc dai hoc, Bo inön Lieh su luón quan tam dáy manh phong tráo nghién cúu khoa hoc trong giáng vién vá sinh vién. Thóng qua hoat dóng nghién cúu khoa hoc, dói ngu giáng vién có diéu kién dé cong bó các cóng trinh nghién cúu vá náng cao trinh dó chuyén món, phuc vu tót han cóng tác giáng day vá nghién cúu cúa minh.

Hoat dóng nghién cúu khoa hoc cón mang lai y nglúa thiét tlnrc dói vói sinh vién. Báng nhiéu hinh thúc khác nhau nhu: tiéu luán, báo cáo tlurc tap, lám khóa luán,... sé hinh thánh cho sinh vién khá näng tu duy sáng tao dóc láp; khá näng phé plián, bác bó hay chúng minh nhúng luán diém khoa hoc; rén luyen ky näng phán tích, tóng hop kién thúc; xáy dirng tinh thán hop tác, giúp da nhau trong hoat dóng nghién cúu khoa hoc. Trén ca sá dó, nghién cúu khoa hoc sé tao ra nhúng biróc di ban dáu dé sinh vién tiép can vói nhúng ván dé má khoa hoc vá cuóc sóng dang dät ra, gän ly luán vói time tién.

Kyyéu Hói nghi nghién cúu khoa hoc Bó món Lich su5

Trong quâ trinh hoc tâp và nghiên cüu cô thê cô nhiêu kiên thuc së bi phai mà theo thài gian, nhirng câi côn lai trong môi nguài chüng ta chinh là nhirng phuong phâp khoa hoc phuc vu cho công tâc giàng day và nghiên ciru cüa minh nhu: phuong phâp tir duy, Phuong phâp nghiên ciru, phuong phâp giài quyêt vân dê... mà câi dô môi là quan trong nhât cho cuôc dcri và ngliê nghiêp cüa môi nguài. Phuong phâp hoc tâp, kÿ nàng nghiên ciru khoa hoc cô thê tich lüy duoc sau nhirng thâng nâm miêt mài hoc tâp, duoc rüt kinh nghiêm tir nhirng thành công và thât bai cüa chinh chüng ta thông qua hoat dông nghiên ciru khoa hoc.

Vôi phuong châm tich luÿ ngày hôm nay dê sâng tao cho ngày mai, häng nâm Bô mon Lich sü thuông xuyên tô chüc câc Hôi nghj nghiên ciru khoa hoc và công bô câc công trinh nghiên ciru cüa giàng viên, sinh viên trong câc cuôn Kÿ yêu hôi nghj nghiên cüu khoa hoc.

Cuôn sâch "Ky yêu Hôi nghi nghiên cüv khoa hoc nâm hoc 2013-2014" duoc ra mât ban doc hôm nay cüng chinh là kêt quâ cüa hoat dông khoa hoc thuông xuyên ây cüa Bô mon Ljch sü.

Mac dû dà cô nhiêu cô gàng trong công tâc biên tâp nhirng cuôn Kÿ yêu së khô trânh nhung thiêu söt nhât dinh. Rât mong nhân duoc su câm thông và y kiên chia sé cüa câc dông nghiêp và câc sinh viên cüng nhu nguài quan tâm dên lïnh vue này!

Xin Iran trong giài thiêu cuôn kvvêu cùng ban âçcl

Thâi Nguyên, thâng 5 nâm 2014 NGUYÈN MINH TUÀN

6Ky yêu Hôi nghi nghiên ciru khoa hoc Bô mon Lich su

Dai hpc K hoa hoc

TANG MA CIJA NGltòl TÀY BAC IÌAXLm m g Tlti Hanh

TÓM TÄT

Vièc sii dung ly thuyét nhCin hoc tón giào và ly thuyét khóng gian vàn hóa dè nghièn cuu cric khiu ciinli cuti cuóc song tin nguihtg, trong dó có vàn hóa lang ma (quan sdì con ngirai thirc hièn cdc nghi lè ra san? Và vi suo nhùng thuc hànli nghi le dó lai quan trong dói vói diri sóng tua nguòi Tày?) Do dó, tièp can cdc ly thuyét néu trén con giùp chung tòi phdn tich và khàng dinh nghi le ton gido khóng chi tón tai mót càch có y nghìa trong sinh hoat tón gido, mà nghi le con tón tai vói tu' càch là mót sinh hoat càn hdn nhàt trong tuoi quan he cùa cóng dóng vìi xd hói.

Tir khuón khó nghién ciru dàt ra, cluing tói dà bdt dim häng vièc quy dinh pliant vi nghièn ahi cho tang ma, elio thày Tìw cùng nhir nhùng van de dàt ra càn plidi gidi quyèt. Cluing tói dà xeni xét nhùng tue dóng a ia nén kinh té tlii trutmg dem lai elio vàn hóa nói chung và tang nui nói rièitg nhùng cui ditate và tai han che mà nó dem lai. f)iéu này là rät càn thiét vi nó dóng mót vai trò quan trong dói vói nhùng nghièn c u t i

tièp thfo.

Tir khóa: Tón giào, nghi lè, lang ma, ma ihual, rfcio Shaman, nghiènahi,

Quan dièm nghièn ciru cùa chùng tòi là: luòn luòn dàt vièc nghièn cim tang ma cùa nguòi Tày ò Bäc Kan vào trong bòi cành dai sòng tin nguàng cùa nguòi Tày nói chung và ròng han nùa là trong bòi cành dai sòng tòn giào, tin nguàng cùa mot sò dàn toc khàc trèn thè giói (dè so sành, dòi chièu). Dièu quan tàm chù yèu

' Giàng vièn Ljcli sir. Tnràng Dai lipc Khoa hpc. Dai hpc Tliài Nguyén.

| ATv _)’<?// Hot nghi nghièn ahi khoa hoc Ró món Lich su

cùa chùng tôi là xem càc nghi lè tang ma hièn nay dang dugc tón tai ra sao? bi tàc dóng nhu thè nào bòi mói tnróng xà hói mà nó dang tón tai. Màt khàc, cùng xem xét tàc dóng ngugc tra lai cùa nó dói vai xà hói ra sao, dàc bièt là càc nhóm nguài tliam già vào nó ó nhièu góc dò khàc nhau.

Vi vày, trong quà trinh nghièn cùu chùng tói dà tièp càn phircmg phàp nghièn cùu lièn ngành, trong dó có sù dung càc ly thuyét vè vàn hóa hoc và lÿ thuyét nhàn hoc tón giào, ly thuyét khóng gian vàn hóa,... dé nghièn cùu càc khia canh cùa tang ma, hè thóng càc nghi lè do thày Tào thuc hièn, dè tù dó phàn nào ly giài vai tró cùa thày Tào trong dói sóng xà hói (dói sòng tàm linh) cùa nguói Tày.

I. Lÿ thuyét nhàn hoc tón giào

Tón giào là vàn dé xua cù, nhung cùng là vàn dé thiróng xuyèn mói. Bòi Tón giào khóng chi là mot hinh thài ÿ thùc xà hói, mà con là mót tón tai xà hói dàc bièt. Vi thè, trong hè thóng luàt phàp cùa moi quóc già dèu dé càp dèn vàn dé này. Tù khóng gian vàn hóa truyèn thóng, càc hoc già phucmg Tày dà xem xét và nhàn thùc tón giào ó nhùng góc dò xà hói khàc nhau. Nhùng dinh nghìa cùa nhùng kién giài khàc nhau ày dèu dugc xày dung trén nhùng lap truóng, tàm nhìn, góc dò và bình dièn khàc nhau, phàn ành nhùng quan diém, phuong phàp và già tri khàc nhau. Dói tuong cùa nhàn hoc tón giào là nghièn cùu càc hinh thùc tón giào và tin nguòng hièn có trong nhùng cóng dóng cu thè, con nguói cu thè. Trong dó, chù trong dén niem tin và hành vi tón giào thóng qua hé thóng càc nghi lè, huyén thoai và bièu tuong, bàn chàt và nguón góc cùng nhu chùc nàng và vai tró cùa tón giào tin nguòng trong dói sòng vàn hóa - xà hpi, chinh tri và kinh té cùa nhùng còng dóng nguói cu thè dugc nghièn cùu [2, tr.21 ].

Ca só lÿ thuyét dé chùng tòi phàn tich nghi lé tang ma là dua trén càc cóng trinh nghièn cùu cùa X.A.Tocarev, dira trén nhùng lÿ8 ------- ;----------------------- :---------------------------------[

Kyyeu Hói nghi nghièn ciru khoa hoc Bô mòn Li eh sir \

I Dàn tô c hoc_______

giài cüa Max Weber vê ma lue hiêu trièu và thu hüt, quan niêm vê Shaman cüa Waldermar Bogoras vê su khâc nhau giüa câc Shaman và câc tliây cüng.

X.A.Tocarev trong tâc phâm Câc hinh thâi ton giâo sa khai và sir phâl Irien tua chüng ông coi ma chay là mot trong nhfmg liinh thâi biêu hiên cüa ton giâo so khai [4], Ong cho rang, dâu hiêu cüa su xuât hiên ton giâo sorn nhât là vào tliôi kÿ cô dai, biêu hiên cüa no rât dan giàn nhu viêc la hét, kliôc than toi sir phâ phâch lây lê và tir su nhay müa tôi viêc bôi màu lên mât và thân thê nguài chêt - là su thê hiên ra ngoài nôi buôn, nôi dau khô, su süc dông và câc suc cam khâc do câi chêt gây ra; Câc lünh thirc chôn càt nguài chêt trong câc tu thê không binh thuàng. Câc lünh thâi ton giâo nguyên thüy, theo câch phân chia cüa nhà ton giâo hoc X.A Tocarcv thi cô 15 loai lünh. Trong quâ trinh nghiên ciru, chüng tôi chi tiêp cân vài mot sô loai lünh phù hop voi viêc nghiên ciru tang ma cüa nguài Tày dô là loai hinh: ma thuât làm hgi, ma chay, thù cüng lô tien và dan Shaman.

Tiêp cân hinh thirc ma (huât làm liai (sir yêm bùa), tin nguàng này cho rang khi xà hôi nguyên thüy buoc vào giai doan tan rà cüng là lûc xuât hiên nhùng nhân vât dâc biêt - câc thây phù thüy. Ho là nhùng nguài diroc coi là cô khà nàng giâng tai hoa xuông dâu nguài khâc bàng phép thuât khiên cho dai bô phân nhân dân dêu khiêp sa. Do dô. khi tiêp cân nghiên ciru. chüng tôi không xem xét quan diêm cüa X.A.Tocarev khi quy tât câ moi bênh tât, chêt choc là do su phù phép cùa con nguài, và su phù phép này diroc câc thây phù thùy sir dung trong khi hành nghê. Trong dô chùng tôi chi tiêp cân yêu tô ma thuât trong tang ma.

Bên canh quan diêm cùa X.A.Tocarev chùng tôi côn quan tâm dên câc quan diêm lÿ thuyêt cô tinh chât nên tàng cùa Tylor. Ong cho rang, ca sà cùa ton giâo nguyên thùy la van vât luru linh, là niêm tin vào thânh thân. Frezer trong cuôn C'ành vàng dâ viêt vê

D ai h çc K hoa hoc

Kÿ yêu Hôi nghi nghiên cint khoa hue Bô mon l.ich su9

Dàn toc hpc

ma thuàt nguyén thùy và chi ra ràng; con nguói thuó sa khai trèn hèt muòn kièm soàt thièn nhièn vi nhflng m«c tiéu thièt thuc, và ho tnrc tièp thuc hièn vièc này bang lè và bùa pliép, bàt gió bào, thói tièt, sue vàt và mùa màng tuàn theo mong muòn cùa ho. Cùng vai tièn trinh phàt trièn cùa lich su xà bòi, nguòi ta dà phàt hièn ra nhùng han che cùa ma thuàt, khi dò ho bàt dàu tini dèn càu cùu ò càc dàng tòi cao nhu ma quy, vong linh, tò tièn hay thàn thành trong nói sa hai hay nièm hy vong, trong su nàn ni hay thàch thirc [2, tr.22], Tù nhùng nghièn cùu cùa Tylor và Frazer, dà giùp chùng tòi giài ma pliàn nào bàn chàt cùa càc hièn tugng ma thuàt tòn tai khà phò bièn trong càc nghi lè cùng bài do càc tliày cùng nguói Tày thuc hièn. Nhùng quan dièm ly thuyèt nèu trèn, giùp chùng tòi tham chiéu nhùng yèu tò ma thuàt inà càc thày cùng nguói Tày ó nhùng dòng ho khàc nhau sù dung dè dòi phó vói phép thuàt cùa càc dòng thày cùng khàc trong qua trinh thuc hièn càc nghi lè tang ma và càc ky nàng phù thùy cùa thày cùng, cùng vói nhùng truyèn thòng trao truyèn nghè nghièp. Qua dò, nhùng bi àn vè cupe sòng cùa nhùng thày cùng pliàn nào duge ly giài duói gòc dò khoa hoc.

Tièp càn loai hinh Ma chay, nhu phàn trèn dà nói “ma chay” duge dùng dè bièu thj toàn bò càc nghi lè tòn giào có quan hè vói nguói chèt và nhùng tin nguóng gàn lièn vói càc lè nghi dó. Ma chay là hình thùc phò bièn ròng rài ó tàt cà càc dàn toc và nói chung càc lè nghi tin nguóng gàn lièn vói nguai chét chiém vi tri khà rò nét trong tàt cà càc tòn giào, tù nhùng hình thài nguyèn thùy dèn nhùng tòn giào phùc tap nhat. Trong ma chay thì vàn dè dàt ra dàu tièn là sir mai tàng hay su xù li vói thi thè nguói chèt.

Huóng tièp càn cùa dè tài Tang ma cùa ngirtri Tày a Bàc Kqn duge tlnrc hièn dirai gòc dò Nliàn hoc tòn giào, bòi càc nghi lè tang ma se bièu hièn dai sòng tòn giào tin nguóng. Càch tièp càn này khòng chi dè phàn tich hành vi cùa tin nguóng mà con cho phép

10Ky yéu Hói nghi nghièn cùu khoa hoc Bó món Lich sù