-
_________________________________________________________________________________
HENAC Helduak Euskalduntzeko Nafarroako Curriculuma
C1 MAILA
42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa
Nafarroako Foru Komunitatean helduei euskara irakasteko
curriculuma ezartzen duena
_________________________________________________________________________________
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 2
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 3
AURKIBIDEA
1. SARRERA 5 1.1.
Atarikoa...........................................................................................
5 1.2. Printzipio metodologikoak
.....................................................................
6
2. C1 MAILAREN DEFINIZIOA 8 3. HIZKUNTZA-JARDUERAK ETA
ESTRATEGIAK 9
3.1. C1 Ulermena
..................................................................................
9 C1 AHOZKO ULERMENA
......................................................................
9 C1 IDATZIZKO ULERMENA
..................................................................
11 C1 ULERMEN-ESTRATEGIAK
................................................................
12
3.2. C1 Elkarreragina
.............................................................................
12 C1 AHOZKO ELKARRERAGINA
.............................................................. 12
C1 IDATZIZKO ELKARRERAGINA
............................................................ 13 C1
ELKARRERAGIN-ESTRATEGIAK
......................................................... 13
3.3. C1 Adierazpena
..............................................................................
13 C1 AHOZKO ADIERAZPENA
.................................................................
13 C1 IDATZIZKO ADIERAZPENA
............................................................... 14
C1 ADIERAZPEN-ESTRATEGIAK
.............................................................
15
4. KOMUNIKAZIO-GAITASUNAK 16 4.1. KOMUNIKAZIO-GAITASUN OROKORRAK
...................................................... 16
4.1.1. GAITASUN SOZIOKULTURALAK
........................................................... 17
4.1.2. GAITASUN ESTRATEGIKOAK
..............................................................
19
4.2. HIZKUNTZA-GAITASUNAK
......................................................................
20 4.2.1. GAITASUN PRAGMATIKOAK
...............................................................
20
4.2.1.1. TESTU-GENEROAK
...................................................................
20 C1 maila
......................................................................................
21
4.2.1.2. GAITASUN FUNTZIONALAK
.......................................................... 23
4.2.1.3. DISKURTSO-GAITASUNAK
........................................................... 23
a. Koherentzia edo egokitasun soziolinguistikoa
....................................... 23 b. Ideien koherentzia
.......................................................................
25 c. Kohesiorako baliabideak
................................................................ 25
d. Modalizazioa
..............................................................................
27
4.2.2. GAITASUN GRAMATIKALAK
............................................................... 30
a. C1 Lexikoa eta semantika
.............................................................. 30
b. C1 Fonetika, fonologia eta intonazioa
................................................ 30 c. C1
Ortografia
.............................................................................
31 d. C1 Izen-sintagma
........................................................................
32 e. C1 Aditz-sintagma
.......................................................................
35 f. C1 Sintaxia
................................................................................
37 g. C1 Kohesiorako baliabideak
............................................................ 41
5. EBALUAZIOA 48 5.1. Printzipio orokorrak
............................................................................
48
a. Mailen definizioak, hizkuntza-jarduerak eta estrategiak.
......................... 50 b. Testu-generoak
..........................................................................
51 c. Ebaluazio-irizpideak
.....................................................................
51
5.2. Ebaluazio-irizpideak
...........................................................................
52 5.2.1. C1 mailako ebaluazio-irizpideak
........................................................ 53
a. C1 Koherentzia edo egokitasun soziolinguistikoa
................................... 53 b. C1 Diskurtsoaren
antolaketa
........................................................... 54 c.
C1 Baliabide gramatikalak
.............................................................. 54
d. C1 Estrategiak
............................................................................
55 e. C1 Ahozko jariotasuna
..................................................................
56
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 4
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 5
1. SARRERA
1.1. Atarikoa
Europako Kontseiluaren Hizkuntza Politikarako Atalak Europako
Erreferentzia Marko
Bateratua (EEMB) garatu du, bertako hizkuntzen curriculumak
garatzeko erreferentzia
bateratua izan dadin. Helduak Euskalduntzeko Nafarroako
Curriculumak (HENAC) EEMBk
ematen dituen gidalerroei jarraitzen die. Bertan proposatzen
diren maila bateratuak hartzen
ditu oinarri, euskararen irakaskuntzaren berariazko ezaugarriei
egokituta, eta Nafarroako
profesionalek helduen prestakuntzan eta haien maila egiaztatzen
izandako eskarmentuan
oinarrituta.
Honako hauek dira Europako Erreferentzia Marko Bateratuan
ezarritako mailak, eta
curriculum honek bere egiten dituenak: A1, A2 (oinarrizko
erabiltzailearen maila), B1, B2
(erabiltzaile independentearen maila), C1, C2 (erabiltzaile
gaituaren maila).
HENACek C1 maila arteko deskribapena egiten du, azken hori ere
barne.
- Curriculuma, zertarako?
Curriculum hau oinarri bateratua da, Nafarroako helduak
euskalduntzeko hizkuntza-
programak, programazioetarako jarraibideak, azterketak,
materialak eta abar prestatzeko.
Euskara komunikazio-tresna gisa erabiltzeko jakin beharrekoa
deskribatzen du, eta helburu
horiek lortzeko beharrezkoak diren zehaztapenak: printzipio
teorikoak, metodologia, mailak,
edukiak, prozesuak...
Dokumentu honen helburua da ikasleen, irakasleen,
azterketa-diseinatzaileen, aztertzaileen,
azterketarien, eta Administrazioaren lana eta lankidetza
hobetzea.
- Curriculuma, nolakoa?
Administrazioak egin duen curriculum hau oinarrizkoa, orokorra
eta zabala da eta 1.
zehaztapen-mailako curriculuma deritzo. Euskaltegi (edo
erakunde) bakoitzak berea egin
beharko du (2. zehaztapen-mailakoa izanen da), aurrekoan
oinarritua, eta bere ezaugarri
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 6
soziokulturaletara moldatua. Ikastetxe edo erakunde aztertzaile
bakoitzak 3. zehaztapen-
mailako curriculuma eginen du, ikasleen eta azterketarien
beharretara egokituta; horren
bidez zehaztuko da, egunez egun eta atazaz ataza, egin beharreko
lana.
Curriculum honen helburua koherentea, irekia, malgua eta
integratzailea izatea da, egoera
bakoitzaren arabera egokitzapenak egiteko bidea emateko, eta
partaide guztiak bere baitan
biltzeko, haien beharrak eta ingurune soziokulturala aintzat
hartuta.
Euskara Nafarroako berezko hizkuntza bat denez, curriculumak
euskararen ingurune
soziokulturala aintzat hartu eta bere baitan integratzen du.
Tresna izan nahi du euskara-
erabiltzaileak gizarteko arlo guztietan trebatzen laguntzeko:
arlo pertsonalean, sozialean,
akademikoan, laboralean, administratiboan...; eta hizkuntzaren
normalizazio prozesuan parte
hartzeko aukera eman nahi die, beraren ezagutza, erabilera eta
transmisioaren bitartez.
HENACek Nafarroako euskara-ikasleen tipologia eta euskara
ikasteko motibazio mota guztiak
hartzen ditu kontuan: instrumentala, kulturala edota
integratzailea. Halaber, kontuan
hartzen ditu bide naturaletik zein bide akademikotik euskara
jaso duten nafarren ezaugarriak,
eta, era berean, haien beharrak asetzeko gauza izan beharko
du.
1.2. Printzipio metodologikoak
Gaitasunetan oinarritutako irakaskuntza eta ebaluazioa dira
curriculum honen oinarri
metodologikoak. Hizkuntza bat hitz egiteko,
komunikazio-jardueretan parte hartzea
beharrezkoa da, xede jakin batekin, gaitasunez baliaturik,
testuinguru eta arlo jakin batean.
Europako Erreferentzia Marko Bateratuak zenbait gogoeta egitea
proposatzen du: batetik,
besteekin hitz egiten dugunean edo elkarri idazten diogunean,
zer gaitasunez baliatzen
garen, eta nola garatzen ditugun, hizkuntza berri bat ikastean;
bestetik, esaten digu nola
zehaztu geure helburuak, nola gauzatu hizkuntza baten
ikaskuntza-prozesua, zer egin
dezakegun hori erraztearren eta nola ebaluatu.
Egoera komunikatiboetan egiten diren hizkuntza-jarduerak dira
hizkuntzen ikaskuntza- eta
irakaskuntza-prozesuaren oinarriak. Honako hau da proposaturiko
metodologiaren ardatza:
ekintza komunikatiboak gauzatzeko, hizkuntza-baliabideak
erabiltzen ikastea eta irakastea,
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 7
esanahi osoa ematen dien gizarte-testuinguru jakin batean eta
mota guztietako testuen
bitartez.
Hori dela eta, curriculum honek zehazten du: hiztun bat maila
bakoitzean zer hizkuntza-
jarduera egiteko gai den −ahozko zein idatzizko ulermen,
adierazpen eta
elkarreraginezkoak−; zein gaitasun-komunikatibo garatu behar
dituen −orokorrak eta
hizkuntzazkoak−; hori gauzatzeko zer estrategia erabiltzen
dituen eta, azkenik, proposatzen
du ataza tresna didaktiko egoki gisa, ikasgelako
lanketarako.
Ikuspegi komunikatiboaz gain, curriculum honek ikuspegi
konstruktibista ere hartu du
oinarritzat. Konstruktibismoaren ikuspegitik, bigarren
hizkuntzaren ikaskuntza-prozesua
norberaren aurreko ezagutzen eta eduki berrien arteko sintesi-
edo orekatze-prozesua da.
Ikasleak, elementu linguistiko berriak bereganatu ahala
(asimilazioa), bere aurreko ezagutzak
moldatu egiten ditu, xede-hizkuntzaren arabera
(egokitzapena).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 8
2. C1 MAILAREN DEFINIZIOA
Gai da berbaldi luzeak eta hizketa biziak neke handirik gabe
ulertzeko, oso garbi egituratuta
ez badaude ere edo kohesio-erlazioak oso esplizituak izan ez
arren, eta baita telebista-
programak eta filmak ere. Gertakarietan oinarritutako testuak,
filmak eta literatura-testuak
ulertzen ditu eta erregistroak bereiz ditzake. Artikulu
espezializatuak eta argibide tekniko
luzeak irakur ditzake, bere espezialitatekoak ez badira ere;
hala ere, batzuetan lexikoa traba
izan daiteke. Natural eta jarioz hitz egiten du, esapideen bila
nabarmen luzatu gabe. Badaki,
gizarte-edo lanbide-erlazioetan, hizkuntza malgu eta eraginkor
erabiltzen, ideiak eta iritziak
zehatz adierazten, eta bere adierazpenak beste solaskideenekin
trebeziaz lotzen; hitzen
esanahi bikoitzaren gaineko umorea ere egin dezake. Gai da
azalpen argiak eta xeheak
egiteko, ahoz nahiz idatziz, gai konplexuei buruz, horiekin
lotutako gaiak integratuz, zenbait
puntu garatuz eta solasaldia egoki amaituz, eta baita testu argi
eta ongi egituratuak osatzeko
ere, ikuspuntua luze-zabal adieraziz. Badaki gai gehienak
garatzen, gutun, idazlan edo
txostenetan, puntu garrantzitsuenak azpimarratuz, malgu eta
eraginkor. Hartzaileari
egokitutako erregistroa erabiltzen du.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 9
3. HIZKUNTZA-JARDUERAK ETA ESTRATEGIAK
Hizkuntza-jarduerak komunikatzeko ekintzak dira, zeinetan
erabiltzaileek hizkuntza
komunikatzeko erabiltzen duten, besteekin elkarreraginean,
gizarte-ingurune batean, hainbat
egoeratan. Jarduera horien helburua pragmatikoa da (hizkuntza
zerbait lortzeko erabiltzea),
eta horretarako erabiltzaileek beren gaitasun guztiak baliatu
behar dituzte.
Hizkuntza-jarduerak honakoak izan daitezke: batetik,
ulermenezkoak, adierazpenezkoak eta
elkarreraginezkoak; bestetik, ahozkoak eta idatziak. Beraz,
horiek guztiak konbinatuta, sei
multzo sortzen dira:
-Ahozko ulermena.
-Ahozko adierazpena.
-Idaztzizko ulermena.
-Idaztzizko adierazpena.
-Ahozko elkarreragina.
-Idatzizko elkarreragina.
Ondorengo adierazleen bidez, hizkuntza-jarduerak eta estrategiak
zerrendatu dira, maila
bakoitzean, eta progresiboki, erabiltzaileen gaitasunak
zehaztuta.
Adierazleok tresna baliagarriak dira zenbait eginkizun
bateratzeko, hala nola, programazioak
zehaztu, material didaktikoak sortu eta ebaluatu edo
egiaztatzeko.
3.1. C1 Ulermena
C1 AHOZKO ULERMENA
Orokorra: gai da berbaldi luze edota biziak nekerik gabe
jarraitzeko, nahiz eta litekeena den
xehetasunen bat (hitz, esamolde...) ziurtatu behar izatea, batez
ere intonazioarekin ohituta
ez badago. Esamolde idiomatiko asko ezagutzen ditu, erregistro
formaletan eta
lagunartekoan, eta gai da erregistro-aldaketaz ohartzeko. Gai da
ideiak xehetasunez
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 10
ulertzeko, baita inplizituak ere. Gai da euskalki gehienetako
solasaldietako ideia nagusiak
ulertzeko, intonaziora ohitzeko denbora izan badu.
1- Gai da informazio tekniko konplexuak eta espezializatuak
ulertzeko, adibidez, mediku
espezialisten azalpenak, tresnen eta aparatuen funtzionamenduari
buruz teknikariek
ematen dituzten argibideak, eta Administraziotik jasotzen diren
eguneroko zerbitzuen
gaineko zehaztapenak.
2- Gai da deskribapen konplexuak, abstraktuak eta teknikoak
ulertzeko (gauzen, tokien eta
pertsonen deskribapen fisikoak edota psikologikoak), bai ohiko
solasaldietan, baita
laneko azalpenetan ere. Bere espezialitatekoak ez badira,
arazoak izan ditzake lexikoa
oso teknikoa denean.
3- Gai da kontaketa eta narrazio konplexuen informazio
esplizitua zein inplizitua ulertzeko
(pasarteak, gertaerak, kontaketa historikoak eta literarioak;
gai konkretuez zein
abstraktuez...). Gai da, orobat, ideia nagusien, bigarren
mailakoen eta xehetasunen
arteko harremanak antzemateko.
4- Gai da hedabideetako testuak ulertzeko, arazorik gabe:
filmak, irratia, telebista,
Internet, eta xehetasunez eta ñabardurez ohartzeko, hiztunen
jarrerez eta haien arteko
harreman inplizituez, esaterako.
5- Gai da erregistro intimoa ia zailtasunik gabe ulertzeko,
batez ere modu estandarrean
formulatua badago: filmak, telefilmak...
6- Gai da talde bateko hiztunen arteko solasaldi konplexuak eta
biziak erraz ulertzeko,
baita gai abstraktuei, konplexuei eta ezezagunei buruz ari
badira ere, aurrez aurre edo
hedabideetan; informazioa esplizitua edo inplizitua izan
daiteke. Umorea edo ironia
erabilita ere ulertzeko gai da, baina gaia ezezaguna bazaio,
bere erreferentziak eta
ezagutza kulturalak martxan jarri beharko ditu.
7- Gai da, jendaurreko zein grabatutako azalpenetatik,
informazio espezifikoa ateratzeko,
azalpenen grabazioek kalitate txarra eta soinu distortsionatua
edo egitura nahasia izan
arren (adibidez, geltokian, estadioan, etab.).
8- Gai da maila jasoko hitzaldiak, kontaketak eta azalpenak
ulertzeko, batere arazorik
gabe, zuzenean zein grabazio bidez, eta gaiak abstraktuak eta
ezezagunak baditu ere.
Arazoak izan ditzake, hala ere, gaiak oso espezializatuak
direnean.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 11
C1 IDATZIZKO ULERMENA
Orokorra: gai da ia edozein testu luze eta konplexu erabateko
xehetasunez ulertzeko, baita
beren ideia inplizitu gehienak ere; gai da, era berean,
igorlearen asmoa eta aldartea zein
diren antzemateko, nahiz eta tonua oso ironikoa izan; gaia
norberaren arlokoa ez denean, eta
lexikoa oso teknikoa denean, traba izan daiteke.
1- Gai da tresnei eta aparatuei buruzko instrukzio luzeak
konplexuak eta zehatzak
ulertzeko, bere espezialitatearekin lotura dutenak nahiz
bestelakoak, betiere lexikoa
oso teknikoa ez bada.
2- Gai da deskribapen konplexuak, abstraktuak eta teknikoak
ulertzeko (gauzen, tokien eta
pertsonen deskribapen fisikoak, psikologikoak edo teknikoak),
ohiko solasaldietan eta
lanari buruzko azalpenetan. Bere espezialitatekoak ez badira,
arazoak izan ditzake
lexikoa oso teknikoa denean.
3- Gai da testu narratibo eta literario konplexuetan xehetasun
esanguratsuak erraz
aurkitzeko. Gai da ideia nagusien, bigarren mailakoen eta
xehetasunen arteko
harremanak bereizteko, eta testuak interpretatzeko jarrera
kritikoa hartzen du, bere
ezagutza erreferentziala erabiliz.
4- Gai da testu dibulgatibo eta informatibo konplexuak eta
luzeak ulertzeko: albisteak,
artikuluak, erreportajeak, foro, webgune, blog, wiki
espezializatuak..., bere arlokoak
direnean... Testuak arazorik gabe ulertzen ditu, xehetasunak
barne, eta jarrera eta
iritzi inplizituak zein esplizituak modu kritikoan
identifikatzen ditu.
5- Gai da hainbat gai profesionali buruzko berrien, artikuluen
eta txostenen edukiaz eta
garrantziaz azkar ohartzeko, eta horien analisi sakonagoa egitea
beharrezkoa den ala ez
erabakitzeko. Administrazioko inprimakiak eta dokumentuak ere
ulertzen ditu arazorik
gabe (jakinarazpenak, erreklamazioak, araubideak...).
6- Gai da era guztietako gutunak, formalak eta informalak,
ulertzeko, gai orokorrekoak zein
bere espezialitatekoak.
7- Gai da argudioak zehazki bilatzeko eta interpretatzeko, eta,
gainera, jarrerak eta iritzi
inplizituak nahiz esplizituak adierazten dituzten xehetasunez
ohartzeko: gizarte-
harremanetako, lan-arloko eta testu akademiko zabal eta
konplexuetan, hala nola, testu
literario eta zientifiko-dibulgatiboetan, hedabide idatzietako
editorialetan, eta
Interneteko foro, blog, wiki eta sare sozialetan...
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 12
C1 ULERMEN-ESTRATEGIAK
Trebea da, testuinguruko hitz-gakoak, hitz-gako gramatikalak eta
lexikalak baliatuta, jarrera,
aldartea, adimen-jarrerak eta asmoak inferitzeko, eta ondoren
gertatuko dena aurreikusteko.
3.2. C1 Elkarreragina
C1 AHOZKO ELKARRERAGINA
Orokorra: gai da jariotasunez eta bat-batekotasunez hitz
egiteko, ia ahaleginik egin gabe.
Hitzen errepertorio zabala du, eta gai da bere gabeziak erraz
gainditzeko itzulinguruak eginez.
Gai kontzeptual zailetan eta solasaldi bizi eta umoretsuetan
bakarrik izan dezake arazoren bat.
1- Gai da gizarte-harremanetan, baita erregistro intimoan ere,
hizkuntza malgutasunez eta
eraginkortasunez erabiltzeko, sentimenduak eta emozioak
adierazteko, norbaiti edo
zerbaiti buruz jarduteko eta umorea, ironia... adierazteko.
2- Gai da, naturaltasun osoz, hiztunen arteko solasaldi bizietan
parte hartzeko, ideiak
jariotasunez eta laguntzarik gabe adieraziz, eta
harridura-esapideak ongi erabiliz.
3- Gai da eztabaida-taldeetako solaskideen artean gertatzen
diren elkarreragin konplexuak
erraz ulertzeko, gaiak ezezagunak badira ere, eta horietan parte
hartzeko.
4- Gai da solasaldi formaletan eta laneko bileretan, eztabaiden
erritmoari erraz
jarraitzeko, baita gai abstraktu, konplexu eta ezezagunei
buruzkoak badira ere.
5- Gai da bere jarrera era formalean eta ziurtasunez
argudiatzeko, galderei, adierazpenei,
eta argudio konplexuei jariotasunez, bat-batean eta egokitasunez
erantzunez.
6- Gai da bere lanbidearekin zerikusia duten gai guztiei buruzko
informazio konplexua eta
aholkuak trukatzeko.
7- Gai da gatazken konponbidea negoziatzeko, adibidez,
zirkulazio-isun bidegabe bat
erreklamatzeko, pisu batean eragindako kalteen ordain ekonomikoa
edo istripu baten
erantzukizuna eskatzeko.
8- Gai da arazo baten azalpena egiteko eta zerbitzuaren emaileak
edo bezeroak amore
eman behar duela argi adierazteko.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 13
C1 IDATZIZKO ELKARRERAGINA
Orokorra: gai da gauzak argi eta zehatz adierazteko, eta
hartzaileari malgutasunez eta
eraginkortasunez egokitzen zaio idatzizko elkartrukeetan.
1- Gai da, gutun pertsonaletan (tradizionalak edo posta
elektronikoak) eta sare sozialetan
gauzak argi eta zehatz adierazteko, eta hizkuntza malgutasunez
eta eraginkortasunez
erabiltzeko, sentimenduak eta emozioak ulertzeko eta
adierazteko, norbaiti edo zerbaiti
buruz jarduteko eta umorea, ironia... erakusteko.
2- Gai da, arazoei aurre egitearren, informazioa eskatzeko eta
emateko. Erregistro
ezberdinak erabiltzen ditu eta erraz egokitzen da egoera edo
kanal aldaketetara.
Salerosketetan eta transakzio formaletan ongi konpontzen da, eta
adostasuna edo
desadostasuna ongi eta zehazki adierazten ditu.
3- Gai da berehalako informazioa transmititzen duten oharrak eta
testu formalak idazteko,
ideia garrantzitsuak nabarmenduz, lagunei, irakasleei, zerbitzu
publikoei...
C1 ELKARRERAGIN-ESTRATEGIAK
Hitza hartzea:
1- Gai da, aukera guztietatik, esaldi egokia hautatzeko, hitza
hartzeko edo hitz egiteko
txandari eusteko asmoz, zer esan pentsatzen duen bitartean.
Hartzaileari laguntzea:
2- Gai da bere ekarpena eta gainerako solaskideena trebetasunez
lotzeko.
Azalpenak eskatzea:
3- Gai da, solaskideak esandakoa ulertzen duela egiaztatzearren,
galderak egiteko eta
zalantzak azal diezazkioten eskatzeko.
3.3. C1 Adierazpena
C1 AHOZKO ADIERAZPENA
Orokorra: gai da deskribapen, narrazio eta azalpen argiak eta
xeheak gai konplexuei buruz
egiteko, beste gai batzuk txertatuz, ideia zehatzak garatuz eta
bukaeran ondorio egokia
atereaz.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 14
1- Gai da prozedura bat gauzatzeko moduari buruzko jarraibide
argiak, zehatzak eta
teknikoak egiteko, batez ere bere espezialitatekoak badira.
2- Gai da esperientzien, pertsonen, emozioen eta gertaeren
deskribapen argiak eta xeheak
egiteko, gai konplexuei buruz, eta gai nagusiari bigarren
mailako beste gai batzuk
txertatzeko, ideia zehatzak garatzeko eta amaieran ondorio
egokiak ateratzeko.
3- Gai da iturri espezializatuetatik informazioa eta argudioak
laburtzeko. Horretaz aparte,
gai da informazioa eraldatzeko, xehetasun handiz, ikuspegi
kritikoa eta bere ezagutza
erreferentziala erabiliz.
4- Gai da jendaurreko adierazpen labur zein luzeak jariotasunez
egiteko, ia ahalegin
berezirik egin gabe, aurretik idatzi edo prestatu baditu,
azentuaren eta intonazioaren
bidez esanahiaren ñabardurak zehaztasunez transmitituz. Gai da,
gainera, bere
ikuspegiari eusteko, eta bat-batean erantzuteko.
5- Gai da ohikoak ez diren berri eta gertaerei buruzko kontaketa
xeheak, konplexuak eta
ongi egituratuak egiteko, jariotasun eta argitasun handiz.
6- Gai da asmoak, jarrerak eta sentimenduak xehetasun handiz
adierazteko, bereak zein
besteenak.
7- Gai da argudioak era sistematikoan, zabaltasunez, argitasunez
eta xehetasunez
garatzeko, alderdi garrantzitsuak nabarmenduz, bere ikuspegiari
eusteko ideia
osagarriak eta adibide egokiak emanez, auzo bileretan,
mahai-inguruetan,
irratsaioetan...
8- Gai da arazo edo auzi bati buruzko ikuspegiak azaltzeko eta
alderatzeko, zenbait
aukeraren alde onak eta txarrak adieraziz. Gai da emandako
arrazoiez gogoeta egiteko
eta ondorioak atera edota laburbiltzeko.
C1 IDATZIZKO ADIERAZPENA
Orokorra: gai da testu argiak eta ongi egituratuak idazteko, gai
orokor gehienei eta bere
espezialitateari buruzkoak, ideia nagusiak nabarmenduz,
zabaltasunez. Eta gai da, bestalde,
bere ikuspegiari eusteko, ideia osagarriak eta adibide egokiak
emanez, eta ondorioak
ateratzeko.
1- Gai da prozedurak argi eta zehazki azaltzeko (arauak,
jarraibideak, argibideak...).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 15
2- Gai da sormenezko deskribapen eta narrazio argiak, xeheak eta
ongi egituratuak
idazteko, estilo sinesgarria, pertsonala eta naturala
erabiliz.
3- Gai da esperientziak, sentimenduak eta emozioak azaltzeko,
lexiko aberatsa eta zehatza
erabiliz.
4- Gai da testu konplexuen eta tekniko-dibulgatiboen eskemak edo
laburpenak egiteko,
batez ere bere espezialitatekoak badira, ideia nagusiak eta
bigarren mailakoak bereiziz.
5- Gai da azalpen argiak eta ongi egituratuak idazteko
(txostenak, eremu akademikoari
lotutako idatziak...), gai konplexuei buruzkoak, ideia nagusiak
nabarmenduz.
6- Gai da bere eta besteen ikuspegiari buruzko azalpenak
xehetasunez eta zabaltasunez
emateko, eta bere ikuspegiari eusteko, eta ideia osagarriak eta
adibide egokiak emateko
ere bai.
7- Gai da gai orokor edota auzi bati buruzko ikuspegiak
azaltzeko eta alderatzeko, zenbait
aukeraren alde onak eta txarrak adieraziz; era berean, gai da
emandako arrazoiez
gogoeta egiteko eta ondorioak atera edota laburbiltzeko,
hedabideetan, Interneten eta
Administrazioarekiko harremanetan.
C1 ADIERAZPEN-ESTRATEGIAK
Planifikatzea:
1- Gai da bere azalpenetan behar dituen baliabideak
planifikatzeko, entzulearengan izan
dezakeen eragina kontuan hartuta.
Konpentsatzea:
2- Gai da itzulinguruak eta parafrasiak erabiltzeko, hiztegian
eta egituretan dituen
hutsuneak betetzeko.
Kontrolatzea eta zuzentzea:
3- Gai da zailtasunak gainditzeko, eta esan nahi duena berriro
formulatzeko, bere
diskurtsoaren jarioa erabat eten gabe.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 16
4. KOMUNIKAZIO-GAITASUNAK
Gizakiaren gaitasun guztiek laguntzen dute erabiltzailearen
komunikazio-gaitasuna nola edo
hala garatzen. Gaitasun-orokor horiek norberaren ezagutza-,
trebetasun-, ahalmen-,
ezaugarri-multzoari deritzo, mota guztietako jarduerak
gauzatzeko, eta horietako batzuk
komunikazio-gaitasunaren osagaitzat jo daitezke.
Curriculum honek komunikazio-gaitasun orokorrak −soziokulturalak
eta estrategikoak− eta
hizkuntza-gaitasunak bereiztu ditu. Hizkuntza-gaitasunek
honakook hartzen dituzte beren
baitan: gaitasun pragmatikoak −testu-, funtzio- eta
diskurtso-gaitasunak– eta gramatika-
gaitasunak –lexikoa eta semantika, fonetika, fonologia eta
entonazioa, ortografia eta
morfosintaxia–.
Eduki didaktiko esanguratsua duten gaitasunak mailaka sailkatu
dira, eta eduki horien
progresioa gauzatu da, maila batetik bestera (gaitasun
gramatikalak eta, gaitasun
pragmatikoen kasuan, testu-generoak, esate baterako. Kohesiorako
baliabideak modu orokor
batez azaldu dira, diskurtso-gaitasunei dagokien atalean, eta,
aldi berean, mailaka sailkatu
dira, gramatika-gaitasunen atalean). Eduki orokorreko atalak ez
dira mailakatu.
Proposatzen diren zerrendak baliabideak dira eta, aldian-aldiko,
euskaltegi edo irakasle
bakoitzak behar dituenak aukeratuko ditu, kontuan hartuta
ikasleen ikaskuntza-estiloa,
irakasleen metodologia, programa, ataza-mota, sekuentzia
didaktikoa, helburua... Jakina,
bermatu behar da, betiere, hautatutako eduki horien bidez behar
diren gaitasunak egoki
garatuko direla mailako hizkuntza-jarduerak gauzatzeko,
estrategia egokiak erabiliz.
4.1. KOMUNIKAZIO-GAITASUN OROKORRAK
Erabiltzaile eta ikasleek, komunikazio-egoeretan atazak eta
jarduerak burutu behar
dituztenean, euren aurreko esperientzietan garatutako hainbat
gaitasun baliatzen dituzte
(munduaren ezagutza, trebetasunak, ezaugarri
pertsonalak...).
Helduek munduaz eta haren funtzionamenduaz duten eredua oso
landua eta xehetasunez
artikulatua da, eta, jakina, lotura estua du beren lehendabiziko
hizkuntzako lexikoarekin eta
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 17
gramatikarekin; izan ere, bi alderdiak elkarri lotuta garatu
dira. Horrenbestez, euskararen
ikas-irakas-prozesuan, gogoan izan behar da, besteak beste,
ikasleen jatorria gero eta
zabalagoa dela, eta gero eta euskara-ikasle etorkin gehiago
dagoela. Kontuan hartu behar da
zein den/diren ikasle bakoitzaren lehendabiziko hizkuntza/k, eta
munduaren zein eredutan
oinarritzen den/diren.
Munduaren ezagutzak (esperientziatik, hezkuntzatik,
informazio-iturrietatik eta abarretatik
eratorriak) ondorengoak hartzen ditu bere baitan:
- Lekuak, erakundeak, pertsonak, objektuak, gertaerak, prozesuak
edo zenbait eremutako
esku-hartzeak. Hizkuntza jakin bat ikasten ari den
ikaslearendako bereziki garrantzizkoa da
hizkuntza hori hitz egiten den herrialdea ezagutzea; adibidez,
ezaugarri geografiko
nagusiak, ingurumenekoak, demografikoak, ekonomikoak eta
politikoak.
- Entitate-motak (konkretuak eta abstraktuak, bizidunak eta
bizigabeak, eta abar) eta
horien ezaugarriak eta harremanak (espazio-denborazkoak,
asoziatiboak, analitikoak,
logikoak, kausa-ondoriozkoak, eta abar).
Ondoko lerrootan komunikatzeko bi gaitasun orokor azalduko dira:
gaitasun soziokulturala
eta gaitasun estrategikoa.
4.1.1. GAITASUN SOZIOKULTURALAK
Gaitasun soziokulturala hizkuntza bat hitz egiten duen
komunitatearen (edo komunitateen)
kultura eta gizartea ezagutzea da. Izan ere, ezagutza hau
munduaren ezagutzaren alderdi
garrantzitsu bat da, eta berebiziko pisua du hizkuntzen
ikaskuntza eta irakaskuntzan. Kultura
baten ezaugarri bereizgarri horiek honako eremu hauekin lotuak
egon daitezke:
a. Eguneroko bizitza:
- Jan-edanak, jatorduak, jatorduetako ohiturak.
- Jaiegunak.
- Lansaioak eta lan-ohiturak.
- Aisiako jarduerak (zaletasunak, kirolak, irakurketa ohiturak,
hedabideak...).
b. Bizi-baldintzak:
- Bizi-maila (eskualdearen, gizarte-mailaren eta kulturaren
araberako aldaerekin).
- Etxebizitzaren ezaugarriak.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 18
- Gizarte-laguntzarako neurriak eta hitzarmenak.
c. Pertsonarteko harremanak (botere eta elkartasunezkoak
barne):
- Gizarte-antolaketa eta gizarteko kideen arteko harremanak.
- Sexuen artekoak.
- Familiaren egitura eta familiarteko harremanak.
- Belaunaldien artekoak.
- Lan-egoeretakoak.
- Agintariekiko, Administrazioarekiko... harremanak.
- Arrazen eta komunitateen artekoak.
- Talde politikoen eta erlijiosoen artekoak.
d. Gizarte-balioak, sinesmenak eta jarrerak, honako eragile
hauei buruz:
- Gizarte-maila.
- Talde profesionalak (akademikoak, enpresakoak, zerbitzu
publikoetakoak,
langileenak...).
- Aberastasuna (diru-sarrerak eta ondasunak).
- Eskualdeko kulturak.
- Segurtasuna.
- Erakundeak.
- Tradizioa eta gizarte-aldaketa.
- Historia: batez ere, pertsonaia eta gertaera
adierazgarriak.
- Gutxiengoak (etnikoak, erlijiosoak eta kulturalak).
- Nazio-identitatea.
- Atzerriko euskal komunitateak.
- Politika.
- Arteak (ikusizko arteak, literatura, antzerkia, musika,
herri-abestiak eta abesti
modernoak...).
- Erlijioak.
- Umorea.
e. Gorputzaren hizkuntza eta jarduera paralinguistikoak:
- Keinuak.
- Aurpegierak.
- Jarrerak.
- Ikusizko kontaktua.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 19
- Gorputz-ukipena.
- Proxemika.
- Onomatopeiak.
- Ezaugarri prosodikoak (ahotsaren tonua, iraupena, bolumena eta
ezaugarriak...).
f. Gizarte-hitzarmenak (adibidez, harrera ona egitea eta
jasotzea):
- Puntualtasuna.
- Opariak.
- Jantziak.
- Jan aurrekoak, edariak, janariak.
- Portaerari eta solasaldiei buruzko hitzarmenak eta tabuak.
- Egonaldiaren iraupena.
- Agurrak.
g. Portaera erritualak, honako arlo hauetan:
- Erlijio-ospakizun eta jarduerak.
- Jaiotza, ezkontza eta heriotza.
- Ikusleen jarrera jendaurreko ekitaldietan eta
ospakizunetan.
- Ospakizunak, festak, tabernak, sagardotegiak, dantzak,
diskotekak, eta abar.
4.1.2. GAITASUN ESTRATEGIKOAK
Gaitasun estrategikoak bide ematen dio hizkuntza-erabiltzaileari
komunikazio eraginkorra
lortzeko, izan ditzakeen hutsuneak betetzeko, edo egon
daitezkeen komunikazio-etenak
konpontzeko. Beraz, estrategiak honakoak dira: eragiketa
mentalak, mekanismoak, taktikak
eta prozedurak (hitzezkoak eta hitzik gabekoak), atazak
gauzatzeko edo ikasketa prozesuan
egoera berriei aurre egiteko. Mekanismo horien garapenak
komunikazioa errazten du:
diskurtsoa kontrolatzea, azalpenak eskatzea, ondorioak
ateratzea, norberaren esperientzia
eta ezagutza berrerabiltzea, informazioa errepikatzea,
zuzentzea, eta abar. Mekanismo
horien garapenak ikaskuntza-prozesua errazten du, eta
hizkuntza-baliabideetan egon
daitezkeen gabeziak ordezkatzen laguntzen du. Hortaz, nork bere
ikaskuntza-prozesuaz
ohartzeko eta ardura hartzeko bidea bilatu behar du.
Gaitasun estrategikoen helburua da testuinguruko
komunikazio-beharrei erantzutea, eta
dagozkien atazak ahalik eta era arrakastatsuenean gauzatzea.
Erabiltzaileek era guztietako
komunikazio-estrategiak erabiltzen dituzte, etengabe,
komunikazioa hobetzeko, baita haien
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 20
lehenengo hizkuntzan ere. Komunikazio-estrategiak erabiltzea
(planifikatzea, gauzatzea,
jarraitzea, kontrolatzea, zuzentzea...) printzipio
metakognitiboen baitan dago, eta horien
bidez hizkuntza-jardueren komunikazio-prozesuak errazten
dira.
Hizkuntza batez jabetzeko prozesuan, estrategia garrantzitsuenak
honako hauek dira:
komunikazio-prozesukoak, estrategia komunikatiboak eta
ikaskuntza-prozesuko estrategiak.
4.2. HIZKUNTZA-GAITASUNAK
Hizkuntza-gaitasunak ezinbestekoak dira hizkuntza-komunitate
batean modu egoki eta
eraginkorrean komunikatzeko eta jokatzeko, eta ikasteko balio
duten hizkuntza-jarduerak
gauzatzeko.
Curriculum honetan bi multzotan sailkatu dira: gaitasun
pragmatikoak (funtzionala, testuala,
eta diskurtsiboa) eta gaitasun gramatikalak (lexikoa eta
semantika, fonetika, fonologia eta
intonazioa, ortografia eta morfosintaxia).
4.2.1. GAITASUN PRAGMATIKOAK
Testua edo diskurtsoa komunikazio-egoerara moldatzeko gaitasunak
dira: solaskideei,
egoerari, inguruari, xedeari... Horrenbestez, komunikazioa
ziurtatzeko, hizkuntza-
erabiltzaileak diskurtsoaren eta testuinguruaren elementuak eta
ezaugarriak aukeratu behar
ditu (kontzeptuak, erregistroa, testu-generoa, ezaugarri
linguistikoak...), eta elementu horiek
egoki antolatu behar ditu.
Gaitasun pragmatikoetan, honakoak bereizi dira: testu-generoak,
gaitasun funtzionalak eta
diskurtso-gaitasunak.
4.2.1.1. TESTU-GENEROAK
Testua erabiltzaileek edo ikasleek, ahoz zein idatziz, jasotzen,
sortzen edota trukatzen duten
diskurtso-sekuentzia da. Gutxieneko komunikazio-unitatea da,
autonomoa, egituratua,
koherentzia eta kohesioa duena, testuinguru jakin batean eta
xede jakin baterako sortua.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 21
Komunikazioaren funtsezko oinarria denez, ezin egon daiteke
hizkuntza-jarduerarik testurik
gabe eta, beraz, jarduerak eta prozesuak antolatzeko eta
sailkatzeko abiapuntua da
curriculumetan.
Gizartean testuak zenbait xederen arabera sortzen dira, eta,
horregatik, alde handiak izaten
dira beren forman eta muinean. Igorlearen xede edo funtzio
komunikatibo nagusiaren
arabera, testuak oinarrizko testu-sekuentzia edo makrofuntzio
batzuen arabera bereizten
dira. Ohikoenak hauexek dira: solasaldi bidezkoak,
instrukziozkoak deskriptiboak,
narratiboak, adierazpen-azalpenezkoak eta argudiozkoak. Kontuan
hartu behar da testu
batzuek ez dutela makrofuntzio bakarra izaten; gehienetan,
oinarrizko testu-sekuentziaz
gain, bestelakoak ere agertzen dira testu berean.
Ezaugarri komunak kontuan hartuta, testuak testu-genero eta
azpigeneroetan sailkatzen dira.
Egin daitezkeen sailkapen guztien artean, esan dezakegu
osatuenetakoa dela ondorengo
osagaiak kontuan hartzen dituena: xede komunikatiboa, kanala,
erabilera eremuak, baliabide
linguistikoak eta testu-generoak. Testu-generoak eta
azpigeneroak asko dira; horregatik,
hizkuntzen irakaskuntzari eta ebaluazioari dagokienez, haietako
zenbaitetan jarri behar izan
dugu arreta handiagoa, hizkuntza-jarduerak egiteko maiztasun eta
praktikotasun handiena
izaten dutenetan, alegia. Hona testu-generoak, mailaz maila
antolatuak:
C1 maila
▪Gertaerak, pasadizoak eta kontaketa historikoak, baita
emozio-graduak xeheki adierazten
dituztenak ere; formalak, neutroak, informalak... (ulermena,
adierazpena eta elkarreragina,
ahoz eta idatziz).
▪Gutunak, mezu elektronikoak, foroak, sare sozialak, blogak,
azalpenak, eztabaidak,
lagunarteko eta erritu sozialetako solasaldiak (urteurrenak,
jaiotzak, ezkontzak...); formalak,
neutroak eta informalak; aurrez aurre, telefonoz, bideo-konexio
bitartez, komunikabideetan,
Interneten... (ulermena, adierazpena eta elkarreragina, ahoz eta
idatziz).
▪Komunikatuak, aurkezpen ofizialak, hitzaldi publikoak...;
formalak eta neutroak (ulermena,
ahoz eta idatziz).
▪Albistegiak, informazio-saioak, filmak eta telesailak,
iragarkiak, dokumentalak,
elkarrizketak, kirol eta kultura saioak, artikuluak...; formalak
eta neutroak; irrati-
telebistetako saioetan eta Interneten (ulermena, ahoz eta
idatziz).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 22
▪Debateak, reality show-ak, lehiaketak...; informalak eta
neutroak; komunikabideetan
(ulermena, adierazpena eta elkarreragina, ahoz eta idatziz).
▪Iritzi-zutabeak, editorialak, iritzi-artikuluak, adituen
hausnarketak eta kritikak...; formalak;
komunikabide idatzietan (ulermena, idatziz).
▪Zuzendariari gutunak eta iritzi-artikuluak, formalak eta
neutroak; komunikabide idatzietan
(ulermena eta adierazpena, idatziz).
▪Testu-liburuak, kontsulta-liburuak (entziklopediak,
hiztegiak...); formalak (ulermena,
idatziz).
▪Testu informatiboak, informalak, neutroak eta formalak: foroak,
sare sozialak eta blogak...;
erakunde publikoetan, prentsan eta Interneten (ulermena,
adierazpena eta elkarreragina,
idatziz).
▪Testu literarioak: saiakera dibulgatiboak, nobelak, ipuinak,
kantak, poesiak, bertsoak,
antzerkia (baina ez literatura esperimentalekoak)... (ulermena,
ahoz eta idatziz).
▪Laburpenak, erreseinak eta kritikak, informalak, neutroak eta
formalak; argudioak eta
emozioak islatuta: albisteenak, elkarrizketenak,
erreportajeenak, debateenak, filmenak,
antzezlanenak, liburuenak, kontzertuenak... (ulermena eta
adierazpena, ahoz eta idatziz).
▪Jarraibide, agindu eta azalpen teknikoak: laneko prozedurak...
(ulermena, adierazpena eta
elkarreragina, ahoz eta idatziz).
▪Jarraibide, agindu, azalpen teknikoak eta abisuak: medikuen
azalpen teknikoak, zerbitzu bat
lortzeko jarraibide teknikoak (diru-laguntzak...), etxeen
planoen gainekoak, kirol-araudiak,
ibilgailuen eta tresnen funtzionamendurako jarraibide
zehatzak... (ulermena, ahoz eta
idatziz).
▪ Idazki formalak, informazio-truke teknikoak eta zehatzak,
zerbitzuetakoak eta lanekoak
(eredu estandarrekoak): abisu, ohar eta iragarpen publikoak,
eskutitz komertzialak,
txostenak, memoriak, aktak, egitasmoak... (ulermena, adierazpena
eta elkarreragina, ahoz
eta idatziz).
▪Idazki formal tekniko eta zehatzak, zerbitzuetakoak eta
lanekoak, eredu estandarrekoak:
deialdiak, kontratuak, araudiak, legeak... (ulermena, ahoz eta
idatziz).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 23
4.2.1.2. GAITASUN FUNTZIONALAK
Gaitasun funtzionala norbaitek ahozko eta idatzizko testuak
helburu jakin batzuen arabera
moldatzeko duen gaitasuna da. Erabiltzaileak, komunikazio-egoera
bakoitzean, testu-
sekuentziak sortu eta ulertuko ditu, komunikazio-xede jakinen
arabera moldatuta, eta
horretarako beharrezkoak diren hizkuntza-baliabideak erabilita.
Komunikazio-funtzioak asko
eta asko izan daitezke, asmoa, igorlea, hartzailea, ingurunea...
kontuan hartzen badira. Baina
esan daiteke badirela makrofuntzioak edo funtzio orokorrak (ikus
4.2.1.1. Testu-generoak
atala), eta mikrofuntzioak, edo funtzio xeheak, kategoria
batzuen arabera sailkatuta,
erabiltzaileek elkarreraginean sortzen dituzten testu sinpleen
eta laburren erabilera
funtzionala adierazten dutenak.
4.2.1.3. DISKURTSO-GAITASUNAK
Diskurtso-gaitasuna erabiltzaileak testu egokiak, koherenteak
eta kohesionatuak sortzeko edo
interpretatzeko duen gaitasuna da. Gaitasun diskurtsiboaren
ardatza koherentzia edo
egokitasun soziolinguistikoa, ideien koherentzia, kohesiorako
baliabideak eta modalizazioa
dira.
a. Koherentzia edo egokitasun soziolinguistikoa
Koherentzia edo egokitasun soziolinguistikoak hizkuntzaren
erabileraren alderdi sozialera
egokitzeko behar diren ezagutzak eta gaitasunak hartzen ditu
bere baitan: erregistro-
desberdintasunak, gizarte-harremanen adierazle linguistikoak,
herri-jakintzaren
adierazpenak, euskalkiak, azentua...
Hizkuntza-erabiltzaileak kontuan hartu behar ditu
hizkuntza-jardueretan eragina duten
faktoreak, eta horien arabera moldatu behar du bere
diskurtsoa:
1. Solaskideak (igorlea eta hartzailea nor diren, zenbat diren,
nolako harremana duten,
elkarreragina, beren gaitasunak...).
2. Komunikazioaren testuingurua eta erabilera eremua: etxea,
lantokia, ikastetxea..., ea
solaskideak toki berean dauden edo ez...
3. Komunikazio-unea.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 24
4. Komunikazio-kanala: ahozkoa edo idatzizkoa, aurrez aurrekoa,
edo bestelakoen
bitartekoa (telefonoa, irrati-telebistak, megafonia, web-kamera,
ordenagailua...)...
5. Komunikazioaren gaia: ezaguna den edo ez, interesekoa den edo
ez, ohikoa den edo
teknikoa...
6. Komunikazio-xedea: informatzea, konbentzitzea...
Aldagai horien guztien ondorioz, euskara-erabiltzaileak
erregistroa eta modalizazio
baliabideak egokitu behar ditu, besteak beste.
Erregistroa esaten zaie hizkuntza beraren aldaeren arteko
ezberdintasun sistematikoei;
aldaera horiek testuinguru ezberdinen arabera erabiltzen dira.
Erregistroa aukeratzeko,
komunikazio-egoeraren ezaugarri sozialak hartu behar dira
kontuan: solaskideen arteko
harremana, asmoa, gaia, formaltasun-maila... Igorleak, norekin
ari den eta zertan ari den
kontuan hartuta, bere hizkera egokituko du (neutroa, informala
edo lagunartekoa, formala,
intimoa eta ofiziala/espezializatua), eta horretarako hainbat
hizkuntza-baliabide erabiliko
ditu. Erregistroa egokitzeko gaitasuna handitu egiten da
hizkuntzaren ezagutza
handitzearekin batera.
Euskara, beste hizkuntzak bezala, bi modutan ikas daiteke:
ibilbide naturala eginda
(lehendabiziko hizkuntza), edo ibilbide akademikoa eginda
(ikastetxean edo euskaltegian
ikasita, batez ere). Eta ibilbide bakoitzak oso bilakaera
desberdina du, hizkuntzaren
erregistroen garapenari dagokionez. Ondorengo motak bereiz
daitezke: neutroa, informala,
intimoa, ofiziala/espezializatua.
C1 maila
Esamolde idiomatiko eta lagunarteko asko ulertzen ditu. Ongi
bereizten ditu erregistro
formala, informala, ofiziala eta espezializatua, eta intimoa.
Jabetzen da, beraz, hizkuntzaren
inplikazio soziolinguistikoaz.
Desberdintasun soziolinguistikoetara moldatzen da, eta euskara
gizarte-harremanetan
malgutasunez eta eraginkortasunez erabiltzen du. Erregistro
formala eta informala ongi
erabiltzen ditu. Bere espezialitateko hainbat testu eta testu
ofizial batzuk ere ekoizten ditu.
Baina mugak ditu, oraindik, oso diskurtso tekniko eta
espezializatuak sortzeko, eta arazoak
izan ditzake diskurtso intimoetako xehetasunak eta
emozio-graduak adierazteko.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 25
b. Ideien koherentzia
Koherentzia testuaren edo diskurtso-sekuentziaren ezaugarrietako
bat da. Koherentzia
egoteko, testuko ideiek eta kontzeptuek ongi egituratuta egon
behar dute; ordenatuta,
alegia. Ideiek uztardura logiko bat izan behar dute: bigarren
mailako ideiek informazio
garrantzitsua eman behar dute, ideia nagusira edo gaira
iristeko; horrela, irakurleak
testuaren esanahi orokorra ulertu ahalko du. Testu-koherentzia
lortzeko, honako osagaiak
hartu behar dira aintzat:
1- Ideien antolaketa:
▪Gaia eta tesia, ideia nagusiak eta bigarren mailako ideiak ongi
bereiztea.
▪Informazioaren kantitatea (adibideak, arrazoiak, informazioa
osagarria...) eta kalitatea
(kontzeptu pertinenteak, informazio egokia...) ongi
neurtzea.
2- Esaldien arteko aurrerabide tematikoa: tema/rema:
Testuetan beharrezko informazioak daude, batetik, eta bigarren
mailakoak, bestetik. Eta
informazio hori testuan galdegaia-mintzagaia legearen arabera
garatzen da, informazio
ezaguna/ezezaguna, berria/aurretik esana;
nabarmentzekoa/bigarren mailakoa uztartuz eta
harilkatuz, esaldi batetik bestera. Horrek berebiziko ondorioak
ditu esaldien hitz-ordenan,
eta esaldien arteko loturetan.
3- Paragrafoen antolaketa:
Idatzizko komunikazioan, testuaren progresio logikorako
garrantzi handiko unitatea da
paragrafoa. Izan ere, paragrafo bakoitzak ideia nagusi bat
biltzen du, eta ideia horrek
markatzen du testuaren barruko esaldien kohesioa.
c. Kohesiorako baliabideak
Ongi egituratutako testuaren ezaugarria da kohesioa; esaldiak
elkarrekin lotzen dira, zenbait
baliabide linguistiko –gramatikalak, lexikoak, fonetikoak- eta
grafikoren bidez; baliabide
horiek bide ematen dute esaldi eta paragrafo bakoitza ulertzeko,
gainerakoekin duten
loturaren arabera.
Kohesio-baliabideak bi mailatakoak izan daitezke:
perpaus-mailakoak eta testu-mailakoak.
(ikus baliabide hauek mailaz maila sailkatuta, 4.2.2. Gaitasun
gramatikalak atalean):
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 26
1- Perpaus-mailako kohesio-prozedurak:
Perpaus barruko hitz eta sintagmak lotzeko baliabideak:
▪Deklinabide-kasuak.
▪Postposizioak (atze, aurre, barru, bitarte...).
▪Lokailuak: emendiozkoak (eta...), hautakariak (edo...) eta
aurkaritzakoak (baizik...).
▪Menderagailuak:
- Perpaus osagarriak: konpletiboak, zehar-galderak,
subjuntibozko perpausak...
- Erlatibozko perpausak.
- Perpaus adberbialak: denborazkoak, moduzkoak, konparaziozkoak,
helburuzkoak,
kausazkoak, baldintzazkoak, kontzesiozkoak eta ondoriozkoak.
2- Testu-mailako kohesio-baliabideak:
Testuko pasarteak eta elementuak lotzeko eta estekatzeko dauden
bitartekoak:
▪Konexiozkoak (testu-markatzaileak):
- Antolatzaileak: hasiera emateko, jarraipena, amaiera, ordena,
arrazoiak, aipamenak,
indartzeko, hierarkizazioa, denbora, lekutasuna, ideia berriak
txertatzeko, adibideak
emateko, parekidetasuna, kontrastea, onarpena, ziurtasuna,
beharrizana, balorazioa eta
ondorioa adierazteko.
- Lokailuak: emendiozkoak, hautakariak, aurkaritzakoak,
ondoriozkoak eta kausazkoak.
- Puntuazio-markak: puntua; koma; puntu eta koma; bi puntuak;
eten-puntuak; galdera
-eta harridura-markak; parentesia; marra luzea; komatxoak edo
aipu-markak;
marratxoa; apostrofea; zehar-marra.
- Gorputzarenak, baliabide paralinguistikoak (keinuak,
jarrerak...), eta idatzizkoak
(irudiak, grafikoak, ortotipografia...).
- Intonazioa, erritmoa, bolumena eta intentsitatea.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 27
▪Erreferentziazkoak (deiktikoak), testuan kate anaforikoa
eratzeko: anafora (aurretik esana
dagoenari erreferentzia egiteko), eta katafora (gero esan behar
denari erreferentzia
egiteko):
- Izenordainak (zuek, neronek, haren/bere/beraren,
haien/beraien/euren, geure burua,
elkar, deus ez, zera, zeinek...).
- Determinatzaileak (haurra, emakumeok, hau, horixe, bat/batzuk,
asko, denak/denok,
laurak, aita eta biok, geure burua, elkar...).
- Aditzondoak (hemen, hortxe, bertan, hona/horra,
horrela/honela, gaur, edonon...).
- Ordezkapen lexikala: sinonimia (lapurtu/ostu); hiperonimia
(lilia>lorea); hiponimia
(eguna>asteartea) eta perifrasia (lehoia>oihaneko
erregea).
- Hitz-errepikapena (Ez dago siesta egitea bezain gauza
onuragarririk. Siesta egunero
egin beharko genuke).
- Elipsia (Arraina erosi dugu. Ø Gero prestatuko dugu).
- Aditz laguntzailearen komunztadura (da, dugu, diogu,
zaio...).
d. Modalizazioa
Modalizatzaile esaten zaie igorleak hitz egiten edo idazten
duenean hartzen duen jarrera eta
inplikazioa islatzeko erabiltzen dituen hizkuntza-baliabideei.
Gertaera baten aurrean edo gai
baten gainean igorleak duen aldartearen edo egiten dituen
balorazioen berri ematen du,
betiere bere xede komunikatiboaren arabera.
Hona adibide batzuk, zenbait modutan modalizatuta:
Igandean ekarriko dut, ziur. (Ziurtasuna) / Agian igandean
ekarriko dut. (Duda)
Ez nator bat zurekin. (Baieztapena) / Esan duzun hori gezurra
galanta da. (Balorazioa)
Eskertuko nuke egia esango bazenit. (Proposamena) / Egia esan
behar didazu, nahi edo ez
nahi. (Derrigortasuna)
Atzo istripu bat egon zen. (Neutraltasuna) / Atzo istripu
lazgarri bat egon zen. (Balorazioa)
Nahi badut, egin dezaket. (Ziurtasuna) / Nahi izanen banu, egin
nezake. (Hipotesia)
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 28
Modalizatzaileak zenbait kategoriatakoak izan daitezke. Neurria
edo gradua emateko balio
duen edozein hizkuntza-baliabide erabil daiteke modalizatzaile
moduan, adierazitakoa
indartzeko edo lausotzeko:
▪Aditzondoak (oso, ozta-ozta, agian, nonbait...).
▪Postposizioak (zikina dago/zikin antza dago...).
▪Atzizkiak (gehiegi/gehiegixko...).
▪Aditz moduak: ahalera (egin dezaket...); hipotetikoa (ez legoke
gaizki...); baldintza:
(ikusiko nuke...); agintera (egin ezazu!...).
▪Lokailuak (ez ezik ... ere; nolanahi ere...).
▪Esapideak (Zur eta lur...; Aho bete hortz...).
▪Adjektiboak (polita/ederra/liluragarria...).
▪Aditzak (poztu, harritu, uste izan, iritzi...).
▪Deiktikoak (diote/denek esaten dute/denok esaten dugu; Iragarki
batean: Zapatak
konpontzen dira/Zapatak konpontzen ditugu...).
▪Baliabide semantikoak: ironia, exagerazioa, zentzu bikoitzeko
adierazpenak, metaforak,
biraoak, piropoak...
▪Egitura adierazgarriak:
- Erakusleak indargarri (Hau zoriona!).
- BAI ... -(E)LA egitura (Bai polita dela!).
- ZE(R)/ZEIN/ZELAKO/NOLAKO egiturak (Nolako egia esan
duen!).
- Atributua izenaren aurretik (Ederra astakeria! Polita
esandakoa!).
- -(R)EN+izenondoa (Hori liburuaren polita!).
- ESKERRAK ... -(E)N (Eskerrak egia esan duen!).
- Sekuentziak (Esan dizut ez naizela etorriko ez gaur, ez bihar,
ez etzi.).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 29
- Elementu bat isiltzea eta ordezkatzea (Zera esatea ere!).
- Baieztapen eta ezeztapen indargarriak (Baietz!; Ezetz!; Esan
dizudala!).
- Konparazioak (Leize-zuloa baino ilunagoa da.).
- Baldintzazko esaldi etenak (Zer gertatu den jakingo
balu!).
- Harridurazko galderak (Nola?!).
- Errepikapena (Jakina, jakina; Hau da hau!).
- Adizki inpertsonalak (Gehiago ikasi beharko zenuke Gehiago
ikasi beharra dago.).
- Kortesiazko baiezkoa (Ez naiz zurekin joango Beste batean izan
beharko du.).
- Ezeztapen indargarriak (Esan ez du ba berak ez duela etorri
nahi!; Ezta hurrik eman
ere!; Inondik ere ez!...).
- Baieztapen indargarriak (Bai horixe; Nola ez ba...).
▪Azentua eta ahoskera indargarriak:
-Azentu adierazkorra: [émakumeà!] (neutroa: [emákumeà].
-Bokalak luzatzea: (Haandi-haandia zen!).
-Silabaka ahoskatzea (Ez-du-da-la-e-gin-nen!).
▪Hitzen eta esaldien intonazioa, bolumena, etenak eta
intentsitatea, kontzeptuak
nabarmentzeko edo lausotzeko.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 30
4.2.2. GAITASUN GRAMATIKALAK
Gaitasun gramatikala esaten zaio hizkuntza-erabiltzaileak
hizkuntza jakin baten baliabide
gramatikalak zuzen, egoki eta eraginkor erabiltzeko eta
ulertzeko duen gaitasunari. Baliabide
gramatikalak hizkuntza baten unitate eta printzipio multzo bat
dira, unitate horiek nola
erabiltzen eta uztartzen diren arautzen duena: lexikoa eta
semantika, fonetika, fonologia eta
intonazioa, ortografia, morfosintaxia, eta kohesiorako
baliabideak.
Komunikazio-jarduera bakoitzak eta testu-genero bakoitzak
baliabide gramatikal jakin batzuk
eskatzen dituzte; ideia horretan oinarriturik sailkatu dira atal
honetan baliabide
gramatikalak, mailaz maila.
Baliabideak maila batetik bestera errepikatu gabe sailkatu dira,
progresio bati jarraikiz, argi
uzteko maila bakoitzean zer landu behar den bereziki, eta
ebaluazioan ere zer baloratu behar
den, betiere malgutasunez. Ez da ahaztu behar maila bakoitzean
aurrekoetan landutako
baliabideak ere kontuan hartu behar direla; hots, lotura bermatu
egin behar da maila batetik
hurrengora.
a. C1 Lexikoa eta semantika
Ikasleak ia edozein gairen gainean hitz egiteko hiztegi zabala
du (giza-harremanak, lana,
dibulgazio-gaiak, kultura...). Gaitasun lexiko-semantiko garatua
du, hizkuntza-funtzio
gehienak xehetasunez egiteko (argudiatzeko, xehetasunez
azaltzeko, bigarren mailako ideiak
garatzeko...). Errepertorio lexikal zabala du, eta izan
ditzakeen hutsuneak aise betetzen
ditu. Ez da ahalegindu behar hitz egokia aurkitzeko. Esamolde
idiomatikoak, ordezkapen
lexikal zabala, esanahi bikoitza duten hitzen erabilera, aldaera
dialektologikoak eta eremu
lexikal xeheen kontrola du.
b. C1 Fonetika, fonologia eta intonazioa
- Euskaltzaindiaren aholkuak (sakondu): EBAZ (87. araua).
Ahoskera zaindua eta erregistroen
bereizketa.
- Euskalkien ezaugarri fonologiko, fonetiko eta melodiko
hedatuenak antzematea:
./d/-ren ordezkapenak, bokal artean ([agudo/aguro],
[edan/eran]...).
http://irati.pnte.cfnavarra.es/usktzartw/moodle/mod/wiki/view.php?wid=94&userid=0&groupid=0&page=Kohesiorako%20baliabideak
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 31
./r/-ren galera, bokal artean ([kalera noa/kalia nue]...).
. Bokalen alternantziak ([ontsa/untsa], [berri/barri],
[bai/bei], [aita/aite],
[gorria/gorrie...]).
. Kontsonantismoa ([beste/bertze], [joan/fan/yoan],
[harrizkoa/harriskoa]...).
- Intonazioa:
. Galdegaia aditzaren talde melodikoari lotzen zaio (bihar
[bíhar]/Liburua bihar erosiko
dugu [biháreròsikò]).
. Hitz elkartuek talde melodiko bera dute:
ume lapurra≠ume-lapurra [úme lapúrra/umélapurrà]
tresna garbitzailea≠tresna-garbitzailea
[trésna.garbítzaileà/tresnágarbìtzaileà]
c. C1 Ortografia
- Atzerriko izenek sortu ohi dituzten zalantzak, irizpide
fonetikoa edo ortografikoa
erabiltzean (James Joycen idazlanak/James Joyceren
idazlanak).
- Letra larriak:
. Bi puntuen ondoren, aipamena zuzena denean (Hauxe esan zidan:
“Ez al dakizu nor
naizen?”...).
. Planeta eta astro guztien izenak (Ilargia Lurraren satelitea
da...).
- Letra xeheak:
. Antso erregea, aita santua...
. Astro adiera hertsitik kanpokoak (eguzki-sistema,
eguzki-panelak...).
- j/i txandaketa.
. Hitz hasieran, j- (jadanik, jardun, jogurt...). Salbuespenak:
iaio (trebe), iodo...
. Bokal artean, -i- (leial, proiektu...). Diptongorik egiten ez
duten hitzetan, -h- (ihartu,
ihes...).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 32
- y letra: berriki jasotako zenbait maileguk hasierako y- gorde
egiten da (yoga, yuppie...).
- Maileguen idazkera: hitzaren erdian kontsonante multzoak gorde
egiten dira (sintagma,
administrazio, objektu...).
- -ARAZI: ortografia-arauak.
- EZKERO: orduekin eta, oro har, denborazko postposizio gisa
erabil daiteke (hamarrez
gero/hamarrak ezkero, San Ferminez gero/San Fermin ezkero, atzoz
gero/atzo ezkero...).
- Galdetzailea (nor, zer, nola...)+NAHI (GURA) egiturak hitz
bakar batean (nornahi, zernahi,
nolanahi...). Galdetzailea -n, -t edo -k letraz amaituz gero,
ordea, bi aukera daude
(nonahi/non-nahi, zenbanahi/zenbat-nahi,
nondinahi/nondik-nahi...).
- -NA banatzailea (bana, bosna/borzna, ehuna, zenbana...).
- ALDE postposizioa: bi modu onartzen dira (atzealde/atzeko
alde, *atzekalde...).
d. C1 Izen-sintagma
1. Izena:
- Bizidunen deklinabidea leku-denborazko kasuetan (norengan,
norengana, norenganantz,
norenganaino, norenganako, norengandik).
- Numeroa: zenbatzaile zehaztu batzuen balio enfatikoa (bi,
bost, hamaika...).
- Deklinabidea: mugagabearen erabilera kasu guztietan:
. Izen bereziak.
. -A itsatsia dutenek ez dute -A galtzen (animalia,
anaia...).
. Kontsonantez eta diptongoz bukatutako hitzak (haran, jai,
zelai, gau...).
. Galdetzaileak, zenbatzaile zehaztuak eta zehaztugabeak (nor
edo nor, nornahi, zertzuk,
norbera, nor bere, beste, anitz, franko, aski...).
. Zenbait aditz berezirekin (heroi bihurtu, zuzendari izendatu,
alkate aukeratu...).
. Aditz-lokuzioak, IZAN, EGIN, EMAN eta HARTU aditzekin.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 33
. Kantitatea adierazten duten konparaziozko perpausetan:
ADINA/BESTE/BEZAINBAT+(izena+
–Ø) (Zuk beste ardo edan du...).
2. Deklinabidea eta galdetzaileak (ikus B2).
3. Izenordainak:
- Forma indartuen erabilera (neu, neronek, geu, gerok, heu, zeu,
zerorrek, zeuek...).
- Bihurkariak (X-(r)en burua, neure, heure, bere, geure...).
- Elkarkariak (elkar, bata bestea).
4. Determinatzaileak:
- Erakusle indartuak (hauxe, horixe, huraxe...) eta erakuslearen
balioa duten kataforak
(hona hemen, horra hor...).
- Zenbatzaile zehaztuak:
. Kantitateak adierazteko esapideak (hiru litro ardo, baso bat
ur hotz, sei kilo kafe...).
. Datak eta orduak deklinatuak (2010eko irailaren 11, hamarrak
eta hamarrean, bostak
laurden gutxitan, 15:30ean).
. Frakzioak, ehunekoak, kalkuluko eragiketak.
. -NA banatzailea.
. Biderkatzaileak (bakoitz, bikoitz...).
5. Adjektibo-sintagma:
- Izenondoak:
. BERA≠BERDINA izenondoak.
. Graduazioa: bustiduraren bidezkoa (xoxoa, pottoloa...);
atzizkien bidezkoa (-xko, -xka,
-tzar, -kote...).
. Adjektiboaren leku aldaketak sortutako adierazkortasuna (Gizon
bat ederra! Indarra
behar da handia!...).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 34
- Izenlagunak:
. Zenbatzailea+izenlagun singularra -(E)KO+izena, adina,
prezioa, neurria, pisua
kontzeptuak adierazteko (bi urteko umea, bost euroko aldizkaria,
hiru kilometroko
bidea...).
. Esanahiak bereizteko, -(E)KO/-(E)TAKO/-ETAKO:
Zazpi urteko ardoa (botilan dagoen ardoak zazpi urte ditu).
Zazpi urtetako ardoa (ardoa zazpi urtetan, ez zortzitan, bildua
izan da).
Zazpi urteetako ardoa (azkeneko zazpi urteetan).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 35
- Aposizioa:
. Izen-sintagma bat beste izen-sintagma baten aposizioa denean,
deklinabide-kasuaren
marka aposizioaren amaieran paratzen da bakarrik:
Erronkariko tenore Julian Gaiarre euskalduna zen.
Erronkariko tenore Julian Gaiarrerena da eskutitz hori.
e. C1 Aditz-sintagma
ADITZA
1- Ezaugarri orokorrak:
. Adizki jokatugabeak ondorengo funtzioetan: adjektiboa -Ø,
-A/-AK (Neska prestu bat...;
Mutila(k) egona(k)...); aditzondoa: -TA/-DA (egonda, egondako);
-(R)IK (egonik); -(E)Z
(egonez); -(E)AN (egonean); izena: -Ø+(IZAN) +mugatzailea
(etorria, etorri izana).
2- Indikatiboko orainaldia (ikus aurreko mailak).
3- Indikatiboko lehenaldia: NOR-NORI laguntzailea, pertsona
guztietan (nintzaizun,
zintzaizkidan...).
4- Aspektua:
. Aspektu burutugabea, OHI erabiliz (Igandeetan joan ohi
naiz...).
. Etorkizuna, esamoldeen bidez: -T(Z)EKOA IZAN (Bihar joatekoa
naiz...); -T(Z)EKO EDUKI
(Ikusteko daukat...).
. Etorkizuna, -KIZUN adierazpidea erabiliz (Hori ikuskizun
da...).
5- Baldintzazkoak: NOR-NORI laguntzailea, pertsona guztietan
(banintzaizu,
zintzaizkidan...).
6- Aginterakoak: zehar-agintera aditz jokatuaz, lehenaldiko
subjuntiboan (Lehenbailehen
buka nezala eskatu zidan...).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 36
7- Ahalerakoak:
. NOR-NORK laguntzailea, lehenaldiko alegiazkoa, pertsona
guztiak (zenezakeen,
zenezaketen, zintzaketedan...).
. NOR-NORI-NORK laguntzailea, lehenaldiko alegiazkoa
(niezaiokeen, geniezazukeen...).
8- Subjuntiboa:
. NOR, lehenaldia (nendin...).
. NOR-NORK, lehenaldia (nezan...).
. NOR-NORI, orainaldia (dakigun...).
. NOR-NORI-NORK, lehenaldia (ziezaioten...).
9- Aditz-lokuzioak (ikus aurreko mailak).
10- Aditz-izena: –T(Z)ERAINO, T(Z)ERAINOKO (Hiltzeraino estutu
zuen. Lehertzerainoko barrea
eragin zion...) .
11- Bestelako erabilerak:
. Aditz arazleak: -ARAZI, ERAGIN aditz laguntzaileen erabilera,
sistema guztietan.
. Gerundioa: EZEAN (zer erantzun ezean geratu zen), BATEAN
(negar batean aurkitu nuen),
-KI (gazteena izaki), -(E)AN (jakinean dago).
ADBERBIO-SINTAGMA
1- Aditzondoak:
. Denbora: galdetzaileak (noizdanik, noizdaino) eta maiztasuna
adieraztekoak (zenbatean
behin, zenbatetik behin... esapide adberbialak).
. Lekua: esapide adberbialak (hor nonbait, tokian-tokian, nora
edo hara...).
. Modua: esapide adberbialak (arin bai arin, zaharraren
zaharrez...).
. Iritzi eta jarrera (-en aburuz, nonbait, itxura (denez), antza
(denez), agidanez,
agidanean, -en irudiko... ).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 37
. Adizlagun gisa erabiltzen diren IS absolutuak, aldiaren
luzera, neurria, pisua edo
antzekoa adierazteko (Hiru metro luze da; Ordu pare bat egon
da...).
2- Postposizioak:
. Postposizioen bidez sortutako izen sintagmak (aitzin, antzean,
at, barna, barrena, -a(k)
barne, bestalde, buru, gibel, goiti, kontu, zehar...).
f. C1 Sintaxia
PERPAUS BAKUNAK
1- Komunztadura (ikus aurreko mailak).
2- Adierazpen-perpausak (ikus aurreko mailak).
3- Galde-perpausak (ikus aurreko mailak).
4- Aginte-perpausak (ikus aurreko mailak).
5. Harridurazkoak:
- Erakusleak, lekuzko aditzondoen funtzioan (Han gertatu
zena!...).
- Izenondoa+HALAKO izenlaguna (Harroputza halakoa!...).
- Ezezkoak:
. ... EZ ... BA! (Jakingo ez dut, ba!...).
. EZ ... (Ez da izanen!...).
. ... EZ ...-(E)NEAN! (Burua apurtu ez duenean!...).
- Errepikaketa: adizki osoa errepikatuta (Esan badut, esan
dut!...).
- Bestelakoak :
. Baldintza (Bazeneki, jakin...).
. ERE partikula (Hori esatea ere!...).
. Erakuslea absolutiboan+genitiboa (Hura umearen
negarra!...).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 38
. -(E)NEZ (Ongi ari gara, ari garenez! Ikusi dugunez!...).
PERPAUS ELKARTUAK
a. Juntadurazkoak:
1. Emendiozkoak:
- Alborakuntza:
. ... EZ EZE ... (ERE) (Etxean ez eze, kalean ere horrela
portatzen da...).
. ... EZ EZIK ... (ERE) (Udan ez ezik, neguan ere hara joaten
gara oporretara...).
2. Hautakariak (ikus aurreko mailak).
3. Aurkaritzakoak:
. BAINA (≠BAINO) (Joaten utziko dizut, ez duzu merezi
baina=Joaten utziko dizut, baina ez
duzu merezi. Ez dut zugatik egin, amagatik baino=Ez dut zugatik
egin, amagatik
baizik...).
b. Menderakuntzazkoak:
1.-Perpaus osagarriak:
- Adierazpen-perpausak :
. -(E)NIK eta –(E)LA bereizi, kasu guztietan (Ez du esan ezkondu
zela/Ez du esan ezkondu
zenik...).
- Subjuntibokoak: aditza subjuntiboan+-(E)N/-(E)LA (Eskatu
zioten edozertan lagun
ziezadala; Onenak irabaz dezala; Alabari ezer gerta ez zekion
bereak eta bi egin zituen...).
- Izenlagunak:
. -(E)N (Eguzkia Lurraren inguruan zebilen ustea hautsi zuen
Kopernikok...).
. -(E)LAKOAN, -(E)LAKO USTEA(N) (Kanpoan zinelakoan nengoen.
Euskara Afrikatik datorrelako
ustea oso zabaldua zegoen...).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 39
2. Erlatibozkoak:
- Aditz-partizipioa+izena (Amak eman diru guztia gastatu
duzu...).
- Erlatiboak: ZEIN- (Orduan agertu zen gizon bat, zeini beso bat
falta zitzaion...).
- Erlatiboak: BAIT- (Galdetu gizon horri, etxean baita...).
- Erlatibo motak eta erabilerak:
. Murriztagarriak (Goizean zurekin mintzatu den gizona nire
lantokian ibili zen...).
. Azalpenezkoak (Aspaldi ezagutzen duzun nire arreba Maddik
esango dizu hori...).
. Aposizioan erabilitako erlatiboak (Gizon bat etorri zen, ongi
ezagutzen duzuna...).
3. Konparaziozkoak:
- Enfasia adieraztekoak: BAINO-z osaturiko esapideak: ZEIN BAINO
ZEIN/NOR BAINO NOR (...–AGO)
(Nor baino nor aritu ziren pilotariak...).
- Berdintasuna adieraztekoak
. ADINAKO (Nesken futbolari ez zaio behar adinako garrantzirik
eman...).
. -T(Z)EKO LAIN, BESTE (Nekatzeko lain egin dugu lan; Zuk beste
edan dut...).
- Eredu erromanikoz osaturiko konparaziozko perpausak: NOLA ...
HALA, ZENBAT ... HAINBAT
(Zenbat aldiz eskatu genion, hainbat aldiz ukatu zigun...).
4. Baldintzazkoak:
- Etorkizuneko aspektua+baldintza, helburua adierazteko
(Irabaziko badugu, jo eta ke
entrenatu behar...).
- -T(Z)ERA (Jakitera, ez nizun ezer esango...).
- -T(Z)EKOTAN (Gera zaitezkete, baina isilik egotekotan...).
5. Denborazkoak:
- Aldiberekotasuna: -T(Z)EAZ BATERA (Ohean sartzeaz
batera...).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 40
- Aurrekotasuna:
. -T(Z)ERAKO(AN) (Hitzaldia bukatzerako bagenekien zer erantzun
jasoko genuen...).
. -(E)NE(RA)KO (Agertu zinenerako joanak ziren denak...).
- Ondokotasuna: -TAKOAN (Bazkaria amaitutakoan aterako
gara...).
- Iraupena adieraztekoak: -(E)N ARTEAN (Bizi naizen
artean...).
- Denbora-erreferentea dutenak: BADA/BADIRA ... -(E)LA (Badira 5
urte ez dudala hegazkinik
hartu...).
6. Helburuzkoak:
. Aditz jokatua subjuntiboan (Denok bakean egon gaitezen egin
zuen otoi...).
. Aditz jokatugabea+-T(Z)EKOTAN/-T(Z)EKO ASMOTAN (Iruñera
joatekotan, abisatu...).
7. Kausa eta ondorioa:
- Kausazkoak: -(E)LA BIDE (Edana zela bide, bikotea hautsi egin
zen...).
- Ondoriozkoak:
. HAIN/HAINBESTE/HAINBESTEKO+IS/HALAKO+MANERAN/MOLDEZ/GISAZ...
(EZEN/NON/ZEIN ETA)...
(BAIT-/-N/) (Halako elurtea egin zuen, non elur-makina guztiak
ez ziren aski
errepideak garbitzeko. Halako moldez gogaitu ninduen, non modu
txarrean moztu
behar izan nion erretolika...).
8. Kontzesiozkoak:
- ...BA-... ERE, -(E)Z GERO ERE, -T(Z)EKOTAN ERE, -T(Z)EKOZ ERE,
EZIK ERE (Oso txukun egiten ez
baduzu ere, ez kezkatu...).
- -TA/-(R)IK+ERE; partizipioa+GABE ERE (Laster joanda ere ordu
erdia duzu...).
- -(E)NA...-(E)LA (Datorrena datorrela...).
- Bestelakoak:
. Izena+GORABEHERA (Gaizki ulertu batzuk gorabehera, dena ongi
joan zen...).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 41
. Izena+-GATIK ERE (Diruagatik ere ez nuke eginen. Askotan
eskatu du, baina
horregatik ere ez diote alerik ere eman...).
. Izena+ETA GUZTIZ ERE (Elurra eta guztiz ere, kotxea hartu
zuen. Debekua eta guztiz
ere, lantokian erretzen du...).
. Aditza+-AGATIK ERE (Lapurra izanagatik ere, emakume jatorra
da...).
. Izena absolutu pluralean+izena mugagabean, errepikatuta:
IRITZIAK IRITZI (Iritziak
iritzi, ezin da ukatu berak esandakoa egia dela...);
SALBUESPENAK SALBUESPEN
(Salbuespenak salbuespen, ikasleak langileak eta arduratsuak
dira...).
9. Moduzkoak:
- Galdetzaile batez (Prezioak nola doazen, asko edo gutxi
erosiko dugu...).
- Esamoldeak: DAGOEN DAGOENEAN, ZIREN ZIRENEAN (Lana zegoen
zegoenean utzi eta alde egin
zuten besterik gabe...).
g. C1 Kohesiorako baliabideak
TESTU-MARKATZAILEAK
Testuaren kohesioan sakontzea, eta antolatzaile eta lokailuen
erabilera sistematizatzea:
- Antolatzaileak:
. Hasiera: lehen-lehenik; aztertuko dugun gaia; idazki
(hitzaldi) honen bidez; idazki
(hitzaldi) honen helburua; ezeri ekin baino lehen; ...-z hitz
egin behar baitut; sarrera
gisa esango dugu...
. Jarraipena: hari beretik; honen ostean; aitzinera joko dugu;
bidenabar, esan daiteke;
honez gain...
. Amaiera: laburbilduz; konklusio/ondorio gisa; zera esanez
amaituko dut; azkenez;
honenbestez; hitz gutxitan esateko...
. Ordena: horiek horrela; besteak beste; arestian esan den
bezala; gisa berean; batik
bat...
. Ideia berriak: ez ezik ... ere; horrez gain; halaber...
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 42
. Kontrastea: esanak esan; nolanahi ere; aurrekoaren kontrara;
datorrena datorrela; hori
gorabehera; kontuan izan, bestetik...
. Beharrizana: derrigorrean; ezinbestean; halabeharrez...
. Denbora: antzina; egun; behiala; aurreko batean; harrezkero;
hemendik aitzinera; sasoi
horretan...
. Adibideak emateko: konparazio baterako; alegia; aipa dezagun;
demagun; besteak
beste; hau da; kasu; hots; beste hainbaten artean...
. Zehazteko: egia esan; egia esateko...
. Ziurtasuna: nola ez!; ziurrenez; zinez; ezbairik gabe...
. Probabilitatea: agidanez; antza; omen; ote; ei; inondik ere;
nonbait; onenean (ere);
apika; antza denez; baliteke...
. Ondorioa: esandakoaren arabera; hau guztia dela eta; funtsean;
dela kausa/bide...
. Indartzea: mila bider esana dugun bezala; hori horrela
delarik...
. Parekidetasuna: halaber; dela ... dela; legez; orobat; lain;
antzera...
. Balorazioa: tamalez; espero dezagun; ez legoke gaizki...
- Lokailuak:
. Emendiozkoak: halaber; orobat; bederen; behinik behin...
. Hautakariak: osterantzean; ezpabere; gainontzean...
. Aurkaritzakoak: bizkitartean; bien bitartean; alta; alabaina;
haatik; hargatik; horratik;
barren...
. Ondoriozkoak: honenbestez/horrenbeste/hainbestez;
halatan...
DEIKTIKOAK
Deiktiko edo erreferentziazko baliabideen erabilera egokia,
komunikazio testuinguruko
elementuei erreferentzia egiteko:
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 43
- Anafora, aurretik esana dagoenari erreferentzia egiteko:
Aurreko azalpen hori asko gustatu
zait (2. graduko erakuslea).
- Anafora bikoitzak:
. 2. eta 3. graduko erakusleak:
Gaztetan Parisen bizi izan nintzen, baina orain Tuteran bizi
naiz.
→ Han bakar-bakarrik nengoen; hemen, ordea, familia eta
lagunak
ditut. (han=Parisen; hemen=Tuteran).
. 3. pertsonako izenordainen eta erakusleen balio anaforikoa,
batez ere NOREN
kasuan, singularrean (horren/haren, bere, beraren...) eta
pluralean (horien/haien,
beraien, euren...):
Koldo azaldu zen orduan, eta bera ez zela joango esan zigun.
(Koldo=hura).
Koldo azaldu zen orduan, eta hura ez zela joango esan zigun.
(Koldo≠hura).
- Bigarren graduko erakusleak (hori, horiek...) aurreko perpaus
osoa izan dezake
erreferentzia, izenordain moduan dagoenean:
Hala esan diot lagunari. Hori (lagunari hala esan izana) ez da
oso lagungarria.
Konforme nago, baina horrek (konforme egoteak) ez du esan
nahi...
- Katafora, ondotik esan behar denari erreferentzia egiteko:
Azalpen hau eman zigun: (...) (1.
graduko erakuslea).
. Zenbait markatzaileren balio kataforikoa (hona hemen, behean
sinatzen dugunok,
zera...).
Zera esaten du txosten horrek, laburbilduz: (...).
- Hizkuntza-jardueran parte hartzen dutenei buruzko deixiak:
Hemen nago. (solaskidea kontuan hartu gabe)
Hemen nauzu. (solaskideari erreferentzia eginda)
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 44
Hemen nagok/nagon. (solaskideari erreferentzia eginda)
PUNTUAZIOA
Atal honetan, mailari dagozkion puntuazio baliabideak zehaztu
dira, bai kohesioari bai
ortografiari soilik dagozkionak, arrazoi praktikoengatik.
Maila honetan testu konplexuak lantzen dira eta, horregatik,
puntuazioari garrantzi handia
ematen zaio. Puntuazio baliabide guztien erabilera landu eta
hobetu egin behar da: komak,
puntuak, puntu eta komak, parentesiak, marra luzeak,
eten-puntuak...
- Koma:
. Aditz laguntzailea isilpean dagoenean (Esan, eta egin...).
. Zenbait atsotitzetan, bikoiztasuna adierazteko (Kanpoan uso,
etxean otso. Eguzkia nora,
zapiak hara...).
. Komaren erabilera zuzena: komak, sarritan, binaka jarri behar
dira, eta ez banaka
(aposizioan, lokailuak mugatzeko, azalpenak tartekatzeko...).
Koma gehiegi jartzeak,
batzuetan, kalte egiten du.
- Puntu eta koma:
. Perpausen arteko hierarkizazioa markatzeko, askotan lokailua
tartean dagoela (Ez zaitu
ikusi nahi; beraz, ez etorri...).
. Testuko osagaiak bereizteko eta antolatzeko (Pipiak jana zuen
etxeko egitura osoa;
hoditeriak aspaldi emanak zituen eman beharrekoak; lorategi
izandakoa sasitza beldurgarri
bat baizik ez zen. Ezin zen etxe hartan bizi).
. Zerrendak ematean, baldin eta zerrendatutako elementu
bakoitzari ezaugarriak gehitu
behar bazaizkio (Honako ordezkari hauek espero ditugu: Olaia
Arregi, oraingo zuzendaria;
Jontxu Arratibel, lehengo zuzendaria, eta orain aholkulari dena;
Maria López, idazkaria,
eta bilera gidatuko duena.).
- Komatxoak (edo letra etzana):
. Euskalki bateko edo erregistro informaletako hitzen
transkripzioa egiteko (“Inkoaldeu?”
−galdetu zion...).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 45
. Ironia edo esanahi bikoitza adierazteko (Hauek al dira
“lan-baldintza duinak”?...).
. Liburu, aldizkari, egunkari edo agerkarien aipamen zuzena
egiteko, letra etzana erabiltzen
da (Irakurri al duzu Sargori liburua?...); bertako artikuluak,
ordea, komatxoen artean
(Irakurri al duzu Argia aldizkariko “Hondakin biltzaileak”
artikulua?...)
- Marratxoa:
. Neurri-unitateetan, deklinabide-atzizkia marratxoarekin
lotzeko (12 cm-ko luzera...).
. Sigletan, deklinabide-atzizkia marratxorik gabe (EHUk...).
Siglaren azkeneko letra eta
deklinabide-atzizkiaren hasierakoa berdinak badira, ordea,
marratxoa jarri behar
(AEK-ko...).
. ETA eta EDO aurreko hitzari lotzeko (Zure anaia-eta, ikusi
ditut plazan. Zuk esan zenuena-
edo, errepikatu dit...).
. Marratxoaren erabilera zaindua eta normalizatua hitz
elkartuetan. Euskaltzaindiaren araua
(Hitz elkartuen osaera eta idazkera, 25. araua, Euskaltzaindiak
1995ean onetsitakoa).
. Anbiguotasuna argitzeko, hitz elkartuetan: txakur zaintzailea
(zaintzen duen txakurra) eta
txakur-zaintzailea (txakurrak zaintzen dituena).
HITZ-ORDENA
- Mintzagaia (lehendik emana dagoen informazioa): mintzagai
hanpatua, esaldi hasieran,
koma baten aurretik; mintzagaiaren gainontzeko elementuak
esaldiaren amaieran.
-Gu etxe horretan bizi gara aspaldidanik.
-Nor bizi da etxe horretan?
-Etxe horretan, GU bizi gara aspaldidanik.
Mintzagai hanpatua: etxe horretan.
Mintzagai ez hanpatua: aspaldidanik.
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 46
- Iruzkina (informazio berria):
Iruzkina hanpatua izan daiteke (galdegaia), edo hanpatu gabea.
Iruzkin hanpatua edo
galdegaia (informazio berri garrantzitsuena) aditzaren aurrean
jartzen da. Iruzkinaren
gainontzeko elementuak, hanpatuak ez direnak, ordea, bukaeran
jartzen dira:
-Aitziberrek egunero kotxea hartzen du.
LANERAKO hartzen du kotxea GARAJETIK.
Iruzkin hanpatua edo galdegaia: LANERAKO
Iruzkin hanpatu gabea: GARAJETIK
- Mintzagaia eta galdegaia baliabide gramatikalen bidez
nabarmentzea:
. Esaldiaren ordena (Gogoa daukat, ikaragarria!...).
. Lexikoa baliatuta (Jan? Irentsi egin duzu!...).
- Fokalizazio osagarriak, zenbait egitura sintaktiko
baliatuta:
. Zerrendatzea (Dei egin dizut eta komunikatzen ari zen, eta
pixka batean itxaron dut, eta
berriz ere deitu behar izan dut...).
. EZTA+aditza+ERE (Ezta belauniko jarrita eskatuta ere...).
. ERE lokailua (Nora doan ere ez daki).
. Galdetzailea+aditza+ETA... (Nori suertatuko, eta errugabe
bakarrari gertatu behar...).
-
____________________________________________________________________________________________
HENAC - 42/2011 FORU DEKRETUA, maiatzaren 16koa, Nafarroako Foru
Komunitatean
helduei euskara irakasteko curriculuma ezartzen duena. 47
BALIABIDE PARALINGUISTIKOAK
1- Ahozko komunikazioa (ikus aurreko mailak).
2- Idatzizko komunikazioa:
Mailari dagozkion testu-generoen formatuak kontuan hartzea (ikus
4.2.1.1. Testu-generoak
atala): baliabide paratestualak, elementu testual eta
paratestualen kokapena, hitz, esaldi eta
paragrafoen disposizioa, euskarriak, ohiko ereduak eta
txantiloiak... Batez ere testu-genero
formalen formatuari erreparatuko zaio (osagarri grafikoak,
orrialdearen diseinua, baliabide
ortotipografikoak...): curriculuma, administrazioko zenbait
idazki (egitura estandarrak),
albisteak (krokisak, leihoak, tartekiak, titularrak...),
txostenak...
-
____________________________________________________________________________________________
HE