Historia Bośni i Hercegowiny, (w:) Bośnia i Hercegowina. Przewodnik globtrotera, (red.) D. Dudek, Poznań 2014, ss. 13-37.

Bośnia i Hercegowina

Przewodnik globtrotera

SPIS TREŚCI

Wstęp.............................................1

Mieszkańcy kraju....................1

Flaga........................................2

Godło państwowe....................3

Powierzchnia...........................3

Główne miasta i regiony.........3

Ukształtowanie powierzchni.. .4

Ustrój......................................4

Język urzędowy.......................5

Ludność...................................5

Waluta.....................................5

Czas.........................................5

Religia.....................................6

Dojazd........................................7

Wizy........................................7

Samolot...................................7

Pociąg......................................8

Autobus...................................9

Podróżowanie po kraju...............9

Autobus...................................9

Pociąg......................................9

Taxi.........................................9

Rower....................................10

Przydatne informacje................10

Banki.....................................10

Poczta....................................10

Internet..................................10

Przepisy prawne....................10

Prawo jazdy...........................11

Opieka lekarska.....................11

Podróżowanie po kraju..........11

Historia Bośni i Hercegowiny..........................13

Sarajewo.......................................38

Historia..................................38

Dojazd...................................40

Zwiedzanie............................42

Między Hercegowiną, Czarnogórą i Serbią.........................................60

Wyszechrad...............................63

Hercegowina................................71

Konjic.......................................71

Dojazd...................................71

Zwiedzanie............................71

Jablanica...................................72

Dojazd...................................72

Zwiedzanie............................73

Livno........................................74

Historia..................................74

Zwiedzanie............................74

Tomislavgrad............................75

Historia..................................75

Zwiedzanie............................75

Grude........................................75

Dojazd...................................75

Historia..................................76

Mostar.......................................76

Historia.....................................76

Dojazd...................................79

Zwiedzanie............................79

Balgaj........................................82

Historia..................................82

Zwiedzanie............................83

Medziugorie..............................84

Dojazd...................................84

Historia..................................84

Zwiedzanie............................86

Počitelj......................................87

Dojazd...................................87

Historia..................................87

Zwiedzanie............................88

Čapljina....................................88

Dojazd...................................88

Historia..................................88

Neum........................................89

Dojazd...................................90

Historia..................................90

Stolac........................................91

Dojazd...................................91

Zwiedzanie............................91

Trebinje.....................................92

Dojazd...................................93

Historia..................................93

Zwiedzanie............................93

Srebrna Bośnia.............................95

Visoko.......................................95

Historia..................................95

Dojazd...................................96

Zwiedzanie............................96

Kraljeva Sutjeska......................97

Dojazd...................................97

Zwiedzanie............................97

Zenica.......................................98

Dojazd...................................98

Informacja turystyczna..........98

Historia..................................98

Zwiedzanie............................99

Travnik....................................100

Historia................................100

Dojazd.................................100

Zwiedzanie..........................101

Vareš.......................................104

Historia................................104

Zwiedzanie..........................105

Olovo......................................105

Historia................................105

Zwiedzanie..........................105

Kreševo...................................106

Historia................................106

Zwiedzanie..........................106

Fojnica....................................107

Zwiedzanie..........................107

Ostatnia granica..........................108

Banja Luka..............................109

Historia................................109

Dojazd.................................110

Informacja turystyczna........110

Zwiedzanie..........................110

Cazin.......................................114

Zwiedzanie..........................114

Sanski Most............................115

Historia................................115

Zwiedzanie..........................115

Bihać.......................................116

Historia................................116

Dojazd.................................116

Informacja turystyczna........116

Zwiedzanie..........................117

Bosanska Krupa......................117

Historia................................117

Zwiedzanie..........................118

Velika Kladuša........................118

Historia................................118

Jajce........................................119

Historia................................119

Zwiedzanie..........................119

Šipovo.....................................122

Zwiedzanie..........................122

Drvar.......................................122

Historia................................123

Zwiedzanie..........................123

Industrialny kraj.........................124

Tuzla.......................................126

Historia................................126

Dojazd.................................126

Zwiedzanie..........................127

Bijeljina..................................128

Historia................................128

Zwiedzanie..........................128

Srebrenik.................................129

Historia................................129

Zwiedzanie..........................129

Gradačac.................................130

Historia................................130

Zwiedzanie..........................130

Doboj......................................131

Historia................................131

Zwiedzanie..........................131

Maglaj.....................................131

Zwiedzanie..........................132

Tešanj......................................133

Historia................................133

Zwiedzanie..........................133

Teslić.......................................133

Zwiedzanie..........................134

Zavidovići...............................134

Zwiedzanie..........................134

Indeks miejsc..............................136

Wstęp 13

Łukasz Smorczewski

Instytut Historii UAM

Poznań

HISTORIA BOŚNI I HERCEGOWINY

WstępZanim przedstawione zostanądzieje Bośni i Hercegowiny na-leży na samym wstępie zapre-zentować przebieg granic oma-wianego regionu. Obszar współ-czesnej Federacji Bośni i Herce-gowiny zlokalizowany jest nazachodzie Półwyspu Bałkańskie-go. Państwo składa się z dwóchhistorycznych krain:

– Bośni (obejmuje ok. 80% po-wierzchni kraju)

– Hercegowiny (zaledwie 20%)

Granice pomiędzy tymi dwomaregionami nie zostały ściśleokreślone. Wzmiankowane ob-szary obejmują pasmo Gór Dy-narskich oraz południowo-za-chodnie skrawki Kotliny Panoń-skiej. Wschodnią granicę krajuwyznaczają rzeki Sawa (tworzą-ca prawy dopływ Dunaju) i Dri-na. Jest to niezwykle górzysty

rejon, niemal 90% terenu znaj-duje się na wysokości powyżej200 m n.p.m. Całkowita po-wierzchnia regionu wynosi oko-ło 51 197 km2. Państwo bo-śniackie sąsiaduje na północy zChorwacją, od wschodu z Repu-bliką Serbską zaś na południu zCzarnogórą. Posiada też dostępdo Morza Adriatyckiego liczącyzaledwie 20 km długości.

Cechą charakterystyczną współ-czesnej Bośni i Hercegowinyjest jej wewnętrzny podział nadwa organizmy państwowe: Fe-derację Bośni i Hercegowiny li-czącą 10 kantonów, na któreskładają się 74 gminy zlokalizo-wane w centrum i na zachodziekraju oraz Republikę Serbskąposiadającą 63 gminy zamiesz-kiwane głównie przez Serbów.Powyższy podział stanowi po-kłosie niezwykle krwawej wojnydomowej toczącej się w latach1992-1995. Obecny status Bośnii Hercegowiny uregulowało po-rozumienie pokojowe zawarte wDayton. Po dzień dzisiejszy nie-które części kraju, jak tzw. dys-trykt Brczko, pozostają nadalpod kontrolą międzynarodową.Bardziej szczegółowe informa-

14 Bośnia i Hercegowina

cje dotyczące wojny domowejzostaną przedstawione w dalszejczęści przewodnika. Powróćmyzatem do opisu regionu.

Stolicą kraju jest Sarajewo poło-żone nad rzeką Miljacką – liczą-ce około 311 161 mieszkańców.Pozostałe ważne ośrodki, którewarto wymienić to Banja Luka –drugie co do wielkości miasto wkraju (znane ze swych uzdro-wisk), Zenica, Tuzla oraz niefor-malna stolica Hercegowiny –Mostar. Należy odnotować rów-nież występowanie bogatychzłóż żelaza, węgla brunatnego,soli kamiennej, rud cynku i oło-wiu, a także azbestu. Eksperciprzewidują, iż w niedalekiejprzyszłości będzie możliwe rów-nież wydobycie ropy naftowej.Po krótkiej prezentacji specyfikiregionu, nadszedł czas, abyprzejść do omówienia dziejówBośni i Hercegowiny.

PrahistoriaPierwsze ślady osadnictwa na te-renie Bośni i Hercegowiny dato-wane są na okres neolitu (3000-2000 roku p.n.e.). Odkrywane wtrakcie prowadzonych wykopa-lisk archeologicznych artefakty

to przede wszystkim gliniane na-czynia, broń wykonana z kamie-nia oraz narzędzia z kości. Miej-scowa ludność zajmowała sięgłównie hodowlą kóz, owiec ibydła. Stopniowo upowszech-niała się prymitywna uprawaroli. U schyłku neolitu rozwinęłasię kultura butmirska (od miej-scowości Butmira – obecneprzedmieścia Sarajewa) słynącaz niezwykle wyszukanej orna-mentyki zdobiącej odkrywaneprzez archeologów naczynia. Wepoce brązu (1800-1000 rokp.n.e.) na obszary zachodniejczęści Półwyspu Bałkańskiegozaczęły napływać ludy iliryjskie,tworząc tak zwaną kulturę gra-dińska (kastelijerska). Nazwa tawywodzi się od ufortyfikowa-nych osad (grădină) zakładanychprzez nowych przybyszów.

Ilirowie nie stworzyli jednolite-go organizmu państwowego,dzieląc się na kilka związkówplemiennych, nierzadko ostrorywalizujących o dostęp do bo-gatszych obszarów. Historycznyregion Bośni i Hercegowiny za-jęła wspólnota iliryjskich Ditio-nów oraz Dezitiatów. Północnaczęść Hercegowiny stała się sie-

Wstęp 15

dzibą kolejnego bitnego plemie-nia Autariatów, które dawało sięwe znaki nawet macedońskimkrólom. Około 400 roku p.n.e.rozpoczęła się wielka ekspansjaCeltów kierujących się na połu-dnie Bałkanów. Co prawda kolo-nizacja celtycka nie miała poko-jowego charakteru, jednakże na-jeźdźcy nie dążyli do przepro-wadzenia całkowitej ekstermina-cji dawnych mieszkańców zaj-mowanych terenów.

W efekcie na odcinku od Słowe-nii do Bośni powstało celtycko--iliryjskie plemię Japodów – zgłównym ośrodkiem wspólnotyw Metulum – dzisiejszy bośniac-ki Bihać zlokalizowany w pół-nocno-zachodniej części kraju.Oprócz aspektu militarnego na-leży również podkreślić znacze-nie kulturowe ekspansji. Rolnic-two Celtów wykazywało bo-wiem wysoki poziom zaawanso-wania technicznego ze względuna zastosowanie żelaznego radłai nowego typu żarna. Za sprawąprzybyszów z północy rozwinęłasię też metalurgia.

Sfera sacrum stanowi kolejnydowód na znaczące oddziaływa-nie kultury celtyckiej na sąsied-

nie plemiona. Kulty bogini płod-ności Nutrices i Epony pozosta-wały silne na Bałkanach nawetw okresie panowania rzyms-kiego.

StarożytnośćKontakty handlowe Ilirów zgrecką ludnością odnotowywanesą w materiałach źródłowych odI tysiąclecia p.n.e. U schyłku IVwieku p.n.e. dalmackie wybrze-że rozpoczęli stopniowo koloni-zować Syrakuzańczycy. Zakła-dane wzdłuż adriatyckich brze-gów faktorie prowadziły oży-wioną wymianę towarową z au-tochtonami z głębi lądu. Głów-nym towarem były pasterskiewyroby oraz niewolnicy. Zasprawą kolonistów rozwinęły siępierwsze uprawy oliwek, winni-ce oraz liczne sady. Wzrost zna-czenia greckich wpływów w re-gionie spowodował konsolidacjęniektórych plemion iliryjskich.

W III wieku p.n.e. powstał silnyzwiązek plemienny Ardiajów, naktórego czele stanął król Agron.Prowadzący korsarską działal-ność Ardiajowie w krótkim cza-sie opanowali większość sąsied-nich kolonii greckich, jak choćby


założoną przez obywateli Kor-kyry i Koryntu Apollonię. Śmia-łe poczynania Ilirów spowodo-wały znaczący niepokój wśródmacedońskich i rzymskich elit.Jeszcze w 359 roku p.n.e. Mace-dończycy doznali druzgocącejklęski zadanej im przez króla ili-ryjskich Dardanów – Bardylisa.Poległ wówczas Perdikkas III awraz z nim blisko 4 tysiące żoł-nierzy. Triumfujący Ilirowie za-jęli kilka macedońskich miast.Dopiero Filip II (357 p.n.e.-336p.n.e.) sprawujący wówczaswładzę regenta zdołał w następ-nym roku skutecznie odeprzećzaciekłe ataki Bardylisa, zmu-szając króla Dardanów do za-warcia pokoju.

Po śmierci Filipa II wojna roz-gorzała na nowo. Trudnego za-dania okiełznania wojowniczychzapędów iliryjskich plemionpodjął się król Aleksander Wiel-ki (336 p.n.e.-323 p.n.e.). Wczasie kampanii prowadzonej wlatach 336-335 zdołał on dośćszybko rozgromić wojska koali-cji zawiązanej przez Klejtosa iGlaukiasza. Co prawda młode-mu monarsze nie udało się wcie-lić iliryjskich ziem do królestwa

Macedonii, zadowolił się jednakdaninami i kontyngentami do-starczanymi przez tamtejszychdynastów. Sukcesy Aleksandrana północy okazały się być jed-nak nietrwałe. Jego następcy da-lej musieli zwalczać łupieżczenajazdy z północy.

Znacznie bardziej konsekwentnedziałania mające na celu pacyfi-kację wrogiego regionu podej-mowali za to Rzymianie. Pod-czas pierwszej wojny iliryjskiej(229 p.n.e. – 228 p.n.e.) pobilikrólową Ardiajów Teutę, skrzęt-nie wykorzystując zdradę jej do-tychczasowego sojusznika – De-metriusza z Faros. Niebawemcelem zaborczej republik z nadTybru stał się sam Demetriuszpróbujący stworzyć niezależnepaństwo w Dalmacji. W 219roku konsul Lucjusz EmiliuszPaulus zmusił awanturniczegowodza do ucieczki z Faros. Po-konany Demetriusz uzyskał azylna dworze macedońskiego wład-cy Filipa V. Dalsze plany senatupokrzyżowała na pewien czas in-wazja sił kartagińskich pod przy-wództwem Hannibala w Italii (IIwojna punicka trwająca od 218roku p.n.e. do 201 roku p.n.e.).

Wstęp 17

Po pokonaniu punickiego wodzaRzymianie mogli wreszcie przy-stąpić do ofensywy na Półwy-spie Bałkańskim. Początkowogłównym konkurentem w walceo zwierzchność nad Ilirią wyda-wała się być Macedonia. Nieste-ty, dość szybko okazało się, żeojczyzna dwóch wielkich zdo-bywców – Filipa i Aleksandra tow istocie kolos na glinianychnogach. Katastrofalne klęski po-niesione w czasie wojen toczo-nych w latach 200-196 p.n.e. i171-168 p.n.e. doprowadziły doostatecznego upadku KrólestwaMacedonii. Los Macedończy-ków mieli podzielić wkrótce nie-pokorni Ilirowie. Bazą wypado-wą dla rzymskich legionów stałasię założona w 181 roku p.n.e.Akwileja.

Od 156 roku Rzymianie prowa-dzili zacięte boje z Dalmatami,którzy utworzyli silny związekplemienny. Walki te nie przynio-sły jednak ostatecznego roz-strzygnięcia. W 135 roku p.n.e.Rzymianie krwawo stłumili buntArdiajów, przesiedlając ich wgłąb Hercegowiny. Pomimo su-premacji militarnej i politycznejRzymu trudno było uznać za-

chodnią część Bałkanów za ob-szar całkowicie spacyfikowany.Jeszcze w I wieku p.n.e. miesz-kańcy tych terenów byli w staniezadać legionom Rzymskiej Re-publiki dotkliwe straty.

Dopiero za panowania Oktawia-na Augusta (27 p.n.e.-14 n.e.)podjęto skuteczną próbę uśmie-rzenia niepokojów w tym regio-nie. Ostatni wielki zryw Ilirówprzeciwko rzymskiej hegemoniimiał miejsce w 6 roku n.e. Wy-buch powstania całkowicie za-skoczyły siły Imperium przygo-towującego się do generalnejrozprawy z państwem Marko-manów. Dwaj przywódcy rebelii– Baton z plemienia Dezitiatóworaz jego imiennik wywodzącysię ze szczepu Breuków zgroma-dzili pod swoimi sztandaramidość pokaźne siły, liczące prze-szło 200 tysięcy piechoty i 9 ty-sięcy konnicy. Przeciwko temuzgrupowaniu wysłano legionydowodzone przez cesarskich pa-sierbów: Tyberiusza i Germani-ka. Sam cesarz zatrzymał się wAkwilei, oczekując uderzeniapowstańczych mas na Italię.Niezwykle zacięte zmaganiatrwały trzy lata i zakończyły się


jącej łącznie 51% terytoriumkraju oraz Republiki Serbskiejposiadającej 49% bośniackiegoobszaru. Ustanowiono autono-miczny dystrykt Brčko znajdują-cy się do dnia dzisiejszego podkontrolą międzynarodową. W1995 powierzono kontrolę Bośnii Hercegowiny 60-tysięcznymsiłom IFOR, zastąpionym na-stępnie przez SFOR, a od grud-nia 2004 roku przez EUFORsformowany z wojsk państwUnii Europejskiej.

W celu osądzenia winnychzbrodni wojennych powołanoMiędzynarodowy Trybunał Kar-ny dla byłej Jugosławii z siedzi-bą w Hadze. W celu kontroliprzestrzegania postanowień trak-tatu w Dayton utworzono BiuroWysokiego PrzedstawicielaONZ dla Bośni i Hercegowiny(OHR – Office of the High Re-presentative in Bosnia and He-rzegovina).

Współczesna Bośniai HercegowinaSystem partyjny w Bośni i Her-cegowinie jest mocno rozbudo-wany. Bezpośrednią przyczynątej sytuacji jest zasada respekto-

wania wieloetniczności regionu.Praktycznie żadna partia poli-tyczna nie ma szans na samo-dzielne objęcie władzy, dlategomusi tworzyć koalicję z innymiugrupowaniami. Poszczególnenarodowości zamieszkujące pań-stwo posiadają po kilka partii re-prezentujących ich interesy.Obecnie rządy w Federacji Bo-śni i Hercegowiny pełni premierVjekoslav Bevanda. Najwyższąwładzę wykonawczą sprawujePrezydium Republiki Bośni iHercegowiny składające się ztrzech członków: Boszniaka(Bośniacki muzułmanin), Chor-wata i Serba. Kolegium zastąpi-ło urząd prezydent kraju przej-mując jego kompetencje iuprawnienia. Początkowo ka-dencja członków trwała 2 lata,wydłużono ją jednak do 4 lata.

Konstytucja republik dopuszczamaksymalnie jedną reelekcja po-szczególnych osób. Przewodni-czącego prezydium wybierająsami członkowie kolegium.

Możliwość rozpadu Federacjiwydaje się być oddalona w cza-sie z uwagi na aspiracje Bośni iHercegowiny do wstąpienia doUnii Europejskiej. Dlatego per-

Wstęp 37

spektywa kolejnego konfliktuserbsko-bośniackiego wydaje siębyć tymczasowo zażegnana.Mimo to nadal funkcjonuje Biu-ro Wysokiego Przedstawiciela wBośni i Hercegowinie. WysokiPrzedstawiciel posiada władzęodwoływania ze stanowisk poli-tyków z obydwu części federa-cji, gdy uzna że stanowią oni za-

grożenie dla bezpieczeństwakraju. Jest on jednocześnie Spe-cjalnym Przedstawicielem UE.W lutym 2008 roku postanowio-no że mandat Wysokiego Przed-stawiciela dla Bośni i Hercego-winy zostanie przedłużony naczas nieokreślony. Urząd tensprawuje obecnie Valentin Inzko.


SARAJEWO

Sarajewo (bośn. Sarajevo, serb.Сарајево, tur. Saraybosna) tostolica i największe miasto wkraju. Mieszka tutaj ponad 300tysięcy ludzi.

HistoriaNa obszarze dzisiejszego Saraje-wa człowiek osiedlił się kilka-dziesiąt tysięcy lat temu. Dowo-dzi tego fakt, że znaleziono tutajmiędzy innymi szczątki nean-dertalczyka. Co najmniej kilka-naście tysięcy lat mają odkryteniedaleko miasta malowidła na-skalne przedstawiające dzikieniedźwiedzie brunatne. W But-mirze, obecnie przedmieściu Sa-rajewa, w latach 1893-1896 od-słonięto ślady osad z okresuneolitycznego sprzed ok. 4500lat. Od nazwy miejscowości zo-stała nazwana kultura butmirska,która jest jedną z najbardziej in-teresujących w tym okresie. Pra-ce archeologiczne przeprowa-dzone pod koniec XIX wiekuprzyniosły sensacyjne rezultaty.Piękno i kunszt wykonania

przedmiotów ceramicznych, ja-kie odkopano, sprawiły, że trze-ba było zwołać kongres arche-ologiczny, aby potwierdzić, żenie są to nowożytne kopie. Oko-ło 2400 lat przed Chrystusemkultura butmirska zanika – poja-wiają się Ilirowie. W centrumdzisiejszego Sarajewa odkrytopozostałości po iliryjskiej osa-dzie oraz przedmioty i budynki,które wykorzystywano w pro-dukcji żelaza. Po tym jak mia-stem zawładnęli Rzymianie, zo-stało ono włączone do prowincjiDalmacji. W mieście na tereniedzisiejszej dzielnicy Ilidża od-kryto pozostałości rzymskiejosady. Po upadku Cesarstwarzymskiego ludzie żyli tutaj na-dal. W średniowieczu w miejscudzisiejszego Sarajewa istniałaosada Vrhbosna. Ponieważ leża-ło ono przy istotnej rzymskiejdrodze, stanowiło z ekonomicz-nego punktu widzenia istotnączęść średniowiecznego Króle-stwa Bośni. Papieski dokumentz roku 1238 wspomina o tym, żew mieście istniała pokaźnejwielkości katedra poświęconaŚwiętemu Pawłowi. W roku1429 miasto zajęły wojska Im-perium Otomańskiego. Nowo-

Sarajewo 39

żytne miasto zostało założone defacto przez Turków, którzy naj-pierw częściowo zburzyli po-przednią osadę a następnie za-projektowali obecne Sarajewo.Budowa rozpoczęła się pod ko-niec lat 50-tych XV wieku. For-malnie miasto zostało ufundo-wane w roku 1462, a założył je(a przynajmniej na takiego sięlansował) ustanowiony przezrząd turecki namiestnik bośniac-kiego pochodzenia Isa-beg Isa-kovic. Do momentu fundacji po-wstały najważniejsze budynkimiejskie: meczet (nazywany Ca-reva Džamija tj. carski meczet,na cześć sułtana Mehmeda II),łaźnia, ufortyfikowany zamekoraz rynek pełniący funkcje han-dlowe. Rozpoczął się dość po-wszechny proces przechodzeniamiejscowych chrześcijan na is-lam lub ich emigracji do innychczęści Bałkanów. Nastąpił dyna-miczny rozwój miasta. Pod ko-niec XVI wieku podróżnicyarabscy twierdzą zgodnie, że wmieście było ponad 100 mecze-tów! W szczytowym okresieswojego rozwoju było to naj-większe, najważniejsze i najbo-gatsze tureckie miasto na Bałka-nach, które ustępowało tylko

Stambułowi. W połowie XVIIwieku Sarajewo liczyło około 80tysięcy mieszkańców – dla po-równania Belgrad nieco ponad10 tysięcy. W roku 1867 Saraje-wo zostało zdobyte przez Euge-niusza Sabaudzkiego, który do-wodził wojskami austro-węgier-skimi w czasie V wojny au-striacko-tureckiej i niemal do-szczętnie spłonęło. Po spaleniumiasta stolicę administracyjnąprzeniesiono do Travnika, asamo Sarajewo straciło 1/3mieszkańców. W roku 1830 wmieście wybuchło bośniackiepowstanie z Huseinem Grada-ščevicem na czele. W 1878 r.Bośnia została zajęta przez Au-stro-Węgry na podstawie tzw.Traktatu z Berlina z roku 1878.Pod rządami austriackimi Sara-jewo zmodernizowano i znacz-nie rozbudowano. 26 czerwca1914 r. w Sarajewie serbski na-cjonalista, Gavrilo Princip, do-konał zamachu na austriackiegonastępcę tronu, arcyksięcia Fer-dynanda. Wydarzenie to spowo-dowało wybuch I wojny świato-wej. Jesienią 1918 roku majorArtur Ganczarski utworzył wSarajewie Legion Polski w sile600 żołnierzy i 63 oficerów, któ-

Sarajewo 41

może zająć nawet pół godziny.UWAGA: Jeśli chcemy doje-chać autobusem, jest to teore-tycznie możliwe. Problem pole-ga na tym, że autobus, który kur-suje między lotniskiem a stacjąkolejową, nie jeździ według ja-kiegokolwiek rozkładu jazdy.Najlepiej dopytać na lotnisku winformacji czy akurat jedzie ja-kiś autobus. Trzeba być jednakbardzo ostrożnym, gdyż możezdarzyć się, że obsługa będziepróbowała przekonać nas, że nicnie jedzie i polecić określonątaksówkę. Najlepiej zapytać wkilku miejscach. WAŻNE jest to,aby zapytać gdzie konkretnie au-tobus się zatrzyma. Nie ma bo-wiem de facto żadnego stałegopostoju. Lotnisko jest w perma-nentnej przebudowie i dużoprzestrzeni zajmuje transportcargo.

Linie lotnicze latające do Saraje-wa (w nawiasie destynacje): Ad-ria Airways (Lublana); Alitalia(Mediolan-Malpensa); AustrianAirlines (Wiedeń); British Air-ways (Londyn-Gatwick); B&HAirlines (Banja Luka; Kolo-nia/Bonn; Frankfurt; Stambuł-Atatürk; Mostar; Skopje; Stutt-

gart; Zurych); Croatia Airlines(Zagrzeb); Jat Airways (Bel-grad); Lufthansa (Monachium);Turkish Airlines (Stambuł-Ata-türk).

Pociąg: Centralny Dworzec Ko-lejowy posiada tylko 3 perony.Znajduje się około 3 kilometryod centrum miasta w kierunkupółnocnym. Pierwszy dworzeczbudowano tutaj już w roku1882. Niestety w roku 1950piękną, XIX-wieczną konstrukcjęzastąpiono molochem w komuni-stycznym stylu. Budynek nieco„straszy” do dnia dzisiejszego. Zdworca biegnie linia tramwajowanumer 1 w kierunku Bascarsija.Do dworca dojeżdża też tramwajnumer 4 jadący ze stacji Ilidza.

Autobus: Do Sarajewa możnadojechać autobusami z wielumiast Europy i Bałkanów (zob.wstęp). Dworzec autobusowyobsługuje połączenia do niemalwszystkich większych miejsco-wości w kraju. Nie ma sztywne-go rozkładu jazdy. Jeśli jakiś au-tobus jeździ regularnie, będzie-my informować o nim przy opi-sie poszczególnych miejsco-wości.


ZwiedzaniePierwszym obiektem jaki możnazwiedzić po dotarciu do Bośni iHercegowiny drogą lotniczą jestrzecz wyjątkowa i położona nie-daleko lotniska. W konsekwen-cji jeśli wracamy do Polski dro-gą lotniczą warto zwiedzanieodłożyć na ostatni dzień, nadaćbagaże i mając kilka godzin doodlotu samolotu ruszyć zwie-dzać. Obiektem o którym mowajest tunel pod lotniskiem orazmuzeum, które przy nim sięznajduje. Konstrukcja zostałazbudowana podczas oblężeniaSarajewa w latach 90-tych. Tu-nel pod międzynarodowym por-tem lotniczym łączył odcięte odświata miasto z terenami nieopa-nowanymi przez Serbów. Połą-czył dzielnicę Dobrinja z Butmi-rem. Miał około 800 m długościi 1,5 m wysokości. Szacuje się,że w czasie jego użytkowaniaprzeszło nim milion osób. Pod-czas oblężenia Sarajewa miesz-kańcy stolicy Bośni i Hercego-winy zostali odcięci od świata.18 stycznia 1993 w dzielnicyDobrinja na terenie miasta roz-poczęto prace związane z budo-wą tunelu, które utrudniały zła

pogoda, brak sprzętu i pracowni-ków, serbski ostrzał oraz zagro-żenie pożarem. Dzięki wsparciurządu do wolontariuszy dołączy-ły wojska bośniackie. Pracowa-no całą dobę na trzy zmiany. 28kwietnia rozpoczęto pracę napołudniowym wlocie tunelu wdzielnicy Butmir. Bardzo dużymproblemem w czasie budowyokazały się wody podziemne.Podczas robót zamontowanooświetlenie, które działało dziękimałym generatorom prądu. Tu-nel ostatecznie otwarto w czerw-cu 1993 roku. W czasie prac wy-dobyto 2800 m3 ziemi, zużyto170 m3 drewna i 45 ton metali.Inwestycja pozwoliła na dosta-wy żywności i pomocy humani-tarnej dla miasta. Tunel był tak-że głównym kanałem przerzuto-wym dla transportów broni doSarajewa (dzięki niemu możnabyło obejść międzynarodoweembargo na dostawy broni dostolicy). Z przejścia korzystaliczłonkowie parlamentu oraz ów-czesny prezydent Bośni i Herce-gowiny Alija Izetbegović. Obec-nie istniejący odcinek budowli –o długości 20 m – jest udostęp-niony turystom. Muzeum tuneluznajduje się przy jego południo-

Sarajewo 43

wym wlocie, w dzielnicy Butmirw Sarajewie. Trzeba zatem ru-szyć do stolicy kraju.

Zwiedzanie Sarajewa jako takie-go rozpoczynamy od staregomiasta, a konkretnie od najwięk-szego, najstarszego i robiącegonajwiększe wrażenie bazaru wmieście nazywanego Baščarši-ja. Bazar ma wielowiekową tra-dycję, ale nie jest najstarszą tegotypu konstrukcją w mieście. Za-nim pojawili się tutaj Turcy, któ-rzy go zbudowali, funkcję naj-ważniejszego bazaru w mieściepełnił, który znajdował się on wmiejscu, gdzie dziś wznosi sięmeczet Alego Paszy. W roku1462 Isa Beg Isakowicz doszedłdo wniosku, że obecny bazar jestzbyt mały i rozpoczął budowęnowego. Sarajewo było kluczo-wym punktem handlowym naBałkanach. Stale rosła w nimliczba mieszkańców, a bliskośćjednej z najważniejszych dróghandlowych sprawiała, że kupcypo prostu nie mieścili się na do-tychczasowym bazarze. Powsta-nie ogromnego, jak na ówczesneczasy, kompleksu handlowegosprawiło, że bardzo szybko za-częły powstawać przy nim me-

czety, spośród których najważ-niejsze to meczet Hawedży Du-raka (zbudowany w roku 1528)oraz meczet Gazy HaursewaBega (zbudowany w roku 1530).Ten ostatni, nawiasem mówiąc,wzniósł szereg innych budyn-ków z medresą, biblioteką i ha-remem na czele, a pochowanyzostał w zbudowanym przez sie-bie meczecie (zob. niżej). BazarBaščaršija zaaranżowany jest naplanie okręgu (nazwa pochodzi zjęzyka arabskiego i oznacza wła-śnie krąg). Zabudowany kamien-nymi, masywnymi kramami, zktórych wiele dysponuje wła-snymi podwórkami. Obiekt słu-żył wyłącznie handlowi, gdyżfundatorzy obawiali się, że takogromny kompleks byłby nie doupilnowania jeśli np. odbywałyby się na nim wiece czy też ma-nifestacje polityczne. Stąd nanoc cały teren był zamykany.Pilnowali go wtedy specjalniewyznaczeni strażnicy – pasvan-džije, pobierający pokaźne hara-cze od kupców, którzy zapo-mnieli zamknąć swoje stanowi-sko targowe. Na terenie obiektupanowało specjalne prawo targo-we. Do dziś Baščaršija jest jednąz największych atrakcji tury-


MIĘDZY HERCEGOWINĄ, CZARNOGÓRĄ I SERBIĄ– na wschód od Sarajewa

Pora opuścić Sarajewo. Celempierwszym musi być obowiąz-kowo wodospad Skakavac.Atrakcja znajduje się 12 kilome-trów od Sarajewa. Jest to naj-większy wodospad w kraju – ma98 metrów wysokości. Okolicesą niezwykle atrakcyjne tury-stycznie. Mnóstwo tutaj niemaldziewiczej przyrody. Osoby odobrej kondycji fizycznej mogąpoświęcić cały dzień na eksplo-rację okolic, a najlepszą ku temumetodą jest kilkugodzinny trek-king. Komunikacją miejskąmożna do wodospadu dotrzeć ja-dąc autobusem do wsi Nahorevo(autobus nr 69). Potem czekanas 2 godzinny trekking (w dwiestrony).

Inną atrakcją znajdującą się nie-daleko Sarajewa jest niezwyklepięknie położona osada oraz ob-szar chronionej zieleni znany

jako Vrelo Bosne. Jest to miej-sce o niemal nieskalanej przyro-dzie. Znajduje się w jego okoli-cach most pochodzący z czasówrzymskich oraz popularny kom-pleks basenów oparty na wodachtermalnych – Terme Ilidza.Strona internetowa: www.terme-ilidza.ba. Otwarty jest w godzi-nach od 9.00 do 22.00.

Jedziemy na wschód od Saraje-wa. Miłośnicy narciarstwa znaj-dą w okolicach miasta wieleobiektów sportowych, które zbu-dowane na potrzeby zimowychigrzysk olimpijskich, obecniesłużą fanom białego szaleństwa.Naszym celem są jednak unika-towe w skali Europy górskiewioski, które zachowały swójpierwotny charakter. Powie-dzieć, że obserwować tutaj moż-na miejscowy folklor to zbytmało. Mieszkańcy żyją tutaj bo-wiem tak jak przed wiekami, azwiedzanie górskich osad toprawdziwa wędrówka w czasiegdzieś do przełomu XVIII i XIXwieku. Najbardziej znaną tegotypu osadą, położoną najwyżej zewszystkich zamieszkanychmiejsc w kraju i de facto wioskąnajbardziej odizolowaną od resz-

Między Hercegowiną, Czarnogórą i Serbią 61

ty Bośni i Hercegowiny jest Lu-komir. Leży ona niezwykle ma-lowniczo na wysokości 1495metrów nad poziomem morza.Cecha charakterystyczną wioskisą domy wykonane z kamieniapokryte dachami z drewnianychpłytek. Osada była zamieszkanaco najmniej od 600 lat. Wskazu-ją na to znajdujące się tutaj steć-ci, czyli późnośredniowiecznekamienne nagrobki. Są one bo-gato rzeźbione. Najstarsze znanestećci są datowane na XIV wiek;największa z rozległych nekro-polii tego typu znajduje się wmiejscowości Radimlja. Kształ-tem do złudzenia przypominająantyczne sarkofagi, są jednakmonolitami i nie kryją wewnątrztrumien ani szczątków. Wbrewpanującej niegdyś opinii, stećcibyły stawiane w miejscach po-chówku zarówno członków Ko-ścioła Bośniackiego, jak i katoli-ków oraz prawosławnych. Teunikatowe nagrobki kamienne,na których samotne okazy wciążmożna natknąć się w dzikich igórzystych rejonach, są świadec-twem kwitnącej kultury dawnejBośni i przywołują swą obecno-ścią mroczną atmosferę bałkań-skiego średniowiecza.

Niedaleko znajduje się wąwózRakitnica. Jest on długi na pra-wie 30 kilometrów I do dziś kry-je wiele tajemnic. Dość powie-dzieć, że brytyjskie encyklopedieopisują go jako “najmniej prze-badany ze wszystkich wąwozówEuropy”. O jego wyjątkowościświadczy fakt, że co kilka lat od-krywane są tutaj nowe gatunkiendemicznych roślin.

Drugą wartą uwagi osadą jestUmoljani. Niestety odnieśćmożna wrażenie, że z uwagi nafakt, że znacznie łatwiej tutajdotrzeć, jest to miejsce niecobardziej dotknięte komercją. Cowięcej nie jest ono oryginalnepod względem zabudowy, gdyżwiększość wioski spłonęła wczasie ostatniej wojny i dziękidotacjom rządowym oraz pomo-cy międzynarodowej odbudowa-no ją – przyznać trzeba – w nie-mal niezmienionej formie. Nie-mniej dla globtrotera jest istotneczy zwiedzamy pięćsetletni ory-ginał (znacznie trudniej dostęp-ny), czy też współczesną kopię.Mieszkańcy starają się, co praw-da, żyć jak w przeszłości, alejest to coraz trudniejsze. Z po-chodzeniem nazwy wioski wiążą

Hercegowina 79

opodal Starego Mostu. Odbudo-wano także mury miejskie z po-łowy XVI wieku. 9 listopada1993 roku, pod ostrzałem chor-wackich czołgów, zawalił sięStary Most. Od zakończeniawojny w 1995 roku miasto jestodbudowywane, głównie przypomocy finansowej UNESCO iUnii Europejskiej. Zniszczenia iślady wojny są jednak wciąż wy-raźnie widoczne. 23 lipca 2004roku uroczyście otwarto pieczo-łowicie odtworzony Stary Most.W lipcu 2005 Stary Most i jegonajbliższe otoczenie zostały wpi-sane na listę światowego dzie-dzictwa kulturowego UNESCO.

DojazdSamolot: Międzynarodowy PortLotniczy Mostar położony jest 6km na południe od centrum Mo-staru. Jest jednym z najwięk-szych portów lotniczych w Bo-śni i Hercegowinie. Obsługuje w90% loty czarterowe. Z lotniskado miasta jeździ autobus, ale tyl-ko kilka razy dziennie (w dni ro-bocze): 06.45, 07.30, 14.00,15.30, w weekendy o 7.30,14.00 i 15.30.

Pociąg: Przez Mostar biegnie li-nia kolejowa łącząca chorwackiemiasto Pločez Sarajewem.

Autobus: Mostar jest doskonaleskomunikowany autobusowo zwiększością miast na Bałkanach.Podawanie rozkładu jazdy mijasię z celem z dwóch powodów.Po pierwsze często się on zmie-nia, po drugie zaś jest na bieżąco aktualizowany poprzez do-skonałą stronę internetowąobejmującą wszystkie połącze-nia autobusowe w Hercegowi-nie, Chorwacji, Serbii i Czarno-górze: http://www.autobusni--kolodvor.com/en/

Informacja turystyczna: Nastarym mieście na ulicy RadeBitange pod numerem 5 działadobrze zorganizowana informa-cja turystyczna. Można tutajuzyskać informację oraz dostaćmapę miasta. Strona internetowainformacji turystycznej: www.turizam.mostar.ba/

ZwiedzanieZwiedzanie miasta trudno za-cząć inaczej niż od wpisanegona listę światowego dziedzictwakulturalnego UNESCO – Stare-go Mostu (bośn. Stari Most).


Most został zbudowany przezsłynnego Sulejmana Wspaniałe-go w roku 1577 (rozpoczęcieprac budowlanych). Zastąpićmiał on wcześniej istniejącą tu-taj konstrukcję, która zgodnie zprzekazami historyków była wy-konana z drewna i częściowopodwieszana. Nie wystarczałaona, aby obsłużyć kupców i po-dróżnych, a co więcej nie byłazbyt stabilna w czasie silnegowiatru, czy też wysokiego stanuwody w rzece. Znajdująca się namoście inskrypcja informuje, żebudowa trwała 9 lat i ukończonoją w roku 1566. Architektem iwykonawcą budowli był MimarHayruddin, uczeń słynnego Si-nana, który był nadwornym ar-chitektem pięciu sułtanów Turcjii projektantem co najmniej 400budowli (zob. niżej). Do dziś niewiadomo jak udało się zbudo-wać konstrukcję. Tajemnicą po-zostaje to, jak wzniesiono rusz-towania nad rwącą rzeką. Mostposiada dwie wieże: Tara i Hale-bija były zawsze domem dlastrażników mostu, a w czasachImperium Osmańskiego maga-zynowały amunicję. W XVIIwieku turecki podróżnik imie-niem Ewlija Czelebi napisał, że

nazwa Mostar oznacza tyle, co„strażnik mostu”. Przez wiekibył symbolem pojednaniaWschodu z Zachodem – zarów-no chrześcijaństwa z islamem,jak i katolickich Chorwatów zprawosławnymi Serbami. Mostprzetrwał 427 lat. Symbol tencelowo zniszczyła chorwackaarmia podczas wojny bośniac-kiej 9 listopada 1993 roku. Zarazpo wojnie, w 1995 roku, przywsparciu UNESCO i BankuŚwiatowego, podjęto odbudowęmostu. Oficjalne otwarcie miałomiejsce w 2004 roku. Zgodnie ztradycją młodzieńcy skaczą zniego do rzeki dla udowodnienia swojej męskości. W wieżyTara znajduje się Muzeum Sta-rego Mostu. Muzeum zostałootwarte w 2006 roku, aby uczcićdrugą rocznicę odbudowy Stare-go Mostu.

Po wyjściu z muzeum, schodyna prawo prowadzą do najstar-szego meczetu w Mostarze, me-czetu Czejwan Czechaja zbu-dowanego w 1552 roku. Po jegoobejrzeniu ruszamy do meczetuKoski Mehmeda Paszy. Zbudo-wany został w roku 1617 i dodziś zachował wiele ze swojego

Hercegowina 83

cesarz Justynian Wielki (527-565) odnowił umocnienia, ainny władca Bizancjum – Kon-stantyn Porfirogeneta w X wiekuwspomina, że osada miała istot-ne znaczenie gospodarcze. WXII wieku, gdy tereny te należałydo króla Stefana Nemania, miej-scowy możnowładca imieniemJurko wzniósł w osadzie kościółpod wezwaniem świętych Ko-smy i Damiana. W XV wiekuobszarem zawładnęli Turcy.

ZwiedzaniePo dotarciu do miasta, w pierw-szej kolejności zwiedzić należyruiny ogromnej fortecy Stjepa-na. Najlepiej urządzić sobie go-dzinny spacer, w czasie któregomożna podziwiać widoki. Twier-dza leży na wzgórzu wysokimna około 300 metrów. Miejsce tobyło zamieszkane już w czasachprehistorycznych i w dobie śre-dniowiecza (zob. wyżej częśćhistoryczna). Ruiny fortecy wistocie skrywają dwa oddzielnezamki. Starożytny (rzymski)zbudowany w oparciu o solidnemury. Gdy przybyli tutaj Sło-wianie, a po nich Turcy, muryobronne okazały się zbyt ciasne.Rozbudowali je i wzmocnili,

otaczając niejako rzymskie for-tyfikacje dodatkowym murem.Mury obecnie zachowanej twier-dzy są wysokie średnio na 13metrów i grube na półtorej me-tra. Otaczają one obszar prawie2 tysięcy metrów kwadrato-wych. Władcy Bośni zbudowalitutaj sobie pałac, a także budyn-ki mieszczące wszystkie nie-zbędne do zarządzania pań-stwem instytucje. W czasie pracwykopaliskowych prowadzo-nych od 1965 roku (o wielkościkompleksu świadczy fakt, żeprzebadano mniej niż połowęcałości) odkryto wiele cennychartefaktów oraz wykazano, żetwierdza była używana przez conajmniej 1800 lat. Przy twierdzyznajduje się także muzułmańskiecmentarzysko zwane Šehitluk.

Po zwiedzeniu twierdzy, rusza-my do najbardziej uduchowione-go miejsca w całej Hercegowi-nie (tak przynajmniej twierdząmiejscowi) – Chanaki (Tekija)Blagaj. Zwiedzać można go co-dziennie, wstęp kosztuje 2 KM.Zbudowano go w XVII wieku uźródeł rzeki Buny. Uważa się, żejest to jeden z najbardziej ma-lowniczo położonych obiektów


ostrzał artyleryjski, następniezostał wysadzony przez wojskochorwackie. Zawaliła się kopułaoraz minaret. Inne obiekty takżeucierpiały. Większość z nich wpierwszym dziesięcioleciu XXIwieku została zrekonstruowana.

ZwiedzanieMiasto słynie z przepięknej iniezwykle malowniczej starów-ki. W pierwszej kolejności zwie-dzić należy meczet Hadži-Alijaz XVI wieku. Został wiernie zre-konstruowany i udostępnionyzwiedzającym. Niedaleko znaj-duje się medresa ufundowana wXVII wieku przez SzyszmanaIbrahima Paszę. Cennym za-bytkiem miasta jest też pocho-dząca z XVII wieku wieża zega-rowa nazywana Sahat-kula.Wieża pierwotnie była przezna-czona dla obserwatorów i załogiwojskowej strzegącej miastaprzed wrogiem. Z biegiem czasuprzerobiono ją jednak, z uwagina to że doskonale widać ją zdaleka, na miejsce dla jednego znajwiększych w okolicy zega-rów. Największą atrakcją miastasą jednak piękne widoki. Możnagodzinami spacerować po mie-ście i w okolicach, robić zdjęcia

i zachwycać się każdym elemen-tem krajobrazu.

ČAPLJINAČapljina (serb. Чапљина) leżyw południowej Bośni, nad rzekąNeretwa, zaledwie 12 km odgranicy z Chorwacją. Miasto jestpięknie położone. Blisko stąd(bo zaledwie 20 kilometrów) za-równo do Adriatyckich wybrze-ży jak i do Mostaru. Uroku mia-stu dodaje położenie – nad rzekąNaretwą. Mieszka tutaj niespeł-na 30 tysięcy ludzi.

DojazdDo oddalonego o 30 kilometrówMostaru kursują bardzo częstoautobusy. Kilka razy dzienniedojedziemy też do oddalonego o175 km stąd Sarajewa. Bardzowiele połączeń mamy do miastChorwacji. Do miasta możnatakże dojechać pociągiem z Sa-rajewa.

HistoriaMiasto zostało w V wieku przedChrystusem założone przez Rzy-mian. Istniała tutaj od jego po-wstania bardzo liczna koloniagrecka. Miasto było więc ogrom-nym tyglem, w którym kultura

Hercegowina 89

grecka mieszała się z rzymskąoraz z elementami kultur orien-tu, gdyż kupcy z Egiptu czy Sy-rii przybywali tutaj, aby handlo-wać. W przeszłości bowiembrzeg Morza Adriatyckiegoznajdował się najprawdopodob-niej nieco bliżej obecnego mia-sta, a rzeka Naretwa zapewniaładoskonałe skomunikowanie na-wet z najdalszymi stronami. Na-zwa miejscowości oznacza do-słownie „czapla”. W III wiekupo Chrystusie Rzymianie zbudo-wali tutaj dużych rozmiarówobóz wojskowy, który silnieufortyfikowali, czyniąc z niegozaplecze logistyczne w prowa-dzonych kampaniach wojennychprzeciwko Barbarzyńcom. Wroku 626 miasto zajęli Słowia-nie. W XIV wieku dostało siępod władzę Turków. Od roku1918 miasto należało do Króle-stwa Serbów Chorwatów i Sło-weńców. W czasie II wojnyświatowej w mieście popełnionozbrodnie wojenne. Po odzyska-niu niepodległości należy do Bo-śni i Hercegowiny.

Miasto można potraktować jakoidealną bazę wypadową dozwiedzania, oddalonego od nie-

go o 5 kilometrów, rezerwatuprzyrody Hutovo Blato. Składasię głównie z mokradeł, którezostały utworzone przez pod-ziemne warstwy wodonośne wsystemie wód podziemnych rze-ki Krupa. Miejsce to jest domemdla ponad 240 rodzajów ptakówwędrownych. Na terenie rezer-watu znajdują się, mająceogromne historyczne znaczenie,ruiny twierdzy Hutovo Blato.

W końcu docieramy do chybanajbardziej znanego kurortu po-łożonego nad Morzem Adriatyc-kim, jaki znajduje się na terenieHercegowiny – miasta Neum.

NEUMNeum (Неум) jest zamieszkałe„na stałe” przez około 5 tysięcyosób. Miasto to oddziela północ-ną część kontynentalnej Chor-wacji od południowej. Położonejest na kilkunastokilometrowymodcinku wybrzeża dalmatyńskie-go pomiędzy chorwackimi miej-scowościami. Neum oddalonejest 60 km od chorwackiego Du-brownika i 80 km od lotniskadubrownickiego. Od Mostarudzieli to miasto odległość około70 km. Do najbliższego dworca

Srebrna Bośnia 95

SREBRNA BOŚNIA– serce Bośni i Hercegowiny

W naszej wędrówce przez Bo-śnię i Hercegowinę wjeżdżamydo centrum kraju. Przez wiekiobszar ten był określany jako„Srebrna Bośnia”. Było to (i na-dal jest) kulturalne i religijnecentrum kraju. W przeszłościwszyscy królowie Bośni mielitutaj swoje siedziby. Obecnie re-gion ten jest niezwykle interesu-jący turystycznie. Zwiedzić tutajmożna nie tylko najcenniejszechrześcijańskie zabytki kraju,ale także poznać unikatową kul-turę i tradycję.

VISOKODo środkowej Bośni wjeżdżamyod strony Sarajewa. Pierwsząwiększą miejscowością godnąuwagi jest Visoko. Miasto leżyniecałe 30 kilometrów od stolicykraju. Według danych szacunko-wych na rok 2009 liczyło ono 14109 mieszkańców. Położone jestna drodze z Zenicy do Sarajewa,w miejscu gdzie do rzeki Bośniawpada rzeka Fojnička.

HistoriaCzłowiek pojawił się tutaj około6 500 lat temu. Prowadzone od2002 roku (pod auspicjami Mu-zeum Narodowego od roku2007) wykopaliska archeolo-giczne wykazały, że około 4 000lat przed Chrystusem mogłomieszkać tutaj aż 3 tysiące ludzi.Byłaby to, jak na ówczesne wa-runki, ogromna osada. Prawdzi-wa sensacja wybuchła jednakkilka lat później. W 2005 rokukontrowersyjny bośniacki arche-olog (kreujący się na współcze-snego Indianę Jonnes’a), SemirOsmanagić, postawił hipotezę,że w okolicach miasta znajdująsię pochodzące prawdopodobniesprzed ponad 10 000 lat jedynew Europie piramidy. We wrze-śniu 2010 eksperci potwierdzili,iż piramidy w okolicy Visoko,liczą ok. 12-26 tys. lat i są naj-starszymi na świecie. Piramidymają się znajdować pod wzgó-rzami Visočica i Križ. Przykrytewarstwą ziemi i porośnięte ro-ślinnością. Ze względu na ichpostulowane podobieństwo dobudowli zachowanych w Teoti-huacan w Meksyku, odkrywcanazwał je Bośniacką Piramidą

Srebrna Bośnia 97

twierdzy znajdowały się koś-cioły, budynki administracji pu-blicznej oraz zbrojownia i skar-biec.

KRALJEVA SUTJESKAJedziemy dalej na południe. Ce-lem naszym jest niewielka, alemająca ogromne znaczenie hi-storyczne, osada Kraljeva Su-tjeska (Краљева Сутјеска).

DojazdNajpierw trzeba dojechać domiasta Kakanj. Z Sarajewa doKakanj busy i autobusy odjeż-dżają codziennie, o godz. 11.30,12.00, 12.30, 13.20 oraz o 14.30.Bilet w jedną stronę kosztuje8.50 KM, a powrotny 12 KM. ZKakanj można złapać minibusdo Klaljevy Sutjeskiej.

ZwiedzanieZwiedzanie rozpoczynamy odmiejsca, wokół którego od za-wsze toczyło się życie miejsco-wości i którego znaczenia dla hi-storii i kultury Bośni nie sposóbprzecenić. Jest nim klasztorFranciszkanów. Zwiedzać gomożna od poniedziałku do so-boty, w godzinach od 8.00 do

16.00. Zwiedzać można za dar-mo (przy czym można przekazaćdarmową ofiarę na potrzebyświątyni). Kompleks klasztornyma bardzo ciekawą historię.Odegrał niebagatelną rolę wprzetrwaniu bośniackiej kultury.Klasztorna biblioteka posiada po-nad 11 000 rzadkich dzieł z cze-go 31 to bezcenne inkunabuły.Zwiedzanie rozpoczynamy odklasztornego kościoła. Wzniesio-no go pod silnym wpływem ar-chitektury sakralnej znanej zWenecji. W oczy rzuca się po-tężna rzeźba przedstawiającakrólową Katarzynę. Kościół jestbardzo masywny i nawet w naj-gorętsze dni jest w nim chłodno.Miejsce to sprzyja zadumie i re-fleksji. Po zwiedzeniu świątyniprzechodzimy do klasztornegomuzeum. Do najcenniejszych za-bytków należą: pochodzący z VIIwieku krzyż oraz dzieła sztukimiejscowych artystów z okresuXVI-XVII wieku. Zebraneprzedmioty sakralne pochodzą zokresu od VII do XX wieku.Obejrzeć można znaczącą kolek-cję krzyży (syryjskich, egipskich,germańskich) oraz szat liturgicz-nych i innych przedmiotów wy-korzystywanych w czasie liturgii.


pod wezwaniem Matki Bo-skiej. Obydwa te miejsca uwa-żane są za jedne z najstarszych,oryginalnie zachowanych bu-dowli sakralnych w Bośni.

Miłośnicy jaskiń koniecznie po-winni udać się do kompleksu na-zywanego jaskiniami Bijamba-ra. Jaskinie można zwiedzać nadwa sposoby. Pierwszy to samo-dzielne dotarcie do nich. Drugamożliwość to zwiedzanie w gru-pie. Organizowane są wycieczkiz przewodnikiem obejmującezwiedzanie pięciu jaskiń wiją-cych się 300 m w głąb góry.Szlaki są oświetlone na całejdługości, aż do piątej jaskini, na-zwanej, ze względu na swe aku-styczne właściwości, „jaskiniąmuzyczną”. W jaskiniach moż-na zobaczyć duże stalagmityoraz stalaktyty. Uważa się, że ja-skinie są zaledwie niewielkączęścią tego, co w dalszym cią-gu pozostaje do odkrycia.

KREŠEVORuszamy dalej. Celem naszymjest miasto Kreševo. Mieszkatutaj około 1300 ludzi.

HistoriaMiejscowość po raz pierwszywzmiankowano w XIV wieku. Zroku 1435 posiadamy dokument,który mówi że w mieście miesz-kało około 800 osób. Osada byław średniowieczu i czasach no-wożytnych ważnym miejscemgórnictwa i hutnictwa. Osiedliłosię tutaj kilkuset przybyszów zEuropy Zachodniej (głównie zterenów dzisiejszych Niemiec),którzy pełnili służbę u miejsco-wych możnowładców, pracującjako górnicy oraz kowale. Miej-scowe elity wysoko ceniły sobieprzedmioty wykonywane z rudsrebra, jakie znajdują się w oko-licy.

ZwiedzanieOprócz pięknych widoków maona do zaoferowania niezwyklecenny, z historycznego punktuwidzenia, klasztor franciszka-nów. Klasztor pochodzi z XIVwieku. Pięknie wpisuje się w po-łożoną w kotlinie osadę. Jeślimamy okazję jechać własnym sa-mochodem,, koniecznie należyzatrzymać się przed miejscowo-ścią, aby zrobić kilka zdjęć pięk-nej panoramie miasteczka mię-dzy wzgórzami.


OSTATNIA GRANICA– Bośnia północno-wschodnia

Wjeżdżamy do północno-w-schodniej części kraju. Przezokres panowania tureckiego ob-szar ten określano mianem gra-nicy – z uwagi na liczne wojny,jakie Imperium Osmańskie to-czyło z Habsburgami. Ta częśćBałkanów, w każdej wojnie któ-rą toczyły Austro-Węgry z sułta-nem rezydującym w Konstanty-nopolu, była naturalną „pierw-szą” granicą. W konsekwencjiwiele razy były tereny te narażo-ne na wojenne zniszczenia.

Opuszczamy centralną Bośnię ikierujemy się na północ do miej-scowości Bocac. Leży ona około40 kilometrów na południe odBanja Luka, które to miasto jeststolicą regionu. Osada pochodziz XV wieku.

Jeśli wjeżdżamy od stronywschodniej, pierwszą miejsco-wością w tej części kraju na jakąsię natkniemy będzie miasteczkoSokolac, gdzie znajdują się ru-

iny pochodzących z XIV wiekufortyfikacji. Mieszka tutaj nieca-łe 10 tysięcy ludzi. Ruiny możnazwiedzić w jeden dzień.

Kolejną osadą z pięknym mona-styrem jest licząca niespełnadwa tysiące mieszkańców wio-ska Krupa na Vrbasu. Znajdujesię ona 20 kilometrów jadąc wgórę rzeki od Banja Luka. Znaj-dujący się tutaj monastyr zbudo-wano na fundamentach znaczniestarszego, bo pochodzącego zXIV wieku, klasztoru. Pierwot-ny klasztor został zbudowany wroku 1317. Niestety wojna Au-stro-Węgier z Turcją doprowa-dziła do zburzenia kompleksu dofundamentów. Austriacka armiapotraktowała go bowiem jakotwierdzę obronną. Przybytek tenodbudowano w XIX wieku, aleponownie spłonął w roku 1918.Po czym znów dokonano jegorekonstrukcji, ale w czasie IIwojny światowej został zburzo-ny. Po wojnie podjęto próbę od-budowy, ale znów w roku 1961trzęsienie ziemi zburzyło kom-pleks. Obecny wygląd uzyskałpo renowacji w roku 1989.Oprócz klasztoru, nieco na ubo-czu wsi wznosi się potężna


TUZLAKolejnym naszym celem jest po-łożone u zachodniego podnóżagór Majevica, na wysokości 239m n.p.m. miasto Tuzla. Jest tomiasto górnicze, znane z eksplo-atacji węgla brunatnego i solikamiennej.

HistoriaPierwsze ślady działalnościczłowieka na terenie dzisiejszejTuzli pochodzą z okresu neolitu.Swoją kolonię mieli tutaj staro-żytni Grecy. W II wieku poChrystusie stacjonował tutajrzymski garnizon, co potwier-dzają prace archeologiczne wczasie których znaleziono mię-dzy innymi elementy uzbrojenia,a także monety. W 950 roku poChrystusie bizantyjski cesarzKonstantyn Porfirogeneta wska-zywał, że miasto jest istotnymośrodkiem handlu oraz górnic-twa. W 1460 r. miasto weszło wskład Imperium Osmańskiego,stając się jednym z ważnych ośrodków produkcji soli.Pierwszy zachowany dokumentosmański potwierdzający eks-ploatację solanek w Tuzli pocho-dzi z 1548 r. Rozwój ekono-

miczny miasta nastąpił w XVIIwieku. Stało się ono ważnymośrodkiem rzemiosła i centrumadministracyjnym sandżaku (jed-nostka terytorialna i jednostkaadministracji wojskowej Impe-rium Osmańskiego z bejem naczele) Zvornik. W czasie okupa-cji austro-węgierskiej, w drugiejpołowie XIX wieku, wprowa-dzono nowoczesne metody wy-dobycia soli i węgla kamien-nego.

DojazdSamolot: Międzynarodowy PortLotniczy Tuzla (bośn. Međuna-rodni aerodrom Tuzla/Међу-народни аеродром Тузла). Do-lecieć tutaj można tanimi liniamilotniczymi WizzAir z Bazylei,Geteborga i Malme. Ponadto latastąd B&H Airlines, który obsłu-guje połączenia do Frankfurtu.O wszystkich aktualnych pro-mocjach lotniczych do Tuzli in-formujemy na bieżąco poprzeznaszą stronę internetową (działStrefa Klienta): www.ksiegar-niaglobtrotera.pl oraz poprzeznasz profil w serwisie Facebook.

Pociąg: Pociągiem dojedziemydo miasta Doboj, gdzie możemy

Industrialny kraj 127

przesiąść się na międzynarodo-wy pociąg do Sarajewa albo Bu-dapesztu. Możemy też dostać siępociągiem do chorwackiegoVinkovci.

Autobus: Zarówno ze stolicykraju jak i z większych miast(Mostar, Jablanica itd.) dojedzie-my tutaj dość często kursujący-mi autobusami.

ZwiedzanieZacząć trzeba od pewnej nie-zwykłej ciekawostki. Tuzla jestjedynym miastem w Europie,które w swoim centrum ma sło-ne jezioro. Miasto leży bowiemna dnie wyschniętego około 10milionów lat temu morza. W su-mie mamy w mieście trzysztuczne słone jeziora. Jedno znich ma piękne sztuczne wodo-spady. Tak miejscowi, jak i tury-ści licznie przybywają w nadbrzeg słonych zbiorników wod-nych. Zasolenie ma bowiem po-zytywny wpływ na leczenie wie-lu chorób zwłaszcza reumaty-zmu oraz problemów z oddy-chaniem.

Po wizycie nad jeziorami rusza-my zwiedzać zabytki. Ruszamyna stare miasto. Na jego skraju

nad rzeką znajduje się klasztorFranciszkanów. Budynek robispore wrażenie i tworzy ładnąpanoramę, która z pewnościągodna jest tego, aby zrobić kilkazdjęć. Ruszamy do centrum mia-sta. Mijamy budynek w którymmieści się Teatr Narodowy, któ-ry ufundowany został w roku1898. Na starym mieście niemożna pominąć kilku niezwyklecennych obiektów. Pierwszym znich jest cerkiew prawosławna.Budynek generalnie jest otwarty,a wewnątrz znajduje się kilkacennych, XVII-wiecznych ikon.Centralnym punktem w mieściejest tzw. fontanna Čaršijska.Zbudowana została w roku 1888i jest, obok figurki kozy, jednymz symboli miasta. Po renowacjiprezentuje się bardzo okazale.Znajdziemy ją na wszystkichfolderach promocyjnych, a na-wet znaczkach pocztowych. Nie-daleko znajduje się duży plac,zwany Placem Wolności, po-środku którego znajdują się fon-tanny przyciągające turystów imieszkańców kolorowym oświe-tleniem, zwłaszcza latem.

Industrialny kraj 135

nów Bośni nazywanym Masica.Kanion sięga głębokości 35 m, ana dnie ma zaledwie 3 metry.UWAGA: w czasie silnych opa-dów deszczu kanion szybko wy-pełnia się wodą! Fani wspinacz-ki skałkowej powinni odnaleźćmiejsce znane jako ściana skal-na Masici. Ma ona wysokośćprawie 250 metrów, rozsiane sąw niej niewielkie jaskinie orazpółki skalne. Uważana jest zajedno z najlepszych miejsc douprawiania wspinaczki skałko-wej w Europie.

136 Spis najważniejszych miejsc

INDEKS MIEJSCBalgaj..............................................82

forteca Stjepana...........................83

Banja Luka....................................109

aquapark....................................112

karawanseraj..............................111

klasztor Trapistów.....................112

meczet Arnaudi dżamija.............111

meczet Ferhadija........................111

Muzeum Historii Republiki Serbskiej....................................111

sobór Chrystusa Zbawiciela.......110

Teatr Narodowy.........................111

twierdza Gornij Šeher................111

wieża zegarowa..........................111

Banja Vrućica................................134

Bihać.............................................116

meczet Fathija............................117

wieża zegarowa.........................117

Bijeljina.........................................128

monastyr....................................128

monastyr Świętego Bazylego Ostrogskiego.............................129

bitwa nad Naretwą..........................72

Bobovac........................................104

mauzoleum władców średniowiecznej Bośni...............104

Bocac............................................108

Bosanska Krupa............................117

cerkiew prawosławna................118

Galerii Sztuki.............................118

kościół katolicki.........................118

meczet.......................................118

Brczko, Biały Meczet....................129

Bugojno.........................................103

Čapljina...........................................88

Cazin, twierdza Samku Ostrożac...114

Chanaki...........................................83

Cmentarz – Pomnik ofiar masakry w Srebrenicy...................125

Doboj............................................131

forteca obronna..........................131

Dreznica..........................................73

Drvar.............................................122

jaskinia Tito...............................123

monastyr Rmanj........................123

Foča................................................67

Fojnica..........................................107

aquapark....................................107

jezioro Prokoško........................107

klasztorem franciszkanów.........107

forteca Hadzibegowa Kula..............91

Goražde...........................................70

góra Ločika...................................107

góra Paljenik.................................102

góry Čvrsnica..................................73

góry Lisac.......................................99

góry Pepelari...................................99

góry Smetovi...................................99

góry Vepar.......................................99

Spis najważniejszych miejsc 137

góry Zrnjevac..................................99

Gradačac.......................................130

dom rodziny Gradascević..........130

meczet Sahat Kula.....................130

Gradiska........................................113

Grude..............................................75

Guča Gora.....................................102

Hrasno, kaplica Królowej Pokoju....91

Hutowo...........................................91

Jablanica.........................................72

Jajce..............................................119

katakumby.................................119

kościół Najświętszej Marii Panny...............................120

meczet €arsijska dzamija...........119

meczet Mehmeda II...................120

podziemny kościół.....................119

Świątynia Mitry.........................120

twierdza.....................................119

jaskinia Nowaka..............................62

jezioro Blatačko..............................71

jezioro Boračko...............................71

jezioro Jablaničko...........................71

jezioro Krenica................................75

Kladanj..........................................125

Kmećani, kościół Ofiarowania Najświętszej Marii Panny..............114

Kmećani, monastyr Gomionica.....114

kompleks jaskiń Bijambara...........106

Konjic.............................................71

Kraljeva Sutjeska............................97

Dom Dusper................................98

klasztor Franciszkanów...............97

Kreševo.........................................106

klasztor franciszkanów..............106

Krupa na Vrbasu............................108

twierdza Reef.............................109

Kupres.............................................75

Livno...............................................74

meczet Balaguša..........................74

meczet Hadży Ahmeda Dukatara.74

meczet Laly Paszy.......................75

meczet Sinan Kausa.....................74

Lukomir..........................................61

Maglaj...........................................132

forteca.......................................132

meczet Kursumlija.....................132

wieża zegarowa.........................132

masakra w Srebrenicy...................124

Medziugorie....................................84

Góra Krzyża................................86

kościół Świętego Jakuba..............86

Wzgórze Objawień......................86

Mostar.............................................76

Dom Bisćevića............................81

Dom Kajtaz.................................82

meczet Cejvan-Čehaj...................77

meczet Czejwan Czechaja...........80

meczet Kara Ozbegora................77

meczet Karadżozbegowa.............81

meczet Koski Mehmeda Paszy....80

most Kriva Cuprija......................81


Muzeum Hercegowiny................82

Muzeum Starego Mostu..............80

Stary Most...................................79

Neum..............................................89

Novo Goražde.................................70

Olovo............................................105

franciszkański klasztor..............105

Gospa Olovska..........................105

kościół Matki Boskiej................105

Osanić.............................................92

Park Krajobrazowy Tajan..............134

kanion Masica...........................135

ściana skalna Masici..................135

Park Narodowy Blidinje..................75

Park Narodowy Durmitor................68

Park Narodowy Sutjeska.................68

Pliva, młyny wodne.......................121

Pločez..............................................79

Počitelj............................................87

meczet Hadži-Alija......................88

medresa Szyszmana Ibrahima Paszy...........................................88

wieża zegarowa Sahat-kula.........88

Prozor..............................................73

Prusac............................................103

cytadela twierdzy Biograd.........103

meczet Handżanidża..................103

Radimlja..........................................61

ramka..................................................

Ivo Andrić...................................64

karawanseraj................................45

mitraizm....................................120

Sinan Hoca Mimar.......................81

wezyr...........................................52

Zakon Cystersów Ściślejszej Obserwancji...............................112

zamach w Sarajewie....................51

Rekavice, ruiny twierdzy...............109

rezerwat przyrody Hutovo Blato.....89

Romanovci, kościół Świętego Mikołaja........................................113

ruiny twierdzy...............................104

ruiny twierdzy Hutovo Blato...........89

Sanski Most...................................115

meczet Hamzy Beja...................115

Sarajewo.........................................38

Alipašina džamija........................49

bazar Baščaršija...........................43

biblioteka Gaziego Husrewa Bega.............................55

cmentarz muzułmański Alifakovac...................................54

deptak Ferhadija..........................44

dom Svrzina Kuća.......................55

forteca Bijela Tabija....................57

hala targowa Gradska tržnica Markale.......................................44

karawanseraj Morića Han............45

katedra Serca Jezusowego...........47

klasztor Franciszkanów...............53

kompleks sportowo-widowis-kowo-usługowy Skenderija.........50

Spis najważniejszych miejsc 139

kościół Archaniołów Michała i Gabriela.......................................46

kościół Świętego Anta.................53

kościół Świętego Józefa..............56

masakra na Markale.....................55

meczet Begova džamija...............46

meczet Cesarski...........................53

medresa Seldžukija......................47

most Čobanija..............................50

most kozi.....................................51

most łaciński................................50

most Rzymski..............................53

most Šeher-Ćehaja.......................52

muzeum.......................................42

muzeum Dom Despić..................47

Muzeum Historii Bośniackich Muzułmanów...............................48

Muzeum Miasta Sarajewa...........47

Muzeum Narodowe Bośni i Hercegowiny...............................56

Muzeum Żydów..........................47

Narodowa Galeria Sztuki.............49

Narodowa i Uniwersytecka Biblioteka Bośni i Hercegowiny..55

Opera Narodowa.........................50

plac Trg Oslobođenja...................48

plac Trg Osloboðenja...................45

Sarajevska Pivara........................54

sobór Narodzenia Najświętszej Marii Panny.................................48

Stadion Olimpijski.......................58

studnia Sebilj...............................44

Teatr Narodowy...........................50

tunel pod lotniskiem....................42

ulica Velika Avlija........................47

Uniwersytet Ekonomiczny..........45

Šipovo...........................................122

jaskinia......................................122

monastyr Glogovac....................122

ruiny fortecy Sokograd..............122

Široki Brijeg, klasztor Franciszkanów...................86

Široki Brijeg, kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny................87

Sokolac.........................................108

Srebrenica.....................................124

Srebrenik.......................................129

forteca.......................................129

Stolac..............................................91

jaskinia Badanj............................91

kościół św. Piotra i Pawła............92

most Inat Ćuprija.........................92

nekropolia Radimlja....................92

pozostałości starożytnego miasta Daorson............................92

ruiny twierdzy Vidoški................92

Terme Ilidz......................................60

Tešanj............................................133

Dom Rodziny Eminagić............133

meczet Ferhadija........................133

zamek........................................133

Teslić.............................................133

cerkiew......................................134


monastyr Liplje.........................134

Tomislavgrad...................................75

Travnik..........................................100

forteca.......................................101

meczet Jeni................................102

meczet Šarena Džamija.............101

medresa Elči-Ibrahima Paszy.. . .102

muzeum Ivo Andrić...................102

muzeum Zavicajni.....................102

wieże zegarowe.........................101

zegar słoneczny.........................101

Trebinje...........................................93

Arslanagića Most.........................93

cerkiew Hercegovačka Gračanica94

klasztor Tvrdos............................94

Muzeum Historii Hercegowiny. . .94

Trnova.............................................63

Tuzla.............................................126

fontanna Čaršijska.....................127

klasztor Franciszkanów.............127

plac Wolności............................127

słone jezioro..............................127

Teatr Narodowy.........................127

Umoljani.........................................61

Vareš.............................................104

kościół Oglavić..........................105

meczet Karići.............................105

Velika Kladuša..............................118

Visoko.............................................95

ruiny średniowiecznego zamku. . .96

wzgórze Visocica........................96

Vranduk, twierdza.........................103

Vrelo Bosne.....................................60

wąwóz Diva Grabovica...................74

wąwóz Rakitnica.............................61

wodospad Pliva.............................121

wodospad Skakavac........................60

Wyszechrad.....................................63

kolejka wąskotorowa...................67

monastyr Dobrun.........................66

ruiny twierdzy.............................66

Žabljak............................................69

Zavidovići.....................................134

klasztor Świętego Pantelejmona 134

klasztor Świętej Trójcy..............134

Zenica.............................................98

cerkiew prawosławna..................99

dom Hadzimazića........................99

kościół Svetog Ilije......................99

meczety.......................................99

medresa.......................................99

Miejskie Muzeum i Galeria Sztuki............................99

150 Notatki

Inne nasze przewodniki 151

AlbaniaAlbania to kraj bliski a zarazem bardzo odległy.Bliski, bo zaledwie jeden dzień jazdy samochodemalbo kilka godzin lotu od Polski. Odległy bo spoty-kają się tutaj ścieżki różnych ludzi i różne kultury.Albania narodziła się jako kraj skolonizowanyprzez starożytnych Greków. Kraj ten był wcześniejw kręgu „kultury europejskiej“ niż Francja, Niem-cy i Szwajcaria razem wzięte. Potem rozkwitałapod panowaniem Rzymian. To w Albanii JuliuszCezar zbierał swe wojska, aby ostatecznie pokonaćsiły Pompejusza i zdobyć pełnię władzy w Rzymie.Tutaj wykształcił się twórca Cesarstwa rzymskiego– Oktawian August. W czasach chrześcijańskichkraj stał się jedną z ostoi dla chrześcijan. Następnie przyszedł islam i powstaładziwna symbioza, w której żyli ludzie kilku religii nie przeszkadzając sobie na-wzajem. Obecnie całe to dziedzictwo jest w dużej mierze nieodkryte. Wędrującyz plecakiem przez Albanię turysta najpierw ląduje na lotnisku imienia Matki Te-resy, potem zwiedza meczety, karawanseraje i osmańskie twierdze, by w krótkimczasie przenieść się w świat starożytnej Grecji. Taka właśnie jest Albania. Porazmienić się w odkrywającego ten kraj turystę!

AzerbejdżanAzerbejdżan jest krajem nieodkrytym. Ten przewod-nik stanowi klucz do jego zdobycia! Książka skiero-wana jest do osób, które kochają podróżować. Nieznajdziecie więc tutaj informacji o drogich hotelachczy ekskluzywnych restauracjach. Zamiast tego do-wiecie się, jak za kilka złotych zjeść, za kilkanaścieprzenocować, za kilkadziesiąt podróżować, a za kil-kaset dotrzeć do Azerbejdżanu! Nie powstał jak do-tychczas przewodnik po Azerbejdżanie. Przewodnikizbiorcze, które istnieją poświęcają Azerbejdżanowibardzo mało miejsca. A jest to kraj niezwykle cieka-wy, o bogatej i bardzo barwnej historii, niesamowi-tych tradycjach i jeszcze ciekawszej kulturze. Kiedy chce się odwiedzić ten kraj,podróżnik staje przed szeregiem problemów. Pierwszy to transport. W powszech-nej opinii bilet do Azerbejdżanu musi być drogi. Czy tak jest naprawdę? Kupująctę książkę przekonacie się Państwo, że można dotrzeć do Azerbejdżanu już zakilkadziesiąt euro. Nawet jeśli jednak uda się dotrzeć to przed turystą powstająpiętrzące się trudności: Gdzie iść? Co zwiedzić? Gdzie przenocować? Jak doje-chać? Skąd wziąć rzetelne informacje? Te wszystkie problemy znikają dziękiprzewodnikowi: „Azerbejdżan. Przewodnik globtrotera”.

152 Inne nasze przewodniki

BarcelonaBarcelona to miasto magiczne. Miasto, podczas zwie-dzania którego ma się wrażenie, ze wcale się go niezwiedza. Ma się wrażenie, że się nim oddycha, że się jeprzeżywa. Ta kosmopolityczna cyganka, nowoczesnastolica kultury i sztuki, która nigdy nie zasypia i od latprzyciąga rzesze spragnionych jej turystów. Barcelonato miasto, które widziało wiele: założona przez karta-gińskiego wodza Hamilkara Barkasa, niedługo potemrzymska, później wizygocka, na krótko arabska, w koń-cu hiszpańska. Ukochane miasto Izabeli Kastylijskiej iFerdynanda Aragońskiego, którzy spędzali tu więcejczasu niż w Kastylii. Barcelona to przepiękna architek-tura gotyckich kościołów i secesyjnych kamienic. Za-chwycająca swą różnorodnością do tego stopnia, że nie

sposób się w niej nie zakochać. O wielu urokliwych miejscach, tych bardziej dostęp-nych i częściej odwiedzanych przez turystów i tych ukrytych, najczęściej zaklętychmiędzy wąskimi uliczkami Barri Gótic. Czy jest ktoś, kto nie marzył o wschodziesłońca na plaży Barcelonety, kto nie marzył by choć raz odwiedzić Camp Nou pod-czas meczu, usiąść na najdłuższej ławeczce świata w Parc Güell by podziwiać panora-mę Barcelony i by popłynąć ludzką rzeką na Las Ramblas? Pora odkryć wszystkie ta-jemnice Barcelony…

GruzjaGruzja to kraj niezwykły i pełen tajemnic. Ten prze-wodnik stanowi klucz, drogowskaz przy pomocyktórego odkryjecie Państwo wszystkie jej sekrety.Napisany został w sposób jasny i przejrzysty. Wydru-kowany na doskonałej jakości papierze, który jestodporny na wilgoć i zabrudzenia. Okładka zostałausztywniona i laminowana dzięki czemu nie musiciebać się Państwo brać ze sobą książki nawet podczasnie najlepszej pogody. Jest idealna dla osób, którepodróżują tanimi liniami lotniczymi gdyż nie zajmu-je wiele miejsca w bagażu podręcznym. Książka do-skonale sprawdzi się w czasie długich samotnychwędrówek oraz krótkich wypadów „do miasta”. Po-

kazuje jak dolecieć do Gruzji już za około 40 zł. Dzięki dostępnym za darmo ak-tualizacjom przewodnika będziecie Państwo zawsze na bieżąco jeśli chodzi o ak-tualnie najtańsze połączenia lotnicze, kolejowe czy autobusowe zarówno do Gru-zji jak i po całym Zakaukaziu. Jest to pozycja obowiązkowa dla osób, dla którychGruzja ma być początkiem przygody z Zakaukaziem ten przewodnik będzie cen-nym drogowskazem w czasie przygotowań do zwiedzania takich krajów jak:Azerbejdżan, Armenia, Iran, wschodnia Turcja czy południowy Kaukaz!


KazachstanPrzewodnik jest skierowany do osób, które ko-chają podróżować. Nie znajdziecie więc tutaj in-formacji o drogich hotelach czy ekskluzywnychrestauracjach. Zamiast tego dowiecie się jak zakilka złotych zjeść, za kilkanaście przenocować,za kilkadziesiąt podróżować a za kilkaset dotrzećdo Kazachstanu! Dotychczas nie powstał prze-wodnik po Kazachstanie. Przewodniki zbiorcze,które istnieją poświęcają Kazachstanowi bardzomało miejsca. A jest to kraj niezwykle ciekawy, obogatej i bardzo barwnej historii, niesamowitychtradycjach i jeszcze ciekawszej kulturze. Kiedychce się odwiedzić ten kraj, podróżnik staje przedszeregiem problemów. Pierwszy to transport. W powszechnej opinii bilet do Ka-zachstanu musi być drogi. Czy tak jest naprawdę? Kupując tę książkę przekona-cie się Państwo, że można dotrzeć do Kazachstanu już za kilkadziesiąt euro. Na-wet jeśli jednak uda się dotrzeć to przed turystą powstają piętrzące się trudności:Gdzie iść? Co zwiedzić? Gdzie przenocować? Jak dojechać? Skąd wziąć rzetelneinformacje? Te wszystkie problemy znikają dzięki przewodnikowi: „Kazachstan.Przewodnik globtrotera”.

KirgistanKirgistan to kraj pełen tajemnic. Mieszają się tu-taj ze sobą mity i historia. Kraj przemierzają po-szukiwacze skarbów z całego świata, poszukujączaginionych miast i królestw. Są tutaj mroczne,tajemnicze i w wielu miejscach nietknięte ludzkąstopą góry. Są głębokie jeziora, kryjące pod lu-strem wody zatopione miasta. Są wreszcie nie-zwykle przyjaźni ludzie, którzy witają gości za-wsze z otwartymi rękami. Kirgistan to kraina le-gend, gdzie nietrudno przeżyć coś nieuchwytne-go, mistycznego wręcz metafizycznego. Kirgi-stan jest niemal nieznany w Polsce. łatwo się wKirgistanie zakochać, trudno do niego przyje-chać, a jeszcze trudniej go opuścić. Pora odkryćKirgistan. Ten przewodnik stanowi klucz do jegoodkrycia! Książka skierowana jest do osób, które kochają podróżować. Nie znaj-dziecie więc tutaj informacji o drogich hotelach czy ekskluzywnych restaura-cjach. Zamiast tego dowiecie się, jak za kilka złotych zjeść, za kilkanaście prze-nocować, za kilkadziesiąt podróżować, a za kilkaset dotrzeć do Kirgistanu!


KosowoKosowo kojarzy się zazwyczaj z wojną, jaka to-czyła się na Bałkanach w latach 90-tych XX wie-ku. To jednak, już przeszłość. Obecnie sytuacja wKosowie ustabilizowała się i znów przybywają tu-taj turyści. Nie ma ich wielu, są jakby onieśmiele-ni, nieco przestraszeni, ale bardzo ciekawi tegoniewielkiego kraju leżącego w sercu Bałkanów. Ama on do zaoferowania zaskakująco wiele: pięknekrajobrazy, barwną kulturę i niezwykle przyja-znych ludzi, którzy tu mieszkają. Odnaleźć tutajmożna starożytne klasztory, pełne prawdziwychskarbów sztuki sakralnej, cerkwie czy też krajo-brazy niespotykane nigdzie indziej. Kosowo tokraj o historii znacznie starszej niż historia Polski.Można tu trafić na ślady starożytnych Greków i

Rzymian, można odkryć pozostałości bizantyjskiej kultury i podziwiać osiągnię-cia sztuki i architektury świata słowiańskiego doby średniowiecza. Pora odkryćkraj, który jest nie tylko najmłodszym państwem w Europie, ale też jednym z naj-bardziej tajemniczych…

MacedoniaMacedonia to kraj o niezwykle długiej i bogatejhistorii. Najpierw odegrała zasadniczą rolę w hi-storii Grecji. Potem była ośrodkiem, który prze-kazał w dużej mierze kulturę helleńską Rzymia-nom a przez nich całej Europie Zachodniej. Dzi-siaj Macedonia to kraj, który ma do zaoferowa-nia turyście bogactwo swojej historii, niezwykłąkulturę, przepiękne krajobrazy, oryginalne zwy-czaje, pyszną kuchnię i niesamowitą ludzką go-ścinność, która często zadziwia a czasami wręczonieśmiela. Macedonię porównuje się często doSzwajcarii, jeśli chodzi o piękno krajobrazów,do Grecji, jeśli idzie o bogactwo historyczne ido całej Europy, jeśli brać pod uwagę wielokul-turowość i bogactwo tradycji. Można tutaj po-

pływać w krystalicznie czystych jeziorach, z których wodę można pić bez obaw.Miłośnicy gór mogą wędrować tygodniami, podziwiając ich piękno a podróżnicy,którzy cenią sobie dobrą kuchnię stwierdzą, że nie chcą żyć nigdzie indziej, jaktylko w Macedonii...


TadżykistanStare powiedzenie powtarzane w górach Pamirumówi, że Tadżykistan jest dachem świata. Tadży-kistan urzeka i fascynuje. Można tutaj spotkać ży-jące na wolności śnieżne leopardy, niespotykanenigdzie indziej rośliny a przede wszystkim nie-zwykle gościnnych ludzi. W Tadżykistanie odna-leźć możemy najczystsze źródła, najświętszemauzolea, najbardziej uduchowionych mędrców.Tutaj przebiegał Jedwabny Szlak, a ruiny wiel-kich, starożytnych miast z czasów jego świetnościprzyciągają niczym magnes. Tylko tutaj możnawykąpać się w jeziorze Aleksandra Wielkiego, poktórego tafli, jak twierdzą miejscowi, grecki króljeździ na swym wiernym koniu o północy. Tylkotutaj można spotkać mieszkańców Chin, Afganistanu i kilku postradzieckich kra-jów, którzy targują się na jednym bazarze. Tadżykistan jest obszarem w dużejmierze niezbadanym. Historia tego regionu kryje wiele tajemnic a wiele miejscczeka na odkrycie. Pora odkryć wszystkie sekrety Tadżykistanu!

TurkmenistanTurkmenistan to kraj w Polsce nieznany. Gdy wTurkmenistanie turysta zachwyca się pięknem ty-siącletniego zabytku, często słyszy od miejsco-wych „Taki on młody“. Pierwszy oddech stolicąkraju, Aszchabadem – białym miastem na pustko-wiu – jest często szokiem. Połączenie tradycji inowoczesności onieśmiela, ale jednocześnie za-chęca do pójścia dalej, zagłębienia się w uliczki,wejścia do muzeum i całkowitego oddania sięTurkmenistanowi. Są tutaj starożytne miasta,ogromne twierdze, niezbadane jaskinie i urzekają-ce swoim pięknem a jednocześnie niezwykle nie-bezpieczne góry i pustynie. Są w końcu ludzie.Ludzie niejako niepasujący do europejskiego,zglobalizowanego świata. Tylko tutaj możemy w górach Kopet-Dag odnaleźć po-tomków armii Aleksandra Wielkiego a nad brzegiem podziemnego jeziora KowAta porozmawiać z prawdziwie uduchowionymi mędrcami. W Turkmenistanienie ma zbyt wielu turystów. Można całe dnie spacerować po miastach Turkmeni-stanu i nie spotkać Europejczyka. Niewiele już zostało takich miejsc na świecie.Pora poznać jedno z ostatnich!


UzbekistanNie ma prawdopodobnie drugiego takiego krajujak Uzbekistan. Kolebka kultury, o której światzapomniał. Kolebka architektury monumental-nej, o której nie pisze się w książkach z zakresuhistorii architektury. Kolebka sztuki rzeźbiar-skiej, o której mało który rzeźbiarz słyszał. Spo-tkać tutaj nadal można barwne karawany, uzbro-jonych w fantazyjnie wygięte noże derwiszówczy w końcu tajemnicze pustynne oazy. Tenprzewodnik zabierze Cię najpierw do Taszkentu,pokaże jego zabytki i historię. Następnie ruszy-my do pełnej tajemnic Kotliny Fergańskiej,gdzie przeszłość mieszka się z teraźniejszościądo tego stopnia, że trudno oprzeć się wrażeniu,że lada chwila zobaczymy karawany ciągnące

jedwabnym szlakiem. Dalej przeniesiemy się do Samarkandy, Chiwy, Bucharyoraz mniej znanych, ale równie fascynujących miejsc. W końcu udamy się na Za-chód, by przeżyć to co jest tam do przeżycia, zobaczyć to co jest do zobaczenia:piękne krajobrazy, wspaniałe pustynie czy rozległe stepy. Spotkamy ludzi, któ-rym daleko do tego co znamy z Europy a jakże blisko do naszych wyobrażeń oOriencie. Naszą przygodę z Uzbekistanem zakończymy zaś w „państwie, którenie istnieje“ – Republice Karakałpackiej. Pora odkryć wszystkie tajemnice Uzbe-kistanu!

Historia Bośni i Hercegowiny, (w:) Bośnia i Hercegowina. Przewodnik globtrotera, (red.) D. Dudek, Poznań 2014, ss. 13-37.

Documents