- 1. 1Hizkuntz EkologiarendiskurtsoaTeoria, Etika eta Politika
TeoriaEtika Politika Hizkuntzen artekoAniztasunaOreka:
iraunkortasuna harremanak ulertzeko BerdintasunaInterdependentzia
ezagutza zientifikoaAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren
transmisioaIigo Iurrategi 2Hizkuntzak munduanKultura eta Hizkuntza
aniztasuna 10.000 hiztunMunduko biztanleen %96akbaino
gutxiagohizkuntzen %4a hitz egiten dituzten hizkuntzak: 3406
du.Munduko biztanleen %4akHizkuntzen banaketahizkuntzen %96a hitz
egiten du. hiztun kopuruaren17101436arabera1143660 553 234 11011001
10001 100001>10000000 100 1.00010.000 100.000 1.000.000Iturria:
Sharing a world of difference, UNESCO- Terralingua - WWF, 2003Amaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 1
2. 3 Hizkuntzak munduanUrtero 10 hizkuntza galtzen dira batez
beste. Desagertze prozesuaazkartzen ari da.Zenbait hizkuntzalariren
arabera, hizkuntza batek 100.000 hiztuninguru behar ditu bizirik
irauteko 6000-7000 hizkuntzetatik 1/2ak baino gehiagok 10.000
hiztun baino gutxiago ditu 1/4ak 1.000 hiztun baino
gutxiago.Hizkuntzak dibertsifikatu zirenetik 30.000 jaio eta
desagertu dira.Hilkortasun tasa altua izan da eta biziraupena
laburra.Hizkuntza gutxi bizi izan dira 2.000 urtetik gora
(euskara,arabiera, txinera, grekoa, hebreera, latina, sanskritoa,
tamilera,...). Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo
Iurrategi4 Hizkuntzak munduan Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren
transmisioa Iigo Iurrategi2 3. 5 Hizkuntzak munduanAmaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 6 Hizkuntzak
munduan: VulnerableAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren
transmisioaIigo Iurrategi 3 4. 7 Hizkuntzak munduan: Definitely
endangeredAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo
Iurrategi 8 Hizkuntzak munduanSeverely endangeredAmaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 4 5. 9 Hizkuntzak munduan
Critically endangeredAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren
transmisioaIigo Iurrategi 10 Hizkuntzak munduan ExtinctAmaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 5 6. 11
Hizkuntzak munduan Kultura eta Hizkuntza aniztasuna -10 hizkuntza
hauen artean ez dira hizkuntzen %1era iristen, baina munduko
biztanleria osoaren erdiaEtnologue-n arabera 2000. urtean hartzen
dute.6809 hizkuntza bizi ziren, 228 - Europan 275 hizkuntza
daudeherrialdetan banatuta. katalogatuta. Munduko hizkuntzen
%3.Hiztunak MundukoAma hizkuntza(milioika) biztanleriaren % - Asian
%32, Afrikan %30, etaTxinera760 16 Pazifikoan %19, Ameriketan
%15.Inglelesa4278Gaztelania 2665Hindia 1824-Munduko hizkuntzen %84a
endemikoaArabiera 1814da, lurralde batean bakarrik hitz
egitenPortugesa1653da.Bengalera1623Errusiera1583Japoniera1242Alemana1212Amaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 12 Hizkuntza
guztiak beharrezkoak? TXEPETXHizkuntzalaritza anglosajoiaAimara
Basatiak AAmazigh Etnikoak PrimitiboakSanskritoa
BLatinaKlasikoakZibilizatzaileakDaniera AB
ItalieraModernoakZibilizatuakHebreera BA orain gutxi
EtruskeraIbereraAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo
Iurrategi 6 7. 13Hizkuntzak munduan Hizkuntzen grabitazio-sistemako
mailak4.000 / 5.000 hizkuntza periferiko100 / 200
hizkuntzazentral10 bat hizkuntzasuperzentral Hizkuntza
hiperzentralaInglesa Frantsesa, gaztelania,swahilia... Banbara,
wolofa, txekiera, armeniera...Euskara,
okzitaniera,bretoiera...Iturria: Calvet, L.J. Pour une cologie des
langues du monde, 1999.Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren
transmisioaIigo IurrategiNola berreskuratzen da?14 1.go axioma:
BEHARRA1.go axioma: BEHARRAHiztunok linguistikoki osatzeko dugun
beharra = Hizkuntzek geure bidez osatzeko duten beharraAmaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 7 8. Nola
berreskuratzen da?15 2.axioma: ERANTZUKIZUNA2.axioma: ERANTZUKIZUNA
Estatu baten barruan minorizatua dagoen hizkuntza komunitate
batenbiziberritzeko itxaropena ezin da estatuaren ekimenean egon
(eztagobernu aldaketa baldin badago ere). Bidea, lehenik eta
behin,komunitatearen konpaktazioa da. Amaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi16 Hizkuntzak
munduanTxepetx 3.axioma: BERDINTASUNA3.axioma: BERDINTASUNA
Bizinahia duen hizkuntz komunitate batmehatxatua badago, bertako
hiztunen zeregina ezezik, estatu bateko hiritarren eta munduko
gizateriarenintereseko ere bada komunitate hau normaltzea, bide hau
azken bateangiza garapenaren norabide berean baitoa. Amaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi8 9. 17
Hizkuntza guztiak beharrezkoak?Ez da munduan hizkuntzamodernorik,
klasikorik edo etnikorik Munduan giza hizkuntzak daude baina
gutxiengobatek lortu du garapen osoa Amaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi Hizkuntza Ekologia 18
Ekologia: "oikos" (etxea) + "logos" (ezagutza)Hizkuntza
ekologia:Hizkuntza baten eta bere ingurumenarenarteko harremanak
aztertzen ditu(Haugen, 1972)Modelo deskribatzaileaOro har,
hizkuntzen eta hizkuntza-komunitateen arteko erlazioakekologiaren
ikusmoldearekin uler daitezke. Hizkuntzek eta
hizkuntza-komunitateek elkarrekin dituzten harremanak sistema
dinamikotzathartzen ditu hizkuntzen ekologiak, eta haien arteko
orekaren etahizkuntza-aniztasunaren ikuspegitik aztertzen
ditu.Hizkuntza bakoitzak bere zoko ekologikoa okupatzen
duhizkuntza-ekosisteman, bere funtzioek eta
ingurumenarekikoerlazioek determinatzen dutena (Calvet, 1999 Amaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi9 10.
19Hizkuntz EkologiarendiskurtsoaTeoria, Etika eta Politika Teoria
EtikaPolitikaHizkuntzen arteko Aniztasuna Oreka:
iraunkortasunaharremanak
ulertzekoBerdintasunaInterdependentziaezagutza zientifikoaAmaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi Hizkuntza
Ekologia20Bioaniztasuna arriskuan Giza ekintza bioaniztasuna
murrizten ari da eta ekosistemak zurrunago bihurtzen. Aldaketa hain
larria izanik, ekosistemak egokitzeko duten gaitasuna galtzen ari
dira eta etengabe hondatzen. Edward O. Wilson biologoak honela
laburbiltzen du krisia: Gaur egungo joerak jarraitzen badu,
atzerabiderik gabeko espezieen pobretzean eroriko gara. Erritmo
honetan, mende bukaerarako Lurreko animalia eta landare espezieen
erdia galduko dugu. Espezie bakoitza eboluzioaren maisulana da, eta
gizakiak ezingo luke parekorik sortu, nahiz eta ingeniaritza
genetikoaren bidez izaki berriak sortzeko gai izan. Espezieen
galera handi honek eragin zuzena izango luke lurreko ingurumenaren
egonkortasunean. Eta horrez gain, gizakiarentzat etorkizunean
informazio genetiko mailan oso baliagarriak izan daitezkeen
biblioteka biziak galduko lirateke.Amaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 10 11. Hizkuntza
Ekologia21Aniztasun biokulturalaAniztasun biologikoa eta aniztasun
linguistiko-kulturalabizi aniztasunaren atalak dira, osotasun baten
parte.Biak daude krisian eta bat egiten dute krisiaren jatorriedo
eragileetan: faktore ekonomikoak, politikoak etasozialak.
Biologikoki zein etnolinguistikoki aberatsak diren inguruneen
banaketa geografikoa aztertuz gero, garbi ikusten da aniztasun
etnolinguistikoaren eta aniztasun biologikoaren arteko
korrelazioaAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo
Iurrategi Hizkuntza Ekologia22Tximeleta ugari dagoen lekuan
hizkuntza ugari izango da LANDARE ANIZTASUNA ETA HIZKUNTZEN
BANAKETAAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo
Iurrategi 11 12. Hizkuntza Ekologia 23Hizkuntzak, kultur ondarearen
memoria Hizkuntzek gizakiak sortutako pentsamendu eta ideien
unibertsoa gordetzen dute. Hizkuntza bakoitza giza esperientziaren
adierazpen bat da; hiztun komunitateak bere ingurunearekiko eraiki
duen harremana, formulatu duen pentsamendua, sistema filosofikoa
eta ulermena. Hizkuntza bakoitza hiztun komunitatearen ondare
kulturalaren memoria da, eta galduz gero giza pentsaera ezagutzeko
eta ulertzeko, eta munduaren ikuspegia ulertzeko elementu
ordezkaezin bat galtzen da. Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren
transmisioa Iigo Iurrategi Hizkuntza Ekologia 24Hizkuntzak, kultur
ondarearen memoria Hizkuntza bat desagertzen denean,
berreskuraezinak diren ezagutza kultural, historiko eta ekologikoak
galtzen ditugu. Hizkuntza bakoitza giza esperientziaren adierazpen
bakarra da. Horregatik,hizkuntza bakoitza ezagutzea etorkizunean
funtsezkoak izan daitezkeen galderei erantzuteko gakoak izan
daitezke. Bestela esanda, hizkuntza bat desagertzen den bakoitzean
giza mintzairaren funtzioa eta egituraren adierazgarri diren
ereduak galtzen ari gara, gizakiaren historiaurreari buruzko
memoria galtzen ari gara eta munduan dauden ekosistema anitzak
mantentzeko pilatutako jakituria eta informazioa ere galtzen ari
gara. UNESCO Arriskuan dauden hizkuntzen gaia lantzeko aditu-taldea
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi12 13.
25Hizkuntz EkologiarendiskurtsoaTeoria, Etika eta Politika Teoria
EtikaPolitikaHizkuntzen arteko Aniztasuna Oreka:
iraunkortasunaharremanak
ulertzekoBerdintasunaInterdependentziaezagutza zientifikoaAmaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi Hizkuntza
Ekologia26Oreka: iraunkortasunaErronka
teoriko-praktikonagusienetakoa garapenekonomikoa, herrien
artekoharremanak eta aniztasunbiokulturala armonizatzea
da.Konponbide ekosistemikoa:bere baitan sistema ekologiko,ekonomiko
eta soziopolitikoakbilduko dituena.Amaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 13 14. Hizkuntza
Ekologia27Mestizajea eta asimilazioa Harreman orekatu baterako
oinarriak Kultura guztiek ingurukoetatik behar eta nahi dutenahartu
dute, iraun badute. Eta bizirik segitzekotan, gauza bera egiten
jarraituko dute. Hala ere, garbiki bereizi behar da bereganatzen
den hori aberasgarria den ala irentsiko zaituen munstroa
den.(Xamar, Orekan)Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren
transmisioaIigo Iurrategi 28Hizkuntz EkologiarendiskurtsoaTeoria,
Etika eta Politika Teoria EtikaPolitikaHizkuntzen arteko Aniztasuna
Oreka: iraunkortasunaharremanak ulertzekoBerdintasuna
Interdependentziaezagutza zientifikoaAmaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 14 15. 29 Guk ez dugu
eskatzen baztertzeko, eta are gutxiago mozteko, beste lorerik,gurea
bizirik uzteko baizik. Ondasun kolektibo diren animalia eta
landareek ere, beren balioa babestua eta bultzatua duten
zibilizaziohonetan gehiegi eskatzea ote da hori? Ba, horixe da
eskatzen dugunaJ.M.Barandiaran Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren
transmisioa Iigo Iurrategi Hizkuntza Ekologia 30 Gaur egun Euskaraz
bizitzeak zentzu osoa du Euskal hiztunontzat eta gainerakoentzat
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi15 16.
31Zergatik dira interesgarriakmunduko hizkuntzak?Zergatik kezkatu
beharkogenuke beraien egoeraz?Ez daukagu nahikoa euskaraaurrera
ateratzearekin?Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo
Iurrategi 32Giza eskubideak vs Hizkuntza eskubideak Lehenengo
"eskubide belaunaldi" deiturikoan oinarrizko eskubide zibil eta
politikoak ezarri zituen, eta arraza, sexu, erlijio edo hizkuntza
ezberdintasunean oinarritutako diskriminazio oro debekatu zuen.
Herrien autodeterminaziorako eskubidea ere onartu zuen, baina
deskolonizazio prozesuetara mugatuta. Bigarren belaunaldiak
eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalak formulatu zituen.
Lehenengo bi belaunaldietan jaso ziren eskubide multzoak NBE-ren
1948.ko abenduaren 10ekobatzar orokorraren217A(III) erresoluzioan
onartutako Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean (NBE, 1948)
jaso ziren. Hirugarren belaunaldiak, alde batetik solidaritatean
oinarritutako bake, garapen eta ingurumen eskubideak, eta bestetik
eskubide etnikoak garatu zituen (Skutnabb-Kangas, 1994).Eztabaida
eta definizioek norbanakoaren eskubide unibertsalen eremutik
eskubide sozial etakolektiboen eremurako bidea egiten zuten heinean
(eta, beraz, menpeko gutxiengoetako kideekberaien oinarrizko
eskubideak gauzatu ahal izateko baldintzak ezartzeko aukerei ateak
irekitzenzitzaizkien heinean) eztabaidak zaildu egin ziren,
Estatuaren kontzeptu tradizionala eta botereerlazioak kolokan
jartzen baitziren (Stavenhagen, 1995).Amaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 16 17. 33Kapital soziala
- Giza garapena - Garapen integrala Hizkuntza kapital sozial
sortzaile Kapital soziala giza garapenaren oinarrian Baina, zer da
garapena? Garapen integrala?Garapenerako lankidetza- 1940-50:
Bretton Woods, BM, FMI, BID, Nazio Batuak, GKE - 60:
Dependentziaren teoria. Asistentzialismotik negoziazio eta
akordioetara- 70: Pearson txostenak, oinarrizko beharren fokatzea,
MED estrategiak, %0,7.- 80: Neoliberalismoa, kanpo zorra.- 90 :
Amartya Sen, titularitateak, Giza Garapen Indizea, PNUD
txostenak,garapen jasangarria, genero ikuspegia, Amaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi34Garapena
indigenaAndeetako kasua TxakanaDimentsio ekonomiko -
politikoaDimentsio Dimentsio teknologikoa soziologiko -
komunitarioaDimentsioekologikoaGarapenak lau dimentsio ditu
Andeetako herri indigenentzat: dimentsioekonomikoa-politikoa,
dimentsio soziologiko-komunitarioa, dimentsio ekologikoa eta
dimentsio teknologikoa. Garapen eko-soziala, beraiek erabiltzen
dutenterminotan, lau dimentsioen oreka mantenduz lortzen da. Amaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi17 18.
35Herri indigenak indio, indigena, natibo, tribu, gutxiengotribala,
herri natiboa, jatorrizko herria,aborigenak, lehen nazioak, nazio
indigenak, herri indigenak, laugarren mundua, Herri indigenak 300
milioi pertsona baino gehiagoko osatzen dituzte, munduko lurralde
guztietako 70 herrialde baino gehiagotan, eta, gutxi gorabehera,
munduko populazioaren %4 dira. Herri horiek planeta honetako kultur
aniztasunaren %90 ordezkatzen dute. Aniztasun hori da, hain zuzen
ere, bere historiarekin eta bizi diren ingurunearekin batera,
definizio bakar batean barneratzea zailtzen duena. Amaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi36Herri
indigenak Zenbait oinarrizko printzipio oso presente daude herri
indigena gehienen artean. Oinarrizko printzipio hauen artean
hurrengo hauek ditugu: Gizakia ingurune naturalaren jabe baino
ingurune horren parte da Komunitatearen lehentasuna
norbanakoarekiko Elkarrekikotasuna eta birbanaketaren printzipioa,
nahikotasuna, ondasun eta baliabideen metatzearen aurretik
Naturarekin eta komunitatearekin balore etiko eta espiritual
sendoak. Deruyttere, A. (2001). Pueblos indgenas, globalizacin y
desarrollo con identidad: algunas reflexiones de estrategia Amaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi18 19.
37Herri indigenen eskubideak Lehenengo mugarri nagusia Herrialde
independenteetako herri indigena eta tribalei buruzko OITren 169.
hitzarmena izan zen, 1989ko ekainaren 27an. OITren 107 hitzarmena
eguneratu nahi izan zuen. Izan ere, 107. hitzarmenaren azken
helburua herri indigenak bizi ziren herrialdeko gizarte
gehiengodunean integratzea da, eta oraindik zenbait herrialdetan
indarrean jarraitzen du . Hitzarmenak, besteak beste, izaera
kolektibodun eskubideak onartu eta jasotzen ditu, herri
indigenentzat oinarrizkoak diren gaiak: euren lurraldearen
eskubideak, euren kultura eta baloreen sustapena, hezkuntza euren
hizkuntzan jasotzea, kontsultarako eta parte hartzeko eskubidea edo
zuzenbide tradizionalaren balioa. Gaur egun OITren 107. hitzarmena
indarrean duten herrialdeak hauek dira: Angola, Bangladesh,
Belgika, Kuba, Egipto, El Salvador , Ghana, Ginea-Bissau, Haiti,
India, Irak, Malawi, Pakistan, Panama, Errepublika Domininikarra,
Arabiar Errepublika, Siria eta Tunez. Gaur egun OITren 169.
hitzarmena indarrean duten herrialdeak hauek dira: Argentina,
Bolibia, Brasil, Txile, Kolonbia, Costa Rica, Danimarka, Ekuador,
Espainia, Fiji, Guatemala, Honduras, Mexiko, Nepal, Noruega,
Herbereak, Paraguay, Peru eta Venezuela Amaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi 38Herri indigenen
eskubideak Bi hamarkadetako borroka luzearen ondoren, 2007ko
irailaren 13an Nazio Batuen Erakundeko Batzar Orokorrak Herri
indigenen eskubideei buruzko Nazio Batuen Adierazpena onartu zuen.
Adierazpenak bederatzi bloketan banatzen diren 46 artikulu ditu:
I.- Nortasuna eta giza eskubideak (1, 2, 6 -11 artikuluak) II.-
Kultura eta tradizioak (12-14 artikuluak) III.- Heziketa eta
hizkuntza (15-17 artikuluak) IV.- Lan eskubideak (18. artikulua)
V.- Parte hartzea eta erabakiak hartzeko mekanismo propioak (19-24
artikuluak) VI.- Ingurumena (25-30 artikuluak) VII.- Autogobernua
eta autonomia (3, 4, 5, 31-36 artikuluak) VIII.- Babes mekanismoak
(37-41 artikuluak) IX.- Adierazpenaren irismena edo muga (42-46
artikuluak) Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo
Iurrategi19 20. 39 Hizkuntzakomunitate indigenak - Diskriminazioa
legala -Hizkuntza komunitateadesegituratuGALERA-- Gutxiagotasun
konplexua- Alde bakarreko elebitasun soziala- Funtzio-defizitaAmaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 40Hizkuntza
galeraren ondorioakMaila kolektiboan- Kodearen galera- Ezagutzaren
galera- Elementu kulturalen galera- Identitatea, kohesioa, kapital
soziala, kolektibitateaNorbanakoaren mailan-Ondorio psikologikoak,
linguistikoak, kognitiboak,sozialak eta ekonomikoak.- Alkohola,
drogak, Hiesa, kartzela, Skutnabb-Kangas, T. (2000). "Linguistic
genocide in education or worldwide diversity and human
rights?",Nazio Batuen Erakundea (2008). Las formas de educacin de
los nios indgenas son crmenes de lesa humanidad?Brown, L. (2006).
The Loss of Indigenous Languages - the Sociological Effects Amaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 20 21.
41Zertan ari dira herri indigenak hizkuntzari dagokionez?1.
Hizkuntzen erregistroa2. Cree eta Hualapai komunitateak3. Punana
Leo eta Te Reo Kohanga:Maorien eredua.4. Educacin Intercultural
Bilinge Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo
Iurrategi42Zertan da nazioarteko lankidetza? Galbidean dauden
hizkuntzen erregistroan eta informazioa bilketan egiten ari diren
proiektu eta ahalegin nagusiak - Frantzian Centre national de la
recherche scientifique (CNRS): DDL (Dynamique du langage), CELIA
(Centre dEtudes des Langues Indignes dAmrique), LLACAN (Langage,
Langues et Cultures dAfrique Noire), LACITO (Laboratoire de langues
et civilisations tradition orale). - Inglaterran: Hans Rausing
Endangered Languages Project eta Foundation for Endangered
Languages -Alemanian Volskwagen Fundazioaren DoBeS (Dokumentation
Bedrohter Sprachen) programa. - Japonian, gobernuaren Endangered
Languages of the Pacific Rim programa. - Estatu Batuetan ,
gobernuaren Documenting Endangered Languages programa. Amaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi21 22.
43Zertan da nazioarteko lankidetza? Erregistratutako informazio
guzti hori ordenatu eta jendarteari eskaintzeko proiektuak -Summer
Institute for Linguistics, www.etnologue.com -Alemaniako
Max-Planck-Institut fr evolutionre Anthropologie institutuaren
World Atlas of Language Structures Online proiektua.
http://wals.info -UNESCO, arriskuan dauden munduko hizkuntzen Atlas
Interaktiboa -AECID, UNICEF eta Fundacin para la Educacin en
Contextos de Multilingismo y Pluriculturalidad (FUNPROEIB Andes):
Atlas Sociolingstico de Pueblos Indgenas en Amrica Latina, 2009
-Hizkuntza amerindiarrak: Texas-eko Unibertsitatea, The Archive of
the Indigenous Languages of Latin America edo Native Languages of
the Americas - African Languages proiektua:
www.africanlanguages.org - Living Tongues Institute + National
Geographic: The Enduring Voices Project - UNESCO Etxea: Hizkuntzen
AMARAUNAAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo
Iurrategi 44Zertan da nazioarteko lankidetza? Hizkuntza
berreskuratzeko ahaleginetan ari diren erakunde eta proiektuak
Australia: The Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait
Islander Studies Zeelanda Berria: Te Khanga Reo National Trust AEB:
Arizonako Unibertsitatean kokatzen den The American Indian Language
Development Institute (AILDI) Resource Network for Lingusitic
diversity (Australia, Zelanda Berria, Indonesia, Kanada, AEB, )
Language Centres, Language Nest , Language reclamation GGKEak -
Cultural Survival - The Endangered Language Fund - GTZ - IBIS -
Japoniako Kooperazio agentzia - Mugen gainetik - GarabideAmaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 22 23. 45
Garapenerako Lankidetza Ofiziala. Administrazio publikoen jarduera
Euskal Autonomi Erkidegoko (EAE) administrazioaEusko Jaurlaritza
(%60), Foru Aldundiak eta udaletxeak2009ko aurrekontua
30.855.042eurokoa izan zen. Aurrekontu honen%5a (1.591.747,31 )
bideratu zennolabait hizkuntza indigenekin zerikusiaizan dezaketen
proiektuetara.Bi pausu ematea falta dira: alde batetikdeialdietan
era horretako proiektuenezaugarriak kontuan hartzea, eta
bestetik,garrantzitsuena, ildo horretako proiektuakaurkeztea GGKEek
eta hauek onartuak izateaKolonbiarekin lankidetza Kultura
sailetik2008-2011ko garapen lankidetzarako gida plan estrategikoa
Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi46
Garapenerako Lankidetza Ofiziala. Administrazio publikoen jarduera
Nafarroa Garaiko Administrazioa 2009-2010 deialdian 7.800.000
GGKEentzako proiektuakfinantzatzeko. Hortik %3,6 hizkuntzekin zer
ikusia duten proiektuak (2.4. ildo estrategikoa) Los objetivos
estratgicos: B.4.1. Potenciar la inclusin de la perspectiva de los
DD.HH., incluidos los Derechos de la Infancia, en los instrumentos
de la cooperacin navarra contemplando acciones de promocin,
defensa, proteccin y garanta de los mismos, incluyendo el respeto a
la identidad cultural. Las acciones estratgicas para llevarlo a
cabo: B.4.1.a Incorporar, mediante la metodologa apropiada, la
inclusin de la perspectiva de los DD.HH. en las acciones de la
CID,incluido el respeto a la identidad cultural. B.4.1.b Difundir
en Navarra la situacin de los DD.HH. en que se encuentran los pases
receptores de AOD, as como en relacin a las identidades culturales
de minoras tnicas o indgenas que se acompaan.(Nafarroako Gobernua,
2007) Iparraldeko Administrazioa Akitaniako Eskualdeko Kontseiluak
ez du garapenerako lankidetza proiektuak bultzatzeko eskumenik
egiten (Frantziako Gobernuaren Kanpo Harremanetarako
Ministeritzaren ardura baita). Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren
transmisioa Iigo Iurrategi23 24. 47 Garapenerako Lankidetza
Ofiziala. Administrazio publikoen jarduera Espainiako
Administrazioa Praktikan (59.400.973,31 -tik 0, %3a dagokion arren)
Plan director de la cooperacin espaola 2009-2012 (AECID, 2006):
lehentasun horizontalak definitzerakoan, hurrengo bost lehentasun
definitzen dira: () Estas cinco prioridades horizontales son (i) la
inclusin social y la lucha contra la pobreza, (ii) la
gobernabilidad democrtica y promocin de los derechos humanos, (iii)
gnero en desarrollo, (iv) la sostenibilidad medioambiental, y (v)
consideracin de la dimensin cultural y respeto a la diversidad.
(AECID, 2006) Estrategia espaola de cooperacin con los pueblos
indgenas La cooperacin espaola en este mbito marca como objetivo
general el contribuir al reconocimiento y al ejercicio efectivo del
derecho de los pueblos indgenas a articular sus propios procesos de
desarrollo social, econmico, poltico y cultural, lo que beneficiar
a la sociedad en su conjunto . UNICEF eta Fundacin para la Educacin
en Contextos de Multilingismo y Pluriculturalidad (FUNPROEIB
Andes): Atlas Sociolingstico de Pueblos Indgenas en Amrica Latina,
2009 Frantziako Administrazioa2007-2011 Plan Estrategikoa (Agence
Franaise de Developpement, 2007) aztertuz gero, ikus dezakegunola
hizkuntza, identitate edo indigena terminoak ez direla azaltzen.
Horrek ez du esan nahi alorhorietan proiekturik ez duenik egiten
agentzia frantsesak, baina garbi dago ez dela
lehentasunezkoa.Badituzte, ordea, Garapen Agentziaz kanpo
linguistika edo antropologiaren eremuan sortutako ikerketainstitutu
publikoakAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo
Iurrategi 48 garabide bidegarakooperazio ildo berri batgarapenerako
euskal lankidetzanwww.garabide.orgAmaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 24 25. Hutsune bat 49
Hutsune bat bat HutsuneUrrundik ikusten da Euskal Herriak
esperientzia propio eta sakon batzuk dituela. Nolatan ez zarete
hortik abiatzen zuen garapenerako lankidetza pentsatzeko etaegiteko
orduan?Behar bat Unescoko Gazteria arduradunagarabide bidegara.
Kooperazioa laguntza asistentziala izan ez dadin, herri batek ez
dugaldetu behar bakarrik zenbat diru daukan emateko, baizik eta
bestehau: ze esperientzia daukan herri gabetuekin konpartitzeko.
Hortiksortzen da kooperaziorik duinena eta aberatsena.Aukera bat.
Ze esperientzia multzo dauka Euskal Herriak
elkarbanatzeko?Zalantzarik gabe, bere nortasunaren bizi-ahalegina
eta horretarakogarabideen esperientzia behintzat hor dauka. Hori
herri gabetuekinkonpartitzen asmatzea berebiziko ekarpena izan
liteke kontinenteguztietan garapenerako lankidetzaren arloan..
Euskal kooperazioa, zentzu honetan ia ez da izan euskal
kooperazioa.Oro har, ohiko kooperazioa egin du, ez da ohartu daukan
altxorraz, etaez ditu bere indarrak jarri konpartitzeko zeuzkan
esperientzietan. EuskalGarabidekooperazioaren hutsune garrantzitsua
da. . Ireki gabe dago oraindik herri honen lankidetzarako
kooperazio ildoei buruzko gogoeta. Gogoeta eta eztabaida hori
zabaltzean, nortasunaren garabide-esperientziak munduko herri
indigenekin konpartitzeak bere tokia har dezake. Herri honen
kooperazio ahalegina bideratzeko ildo nagusietako bat izateko
bokazioa du, horretara deitua dago. Amaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi 50 Behar bat bat Behar .
Globalizazio neoliberalarekin munduak daraman bidean, hiru prozesu
daude elkarri loturik: sozioekonomikoa, kulturala eta ekologikoa.
Ez dezakegu ulertu prozesu bat beste biekin lotu gabe: gizakiaren
degradazio sozioekonomikoa, herri indigenenBehar bat edo herrien
nortasunaren degradazioa eta naturaren degradazioa harremanetan
daude. Eta hiru horien aldeko lana ere lotuta dago garabide
egokiagoen aldeko ahaleginean. bidegaragarabide. Diskurtso mailan
hau onartua badago ere, gehienetan oraindikkooperazioa ez da
praktikan horretaz jabetu. Kooperazioaren zatirikhandienak (bai
gure herritik egiten denak ere) gai sozioekonomikoetanjartzen du
ahalegin guztia, eta askotan asimilazio prozesuen parte daAukera
batkooperazioa bera.. Gaur egun, munduko komunitate eta herri
askotan nortasun galerarenune erabakiorrean daude. Herri horiek
jokatzen ari direna ez dakooperatiba bat gehiago edo gutxiago,
eskola bat gehiago edo gutxiago,proiektu bat gehiago edo gutxiago.
Bitartean, milaka urtean mantenduduten hizkuntzaren transmisioa
galtzen ari dira juxtu belaunaldihonetan. Garapenaren ulermen
sakonetik, galera horrek izugarrizkoeragina izango du herri horien
etorkizunean.Garabide . Gaur munduan fondo asko bideratzen dira
herri indigenetara, baina gehienetan emaitza ez da egokia, izan ere
garapen horren know- howaren edo nortasun-garabiderako
esperientziaren transmisioa eta trukea gutxik egin dezakete. Gai
horietan kooperatzeko gaitasuna oso txikia da. Eta indigenak asko
jokatzen ari dira horretan: izan edo ez izan, nortasunean garatu
edo ez garatu. Euskal Herriak zeregin ederra izan dezake
horretan.Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo
Iurrategi25 26. 51 Aukera bat bat Aukera Une honetan desagertzearen
eta garatzearen arteko amildegian dauden herri indigenentzat,
ekarpen handiko ispilua da euskararena. Bereziki azken berrogei
urtetako garapenean, esperientzia baliotsua dario euskararen
komunitateari. Euskalgintza deitu izan den euskararen mugimendu
modernoak era garabidebidegara guztietako erakundeak sortu ditu,
herri eta eskualde zein nazio mailakoak, enpresa, elkarte edo
sareak, hezkuntzatik hasi eta kulturaren garapeneko alor
txikienetaraino. Prozesu horietako bakoitzean, erakunde gehienetan,
esperientzia oso baliagarriak ditugu bildurik, horien protagonista
izandakoak bizirik daude eta garapen bidean dauden herriAukera bat
indigenentzat balio handiko transmisio gaitasuna dago gorderik.
Aukera eskueran dago. Mundu zabalean herri indigena asko dago
garabide bila. Euskal Herrian eragile asko dago esperientziaduna.
Zubia kudeatzen hastea falta da. Eskaria hazkorra da azken
urteotan. Euskal Herria erreferentzia bila bisitatzen duten gidari
indigenak,Garabide unibertsitate indigena proiektuak, herri
hauetako eskola elebidun sareak, mota guztietako erakunde indigenak
gero eta gehiago dira. Ez dago ordea garapenerako lankidetza ildo
hau garatzeko ohiturarik eta honen garrantziaren
kontzientziarik.Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo
Iurrategi 52 Garabide Garabide Helburuakbidegara
garabideGarapenerako euskal lankidetzaren ardatz potentzialetako
bat izanik,orain arte mamitu ez den kooperazio ildo bati oinarria
eskaintzea daGarabideren egitekoa. Helburu hauek formulatzen
ditugu: Garapen bidean dauden herrietako hizkuntza komunitate
minorizatuekin lankidetza bideratzea, euskara eta euskal kulturaren
garapen esperientzien trukean oinarrituta Norabide horretan,
munduko Hegoaldeko hizkuntza komunitate minorizatuetako eragileekin
lankidetza proiektuak garatzea. Lankidetza proiektu hauek
hizkuntzaren, kulturaren eta nortasunaren garapen-alor
desberdinetan gauzatuko dira, hezkuntzaren alorrean indar berezia
jarriz.Garabide Euskararen eta euskal kulturaren garapenean lanean
ari diren erakundeek Hegoaldeko hizkuntza komunitate
minorizatuekiko lankidetzarako beren esperientzia eskain dezaten
sustatzea, horretarako markoa eta bideak eskainiz.Amaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 26 27.
53GarabideGarabideLan ildoakbidegara garabide Hegoaldeko hizkuntza
komunitate gutxituekiko eragileekin lankidetza proiektuak hitzartu
eta aurrera eramatea da Garbideren lana, proiektuak gure
nortasunaren garapen-esperientziaren trukean oinarriturik.
Horretarako maila desberdinetako proiektuak ditugu aukera moduan,
Hegoaldeko eragileen behar eta eskariei erantzunez: 1.Formazio eta
kapazitazio proiektuak 2.Esperientzien truke-programak
3.Aholkularitza proiektuak 4.Tutorizazio proiektuak Garabide Amaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi
54GarabideGarabide Norekin egiten dugu lan?bidegara garabide
Hegoaldeko eragileak: erakunde indigenak Hegoaldeko herri
indigenetako eragileak dira gure proiektuetako lankideak. Beren
nortasuna garatzeko proiektu zehatzetan dabiltzan eragile
kolektiboekin egiten dugu lan: herri indigenetako hezkuntza
erakundeak, gizarte eta kultur erakundeak, erakunde publikoak eta
indigenen erakunde politiko propioak. Lankidetza mota honetan
eskaintzeko daukaguna kontinente desberdinetako herri indigenentzat
dago zabalik. Hala ere, hasierako fasean Ameriketako herri
indigenetara bideratuko da lan gehiena hainbat arrazoirengatik:
gaztelera konpartitzeak ematen dituen abantailak, lotura
historikoak eta, batez ere, Euskal Herrira lankidetza mota
honetarako eskari zehatzak bertako Garabide erakundeetatik etorri
izana. Amaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo
Iurrategi27 28. 55 Garabide GarabideNorekin egiten dugu lan? Euskal
Herria: euskararen garabideetako eragileak bidegaragarabideLan
ildoen atalean aipatu ditugun proiektuak aurrera eramateko
(formazio proiektuak, trukeprogramak, tutorizazioak eta
aholkularitza proiektuak) Garabideren lana
euskalgintzarenesperientzia modu eraginkor batean Hegoaldeko
eragileen eskura jartzea da. Horretarako, batetik, euskararen
garabideen esperientzia sistematizatzen dihardu Garabide-k,
formaziorako,trukerako eta aholkularitzarako material propioa
ekoiztuz. Horrekin batera, gure lanaren beste besoa da
euskalgintzako protagonistaklankidetza-sarean sartzea. Funtsezko
gakoa da, kasu bakoitzean,Hegoaldeko proiektuari dagokion sektore
edo arlo zehatzeko euskaleragilerik egokienen lankidetza
lortzea.Hezkuntza sareak, korpusa garatzeko erakundeak,
estrategiaGarabide mailako eragileak, hedabideak, kulturgintzako
erakundeak, euskal unibertsitate esperientziak eta abar luze bat
dira honetarako lankide, hau da, euskararen garapena mamitzen duen
erakunde, enpresa eta elkarte sarea.Amaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 56 Garabide GarabideHerri
eta Hizkuntzen artekoTruke ProgramaZertan datza?Herri eta
Hikzuntzen arteko bidegaragarabidePrograma honetarako sortutako
beken bidez Hegoaldeko hizkuntzakomunitate indigenetako kideak
gurean izango ditugu, Garabidek antolatutakoformazio plan bat
jarraitu eta Euskalgintza bertatik bertara ezagutuz.Beka hauek
jasotzeko hautagaiak beraien hizkuntza komunitatean klabeakdiren
pertsonak izango dira: komunitateko liderrak, erakunde eta
komunitateindigenetako ordezkariak, hezkuntza arduradunak,Truke
ProgramaZertarako?Truke Programa honek lankidetzan oinarrituriko
hartu-emanak bultzatzen ditu,bereziak diren eredu gizakoiagoetara
bideratuko gaituzten elkar-trukaketetanikasiz eta
irakatsiz.GarabideHegoaldeko herri indigenek beraien hizkuntza eta
identitatearekiko dituztenbizipenak eta esperientzia eta gurean
daukaguna trukatu nahi ditugu, elkarrenaberasgarri. Elkarlan eredu
hau bultzatzeko inork badauka arrazoi etaaukerarik gu gara. Zer
eskainia daukagulako. Ikasteko beharra daukagulako.Amaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 28 29. 57
Garabide Garabide Helburuak1. Euskalgintzaren esperientzia zuzenean
gurera etorriko direnHerri eta Hikzuntzen arteko bekadunei
transmititzea. bidegaragarabide2. Soziolinguistika, hizkuntza
ekologia, prozesu identitario, hezkuntza eredu eta hizkuntza
normalizazioari buruzko formazioa ematea bekadunei.Truke Programa3.
Euskalgintzako eragileei hegoaldeko ekarpen eta hizkuntza
errealitateak ezagutaraztea, bertako protagonisten bidez.4.
Bisitarien interes eta arduraren arabera, hasiera eman,
euskalgintzako eragileekin lankidetzazko harremanei.GarabideAmaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 58 Garabide
GarabideHelburuekiko garatuko diren aktibitateak:Lehenengo helburu
biak lortzeko antolatutako aktibitateakGarabide Elkartearen eskutik
gai bakoitzeko adituek emangoHerri eta Hikzuntzen arteko dituzten
formazio saioak: bidegaragarabide Realidad lingistico-cultural de
Euskal Herria Movimiento social en favor del euskera Sociolingstica
Realidad educativa Procesos de unificacin lingstica Ecologa de las
lenguasTruke ProgramaEuskalgintzan eragile izan diren pertsonen
testigantzak: Joserra Zubizarreta Argitxo Noblia Iaki Arruti Kike
Amonarriz XamarGarabide Teo Etxaburu Martxelo Otamendi Juan Mari
Torrealdai Mari Anjeles Iztueta Xabier Mendiguren Mari Karmen
GarmendiaAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioaIigo
Iurrategi 29 30. 59 Garabide Garabide Helburuekiko garatuko diren
aktibitateak: BisitakHezkuntzaHerri eta Hikzuntzen artekoKomunika
bidegaragarabide Corpusa bideakTruke Programa Kultur
Admin.ekoizleakPublikoaGarabide Herri
MugimenduLanlokalakMunduaHerriMugimenduNazionalakAmaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioaIigo Iurrategi 60 Garabide
GarabideHelburuekiko garatuko diren aktibitateak:BisitakHerri eta
Hikzuntzen arteko Euskaltzaindia Gabriel Aresti Euskaltegia
bidegaragarabide AEK Berria Arizmendi Ikastola Jakin Ikastolen
Federazioa Goiena Komunikazio Taldea Elhuyar AED EKE Topagunea
Irulegi Irratia HPSTruke Programa Lasarteko Euskara Zerbitzua
Vianako Erentzun Ikastola Argia Kontseilua EiTB EHE Zenbat Gara
Elkartea Emun Kafe Antzokia Bilbo UEMAGarabide EIZIE Elkar
Bertsozale ElkarteaAmaia AnteroEuskal Kulturgintzaren
transmisioaIigo Iurrategi 30 31. 61 2010. Urteko gestio planeko
proiektugintza helburuak 1.- Corpusaren inguruko IV Truke-Programa
egin 2.- Hizkuntza Biziberritzeko Maisutza antolatu eta burutu 3.-
Maputxeen plataforma linguistikoari aholkularitza eta formazioa
gauzatu 4.- Ekuadorko mapa soziolinguistikoen eraketan
aholkularitza 5.- Ekuadorko herrien ipuinak editatzeko laguntza 6.-
2009ko truketik datozen proiektuen azterketa Kaqchikel Fundazioa
RUPAI Ekoizpen Etxea 7.- Kooperantearen jarraipena eta aukera
berriak aztertu 8.- GKE-entzako gidaliburua osatu 9.- Proiektu
berrien identifikazioa Eleka Ing. Ling. Bai&by Soziolinguistika
klusterra Ahotsak.com Aymara-ren hizkuntza akademia Amaia
AnteroEuskal Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi62garabide
bidegaraarakooperazio ildoildo berri bat kooperazio batgarapenerako
euskal lankidetzanwww.garabide.org Amaia AnteroEuskal
Kulturgintzaren transmisioa Iigo Iurrategi31