HIPOFIZA - Maturski rad by KuNc

J.U.GIMNAZIJA „RIZAH ODŽEČKIĆ“ Školska 2009./2010. ZAVIDOVIĆI

MATURSKI RAD IZ BIOLOGIJE

HIPOFIZA HIPOFIZA HIPOFIZA HIPOFIZA

MENTOR: MATURANT: BEŠIREVIĆ MUJO,prof. KUPUSOVIĆ AMER

Zavidovići,maj 2010. godina

2

SADRŽAJ :

Uvod .......................................................................................................3 1. Osnovna svojstva hipofize.................................................................5

Podjela hipofize.............................................................................7 Prednji režanj.................................................................................8 Zadnji režanj..................................................................................9 Srednji režanj.................................................................................9

2. Sekretorna aktivnost hipofize.............................................................10 2.1. Sekretorna aktivnost prednjeg režnja.............................................10 2.2. Sekretorna aktivnost srednjeg režnja.............................................13 2.3. Sekretorna aktivnost zadnjeg režnja..............................................14 3. Oboljenja hipofize..............................................................................13 3.1. Akromegalija (Postadolescentni hiperpituitarizam)..................... 15 3.2. Gigantizam (Preadolescentni hiperpituitarizam)...........................18 3.3. Hipopituitarizam dječije dobi........................................................19 3.4. Hipopituitarizam odraslih osoba....................................................20 3.5. Insipidni dijabetes..........................................................................21 3.6. Tumori hipofize.............................................................................22 Zaključak.................................................................................................23 Literatura................................................................................................ 24

3

UVOD: U sljedećih 20-tak stranica jasno ću objasniti temu HIPOFIZA . Krenuću od samog pojma hipofize i njenim osnovnim karakteristikama,zatim ću izvršiti podjelu hipofize i pobliže objasniti sve tri režnja hipofize... Naravno,detaljno ću obradit i sekretornu aktivnost sva tri režnja i objasnit hormone koje luči svaki dio hipofize ponaosob. I na kraj ovog maturskog rada ću jasno i precizno objasniti oboljenja sva tri režnja hipofize. U toku maturskog rada neke dijelove ću prikazati i slikovno te doprinjeti kvaliteti rada. Za ovu temu sam se prije svega opredjelio da poboljšam već stečeno znanje o veoma bitnoj žlijezdi za naš organizam Prije svega,krenuću od pojma endokrine žlijezde... Endokrine žlijezde poznatije kao žlijezde s unutrašnjim lučenjem zajedno s živčanim sustavom imaju ključnu ulogu u funkcioniranju ljudskog organizma. Sustav endokrinih žlijezda sastoji se od hipofize koja se smatra najvažnijom žlijezdom s unutrašnjim lučenjem i perifernih žlijezda (štitnjača, paratiroidne žlijezde, pankreas (gušterača), nadbubrežne žlijezde i spolne žlijezde). Endokrine žlijezde luče hemijske tvari izravno u krv koje su poznate pod zajedničkim nazivom hormoni. Hormoni kontroliraju veliki broj najosnovnijih funkcija organizma - rast, razmnožavanje, regeneraciju tkiva, metabolizam, prilagođavanje stresu, seksualne aktivnosti, količina vode i minerala u organizmu, gustoća kostiju i brojne druge funkcije. Također, hormoni imaju ulogu i u razvoju mozga te emocija. .

Slika br. 1. : Osnovna simbolika glavnih endokrinih žlijezda (muškarac lijevo, žena desno): 1. EPIFIZA 5. NADBUBREŽNA ŽLIJEZDA 2. HIPOFIZA 6. GUŠTERAČA 3. ŠTITNA ŽLIJEZDA 7. JAJNICI 4. GRUDNA ŽLIJEZDA 8. TESTISI

4

Za objašnjavanje hipofize neophodno je objasniti sistem tzv. NEGATIVNE POVRATNE SPREGE („negative feed-back). Negativnu povratnu spregu treba shvatiti kao težnju svake endokrine žlijezde ponaosob da izlučuje svoj hormon u odgovarajućoj količini.Na taj način se uspostavlja međusobni odnos pojedinih endokrinih žlijezda i njihovih hormona u skladu s potrebama organizma za odgovarajućim hormonom.Što se tiče mjesta odigravanja negativne povratne sprege tiroksina,očigledno da se ono nalazi u adenohipofizi,dok za kortizol ništa još uvijek nije utvrđeno.

Slika br.2. : Kontrola povratne sprege od „target“ žlijezde prema hipotalamusu (A),prema prednjem režnju hipofize (B) i od adenohipofize prema hipotalamusu (C).

5

1. OSNOVNA SVOJSTVA HIPOFIZE; Hipofiza se nalazi na gornjoj strani klinaste kosti,u turskom sedlu (sella turcica),čija je dubina 13 mm,dok je sagitalni prečnik 17 mm. Hipofizna jama (fossa hypophyseos) odozgo je pokrivena listom tvrde moždane opne (diaphragma sellae),na čijoj se sredini nalazi mali otvor (foramen diaphragmae) za prolaz peteljke hipofize.U slučaju da je intraselarna masa uvećana dolazi do povećavanja vertikalne dimenzije,tako da tursko sedlo dobija baloniran izgled,koji se veoma lijepo vidi na rendgenogramu.

Slika br.3. Položaj hipofize; Hipofiza u odraslih osoba teška je 0,4 – 0,9 grama,prosječno 0,6 grama. Poslije puberteta hipofiza je u žena teža nego u muškaraca: u muškaraca njena težina iznosi 525,2 miligrama,a u odraslih žena 616,6 miligrama. Daleko je najtež prednji režanj,jer na njega otpada dvije trećine težine.Hipofiza se, Takođet,povećava u graviditetu,osobito ako se trudnoća ponavlja više puta,tako da može dostići i do 1,5 grama. Hipofiza se obično dijeli na prednji i zadnji režanj.Prednji režanj (pars anterior,lobus Anterior,pars glandularis,adenohypophysis) razvija se iz ektoderma primarne usne šupljine (Rhatkeovog špaga). Zadnji režanj (pars neuralis,lobus posterior,neurohypophysis) predstavlja izdanak diencefalona,jer je neposredan nastavak lijevkastog ispupčenja dna treće komore (infundibulum).Najzad,između prednjeg i zadnjeg režnja nalaze se šupljina postavljene kockastim epitelom,koje sadrže koloidnu supstancu.Ovaj dio,po svoj prilici,genetski pripada prednjem režnju i naziva se srednji režanj (pars intermedia). Da bi se shvatili mnogi integracioni procesi koji postoje u sistemnom djelovanju endokrinog sistema,valja istaći činjenicu da hipotalamus i hipofiza čine ne samo anatomsku već i funkcionu cjelinu.Tako,npr.peteljka hipofize ,probijajući dijafragmu,povezuje hipofizu sa hipotalamusom,jer u sebi,pored neurosekretornih vlakana,koja dolaze iz aupraoptičkih i paraventrikulnih jezgara,sadrži i kompleksan arterijsko-hipofizno-hipotalamusni venski portni sistem koji se pruža od gore prema dolje.Da bi se ovaj mehanizam funkcionisanja bolje razumio,treba se podsjetiti na to da se hipofiza snabdjeva krvlju preko aa.hypophyseos inferiores et superiores:prve dvije potiču od a.carotis internae ispod prečage turskog sedla,praveći prsten oko zadnjeg režnja,dok gornje hipofizne arterije dolaze također od

6

a.carotis internae,ali iznad dijafragme,gradeći oko gornjeg dijela peteljke obruč,koji se potom račva u sitne arterijske grane,dopirući čak do eminentio mediana, i istovremeno okružuje nervne fibrile ovog dijela mozga.Od ovih posljednjih,transverzalno se pružaju novi kapilari u pravcu peteljke,gradeći portne sudove,da bi doprli do prednjeg režnja.Venska drenaža,inače,iz oba režnja ide u sinus cavernosus.

Slika 4. : Položaj i izgled Hipofize ( Hypophysis cerebri) u ljudskom organizmu ;

7

1.1. PODJELA HIPOFIZE; Hipofiza se sastoji od svoja tri režnja,a to su :

PREDNJI REŽANJ (ADENOHYPOPHYSIS)

SREDNJI REŽANJ (PARS INTERMEDIA)

ZADNJI REŽANJ (NEUROHYPOPHYSIS)

Slika br. 5 : Položaj sva tri dijela hipofize : Prednji režanj (Adenohypophysis),Srednji režanj (Pars Intermedia) i zadnji režanj ( Neurohypophysis);

Slika br.6 : PrikazI srednjeg režnja (PARS INTERMEDIA ) i zadnjeg režnja (NEUROHYPOPHYSIS) kod mačka .Karakteristika mačkovog srednjeg režnja jesu tri izrazito vidljiva folikula.

8

1.2. PREDNJI REŽANJ; Ovaj dio hipofize je sastavljen od epitelskih ćelija,oivičenih retikulskim i kolagenim vlaknima.Ćelije su raspoređene u obliku snopova,između kojih se nalazi velik broj sinusoida.Sinusoidi su odvojeni od endotela i imaju retikuloendotelske ćelije (fagocite), koje nalazimo i u sinusoidima bubrega.O broju i vrstama ćelija prednjeg režnja hipofize postoje različita,pa i kontroverzna gledišta.Danas,međutim,vlada shvatanje da se po načinu bojenja sve ćelije prednjeg režnja hipofize mogu podijeliti na :

1. HROMOFOBNE (50 %) 2. EOZINOFILNE (35 %) 3. BAZOFILNE (15 %)

Hromofobne ćelije vjerovatno nemaju nikakvu hormonsku funkciju. Eozinofilne ćelije (alfa ili acidofilne) luče somatotropni hormon. Bazofilne ćelije se dijele u 3 podgrupe: „beta-1-ćelije“,koje luče ACTH, „beta-2-ćelije“ koje luče TSH,dok su „delta-3-ćelije“,odgovorne za stvaranje gonadotropina.Pored ovih,postoje još i „beta-3-ćelije“,ali njihova funkcija nije poznata. Međutim,ima i drukčijih podjela tipova ćelija prednjeg režnja hipofize,koje se razlikuju od prethodne klasifikacije po nekim manje važnim karakteristikama.Posebno treba naglasiti da su bazofilne ćelije bile predmet osobitog izučavanja mnogih autora.Naime, Crookeove hijaline promjene u citoplazmi bazofilnih ćelija karakteristične su za hiperfunkciju kore nadbubrežnih žlijezda,i dokazuju se jedino PAS-bojenjem. Naprotiv,u toku Addisonove bolesti nalaze se svijetlo granulisane,prelazne bazofilne ćelije (tzv.Crooke-Russellove ćelije),koje sadrže PAS-pozitivne purpurne granule. Dok su ćelije adenohipofize bile diferentovane uobičajenom histološkom tehnikom ,nije bilo problema u prepoznavanju ove tri osnovne grupe.Teškoće su se pojavile docnije,tj. Uvođenjem ovih tehničkih procedura.Upravo taj raskorak je poslužio kao osnovica nekim autorima za tvrdnju da svaki hormon prednjeg režnja hipofize ima svoju vrstu ćelija.Kao primjer se navode bazofilne ćelije koje sadrže glikoproteinske hormone (TSH I gonadotropini),a koje se boje perjodnom kiselinom (Schiffovim reagensom). Međutim,daljim bojenjem dobijaju se dvije varijante ovih ćelija,pa se na osnovu toga utvrđuje i njihova specifična individualnost.Slično je i s dva tipa acidofilnih ćelija ,od kojih se jedan boji s Orange G i postaje odgovoran za sekreciju hormona rasta,dok se drugi boji eritrozinom i karmoizinom L,a za njih se tvrdi da luče prolaktin. U toku mnogih endokrinih poremećaja dolazi do izmjena u sastavu osnovnih tipova ćelija prednjeg režnja hipofize.Tako,npr.,u toku hipotireoze nalazimo uvećanje broja bazofilnih ćelija odgovornih za produkciju TSH.U toku insuficijencije gonada mogu se vidjeti tzv. ćelije kastracije istovremeno s uvećavanjem bazofilnih ćelija koje luče gonadotropin.U Cushingovom sindromu ,poslije adrenalektomije,dolazi do hiperprodukcije ACTH i MSH.Najzad,u graviditetu dolazi do uvećavanja broja acidofilnih ćelija i hipersekrecije prolaktina.Naravno,svaka nova podjela osnovnih ćelija na podgrupe dovodi do novih zabuna,tim prije što je razlikovanje hipofize čovjeka od hipofize ostalih vrsta ionako vrlo složeno.Dalja saznanja,nadajmo se,biće svestranija,u prvom redu zahvaljujući primjeni imunofloroscentne tehnike.Naime,ova procedura nam omogućava određivanje antitijela hipofize,kao i njihovu tačnu lokalizaciju.

9

1.3. ZADNJI REŽANJ; Neurohipofiza se sastoji od piramidnih ćelija,ili pituicita,i epitelskih ćelija.U isječcima ovog dijela hipofize,obojenim nespecifičnim metodama.često se mogu zapaziti ćelije s neobojenom ili jedva vidljivom citoplazmom i s različitim brojem jedara,tako da se ovakve ćelijske formacije teško raspoznaju.Ove poteškoće u histološkom diferentovanju,a koje traju već više decenija,daju povod za mnoge pretpostavke u pogledu njihove prirode i sekretorne aktivnosti.Tako,npr.,autori s početka ovog stoljeća opisivali su ćelije zadnjeg režnja hipofize kao elemente vezivnog tkiva.Nešto kasnije,ddrugi istraživači su smatrali da ove ćelije imaju oblik neuroglije,odnosno da posjeduju neka posebna,pa i specifična svojstva neurohipofizne glije,tako da su proglašene za specijalnu skupinu glija-ćelija i nazvane „pituiciti“.Neki su autori pokušavali da ukažu na srodnost između pituicita i astrocita.Najzad,opisana su dva tipa pituicita:“vlaknasti“ i „protoplazmatični“.Prvi ima siromašnu protoplazmu i duguljasto jedro s različitom količinom hromatina.Jedro ponekad izgleda sjajno i prozračno,i gotovo je uvijek ispunjeno diskretno tamnim granulama.Drugi tip,nazvan još i „mikropituicit“,mnogobrojniji je,i ima polimorfan oblik i bogatu protoplazmu. Jedro je obično kružno ili ovalno,ispunjeno različitom količinom hromatina.Postojanje epitelskih ćelija u zadnjem režnju hipofize čovjeka odavno je opisano (1901).Kasnije je tvrđeno da većina epitelskih ćelija ima odlike slične bazofilnim ćelijama prednjeg režnja.Naime,one su izdužene ili poligonalne,nešto manjeg opsega,i imaju višejedarne elemente oformljene amitoznom diobom. 1.4. SREDNJI REŽANJ; Ćelije ovog režnja su poligonalne ili u obliku prizme:imaju jedro,jedarce i mitohondrije, i veoma je teško diferentovati ih od bazofilnih ćelija prednjeg režnja.Ćelije ovog režnja u sisara i amfibija obično se klasifikuju kao bazofilne ili hromofobne (pri bojenju hematoksilinom) odnosno kao acidofilne u zmija.Inače,opseg granula je različit u pojedinih vrsta.Značajna citološka odlika intermedijarnih ćelija je i prisustvo glikoproteina u sekretornim granulama.Pozitivna PAS-reakcija i obojavanje aldehid-fuksinom,krezol-fuksinom i rezorcin fuksinom po svoj prilici su zajednička karakteristika svih ćelija ovog režnja.Ipak,još nije okončana rasprava o tome da li u ovom režnju postoji jedna ili više vrsta ćelija.Razlike u interpretaciji proističu iz toga što su mnoga istraživanja vršena na raznim životinjskim vrstama,a vrlo malo na čovjeku.

10

2. SEKRETORNA AKTIVNOST HIPOFIZE ; 2.1. SEKRETORNA AKTIVNOST PREDNJEG REŽNJA; U tkivu prednjeg režnja stvara se više hormona,pa je dokazano da oni djeluju ne samo na pravilno funkcionisanje odgovarajućih ciljnih („target“) organa i žlijezda već i na hemijsku strukturu njihovih hormona,zbog čega su dobili naziv tropni hormoni. S obzirom na to da ima više adenohipofiznih hormona i da će se o njima podrobnije i ponaosob govoriti,valja istaći da je tzv.lipolitički hormon nije dovoljno izučen,iako je u eksperimentima utvrđeno da davanje sastojaka svinjske hipofize može izazvati lipemiju u zeca.

Slika br.7. : Dijagram koji prikazuje hormone prednjeg režnja; 1. STH (Somatotropni hormon,somatotropin krescin,hormon rasta) sastoji se od polipeptidnog lanca čija je molekulska težina 21,500 i ima 190 aminokiselina u jednom lancu.Normalne vrijednosti STH u plazmi u baznim uslovima za muškarce su 3.0 , za odrasle žene 5.0,dok su za djecu 12.0 milimikrona/ml; za akromegalike ove vrijednosti u prosjeku iznose 30.0 -40.0 milimikrona/ml.Značajno je podvući da da su vrijednosti cirkulišućeg STH veoma varijabilne u pojedinim patološkim stanjima.One su smanjene u toku hipopituitarizma,dok su povećane u neonatalnom periodu,hipoglikemiji,poslije obroka bogatog bjelančevinama,u vrijeme gladovanja,fizičkog rada i psihičkog stresa,zatim usljed djelovanja raznih ljekova (vazopresin,estrogeni),poslije teških hirurških intervencija,... Postoji više postupaka za procjenjivanje sekrecije hormona rasta: klinički testovi (testovi za određivanje STH u plazmi pod uticajem hipoglikemije izazvane insulinom ili tolbutaminom,test s argininom,test sa fizičkim radom,supresija STH u toku GTT,test za određivanje količine hormona rasta u toku spavanja), metode za indirektnu procjenu lučenja STH (test potkoljenice,određivanje tzv. sulfatnog činioca u plazmi,određivanje neorganskog fosfora u serumu,određivanje krvnog šećera i GTT,dejstvo STH na vezivno tkivo,izlucivanje hidroksiprolina mokraćom),radioimune metode su svakako najpouzdanije i zasnivaju se na određivanju STH u plazmi ili serumu.

11

Hormon rasta izaziva hipertrofiju i hiperplaziju ćelija,uvećanje mekih tkiva i organa,a samim tim i veći stepen mitoza.Somatotropin također podstiče prenošenje aminokiselina u mišićne ćelije,ubrzava periostno rastenje,obnavlja atrofičnu hrskavicu,dok se u nekih hipofizektomisanih vrsta može izazvati simetrično linearno rastenje skeleta,mišića i organa.U slučaju da je insulin potpuno odsutan,STH ne podstiče anabolizam.Međutim, ovaj hormon stimuliše oslobađanje masnih kiselina iz adipozneesterifikovanih masnih kiselina i ketonskih tijela u plazmi.To je tzv. ketogeno djelovanje hormona rasta.S druge strane,STH utiče i na metabolizam ugljenih hidrata.Naime,dejstvo ovog hormona je antagonističko insulinu jer,po svoj prilici,smanjuje iskorišćavanje glikoze inhibicijom fosforilizacije.Ovakav efekat osobito dolazi do izražaja u hipofizektomisanih dijabetičara koji primaju insulin,jer davanje STH dovodi do ketoze,odnosno veoma izraženih hiperglikemija.Najzad,STH je dobio i prikladan naziv „growth-diabetgenic hormone“ jer velike doze relativno sirovih ekstrakata izazivaju šećernu bolest u intaktnih pasa i mačaka,dok manje doze dovode do djelimičnog ispoljavanja dijabetesa u depankreatizovanih životinja.Postoje i različita tumačenja u pogledu identifikacije prolaktina i STH.Naime,neki autori izolovali su polipeptid nazvan „humani placentni laktogen“ (HPL),ili „horionski somatotropin“.Dokazana je i djelimična antigena isovjetnost ovog hormona sa STH kako u podsticanju rastenja,odnosno aktivnosti slične prolaktinu,tako i njegove prisutnosti u trudnica,dok je,s druge strane,potvrđeno i njegovo isčezavanje ubrzo poslije porođaja.Nedavno je iz diencefalona ovce izolovan novi hormon somatostanin.U pitanju je peptid sastavljen od 14 aminokiselina.Smatra se da ovaj hormon inhibiše lučenje STH.Također u oboljelih od akromegalije ovaj hormon smanjuje vrijednost prolaktina u cirkulaciji.U novije vrijeme pokušava se da se somatostatinom liječi dijabetesna mikroangiopatija. 2. LTH (prolaktin,laktogeni hormon,luteotropni hormoni) igra veoma značajnu ulogu u stvaranju mlijeka.On, u sinergizmu s estrogenima,progesteronom,STH i steroidima nadbubrežnih žlijezda,stimuliše proliferaciju kanalića,mliječne žlijezde.Međutim,i drugi hormoni (STH,tiroksin,insulin i parathormon,npr.) potrebni su da bi se izazvala maksimalna proizvodnja mlijeka.Također LTH,zajedno sa LH,stimuliše razvoj corpusa luteuma i sekreciju progesterona.Inače,druge fiziološke aktivnosti prolaktina slične su onim kod STH,uključujući stimulaciju sinteze bjelančevina,dijabetogeni efekat i kalorijska svojstva. LTH govečeta i ovce je jednolančani polipeptid koji sadrži 211 aminokiselina s molekulskom težinom približno 25,000.Neki od metaboličkih efekata hormona rasta,ali ne i stimulacija somatskog rasta,mogu se postići poslije davanja ovčijeg prolaktina čovjeku,i obrnuto.Davanje humanog hormona rasta ovci,međutim,može dovesti do prolaktinskog efekta.Nesumnjivo da su u pitanju dva odvojena hormona,pa ipak se postpartusna laktacija ispoljava u slučajevima tzv. parcijalne irsuficijencije adenohipofize usljed deficita STH,kao i u okolnostima kada se tumor hipofize s niskom koncentracijom somatotropnog hormona udruži s galaktorejom i visokim vrijednostima prolaktina.Regulacija sekrecije prolaktina je drukčija od regulacije ostalih hormona hipofize,jer se vjerovatno odvija pod stalnom inhibicijom tzv. inhibišućih činilaca koji se iz hipotalamusa oslobađaju portnim venskim sistemom. 3. ACTH (kortikotropin,adrenokortikotropni hormon,adrenokortikotropin) pripada peptidima i sastoji se od 39 aminokiselina,od kojih su prve 24 iste kao u goluba,ovce,govečeta i čovjeka,ali se imunološke razlike ispoljavaju tek između 25. i 33. Za biološku aktivnost,međutim,neophodno je prisustvo 1-24. aminokiseline,pa je otuda za komercijalne svrhe u primjeni sintetski tetraacapeptid (Synacthen-CIBA). ACTH u plazmi je nemjerljiv u osoba s insuficijencijom prednjeg režnja hipofize ili kada se primjene supresivne doze kortikosteroida.Vrijednosti ACTH su povećane poslije adrenalektomije,u toku Addisonove bolesti,u osoba s kongenitalnom hiperplazijom nadbubrežnih žlijezda,poslije svakog stresa i psihičkog ili fizičkog insulta i,naravno, u bolesnika sa Cushingovim (Kašingovim) sindromom.Velike vrijednosti ACTH mogu se

12

očekivati i u bolesnika sa Cushingovom bolešću i u osoba koje stvaraju tzv. „ACTH-like polypeptide“.Otuda se danas, u cilju utvrđivanja vrijednosti ACTH, koriste postupci zasnovani na fluorometriji,radioimunologiji i određivanju količine askorbinske kiseline u suprarenalnoj veni odnosno tkivu nadbubrežnih žlijezdi.Ovako dobijene vrijednosti ACTH u plazmi međusobno se razlikuju,jer je granica mjerljivih minimalnih koncentracija vrlo široka i kreće se od 0,3 do 1,0 mikrometara. Adrenokortikotropni hormon održava morfološki i sekretorni integritet kore nadbubrežnih žlijezda.Ima snažan uticaj na sekretorne funkcije retikulske i fascikulske zone kore u cilju oslobađanja kortikosterona u malih životinja i kortizola u čovjeku. Kortikotropin također stimuliše oslobađanje masti i slobodnih masnih kiselina (tzv. lipolitičko djelovanje kortikotropina ).U kliničkoj praksi veoma je važno znati da kortizolemija nije konstantna u toku 24 sata,odnosno da postoji ritmička varijacija u lučenju ovog hormona.Naime,koncentracija kortizola u plazmi obično dostiže maksimalnu vrijednost oko 8 sati ujutro,da bi potom padala i dostigla najmanju vrijednost oko pola noći,i potom se ponovo naglo podigla pred zoru.Ovo se objašnjava periodičnim oslobađanjem ACTH,što pokazuje da je ovakav ritam nesumnjivo funkcija centralnog nervnog sistema,s obzirom na to da su prostrane lezije u mozgu propraćene gubitkom svijesti,a to dovodi do gubitka dnevnih varijacija u vrijednostima ACTH. 4. TSH (tireostimulišući ili tireotropni hormon,fireotropin ) je glikoprotein koji sadrži heksozu i heksozoamin.U pitanju je polipeptidni lanac s više disulfidnih veza i molekulskom težinom oko 25,000. TSH se može,kao gonadotropin,podijeliti u dvije podgrupe : a ) alfa –TSH b) beta - TSH Alfa – TSH je sličan luteinišućem hormonu,dok beta-TSH predstavlja obilježje specifične aktivnosti svakog od spomenutih hormona.Inače,supstance koje pokazuju odlike slične tireotropnom hormonu mogu se izdvojiti iz ekstrakata tubera cinereuma,eminencije medijane goveda,horionskog tkiva,hidatiformne mole,horiokarcinoma i testikulskog embrionskog karcinoma. Vrijednosti TSH u plazmi su konstantne u toku 24 sata.Sekrecija TSH u eutireoidne osobe iznosi 110,1 gama/24 sata odnosno 668 gama/24 sata u hipotireoidnih osoba. Poslije presjecanja peteljke hipofize izlučivanje TSH je manje nego u intaktnih životinja.Dokazivanje TSH može se obavljati na više načina : metodama zasnovanim na primjeni J 131,radioimunološkim procedurama,ubrizgavanjem seruma neke životinje zamorčetu i kasnijim praćenjem histoloških promjena u broju ćelija,uvećanju količine koloida i izračunavanju transformacije koloida.Inače,indirektni dokazi djelovanja ovog hormona ogledaju se u određivanju hormonskog joda,vrijednostima bazalnog metabolizma i testovima s radioaktivnim jodom. Fiziološko djelovanje TSH zavisi od više činilaca,tj. od količine cirkulišućeg hormona štitne žlijezde,ali i od uticaja hipotalamusa i TRF.Tireotropni hormon stimuliše i obnavlja sposobnost štitne žlijezde da luči i sintetizuje tiroksin i trijodotironin.Utiče na oslobađanje tiroksina iz meškova tireoidne žlijezde,a samim tim ima uticaja i na stepen smanjivanja količine koloida.TSH također utiče na enzimske procese i u toku oslobađanja i stvaranja tireoidnih hormona,naročito u podsticaju štitne žlijezde da prima jod,da ga preobraća u organski jod i sintetiše u tiroksin.Najnovije studije također pokazuju da je EPS (exophthalmos-producing substance) nalazi ne samo u čovjeka već i konja,svinje i govečeta.Utvrđena je potpuna korelacija između koncentracije TSH u serumu bolesnika s egzoftalmusom i stepenom njegove izraženosti,što svakako ide u prilog shvatanju da EPS nije isto što i TSH,ali da je nesumnjivo hipofiznog porijekla i da se eventualno može izvršiti čak i njegova separacija iz samog TSH.

13

5. FSH ( folikulostimulišući hormon ) je glikoprotein molekulske težine oko 36,000. FSH je teško izdvojiti od LH.Otuda gonadotropin iz mokraće čovjeka,koji predstavlja mješavinu FSH i LH,treba označiti kao „urinarni gonadotropin“. FSH,kao i LH,može se reverzibilno disocirati u dvije manje grupe (alfa i beta ),s tim što je prva zajednička svim gonadotropinima. FSH stimuliše rast ovarijalnih meškova i zajedno sa LH podstiče sekreciju estrina.U muškaraca FSH stimuliše i Sertolijeve ćelije na lučenje inhibina,koji ima svojstvo estrina.FSH stimuliše i rast germinativnog epitela testisa. Dokazivanje urinarnog gonadotropina služi za diferentovanje primarne insuficijencije gonada od sekundarne.U žena do puberteta nivo FSH je nizak,a kasnije se povišava,tako da u menopauzi dugo ostaje povišen. 6. LH ( luteinizujući hormon,hormon koji stimuliše intersticijumske ćelije ili ICSH ) je također glikoprotein molekulske težine 30,000. U muškaraca stimuliše Leydigove (Lejdigove) ćelije u testisu.U malim količinama LH,zajedno sa FSH,pomaže ovulaciju i sekreciju estrina.Zajedno s ACTH stimuliše retikulsku zonu nadbubrežnih žlijezda,dok je za spermatogenezu čovjeka potreban sinergizam djelovanja FSH i LH.Dokazuje se radioimunološkom metodom,kao i određivanjem askorbinske kiseline u jajniku nezrelih ženki pacova. 2.2. SEKRETORNA AKTIVNOST SREDNJEG REŽNJA; Za ovaj dio hipofize vezana je aktivnost MSH (melanoforotropin,intermedin,hormon koji stimuliše melanocite).U pitanju je peptid,koji se može izolovati u dva oblika: alfa-MSH je polipeptid sastavljen od 13 aminokiselina,veoma sličan po svom N-terminalnom 13-om aminokiselinskom lancu ACTH,i on je istovjetan u svih životinjskih vrsta.Beta-MSH ima polipeptidnu grupu koja je specifična za svaku vrstu i koja u čovjeku sadrži 22 aminokiseline. Aminokiseline 4-10 u ACTH su iste kao u alfa i beta-MSH. Količina MSH je povećana u toku Addisonove bolesti,Cushingovog sindroma i u adrenalektomisanih osoba. Kortizol inhibiše sekreciju ACTH i MSH.Adrenalin,noradrenalin i tiroksin sprječavaju dejstvo MSH na melanocite.Davanje MSH dovodi do mrke pigmentacije kože.Također i neki preparati ACTH mogu izazvati mrku obojenost kože,jer nisu sasvim oslobođeni primjesa MSH.

14

2.3. SEKRETORNA AKTIVNOST ZADNJEG REŽNJA; Za pravilno funkcionisanje neurohipofize odgovorna su dva hormona : vazopresin (antidiurezni hormon,ADH) i oksitocin.Oba hormona su oktapeptidi,od kojih su pet aminokiselina ciklično vezane u prsten preko disulfidnih veza cistina,dok se ostale tri nalaze izvan prstena.

1. OKSITOCIN se neznatno razlikuje od vazopresina.Naime,u ADH,pored ostalog,prisutni su arginin i fenil-alanin,dok se u oksitocinu nalaze leucin i izoleucin.U antidiureznom hormonu svinje javlja se kao aminokiselina i arginin,dok se u drugih vrsta nalazi lizin.U svih vrsta oksitocin je identičan .

2. VAZOPRESIN ( antidiurezni hormon,adiuretin,ADH) stvara se u jezgrama hipotalamusa: on nastaje u nervnim centrima i potom se transportuje supraoptikohipofiznim traktom do neurohipofize,gdje se deponuje i ostaje sve dok ne bude potrebno da pređe u krvotok.Još je 1957. godine pokazano da osmotska ili električna stimulacija prednjeg dijela supraoptičkog jezgra izaziva žeđ,kao i da je dilucija plazme ublažava,pa se došlo do zaključka da je centar za žeđ funkciono i anatomski intimno povezan s mehanizmom djelovanja antidiureznog hormona.Objašnjenje počiva u činjenici da ADH reguliše izlučivanje vode preko bubrega.tj. ćelije distalno zavijenih kanalića,kao i sabirnih kanalića,propustljive su za vodu ako na njih djeluje ADH,dok su ćelije proksimalnih petlji uvijek propustljive za vodu.Naime,zapremina glomerulskog filtra normalno iznosi oko 120 ml/min.Ona se protokom kroz proksimalne kanaliće smanjuje,tako da u distalne kanaliće dospijeva 15 ml / min. hipotonične tečnosti Međutim,ukoliko se ispolji djelovanje ADH,u sabirne kanaliće ulazi 1,5 ml /min. izotonične tečnosti.Daljom reapsorpcijom vode u tim kanalićima zapremina tečnosti se smanjuje,pa se izlučuje oko 0,35 ml /min. definitivne mokraće,čiji je osmolalitet 1,200 mOsm/kg.U slučaju da ne postoji djelovanje antidiureznog hormona u spomenutim kanalićima,bilo zbog njegove nedovoljne produkcije,bilo zbog nedovoljne osjetljivosti receptora,odnosno urođene ili stečene smanjene osjetljivosti bubrega na ADH,izlučuje se oko 15 ml /min. definitivne mokraće,čiji je osmolalitet oko 50 mOsm/kg,jer je prispjela zapremina primarne mokraće u distalno zavijene kanaliće i sabirne kanaliće ostala nepromjenjena zbog neapsorbovane vode.Sekreciju antidiureznog hormona mogu izazvati i izvjesne neosmotske draži:acetil-holin,nikotin,morfin,barbiturati,jake traume i emocije,hipovolemija arterijskog cirkulacijskog sistema,smanjenje zapremine vanćelijske tečnosti,...Inače,ovom hormonu se pripisuje i presorni efekat,koji rezultuje iz vazokonstriktornog djelovanja adiuretina na kontraktilne elemente kapilara,arteriola i krvnih sudova uopšte.

15

3. OBOLJENJA HIPOFIZE: 3.1.AKROMEGALIJA ( POSTADOLESCENTNI HIPERPITUITARIZAM); Prije svega objasniću pojam Hiperpituitarizma.Hiperpituitarizam je povećana funkcija prednjeg režnja hipofize. Akromegalija je hronično oboljenje srednje životne dobi i karakteriše se prekomjernim rastom kostiju,vezivnog tkiva i unutrašnjih organa kao odgovorom na dugotrajno i pretjerano lučenje hormona rasta.Naziv „akromegalija“ dolazi od grčkih riječi „akros“ i „megas“ što označava uvećanje distalnih,tj.akralnih dijelova tijela:šaka,stopala,nosa,frontalnih arkada,sinusa i donje vilice. Eozinofilni adenom prednjeg režnja je najčešći uzrok akromegalije,hiperplazija eozinofilnih ćelija znatno manje,dok su maligni tumori izuzetno rijetko uzrok nastanku akromegalije. Međutim,posljednih godina u literaturi se sve više ističe činjenica da i drugi adenomi hipofize mogu biti otkrivljeni za ispoljavanje akromegalije.Neki autori su našli da u svega 10 % bolesnika s akromegalijom postoji eozinofilni adenom,dok je u ostalih akromegalika mogućno naći hromofobni ili tzv. miješani adenom. Bolest je dosta rijetka: otprilike dolazi jedan akromegalik na 10.000 -15.000 stanovnika. Oboljenje najčešće počinje u trećoj deceniji života.Rijetko se javlja u više članova jedne porodice i podjednako je česta u osoba oba spola. U akromegalika je povećana sekrecija somatotropnog hormona.S obzirom na to da se hipersomatotropizam pojavljuje poslije puberteta,tj.kad su epifizne pukotine zatvorene,rast je u ovih bolesnika simetričan i proporcionalan.Pojačana aktivnost STH izražava se na svim organima i tkivima: ubrzana je osteogeneza,povećava se hondrogeneza,upadljivo je uvećanje akralnih dijelova,dolazi do periostnog rasta mekih tkiva,veoma je naglašena splanhnomegalija što sve zajedno utiče na to da bolesnik dobije veoma karakterističan izgled.Danas je također poznato da i u toku graviditeta dolazi do prolaznog hipersomatotropizma,pa otuda u trudnica viđamo povećanje nosa,lica i usana.

Slika br. 8.: Ruke zdrave osobe i osobe oboljele od akromegalije;

16

Početak bolesti je tako lagan i neprimjetan da je nemoguće označiti vrijeme njenog nastajanja.Međutim,pri ispoljenoj kliničkoj slici nije teško ni laicima da prepoznaju ove bolesnike.Akromegalici se prepoznaju u prvom redu po svom fizičkom izgledu,ali isto tako i na osnovu anamnestičkih podataka.Ove osobe po pravilu izjavljuju da od prije nekoliko godina zapažaju da su im šake i stopala narasli i da zbog toga moraju da mijenjaju obuću,rukavice i odjeću,da im je glava postala velika i glomazna,osobito donja vilica (Prognatizam),da moraju da nose veće šešire,da im zubi ispadaju ili da moraju stavljati ili mjenjati protezu.Njihove žalbe se odnose i na sve veću naznačenost supraorbitnih lukova,glomaznost prstiju (moraju da mjenjaju burmu ! ),izraženo uvećanje kostiju lica, grudnog koša u cjelini,ali i rebara,ključne kosti i pršljenova,tako da na sagovornika ostavljaju utisak džinovske osobe.Ovi se bolesnici žale također i na tzv. akromegalijski artritis, makroglosiju,dubok i promukao glas i zadebljanje mehkih tkiva usana,nosa i uvećanje ušiju. Izraženo je i uvećanje unutrašnjih organa.Smatra se da su srce,pluća,slezena,jetra i crijeva uvećani nekoliko puta.Ovakve promjene su zapažene i na endokrinim žlijezdama.Također je zapažena i uvećana glomerulska filtracija bubrega.

Slika br.9.: Izgled nogu kod osobe oboljele od Akromegalije;

S obzirom na to da je adenom smješten u turskom sedlu i da svojim pritiskom na okolinu dovodi do brojnih komplikacija,u prvom redu povećanja intrakranijumskog pritiska,jedan od prvih simptoma akromegalije je nesumnjivo stalna i uporna glavobolja,koja se teško može ublažiti analgetičkim sredstvima.Pored toga,ovi se bolesnici često žale i na oštećenja organa vida u smislu hemianopsije,gubitka sposobnosti razlikovanja boja i na suženje širine vidnog polja.Komplikacije mogu biti veoma raznolike.Naime,s evolucijom bolesti nastupaju mišićna slabost,promjene na kičmenom stubu u smislu degeneracije i poremećaja statike,odnosno poremećaja arhitektonike pršljenova,sljepilo i dijabetes.U akromegalika treba računati na međusobno suprotno djelovanje koje postoji između STH i insulina,što može imati za posljedicu iscrpljenje Langerhansovih ostrvaca.Usljed toga dolazi do ispoljavanja dijabetesa, koji je uglavnom insulinorezistentan. U manifestnim slučajevima akromegalije veoma je jednostavno postaviti dijagnozu.

17

Naravno,pri tome se valja poslužiti dijagnoznim procedurama kako u pravcu određivanja STH,tako i ostalih uobičajenih laboratorijskih analiza.U diferencijalnoj dijagnozi treba isključiti tzv. Primordijalni gigantizam.To su od rođenja krupnije osobe,koje i kasnije brže rastu od svojih vršnjaka.U njih se sazrijevanje kostiju,pojava osifikacionih centara i zatvaranje epifiznih pukotina događaju u isto vrijeme kao i u osoba koje rastu normalno,ali je stepen postignutog rasta daleko veći.Rasni gigantizam je obilježje plemena,naroda ili rase.I u tih osoba su organi veći i teži nego u normalnih,ekstremiteti duži i glomazniji,a sve se to postiže u vremenskom intervalu potrebnom za rastenje osoba prosječne tjelesne visine. Bolest ima spor tok,traje dugo,čak i decenijama.Ponekad je eozinofilni adenom,pa čak i hromofobni,praćen tumorima ćelija Langerhansovih ostvaca,paratireoideje i nadbubrežnih žlijezda.To je tzv. multipla endokrina adenomatoza,u toku koje viđamo hipoglikemiju, Hiperparatireoidizam i razne vrste krvarenja u digestivnom traktu. Terapija ima za cilj da ukloni ili ublaži djelovanje nastalih komplikacija.Rendgensko zračenje se najčešće primjenjuje,u prvom redu kada ne postoje očne komplikacije i kada nije oštećen organ vida.Standardna doza iznosi 3,500 – 5,000 r. Od sporednih dejstava ovakve terapije treba spomenuti mogućnost oštećenja krvotvornih organa (radijaciona bolest). Hirurška intervencija se primjenjuje u slučaju jakih glavobolja i ozbiljnih oštećenja organa vida.Ponekad se u ovih bolesnika u postoperativnom toku mogu zapaziti hipogonadizam,gubitak libida i slabljenje potencije.Kombinacija hirurške intervencije i rendgenskog zračenja također se često primjenjuje.Instilacija radioaktivnog itrijuma i zlata se rijetko primjenjuje,kao i hormonska terapija,osim u slučaju insuficijencije kore nadbubrežnih žlijezda.U posljednje vrijeme u liječenju akromegalije daje se i preparat prednjeg režnja hipofize Parlodel,koji,pored ostalog,smanjuje vrijednost STH u krvi.

Slika br.10. : Tanya Angus kao tinejdžerica i nakon što je oboljela od Akromegalije ; Sada ima 30 godina ,visinu preko 2 metra te 217 kilograma.

18

3.2.GIGANTIZAM (PREADOLESCENTNI HIPERPITUITARIZAM);

To je rijetka bolest,češća u muškaraca,a ispoljava se visokim rastom dostignutim prije zatvaranja epifize.Smatra se da je prekomjerna sekrecija STH od strane eozinofilnih ćelija prednjeg režnja hipofize glavni uzrok ovog patološkog stanja . Iako su neki autori opisali akromegaliju u četiri djeteta,ipak se ne može prihvatiti gledište da je gigantizam akromegalija dječije životne dobi.U porodici se ne nailazi na podatak da ima jos članova sa ovakvim oboljenjem. U pitanju su mlade osobe veoma dugih ekstremiteta.Zakasnjeli pubertet u ovih mladih ljudi sa svoje strane cesto doprinosi ispoljavanju ekstremnog longitudinalnog rastenja a samim time i poznom zatvaranju epifiznih pukotina . Tjelesna visina često iznosi znatno vise od 2 metra sa nesrazmjerno dugim rukama i nogama ,uskim ramenima,izrazenom fizickom slaboscu,hipogonadizmom i naglaseniom odsustvom libida.Ovakvi bolesnici se zale i na glavobolju,slabljenje vida,dok su u u nekih opisani polifagija,polidipsija i inspidni dijabetes . U ovakvih osoba često nema reproduktivnih funkcija pa čak izostaje i afinitet prema suprotnom polu. Nije jednostavno ni lako gigantizam odvojiti od raznih evnuhoidnih stanja ,odnosno od hipogonadizma hipofiznog porijekla. Ukoliko je u pitanju adenom,terapijski postupak je sličan onome kod akromegalije.Inače u svakom slučaju treba primjenivati simptomatsku terapiju,a u slučaju potrebe i supstitucionu.

Slika br.11. : Leonid Stadnjik –Poljak koji je visok 257 cm...obolio od Gigantizma ! ..

19

3.3. HIPOPITUITARIZAM DJEČIJE DOBI; (Nanosomia pituitaria,hipofizni infantilizam,prepubertetski nanilizam) Hipopituitarizam je prije svega,smanjena funkcija prednjeg režnja hipofize. Hipofizni infantilizam je stanje koje se odlikuje zaostajanjem u rastenju i seksualnom razvoju,a koje proističe iz potpunog ili umjerenog deficita hormona rasta i drugih hormona prednjeg režnja hipofize.Za ovu bolest se znalo od najstarijih vremena.Poznato je da su ove osobe često bile predmet razonode neobaviještenih posmatrača i da su služile za uveseljavanje i podsmijeh (cirkusi,dvorovi). Uzroci koji dovode do ispoljavanja ovog oblika patuljastog rasta mogu biti različiti.Oko dvije trećine oboljelih nema znake tumora (od tumora najčešći je kraniofaringeom).Katkad se i zapaljenjski procesi okrivljuju za nastajanje ove bolesti.Najzad,postoji i tzv. idiopatska aplazija hipofize,kao i slučajevi kad nije moguće utvrditi pravi razlog bolesti.Većina autora smatra da je sekrecija STH najosjetljivija prema spomenutim oštećenjima,pa je to razlog što se zaostajanje u rastenju prvo ispoljava u sklopu kliničke slike i znatno prije ostalih simptoma i znakova proisteklih iz deficitnosti drugih tropnih hormona. Znaci hipopituitarizma dječije dobi počinju da se ispoljavaju obično u četvrtoj ili petoj godini života.Naime,tjelesna težina i visina ovakve djece pri rođenju najčešće su u granicama normale.Manifestno zaostajanje u linearnom rastenju je očevidno u odnosu na ostalu djecu tek pred polaak u školu.Bolesnici imaju patuljast rast,koji je proporcionalan,gracilan i simetričan. Ukoliko se ovo zaostajanje nastavi i kasnije,ono postaje definitivno i te osobe rijetko dostižu veću visinu od 138 cm.Ovi su bolesnici adinamični,izgledaju mnogo mlađi nego što jesu,nerazvijeni su,a izraz lica i boja glasa su im kao u djeteta.Koža im je naborana,blijedo sive boje.Sekundarne seksualne odlike uopšte nemaju,a nerazvijene su im gonade,tako da nisu sposobni za reproduktivne funkcije i održavanje vrste. Bolesnici se često žale na uporne glavobolje u čeonom predjelu.Nisu rijetki ni poremećaji od strane organa vida u smislu bitemporalne hemianopsije,koja često dovodi do kompletne amauroze.Intelektualne sposobnosti ovih bolesnika su na nivou njihovog životnog doba i školskog obrazovanja,tako da veliki broj stiče najviša akademska zvanja. Međutim,veoma je rasprostranjeno laičko mišljenje da su ovi bolesnici posebno nadarene osobe,što ne odgovara istini.Objašnjenje treba tražiti u činjenici da u karakteru hipofiznih patuljaka preovlađuju infantilna svojstva ličnosti,što nesumnjivo u svijesti njihovih sagovornika stvara pogrešnu predstavu,jer pred sobom vide osobu sa fizičkim izgledom djeteta.Bolest je gotovo nemogućno prepoznati pri rođenju.Znaci hipopituitarizma ispoljavaju se znatno kasnije: uz patuljast rast,postoje i hipotireoidizam,hipogonadizam,neotpornost prema infekciji i traumi,sklonost zapadanja u hipoglihemijska stanja i preosjetljivost na insulin.To upravo ukazuje na potpun deficit lučenja svih tropnih hormona. Za razliku od svojih vršnjaka,u ovih osoba epifizne pukotine ostaju doživotno otvorene,što im omogućava da godišnje narastu samo po 0,5 cm,ali nikada toliko da bi dostigli svoje vršnjake. Otuda u dijagnozne svrhe,pored ostalog,treba koristiti rendgenograme ruku i bedrene kosti. U normalnom rastu sudjeluju mnogi činioci i velika je zabluda da je uzrok svakog zaostajanja u rastu poremećaj neke od endokrinih žlijezda.

20

3.4. HIPOPITUITARIZAM ODRASLIH OSOBA ; a ) SIMMONDSOVA BOLEST ; U pitanju je panhipopituitarizam,odnosno potpun deficit lučenja prednjeg režnja hipofize. Više se činilaca može okriviti za nastanak bolesti: tumori (primarni ili metastatski), zapaljenjski procesi i trauma.Ove osobe zbog izražene mršavosti,dobijaju neobičan izgled,pa otuda ova bolest ima i sinonim „Simmondsova kaheksija“. Obično se bolesnici žale na umor,tromi su,usporeno reaguju na spoljašnje nadražaje,žale se na opstipaciju.Koža im je pastozna,hladna i hrapava.Osjetljivi su na hladnoću,neotporni su prema traumi i infekciji. Dlakavost u stidnom i pazušnom predjelu je redukovana.U žena viđamo gubitak menstrualnog ciklusa i atrofiju genitalija.Često se nailazi na podatak da i ostali članovi uže porodice pokazuju teža oštećenja endokrinog sistema.Liječenje se sastoji u supstitucionoj terapiji, kojom se u većine oboljelih postiže dobar uspjeh. b) SHEEHANOV SINDROM ; U pitanju je postpartusna nekroza hipofize kao posljedica tromboze krvnih sudova.To se obično događa u žena koje su imale težak porođaj.Zbog prestanka lučenja većine tropnih hormona razvija se klinička slika panhipopituitarizma. Oboljenje je dosta rijetko.Prvi znaci bolesti jesu izostanak laktacije poslije porođaja,gubitak libida i postpartusna amenoreja.Uskoro zatim pojavljuje se redukcija dlakavosti na karakterističnim mjestima,gubljenje kožnog pigmenta,atrofija genitalija,osjećaj hladnoće, hrapavost kože,pad krvnog pritiska,zamor,opšta psihička usporenost,... U ovih se osoba uskoro pojavljuju ozbiljna metabolička odstupanja,jer je u pitanju poremećaj svih endokrinih žlijezda koje se nalaze pod kontrolom i uticajem adenohipofize. Inače,bolest se razvija lagano,gotovo neprimjetno,pa je potrebno da prođe više godina do potpunog ispoljavanja klasične kliničke slike.Zbog toga se ova bolest često previdi u svakodnevnoj ljekarskoj praksi.U diferencijalnoj dijagnozi treba isključiti mentalnu anoreksiju,pa otuda,pored utvrđivanja tzv. anatomskog (snimak lobanje,širina vidnog polja, cerebralna arteriografija i pneumoencefalografija) i fiziološkog integriteta hipofize (indirektno određivanje hormona hipofize,a zatim i njihovo direktno određivanje),treba pristupiti i pojedinim testovima u cilju dokazivanja funkcione sposobnosti osovine hipofiza-odgovarajuća endokrina žlijezda. Liječenje se sastoji u primjenjivanju hormona štitne žlijezde,kortikoida,estrogena, Progesterona i anaboličkih sredstava.Bolesnicima se savjetuje da uzimaju raznovrsnu hranu,bogatu vitaminima.Ovakva supstituciona terapija daje vrlo dobre rezultate.

21

3.5. INSIPIDNI DIJABETES; Latinski naziv : DIABETES INSIPIDUS U pitanju je bolest koja se ispoljava prekomjernim mokrenjem i žeđanjem zbog nedostajanja antidiureznog hormona.Bolest nije rijetka.Uzrok bolesti ne može se uvijek utvrditi. U literaturi se navode zapaljenjski procesi i tumori kao uzrok ispoljavanja insipidnog dijabetesa.U poslijeratnom periodu sovjetski autori su opisali znatan broj bolesnika koji su u anamnezi isticali povredu glave prilikom bombardovanja naselja.Neki autori spominju mogućnost postojanja i drugih uzroka ove neobične bolesti: tuberkulum,metastaze karcinoma bronha,...Hereditarni oblik (blizu 20 % slučajeva) prenosi se na dva načina : ili dominantnim autosomnim genom,ili recesivnim genom vezanim za X-hromosom pola.U drugom slučaju oboljevaju samo muškarci.Naslijedni insipidni dijabetes ispoljava se u ranom djetinjstvu. Osnovne odlike bolesti su poliurija i polidipsija.Bolest počinje iznenadnim mokrenjem velikih količina mokraće,često i preko 20 litara ,čija je specifična težina 1.001-1.003. Ovakvo enormno izlučivanje mokraće praćeno je odgovarajućom polidipsijom,tako da bolesnici imaju potrebu da piju svaki čas,te život ovim ljudima uskoro postaje težak i nesnosan.Oni se stalno žale na žeđ,umor,pospanost,jer moraju svaki čas ustajati iz postelje i dizati se s radnog mjesta da bi zadovoljili svoje fiziološke potrebe.Često se u ovih bolesnika mogu zapaziti i drugi klinički znaci i simptomi:hipertermija,polifagija,otežano disanje,... što ukazuje na oštećenje hipotalamusa.Ukoliko dođe do istovremenog oštećenja i adenohipofize,bolesnici manje mokre i manje žedne,jer su deficitni hormoni koji djeluju diuretski.Pored primjene uobičajenih testova,određivanje osmolalnosti mokraće i plazme učinilo je da se dijagnostikovanje ove bolesti objektivnije postiže.Naime,prije svega,treba isključiti psihogenu polidipsiju,zatim poliuriju zbog šećerne bolesti,hiperparatireoidizma, Hroničnog difuznog glomerulonefritisa...Također,od prvog insipidnog dijabetesa treba odvojiti i tzv.renalni (nefrogeni ) insipidni dijabetes,koji se,po svoj prilici,prenosi recesivnim genom vezanim za X- hromosom.Simptomi i znaci su isti kao u hipofiznom insipidnom dijabetesu.Razlika je u činjenici što oboljevaju samo muškarci i što zbog urođene neosjetljivosti ćelija distalnih i sabirnih kanalića na dejstvo endogenog pitresina davanje ovog lijeka ne djeluje na smanjenje poliurije.Liječenje se mora provoditi doživotno.Bolesnicima treba zabraniti slana jela,kafu,čaj,alkohol.Ukoliko je u pitanju psihogena polidipsija,treba provoditi liječenje u saradnji sa psihijatrom i davati placebo.S obzirom na to da je bolest posljedica nedostatka ADH,neophodno je stalno provoditi supstitucionu terapiju.Postoje tri vrste preparata ADH:prah za ušmrkavanje od osušenog ekstrakta,zadnjeg režnja hipofize (Snuff),vodeni rastvor (Pituitrin) i uljani rastvor (Pitressin tannate).Dva posljednja se daju u obliku potkožnih injekcija.Efekat vodenog rastvora traje samo nekoliko časova i u toku medikacije može doći do ispoljavanja epileptiformnih grčeva,dok uljani rastvor ima dejstvo i do 48 časova,vrlo dobro se podnosi,ali je dosta skup.Također,u nekih bolesnika može doći do alergije na lijek.Inače,ranijih godina primjenjivala se implantacija hipofize govečeta u trbušne mišiće.

22

3.6. TUMORI HIPOFIZE; Tumori hipofize su relativno rijetki,iako čine oko 30 % svih intrakranijalnih tumora. Po nekim autorima,oni se dijele na adenome prednjeg režnja,tumore peteljke i parapituitarnih struktura,tumore zadnjeg režnja i na tzv. sekundarne tumore.Drugi autori ističu da se ,pored adenoma,kao najčešćeg,u hipofiznom predjelu mogu naći i adenokarcinom,meningeom,gliom,holesteatom,hordom,dermoidna cista i drugi tumori. Neki autori tumore selarnog predjela dijele na intraselarne (gotovo isključivo adenomi !) i supraselarne (po redu učestalosti :kraniofaringeom,meningeom,tuberkulom turskog sedla i gliom optičke hijazme). Kraniofaringeom (Craniopharingeoma) čini 25-30 % hipofiznih i 4 % intrakranijalnih tumora.Nastaje kao posljedica urođene anomalije pri kojoj se Rhatkeov špag ne zatvara,već raste i poslije rođenja.Svojim prisustvom dovodi do potiskivanja žlijezdanog tkiva i okolne moždane mase,odnosno ispoljavanja kompresivnog sindroma. Hromofobni adenom (adenoma chromophobium) često je udružen s tumorima drugih žlijezda,kao,npr.,paratireoidnih žlijezda i Lnagerhansovih ostrvaca.Po pravilu je intraselaran, sporo raste, i svojim prisustvom dovodi do kompresije okolnih organa.Nije sekretorni tumor. Eozinofilni adenom (adenoma eosinophilicum) raste sporo.Simptomi koji se javljaju jesu posljedica pojačane funkcije eozinofilnih ćelija i kompresije na okolno moždano tkivo. Bazofilni adenom (adenoma basophilicum) susreće se u bolesnika sa Cushingovom bolešću. Po nekim autorima,bazofilni adenom pokazuje tendenciju maligne alteracije. Karcinom prednjeg režnja je veoma rijedak.Još rjeđi su dermoidna cista,epidermoidni tumori,primarni sarkom hipofize,hromafinom,infundibulom,teratom,meningeom i astrocitom. Liječenje tumora hipofize spada u djelokrug endokrinologa i neurohirurga,zavisno od težine kliničke slike i vrste tumora,pri čemu se posebna pažnja i značaj pridaju činjenici da li je ugrožen organ vida.

23

ZAKLJUČAK:ZAKLJUČAK:ZAKLJUČAK:ZAKLJUČAK: Na osnovu iznesenog materijala,mislim da sam u predhodnih 20

strana maturskog rada dovoljno,jasno i kvalitetno objasnio svoju

temu tj. Hipofizu.

*Hipofiza (Hypophysis cerebri) je prije svega najvažnija endokrina

žlijezda u našem organizmu.

*Male je veličine,ali ima veoma veliku važnost za naš organizam.

*Smještena je u glavi i odatle luči veliki broj hormona,koji su od

velikog značaja za naš organizam.

*Sa hipotalamusom ima veliki broj neophodnih funkcija,prije svega o

njima ovisi lučenje polnih hormona.

*Hipofizu je podijeljena na tri režnja: Prednji režanj

(Adenohypophysis),Srednji režanj (Pars Intermedia) te zadnji režanj

(Neurohypophysis).Svaki režanj luči mnogo bitnih hormona.

*Hormoni prednjeg režnja djeluju na pravilno funkcionisanje

odgovarajućih organa i žlijezda ,te i na hemijsku strukturu njihovih

hormona.Pored toga,direktno stimulišu i reguliraju rast gotovo svih

tkiva,stimulišu i reguliranje rada štitnjače te nadbubrežnih žlijezda i polnih organa. *Hormoni srednjeg režnja stimulišu sintezu pigmenta.

*Hormoni zadnjeg režnja izazivaju kontrakcije maternice i drugih

glatkih mišića te razrjeđuju tjelesnu tečnost te sužavaju krvne

sudove.

*Povećanom funkcijom prednjeg režnja hipofize (Hiperpituitarizam) i

smanjenom funkcijom prednjeg režnja hipofize (Hipopituitarizam)

dolazi do mnogih oboljenja hipofize,od kojih sam izdvojio te jasno i

precizno objasnio Akromegaliju,Gigantizam,Hipopituitarizam dječije

dobi,Sheehanov sindrom i Simmondsovu bolest.

*Od bolesti zadnjeg režnja hipofize obradio sam tumore hipofize te

veoma čestu bolest u našem društvu tj. Insipidni dijabetes.

*Većim poremećajem nekih od hormona može doći do ogromnih i

neželjenih posljedica,pa čak i do smrti !

24

LITERATURA: KNJIGE: *S.Stefanović:Katedra interne medicine medicinskog fakulteta u Beogradu,“INTERNA MEDICINA“,1982.,str.638-650; *B.Anderson:“The neurohypophysis“,London Scientific Publications, 1957.,str.23-31; *B.Šljivić:“Deskriptivna i topografska anatomija“,Beograd,1938.,str. 137; INTERNET STRANICE: *hr.wikipedia.org/wiki/Hipofiza *www.amoic.hr/HIPOFIZA/g76.aspx *www.medicina.hr/clanci/prolaktinom.htm *sr.wikipedia.org/sr-el/Хипофиза *www.centar-zdravlja.net › Bolest *prirucnikbolesti.blogger.ba/arhiva/2009/.../2061545

by KuNc