HIPPONENSIS EPISCOPI DE GON JUGIIS ADULTERIWIS AD POLLENTIUM LIBER PBIMU8. Inquo traclantur quffistiones potissimum duae. Prinia estinillud ad Corinthios, sisautem quisunt in conjugioprmcipw .. mulierem... si discesserit, manereimiuptam, etc, quodApostoIi praeceptum Polfentio quidem videtur pertinere ad mulie- res recedentes a viris jirajler fornicationis causam, hisque solis prohihituni uuberealteri viro':contra aulem Augustinus easiantunispectareconlendit, quae avirisfornicationis causa recesserint, atque praeter hanc causam recederenon j.ermissum. Secunda quaestio est circa illuditemad corinthios, cmterisautem eqo dico, non Bominus, elc. iioc monendo dictumab Aposlolo docet Augustinus, ut scilicetfideles conjuges inrelinquendis mfidehbus permissa licentianon utantur• Polleutius conlra sentitvetitum ihi esse a Paulo, ne conjuges eliam infideles dimittaniur a fidelibns. Atlingitur jiostremo qu-esliodecatechumenis in ultimo yitee constitutis, aniis nec petentibus, nee jiro se responderevalentiPus prosit riaptizari. CAPUT PRIMDM. — 1. In loco Pauli dissensus Potlenlii el Augustini. An cilra causam fornicationis discedere liceat conjugi sine nuptiis manere volenlu Prima quacstio esl, fraler dileclissime Pollenti, earum quas ad me scribens, tanquam consulendo tra- ctasti, quod ait Apostolus, His autem qui sunl in conjugio prmcipio, non ego, sed Dominus, mulierema viro non discedere; quod si discesserit, manereinnu- plam, aul vtrosuo reconciliari: etviruxoremnondtmifc tal (I Cor. vn, 10 e. 11), ulrum ita sit accipiendum , ut eam prohibuisse nuberc inlelligatur, quce sine causa fornicationis discessil a viro; id enim sentis : an sicul ego sensi in eis libris quos ante plurimos annos de sernione evangelico scripsi, quem secun- dura Maliha.um habuil Salvalor in monie, illas innu- ptas manere praeceperil, quce a viris suis ea causa recesseriut quac sola permissa est,id esl, foi'nicatio- nis. "Videlurenim tibi tunc a viro discedentemfemi- nam nubere non debere, si nulla viri fornicaiione compulsa discesseril. Nec attendis, si nullamvir ejus causam forriicationis habuerit, non eam discedenlem manere innuplam, sed omnino discederenon debere. Nam ulique cui prcecipilur, ut si a virodiscesseritin- nupta permaneat, non discedendiaufertur licentia, sed nubendi. Quod si ita esl, datur ergo licentia fe- niinis quce continentes esse voluerint, nullum mari- torum exspeclare consensum, ut quod diGlum est, mulierema viro non discedere, eis preeceptum esse videatur ; quee possent eligere, non coniinenliam, sed tale divorlium quo liceret eis in aliorum nuplias convenire.Proinde quee dilexerint nullumdesiderare concubitum, nullura ferre connubium , Iicebit eis vi- ros suos eliam sine ulla fornicationis causa relin- quere, et innuplas secundum Apostolum permanere. Et viri similiter (quoniam par forma est in utrisque), si conlinenies esse yoluerint, eliam uxoribus non consentieiitibus desei'ent eas, et sine ullis nuptiis permanebiint. Tunc enim eis, ui putas , alia conjugia liceret inquirere, si fornicalionis causa divorlium nasceretur. Cum ver>o ista causa non est, superest, secundumid quod existimas, ut aut eonjux non disce- dal a coujuge, aut si discesserit, sine conjugio ma- neat, aut ad pristinum conjugium revertatur. Nulla ergo existente causa fornicutionis, cuilibet conjugi licebit unum de tribus eligere : aut non discederea conjuge; aut si discesserit, sic nianere; aut si non sic manserit, non alterum quccrere, sed priori se reddere. CAPUTII. — 2. Nonlicere conjugi discederenisi ex fornitationis tausa. Et ubi est quod idem apostolus, nec ad tempus, ut vacetur orationi, nisi ex consensu, voluit conjuges carnali fraudare invicemdebilo? Quo- modo salvum erit quod ait, Propler fornitationes aulem unusquisque uxorem suam liabeat, el unaqumque virumsuumhabeat.Vxorivir debilum reddat, similiter autem et uxor viro. Vxor non habet polestaletn corporis sui, sed vir; simililer et vir non habet poleslalem corpo- ris sui, sedmulier (I Cor.vii,2-5) ?Hoc quomodoverum erit, nisi quia nolenle conjuge, non licel conjugi continere ? Nam si licet mulieri sie dimitterevirum , ut maneat innupta, non vir habet, sed ipsa sui corpo- ris potestatem : quod eliam de viro intelligitur. ADMOSITIO PP. BENEDICTINO-l-JM. Libride Conjugiis Adulterinis recogniti sunldenovoadMss. Regium, Germanensem, Bigotianum, Pratellensem, Michae- Huum, Ebruljihensem, Corbeiensem oplima. notae, ad tres Vaticanos,ttdlecliones variantes trium BeIgicorum°apucl Lov.et ad editiones Erasmiac Lovaniensium;necnon absoluta impressione ad Anierbachianam editionem,quas concordat cum Erasmiana. Comparavimusprceterea eas omnes ediliones initio Retr. et Confess. t. 1, memoratas. M. (o) Scripti circiterannumchristi 419. ln Retractalionum libro secundo,proximepost opusdeOrigmeaniniee,quud »nnoChristi 419 conscrijituni est, collocantur. HosPossidius cap. 6 appellat, «De Incompetentibus NupUis. »
18
Embed
HIPPONENSIS EPISCOPI DE GON JUGIIS ADULTERIWIS LIBER … · HIPPONENSIS EPISCOPI DE GON JUGIIS ADULTERIWIS AD POLLENTIUM LIBER PBIMU8....
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
HIPPONENSIS EPISCOPI
DE GON JUGIIS ADULTERIWIS
AD POLLENTIUM
LIBER PBIMU8.
Inquotraclanturquffistionespotissimumduae.PriniaestinilludadCorinthios,sisautemquisuntinconjugioprmcipw..mulierem...si discesserit,manereimiuptam,etc, quodApostoIipraeceptumPolfentioquidemvideturpertinereadmulie-res recedentesa viris jirajlerfornicationiscausam,hisquesolisprohihituniuuberealteriviro':contraaulemAugustinuseasiantunispectareconlendit,quaeavirisfornicationiscausarecesserint, atque praeterhanccausamrecederenonj.ermissum.Secundaquaestioest circailluditemadcorinthios,cmterisautemeqodico,nonBominus,elc. iiocmonendodictumabAposlolodocetAugustinus,ut scilicetfidelesconjugesinrelinquendismfidehbuspermissalicentianonutantur•Polleutiusconlrasentitvetitumihi essea Paulo,ne conjugeseliaminfidelesdimittaniura fidelibns.Atlingiturjiostremoqu-esliodecatechumenisin ultimoyiteeconstitutis,aniis nec petentibus,nee jiro se responderevalentiPusprositriaptizari.
CAPUTPRIMDM.— 1. In locoPauli dissensus
Potlenlii el Augustini.An cilra causamfornicationis
nis. "Videlurenim tibi tunc a viro discedentemfemi-
nam nubere non debere, si nulla viri fornicaiione
compulsadiscesseril.Necattendis, si nullamvir ejuscausam forriicationishabuerit, noneamdiscedenlem
manere innuplam, sed omninodiscederenon debere.
Namuliquecuiprcecipilur,ut si a viro discesseritin-
nupta permaneat, non discedendiaufertur licentia,
sed nubendi. Quodsi ita esl, datur ergo licentia fe-
niinis qucecontinentesessevoluerint, nullummari-
torum exspeclare consensum, ut quod diGlumest,mulierema viro non discedere, eis preeceptumesse
videatur; quee possent eligere, non coniinenliam,sed tale divorliumquo liceret eis in aliorumnupliasconvenire.Proinde queedilexerintnullumdesiderare
concubitum,nullura ferre connubium, Iicebiteis vi-ros suos eliam sine ulla fornicationis causa relin-quere, et innuplassecundumApostolumpermanere.Et viri similiter(quoniampar formaest in utrisque),si conlinenies esse yoluerint, eliam uxoribus nonconsentieiitibusdesei'ent eas, et sine ullis nuptiispermanebiint.Tunc enimeis, ui putas , alia conjugialiceret inquirere, si fornicalioniscausa divorliumnasceretur. Cum ver>oista causanon est, superest,secundumid quodexistimas,ut aut eonjuxnon disce-dal a coujuge, aut si discesserit, sine conjugioma-neat, aut ad pristinum conjugiumrevertatur.Nullaergo existente causa fornicutionis, cuilibetconjugilicebit unum de tribus eligere: aut nondiscederea
conjuge; aut si discesserit, sic nianere; aut si nonsic manserit, non alterum quccrere, sed priori sereddere.
CAPUTII. —2. Nonlicereconjugidiscederenisiex
fornitationistausa. Et ubi est quodidemapostolus,nec ad tempus, ut vaceturorationi,nisi ex consensu,voluitconjugescarnali fraudareinvicemdebilo?Quo-modo salvum erit quod ait, Propler fornitationesaulemunusquisqueuxoremsuamliabeat, el unaqumquevirumsuumhabeat.Vxorivir debilumreddat, similiterautemet uxorviro. Vxornon habetpolestaletncorporissui,sedvir; similileret vir nonhabetpoleslalemcorpo-rissui,sedmulier(I Cor.vii,2-5)?Hocquomodoverumerit, nisi quia nolenle conjuge, non licel conjugicontinere? Namsi licetmulieri sie dimitterevirum,ut maneatinnupta, non vir habet,sed ipsasuicorpo-ris potestatem : quod eliam de viro intelligitur.
neat. Nisi ergo illa inlelligalur cui licel discedere
.(non autemlicet nisi viro fornicanle), quomodoju-belur innupta, si discesserit, permanere? Quis csl
jquidicat•: Si discesserit mulier a viro nonforni-
cante,' iiuiuptapermaneat, cum ei nisia viro.forni-
__antediscedereomniiionon liceat? Sensus ilaqueiste tuusquantumadverselur vinculoconjugali, ubi
Doniinusnecconlinenliam voluif suscipi, nisi pariconcordiqueconsensu, puto quodjam intelligas.
CAPUTIV. — -4.Aposlolusmaleinlellectusdemti-liereobconlinenlimplacilumdiscedente.Sedrem ipsampaulo apertius proloquamur, et quasi constituamusante oculos. Ecce placuil continenlia nuilieri, viro
non placuit: discessitab eo mulier, el cccpitvivere
confraenter,ipsascilicetcaslamansiira, sed factura,quodDominusnon vull, adulterumvirum; quicum
ge non conlinueril,alteramqueeret.Quid sumus di-cturi mulieri,nisi quoddicitEcclesicesanadoclrina?Bedde debitumviro, ne dum tu queerisunde ampliushonoreris, ille unde damneiurinveniat. Hocenimetilli diceremus,si tenolenleconlinerevoluisset.Nonenim habes potestalemcorporistui, sed ille : sicut
nec ille habet potestaleincorjiorissui, sed tu. Noliteinvicemfraudare,nisi ex consensu. pum htec alquehnjusmodiplura qucead hoc perlineant dixerimus,!placetnc libi ut nobismuliercx ista luaVatione re-'
spondeat? Ego Aposlolnraaudiodiceiitem, Prmcipiomtdieretna vironon discedere; quodsi disccsseril,mu-,nereinnuptam,aulvirosuoreconciliqri: ecce.discessi,nolo reconciliari viro, sed innupfa permaneo.Nonenimait, Si discpserit, manei-einnuptam, donecviro suo reconcilietur; sed, manere, inquit, innu-
ptam,aut virosuoreconciliari.Hoc,inquit, faciat,autillud : unum e duobus eligendum permisit ; nonautem in bprum alterum.compulit.Manere innuptaeligo, ac sicpraeceptumimpleo.Corripe; argrie, in-
crepa, uterequa voluerisseveritate, si nupsero.'CAPUT."V.—5. Befutalur illa inlerprelatioApo-
stplt. Quidhuic conlradicam; nisi, Apostolumnonbene intelligis? Nequeeniin ille preeceplsset•, si aviro discesserit, innuplam manerc mulierem, nisieam cuidiscederelicuisset, illa una videlicetcausa,quseibi proptereatacitaest, quianotissima.esl, hoc
est, fornicaiionis.HanceninisolamDeusmagistcrex-cepit, cumde diniitfendaloquereturuxore ; deditqueintelligi lalemformameliamin viroesse servandam:
quoniam non solum mulier non habet polestatemcorporis sui, sed vir ; sed similileret vir non habet
potestatemcorporissui, sedmulier. Cumergo tuummaritura arguere de fornicatipneuon possis, quo--modoputas quod ab eq discedis non nubendo excu-sare, a quo libi nqn licet omninodiseedere? Cuuihccca nobisraulieraudieril, puto quod nolis eamsic respondere, ut dical propterea se manereinn.u-ptam, quia sineulla viri fornicationediscessit; nanisi ille fornicatusesset, non solum sibi discedere,verumetiani nubere l.icuisset.
CAPUTVI. —6. Pollenliisenteiilia,mutieriab.adul-terodiscedentinujjtiasc.umalio nonessepfmceplove-lilas, sedtanlumpropteropprobrittmvitandas.JSTequa-quamhoc illa dicerel, cum el ipse sis verecundalusistammulieribusdare licenliam.Dixisti enim : « Si. vir uxoremadulteratndimiseril, et aliainduxeiit,« mulierlanlum ojiprobriumhabebit.Si autemmu-'_ lier supradicta causavirum dimiserit, et alii nu-« pserit, non vir tantura, sed et mulieropprobriumi habebit. i>Cujussentenliaetuaeraliojiemreddens;« Dicentenim, inquis,eamideodiscessisse,ut alium'c virumsibi conjungei-et,efsi talis forle fuerit qua-« lis1a quo discessit ; perquam facile enim viris« est, in bocmprbi vitiumirruere. Si atileni el ip-« sum dimiserit, et alii iiupseril, magisniagisque« dicent eam numerosilatenivirorum appeti§'se.,»Hac reddila ralioneconcludis, et dicis : « His ergq« pertractalis vcl etiamdiscussis, qpqrietmulierem
• « virum lolerare, aut innuptaniniancre. i Bonum
plane dedisti consiliummulierihus, ul cum spiantsibiesse permissum, siadulterps viro.sdimi.serint,-aliis conjugari, non famen faeiant p_rpptero.pproTbrium ; sedpolius tplerent etifinjadulterosyirps, ne.
yideaniurhac occasionemultisvellemisceri, eoquod
455"
DE CONJUGHSADULTERINIS,S. AUGUSTINI _ m
difficilesit ul non talem invenialmulier cui nubat,
qualis fuerit quemdimisit, quoniam valde in bunc
morbum suntproclives viri. Cum crgo nos diciraus
etiain illi mulieri, qucevirumfornicanlemdimiserit,
alleri nuberenon licere, lu aulemdicislicerequidem,
sed lion expedire : ulriqueprocul dubiodicimuseam
qucefornicanlemvirum dimittil, nubere non debere.
Verum hoc intcrcsl, quod nos, quando conjuges
ambochristiaiiisunt, mulierij, si a viro fornicanie
discesserit, dicimusnon Iicerealteri nuberc , a viro
autemnrin fornicaiitenon licere omninodiscedere:
lit vero dicis, si niulier a viro non fornicaiuedisces-
serit, non ei licerealteri nubere, propter prcece-
plum ; si aulema lornicaiilediscesserit,nonei expe-
dire liubcre jiropler opprobrium. Mulieremitaque
non nupturaiiidiscederea viro, sive fornicanle, sive
non uliquenisi a fornicante, didicimus.Ne si aliter'docuerimus,oblentu coiuineiuiceperiurbemuschri-
stiana conjugia, et contra niisericordissimumDo-
mini prceceptumdimissosa coniineiitibusmulieribus
inconlinentesviros, vel a coiilinentibusviris incon-
tinentesmulieresin adulteria compellamus.
CAPUTVIU.— 8. Parein essein eare formamviri
et mulieris.lllud ergoquod Dominus,non quidemin
sermonc ipsoqui exponebalura nobis, sed lamen
alibi ait, Quicumquedimiserituxoremsuam, nisi ex
causafornicalionis,etaliamduxeril,mmchatur(Mallh.
iix, 9), si hoc modo intelligeudumest, ut quicum-
que causa fornicationisdimiseritet aliam duxerit,
non moechelur; non videtui.in hacousa par fomia
esse mariti el tuoris : quandoquidemmulier eliamsicausa fornicationisdiscesserita viro et alii nupserit,mocchatur; vir autem si eaderaeausauxoremdimi-serit et aliamduxerit, nonmoschatur.At si par formaest in ulroque,-uterquemoechatur, si se alteri jun-xerit, etiam cumse a fornicantedisjunxeril-.Paremvero esse formamin bac causaviri atque niulieris,ibiosteudil Apostolus(quod sccpecommemorandtim
est), ubi cuiii dixisset, Uxornon habelpolestalcmcorporisstti, sedvir ; adjecit atque ait, Similileretvirtiotiliabetpolestaiemcorporissui, sednutliei:
CAPUTIX. — 9. ObjeclioPolleniiiex locoMal-tlimi..Befeliiiurex simili loco Jacobi. Peccata igno-raitlium.Ex Marco et Ltica Maithmusinlelligendtts.. Cur ergo, inquis, inlerposuitDominuscausani for-« nicationis;etmonpoliusgeneraliterail, Quicumque( dimiserit uxorem suam el aliam duxerit, mcecha-« tur; si et illemcechusesll, quidimissa fornicante« muliere alteram ducit? J Credo, "quiaillud quod
majusest, hoc Dominuscommemorare5voluit.Majusenimadulteriumessequisnegat,uxorenonfornic.nledimissaalleram ducere, quam
1si fornicantemquis-
que dimiserit, et tunc alleram duxerit?Nonquia ethoc adulteriumnon est; sed quiaminusest, ubi for-nicantedimissaaltera ducilur. Nam simililocutioneusus etiam ApostolusJacobus ait: Scienli igilur bo-numfacere, et non facienti,peccatumest illi (Jacobiiv, 17). Numquidideo non peccatum est illi etiam
qui nescit bonum facere, et ideo non facit? XJtiquepeccatumest; sed hoc gravius, si etiara sciat et nonfacial: nec illud ideonullum, quia mlnus. Ut ergoeodem modo utrumque dicamus: sicut quicumquedimiserit uxorem, excepla causa fornieaiionis,etaliam duxeril,moschalur; ila quicumquescitbonunf
facere, et non facit, peccat. Sed quemadmodumhicrecte dici non potest, Ergo si nescit, non peccat;sunt enim eiiam peccalaignoranlium,.quamvismi-nora quamscientium: ita uec illic recte dicipotest,Ergo si causa fornicationisdimiserit,et aliamduxe-
rit, non moecliatur;est enimmoechatioeorumefiam,qui alias ducunt, relictis propler fornicationemprio-ribus; sed utique minorquam eorum qui rion pro-pter fornicationemdiraittunt, et alleras ducunt. Po-test quippe,sicut dictumest, Scientibonumfacere,etnonfacienti,peccatumesl illi; eodem modo et illud
dici, Dimitfeiiliuxorem sine causa fornicalionis, etaliamducenli,moechatioesl illi. Quemadmodumigi-tur si dixerimus,Quicumquemulierema mariioprce-ter causamfornicatiouisdimissamduxerit, mcecha-
tur, procul dubio verum dicimus; nee lamen ideoilluin qui propter causamfornicaiiouisdimissamdu-
xerit, ab hoc eriniineabsolvimus,sed utrosquemoe-chos esse niinime dubitamus: ita eum<jui preetercausamfornicalionisuxoremdimiseritet aliam du-
xerit, moechumpronuntiamus;nec ideo tamen eum
qui propter causam fornicationisdimiserit, et alte-ram duxerit, ab hujuspeccatilabedefendimiis.Ara-
1 Mss.,siet illemmclialusesl.~mMss.,commendare.
iWl "LIBERPRIMUS.
bos enim,licet altcrumaltero gravius, mcEchosta-
men essecognoseimus.Nequeenimquisquamila est
absurdus, ut moechumueget esse qui duxerit eani
quam marilus*propier causam foniicaiionisabjecit,
cum ma_chumdicatcum qui duxeril eam quaeprac-
ter causamfornicationisabjeela est : sic ergo isti
ambosunt moechi.Unde cum dicimus, Quicumque
nmlieiemprcetercausamfornicationisa viro dimis-'
sam duxerit,mC-Chalur;de uho quidemipsorumdi-
cimus,nec tamen ideo moecharinegamus eum qui
eamduxerit, quampropler causanifornicalionisroa-
ritus dimiserit: ita cum ambo sint moeclii, et ille
scilicetqui dimiseriluxorem suam preeler causam-
fornicationisel aliamdttxerit, et ille qui proptercau-
sam fornicaiionisuxore dimissa se alteri copulave-
rii; profccloquandode uno eoriira legimus,non ita
iiilclligcrcdebeinus,quasiex"hoc alter moechusne-
gaiussii, quodalter exjircssussit.
40. Scdsi hoc cvaiigelisla"Mallh_eus,quiaexpressa
una spccioaltcramtacuil,facit ad intelligendumdif-
ficilc;nuiiKjuidnon alii gcueralilcridipsumila com-
jiloxisuiil, ut de utroquc posscl intelligi?Nam se-
cuiidimi..larcuiiisic scriplumesl: Quicmnquedimi-
scrit ttxoreinsitam, el alteram duxerit, adullerium
tommittilsupercam; et si uxor dimiserilvirumsuum,
el ctliinitpscfil,mcechalur(Marc.x, 11et 12). Secun-
dum Liicamsie~: Omnisqtti dimiltit ttxoremsuam,
ct altcram dutil, tnmcltalut;el qui dimissama viro
ducii, mmclfalur( Luc. xvi, 18). Qui ergo nos
suraiis, ul dieamus, Esl qui inocchalur, uxore
sua diraissaallerara ducens, et cs( qui hoc faciens
lteinquealia, cxceplacattsafornicalionis: alia , prm-tcrcattsainfornicciiionis: alia, nisi obcausamfomica-lioiris.llciu alia, qui solulama viro duxeril,tnmcha-
que seiitenliam.Quamvisillud ultimum,id est, quidimissatna viro duxerit,tnxcltalur; in eq sermone
qucm Dominusfecit in monte, nonnulli codiceset
grceciet laiininon habeant.Credopropterea, quia etibi explicatushic sensus putari potuit, in eo quodsuperiusdiclumesl,facileammmtltari.Quomodoenim -
dimissafumoecha,nisi fiatqui eam duxeritmcechus?.CAPUf XI. — 12. AliusMaithmilocussubobscu-
rus, sed ab evangelistisaliis explanatus.Verba vero
quceipse posuisli,unde tibi visum cst non moecliaricumqui proptercausamfornicalionisuxoremdimise-rit et aliam duxerit, [obscurequidem posita sunt.
Undenon miror in eis inlelligendislaborare lecto-
rem : sed non sunt in eo sermoneDomlni, qui lune.a me tractabatur, quandoilla conscripsi, quce cuns
legeres le moverunt.Alibiquippe idemMatthceusec_
Dominumdixisse'naiTavit,non cumillunijirolixumfaceret in monle sermoneni, sed cum interrogatusesset a Pharisceisulrum liceret cx quacurnquecausa
. dimiltereuxorem. Sec quod minusinlelligiturapudMatthceum,apud alios evangelistas-in.e_l.gipolcst-
Quaproptcrcririilegerimusin Evangeliosecundun.
Matlhccum,Quieumquedimiserituxoremnisi obforni-cationem,aut quod magis in greecolegitur, prmtetrcausamfornicalionis,el aliamduxerit m̂mchalur: non.
debemuscontinuoputare illum non ma_chai'i, qul,
propter causamfornicationisdimiserit, et aliamd'j.
xeril; sed adhuc ambigere,donecEvangeliuin se-cundumaliosevangelistasa quibushocnar>:atumest,consulamus.Quidsi eriimsecundumMiuihseum,nor.
quidemquodadhahc rem pertinet dictumest tolran,-
sed ita pars diclaest, ut intelligeretura parte totum,quod tanquam explanantesMarcusel Lucas, ut cla-reret jilenasenlenlia, lotum diceremaluerunt? Cum.
proptercauscimfornicationis,elaliamduxerit,tnaiclialur;,queesierimusulrum tantum iste moecbeturducendo.alieram uxorem, qui prceler causam fornicationis.
prioremdimiserit, an omnisqui dimissauxore alte-ram duxerit, ut ibl sil eliaraille qui fornicantemdi-miserit: nonnesecundumMarcumrespondebiturno-
bis, Quidquceritisulrum ille sit moechus,et ille non;sit? Quicumquedimiserituxoremsuam,et aliamduxe-
ril, adulleriuincommiliit.NonneetiamsecundumLu-cam dicetur nobis, Quid ambigitisuirum iile qui.propler causam fornicatiouisuxorem dimiserit, etaliam duxerit, non liioeehelur?Omnisqui dimitiit.uxoremsuam,et ducilalleram,mwchalui:Acper hoc„quoniamfas non est ut Evangelistas,quamvis.diver-sis verbis de unare loquentes,ab uno sensu eadem-
que senlenliadissentiredicamus-,reslat utMatihajiim
inlelligamusa parte tolum signiflcarevoluisse,eam-dem tamen tenuissesententiam, ut dimittens uxo-rem et alleram ducens, non quidam moechetuivid
est, qui prceterfornicationemdiniiserit,'quidamvero.non moechelur,id est, qui propler fornicationemdi-
Augustinus.Jam nunc illud videamusquodait Apo-slolus , Cmterisaulcmegodico, ttonDominus: ad im-
paria scilieel, hoc esl, ubi non ambochristiani fue-
rant, conjugia loquitur. Quodniihi visuin est eum
monendbdixisse.Quiaenimconjuxfidelisrelinquere
eorijugemlicife poluit infidelem, ideofieri hoc non
Domimis,sed Apostolusprohibet.Quodetiim Domi-
IJUSprohiiset, fieri omnino non licet. Monel ergo
Apostolus,quo possit essemultorumoccasiolucran-
dorum, ut lideles conjuges in relinquendisiniideli-
bus permissa licentiarion utantur. Tibi aulem vide-
tur infldeles.quoquc dimitii a iidelibus non licere,
quia hoc vetat Aposlolus: cum1ego dicam licere,
'quia boc non<yelat Dominus; non tamen cxpedire,
quia boc.ne fiat, monel Aposiolus: qui reddil eliam
ratioiiem curfleri non expedial,quamvisliceat. Quidenhnscis, inqult, mulier,si virumsalvumfacies? aut
undescis, vir, si uxoremsalvamfacies?Cumetiamsu-
perius dixisset, Sanctificalttsesl enim vir hificlelisin
uxore% et sanclificalaest mulier infidelishi fralre,lloc esl, in cbristiano: alioquinfitiivestri,inquit, im-
mundiessenl; nuncaulemsanclisunt (I Cor. vn, 12-
16). Sic ad lucrandos conjuges et fljios Cliristo,etiam exemplisquee jam provenerant, videlur hor-
^talus. Cur ergo non expediateliarainfldelesconjugesdiriiiltia fidelibus,causa evidenterexpressa est. Non
efiiriipropter vhjeulum cum lalibusconjugale ser-
vandum, sed ut acquirantur in Gliristums, recedi
ab infldelibusconjugibusAposlolpsvelat.
CAPUTXIV.— 15. Multanonjussa prwscriplole-
gis, faciendasuntconsiliocharilalis.Multasunt autem
faciendanon jubenle lege, sed Iibera cbarilale : et
ea sunl in noslris offlciisgratiora, quce-cumliceret
npbis eliam non impendere, tamen causa dilectio-
nis irajjendimus.Uudeprior ipseDominus, cumse
tributuniuon deberc monsfrasset, solvit tamen; ne
scandalizareteos quibus ad ceternamsalutemgerenshomineni.consulebat(Mqtth.xvn, 25-26). Jam vero
Apostolusquemadmodumista commeudet, ejus ve"r-
ba teslantur,ubidicit: Cumenimtibersimexomnibus,omniumservummefeci, ut plures lucrifacerem.Cum
paulo supeiius dixisset: Numquidnonhabemuspote-statemnutnducandicl bibendi? Numquidnon habeittus
licenliamsororem mulieremcircumdutendi,sicttl el
tmteriApostoli,et frulresDomini,>e_Cephas? An egosoluselBarnabasnoii liabemuspotestalemhocoperan-di? Quis tnililal suis slipendiisunquam? Qttisplan-
'i tavilvineam, el de fruciuejusnoncdil? Quis pascil
gregem,et de laclegregisnonpercipit? Et pauloposl:Sialii, inquit, potestatisvestrwparlicipanl, nonma-
gis nos? Sed nonstimususi hac poleslale.,seclomnia
loleramus, ne quod impeitiinenlumdemus EvaugelioChristi,Deinde posl pauca :_Qumergo, inquit, tnitumerceseril? Ut evangelizanssinesumptuponainEvan-
gelium, ul non abutar polestaietnea in Evangelio(ICor. ix, _-19). Conlinuoquesubjungit quod pauloante conimemoravi:-Cumenim libersim.exomnibus,oinniumme servumfeti, utptures lucrifacerem.ltem
alio locode quibusdam quce ad escam pertinent':Oinnia, inquit, tmVitIicilasunt, sednonomniaexpe-diunl: omniamihilicila sunl, sed egosubnulliusre-
digar.potestale.Esca ventriel venterescis,Deusautemel Ituticel has evacuabil(ld. vi, 12 el 15). Ilem alibide hoc ipso : Omniatnihi "•licilasunl_,sed non om-'nia expediunt: omniamihilicila sunt, sednon.omnia
mtlifitant.Nemoquod suutncst quwrat, sed id quodalteriusest. Atque ut .ostenderet unde loqueretur :
num, ... ttoiifralremmeutnscandalizem(Id. ym, 13).Itemquealibi : Omniaquidemmunda, sed malumeslhomhtiqui peroffensionemmandttcat(Rom. MV,20).Quod esl, Omnialicilastml; ipsumest, Omniaqui-demmunda: ct quodcst, sednon onvtiaexpediuni;ipsumest, sedmalumest homini quiperoffensionemmanducat. Ita ostendit ea qnce Hcita sunt,id j-st,
. ntillo prceceptoDomini prohibenlur-, sicul expedilpoiius esse tractaiida, non prcescriplolegis, sed
consiliocharilalis. Heecsunt quceampliuseroganUirsaucio, qui curandus ad slabulumSaniaritani illiusmisei'aiioneperduetus est (Luc.%, 55-55).Et ideodicunlurnon a Doniinoprcecipi, quanivisDomino2
moneanturofferri; ut tanto intelliganturesse gratio-
ra, quantomagisosienduiiturindebila.
CAPUTXV.— 16. Licitaqumdamquw non expe-diunl.Sed ca quaein his talia sunt, ut quamvis sint
licitano.i expediant, non in eis dici polest, Bouum
est hoc, sed illud melius : sicut diclum est, Quidal nuptum, benefacit; et qui riondalnuplum,me-
infideliconjugenon proltibilaprwceplolegis, sedcon-siliocharitatis.Sed quia ita Iicilumesl, ut nonexpe-diat: ne propter conjuguinseparaliones offensibo-mines, ipsamdoctrinam salutis, qua illiciiaprohi-benttir, exhorreant, ac sic pejoresalqueperituri ineadem infidelitateremaneant; interceditAposlolus,_et monendo fieri velal quod ila licitumest ut non
expediat.Sic enim recedere ab infidelibusuxoribusvelmaritis, fidelesviri vel femineenon prohibentura Domino, ul neque jubeantur. Nam si dimilterelales conjugesjuberentur, nullus essel Iocus con-silio monentis Ajiostoline lioc fierel. Nullo modoenimquod Dominiisjubet, servus bonusfieri pr.oiu-beret. -
20. Namque hoc Dominus aliquandoper Esdramprophclamjussit, ct laclumest : dimiseruntIsrae-lila. uxores alienigenas-,quicumquelunc haberepo-tuerunt (I Esdt: x, 11, 12), jief quas fiebal ut etipsi ad alienos seducerentur deos, non ut illeeper' marilos vero acquirerenturDeo.Nonduraenim tanfagratiaSalvatorisilluxerat, et jjromissistemporalibusVeteiis Testamenliadhuc inhiabatilliuspopulimul-titudo. Et proplei'eacuinbona terrena, quceproma-gno exspectabant a Domino, -yiderent eliam' hisabundare qui niullos falsoscolebantdeos, blanditiisuxorum prius eos reverebantur offendere, deindeinducebanlur et colere. Unde j'usserafDominuspersaiicfumMoysen,nequisuxoremalienigenamduceret
(Deut.vn, 5). Meritoergo, quas duxeraiu Dominoprohibenle, Dominojubenfe diniiscrunt.Cum vero
coepissetGentibus Evangeliumpra_dicari,jam con-
junctos Gentiles Genlilibuscomperit conjuges :.cx-quibus si non arabo crederenl, sedunus aul una in-fideliscumfldeliconsenlirel habilare, nee prohibeiiaDomino debuit fidelis.infidelemdimitlere, nec ju-heri : ideo scilicet non prohiberi, quia juslitia per-mitlit a fornicanle discedere', et infidelis horainisfornicatiocsl major in corde; nec vera ejus pudicitiacumconjugedici potesi, quia Omne-quodnon est ex
fide, peccaiumest (Bom.xiv, 25) : quamvisveramfidelishabeat pudiciiiameliam cum infideliconjuge,.1SolaeditioLov.,et tamensU licitum: nec essepec-
calum.3in solaeditionetov..mulamus.
'NsSvJiifittelUatis.
465 DE CONJUGIISADULTERINIS,S. AUGUSTINI _G_
qul non habet veram. Ideoaulem nec juberi debue-
runt fldelcs ab infldelibusseparari, quia non con-
tra jussionem Domini Gentiles fuerant ambo con-
juncti.21. Quoniamergo ab infideli fidelem discedere
neeprGhibetnec jubet Dominus, ideont non disce-
dat, Apostolusdicit, nou Dominus : hahens ulique
Spirilum sanctum, in quo dare posset ulile et fldele
consilium.Unde cum dixissetde muliere, cujus vir
mortuus fuerit, Beatior autemerit, si sic pennanse-rit, seeundummeumtonsilium;ne quis hoc consilium
lanquam humanum, non divinum, contemnendum
putaret, adjecit, Puto aulein, et ego Spirilum Dei
liabeo.Proinde intelligcndumest, etiam ipsa qucenon a Dominojubeniur, sed a saneto ej'us faraulo
utiliter suadentur, eodemDbmino inspirantesuade-
ri. Absit enim ut quisquamcatliolicusdixcrit, qtian-do suadet Spiritus sanctus, non Dominumsuadere;cum el ipse Dominus sil, et inseparabiliasint operaTrinitatis. Dicit tamen, Devirginibusattlem prmce-
Spiritu, de quoail: Pttloatilem,\elegoSpiritum Dei
Itabeo.
22. Verumlamenaliud est Dominijubenlis impe.rium , aliud conservisecundttmmisericoi'diamchari-
tatis, queecst illi a Domino inspirata atque donata,"fideleconsilium.Ibi aliud facerenonlicel, bic aulemlicet: ita saneut ipsumlicitum partim quidemexpe-
diat, partimvero non cxpcdiat.Expcdit tunc, quandonon solura per-justiiiam, quce coram Dominocst,_permitlitur, sed eliamhominibusnullum ex hoc im-
pedimentumsalulisiufertur :veluf cnmdat consiliumnon nubciidiApostolusvirgini, undepraeceptumDo-niiriisc non baberelestalur; licet aliudf.iccre,id est,nubere, el niinus quam continenticc,bonum tamenlenere nupliarum. Ijjsumquelicitmii cliarnexpedil:quoiiiamin velita cl illicilaruifuraracaruis infirmita-
lcm sic excijjithoiieslalenubendi, ut neminemim-
pediat ad salutem; quanivis magis exjiedirei, raa-
gisquehoncstumcsset, si-virgoconsilium,quoprcc-ceptum eam non coinpellil, arriperet. Tunc aulemnoii expedil id quo.dlicifumest, quaudopermittiturquideni, scd usus ipsius poleslatis aliis affertimjje-dinienlunisalufis.Sicut est, unde jam diu loquimur,discessio fidelisconjugisab infideli, quamnon jiro-hibet Dominusprceceplolegis, quia coram illo in-
jusla lionest; sed probibetApostolusconsiliochari-
CAPUTXIX. —23. Consiliumnonnubendi,deeocssequodampliusexpedit; at consiliumnon.dimitlcndi
infidelem,de eo esse cujus conlrariitinnon expedit.Ideo hic, ubi id quodlicel non expedit, non polestdici, Si dimiserit infidelem, benefacit; si non dimi-
seril, meliusfacit: sicutdictumest, Quidat nuplum;benefacil; et qui non dat nuplum, melitisfacil.Quo-niamillud non solum utrumque pariter licet; undead nihil horum prceceptoDominiquisque compelli-tur: sed etiamutrumqueexpedil, aliud minus, aliud
amplius; unde ad id quod amplius expedit, consilio
Apostoli,.quicumquepotest capere, provocatur.Hocautera ubi de dimittendovel non dimittendoinfideli
conjugioqueeritur,utrumque quidenrpariter licilumest per justitiamquaecoramDominoest, et ideonihilhorum Dominusprohibet: sed non utrumqueexpe-dit, propter infirmilates homiiium, et ideo id-quodnon expedil, Aposlolusprohibeti;dante sibi Dominoliberumprohibcndilocum.quianeque id quodmonetAposlolus, prohibelDominus, neque id quod-prohi-bet Apostolus,juberDominus. Quod nisi ilaesset,nequeconlra prohibilionemDominiApostolusaliquielmoneret, nequecoutra jussionemejus aliquidpfohi-berel. Proindcin his duabuscausis, una de nubendovel non nubendo, altera de infideli conjugediinit-tcndovelnondimittendo, aliquidsimileesl in verbis
Apostoli, aliquiddissimile.Similequidemilludquodet ibi dicit, PrcsceplumDomhiinon habeo,consiliumatttemdo; et hic dieit,Ego dico, nonDominus.Qualeest enim, PrwceplumDomini non liabeo; lale est,NondicilDoiirinus:etquale esl, consiliumdo;taleesf,egodico.Illudautemdissimileesl, quiade nubendoetnon nubendopotestdicl, hoc bene fieri, illudmelius;
quoniamutrumqueexpedil,minusaliud,magisaliud:at verode conjugeinfidelidimittendovelnon dimit-tendo , quoniamunum horum non expedit, aliudex-
pedit, dici non oportet, Quidimiltit, bene facit; et
qui non dimitlit,<meliusfacil: seddici oportet, Non
dimittat; quia etsi licet, non expedit.Sic ergopos-sumusdiceremeliusesseinfldelemconjugemnondi-
mittere, quamvisliceatet dimittere; quemadmodumrecte dicimus melius esse quod et licet el expedit,quamidquod lieet, nec expedit.
CAPUTXX. — 24. De conjugibusinfidelibusnondhniitendisconsiliumAposloliest,l twn prmceplum.Monitumhic locidere liberaesse,alia tamenessetno-nila Aposlolidere imperata.Hisde eausis factumestut exponens Domini sermonem, quemprolixiim inmonte habuit, ubi venlum est ad quaestionemde
conjugibusdimittendisvel non dimlttendis, adhibitiseliamapostolicistestimoniis,diceremconsiliumesse
Apostoli,non preeceplumDomini,ubi ait, Cmlerisaulemegodico, nonDominus, monenseos quihabe-rent conjuges infldeles, ut consenlienteshabitaresecumnon dimitterent.Quoduliqueideomonendum,non jubendum fuit, quia non tantopondereprobi-bendi sunt hominesfacere licila, quamvisnon expe-diant, quantopondere prohibenturillicila. Si aulemalicubiApostolusctiam illa quse j'ubendasunt, mo-
465 LIBERPRIMUS. 466
nere dignatus-est, hoe fecit parcendol inflrmitati,
non prcejudicandojussioni. Unde si dixit, Non ut
confundamvoshmcstribo, sed ul filiosmeostharissi-
mos moneo(I Cor.iv, 14); quid habet quaestionis,
ubiait, Egodito, non Dominus?Item ubi ait, Ecce
egoPaulusdicovobis,quiasi circumcidamini,Christus
vobisnihil proderit(Galat.v, 2); numquidetiambic
dixit, Ego dico, non Dominus? Non suiit itaqtieista
similia, quia eliamilla qucejubet Dominus, nonest
indignumnequecontrarium,si eademinonetAposto-lus. Monemusenim quoscharos habemus, ut faciant
uxorem. «Id enim, » ut dicis, «jubet Deus, docet« Apostolus, ufrumque preecipit Teslamentum. >Hocautemdivefsumessequisabnuat, ubi agiturnonde conjungeridis,sed de conjunctis? Ambo quippeunius ejusdemqueinfidelitatisfuerunt quando cou-
j'unc!isunt; sed Evangeliumcuinvcnissct,altcr sinealtera, vel altera sine altero credidit.Si ergoaliudest hoc, quodsine scrupuloulliusdubilationisappa-ret, cur fidelemcum infidcliin conjugiopermancre,non cl DominussicutAposlolusjubet? Nisi fortc istolocovaeal, quod tain fidenteripsc ait: An vttltisex-
(II Cor.xni, 5)? Et uliqueDoniiimscst Chrislus.In-
lclligisne quid dicani?Au in hoc cxplanando ali-quantodiligeniiusiinniorabor?
26. Alleiide, ul rcm ijisamlanquamin conspeetuconsiderandamplaniorescrnioneponamus.Eccecon-
juges duo, unius infideliiatis;ila fucrunt quandoconjunciistint: ntillade.Iiisquecsiiocst, quaeperli-neatad illamDoniiuijiissioncindoeirhiamqueaposto-licaract jircecepluraTesiaiiieniiYctcriscfNovi, quoprohibctur fidelisctiin inlidcli copulare coiijugium.Jam stint corijuges,ct adhuc amho sunt infideles;adhuc talcs siiniqualcs fucruiitanicquara jungeren-(ur, qualesquecoiijiuiclisunl. VcnilEvangeliipraedi-
calor, crcilidit corumaut uiuis, aut una ; sed ila utinfidclis ciim fidelibabilaicconscniiat. Jubet fideliDoiiiinusne iiifidoleradimit(ai, an non jubet? Si
cnim ha*cjuslilia quaecorara illo esl, sive ajjpro-
bent, sive improbeut homines : et ideo dici non
oporlel, propter offensioneshominum, aut ne im-
pediantur hominesab ea salute,quaein Chrisloest,non esse servanda '. Quis enim cbristianus audeat
dieere: 1\Tehomiiipsoffendam,aut ul hominesChri-
slo acquiram, faciammoeciiaiiuxorem meam, aut
_egoipse mo.chusflam?
28. Potcsl enim (ieri ut-cum adulieram u.orem
quisque dimiseritcliristianus,ila icntetur, ul aliquafeniinaqueenondumcredidit,cupiensin ejus nupliasconvenire, proniitlat se futuram esse chrislianam,
"nonfallacitcr,sed si ei nupserilboc omninofactura.Iluic ifaque hoc connubiumrecusanti poterit sug-"ger.ere ille fenlator : Dominus dixil, Quicumquedhniserilnxorem suam prmler causam foniitutionis,ei aliamduxeril, mmchatur; tu autem qui dimisisti
ris, non ma_chaberis.Huic talia suggerenli,eruditocorde respondeat, moechari quidem illum graviusqui prcelerpausapi fornicationis uxore dimissaal-teram duxcrit; sed eliam illupi qui uxore fornicaiitefliniissasibi aliamcopulavii,non ideo non mcechari,qpiafornicaniemreliquit : sicut mceeliatur_quieam
queepreeter causamfornicationisdimittilur, duxerit;- nec ideonon moechaturqui eamducit, quamdimis-
sam propter causamfornicationisinveuerit. Et jiro-plerea quod subobscureapudLMatlhceumposiiumesl,
rem suam, el atiam duxefit, adttltcriumcpmmitlit:et apud Lticam, Omnisqui dhnittiluxpremsuam, etducil alleram, mmchalui:Non enim alios dixerunt
moechari,aliosnon racechari, qui dimissisuxorihussuis duxerint alteras-; sed, Quicumquedimiserit:omneroprorsusqui diraiseriluxoremsuam, et aliam
duxerit, moecliaiieum sine ulla exceptionedixe-runl.
CAPUTXXIII.—29.Adulteriiiiimcpnjugiuminire,utfeminafiatchristiqnq,nonlicet.Sed si hacc illc chri-
stianusresponderitfentalori,inlelligensHcuissequi-denisibi dimiltereadulferam, sed aliani ducere nonlicere : quid, si dicat ille lentator, Commiite hoepeccatum, ut acquiras aniraam Christo in morteinfidelilatispositcefemince,quceparala est, si libinupserit, fieri christiana? quid aliud chrisliantis
responderead ista debetel dicere,nisise non posse,si hoc fecerit,evadere judicium,quodcominemora-vit Apostolusubi ait, El sicut dicutii quidqmnosdicere,Faciamustnala, ut venianlbona;quorutnjudi-ciumjuslutnest(Rom.ni, 8)? Quomodoaulempoleritesse salubrilercbristiana,qucecumillo a quo duci-tur erit adulfera?
CAPUTXXIV.— 50. Continentimvolumnullaspecompensalionisrumpendum.Non solum autem mce-ehandumnon est, quodfacit,non quidam,sed onmis
qui dimittit uxorem suam, et ducit alteram, elsiproptereaduxerit ut faciaf,chrislianam; sed etiam
quisquisnon alligatusuxori coiiiinentiamDeovove-rit, nullo modo debet.ista, compensalionepeccare,ul ideo credat uxoremsibi esseducendam,quiapro-misit queenupliasejus appetit, fufuramse esse chri-slianam. Quodenim cuique anlequamvovissetIice-bat, ciim id se mmquam facturum vpverit, nonlicebit : si tamen id voverit quod vovendumfuit,sicuii est pei'petuavirginitas, yel conlinentia postexperla connubiasolutis a vinculoconjugali,yel excoiisensuvovenlibuset carnalia debifasibi invicemrelaxantibus fidelibus castisque conjugibus; quodalterum sine altera, vel alleram sine allero voverefas non est. Hcec ergo,- et si qua alia sunt quaereciissime vovenlur, curh homines voveiint, nrillacondilionerumpendasunl, qucosine uliacondilionevoverunt. Quia et hoc^Domiiiumprcecepisseinlelfi-gendumest, ubi legilur : Vovete,ei redditeDominoDeovesiro(Psal. LXXV,12). UndeAppstolusde qui-busdam quaecoiitinenliamvovent, et poslea nubgrevolunt,quod eis anterjuamvovissentutique licebat:Habentes,inquit, damitafwnem,quoniamprimamfidemirrilamfecerunl(I Tim.v, 12).
51. Nihilergo expeditquodillicitumest, et nihilquodprohibetDominuslicilumest.
*
CAPUTXXV, — CohsiliumAposloli in iis qumprqiceplanon sunt, audiendum.Quwstiode conjugiisdifficillima.Alia qumstioPollentii.Qua?.autem nulloDominiconslringentepraeceploin polestate dimissa
sunt, in his audia(ur Apostolus,in Spiritu sancio- monens et consulens ut vel meliora capianfur, velea queenonexpediuntcavearitur.Ibi audiaturdicens,PrwceptumDomininon habeo,consiliumautemdo;
- el, Ego dico, nonDominus.Ibi si meliora elegerit,qui audit, Solutusesl ab vxore, nonqumratuxorent,quia et si acceperituxorem, non peccal: ibi virgonon nubat.' Quienim J?OKdat nuptum,melhtsfacit;et qui dal nuptum,benefacit. Ibi beatior sil mulier
sic permaneiido,quae^mortuoviro suo in poteslatohabet, cuivull nubere, tanlutninDomino.Quodduo-
bus modis accipi poiesl; aul cliristianaperraanens,aut chrisliano nubens. Nonenira tempore revelaii
TestamentiNovi, in Evangeliovel ullis apostolicisLitleris sine ambiguitale declaralum esse recolo,ulrum Dominusprohibuerit fidelesinfidelibusjungl.
Quamvisbeatissimus Cyprianus inde non dubitet,-nec in levibuspeecalis constituat, ^ungerecumin-'
fidelibusyinculummatrimonii, atque id esse dicat
prostiluereGenlilibusmembraGhristi (a). Sed quiade iis qui jam conjunclisunt alia quaeslioesl;"audia-tur et hicApostolusdicens : Si quis frater habetuxo-
reminfidelem,el Itmctonsenlithabilareoumillo, npndimiltaliltam: et si qnamulierhabelvirttminfidelem,el hio consentithabilarecumilla, non dimiltalvirum
(I Cor.vn, 12,15, 25, 27, 58, 59). Et sicaudialur,"ulquamvisfieri-licilumsit, quiahoc non dicitDomi-
nus; non tamen fiat, quia jion expedil. Non enimomnia expedire quce licifa sunt, aperlissime docet
Apostolus( ld., x, 22), sicut supra j'am ostendi-
mus. Propler quodlibet lamen fornicationisgenus,sive carnis, siye spiritus, ubi et infidelitasintelligt-tur, ct dimissovirojion licet alteri nubere,et diniissauxoi'e non licet alteramducere : quoniamDominus
nullaexceptionefaeladicit, Si uxor dimiseritvirutn
suuin,el alii nupserit,mwchalur;et, Otnnisquidimit-ftluxoremsuam,et ducilaltefam, mwchatut:
52. His ila pro meo modulo pertractatis atquediscussis, quxslionemtamen deconjugiis obscuris-simam et implicaiissimaraesse non nescio. Necaudeoprofileri omnes sinus ejus, vel in hoc opere,vel in aliome adhuc explicasse, vel jam posse, si
urgear, explicare.Illud aulem unde me iiidem inalia scliedacoiisulendumexistimasti,seorsumeliam
ego enodarecurarem, si mihi aliudquam tibivisum
est, viderelur : cum vero eadem sit eliam nostra. sententia,non hinc opusest diutius dispulare.
CAPUTXXyi. --r 55. Calechumenisin ullimqvitman dandusBaptismusiip.t pelenlibus,nec pro se re-
spottderevalenlibus.Opinioquorumdamnegansreji-eilitr, net tamen damnatur. Catechuraeiiisergo in
hujtis vilte ultimo constitulis, si morbo seu casu
aliquosic ojjpressi sint, ut quamvisadlmc vivant,pelere sibi tamenBaptismumvcl ad inlerrogala re-
sponderenon possint; prosit eis quod eorumin fidechristiana j'aninola voluniasest, ut eo modobapti-zentur, quoraodo baptizantur infanles, quorumvo-Iuntasnulla adhucpaluit (_>).Non tanien proptereadamnare debemus eos qui tiinidius agunt, quamnobis videtur agi oporlere, ne de pecuniaconservo.credila improbius quam caulius judicare voluissejudicemur,Salis qtiippein talibus respicienduraestillud Aposloli,ubi dicit: Vnusquisquenoslrumpro serationemreddelDeo(Bom.xiv, 12). Non crgo am-plius invicemjudiceraus,Sunt enim qui vel in his,vel etiam in aliisobservandumputanf, quoddixissepomimunlegimus,Nolilesanclumdaretanibus,neque
projeteriiismargarilasvestrasante porcos(Maltli.vn,6). E_lisla Salvalorisverba referenles', baptizarenon audent eos qui pro se respondere riequiverint,ne forte conlrarium gcrant volunlatis arbilrium.Quodde parvulis dici.non potcst, in quibusadhucralionis.nullus est usus. Sed non solumincredibileest, nec in fine vitaehujus baptizaricatecbumcnumvelle; verum eliam si volunias ejus incerta est,multo satius est nolenli dare quamvolenli negare,ubivelit an nolil sic non apjiaret,ut tanien credi-hilius sit eum, si posset,vellese polius fuissediclu-rum ea Sacramenta percipei'e,sinequibus jam cre-didit lion se oportere de corpore exire.
CAPUTXXvIl.— 54. Vl intetligenduindiclumDo-
mini, Ne delur sanelumtanibus.Si auiem Doniinus,ubi ait, Nolile_dare sanelumcanibus,hoc quod isti,cavendumputant, vellet-intelligi,non ipsesuo tradi-tori dedissetquodin suamille perniciem, sine culpadantis, cumdignisindignusaccepit.Undecumhocdi-ceret Dominus, credendumcsl significarevoluissequodlucem intelligenticespirilualisimmunda cordanonporlant.Et si porlandadocloringesseril,quceuonrecte accipiunt,quia non capiunt,vel reprehensiouismorsibus lacerant, vel conlemnendoconculcant.Sienim beatns Aposlolus,'quamvisin Chrislojam rena-
tis, t.imen adhucparvulis, lac dicit se dedisse,nonescam: Necdumenhn poieruiis,inquit, sednecadhue
quidetnpoleslis(lCor. m, 2); sideniqueipseDominus-eleclis Aposlolisdixit,Adhucmullahabeovobisdicere,sed non potestisUla portare modo(Joan, xvi, 12) :
quanto minus possuntferre", queecumquede incor-
porea luee dicuntur,immundaementes inipiorum?CAPUTXXVIII.— 55. BaptismusAn casu propo-
silo daitdus calechumeniseliam adulterina conjugiaretinenlibus.Beconciliationispwnitentiddhdwin peri-culomoiiis eademratio. Sed ut sermo noster ad boc
potiusclaudalur, unde sumpsil exordium, ego nonsolumalios catechumenos,verumeliam ipsosqui vi-ventiuraconjugiis copulati relinent adulterina con-sortia, cum salvos corpore.2 uon admiltamus ad
Baptismum;tamensi desperalijacuerint, nec pro se
i'esponderepolueriut,baptizandospulo, ut eliam hoc
peecalumcumccelerislavacro regenerationis ablua-tur. Quisenininovitulruinfortassisadulterincecarnisillecebrausquead Baptismumslatuerantdetineri? Siatilem ab illa desperationerecreali poluerint vivere,aut faeientquodstatuerunt,aut edoctiobtemperabunt,aut de contemptoribusfiet quodfierietiamde bapli-zatis talibus debet. Quceautem Baplismatis,eademreconcilialionisest causa,si forte poenitehtemfinien-dcevitcepericulumprceoccupaverit.NecIpsoSenim exhac vita sine arrha sucepacisexire velledebet malerEcclesia.
(a) Cyprianus,lib.deLapsis.(*)Md.lib.4 confess.,cap.i, n. 8.
1 AliquotMss.',reverentes.2 Hicineditissuperlluofiierataddilum,in his perma-
KedafguiturPollenlius,adulteriopulansperindeatquemortesolviconjugium,eoquetrahensilludApostoliadCorin-Shios,QuodsimorluusfuerUvirejus,iiberataesl; ul mortuumhoclocovelit eliamadutterumintelligi.ATgumenlaadeindeejusrehquadiluuntur,et variaqucesuboriritimetincommoda,nisirepudiataadulteraducerealteramviroliceat,relulantur.
GAPUTPRIMUM.— 1. Hujus librioccasio,Adea
goee mihi scripseras, fraier religiose Pollenli, jam
asescripseramnon parvumyolumen,de iis qui viven-
tibus conjugibussuisaliiscopulanlur.Quodcuminno-
luisset Dileelioni tuce, addidisti aliqua ad libellum
tuum, etiambis me responderedesiderans: sed cum
facere disponerem, addendoet ego ad nieum,ila ut
raus liber esset etiamresporisionismece, repente il-
-ludeditum estquod absolveramprius, flagitantibus
fetribus, el nescieniibusnostris' quodadhucaliquid
>essetaddendum.Hinc factumesl ut allero seorsum
'Opusculo,ad ea quacaddidisli, respondereeompelle-'
rer. Nonautemquceaddidisti, adjunctasunt finioptt-sculi ttti; sed, ubi visumest, ejus interjecta sunt cor-
quamsit absurduni, ut ideo non sit adultcr, quiaduxit adulleram.Imo vcro, quod est monstruosius,nec ipsa mulier crit adullcra : quoniamnon erit po-sleriori virouxor aliena, sed sua. Solulo enim peradultcrium priorc conjugalivinculo, cuicumqucjam
sit, nec.fornicatusesl, quodpromorte vis dejiutari;ct tamen einmlieralligalajam non est. Nonneattcn-
dis quarasit hoe contra Aposlolumdicentem, Mu.icr
alligataesl, quatndiuvir ejus vivil? An forle diclurus
es: Vivitquidem,sed vir ej'usjam non est; quoniamtunc essedestitit, quandoilla per adulteriurii conju-
gale vinculumsolvit?Quomodoigiturvivenievirovo-
cabilur adullera, sifuerit cum alio -viro; quandoqui-demvir ejus ille jam non est, conjugalivinculopermulieris adulterium jam soluto? Quo enimvivenle
viro, nisi suo,"vocabituradultera, si fueril cumalio
viro? At si vir ejus esse illejam destilit; non utiquevivenleviro vocabituradultera, si fuerit cum alio
viro; sed nullum habens virum nubendoerit cum
suoviro. Hoc qui sentit, nonne cernis quam .contra
Aposlolumsentiat? Quod quidem non ipse sentis,sedhoc sequitur illa quee senlis. Mula ergo anle-
cedentia, si vis cavere sequentia; el noli dicere,mordium virura vel mortuamuxorem hoc locode-
bere mlelligietiamfornjcantem',_'';
1Editi, flagitanlibusfralribusnoslrisel nescientibus.AtMss.vocem,riostris,collocantpost, et nescientibus;ut inhisquidemdomeslicosel conviclores,hi flagitantibusfra-tribusveroextraneosintelligamus.
A-JS UBER SECUNDUS.' . _m
4. Quamobremsecundum doctrinam sauam Mu-
lier altigalaesl, quamdiuvir ejus vivit; id est,"non- _
dum e corporeabscessit.Mulierenim sub viro, vivo
marilo,junctaestlegi; boc est, iii corpore consliluto.
Si auleinmoriuusfuerit-,hocest, de corpore exierit,evacualaesta legeviri. Igilur vivenleviro, vocabituf
adultera,si fueritcumalioviro.Si aulemmortuusftte-'rit vir ejus, liberataesla lege L, ut non sil adullera,si fuerit cumalio viro(JRoui.vn, 2 et 5). Haecyerba
Aposlolitoliesrepetita, tolies inculcala, vera sunt,vivasunt, sana sunt, plana sunt. Nulliusviri poste-rioris mtilieruxoresseincipit, nisiprioris esse desi-verit. Esse autemdesinct uxor prioris, si rnorialurvir ej'us; non si fornicetur. Licile itaquedimitli.urconjuxob causamfornicationis; scd manetvineulum
prioris, propterquodflt reus adullerii, qui dimissamduxeritefiamob causamfornicationis.
CAPUTV. —Conjugiivintutumtnorieresolvi,nonaulemfornicalioneet separalioneconjugum.Sicutenimmanenlein se Sacramento regenerationis, excom-munieatur cujusquamreus crirainis, nec illoSacra-nienlocarel, etiamsinunquamreconcilieturDeo: itamanentein sevinculofoederisconjugalis,uxoi;dimilli-tur obcausamfornicatioiiis,nec carebit illo vinculo,eliamsi nunquamreconcilietur viro; carebit autem,si mortuus fuerit vir ejus. Reus vero excommunica-tusideonunquamcarebitregenerationisSacramenlo,etiam non reconcilialus, quoniamnunquamriiorilurDeus.Remanet itaque ut, si sapere secundumApo-stolumvohtmus, non dicamusvirum adulterumpromortuo deputandum, et ideo licere uxoriej"usalterinubere. Quamvis enim sit mors adulterium, non
corporis, sed quod pej'usest, animce: nou tamenet
de isla ? morie, loquebaturApostolus,cum dicebat,Quodsi tnmluusfuerilvir ejus, cui vultnubat; sed deilla sola_quade corpore exitur. Quoniamsi per con-
jugisadulteriumconjugalesolvitur vinculum, sequi-lur illa perversitas, quam cavendamessemonstravi,ut et mulierper impudiciiiamsolvaturhoc vinculo:
queesi solvilur,libera erita legeviri; el ideo, quodinsipientissimedicitur, non erit adullera si fueritcum alioviro, quia per ..dulterium liberata-est a
priore viro.Quodsi ita est a verilatedeviuin,ul riul-
lus id, non dicoehrislianus, sed humanussensusad-
mitlat; profectomulier alligalaesl, quamdiuvir ejusvivit: quodut apertiusdicam, quamdiu vir ejus in
corporecst. Pari ergo forma et vir alligatus est,
quamdiumulierejus in corpoie est. Unde si vult di-
-mittere adulteram, uon ducal altcram, ne quod inilla culpat, ipse comraitlat.Similiter et muliersi di-mittit adulterum, nonsibi copuletalterum : alligataesl enim, quamdiuvir ejus vivit; nec a legeviri nisimortui liberatur, ut non sit adultera, si fuerit cumalioviro.
CAPUTVI.— S. Becontilialioposladulleriumeutn
conjugeresiptstentequamtonvenienstltristiano. Quod
autem tibi durumvidelur,ut post adullerium recon-cilietur coiqugi conjux; si fides adsit, non erit du-rum. Cureniriiadhucdeputamusadulteros, quosvelBaptismaleablutos, vel poenitentiacredimusessesa-nalos?Heeccriminain vetere Dei lege nullis sacrili-ciis mundabantur, quee Novi Testamenfisanguinesine dubifalionemundantur»: el ideotuncomnimodo
prohibltumest ab alio contaminalamviro recipereuxorem; quamvisDavidSaulis filiam, quam paterej'usdem mulieris ab eo separatam dederat alteri,
tanquamNovi Testamenti praefiguratorsine cuncta-
tionereeeperit (11Beg. m, 14) : nunc autem postea-quam Christus ait adullefce, Nec'ego tedamnabo;vade, deincepsnoli peccare; quis non inielligat de-bere ignosceremaritum, qiiod videt ignovisseDo-
ras, cumsintetipsiadulteii.Sed hoc videlicelinfide-liuin sensus exhorret, ita ut honnulli modiceefideivel potius inimiciveree fidei, credometuentespec-candi impunitatem dari mulieribussuis, illudquodde adulterceinduigentiaDomiiiusfecit, auferrent de
codicibussuis (a): quasi permissionempeccanditri-
buerit qui dixit, Jam deincepsnoli peccare; aut ideo
non debuerilmuliera medico Deoillius peccali re-missionesanari, ne offenderenlurinsani.Nequeenim
quibusilludfactumDominidisplicet,ipsipudici sunt,et eos severos caslitasfacit : sed potius ex illo sunt
hominum numero, quibus Dominus ait, Qui sine
peccaloest vestrum,priorin eam lapidemjacial__Nisi
quod illi conscientialerrili recesserunt, et tentareChristumatqueadulleramperseqitidesliterunt (Joan.viii, 7-11); isliautem et segrotimedicum reprehen-
dunt, et in adulterasadulteri saeviunt: quibussi di-
cerelur, non quod illi audierunt, Qui sine peccaieest; quis enimsine peccato? sed, Qui sine Islo pec-cato est, prior in illamlapidemmillat; tumvero'For-
silan cogitarent, qui indignabanturquod adulteramnon occiderent, quanta illis Deimisericofdiaparce-retur, ut adulteri viverent.
duces, illas autem comiiesesse debere; et ideoca-. vendumviroillacire vivendo, qua timct ne uxor se- ,
quafur imiiando.Sedisti quibusdisplicelut inter vi-
rum et uxorcfhpar pudiciticeformaservetur, et po-. tius eligunt, maximequein hac causa, mundilegibussubditi esse quam Christi,quoniamjura foi'ensianou
. eisdemquibusfeniinaspudiciiicenexibusvirosvidcii-tur pbstringere; Jeganlquid iniperatorAiitoniruis*,non ulique cluislianus, de hac re coiistifuerit, ubi
Eupasia uxor tua. nuberel, propter hoc rescriptum.meumadulleriidqmnqtaerit, ttisioonsteiessecommis-
sum. Habebitntaulem anle oculoshoc inquirere, an
.cumlu pudiceviveres, illi quoqttebonosmorescolendiattclorfuisli. Periniquumenimmihivideluresseul pu-diciiiamvir ab uxore exigal, quamipsenon exhibcl:
qumres polesl ct virumdamnare, non obcompensa-lioneminuluicriminisrem inlet]ulrumnuecomponere,velcausamfacliloitere.Si haccobservandasunl pro-plcr decuslerrcnaecivitatis;quanlo cas(iores quceritcoelestispatria et societasAngelorum? Qucccum ita
-sinl, liumquidideo minor est, ac non polius majoret pejorvirorumimjjudicitia, quia inest illissuperhael licenliosa jaetantia? Non igilur exhorrcant viri
"quodadulterceCliristus ignovit : ,sed potius cognp-sc.uit eliam periculuni_suuin,|ctsimilimorbo labo-
"rnnles ad eurademSalvatorcmsupplieipielalc confu-
gianl; et quod in illa factuni legurit, efiam sibinecessarium esse faleantur, adiilleiiorum suonmi-medicinamsusciphnt, adulierarejam desinant, lcui-:
deut iti se Defpalientiam, agant poenitentiam, su-mant indulgenliam, luuteiUdepoena femiuarura-etde sua imjjunilalesenieiUiam.
comiijuiie perieulum, commune vulnus,_commi>iiis_salus, fideliterel burailitercogitefur; non erit lurpis,nequedifficilis.etiam jiost perpetr.Uaatque purgalaadulleriareconciliatioconjugum,ubi perclaves regnicojlorum non dubitalur fleri remissio peccatorum:uonui posi viri divortiumadulterarevocelur,sed utpost Chrisficonsorliumadultera non vpeetur. Verumeccenon fiat, nerao compellit, quia forle lcx aliquahujus sacculivetal secundum lerrgneecivitatis mo-diim,ubi cogilafanon est abolitiocrimihumpersan-guincmsanctum. Suscipiaturergo eonlinentia,quamnulla lex probibet; in alia non eatrir adulleria. Et '
quid ad nos, si necsaltem divina miserationeraun-dala marilo reconciltetur1adultera, dum tamen nonreconcilialisadulferis,non alia liant quasi connubia,qneeconvincuiitur esse adulleria? Mulier enim alli-gata est, quamdiuvir ejus vivil(lCor. vn, 59)'. Ergoconser|uenler et vir -alligatusesf, quamdiu mulierejus vivit. Baec alligatio facit ut aliis eonjurigisineadullerinacopulationenon possint.Undenecesseestex duobus conjtigibiisquatuor adulleros fleri, si etilla alteri nupserii, et ille alteram duxerit2. Quamvisenim sceleratiusmoechelur,cjui non causa fornica-tionis uxore dimissaalteramducit; quodgemisadul-terii commemoravitMatlheeus:tamen non solumipsemoechatur,sed, sicutiesl apud Marcum,Quicuinquedhniserit uxoremsuam, et aliant duxeritl adulieriumcommiliitsupeream; el si uxor dimiseril-virums_.mii,ei aliinitpserit,mwchalur(Marc.x, 11el 12); etsiculiest apud Lucam,Onmisqui dimittituxoremsuam,etdttcitalleram,mwchatttr; et quidhnissama viroduxe-rit, mmchalur(Luc. xvi, 18). De quibus testimoniisjam satis in libro supcrioredisserui.
CAPUTX.— 9. JncontinentiumquerelasqdversuslegetnChrisli vetantisalleri nuberedimissaadullera,fruslraobjcctari.Si incontinentiumquereld;admitlanlur,permittendaadulteria in miitliscasibus.Justior videbi-tur querelamtilierisprmler fornicalionemdimisswetnuberealteri ciipieniis.Sed respondes mihi: jiConti-? nenter viverepaucorumest; et-ideoqui fornican-t tes coiyugesdimiserunt, quoniamnon possunt re-. eonciliari, lantum se vident periclitari, ut legem« Christi non humanam,sed fcralera proiiuntienf._•'
tradieitur, cujus bcecverba sunt: Diclumest ctuletn,
Quicumquedimiseriluxoremsuam,del illi libellumre- -
pudii. Ego auiem dicovobisquia omnisqnidimiserit
uxoreinsuatn,excepta-causa-fornicaiionis,facil eam
mmchari; et qui dhnissamduxeril, adulteral(Mallh.
v, 5Ie(32). Ecce diraissa est, non dimisit; el quiaconlinere p.iucorumest, inc6_itinenf.cecessit et nti-
psit; et tamen aduller ciduheraniduxit. Ambo rei,ambodamnandisunl; et quccnupsit vivoraarito,et
qui duxlt eam cujus vivit marilus. Numquidhic le-
gemChristi dicimusinhumanam,qua consiituilurrea
tanli criminisatquepiinitur,quamvir nullaejusprce-cedente fomicatione dimisit, et quia paucorumest
continere,dimillendocompulitnubere? Cur lion hic
dicimushabendumessepro mortuo,qui male dimit-
tendo prior conjugale vinculumrupil? Namqua ra-
-lione dicturus es eum rupisse vinculum conjugale,
_quilicef sit rooechus,non dimisit uxorem; et eum
non rupisse, qui etiam caslamdimisituxoreni?Egoautem dico in ulroque nianere hoc vinculum,quomulier alligataesl, quamdiuvir ejus vivit,sive con-
tinens, sive moechus: et ideo mcecliarieam quaedi-niissanupserit, et moecharieum qui dimissamduxe-
rit, sive a moeeho,..sive a coiitinente diniissa sit;quoniammulieralligataest,quamdiuvir ejusvivit.Sedniinc de querelis inconiineiiliumdisputamus. Quidenimvidetur juslius hujus mulieris querela, qucedi-cil: Dimissasum, non dimisi; et quoniamcbntinere
paucorumest, non me continui,ne forniearernupsi;_ et dicor moecliata,quia nupsi? Numquid.propler
hujus quasi j'uslamquerelam,legemcensebhnusmu-landam csse divinam,ul istam non judicemusadul-teram? Absit. Sed respondebisnon eam debuisse
dimitli,quia fornicationis ntilla causa preecesserat.Verum dicis : nam peccatum marili pjps Domjnusexpressit, ubi ait, Quidimiseriluxpremsuam,exceptacausafornicalionis,facit eam mmchari.Sed nuraquidista ideonubendoposteauonpeccavit,quiaprius di-mittendo ille peccavii?Quid prgqei prodest, quodde lege Christiraulier inconlinens.queritur , nisi utmurmuraiispunialur?
CAPUTXI. — 11. Objectioalia Pollentii ul sal-lem ftliorumgignendorumcausa liceatglleram dttceredhnissaadultera.Jam imnc eliam ilja videaniusquaealio loco interponensaddidisli,neque ad ea rpspon-dere voluisfi: ubi te movet, et raiseraris hpminemqui cubare cumadultera, etiamsi no» bicoiilinenlia,certe filiorumprocreandorum necessitate compelli-lur, si non ei licel sic eam dimittere, ut ea viventealteram ducat. Unde rec(e mpvereris, si adulleriumnon esset, quamvisadulteraviva uxore, alleram du-cere. Si autem adulteriumesl, ut ea queesunt dispu-tata docuerunt,quidobtendilur procreandorumcausaCliorura? Non enim propterea flagitiorumesl per-
. mitlenda licentia : aut vero*lam eavendumest sine
posteiis mori, qtiameligendumin posferumvivere?- quod non sinentur adulteri, quos necesse est post
primammortem secundeemortis eeternitatedamfiari.Nam procreandorum filioruraista causatio, etiamnon adulteras, sed castissimasfeminas,si forte sint
slerilcs, cogitdimitli, et alieras duci: quod libi exi-slimonon placere.
CAPUTXII. —Nupliashoclemporefiliorumcausaiis tanlttmeligendasesse, quise conlincrenon possunt.Illi quippeinfirmilati, hoc est, inco.uhieiiti.evoluit
Apostolussubyeniri Iionestalenuptiarum. Non enim
ait, Si filios non habet, nubat; sed, Si se non
continel, nubal (I Cor. vn, 9). Filiorum quidemprojiaginecompensaturquod inconiinenlieenubendocedilur. Namuliqueincorilinentiavilium est, conju-giumautem rionest vitium; et ideo fit per hoe bo-
num, ut illud veniale sit malum. Cum sint ergo, nuplicecausageuerandiinslitulcc, ea causa fiebanta
Patribus, qui tantum officiogeneraiidi feminis, seduon illicite,miscebantur. Erat enim tnnc qucedamjjropagandinecessilas, queenunc non esl: quoniamiempusamplectendi,sicut scriptumest, quod udquetunc fuit; eltempuscontinendiabamplexu(Eccle,1H,5),
_.._.».(l Tim.v, 14e(15). Cuin itaque dicebat, Volo
junioresnubere;boc uliquemonebalpropler ruinam
incoiuinenliccfiilciendam.Sed ne forlc ab eis sola
carnalis concupisccnticccogitaretur infirniilas, cui
tanlummodoesset opere connubii serviendum,nu-
ptiarnm auteni vel conteninerelur vel negligereturboiuira;coiitinuosubjunxil,filios\procreare,matresfa-tniliasesse.Quivero eliguntconlinere, aliquidutiquemeliuseliguntquamest nupliarumbonum, hoc est,gcneralio filiorum.Undcsi eligitur continentia, utbono-nupliarummelius aliquid capessatur; quantopotiuscustodiendaest, ut adulteriumcaveatur? Cumcnim dixissel Aposlolus, Quod si se non conlinet,nubat: Meliusest enim, incjuit, nubere qtiain uri
(I Coi: vii, 9). Nondixit, Meliusest moecbariquamuri.
CAPUTXIII.—15. Nolentesreconciliariconjugibus,_adulleris, continenliamcttslodianl.Non est igitur ad^ quod exhortemureos qui reconciliari limenl conju-
gibusadulterispoeniteiidosanatis, nisi ad custodien-damconlinentiam.Quoniammulieralligataquamdiusive moechussive castusvir ejus vivit, moechatursialteri nupserit; et vir alligalusquamdiu sivemoechasivecasta uxorejus vivif,moechatursialteram duxe-
rit. Hcecnamquealligatioquandoquidem non solvi-
tur, etiamsi per repudium couj*uxa casto conjuge l
separetur; multo minus solvilur, si non separatamceehetur.Acper hoc noneamsolvit,nisi morscon-
jugis, non in-adulteriumcorrueiuis, sed de corporeexeuntis. Quaproplersi reeesserilrnulierab adultero •
viro, el ei reconciliarinon vult, maneat innupta; etsi dimiseritvir adultei'ammulierem,et eamnoiivult
recipere nec post pceriitentiam,custodiat conlinen-tiam : etsi non ex voluntate eligendipofiorisboni,certe ex necessitalevilandi perniciosimali. Ad hoc
exhorlarer, eliamsiuxor esset in languoreinsanabili
atquediulurno,etiamsialieubiessetcorporeseparafa,quo marilusnon posset accedere: postremo ad hoc
exhortarer, etiamsimuliervolensvivereconlinenler,quamvisconlra disciplinam, quianon ex consensu,tamen pudicum pudica dimitteret.Puto enim chri-siianumneminemreluctari, adulterum esse qui veldiulauguente, vel ditt absenlevel continenlervivere
ergo el dimissa adultera, adulter est cum allera :
quoniamnon ille, aut ille; sed, Omnisqui dimiliitnxoremsuam,etduciialleram,tnmchaiur(__.!.<;.XVJ,48).Quaproptersi a eonjugalivinculoimmunisminusap-petiturvilasanctorum,exhorrea.urpoenamo3chorura;et timore saltem frenetur conetipisceiuia,si amorenon eligiturcontinenlia.Si enimuhi est limor, opere-tur labor; ubierat labor,crit et amor.Noncnimcou-fidendumest de noslris viribus; scd oratio adjnn-genda conatibus, ul imjileat bonis, qui delerret amalis.
CAPUTXIV.— 14. Objeotioalia , Itao sententiaextludibenignilalem,ul maritivelinlpuniriadttlieras,quibusmortuisduoere alias possint. Respondeamusetiamad illud, ubi pulasmaritosad puuiendasadul-leras sine ulla miseralionecompelli;cum volunt easmori, si eis viveulibusnon Iicctcis alleras ducere.Quam crudelitalemvolens exaggeraredixisli: Nonmiliividetur,atnanlissimepaler,hit divinttsesscsensus,ubibenignilasel pietasexcludilur.Ila istud dicis, quasiproptereamariti pareere debeant adulterisfeminis,quia lieet eis allefas ducere; ut si non licel, non
parcanlul liceat. Quinimoproptereadebent peccalri-cibusprceberemisericordiam,ul el ipsi pro suispec-catis misericordiamconsequanlur.Et multo magishoceis faciendumesl, quidimissisuxoiibusadulteris
cupiuntviverecontinenler.Tanto quippedebentesse
misericordiores,quanlovolnntesse sanctiores: ul elad castitatemin se ipsisservaiidamdivinilusadjuven-tur, dumcastitalemabuxoribusviolalamnec ipsihu-manitusulciscuntur.Et maximevoxilla dominicaesteis in meinoriara revocanda: Qui sine peccaloest,
prior in illamlapidemjacial (Joan. viu, 7); Non,Quisine ipso peccatoest, quoniamloquimurde pudicisviris 2; sed, Qui sine peccatoest: quod si esse se
_l GermanensisMss., in nupliarumdescendebatoffi-cium. "~
id quodnonlicet, ut ipsavivaillenioschetur.Siautem
qnodveriusdicitur,uonlice.thominichristianoadul-
teraiu conjugemoccidere,sed tantumdimittere; quis
est tam demerisqui ei dical, Fac quodnon licel, ut
libi licealquodnonlicel? Cumenimutrumqtiesecun-
dumlegem'Christi illicitumsit, siveadulteramocci-dere, sive illa vivente alteram ducere, ab utroqueabslinendumest, non illicilumpro il^citofaciendum.Si eniirifacturusest quodnon licel, jam faciatadul-'1
terium, et non faciat homicidium;ut vivente uxorealteram ducat, et non humanum sanguinemftindat.Quodsi est utrumquenefariura, non debet alterura
pro altero perpetrare, sed utrumquevitare.CAPUTXVI.— 16. Objeclaliirincpnlinentem,si
adulterw uxori sum mortem accusando procurarit,veniam acceplurumper Baplismumaut reconcilia-
tionem, quw sibi alioquinperpeluoadullerodenega-renlur. GravioracontraPellentiiopinionemexcogilariposse,quam qum ab illo objeclanturincommoda.Hicvideoqttiddici ab incontineiilibuspossit: quod vi-delicetqui dimitiit et vivere permittil adulleram, sialteram duxerit, quamdiu prior illaviyil, perpetuusadulter est, nec agitpocnitentiamfructuosama ilagi-lio non recedens; necsi calechumenuscst, ad Ba-
plismuraadmitlilur,quoniamab eo quodimpeditnonmutatur ; nec reeonciliaripoenitenspotest iji eadem
nequitiaperseverans : si autem accusando adulte-ram oceideril, hoc peccafum quoniam transactum
esf, et in eo non permatiet,et si a catechumenofa-ctum est, Baptisraateabluilur; et si a baplizato,poeiiiientiael reconciliationesanalur. Sed numquidproptereadicturi sumusadulteriumnon esse adulte-
rium, quod sinodubiocommittitur,si coryugeadul-tera viventealtera ducilur? Sed hoc adulterii genere .
excepto,nempenon dubitasesse adulterium,si quis-quamducat viventisuxorema viro suo per libelluih
repudii sine ulla mulieris fbrnicatione diinissam.
Quidergo, cumviderit se necad.Baptismumadmiiti,si catechumenus,nec uiiliter agere poenitentiam,si
baplizatusboc fecit, non corrigendoet relinquendoquod fecit, si eumvolueritet polueritoccidere cujusduxit uxorem, ulhoc scelusvel Baptismatediluatur,vel poenitendosolvatur,atque ita etiam illud adulle-rium non permaneal, evacuata muliere a Icge viri
postmortemviri, sed de transaclo quod factumest,per poenitentiarasalis fiat, vel regenerationedelea-
tur; numquidproplerea esl accusanda lex Chrisli,lanquamcompulerit fieri homicidiura,cum sine cri-niine fornicalionisrepudiatamducere,dicit esseadul- ,lerium?
17. Hicenim, si pnruniquidloquamurattendimus,multogravioradici possuntquam ipse dixisli. Namtu dum non vis esse adulferia, si aliceducanturdi-missisadulteris,hoc invenisti:Quoniamsi hwcadul-leria dixerimus,cogenturmaritioccidereadulteras,qua-rum vitaimpediunturallcrasducere.Atqueuthoc exag-gerares,dixisli:Nonmihividetur,ainanli_ssimepaler,-hicdivinusessesensus,ubibenignilaset pielasexcludilut:Si
quis nesciatquam sint rarissiniaf,queeita_pudicevi-vaui curaviris, ut etiamsiab eis dimittantur, aliosnon requirant? Incomparabiliterquippenumei'us estampliorfeminarum, qucecumpudiceadheereantma-ritis, taraen si dimissacfuerint a marilis, non diffe-runt nubere. Cumergo crediderinthomiues Domino•dicenti,Onvnisquidimiserituxoremsuam,prmlercau-sam fornicationis,facileamtnmchari;si crediderint etlibi dicenli,mulierefornicanlelieereviroejusalterara
ducere; quisquisvoluerilpropter aliasquaslibetmo-lestiascarereuxoreeuijuiicliisest,priuseam-moecharifaciat, sine fornicatione dimittendo, ut tunc ducat
alterani, cumfuerit illa rooeclianubendo : ac sic a
priore peccatoquo eam moecharifecif,sive per Ba-~
plismum,sive per poenitentiamliberatus, sine suoadiilferiosibihaberevidea(ur,quampost prioris adul-lerium, tanquamhinc solulo malrimoniivinculo,al-teram duxerit. Quodquidemsi fuerit machinalus,etuxoremsuam moecliamfaeiet, et ipse quamvis postadulteriura conjugis aliam ducendo moecbuseril;nihilqueilli proderil quod tibicredidil, el non eipo-tius qui nullo excoploail, Oinnisquireliqiierituxorem
Sunt enimeuntichiqui demalrisnlerosicnalisunl; elsutileunuchiqui facli sunlab hominibus;el sunteunu-thi qui se ipsostastraveruntproplerregmimtwlorum.
Qui polestcapere,capial (Mallh. xix, iO-12). Ergoqui potestcapial, quod non omnescapiunt. Possuntautemcapei'ehi quibttshocprceslatDeimisericordia
occulia, sed justa *.Sed in his omnibus qui se ipsoscasli'averunl jjroplerregiiumccelorum, alii sunt quiin ulroque sexu concubilumnesciunf,alii qui expertiet aversi sunl, partimquideraillicite,partimvero li-
cite experli.Porro in Iiisqui licite experti sunt, qui-damsunl qui nonnisi licite,quidamet illicileet licite.Sunt quippein eis qui conjugiasua fantumsciunl;sunt auiera qui et alias feminas ac stupra quaclibei.Bed qui post concubilumconjugumse ipsos caslrant
propterregnum coelorum,aut morleamitlunt conj'u-
ges, aul ex consensucum eis contineiitiamprofiien-tur; aut ex necessitatedivortiorum,ne viviseonju-
gibusse aliiscopulandoadulieriaperpetrent.caslrantse ipsos propler regnum coclorum,rion ut clariores
ibi esse possiut, sed quod aliter ibi essenon pos-sinl: namqui non ista necessiiatese coniincnt, sed
honi appelitione melioris, possent ihi esse efiam-
servata pudicitia conjugali, quamvis in preemiis
minoribus, tamen inlus. Qui vero propterea se
contiiient, quia prioribus conjugibusvivis liment
aliis conjugari, majorem curam debenl gerere prosalute, quamgesserunt illi a quibuscontirientiapro
nem, feiTeantsiudiis, supplicenl volis.quia et illis
saluscogilandaest, ut ab eo quodvoluntasarripuitcadere timeant; et istis gloriadesperandanon est, si
in eo quod necessilas inlulit, persistere deligant~.
Fieri enim polest ut Deo terrente et liorlante, eon-
verteute et implente, humanus in roeliusniutetur
affectus; alque ila voveanlsine conjugiiset sineullo
concubitualque iminundalibidinis allrectalione*per-severantlssimevivere, ut etiamsi separala conjugiaIocumducendialias moriendo aperuerinl, "claudatur
ex votoquod palet exlicilo, et quoderat neeessitale
I coeritum,flal charitate pcrfccliim.Talibusjjroiectoid
relribuetur, quodillisquivel pari coiisensuciimcon-
jugibus hoc vovei'uut, vel nullis conjugiis alligali
jiroptermajusbonunieoiitiueiuiamdelegeruiU.Si au-
tem ita se continent, ut si moriantur quarum viia
conjugariinipediuntur, alias ducere cogitent; profe-ctoeilamsi prius ipsi in lali continenliade corporeabscedant,non eis impulaturnisi ad pudicitiamcon-
; jugalem, proplerqtiamnon faciuntquod facerent si
j licerel. Hac quippe intentione continentcr vivere,'parumest ad accipiendaillius quaeliberius eligiturcoutinenticeprcemia, sed sufficit ad cavenda adul-
excusatio, muliis sub nominefalsceimpunilatisper-euiidi aperitur oceasio.Nequeenimcarncm non ha-bent femincc,quibusviri aliquid lale nolunt liccre,
quasi eis, quiaviri sunt, liceat. Sed absil ul meliorissexus*tanquamhonori debeaiurjquodpudofi detra-
hilur; cum honor justus virtuli, nonvitio dcbeatur.
Quinimocum a leminisutiqtie habentibuscarnem,tantani flagilantcastitatem, ut quando ab uxoribusdiutissime peregrinantur, velinl eas ab adulterinoconcubituincontaminatasfervoremtransigerejriven-tutis (et plurimcepudicissime(ransigunl,et maxiine