-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 1
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Muåc luåc Àöi àiïìu vïì nûä thi sô Höì Xuên
Hûúng.....................................................4 Thú Nöm
truyïìn
tuång...............................................................................8
Tûå
tònh....................................................................................................8
Lêëy chöìng
chung....................................................................................9
Khöng chöìng maâ
chûãa.........................................................................10
Mùæng hoåc troâ
........................................................................................12
Àïì tranh Töë
nûä.....................................................................................13
Chiïëc baách
............................................................................................14
Döî ngûúâi àaân baâ khoác
chöìng...............................................................16
Miïëng trêìu
(1)......................................................................................17
Khoác chöìng laâm thuöëc
.........................................................................18
Baánh tröi
nûúác......................................................................................20
Àeâo Ba
Döåi............................................................................................21
Àaá öng chöìng baâ
chöìng........................................................................22
Hoãi
trùng...............................................................................................23
Àöång Hûúng
Tñch.................................................................................24
Chuâa Quaán
Sûá......................................................................................26
Keäm tröëng
(1).......................................................................................27
Quaán Khaánh
(1)...................................................................................28
Võnh caái quaåt (1)
..................................................................................29
Àïì àïìn Sêìm Nghi
Àöëng.......................................................................30
Traách chiïu
Höí.....................................................................................31
Chiïu Höí hoaå laåi
..................................................................................34
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 2
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Chúi Têy Höì nhúá
baån...........................................................................35
Sû bõ ong
chêm.....................................................................................36
Sû höí
mang...........................................................................................37
Dïåt
cûãi...................................................................................................38
Vö êm nûä (1)
.........................................................................................39
Mùæng hoåc troâ döët
..................................................................................41
Hoãi trùng
(2).........................................................................................42
Quaã
mñt.................................................................................................44
Võnh caái giïëng
......................................................................................45
Võnh caái quaåt (2)
..................................................................................46
Hang Thaánh Hoaá chuâa Thêìy
..............................................................47
Khoác Töíng
Coác......................................................................................48
Hang Caác Cúá
(1)...................................................................................49
Àaánh àu
................................................................................................50
Khoác öng Phuã Vônh
Tûúâng..................................................................51
Thú chûä
Haán............................................................................................53
Tùång Töën Phong Tûã (1)
.......................................................................53
Hoaå töën phong nguyïn vêån (1)
...........................................................54 Baåch
Àùçng Giang tùång biïåt
................................................................57
Lûu biïåt thúâi taåi An Quaãng, An Hûng nguå thûá (1)
..........................58 Hoaå Sún Phuã chi taác
(1).......................................................................59
Thu nguyïåt hûäu ûác Mai Sún Phuã kñ
(1).............................................61 Caãm cûåu kiïm
trònh cêìn Chaánh hoåc sô Nguyïîn Hêìu (1).................62 Tûå
thaán
.................................................................................................68
Thïå viïët hûäu caãm (1)
...........................................................................69
Xuên àònh lan
àiïåu..............................................................................70
Kñ sún nam thûúång trêën hiïåp trêën trêìn
hêìu.....................................72 Dûä sún nam thûúång
hiïåp.....................................................................74
trêën quan trêìn hêìu xûúáng hoaå (1)
.....................................................74 Thuyã vên
hûúng...................................................................................76
Caãm cûåu töëng tên xuên chi taác
(1).....................................................79 Xuên
hûúng tùång hiïåp quêån (1)
.........................................................81
Phuå luåc
.....................................................................................................90
Chúi chúå chuâa Thêìy
.............................................................................90
Tröëng
thuãng..........................................................................................91
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 3
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Caãnh
thu...............................................................................................92
Möåt caãnh
chuâa......................................................................................94
Chúi àïìn Khaán Xuên
...........................................................................95
Thên phêån ngûúâi àaân
baâ.....................................................................96
Sûå hoang dêm
......................................................................................97
Taát nûúác
................................................................................................98
Àöìng tiïìn
hoeãn.....................................................................................99
Con öëc nhöìi
.........................................................................................100
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 4
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Àöi àiïìu vïì nûä thi sô Höì Xuên Hûúng
Trong nïìn vùn hoåc Viïåt Nam, nûä thi sô Höì Xuên Hûúng laâ
möåt hiïån tûúång àùåc biïåt, khöng chó trong nöåi dung vaâ nghïå
thuêåt saáng taác maâ ngay caã caác vùn baãn saáng taác cuãa nûä sô
hoå Höì vêîn coân laâ nhûäng vêën àïì àùåc biïåt, cêìn tiïëp tuåc
nghiïn cûáu tòm hiïíu. Riïng vïì cuöåc àúâi riïng tû cuãa nhaâ thú,
cho àïën nay vêîn coân laâ nhûäng dêëu hoãi, chûa coá möåt cöng
trònh nghiïn cûáu naâo àaáng tin cêåy caã.
Trong phêìn múã àêìu baâi thú "Höì Xuên Hûúng - ngûúâi àoá laâ
ai"cöë nhaâ thú, nhaâ nghiïn cûáu vùn hoåc Hoaâng Trung Thöng,
nguyïn Viïån trûúãng Viïån Vùn hoåc vöën ngûúâi xûá Nghïå, laâng
Quyânh Àöi - Quyânh Lûu àaä viïët:
Ngûúâi ta noái nhiïìu vïì Höì Xuên Hûúng Nhûng ngûúâi àoá laâ ai
Thêåt móa mai Khöng ai biïët roä Nhû coá nhû khöng nhû khöng nhû
coá Naâng úã laâng Quyânh
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 5
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Naâng laåi úã phûúâng Khaán Xuên Múâ múâ toã toã...
Qua àoaån thú trïn, àuã thêëy viïåc nghiïn cûáu, giúái thiïåu
tiïíu sûã nûä sô hoå Höì quaã laâ möåt viïåc phûác taåp. Àoá phaãi
chùng cuäng laâ möåt hiïån tûúång àùåc biïåt cuãa nûä sô? maâ giúái
nghiïn cûáu vùn hoåc n ûúác nhaâ luön luön quan têm trong nhiïìu
thêåp kyã.
Viïåc dûång möåt tiïíu sûã àêìy àuã, chên thûåc, chñnh xaác vïì
Höì Xuên Hûúng vêîn laâ àïì taâi nghiïn cûáu noáng höíi àang chúâ
phña trûúác àöëi vúái caác nhaâ nghiïn cûáu.
Cho àïën nay, bùçng nhûäng tû liïåu vùn hoåc vaâ qua nhûäng
nguöìn thû tõch (tuy chûa coá cú súã chùæc chùæn), nhûng caác nhaâ
nghiïn cûáu cuãa nhiïìu thïë hïå àaä cöë gùæng veä nïn hònh daáng
cuöåc àúâi cuãa nhaâ thú, mùåc duâ giûäa hoå coân nhûäng dõ biïåt,
nhûng cuäng àaä coá nhiïìu àiïím tûúng àöìng:
Theo caác nhaâ nghiïn cûáu àêìu tiïn vïì Höì Xuên Hûúng nhû
Nguyïîn Hûäu Tiïën, Dûúng Quaãng Haâm thò baâ laâ con öng Höì Phi
Diïîn (sinh 1704) úã laâng Quyânh Àöi, huyïån Quyânh Lûu, Nghïå An
(1). Öng thi àêåu tuá taâi nùm 24 tuöíi d ûúái triïìu Lï Baão
Thaái. Nhaâ ngheâo khöng thïí tiïëp tuåc hoåc, öng ra daåy hoåc úã
Haãi Hûng, Haâ Bùæc, àïí kiïëm söëng. Taåi àêy öng àaä lêëy cö gaái
Bùæc Ninh, hoå Haâ, laâm vúå leä - Höì Xuên Hûúng ra àúâi laâ kïët
quaã cuãa möëi tònh duyïn àoá.
Trûúác khi nûä sô chaâo àúâi, gia àònh thêìy àöì Diïîn doån vïì
úã phûúâng Khaán Xuên, huyïån Vônh Thuêån (gêìn Höì Têy - Haâ Nöåi
bêy giúâ). Luác Höì Xuên Hûúng àaä lúán, gia àònh vïì thön Tiïn
Thõ, Töíng Tiïn Tuác, huyïån Thoå Xûúng (nay laâ phöë Lyá Quöëc Sû
- Haâ Nöåi). úã tuöíi thaânh niïn, nûä sô coá möåt ngöi nhaâ riïng
dûång gêìn höì Têy, lêëy tïn laâ Cöí Nguyïåt àûúâng(2).
Nhiïìu taâi liïåu cho biïët, Höì Xuên Hûúng úã vúái meå, coá ài
hoåc, saáng daå, thöng minh, nhûng khöng àûúåc hoåc nhiïìu, thñch
laâm thú. Baâ coá möåt baån thú rêët àöîi tri êm, tri kó laâ Chiïu
Höí. Nhûng Chiïu Höí laâ ai? vêîn coân laâ möåt êín söë?
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 6
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Cuöåc àúâi riïng tû cuãa nûä sô chõu nhiïìu àau khöí. Baâ lêëy
chöìng muöån, xêy dûång gia àònh, nhûng chùèng mêëy haånh phuác -
Cuöåc hön nhên (laâm leä) vúái Töíng Coác, möåt tïn aác baá, ngu
döët, laâ möåt nöîi àau buöìn cuãa nhaâ thú. Khi laâm leä öng Phuã
Vônh Tûúâng cuäng chùèng vui veã, haånh phuác gò hún!
Nhû vêåy, qua nghiïn cûáu khaác nhau, cho thêëy àaä coá möåt sûå
àöìng nhêët vïì quï hûúng baãn quaán, núi sinh, núi úã vaâ cuöåc
àúâi riïng tû cuãa baâ - Àiïím dõ àöìng laâ ngûúâi cha?
Coân vïì nùm sinh thaáng àeã, coá nhiïìu taâi liïåu rêët chung
chung: "Baâ söëng vaâo khoaãng cuöëi Lï, àêìu Nguyïîn". Àêy laâ
möåt quaäng thúâi gian hïët sûác co daän, rêët röång (3), cöët àïí
dung hoaâ nhiïìu giaã thiïët vïì thúâi àiïím söëng cuãa nhaâ thú,
trûúác khi chûa coá möåt taâi liïåu àuã cú súã chùæc chùæn khùèng
àõnh thúâi àiïím söëng cuãa baâ.
Nhûng múái àêy ngûúâi ta àaä phaát hiïån möåt taâi liïåu múái
nhêët "Xuên àûúâng àaâm thoaåi", coá nhiïìu tû liïåu àïí giaãi
thñch thúâi àiïím söëng cuãa nûä sô Höì Xuên Hûúng. Nïëu cùn cûá
vaâo nhûäng chi tiïët trong "Xuên àûúâng àaâm thoaåi" thò Höì Xuên
Hûúng sinh ra vaâo àêìu triïìu Nguyïîn. Nïëu àoá laâ hiïån thûåc,
buöåc chuáng ta phaãi xïëp nûä sô Höì Xuên Hûúng vaâo "Chiïëu vùn
hoåc" cuãa triïìu Nguyïën chûá khöng phaãi laâ triïìu Têy Sún, laåi
caâng khöng phaãi thúâi "cuöëi Lï". Viïåc sùæp xïëp naây coá möåt
aãnh hûúãng lúán àïën vùn hoåc sûã Viïåt Nam, cuäng nhû nhûäng
nhêån àõnh, bònh giaá thú vùn cuãa nûä sô.
Vaâ nïëu nhû "Xuên àûúâng àaâm thoaåi" laâ àuáng, thò Höì Xuên
Hûúng cuäng khöng thïí qua àúâi trûúác 1842 möåt thúâi gian rêët
lêu, nhû ta àaä biïët qua "Thûúng sún thi têåp" cuãa Nguyïîn Phuác
Miïn Thêím - tûác Tuâng Thiïn vûúng - búãi nùm 1842 Tuâng Thiïn
vûúng höå giaá vua Thiïåu Trõ ra Bùæc Haâ tiïëp sûá thêìn nhaâ
Thanh, öng coá túái vaäng caãnh höì Têy vaâ àaä viïët möåt loaåt 14
baâi thú, trong àoá coá baâi toã loâng thûúng caãm nûä sô Höì Xuên
Hûúng àaä quaá cöë:
...."Chúá coá dêîm lïn möå Xuên Hûúng nheá. Vò úã dûúái suöëi
vaâng, naâng coân àang öm möëi hêån ruát nhêìm tú (duyïn)" - (dõch
vùn xuöi).
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 7
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Vò theo "Xuên àûúâng àaâm thoaåi" (thò àïën nùm 1869(4)) chuáng
ta vêîn coân coá möåt Höì Xuên Hûúng thò sô maâ caái chïët cuãa baâ
àaä laâm rung àöång can traâng cuãa caác bêåc "tao nhên mùåc
khaách" bïn nêåm rûúåu - Song têët caã nhûäng nhêån àõnh trïn cuäng
chó laâ nhûäng nhêån àõnh, suy luêån maâ thoi vò chûa coá möåt taâi
liïåu naâo cuå thïí chñnh xaác àïí khùèng àõnh taác phêím taác giaã
Höì Xuên Hûúng möåt caách dûát khoaát caã.
Nhûng, duâ chûa thêåt chñnh xaác, àêìy àuã, hoaân haão vaâ duâ
àöå tin cêåy chûa cao, suöët mêëy thêåp kyã qua, biïët bao nhaâ
nghiïn cûáu vùn hoåc, daây cöng sûu têìm vêîn chûa taåo dûång àûúåc
möåt söë nûä thi sô hoå Höì bùçng xûúng bùçng thõt àñch thûåc.
Nhûng hoå cuäng àaä veä nïn àûúåc boáng daáng nûä sô àöåc àaáo coá
cha coá meå, coá quï cha àêët töí, coá caã thúâi gian sinh thaânh,
ly biïåt vaâ cuöåc àúâi tònh duyïn riïng tû cuãa baâ khöng mêëy
xuön xeã haånh phuác, nïëu khöng muöën noái laâ bêët haånh. Êu
cuäng laâ möåt cöng viïåc àaáng ghi nhúá, duâ chûa thoaã maän loâng
mong moãi cuãa baån àoåc trong nhiïìu thïë hïå.
Trêìn Maånh Thûúâng
(1) Nhûng theo möåt taâi liïåu múái àûúåc cöng böë (trïn taåp
chñ Vùn hoåc söë 10-1964) cuãa nhaâ nghiïn cûáu vùn hoåc cöë giaáo
sû Trêìn Thanh Mai, thò Höì Xuên Hûúng coá cuâng quï quaán, nhûng
laâ con öng Höì Sô Danh (1706-1783), em cuâng cha vúái Höì Sô Àöëng
(1738-1786).
(2) Cöí Nguyïåt àûúâng: coá thïí laâ phoâng vùn, cuäng coá thïí
laâ núi daåy hoåc. Àiïìu chùæc chùæn àoá laâ núi diïîn ra caác
cuöåc bònh thú, tiïëp baån beâ.
(3) Vò cuöëi Lï keáo daâi 255 nùm tûâ Lï Duy Ninh niïn hiïåu
Nguyïîn Hoaâ (1533-1548) àïën Lï Duy Kò niïn hiïåu Lï Chiïu Thöëng
(1787-1788). Àêìu triïìu Nguyïîn laâ Gia Long (1802-181819). Nïëu
chûa kïí àïën àúâi sau thò giûäa "cuöëi Lï" àïën àêìu Nguyïîn coân
coá triïìu Têy Sún.
(4) Niïn hiïåu Tûå Àûác thûá 22
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 8
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Thú Nöm truyïìn tuång
Tûå tònh Tiïëng gaâ vùng vùèng gaáy trïn bom(1) Oaán hêån tröng
ra khùæp moåi choâm. Moä thaãm khöng khua maâ cuäng cöëc.(2) Chuöng
sêìu chùèng àaánh cúá sao om(3)? Trûúác nghe nhûäng tiïëng thïm
rêìu rô, Sau giêån vò duyïn àïí moäm moâm. Taâi tûã vùn nhên ai àoá
taá? Thên naây àêu àaä chõu giaâ tom!(4)
(1) Bom: Moãm àêët.
(2)-(3) Moä vaâ chuöng duâng trong nhaâ chuâa coá taác duång
laâm nguöi dõu loâng ngûúâi. úã àêy nhaâ thú vêån duång khaác. Moä
thaãm, chuöng sêìu: Tiïëng loâng sêìu thaãm trong àïm khuya vùæng
lùång khöng khua khöng àaánh maâ vêîn vang lïn dûä döåi nhûäng êm
thanh khö khöëc, êìm ô, cöëc nhû moä vaâ om nhû chuöng.
(4) Giaâ tom: Nhû giaâ àanh.Tuåc ngûä: "Treã döi ra, giaâ co
laåi".
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 9
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Lêëy chöìng chung Keã àùæp chùn böng keã laånh luâng, Cheám cha
caái kiïëp lêëy chöìng chung. Nùm thò mûúâi hoaå chùng hay chúá
Möåt thaáng àöi lêìn coá cuäng khöng. Cöë àêëm ùn xöi, xöi laåi
hêím,(1) Cêìm bùçng laâm mûúán, mûúán khöng cöng.(2) Thên naây vñ
biïët dûúâng naây nhó(3) Thaâ trûúác thöi àaânh úã vêåy xong.
(1)-(2) Vêån duång caác thaânh ngûä "Cöë àêëm ùn xöi", "Laâm
mûúán khöng cöng".
(3) Dûúâng naây: nöng nöíi cuå thïí ra àïën thïë naây.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 10
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Khöng chöìng maâ chûãa Caã nïí cho nïn hoaá dúã dang, Nöîi niïìm
naâng coá biïët chùng chaâng. Duyïn thiïn chûa thêëy nhö àêìu
doåc,(1) Phêån liïîu sao àaâ naãy neát ngang.(2) Caái nghôa trùm
nùm chaâng nhúá chûãa?(3) Maãnh tònh möåt khöëi thiïëp xin mang.(4)
Quaãn bao miïång thïë lúâi chïnh lïåch, Khöng coá, nhûng maâ coá,
múái ngoan!
(1)-(2) úã àêy, duâng löëi chúi chûä Haán. Chûä Thiïn laâ trúâi
nhö àêìu lïn thò thaânh chûä Phu laâ chöìng; chûä Liïîu laâ roä
hoùåc hïët, àöìng êm vúái cêy liïîu chó ngûúâi con gaái, nïëu thïm
möåt neát ngang thò thaânh chûä Tûã laâ con. Hai cêu naây yá noái:
Gaái chûa chöìng maâ sao àaä coá con trong buång?
(3)-(4) Tònh vaâ nghôa gùæn liïìn àùåc tñnh truyïìn thöëng cuãa
ta. Höì Xuên Hûúng nhêën maång caái nghôa, caái traách nhiïåm maâ
ngûúâi àaân öng naâo àoá thûúâng vö têm trûúác hêåu quaã àïí laåi
cho ngûúâi phuå nûä.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 11
http://www.ebooks.vdcmedia.com
(5) Taác giaã àûáng vïì phña ngûúâi con gaái maâ duâng yá möåt
cêu ca dao: "Khöng chöìng maâ chûãa múái ngoan; Coá chöìng maâ
chûãa thïë gian sûå thûúâng"!
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 12
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Mùæng hoåc troâ Kheáo kheáo ài àêu luä ngêín ngú? Laåi àêy cho
chõ daåy laâm thú, Ong non ngûáa noåc chêm hoa rûäa Dï coãn buöìn
sûâng huác giêåu thûa.
(1) Boån hoåc troâ múái lúán, ngöëc nghïëch, ruã nhau keáo àaân
keáo luä ài gheåo gaái, laåi têåp toång àua àoâi vêìn veâ vñ von,
nïn Höì Xuên Hûúng lêëy laâm khoá chõu maâ viïët baâi thú naây.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 13
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Àïì tranh Töë nûä Hoãi bao nhiïu tuöíi húä cö mònh? Chõ cuäng
xinh maâ em cuäng xinh Àöi lûáa nhû in túâ giêëy trùæng. Nghòn nùm
coân maäi caái xuên xanh. Xiïëu mai chi daám tònh trùng gioá, (1)
Böì liïîu thöi àaânh phêån moãng manh, (2) Coân thuá vui kia sao
chùèng veä, Traách ngûúâi thúå veä kheáo vö tònh.
(1)-(2). Xiïëu mai; (Quaã mai ruång). Trong Kinh thi noái "quaã
mai ruång mûúâi phêìn coân baãy... mûúâi phêìn coân ba", vñ ngûúâi
con gaái àaä muöån thò, cêìn coá möåt ngûúâi chöìng. Cêu naây duâng
chûä "Xiïëu mai" àïí noái ngûúâi con gaái súå lúä thò nïn chuyïn
têm vaâo viïåc keán chöìng, khöng daám nghô àïën chuyïån trùng hoa
nûäa. Nhûng ngûúâi àeåp trong tranh thò tñnh sao àûúåc viïåc chöìng
con? Nïn cûá àaânh maäi maäi giûä thên phêån moãng manh, son seã.
(Chuá thñch phêìn thú nöm do Nguyïîn Bónh Khöi).
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 14
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Chiïëc baách Chiïëc baách(1) buöìn vïì phêån nöíi nïnh, Giûäa
doâng ngao ngaán nöîi lïnh àïnh. Lûng khoang tònh nghôa dûúâng lai
laáng,(2) Nûãa maån phong ba luöëng bêåp bïình.(3) Cêìm laái mùåc
ai lùm àöî bïën,(4) Dong leâo thêy keã rùæp xuöi ghïình.(5) êëy ai
thùm vaán cam loâng vêåy,(6) Ngaán nöîi öm àaân nhûäng têëp
tïnh!(7)
(1) Chiïëc baách: Chiïëc thuyïìn göî baách trong vùn hoåc gúåi
hònh aãnh têm traång möåt ngûúâi hoaá treã vúái baâi thú Baách chu
trong Cöí thi.
(2)-(3) Tònh vaâ nghôa vêîn àûúng coân chan hoaâ daâo daåt.
Soáng gioá vêîn cûá àe doaå liïn tiïëp vöî vaâo bïn ngoaâi maån
thuyïìn. Têm traång chung cuãa böën cêu àïìu laâ buöìn rêìu ngao
ngaán cho thên phêån.
(4)-(5) Dûå àõnh cuãa ai lùm le cêìm laái àïí àûa thuyïìn àêåu
vaâo bïën, cuäng nhû cuãa keã rùæp têm dong leâo àïí cho caánh
buöìm vûúåt qua ghïånh thaác maâ tröi xuöi cuäng thêy mùåc, vò nhaâ
thú khöng quan thiïët.
(6)-(7) Coân ai nûäa laâ ngûúâi seä tòm àïën vúái mònh (thùm
vaán)? Nïëu viïåc êëy xaãy ra thò cuäng cam loâng. Mùåc dêìu cuäng
chùèng hay gò vúái
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 15
http://www.ebooks.vdcmedia.com
chuyïån têåp tïînh öm àaân sang thuyïìn ngûúâi khaác, song tònh
thïë cuäng khöng thïí khaác àûúåc.
Cöí thi coá cêu: "Khùèng baã tyâ baâ quaá biïåt thuyïìn" nghôa
laâ khöng chõu öm àaân tyâ baâ sang thuyïìn ngûúâi khaác, àïí noái
viïåc khöng chõu lêëy chöìng khaác. Tuåc ngûä "Thùm vaän baán
thuyïìn" úã àêy vêån duång chó coá nghôa laâ "ngûúâi múái", khöng
giûä yá "coá múái núái cuä".
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 16
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Döî ngûúâi àaân baâ khoác chöìng Vùng vùèng tai nghe tiïëng
khoác chöìng Nñn ài keão theån vúái non söng. Ai vïì nhùæn nhuã
àaân em beá, Xêëu maáu thò khem miïëng àónh chung(1)
(1) Tuåc ngûä coá cêu: "Xêëu maáu àûâng theâm ùn cuãa àöåc"
Khem: ùn kiïng khi múái úã cûä nïn thûúâng noái kiïng khem hoùåc
kiïng cûä. Miïëng àónh chung: cuãa ngon vêåt laå thûúâng coá úã
nhûäng núi quyïìn quñ cao sang. yá caã cêu: Nïëu àaä xêëu maáu maâ
gùåp phaãi cuãa ngon vêåt laå coá theâm quaá khöng nhõn àûúåc thò
duâng ñt thöi! Döî daânh khuyïn nhuã vaâ noái búän.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 17
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Miïëng trêìu (1) Quaã cau nho nhoã miïëng trêìu höi(2) Naây cuãa
Xuên Hûúng múái quïåt(3) röìi Coá phaãi duyïn nhau thò thùæm
laåi(4) Àûâng xanh nhû laá baåc nhû vöi!
(1) Miïëng trêìu: Möåt khêíu trêìu göìm ba thaânh phêìn chñnh
húåp laåi laâ trêìu khöng, cau vaâ vöi. Voã (rïî) vaâ thuöëc laâo
laâ thaânh phêìn phuå gia.
(2) Trêìu höi: Laá trêìu khöng loaåi xêëu, nhoã laá vaâ coá muâi
höi.
(3) Quïåt: Quïåt vöi vaâo laá trêìu röìi múái tïm.
(4) Cau àêåu (cau keán), trêìu laá to vaâ múä, vöi vûâa phaãi,
khi ùn thò àoã thùæm vaâ say. Cau beá, trêìu höi, vöi mùån thò ùn
khöng àoã vaâ miïëng trêìu khöng ngon. Nhaâ thú noái, vïì caái hêím
hiu cuãa duyïn phêån.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 18
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Khoác chöìng laâm thuöëc Vùng vùèng tai nghe tiïëng khoác gò
Thûúng chöìng nïn khoác tó tò ti. Ngoåt buâi thiïëp nhúá muâi cam
thaão(1) Cay àùæng chaâng úi võ quïë chi.(2) Thaåch nhuä, trêìn bò
sao àïí laåi,(3) Quy thên, liïn nhuåc têëm mang ài.(4) Dao cêìu
thiïëp biïët trao ai nhi?(5) Sinh kyá chaâng úi! Tûã tùæc
quy.(6)
(1) Cam thaão: Coã ngoåt, tïn võ thuöëc ta.
(2) Quïë chi: Caânh quïë võ cay, tïn thuöëc ta.
(3)-(4) Thaåch nhuä nghôa àen laâ vuá àaá; Trêìn bò: voã quñt
khö, àïìu duâng laâm thuöëc. Quy thên: Võ àûúng quy coá ba phêìn:
àêìu, thên vaâ àuöi, coá tñnh dûúåc khaác nhau; quy thên laâ phêìn
cuã cuãa àûúng quy. Liïn nhuåc: Haåt sen, cuäng duâng laâm thuöëc;
Vò öng chöìng laâ lang thuöëc nïn taác giaã duâng nhûäng tïn võ
thuöëc. yá hai cêu: Giúâ thò keã mêët ngûúâi coân, "cuãa anh anh
mang, cuãa naâng naâng xaách". Búän cúåt baâ lang laâ úã hai cêu
naây.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 19
http://www.ebooks.vdcmedia.com
(5)-(6) Dao cêìu: Dao duâng riïng trong nghïì thuöëc, taác duång
thaái thuöëc maånh vaâ nhanh hún dao thûúâng. Sinh kyá tûã quy:
Söëng gûãi thaác vïì. úã àêy taác giaã vêån duång linh hoaåt thaânh
ngûä naây. Ngûúâi phuå nûä goaá treã naây nïëu khöng úã vêåy àûúåc
maâ phaãi qua hai lêìn àoâ "thò kyã vêåt naây seä trao laåi cho ai?
Chaâng úi! Trong cuöåc söëng taåm búå naây, chó coá luác chïët à i
thò múái coá thïí vïì núi úã maäi maäi cuâng chaâng àûúåc".
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 20
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Baánh tröi nûúác Thên em vûâa trùæng laåi vûâa troân, Baãy nöíi
ba chòm vúái nûúác non.(1) Rùæn naát mùåc dêìu tay keã nùån Maâ em
vêîn giûä têëm loâng son(2)
(1) Baánh tröi khi luöåc traãi qua chòm nöíi mêëy lêìn trong
nûúác múái chñn.
(2) Têëm loâng son: Baánh tröi khi luöåc chñn thò nhên àûúâng
baánh tröi úã giûäa àoã thùæm nhû son: vñ vúái ngûúâi con gaái duâ
coá long àong ba chòm baãy nöíi, vêîn giûä têëm loâng thaânh thûåc
trong tònh yïu.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 21
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Àeâo Ba Döåi Möåt àeâo, möåt àeâo, laåi möåt àeâo, Khen ai kheáo
taåc caãnh cheo leo. Cûãa con àoã loeát tuâm hum noác, Hoân àaá
xanh rò luán phuán rïu. Lùæt leão caânh thöng cún gioá thöëc, Àêìm
àòa laá liïîu gioåt sûúng gieo. Hiïìn nhên quên tûã ai laâ chùèng
Moãi göëi chöìn chên vêî muöën treâo.
(1) Àeâo Ba Döåi hay Ba àeâo tïn chûä laâ àeâo Tam Àiïåp, thuöåc
huyïån Töëng Sún, tónh Thanh Hoaá. Khöng phaãi Àeâo Ngang nhû coá
saách àaä nhêìm.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 22
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Àaá öng chöìng baâ chöìng Kheáo kheáo baây troâ taåo hoaá cöng,
Öng Chöìng àaä vêåy laåi Baâ Chöìng. Têìng trïn tuyïët àiïím phú
àêìu baåc, Thúát dûúái sûúng pha àûúåm maá höìng. Gan nghôa daäi ra
cuâng nhêåt nguyïåt, Khöëi tònh coå maäi vúái non söng. Àaá kia
coân biïët xuên giaâ giùån,(2) Chaã traách ngûúâi ta luác treã
trung.
(1) Hiïån vêîn chûa roä xuêët xûá cuãa àaá, chó múái nghe
truyïìn ngön.
(2) Xuên giaâ giùån, coá nghôa laâ giaâ giùån tònh xuên. Höì
Xuên Hûúng toã ra rêët röång lûúång vúái tuöíi treã.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 23
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Hoãi trùng Mêëy vaån nùm nay vêîn haäy coân, Cúá sao khi khuyïët
laåi khi troân? Hoãi con Ngoåc Thoã àaâ bao tuöíi?(1) Chûá chõ
Hùçng Nga àaä mêëy con? Àïm vùæng cúá chi phö tuyïët trùæng? Ngaây
xanh sao laåi theån vûâng son?(2) Nùm canh lú lûãng chúâ ai àoá?
Hay coá tònh riïng vúái nûúác non?
(1) Ngoåc Thoã: Huyïìn thoaåi noái trïn mùåt trùng coá con Thoã
Ngoåc ngöìi giaä thuöëc trûúâng sinh.
(2) Vûâng son: Chó mùåt trúâi.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 24
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Àöång Hûúng Tñch Baây àùåt kòa ai kheáo kheáo phoâm(2) Nûát ra
möåt löî hoãm hoâm hoâm. Ngûúâi quen coäi Phêåt chen chên xoåc, Keã
laå bêìu tiïn moãi mùæt doâm. Gioåt nûúác hûäu tònh rúi thaánh
thoát,(3) Con thuyïìn vö traåo cuái lom khom.(4) Lêm tuyïìn quyïën
caã phöìn hoa laåi,(5) Roä kheáo trúâi giaâ àïën dúã dom.
(1) Àöång Hûúng Tñch: Àöång chñnh cuãa chuâa Hûúng trûúác thuöåc
huyïån Chûúng Myä, tónh Haâ Àöng, nay laâ huyïån Myä Àûác, tónh Haâ
Têy.
(2) Kheáo phoâm: Nhû kheáo phaåm, thêåt laâ kheáo!
(3) Gioåt nûúác... rúi: Caác thaåch nhuä trïn cûãa àöång luön
tûâng gioåt roã xuöëng.
(4) Voâm àöång coá nhûäng chaåm veä cuãa thiïn nhiïn àûúåc hònh
dung ra caãnh trñ nhû mùåt trùng, con thuyïìn v.v... Vö traåo:
Khöng coá búi cheâo.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 25
http://www.ebooks.vdcmedia.com
(5) Núi rûâng suöëi (lêm truyïìn) maâ cuöën huát laåi àêy caã
möåt caãnh phöìn hoa àö höåi.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 26
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Chuâa Quaán Sûá Quaán Sûá(1) sao maâ caãnh vùæng teo Hoãi thùm
sû cuå àaáo núi neo? Chaây kònh(2), tiïíu àïí xuöng khöng àêëm,
Traâng haåt, vaäi lêìn àïëm laåi àeo. Saáng banh khöng keã khua
tang mñt(3), Trûa trêåt naâo ai moác keä rïu. Cha kiïëp àûúâng tu
sao lùæt leáo Caãnh buöìn thïm ngaán núå tònh àeo!
(1) Chuâa Quaán Sûá: Thúâi cuöëi Lï-Trònh thuöåc huyïån Thoå
Xûúng. Bêy giúâ úã phöë Quaán Sûá, Haâ Nöåi.
(2) Chaây kònh: Chaây taåc hònh con caá kònh bùçng göî, thay cho
vöì àaánh chuöng.
(3) Tang mñt: Tang tröëng laâm bùçng göî mñt.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 27
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Keäm tröëng (1) Hai bïn thò nuái giûäa thò söng. Coá phaãi àêy
laâ keäm Tröëng Khöng? Soáng döìn mùåt nûúác vöî long bong. úã
trong hang nuái coân húi heåp, Ra khoãi àêìu non àaä röång thuâng.
Qua cûãa mònh úi! Nïn ngùæm laåi,(2) Naâo ai coá biïët nöîi bûng
böìng(3)
(1) Keäm Tröëng úã huyïån Kim Baãng, phuã Lyá Nhên, tónh Haâ
Nam, nay thuöåc Nam Haâ. Keäm: Heãm giûäa hai sûúâng nuái döëc,
giûäa coá löëi ài.
(2)-(3) Böìng: Tïn möåt thûá tröëng. Trong lïî höåi xûa coá
àiïåu muáa tröëng goåi laâ muáa con àô (gaái) àaánh böìng.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 28
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Quaán Khaánh (1) Àûáng cheáo tröng theo caãnh hùæt heo,(2)
Àûúâng ài thiïn theåo quaán cheo leo. Lúåp lïìu maái coã tranh xú
xaác, Xo keä keâo tre àöët khùèng kheo.(3) Ba chaåc cêy xanh hònh
uöën eáo, Möåt doâng nûúác biïëc caãnh leo teo. Thuá vui quïn caã
niïìm lo cuä, Kòa caái diïìu ai noá löån leâo.
(1) Quaán Khaánh: Caác cöng trònh nghiïn cûáu vaâ caác vùn baãn
coá chuá thñch àïìu thöëng nhêët ghi laâ úã tónh Thanh Hoaá, song
chûa roä huyïån naâo.
(2) Hùæt heo: Êm chñnh xaác laâ hùæt hiu.
(3) Khùèng kheo: Êm chñnh xaác laâ khùèng khiu.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 29
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Võnh caái quaåt (1) Mûúâi baãy hay laâ mûúâi taám àêy(1) Cho ta
yïu dêëu chùèng dúâi tay. Moãng daây tûâng êëy, chaânh ba goác
Röång heåp dûúâng naâo, cùém möåt cay.(2) Caâng noáng bao nhiïu
thúâi caâng maát, Yïu àïm chûa phi laåi yïu ngaây. Höìng höìng maá
phêën duyïn vò cêåy.(3) Chuáa dêëu vua yïu möåt caái naây.
(1) Mûúâi baãy, mûúâi taám: Söë nan quaåt giêëy, cuäng noái
tuöíi cuãa thiïëu nûä.
(2) Cay: Caái suöët cuãa quaåt giêëy, haãi àêìu coá maãnh kim
loaåi (nhaâi quaåt) hònh troân àïí chöët caác nan laåi úã hai nan
caái.
(3) Cêåy: Giöëng cêy höìng, quaã beá vaâ chaát, nhûåa duâng àïí
phêët quaåt. "Maá höìng khöng thuöëc maâ say" (Cung oaán ngêm
khuác).
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 30
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Àïì àïìn Sêìm Nghi Àöëng Gheá mùæt tröng ngang thêëy baãng treo,
Kòa àïën thaái thuá(2) àûáng cheo leo. Vñ àêy àöíi phêån laâm trai
àûúåc, Thò sûå anh huâng haá bêëy nhiïu!
(1) Àïìn Sêìm Nghi Àöëng trûúác úã ngoä Sêìm Cöng nay laâ phöë
Àaâo Duy Tûâ, quêån Hoaân Kiïëm, Haâ Nöåi. Sêìm Nghi Àöëng laâ
tûúáng theo Tön Sô Nghõ sang ta chiïëm àoáng thuã àö Àöng Kinh
(Thùng Long). Nghõ bõ vua Quang Trung àaánh àuöíi vïì Taâu nùm
1789. Sêìm Nghi Àöëng chaåy khöng kõp, thùæt cöí tûå tûã úã núi maâ
sau khi quan hïå bang giao àaä trúã laåi bònh thûúâng vua Quang
Trung cho pheáp Hoa kiïìu úã Haâ Nöåi lêåp àïìn thúâ.
(2) Thaái thuá: Àöëng laâm tri huyïån, khi sang Àöng Àö àûúåc
Tön Sô Nghõ cho laâm chûác thaái thuá.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 31
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Traách chiïu Höí Xûúáng (1)
Anh àöì tónh, anh àöì say, Sao anh gheåo nguyïåt giûäa ban
ngaây? Naây naây chõ baão cho maâ biïët. Chöën êëy hang huâm chúá
moá tay.
Chiïu Höí hoaå laåi
Naây öng tónh! Naây öng say! Naây öng gheåo nguyïåt giûäa ban
ngaây! Hang huâm vñ bùéng(2) khöng ai moá, Sao coá huâm con
böîng(3) tröëc tay?
(1) Cuöåc xûúáng hoaå giûäa Höì Xuên hûúng vaâ Chiïu Höí thûåc
laâ khöng tiïìn khoaáng hêåu trong lõch sûã vùn chûúng cuãa ta.
Sûác khoeã vaâ tònh yïu sûå söëng, vùn taâi vaâ caá tñnh, löëi noái
toaåc moáng heo, khöng uáp múã boáng gioá nhiïìu, khöng duâng biïíu
tûúång hai mùåt, ñt tûã vêån (vêìn chïët khöng hoaå àûúåc) maâ chó
coá löång chûä (búän chûä). Chó coá ba baâi thú maâ àaä ài thùèng
vaâo dên chuáng vaâ tûâ lêu àaä naãy sinh nhiïìu giai thoaåi. Caã
àöi baån àïìu cên xûáng vïì taâi nghïå thú Nöm, vaâ cuäng thêåt tri
êm,
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 32
http://www.ebooks.vdcmedia.com
tri kyã, khöng coá möåt chuát gò ngùn caách giûäa àöi baån thanh
niïn nam nûä.
(2) Vñ bùéng tûác vñ bùçng, àoåc theo êm trùæc cuãa thú.
(3) Böîng tûác laâ böìng, àoåc theo êm trùæc cuãa thú, múái
àuáng êm luêåt.
Xûúáng (2)
Sao noái rùçng nùm laåi coá ba? Traách ngûúâi quên tûã heån sai
ra. Bao giúâ thong thaã lïn chúi nguyïåt, Nhúá haái cho xin nùæm
laá àa(1)
Chiïu Höí hoaå laåi
Rùçng giaán thò nùm, quñ coá ba(2) Búãi ngûúâi thuåc nûä tñnh
khöng ra. ûâ röìi, thong thaã lïn chúi nguyïåt Cho caã caânh àa
lêîn cuã àa.
(1) Huyïìn thoaåi noái: Trïn mùåt trùng coá cêy àa vaâ thùçng
Cuöåi ngöìi dûúái göëc. Cuöåi coân laâ möåt nhên vêåt trong truyïån
cöí dên gian coá àùåc tñnh àaä trúã thaânh thaânh ngûä "Noái döëi
nhû Cuöåi". úã àêy nhùæc chuyïån lïn chúi cung trùng vaâ Chiïu Höí
seä cho Höì Xuên Hûúng nùæm laá àa, coá yá noái Chiïu Höí cuäng
chùèng khaác gò Cuöåi "noái Cuöåi".
(2) Tiïìn giaán ùn 36 àöìng keäm. Tiïìn quyá ùn 60. Nhû vêåy 5
àöìng giaán hay 3 àöìng quyá àïìu bùçng 180 àöìng keäm. Coá thïí
caách hoãi vay cuãa Höì Xuên Hûúng vúái Chiïu Höí khöng giao heån
roä raâng, cuäng coá thïí caách traã lúâi chó laâ chûäa kheáo cho
Chiïu Höí.
Xûúáng (3)
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 33
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Nhûäng bêëy lêu nay luöëng nhùæn nhe. Nhùæn nhe toan nhûäng sûå
guân gheâ(1) Guân gheâ nhûng vêîn coân chûa daám Chûa daám cho nïn
phaãi ruåt reâ.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 34
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Chiïu Höí hoaå laåi Húäi húäi cö bay töë haäo nhe(2) Haäo nhe
khöng àûúåc, gêåy öng gheâ. Öng gheâ khöng àûúåc, öng gheâ maäi,
Gheâ maäi röìi lêu cuäng phaãi reâ.
(1) Guân gheâ: Gaå gêîm.
(2) Töë haäo: Caáo töë haäo huyïìn. Chuáng töi ghi theo Höì Xuên
Hûúng, giai thoaåi thú, cuãa Súã Vùn hoaá Vônh Phuá-1989.
Hai chûä naây gùæn vúái caách àaá àaáp cuãa hai baâi hoaå, khaác
vúái nhiïìu baãn vêîn cheáp laâ "túái baão".
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 35
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Chúi Têy Höì nhúá baån Phong caãnh Têy Höì chùèng khaác xûa
Ngûúâi àöìng chêu trûúác biïët bao giúâ Nhêåt Tên àï lúã nhûng coân
löëi Trêën Bùæc rïu phong vêîn ngêën thú Noå vûåc Trêu Vaâng trùng
laåt boáng Kòa non Phûúång Àêët khoái tuön múâ Höì kia thùm thùèm
sêu dûúâng mêëy So daå hoaâi nhên chûãa dïî vûâa.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 36
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Sû bõ ong chêm Naâo noán tu lúâ, naâo muä thêm, Ài àêu chùèng
àöåi àïí ong chêm? Àêìu sû haá phaãi gò... baâ cöët,(1) Baá ngoå
con ong beá caái nhêìm. (2)
(1)-(2) Vêån duång cêu ca dao tiïëu lêm àaä nhùæc àïën trong cêu
thûá 4 baâi Quan thõ.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 37
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Sû höí mang Chùèng phaãi Ngö, chùèng phaãi ta, Àêìu thò troåc
löëc, aáo khöng taâ. Oaãn dêng trûúác mùåt dùm ba phêím, Vaãi nuáp
sau lûng saáu baãy baâ. Khi caãnh, khi tiu, khi chuäm choeå, Gioång
hò, gioång hó, gioång hi ha. Tu lêu coá leä lïn Sû cuå,(1) Ngêët
nghïíu toaâ sen noå àoá maâ.
(1) Sû cuå: Chuã nhên möåt ngöi chuâa, ngûúâi coá uy tñn vaâ cao
tuöíi hún caã chó coá mùåt trong caác buöíi lïî troång cuãa nhaâ
chuâa.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 38
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Dïåt cûãi Thùæp ngoån àeân lïn thêëy trùæng phau, Con coâ(1)
mêëp maáy suöët àïm thêu. Hai chên àaåp xuöëng nùng nùng nhùæc,
Möåt suöët(2) àêm ngang thñch thñch mau. Röång heåp nhoã to vûâa
vùån caã, Ngùæn daâi khuön khöí cuäng nhû nhau. Cö naâo muöën töët
ngêm cho kyä(3) Chúâ àïën ba thu múái daäi maâu.(4)
(1) Con coâ: Con coâ àùåt úã trïn vaâ chñnh giûäa khung dïåt àïí
thùæng súåi, laâm chuêín mûåc cho caái go khoãi lïåch theo.
(2) Suöët: öëng suöët cuöën chó, nùçm trong ruöåt con thoi àïí
nhaã súåi.
(3) Ngêm cho kyä: Súåi vaãi höì bùçng nûúác cúm àem ngêm lêu cho
bïìn vaâ oáng maâu höì.
(4) Chúâ àïën nùæng hanh cuãa ba thaáng thu, nhêën nêu àem daäi
nhiïìu lûúåt thò vaãi nhuöåm múái lïn maâu vaâ sêîm dêìn laåi.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 39
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Vö êm nûä (1) Mûúâi hai baâ muå gheát chi nhau, Àem caái xuên
tònh(2) vûát boã àêu. Ruác rñch thêy cha con chuöåt nhùæt,(3) Vo ve
mùåc meå caái ong bêìu(4) Àöë ai biïët àoá vöng hay tröëc(5) Coân
keã naâo hay cuöëng vúái àêìu(6) Thöi thïë thò thöi, thöi cuäng
àûúåc, Nghòn nùm caâng khoãi tiïëng nûúng dêu(7)
(1) Nhiïìu saách in sau naây lêìm baâi naây vúái baâi Quan thõ.
Quan thõ laâ viïn hoaån quan khi xûa. Baâi Quan thõ àûúåc gaán cho
Höì Xuên Hûúng.
(2) Caái xuên tònh: Böå phêån khöng thïí thiïëu cuãa ngûúâi phuå
nûä.
(3) yá ca dao:
"Con gaái mûúâi baãy mûúâi ba
Àïm nùçm vúái meå chuöåt tha mêët..."
(4) yá ca dao:
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 40
http://www.ebooks.vdcmedia.com
"Baâ giaâ àaánh tröëng long bong
Vûâa ài vûâa nhaãy con ong àöët..."
(5) Tuåc ngûä: "Ngöìi: laá vöng; chöíng möng: laá tröëc"...
(6) Tuåc ngûä: "Àêìu troã xuöëng, cuöëng trúã lïn"
(7) Tiïëng nûúng dêu: nûúng dêu laâ baäi tröìng dêu. "Tiïëng
nûúng dêu" laâ tiïëng (xêëu) úã baäi tröìng dêu - Do thaânh ngûä
chûä Haán laâ "Tang gian böåc thûúång". Saách Hêåu Haán thû, Àõa lñ
chñ noái rùçng àêët Vïå xûa coá chöî kñn trong baäi tröìng dêu
(tang gian) úã trïn söng Böåc (Böåc thûúång), laâ núi trai gaái
thûúâng tuå höåi laâm nhûäng chuyïån dêm ö. Nguyïîn Du àaä dõch
thaânh ngûä naây: "Ra tuöìng trïn Böåc trong dêu - Thò con ngûúâi
êëy cêìu laâm chi" (Kiïìu).
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 41
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Mùæng hoåc troâ döët Dùæt dñu nhau lïn àïën cûãa chiïìn, Cuäng
àoâi hoåc noái noái khöng nïn. Ai vïì nhùæn baão phûúâng loâi toái,
Muöën söëng àem vöi queát traã àïìn!
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 42
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Hoãi trùng (2) Möåt traái trùng thu chñn moäm moâm, Naãy vûâng
quïë àoã(1) àoã loâm lom! Giûäa in chiïëc bñch(2) khuön coân meáo,
Ngoaâi kheáp àöi cung(3) caánh vêîn khoâm. Gheát mùåt keã trêìn àua
xoái moác, Ngûáa gan thùçng Cuöåi àûáng lom khom.(4) Húäi ngûúâi
beã quïë(5) rùçng ai àoá, Àoá coá Hùçng Nga(6) gheá mùæt doâm.
(1) Quïë àoã: Huyïìn thoaåi noái trong mùåt trùng coá cêy quïë
àoã.
(2) Chiïëc bñch: Chiïëc ngoåc bñch hònh troân deåt, giûäa coá
löî, ngûúâi ta goåi mùåt trùng laâ bñch nguyïåt.
(3) Ngûúâi ta thûúâng vñ àûúâng cong cuãa mùåt trùng nhû ngûúâi
traáng sô giûúng caánh cung.
(4) Ca dao: "Thùçng Cuöåi ngöìi göëc cêy àa; Àïí trêu ùn luáa
goåi cha úâi úâi..." úã àêy vò tûác töëi nïn thùçng Cuöåi khöng
ngöìi maâ àûáng.
(5) Beã caânh quïë àoã (àan quïë) trïn cung trùng, chó ngûúâi
thi àöî tiïën sô.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 43
http://www.ebooks.vdcmedia.com
(6) Hùçng Nga: Huyïìn thoaåi noái Hùçng Nga vúå Hêåu Nghïå ùn
tröåm thuöëc tiïn cuãa chöìng do baâ Têy Vûúng mêîu cho, röìi möåt
mònh tröën lïn úã cung trùng.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 44
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Quaã mñt Thên em nhû quaã mñt trïn cêy, Voã noá suâ sò, muái noá
daây. Quên tûã coá yïu thò àoáng coåc,(1) Xin àûâng mên moá nhûåa
ra tay.
(1) Àoáng coåc: Coåc àoáng sêu vaâo noä quaã mñt àem phúi nùæng
cho choáng chñn.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 45
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Võnh caái giïëng Ngoä ngay thùm thùèm túái nhaâ öng, GIïëng töët
thanh thúi,(2) giïëng laå luâng Cêìu trùng phau phau àöi vaán
gheáp, Nûúác trong leo leão möåt doâng thöng. Coã gaâ luán phuán
leo quanh meáp, Caá diïëc le te laách giûäa doâng. Giïëng êëy thanh
tên ai cuäng biïët(3) Àöë ai daám thaã naå doâng söng.(4)
(1) Giïëng thúi: Giïëng sêu.
(2) Thanh thúi: Trong vaâ sêu.
(3)-(4). Thaã naå doâng doâng: Tuåc ngûä coá cêu: "Doâng doâng
theo naå", naå nghôa laâ meå. Caái giïëng trong vaâ sêu kia, ai
daám thaã vaâo àêëy möåt àaân "doâng doâng theo naå"? Vñ nhû ngûúâi
con gaái thanh tên tûúi töët, ai cuäng biïët caã àêëy, song ai daám
cêìu xin cö laâm vúå àïí cö seä trúã thaânh ngûúâi meå quêën quñt
vúái nhûäng àûáa con, vò cö cao giaá quaá!
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 46
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Võnh caái quaåt (2) Möåt löî xêu xêu mêëy cuäng vûâa,(1) Duyïn
em dñnh daán tûå bao giúâ,(2) Chaânh ra ba goác da coân thiïëu,
Kheáp laåi àöi bïn thõt vêîn thûâa. Maát mùåt anh huâng khi tùæt
gioá, Che àêìu quên tûã luác sa mûa. Nêng niu ûúám hoãi ngûúâi
trong trûúáng, Phò phaåch trong loâng àaä sûúáng chûa?
(1). Löî xêu: Caác nan quaåt àïìu coá möåt caái löî àïí xêu
bùçng caái suöët.
(2) Dñnh daán: Caái nhaâi quaåt chöët caác nan quaåt laåi cho
khoãi xöí, àïí coá thïí múã ra, kheáp vaâo. Dñnh daán úã àêy coá
nghôa laâ kïët dñnh hoùåc kïët taåo, chûá khöng phaãi "dñnh daáng"
vúái nghôa liïn can.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 47
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Hang Thaánh Hoaá chuâa Thêìy Khen thay con taåo kheáo khön
phaâm,(2) Möåt àöë giûúng ra biïët mêëy ngoaâm.(3) Lûúân àaá coã
leo súã rêåm raåp, Laách khe nûúác ró moá lam nham. Möåt sû àêìu
troåc ngöìi khua moä, Hai tiïíu lûng troân àûáng giûäa am. Àïën
múái biïët laâ hang Thaánh Hoaá, Chöìn chên moãi göëi vêîn coân
ham!
(1) Tïn caái hang trong chuâa Thêìy. Truyïìn rùçng Tûâ Àaåo
Haånh àaä hoaá úã àêy nïn goåi laâ Thaánh Hoaá.
(2) Khön phaâm: Nhû khön phaåm.
(3) Àöë ngoaâm: Thaânh ngûä "ngoaâm naâo àöë êëy" noái vïì caách
kiïën truác nhaâ úã xûa: Möåt maãnh àöë tre thò ngoaåm tre; àöë göî
thò ngoaâm göî. Möåt àöë nhiïìu ngoaâm úã àêy noái vïì cêëu taåo
hang àöång tûå nhiïn. Nïëu coi caã vaách àöång laâ möåt àöë, thò
voâm àöång vúái caác hoäm to, nhoã laâ nhûäng ngoaâm.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 48
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Khoác Töíng Coác Chaâng Coác úi! Chaâng Coác úi! Thiïëp beán
duyïn chaâng coá thïë thöi. Noâng noåc àûát àuöi tûâ àêy nheá,(1)
Nghòn vaâng khön chuöåc dêëu böi vöi!(2)
(1)-(2) "Àûát àuöi noâng noåc", thaânh ngûä chó sûå cùæt àûát
hùèn; "Coác böi vöi laåi vïì": Böi vöi àïí àaánh dêëu vaâo coác,
thò coác ài àêu röìi cuäng laåi trúã vïì. Nhûng nay duyïn vúå
chöìng àaä àûát hùèn. Coác ài àaä àem theo caã dêëu vöi, dêîu coá
nghòn vaâng cuäng khöng chuöåc laåi àûúåc vò mêët Coác laâ mêët
luön caã dêëu.
Theo cuå Dûúng Vùn Thêm sûu têìm taâi liïåu vïì giai thoaåi thú
Höì Xuên Hûúng (taâi liïìu àaä dêîn) thò Höì Xuên Hûúng laâm baâi
Khoác töíng Coác trong thúâi gian àaä lêëy öng phuã Vônh Tûúâng. Do
sûå reä duyïn cuãa ngûúâi vúå caã vaâ gia àònh hoå haâng nhaâ Coác,
nïn Höì Xuên Hûúng múái àûa caã hoå haâng nhaâ Coác vaâo baâi thú
àïí giïîu: nhaái beán, chêîu chaâng, noâng noåc, chêîu chuöåc, têët
nhiïn laâ giïîu möåt Töíng Coác coân söëng, chûá khöng phaãi laâ
khoác khi Töíng Coác chïët, nhû bêëy nay coá ngûúâi hiïíu, e rùçng
bêët nhêîn.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 49
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Hang Caác Cúá (1) Trúâi àêët sinh ra àaá möåt choâm, Nûát laâm
hai maãnh hoãm hoâm hom. Keä hêìm rïu möëc trú toen hoeãn, Luöìng
gioá thöng reo vöî phêåp phoâm. Gioåt nûúác hûäu tònh rúi loäm
boäm, Con àûúâng vö ngaån(2) töëi om om. Khen ai àeäo àaá taâi
xuyïn taåc(3) Kheáo húá hïnh ra lùæm keã doâm!
(1) Tïn möåt caái hang úã trong chuâa Thêìy. Ca dao coá cêu:
"Höåi chuâa Thêìy coá hang Cùæc Cúá; Trai chûa vúå thò àïën höåi
naây"
(2) Vö ngaån: Khöng coá thaânh búâ tay võn.
(3) Xuyïn taåc: Xoi vaâ àuåc thöng qua àaá.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 50
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Àaánh àu Böën cöåt khen ai kheáo kheáo tröìng,(1) Ngûúâi thò lïn
àaánh keã ngöìi tröng, Trai àu göëi haåc khom khom cêåt Gaái uöën
lûng ong ngûãa ngûãa loâng. Böën maãnh quêìn höìng bay phêëp phúái,
Hai haâng chên ngoåc duöîi song song. Chúi xuên coá biïët xuên
chùng taá. (2) Coåc nhöí ài röìi, löî boã khöng!(3)
(1) Böën cöåt: Böën cêy tre tröìng laâm cêy àu.
(2) Chúi xuên: Cuöåc vui chúi àoán xuên. Biïët xuên: Biïët tònh
xuên.
(3) Cuöëi vuå chúi xuên, caác cöåt àu laåi nhöí ài hïët, chó
coân trú laåi caác löî coåc vaâ röìi ngûúâi ta seä lêëp ài. Höì
Xuên Hûúng chua chaát noái vïì thoái vö têm rêët àaáng traách vïì
phña nam giúái.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 51
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Khoác öng Phuã Vônh Tûúâng Trùm nùm öng Phuã Vônh Tûúâng öi!(1)
Caái núå ba sinh àaä traã röìi(2) Chön chùåt vùn chûúng ba têëc
àêët(3) Tung hï höì thó böën phûúng trúâi.(4) Caán cên taåo hoaá
rúi àêu mêët?(5) Miïång tuái taân khön kheáp laåi röìi.(6) Hùm baãy
thaáng trúâi àaâ mêëy chöëc.(7) Trùm nùm öng Phuã Vônh Tûúâng
öi!
(1) Vônh Tûúâng: Phuã Vônh Tûúâng, thuöåc tónh Vônh Yïn xûa, nay
thuöåc tónh Vônh Phuá. Nhiïìu giai thoaåi àïìu thöëng nhêët vïì
viïåc Höì Xuên Hûúng coá lêëy leä öng phuã Vônh Tûúâng.
(2) Núå ba sinh: Nhên duyïn vúå chöìng traãi qua ba kiïëp; söëng
laâ möåt sûå traã núå lêîn nhau (theo Phêåt giaáo). Núå ba sinh àaä
traã tûác laâ chó ngûúâi chöìng àaä chïët.
(3)-(4) Öng phuã Vônh Tûúâng laâ möåt ngûúâi coá hoåc vêën (vùn
chûúng) nay mêët ài, Höì Xuên Hûúng mêët möåt ngûúâi chöìng vaâ
cuäng mêët luön caã möåt ngûúâi baån vùn chûúng. Höì thó: cung vaâ
tïn, tûúång trûng cho chñ nam nhi hoùåc chñ laâm trai vöën úã böën
phûúng trúâi, khöng chó thu heåp trong phaåm vi gia àònh vúå
con.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 52
http://www.ebooks.vdcmedia.com
(5)-(6) Öng trúâi laâ ngûúâi cêìm cên naãy mûåc àaä úã chùèng
cöng bùçng, caán cên cuãa öng àaä àaánh rúi. Caân khön tûác trúâi
àêët vñ nhû möåt caái tuái lúán àaä kheáp hùèn laåi. Öng Phuã àaä
ài sang möåt thïë giúái khaác.
(7) Höì Xuên Hûúng söëng vúái chöìng trong möåt thúâi gian quaá
ngùæn: 27 thaáng.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 53
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Thú chûä Haán
Tùång Töën Phong Tûã (1) (Hoaå vêån taåi hêåu)
Bûúám ong mûâng àaä mêëy phen nay, Höìng nhaån xin àûa ba chûä
laåi; Daám àêu mûa gioá giúã baân tay, Nhûäng sûå ba àaâo xeo têëc
lûúäi, Nam Bùæc xa xa mêëy dùåm àêy, Haãi sún ûúác àïí ngaân nùm
maäi, Bûác tranh khön veä têëm loâng ngay. Tú nguyïåt raây xe ba
möëi laåi, Hoãi khaách àa tònh nhoã coá hay. Nùm canh höìn bûúám
thïm bú baãi(2)
(1) Tùång Töën Phong thõ. Dûúái àêìu àïì coá ghi roä "Hoaå vêån
tai hêåu" (hoaå vêìn úã phña sau), nhûng khöng thêëy baâi hoaå.
(2) Baâi thú coân nhû dang dúã. Thïí thú ñt gùåp. Hay laâ möåt
àiïåu ca truâ naâo àoá? Hai chûä bú baäi laâ phiïn êm taåm. Chûa
roä nïn àoåc thïë naâo cho phaãi.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 54
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Hoaå töën phong nguyïn vêån (1) Kiïëp naây chùèng gùåp nûäa thò
liïìu, Nhûäng chùæc trùm nùm haá bêëy nhiïu. Nghô laåi huöëng àau
cho phêån baåc, Noái ra thïm nheå vúái thên beâo. Cheán thïì thuãa
noå tay coân dñnh, Moán toác thúâi xûa caánh vêîn àeo. Àûúåc lûáa
taâi tònh cho xûáng àaáng, Nghòn non muön nûúác cuäng tòm theo.
(1) Hoaå nguyïn vêìn thú öng Töën Phong.
Töën Phong àùæc möång chñ dûä ngaä khan nhên thuêåt ngêm, tõnh
kyá (1)
Nhúá ai maâ biïët noái cuâng ai Rùçng chûä àöìng ta quyïët möåt
hai. Hoa liïîu vui àêu mònh dïî kheáo, Non söng daânh giaã núå coân
daâi. Cheán tònh dêìu nhêîn lêu maâ nhaåt Giaãi ûúác nguyïìn êu
thùæm chùèng phai. Àêìy àoaå duyïn trêìn thöi àaä àõnh, Xûúng giang
duyïình(2) àïí ngùæm tûúng lai.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 55
http://www.ebooks.vdcmedia.com
(1)Töën Phong thõ nùçm möång, ghi laåi mang cho xem, nhên àoá
laâm baâi thú thuêåt chuyïån vaâ ghi laåi.
(2)Coá phiïn êm laâ daânh
Nguå yá Töën Phong, kyá nhõ thuã (1)
I
Döìn bûúác may àêu kheáo heån hoâ Duyïn chi hay búãi núå chi ru?
Sûúng treo(2) aáo luåc nhöìi húi xaå, Gioá loåt caânh lï lûúát mùåt
höì. Muöën chùæp chó àaâo thïu trûúáng gêëm, Maâ àem laá thùæc thaã
söng Tö.(3) Trong trêìn mêëy keã tinh con mùæt, Biïët ngoåc maâ
trao múái kïí cho.
II
Àûúâng hoa dòu dùåt bûúác àöng phong Nghô keã tòm thúm cuäng coá
cöng, Laå mùåt daám quen cuâng gioá nûúác, Nùång loâng nïn nheå
àïën non söng. Da trúâi nùæng nhuöåm tûúi maâu biïëc, Phoâng gêëm
trùng in daäi thûác höìng. Ai nhúá lêëy cho loâng êëy nhó, Trûúác
nùm trùm hùèn núå chi khöng?
(1) Hai baâi nguå yá gûãi Töën Phong thõ. Chûa roä Töën Phong
thõ laâ ai? Chó biïët öng hoå Phan, vò trong Baâi tûåa coá cêu:
"Phan Mô Anh ngûúâi trong hoå töi" vaâ àoá laâ hoå nöåi. Coân tïn,
theo giaáo sû Hoaâng Xuên Haän, coá leä laâ Huên nghôa laâ "Nam
Phong" (gioá Nam) cuâng goåi laâ Töën
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 56
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Phong. Nham Giaác laâ tïn hiïåu Nham Giaác phu laâ "anh chaâng
êín úã nuái nhûng hiïíu sûå àúâi".
(2) Coá baãn phiïn êm laâ xoa
(3) Söng Töì = Söng Tö Lõch úã Thùng Long - Haâ nöåi.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 57
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Baåch Àùçng Giang tùång biïåt Khêëp khïính àûúâng mêy bûúác laåi
dûâng, Laâ duyïn laâ núå phaãi hay chùng. Võn hoa kheáo keão lay
caânh gêëm, Vuåc nûúác xem maâ àöång boáng giùng. Loâng noå chúá
rùçng mêy nhaåt nhaåt Lúâi kia naây àaä nuái giùng giùng. Vúái
nhau(2) tònh nghôa sao laâ troån, Chúá thoái lûng vúi coä nûúác
Àùçng(3).
(1) Tùång baån khi chia biïåt úã söng Baåch Àùçng.
(2) Coá leä laâ chûä Nhau. VÎ�n baãn cheáp Sao.
(3) Lûng voi cúä nûúác Àùçng: Nûúác Àùçng laâ möåt nûúác nhoã úã
thúâi Xuên Thu Chiïën Quöëc, bõ eáp giûäa hai nûúác lúán laâ Tïì,
Súã nïn luön phaãi giûä gòn. Trong baâi thú tûúng truyïìn laâ cuãa
Höì Xuên Hûúng cuäng duâng àiïín naây àïí taã nöîi khöí cuãa ngûúâi
àa thï: "Ngoaãnh mùåt sang Tïì, e Súã giêån; Quay àêìu vïì Súã, súå
Tïì ghen".
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 58
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Lûu biïåt thúâi taåi An Quaãng, An Hûng nguå thûá (1) Ngûúâi vïì
ngûúâi úã kheáo buöìn sao, Tûác töëi mònh thay biïët leä naâo. Tú
toác lúâi kia coân nûäa hïët, Àaá vaâng loâng noå xiïët laâ bao.
Nöíi cún riïng giêån ngaây giúâi ngùæn, Moãi mùæt chúâ xem boáng
nguyïåt cao. Súám biïët leä giúâi lñ coá húåp, Thò mûúâi nùm trûúác
bêån chi nao.
(1) Ghi laåi luác chia tay taåi An Quaãng, An Hûng.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 59
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Hoaå Sún Phuã chi taác (1) Naây àoaån chung tònh biïët mêëy
nhau, Tiïîn àûa ba bûúác cuäng nïn cêu. Trïn tay kheáp múã tanh
chiïìu nhaån,(2) Trûúác mùåt ài vïì gêëp boáng cêu.(3) Nûúác mùæt
trïn hoa laâ löîi cuä. Muâi hûúng trong nïåm caã àïm thêu. Vùæng
nhau múái biïët tònh nhau lùæm, Naây àoaån chung tònh biïët mêëy
nhau.
(1) Hoaå laåi thú Mai Sún Phuã. Mai Sún Phuã chûa roä laâ
ai.
(2) Tanh chiïìu nhaån: Vùæng tanh khöng thêëy boáng chim nhaån.
Nghôa laâ hoaân toaân khöng coá tin tûác. Saách Haán Thû cheáp
chuyïån Töì Vuä àúâi Haán sang sûá Hung Nö hoaâ thên vúái Haán.
Nhaâ Haán àoâi traã Töì Vuä, nhûng Hung Nö khöng traã. Sûá Haán bõa
chuyïån vua Haán bùæt àûúåc úã vûúân Thûúång Lêm möåt con chim
Nhaån, chên coá buöåc bûác thû bùçng luåa cuãa Töì Vuä. Chuáa Hung
Nö tûúãng chuyïån coá thêåt, nïn thaã Tö Vuä. Do vêåy, chim nhaån
àûúåc tûúång trûng cho tin tûác.
(3) Gêëp boáng cêu: cêu con ngûåa non sung sûác. Saách Trang Tûã
coá cêu "Nhên sinh Thiïn àõa gian, nhûúåc baåch cêu chi quaá khñch"
(con
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 60
http://www.ebooks.vdcmedia.com
ngûúâi söëng giûäa trúâi vaâ àêët giöëng nhû boáng ngûåa baåch
cêu lûúát qua khe cûãa). Chó thúâi gian ài nhanh.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 61
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Thu nguyïåt hûäu ûác Mai Sún Phuã kñ (1) Laá ngoåc chiïìu thu
giêån hùèn du Tuêìn trùng seä nhúá bûäa àïm thu. Bïn am Nhêët Truå
tröng coân àêëy, Ngoån nûúác Tam Kò chaãy laåi àêu(2) Son phêën
tröåm mûâng duyïn àïí laåi, Beâo mêy thïm tuãi phêån vïì sau. Trùm
nùm biïët coá duyïn thûâa nûäa, Cuäng àoã tay tú cuäng trùæng
àêìu.
(1) Àïm thu, nhúá Mai Sún Phuã, gúãi baâi naây.
(2) Nguyïn chuá: "Àaä giaãi kïët àûa tònh" Giaãi kïët, theo Àaâo
Duy Anh, laâ: "Cúãi möëi tònh kïët buöåc vúái nhau" Coân giaãi kïët
àûa tònh laâ gò? Chûa roä lùæm.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 62
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Caãm cûåu kiïm trònh cêìn Chaánh hoåc sô Nguyïîn Hêìu (1) (Hêìu
Nghi Xuên Tiïn Àiïìn nhên)
Dùåm khaách muön nghòn nöîi nhúá nhung, Mûúån ai túái àêëy gûãi
cho cuâng. Chûä tònh chöëc àaä ba nùm veån, Giêëc möång röìi ra
nûãa khùæc khöng. Xe ngûåa tröåm mûâng duyïn têëp nêåp, Phêën son
caâng tuãi phêån long àong. Biïët coân maãy chuát sûúng siu mêëy(2)
Lêìu nguyïåt nùm canh chiïëc boáng chong.
(1) Nhúá ngûúâi cuä viïët gûãi Cêìn chaánh hoåc sô Nguyïîn Hêìu.
Sau àêìu àïì trïn, taác giaã coá chuá: "Hêìu, Nghi Xuên, Tiïn Àiïìn
nhên" - "Hêìu ngûúâi laâng Tiïn Àiïìn, huyïån Nghi Xuên" - Nhû
vêåy, úã àêy Nguyïîn Hêìu àuáng laâ Nguyïîn Du tiïn sinh - Gia phaã
hoå Nguyïîn Tiïn Àiïìn ghi roä muâa heâ nùm Kó Tyå (1809), Nguyïîn
Du àûúåc böí laâm cai baå Quaãng Bònh. Thaáng 2 nùm Quyá Dêåu
(1813) öng àûúåc phong Cêìn chaánh àiïån hoåc sô, röìi àûúåc cûã
laâm chaánh sûá ài Trung Quöëc tuïë cöëng.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 63
http://www.ebooks.vdcmedia.com
(2) Sûúng siu mêy: Tûâ xûa phiïn êm laâ sûúng àeo maái. Nay
phiïn êm theo giaáo sû Hoaâng Xuên Haän.
Phiïn êm:
Thuêåt yá kiïm trònh hûäu nhên Mai Sún Phuã
Hoa phiïu phiïu, Möåc tiïu tiïu, Ngaä möång hûúng tònh caác tõch
tiïu, Khaã caãm thõ xuên tiïu.
Löåc ao ao, Nhaån ngao ngao, Hoan haão tûúng kò taåi nhêët
triïu, Bêët têån ngaä têm miïu.
Giang baát baát, Thuyã hoaåt hoaåt, Ngaä tû quên hoaâi tûúng
khïë khoaát, Lïå ngên chiïm haå caát.
Thi tiïët tiïët, Têm thiïët thiïët, Nöìng daåm thöën tònh tû
lûúäng àaåt, Daå bùçng quên buát phaát.
Phong ngang ngang, Nguyïåt mang mang, Phong nguyïåt khöng linh
khaách àoaån traâng, Haâ xûá thõ Àùçng Vûúng.
Vên thûúng thûúng, Thuyã ûúng ûúng, Vên thuyã na kham voång
nhêët trûúâng, Nhêët trûúâng dao voång xuác hoaâi mang. Nhêåt kò
kò,
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 64
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Daå trò trò, Nhêåt daå thiïn hoaâi lûä tûá bi, Tûá bi ûng maåc
ngöå giai kò.
Phong phi phi, Vuä phi phi, Phong vuä têìn thöi thaái buát huy,
Buát huy àö thò phoá tònh nhi.
Quên hûäu têm, Ngaä hûäu têm, Möång höìn tûúng luyïën liïîu hoa
êm, Thi àöìng ngêm, Nguyïåt àöìng chêm, Nhêët tûå sêìu phên nhuïå,
Haâ nhên noaän baán khêm, Maåc àaân li khuác oan tri êm, Trûåc tu
khñ trñ thûã dao cêìm, Cao sún lûu thuyã vaän tûúng têìm, Ûng bêët
hêån ngêm thaán cöí cêm.
Quên haâ kò, Ngaä haâ kò, Lûä àònh lai àùæc lûúäng thï trò,
Daánh têìn phi, Buát têìn huy, Nhêët trûúâng àö buát thiïåt, Haâ
xûá thõ tònh nhi, Haão bùçng têm thûúång caác tûúng tri, Daä ûng
giao thaác thûã duyïn àïì, Phûúng têm thïå bêët phuå gia kò.
(Hûåu Giang Nam àiïåu)
Dõch vêìn:
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 65
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Kïí yá mònh vaâ trònh baån laâ Mai Sún Phuã
Hoa xiïu xiïu Cêy xiïu xiïu Giêëc möång tònh quï(1) thaãy tõch
liïu Àïm xuên caãm khaái nhiïìu.
Hûúu ao ao Nhaån ngao ngao Vui sûúáng heån nhau möåt súám naâo
Taã hïët àûúåc tònh sao!
Söng baát ngaát Nûúác aâo aåt yá thiïëp loâng chaâng cuäng vu
khoaát Lïå rúi thïm mùån chaát.
Thú da diïët Loâng thï thiïët Àêåm nhaåt têëc loâng ai thêëu
hïët Liïåu buát chaâng taã xiïët?
Mêy lang thang Trùng mïnh mang Trùng gioá xui ai luöëng àoaån
traâng Àêu laâ gaác Àùçng Vûúng
Mêy tú vûúng Nûúác nhû sûúng Mêy nûúác tröi àêu chó möåt àûúâng
Möåt àûúâng xa khuêët röån loâng thûúng
Ngaây chêåm rò Àïm chêåm rò Saáng töëi chaånh buöìn lûä khaách
si Nhúá thûúng àûâng lúä heån, sai kò.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 66
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Mûa tröi ài Gioá tröi ài Mûa gioá giuåc hoaâi cêët buát thi
(thú) Viïët thi gûãi túái khaách "tònh si"
Chaâng coá têm Thiïëp coá têm Möìng höìn lûu luyïën boáng hoa
rêm Thú cuâng ngêm Rûúåu cuâng trùng
Tûå luác buöìn chia biïåt Ai ngûúâi êëm nûãa chùng? Chúá àaân li
khuác oaán tri êm, Àaânh xem nhû hïët tiïëng dao cêìm(2) Heån nhau
núi non nûúác muöån mùçn! Chúá buöìn maâ than thúã cöí
cêm(kim).
Chaâng heån gò Ta heån gò Hai ta àïìu muöån, noái maâ chi Traâ
maâ chi Buát maâ chi Cuäng laâ thiïën lñ caã(3) Ai laâ keã tònh nhi
Hiïíu nhau trong daå khoá khùn gò Haäy nïn trao gûãi möëi duyïn ài
Loâng son ai núä phuå giai kò
(Theo àiïåu Giang Nam) À.T.T dõch
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 67
http://www.ebooks.vdcmedia.com
(1) Loâng quï laâ loâng nhúá quï mònh. Vêåy hònh nhû Sún Phuã
àaä ài vïì quï Xuên Hûúng. Hoùåc laâ ngûúâi cuâng laâng, hay cuâng
huyïån chùng? (Hoaâng Xuên Haän).
(2) Dao cêìm: Àaân quyá.
(3) Thiïn lñ: Dõch tûâ chûä "buát thiïåt" - buát viïët vaâ lúâi
noái. Dûúng Tûã noái: "Cuöën saách do buát maâ thaânh. Lúâi noái do
lûúäi maâ coá. Ta xem "Nguä thûúâng" laâ buát vaâ lûúäi cuãa àïë
vûúng". Nguä thûúâng úã àêy laâ caác quan hïå: quên thêìn, phuåc
tûã, phu-phuå, huynh àïå, bùçng-hûäu. Vò thïë dõch laâ thiïn
lñ.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 68
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Tûå thaán I
Con boáng ài vïì chöëc bêëy nay, Chûä duyïn naâo àaä chùæc trong
tay. Nghô cuâng thïë sûå loâng nhû àöët, Tröng suöët nhên tònh daå
muöën say. Muön kiïëp biïët laâ duyïn troån veån, Möåt àúâi riïng
mêëy kiïëp chua cay. Nöîi mònh nöîi baån dûúâng bao naã, Daám hoãi
han àêu nhûäng cúá naây.
II
Lêín thêín ài vïì mêëy àöå nay Vò àêu àeo àùèng vúái núi vêìy
êëm traâ tiïu khaát coân nghe gioång Cheán rûúåu mûâng xuên daå
thêëy say Àiïím lûä tröng chûâng mêy àaåm nhaåt Doâng thu xem cúä
nûúác vúi àêìy. Thûúng ai hùèn laåi thûúng loâng lùæc Naây núå naây
duyïn nhûäng thïë naây.
(1) Tûå than thên.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 69
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Thïå viïët hûäu caãm (1) Mûúâi mêëy nùm trúâi möåt chûä tònh
Duyïn tú naây àaä sùén àêu àaânh Maái mêy cùæt nûãa nguyïìn phu
phaát Gioåt maáu àêìy hai cheán tûã sinh Möåt kiïëp àaä tïíïí cuâng
daå thùæm Trùm nùm àûâng phuå vúái àêìu xanh Mai sau loâng chùèng
nhû lúâi nûäa Dao buáa nguyïìn xin luyå àïën mònh.
(1) Nghôa laâ: "Coá caãm xuác thò viïët lúâi thïì"
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 70
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Xuên àònh lan àiïåu
Phiïn êm:
Nguyïåt taâ nhên tónh thuá lêu trung Ngoaå thñnh àöìng long,
Khúãi thñnh àöìng long Daå baán ai giang hûúãng baán khöng. Thanh
daä tûúng àöìng Khñ daä tûúng àöìng Tûúng tû vö têån nguä canh
cuâng. Têm taåi Vu Phong Höìn taåi Vu Phong Ên aái thûã tao phuâng
Nhaân yã àöng phong Quyïån yã àöng phong Nhêët viïn höìng haånh
bñch thanh song Phöìn hoa tñch dô khöng. Kim triïu hûäu kiïën söí
chi höìng Oanh nhi nhaåc àúái xuên phong khûá Chó khuãng àaâo yïu
vö lûåc tiïëu àöng phong Phong thanh nguyïåt baåch, baã kò hûúng
nhêåp khaách ngêm trung.
Dõch vêìn:
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 71
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Baâi ca theo àiïåu xuên àònh lan
Trùng taâ ngûúâi lùång tûâa lêìu khöng(1) Nùm lùæng chuöng
àöìng, Dêåy lùæng chuöng àöìng, Àïm lùæng tiïëng buöìn vang meá
söng Thanh àaä tûúng àöìng, Khñ àaä tûúng àöìng Thanh khñ nùm canh
röån raä loâng Têm úã Vu Phong Ên aái cuöåc tao phuâng. Nhaân tûåa
gioá àöng Moãi tûåa gioá àöng Möåt vûúân höìng haånh biïëc xanh
song Phöìn hoa tûúãng àaä khöng Súám nay böng núã mêëy nhaânh höìng
Chim oanh chúá quyïën xuên ài nheá Ta súå "Àaâo hoa vö lûåc tiïëu
àöng phong" Trùng thanh gioá maát àem hûúng vaâo vúái caác thi
nhên.
(À.À.T dõch)
Nguyïn vùn: Thuá lêìu trung - trong choâi canh. Thuá lêu laâ
caái choâi canh úã chöën àöìn binh. Thû Àûúâng Huyïìn Töng coá cêu:
"Nguyïåt laåc thuá lêu khöng" - Trùng lùån choâi canh vùæng.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 72
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Kñ sún nam thûúång trêën hiïåp trêën trêìn hêìu I
Vaác cùæm àaân tao möåt ngoån cúâ, êëy ngûúâi thên àêëy phaãi
hay chûa, Lùæc àêìy phong nguyïåt lûng höì rûúåu, Dùæt loãng giang
höì nûãa tuái thú(2) Àònh Nguyïåt(3) goáp ngûúâi chung àónh laåi,
Trúâi Hoan(4) múã mùåt nûúác non xûa. Bêëy nay taâi tûã bao nhiïu
taá, Theâo àaãnh(5) khen ai keã àùåt cho.
II
Trêån buát xöng pha quyïët giêåt cúâ, Taâi tònh ai àaä biïët cho
chûa. Giêëc Vu man maác nùm canh nguyïåt, Duyïình Ngûå lïnh àïnh
möåt laá thú. Tú liïîu àaä khoe taâi laå trûúác, Nguöìn daâo hoåc
hoãi löëi quen xûa, Giai nhên taâi tûã dûúâng naâo àêëy Hay núå
bònh sinh chûãa giaã cho(6)
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 73
http://www.ebooks.vdcmedia.com
(1) Gûãi öng Trêìn Hêìu, laâm Hiïåp trêën Sún Nam Thûúång. Öng
naây chûa roä laâ ai.
(2) Hai cêu 3 vaâ 4 naây laâ cêu thú àaão trang: Lùæc àêìy lûng
höì "rûúåu phong Nguyïåt" - Dùæt loãng nûãa tuái "thú giang
höì".
(3) Àònh Nguyïåt: Öng Trêìn Thanh Mai cho laâ Cöí Nguyïåt àûúâng
ngöi nhaâ cuãa Höì Xuên Hûúng.
(4) Trúâi Hoan: Trúâi Hoan Chêu, tûác Nghïå An, quï cuãa Höì
Xuên Hûúng.
(5) Theâo àaãnh: lùèng lú, khinh baåc.
(6) Dûúái àêìu àïì trïn, Lûu hûúng kñ cheáp liïìn hai baâi naây,
khöng àïí ai xûúáng, ai hoaå. Ngúâ rùçng baâi II laâ baâi hoaå laåi
cuãa Trêìn Hêìu.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 74
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Dûä sún nam thûúång hiïåp
trêën quan trêìn hêìu xûúáng hoaå (1) Phiïn êm:
I. Xuên Hûúng xûúáng:
Bònh thuyã tûúng phuâng(2) nguyïåt haå tön Cûúng trûúâng phiïën
phiïën thuöåc nan ngön Khiïu cêìm hûäu yá minh hoaâng xûúáng Nhiïîu
thuå vö àoan ngûä thûúác huyïn. Thuyâ tuåc giaâ thanh quy Han
khuyïët Tûå tu liïn böå xuêët Höì mön Baán diïn biïåt hêåu(3) tònh
àa thiïíu Maåch maåch khöng li Saãnh Nûä höìn(4)
(1) Xûúáng hoaå cuâng öng Trêìn Hêìu - quan Hiïåp trêën Sún Nam
thûúång. Trêën Sún Nam thûúång göìm àêët cuãa hai tónh Haâ Nöåi vaâ
Hûng Yïn sau naây. Trõ súã àùåt úã Chêu Cêìu (Phuã Lñ). Baâi naây
cuäng àûúåc cheáp trong saách Tuåc Hoaâng Viïåt thi tuyïín, nhûng
laåi àûúåc coi laâ baâi thú Höì Xuên Hûúng hoaå thú öng Hiïåp
trêën. Coân Lûu hûúng kñ thò cho rùçng àêy laâ baâi xûúáng cuãa
Xuên hûúng. Giaáo sû Hoaâng Xuên Haän cùn cûá theo Tuåc Hoaâng
Viïåt thi tuyïín.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 75
http://www.ebooks.vdcmedia.com
(2) Bònh thuyã tûúng phuâng (beâo nûúác gùåp nhau): chó viïåc
ngêîu nhiïn gùåp gúä. Vûúng Böåi coá cêu: "Bònh thuyã tûúng phuâng,
têån thõ tha hûúng chó khaách" (beâo nûúác gùåp nhau thaãy àïìu laâ
khaách tha hûúng). Trong vùn chûúng, beâo nûúác, ngoån beâo, phêån
beâo... coân àïí chó ngûúâi phuå nûä: "Phêån beâo bao quaãn nûúác
sa - Lïnh àïnh àêu cuäng laâ lïnh àïnh" "Ngoån beâo chên soáng laåc
loaâi - Nghô mònh vinh hiïín thûúng ngûúâi lûu li" (Kiïìu).
(3) Lûu hûúng kñ cheáp laâ hêån
(4) Xem baâi hoaå Trêìu Hêìu trang...
Dõch nghôa:
Thên beâo nûúác gùåp nhau, nêng cheán rûúåu dûúái trùng, Têëc
loâng son sùæt thûåc laâ khoá noái Goåi àaân, vò coá yá maâ gaãy
khuác Cêu hoaâng Quanh cêy, khöng cún cúá gò maâ chim thûúác reáo
vang Ai chuöåc tiïëng keân Höì trúã vïì cung Haán Tûå theån vïì
viïåc goát sen ra khoãi cûãa rúå Höì Sau phuát li biïåt, coân lûu
luyïën biïët bao tònh, Lúáp lúáp khön rúâi höìn Saãnh Nûä.
Dõch thú:
Gùåp gúä dûúái trùng chuöëc múâi Loâng son àoâi àoaån chùèng nïn
lúâi. Khuác àaân ai gaãy àaâ àûa yá, Ngoaâi ngoä khaách kïu chùèng
thêëy ngûúâi. Ai chuöåc tiïëng keân vïì Haán àoá? Tuãi lï goát
ngoåc àêët Höì röìi! Biïåt li dúã tiïåc tònh lûu luyïën, Höìn Saãnh
sêìu àau maåch maåch khúi.
(Trêìn Thanh Mai dõch)
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 76
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Thuyã vên hûúng
Phiïn êm:
Vên cùn thaåch àêåu tûå phong phoâng Maän muåc sún quang tiïëp
thuyã quang Thiïåp haãi taåc haâ (a) si Lñ Böåt Phuå chu taâng haác
baái Nguyïn Chûúng Loa ngên tõch tïî lên tuêìn xuêët Vuå aãnh triïu
mï thûá àïå taâng Maån thuyïët ngû nhên chu nhêët diïåp Söí truâng
mön höå Thuyã Vên hûúng.
Chuá: Xuêët Trang tûã Nam hoa kinh
Dõch nghôa:
Dûúái chên mêy, baây hang àaá nhû töí öng; Àêìy mùåt thêëy aánh
saáng trïn nuái tiïëp vúái aánh saáng dûúái nûúác. Vûúåt bïí àïí ài
àuåc nuái nhû Lñ Böåt thêåt laâ ngêy,(1) Àöåt thuyïìn lïn caån
giêëu trong hang nhû Nguyïn Chûúng thò àaáng phuåc(2) Buöíi chiïìu
trúâi laånh, soáng gúån lùn tùn(3) hiïån ra,
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 77
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Ban saáng maân muâ che nuái lêìn lûúåt ruát lui. Vui chuyïån
baão rùçng ngûúâi chaâi dong chiïëc thuyïìn kia, Àang len loãi qua
nhiïìu tûâng cûãa tòm vaâo laâng Tiïn.(4)
(1) Vûúåt bïí àuåc nuái: troã sûå laâm khoá nhoåc maâ vö ñch.
Saách Nam hoa kinh (thiïn Ûng àïë vûúng) coá "Thiïåp haãi taåc haâ"
nghôa laâ vûúåt bïí àaâo söng, nghôa laâ àaâo söng dûúái bïí laâ
möåt chuyïån vö lñ. Àêy taác giaã chó mûúån möåt phên chûä saách
Nam hoa kinh àïí aám chó nhûäng hang àöång, löëi thöng àuåc thiïn
nhiïn trïn nhiïìu àaão. Coân tñch Lñ Böåt thò töi khöng biïët.
(2) Àöåi thuyïìn giêëu trong hang nuái: Nguyïn trong Nam hoa
kinh coá cêu êëy (thiïn 6, Àaåi töng sû), nhûng vúái yá rùçng laâm
nhû vêåy tûúãng laâ chùæc chùæn, nhûng khi nguã, coá keã tröåm mêët
maâ khöng biïët. Trong thi vùn xûa, yá giêëu thuyïìn trong hang
nuái laâ nguå yá keã ài êín khöng muöën àïí dêëu laåi. Coá leä taác
giaã duâng yá naây. Tñch Nguyïn Chûúng lêëy tûâ àêu, töi cuäng
khöng biïët.
(3) Loa ngên: dêëu öëc, hoùåc troã tùm cuãa caác loaâi thuyã
töåc nöíi lïn thaânh soáng nhoã, hoùåc troã soáng nhoã hònh troân
trïn nûúác lùång.
(4) Thuyã Vên hûúng: Nghôa àen laâ laân nûúác mêy, xûá úã trïn
nûúác, giûäa mêy. Cuäng laâ vùn tûâ troã chöën Tiïn.
Dõch thú:
Vïì chöën nûúác mêy
Chên mêy löî àaá tûâa phoâng ong chöën chöën leân chong aánh
nûúác löìng. Vûúåt bïí àuåc non cûúâi Lñ Böåt, Àöåi thuyïìn giêëu
àöång phuåc Nguyïn Öng. Chiïìu ïm soáng gúån lùn tùn nöíi, Saáng
toaã muâ tan lúáp lúáp trong.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 78
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Vui chuyïån kòa ai thuyïìn möåt laá, Cûãa leân len loãi kiïëm
non böìng.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 79
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Caãm cûåu töëng tên xuên chi taác (1) I
Xuên naây naâo phaãi caái xuên xûa, Coá súám û? thúâi laåi coá
trûa. Cûãa àöng hoa coân thûa thúát boáng, Buöìng thoa oanh kheáo
dêåp dòu tú Phong lûu trûúác mùæt bònh hûúng nguöåi, Quang caãnh
trong àúâi chiïëc göëi mú. Cên vaâng nûãa khùæc xuên lú lûãng, Phöë
liïîu trùm àûúâng khaách ngêín ngú.
II
Múái biïët võ àúâi chua lêîn ngoåt Maâ xem pheáp taåo nùæng thò
mûa. Tri êm àùæp nûãa chùn coân ngùæn, Bûác vaách nghe xa tiïëng
àaä thûâa. Nïëm mña vuå naây ngon nhûäng ngoån(2) Tröng gûúng ngaây
noå bùéng nhû túâ Xûa nay coân coá àêu hún nûäa, Hay nhûäng tûâ
àêy, phaãi thïë chûa?
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 80
http://www.ebooks.vdcmedia.com
(1) Àïì baâi thú húi laå. Ngûúâi ta thûúâng noái "Töëng cûåu
nghïnh tên" (tiïîn nùm cuä, àoán mûâng nùm múái), úã àêy laåi Töëng
tên xuên. Vò thïë öng Nguyïîn Löåc àaä dõch: Baâi thú laâm caãm nùm
cuä, tiïîn àûa nùm múái. (Nxb Vùn hoåc Haâ Nöåi 1982).
(2) Mña chñnh vuå vaâo dõp heo may, trûúác Tïët. Sau Tïët ngûúâi
ta "böìng göëc" laâm túi àêët, boán tûúái, thuác mêìm cho mña lïn.
Tuåc ngûä coá cêu: "Mña thaáng ba ngoåt ra àêìu ngoån". Thaáng ba,
mña coân non; hoaå chùng coân soát laåi chuát mña mùng, ùn chùèng
ra gò. "Nïëm mña vuå naây ngon nhûäng ngoån" laâ nïëm mña vaâo
thaáng mña traái vuå. "Nïëm mña vuå naây ngon nhûäng ngoån" laâ
nïëm mña vaâo thaáng mña traái vuå. Taác giaã duâng hònh aãnh naây
àïí taã nöîi quaá lûáa lúä thò cuãa ngûúâi con gaái.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 81
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Xuên hûúng tùång hiïåp quêån (1) Heån thu heån nguyïåt luöëng ùn
nùn, Caái kiïëp phuâ sinh nhûäng núå nêìn. Cûãa viïån xuên vïì hoa
maát meã, Àaâi trang mêy naáu nguyïåt bùn khoùn. Duyïình xanh nûúác
chaãy tin lai laáng, Laá thùm thú gieo buát ngaåi ngêìm. Son phêën
daám àêu so ngoån buát, Mûúån tay thi tûúáng nhùæc àöìng cên.
(1) Baâi naây khöng coá trong Lûu hûúng kñ, nhûng tònh àiïåu
thuöåc loaåi trong têåp naây. Àûúåc phaát hiïån taåi Thanh Hoaá
(Taåp chñ Vùn hoåc söë 3 -1974). Giaáo sû Hoaâng Xuên Haän àaä
hiïåu àñnh 3 chûä maát meã vaâ naáu úã cêu 3-4 tûâ caác chûä móm
móm, toã úã vùn baãn cuä.
Phiïn êm:
Àöå hoa phong (1)
Phiïën phaâm vö cêëp àöå Hoa Phong, Tiïîu bñch àan nhai xuêët
thuyã trung. Thuyã thïë möîi tuyâ sún diïån chuyïín, Sún hònh taâ
khaáo thuyã mön thöng.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 82
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Ngû long taåp xûã thu yïn baåc, Êu löå tïì phi nhêåt chiïëu
höìng. Ngoåc àöång vên phoâng tam baách cuåc Bêët tri thuyâ thõ
Thuyã Tinh cung.
Dõch nghôa:
Qua vuäng Hoa Phong
Laá buöìm khöng vöåi vûúåt qua vuäng Hoa Phong, Vaách àaá àûáng,
sûúân nuái àoã, giûäa nûúác choãi dûång lïn. Thïë nûúác tuyâ chöî
theo mùåt nuái maâ biïën chuyïín. Hònh nuái nghiïng mònh, neáp tûåa
cûãa laåch àïí nûúác thöng qua. Caá röìng(2) lêîn löån, tùm khuêët
dûúái tûâng húi nûúác moãng muâa thu. Êu(3) coâ cuâng bay trong
aánh àoã mùåt trúâi chiïìu. Coäi Tiïn coá ba trùm saáu àöång ngoåc
vaâ phoâng mêy(4), Àêy khöng biïët chöën naâo laâ cung Thuyã
Tinh(5)
(1) Trong Phûúång Sún tûâ chñ lûúåc cuäng nhû Àaåi Nam dû àõa
chñ ûúác biïn.
Sau àïì: Chu thûá Hoa Phong tûác caãnh baát thuã, saách àïìu chó
cheáp 6 baâi thú, tûâng baâi khöng coá àïì riïng.
Thaáng 2 nùm 1962, öng Trêìn Vùn Giaáp àaä giúái thiïåu 5 baâi
trïn baáo vùn nghïå. Nùm 1983, giaáo sû Hoaâng Xuên Haän àaä àùåt
tïn cho tûâng baâi thú, phiïn êm, dõch nghôa, dõch thú... Baãn dõch
nùm baâi thú naây àûúåc öng cöng böë trong Höì Xuên Hûúng vúái võnh
Haå Long (Têåp san KHXH. Paris. 1984). Toaân böå nùm baâi thú sau
àêy, laâ baãn cöng böë cuãa Giaáo sû Hoaâng Xuên Haän tûâ Têåp san
naây.
Vuäng Hoa Phong: Võnh Haå Long; lêëy tïn huyïån xûa, sau àöíi
laâm Nghiïu Phong. Huyïån naây göìm nhiïìu àaão.
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 83
http://www.ebooks.vdcmedia.com
(2) Caá röìng: Troã chung caác loaâi söëng dûúái nûúác. Riïng
àêy thò tuåc truyïìn xûa coá röìng xuöëng, cho nïn àûúåc àùåt tïn
Haå Long. Trong thúâi cêån àaåi, caác thuyã thuã, kïí caã caác
thuyã quên Phaáp, maách rùçng àaä tûâng thêëy con "rùæn bïí" nöíi
lïn uöën khuác loâi lïn trïn mùåt nûúác, daâi trïn ba mûúi
meát.
(3) Êu: laâ thûá chim nûúác àêìu giöëng böì cêu, chên giöëng
võt, söëng chung quanh vuäng nûúác lúán, thûúâng nùçm im nöíi trïn
mùåt nûúác. (4) Xûa tin rùçng ngûúâi ta coá thïí tu luyïån trúã
thaânh bêët tûã, goåi laâ Tiïn, úã nhûäng núi heão laánh trïn nuái,
bïí xa, trong hang àöång, thûúâng mêy phuã. Vùn baãn cheáp söë 306,
nhûng trong caác vùn thú thûúâng chó noái "ba mûúi saáu àöång
Tiïn". Hoùåc taác giaã cöë yá muöën troã söë rêët nhiïìu.
(5) Thuyã Tinh cung: troã cung àiïån maâ ngûúâi xûa tûúãng laâ
núi cû truá cuãa Tiïn úã ngoaâi bïí.
Dõch thú:
Qua vuäng Hoa Phong
Laá buöìm thuãng thónh vûúåt Hoa Phong. Àaá dûång búâ son moåc
giûäa doâng. Doâng nûúác lêìn theo chên nuái chuyïín, Mònh leân
nghiïng àïí löëi duyïình thöng. Caá röìng lêín nêëp húi thu nhaåt,
Êu löå cuâng bay boáng xïë höìng. Bùm saáu phoâng mêy cuâng àöång
ngoåc, Àêu naâo laâ caái Thuyã Tinh cung?
Phiïn êm:
Traåo ca thanh
Linh lung tûá bñch liïåt vên bònh Ngoåc duêín sêm si thuyã diïån
bònh Tiïåm giaác Àaâo Nguyïn sún taác höå Chó tuâng Ngû Phöë thaåch
döìn binh
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 84
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Têån giao Taå khaách du nan biïën Giaâ maåc Vên Lêm hoaå bêët
thaânh Dao voång thuyã cuâng sún têån xûá Höët nhiïn xung xuêët
traåo ca thanh
Dõch nghôa:
Tröîi tiïëng ca cheâo
Long lanh böën vaách giùng nhûäng bûác bònh phong veä caãnh mêy.
Àaá hònh cêy mùng ngoåc(1) lö nhö moåc trïn mùåt nûúác phùèng.
Thêìy roä raâng rùçng löîi vaâo Àaâo Nguyïn(2) coá cûãa bùçng nuái
àaá, Laå thay! Sao maâ bïn bïën caá laåi coá thaânh xêy bùçng àaá
àïí àoáng àöìn binh(3) Mùåc loâng chaâng Taå Linh Liïn àïën chúi
àêy, ài xem àêu hïët, Dêîu laâ hoaå sô Ngoåc Vên Lêm veä caãnh
cuäng khöng thêåt àuáng, Ngoáng tröng àïën chöî cuöëi nûúác hïët
nuái, Thònh lònh nghe tiïëng cheâo vaâ tiïëng ca tröîi lïn.
(1) Mùng ngoåc: nguyïn troã cêy mùng tre non trùæng. Trong thi
vùn duâng àïí vñ vêåt gò quyá hay àeåp hònh cao vaâ nhoån àêìu.
(2) Àaâo nguyïn: vùn tûâ troã coäi Tiïn, nghôa laâ thïë giúái
cuãa sinh vêåt bêët tûã, núi tûúãng tûúång rêët an nhaân sung
sûúáng. Àiïín trong Trung vùn coá rêët xûa. Àúâi Têën, Àaâo Tiïìm
(376-427) viïët truyïån Àaâo hoa nguyïn kñ kïí chuyïån ngûúâi àaánh
caá (Ngû Phuã) cheâo thuyïìn ngûúåc doâng nûúác trong rûâng Àaâo
hoa úã àêët Vuä Lùng, qua möåt cûãa àöång, àïën möåt vuâng coá dên
cû, sinh àúâi Têìn (hún 600 nùm trûúác) àaä
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 85
http://www.ebooks.vdcmedia.com
vaâo àêëy tõ loaån. Sau Ngû Phuã muöën trúã laåi àoá, nhûng
khöng tòm thêëy löëi nûäa.
(3) Àöìn binh: àêy coá leä chó muöën taã àaá tûå nhiïn xïëp hònh
àöìn binh.
Dõch thú:
Tröîi tiïëng ca cheâo
Long lanh böën phña ruã maân mêy, Nûúác phùèng lö nhö mùng moåc
daây. Múái biïët Nguöìn Àaâo ngùn cûãa àaá, Naâo ngúâ Bïën caá coá
àöìn xêy Mùåc cho hoå Taå xem àêu hïët, Dêîu coá chaâng Lêm veä
chùèng têìy. Xa ngoáng chên trúâi non lêîn nûúác, Böîng nghe cheâo
haát tröîi àêu àêy.
Phiïn êm:
Nhaän phoáng thanh
Vi mang loa àaåi thaáp thûúng minh Àaáo thûã tu giao nhaän
phoáng than Baåch thuãy ma thaânh thiïn nhêîn kiïëm Haân àaâm phi
laåc nhêët thiïn tinh Quaái hònh võ dô tiïu tam giaáp Thêìn lûåc
hïì dung taåc Nguä Àinh Phaãng phêët vên àöìi àêìu aám àiïím Cao
tùng ûng hûäu toaå àaâm kinh.
Dõch nghôa:
Mùæt toaã sùæc xanh
-
HÖÌ XUÊN HÛÚNG TUYÏÍN TÊÅP 86
http://www.ebooks.vdcmedia.com
Mêìu lam nhaåt(1) múâ múâ nöëi trúâi xa vúái bïí xa. Àïën àêy,
tûúãng nhû trong aùæt toaã sùæc xanh ra(2) Nûúác baåc(3) maâi àaá
thaânh nghòn muäi gûúm nhoån Giûäa àêìm vùæng, hònh nhû coá möåt
sao trúâi sa(4) xuöëng. Vaách àaá hònh kò quaái khöng dïî duâng
laâm baãng àïì danh keã àöî àaåi khoa,(5) Nïëu khöng sûác thêìn thò
sao taåc nöíi tûúång lûåc sô huâng duäng nhû vêåy.(6) Phaãng phêët
mêy xuöëng thêëp, p