-
Danere Rojnameya peşf a K urdf
Miqdad M fthed Bedinearı
Li Kurdistans Bakur Gaveke Diroki
Li Kurdistans Bakur gaveke nuh hat ave-tin. HemO hez O partiyen
Kurdistans Bakur ji bo cepheyeke neteweyi civina xwe ya ye-kem
çekirin. Di civine de komisyonen destur O programa hatin
damazirandin.
Pişti civina yekem, ji raya gişti re daxwu-yaniyek hat
belavkirin.
Em li jer ve daxwuyaniye ji bo xwende-vanen xwe çap dikin.
Civina diroki ya rexistinen Kurdistana Bakur di 18-20'e Hezirana
1993'an de pek-hat. Ji bo damezrandina eni-yeke netewi gaveke
diroki hat avetin ü rüpeleke nü vebü. Rexistinen me ji bo
damezrandina eniyeke ne-tewi, di vi kar ü bari de berje-wendiya
rexistini danin aliki, berjewendiya netewi bingeh girtin .
Rexistinen netewi, bi ber-pirsiyariyeke diroki hereket kirin ü
li ser damezrandina eniyeke netewi gihaştin neti-ceyeke . Ji bo ve
ji dest bi kar ü xebate kirin , di nav xwe da kar beş kirin .
Teminata tekoşin ü serke-tina me eniyeke netewi ye . Em di we
bir ü baweriye de ne, ku di demeke kurt de kar ü bare damezrandina
eniye bi dawi binin ü we ji bir ü raya gişti a cihane re, herwe-ha
ji gele xwe re ilan bikin .
Bi ve wesile em careke din didin ilan kirin ku dive dewleta Tirk
, dev ji erişen xwe yen be qayde ü be re-baz, ku li hember gele
Kurd didomine, berde. Bi şeweyeke aşiti ü siyasi , ji bo
çareserkirina ve mesele, ga-van baveje. Daxwaziya me ev e ku,
hemü hez ü dezge-Mn aştixwaz en cihane li ser Tirkiye zixta xwe
deynin, ku Tirkiye şere qirkirine li Kurdis-tane li hember gele me
dajo rawestine . Her wehq Ji wan daxwaz dikin, ku ji bo,
rawes-tandina şer bi du ali, gavan bavejin.
Ger dewleta Tirk ve politikaya xwe ya qirkirine ü inkarkirine
bidomine ü bersi-va daxwaza me nede, ji berxwedane pe ve ji bo me
tiştek namine. Her wiha dew-leta Tirk dev ji erişen xwe bernede ,
berxwedana gele me de berfirehtir bibe ü li se-ranseri Kurdistane
belav bi be.
Be şik berpirsyariya xwina ku heya roja iro hatiye rijan-din ü
ji vir pe ve ji ya be rijan-din , dewleta Tirk e. Ew li hember
daxwaza azadiya me, mirine datine peşiya me.
Em van bir ü baweriyen xwe peşkeşi raya gişti ya ne-teweyi ü
gele xwe dikin
20 Hezlran 1993
HEVGIRTIN-PDK, KAWA, KKP, PiK, PKK, PRK(RIZGARi), PRNK, PSK,
RNK(KUK),
TSK, YEKBÜN
Hejmar, No: 139 Gulan-Heziran May - june 1993
Buha - Price 15 SKR, 3DM
Dewlete re li ber teqerawestandine girt
Disa şer dest pe kir +PKK: Şerrawestandina yekali iro xelas
dibe, ev yek dixwaze bi la
ji ali teretek an herdO terefan be, rawestandina şer hukme xwe
wenda kiriye o di şuna we de şereki dijwar dest pe ki riye.
+ YEKBÜN: Dewleta Tirk çiqas bixwaze bOyera Çewlige bike se-beb
O erişa xwe ya li ser gele Kurd bi heq derxine ji ev t i şt rastiye
nagehurine. Rasti ew e ku herçi bOyera Çewlige li gor wext O wek
metod bOyereke ne di ci de be ji o çenebOya ji we dewlete
operas-yon bidomandana.
+ PSK: Di bOyera Çewlige de xeta o qusOren PKK'e çi dibe bila
bibe, dewleta Tirk tu cari aşti nexwestiye, riya aşt i O diyaloge
gir-tiye.
+ Hevgirtin PDK: Dewleta Tirk bi kirinen xwe bO asteng ku mesela
Kurd bi riyen aşti çareser nebe. Politikaya dewlete ya şiddete bO
sebeb ku li ser riya Eleziz-Çewlige 33 leşker O hinek kesen sivil
ben kuştin O birindar klrin.
Di 25'e Gulane de gerillayen PKK'e li ser riya Eleziz-Çewlige 33
leşker ı1 du kesen sivll kuştin. Seroke PKK'e Abdulah Ocalan di
beyana xwe ya BBC'e de buyera Çewlige qebı1l kir u got, " me heqe
xwe ye misll-lerneye bi kar ani ye." Li ser ve bU yere ordiya Tirk
di bin komandariya Necati Ozgen de erişen mezin birin ser
Leşkeren Tirk gund fı çiyan bombebaran dikin
gerillayen PKK'e. Operasyon bi girani li heremen Palo, Gene,
Solxan, Uce dijwar bun u li here-men din jl belav bfın. Ordiya Tirk
di operasyanan de li gel tank u top u balafiren F4 u Fl04,
hellkopteren Cobra u super Cobra jl bi kar tlne. Li gor agahdariyan
di ve meha dawi de nezi 400 kes di van operasyanan de hatin
kuştin. Dewleta Tirk erişen xwe birin ser Bakure Kurdistane jl.
Şereki dijwar di navbera gerillay-en PKK'e u ordiya Tirkiye de rı1
dide.
Seroke PKK'e Abdullah Ocalan di 8 'e Hezirane de li Libnane
civineke çapemeniye çekir.
Dtı.mahfk: r . I I
Seroke Weqfa Maf u Azadiyen Kurd Şerafettin Elçi:
Seroke DEP'e Yaşar Kaya:
"DEP kopiya Hep'e ye"
Rfıpel: 5
"Em dixwazin DEP teşkilaten hemu partiyen Kurdan hembez u
temsil
bike"
Rupel: 3
www.
arsiv
akur
d.or
g
-
Armanc 2
Li Tirkiye rewşeke siyasi ya nezelal
Teqerawestandina PKK'e ya yekali direj nekişand, bi bfiyera
Çewlige (Bingole) careka din toz fi dfimana şereki pirali ye be ser
fiber li Kurdistane seri hilda. Helbet berpirsyare esasi ye
destpeki-rina vi şere nuha hukfimeta Tirk bixwe ye. Pişti beyana
teqerawes-tandina yekali, hukfimeta Tirk, bi tu awayeki ciddi fi
dilxwaze çareserkirina girfiguriften nav welet ber bi meselan neçfi
fi işareta çareserkirina meselan neda. Hukfimete ji aliye xwe de
şer ji rane-westand. Dewra teqerawestandina yekali baş diyar kir ku
Tirk bi berpirsyaren xwe yen siyasi fi leşkeri ve ne ku tene ne
amadeye çareserkirina pirsa Kurdi ne, her weha ne dilxwaz fi
aligirin ji. Diyar bfi ku ew tene di çarçewa rawestandin fi
pfiçkirina şere çekdari de li ve mesele hfir dibin. Li gori wan,
şer raweste, rexis-tİn pfiç bibin, herkes becteng fi his li mala
xwe rfine, mana xwe ev mesele çareser bfiye.
Di ve mesele de piçeki Turgut Ozal, bi awaki cuda şel diyar
di-kir. Helbet peşniyaren çareserkirineke esasi ji deve wi
demedike-tin, le xuya bfi ku
,----,-.,.---.,~c-=.,..,.,.,,...,.....--.,..,..,.-.,...,-..,.-...,
~;:~r~~e ~;~~e~i~f:~ · TevgÖ~a KÖrii c-r~l(a ~~~~!~~j~iKau~=~ ·
din. he ku·•zede di maf fi azadiyen wan ne şaŞi1;iy._n c:i' · .
[(flr . . ditirsiya. Tişten ku wi . OeÇl)ye dJ~- J'l1ph.Ş@~
peşniyar dikirin her · ... · . b~yek ci(ll;lt bik.; ·••····
t~~djin~ri1~eJ~~i~~~~ rewş~ siy@si ,., •. Tirkiy4 •..... · mejiye
zingari ye ber- jl bo XWe bpj zelal ..... pirsyaren Tirkan diki- .
·. bike O taktikeri · ~;w~~:~~:Y~~~ek~! •.••••.. riv~çılnı~ıc\1\le
li ··ggr~ ..... nema ku van mejiyen · ..... ~iy,r ~ikEt• Fir~J U ••
zingari bihejine, çerxa • • •. ilij!
-
Seroke DEP'e Yaşar Kaya:
"Em dixwazin DEP teşkilaten hemô partiyen Kurdan hembez ô temsil
bike" OOrketina ji siyaseti
Tu yekji kesen "dawa 49'an i". Ji wan 49 kesan (yen li jiyane
ne) hejmareke pirr bindik, heta iro bi aktivi bi siyasete mijul
dibin. Pişti kovara Denge, tu bi xwe ji demeke direj bedeng mayi. U
di van çend salen dawiye de nave Yaşar Kaya bi xurti derket rojeve
u cihe xwe careke din di nav si yaseta aktiv de girt. Gelo sebaba
demeke direj bedengmayina te çi bu? Li ser ve pirsa me; Yaşar Kaya
wiha bersiv da.
"Ji 1965'an heta 1980'i Kur-dan li KurdistanaBakur gelek
par-tiyen siyasi çekirin. Ez tev wana nebum. Li gor min ji dervayi
PKK'e partiyen din gelek zerar ditin. Gelek ji van partiyan ketine
desten palisan u ketin zindanan. Ev ji bo min faktoreke gelek
me-zin bu. Min li derdare xwe didit ku kadroyen bi tecrube yen
Kur-dan tunene. Ya duyem, min hez dikir ku ez nişani Kurdan bidim
ku li Kurdistane miroveki bi tene ji dikare li ser piyan bisekine.
Ev tewreke demokratik e. Mirovek li Kurdistane dikare her deme ji
bo Kurd u Kurdistane biji. Dikare pirtf:ıkan binivisine,
rojnemeyan, kovaran derxe. Alikariya Enstit-uye bike. Ev gelek
muhim in, Kurdan mina din, iman, mezhep parti parezi kirin. Min hez
kir ku di nav me de binek mirov derke-vin ku helwesteke demokrat
big-rin. Mesela ji PKK' e re bibejin eva çewt e, ji Reya Azadi re
biben veya çewt e uh.w, veya bi-nivisine. Ha we bikujin! Bila
bi-kujin, xem nine. Dive em demok-rasiya di nav Kurdan de peşde bi
bin. V an herdu faktoran ez ge-l eki mijf:ıl kirim. Xema ez di nava
ve deme de df:ıri siyaset u partiyen Kurdan mam. U xebata min kem
nebf:ı. Kijan partiye bo Kurdistene xebat kir min disan alikariya
hev-alan kir."
Ferqa DEP O HEP'i
Beji nebeji axaftina me çu ser avakirina DEP' e. Li gor
seroke
DEP' e ferqa DEP' e u HEP' e wiha bu, Arınanca DEP'e, di
platfor-men demokratik de denge gele Kurd bilind bj.k:e. Di
parlamen-toye de bixebite cihe vala nehele u ji bo gele Kurd xebate
bike. Ji bo we ji tecrubeyen HEP' e ji der-basi jiyane bike. Di
dema HEP' e de gelek tengasi çebun. Gelek he-val, parti u siyaseten
Kurdan ne-hatin HEP' e. U hele nuha em di-niherin ku ji bo Yekitiya
Kurdan partiyen li derve hatine cem h ev. Gele me bi veya pirr
kefxweş bu. Gel dibeje ku hun nebin yek em tu alikariye nadin we.
Gele Kurd alikariye dide me. Siyaseten Kur-dan u Kurden be siyaset
ji tene DEP'e. Ez bawer dikim, ku ew çewti u tengasiya ku di HEP' e
de ji bo DEP'e ne mumkun e.
Dema ku HEP hate darneziran-din me hemuyan hevi dikir ku HEP we
hibe denge Kurdan. HEP nebf:ı denge Kurdan. HEP teng bu. Gelek
siyaseten Kurdan di kon-greya paşin de ji HEP' e veqe-tiyan. HEP'e
bi vi awayi qeweta, xwe wenda kir. Le rewşa DEP'e ne weha ye. Di
dest.peke de hemu
Yaşar Kaya:Di dema HEP' e de gelek tengasf çebUn. Gelek heval
parti u siyaseten Kurdan nehatin HEP' e. Le be le nuha em diniherin
ku ji bo yekftiya Kurdan partiyen li derve hatine cem hev. (Foto:
Armanc)
siyaseten Kurdan u gele me milen xwe dane DEP'e. Dixwazin DEP' e
ji bo xwe bikin partiyeke yekitiye. Lama em dibejin DEP ne weke
HEP'e ye. Yekitiya di DEP' e de, di HEP'e de tunebu.
Bele di ve kongreya dawi de, siya hezeke keteser HEP' e. HEP
teng bu. Parti u siyaseten din ji HEP-e veqetiyan u lama HEP teng
ma, u nuha ew nema ye. Nuhali derve çiqas siyaseten Kur-dan hene
yekitiyek çekirin. Li hundur ji ev yekiti li ser DEP'e ye. Lama em
dibejin DEP teng nebe. Siya siyaseten derva ye ne-keve ser DEP'
e.
Siya Partiyin ilegal
Me Kurdan hemuyan dit ku siya partiyeke tekeve ser partiya me ya
legal xera we namine. Ge-lek heval je vediqetin u ji quweta me
gelek tişt kem dibin. Ev tec-rube Mi nahele Kurd weha bimeşin. Yek
ew e. Ya duduya ji, dema ku em him li Kurdistane u him li wilayeten
metropole teşkilata partiye çedikin, em hez nakin u nahelin ji ji
partiyeke u ji siyasetekepirani hebe. Kurden be siyaset u be teref
ji di partiye de cihe xwe bigrin. Em dixwazin eşkilata partiye
Kurdan gişan hembez u temsil bike. Li gor min, ger em van herdu
garantiyan ji desten xwe dernexin, ji bo me baş e.
Heta nuha (heta 28.05.1993-an) li 33 wilayetan teşkilata
par-tiye hatiye çCkirin.
Helwesta ş. Elçi li hember DEP'i
Yaşar Kaya bersiva pirsame ya ku di dest:pCka avakirina DEP' e
de binek kesen ku bi ve xebate re bf:ın, veqetiyan. Wek Şerafettİn
Elçi u hevalen wi... Gelo seheba veya çibf:ı. ü we di tesbitkirina
nuneran de çipivan bi karanin? ji wihadida:
Mesela HEP'e di "Dadgeha Qanuna Bingehin" de ye. Be parti mayina
me ji de bibe sebebe ku em de nikaribin li platformen de-mokratik u
parlamentoye xwe temsil bikin. Ji bo ve yeke ji di-viyabu me
parityeke legal damez-randa. Hevalen HEP'eji ji me re bum alikar.
Li Ankaraye civinek çebu. Ji 20 miravan komisyonek hate hilbijartin
u Şerafettİn Elçi ji seroke ve komisyone bu. Komis-yone destf:ır u
progarama partiye çekir. Heta hilbijartina serokatiya paritye,
Şerefettin Elçi bi me re bu. Roja hilbijartina ji bo serok-tiya
partiye ji 55 endamen damez-raner 45-46 kes li wir bun. Şerafettİn
Elçi got: "Ez dixwa-zim heval giş li ser min itifaq bi-kin, min
bikin serok. Ve garan-tiye bidin min. Ez de bibim "aday". Weki din
nabim "aday". Ez ji "aday" bf:ım,lbarhim Aksoy ji "aday" bu. Le
Şerefettin rabu çu. Pişti hilbijartin çebf:ı ez bum serok. Me
Ihrahim Aksoy ji bi yekdeng kir Sekretere Gişti. Şerefettin hevale
me ye, biraye me ye. Li gor min wi neheqi hem li xwe u hem ji li
hevalan kir. Li gor min demokrasi heye. 10 heval ji dikarin bibin
"aday" Damezra-nen partiye ke hilbijerin, ew dibe serok u yen din
ji pe re dixebitin. "Ez hebim ez dixebitim, ez tune-bim ez li ve
dere naxebitim" Li gor min veya zihniyeteke çewt e. Ev iro nobetek
e. Li peşiya me kongre heye. Gelek heval dikarin bibin "aday" u ev
re ji bo herkesi vekiri ye.
Ez nizanim çipivan hatibf:ı bi-karanin le itiraza Şerefettin ji
wan 55 kesan ji yeki ji tune bu. Wi bi xwe ew hilbijaratine, ger ez
nebuma "aday", ger Ihrahim Ak-soy nebuya aday hevalan we ew bikira
serok ew de bi wan hevalan hemuyan re bixebitiya, ez de ve rast
raste ji wi re ji bibijim, ev çewtiyeke mezin e. Ger hevalan bigota
serok tu yi, ma we ev
Gulan-Heziran 1993
Diroke ispat kiriye ku beyi alikariya dostan, tu netewe
nikarin xwe azad bikin
S. DEMIR Di bejmara Arınance ya 138-an de, di rupele duwemin de
u
di quncika "Rojeva Mehe" de, nivisek bi nave "Li ber dergebe
qo-naxeke nuh" derket
Di sere nivise de gelek peyven rast ku belengazi tanin bira
mi-rov hebun. Wek derengmayin, xwe muhasebekirin, perspektiv,
strateji u hwd. Le ku mirov bi nav nivise de diçe, te xuya kirin ku
pirr şaşi tevli binek rastiyan bune, ku alaqa wana bi rojeva mehe
qet tune. Di nivise de, hemu tişten rast, ji bo alikariya tişten
şaş hatine nivisandin.
Rojeva Kurdan iro ne qebulkirin an ji redkirina aboriya dewleti
ye. U nivis veya dike sedema bingehin ya biserneketina Kurdan u ri
ya ji bo ku Kurd heta iro bi serneketine tine di vir de ase
dike.
Li gor ni viskare "rojeve" qonaxa ku Kurd hatine, ew qonaxa ku
biryara xwe bidin be aboriyeke milikiri dixwazin, yan na. Ü nivis
li ser peşniyareke di ve derheqe de hatiye ava kirin: Pewist e ku
Kurd sf:ıka kapitalist ava bikin. Yani çawa? Roja Kurdistan azad
bu, pewist e em petrol, febriqe u erde Kurdan bidin çend
zikmezi-nan u xelke ku hatine kuştin u talan kirin, ta ô u sefili
ditine ji ji wan re bixebitin.
Gelo ev ecele ji ku te. Niviskar wilo dibeje: " Gelo heta niha
li Suriye, li Iraqe, li İrane u li Tirkiye, siyaseta abori ya
milikirine u de w letkirine, yetrol, erd u febriqen ku li
Kurdistane ketin bin deste dewleten Iran, Suriye u Tirkiye çi ji bo
Kurdan ani, talan u be sermiyani, çolbun ani yan refah u
dewlemendi?". Diyar e, ecele ji vir te. Ew dewlemendi, ew milk u
milak ji Kur-dan hatine standin u ew ne ji bo "refah"a Kurdan
hatine milikirin. Millikirina wan dewlemendiyan ji, ji bo kirina
çeken ku li hemher Kurdan tene bikaranin, imkaneke baş xistiye
desten dewleten da-girker.
Li gor ni viskare nivise, ji her ku Kurdan digot; em sosyalist u
anti-emperyalist in u ku ne gotibun em aboriyeke milikiri
naxwa-zin, her tişten ku kirine heta iro tu herhem nedaye. Ji bo ku
Kurd do sosyalist bun, şablonu kirine u ji her ve yeke ji nikaribun
bi-bin yek.
Ew tişten ku je re te gotin "şablonen amadekiri" bun, do xurt bu
u li gor nivise, niviskare me ji pe re bu. U ji ber ku iro qels e,
şireta ku mirov di ve tu nişanen we li ser xwe nehele dike. " ...
Li pey bilbuna baye ro jane, ge h bi vir de u ge h ji bi wir de
lik-umin ... " ji be guman ev e.
Dema guhertin di siyaseta tevayi de dibin, kesen ku te ne
gihiştibun be çi dikin, şaş dibin, ji serke vi ali xwe diqevezin
serki din. Doya xwe tevi red dikin. Heke do sosyalizm diparastin,
iro ne di nave de ne ji, dibin diji we. Heke do yeki mina niviskare
rojeve her tişt şaş kirihe, iro şensa famkirina rastiyen ku hene,
ne pirr e.
Kurdan di bela stratejik de, do rast dikirin. Dinya du beş bu.
Bloka Sosyalist li ser piya bu. Diroke ispat kiriye ku beyi
alikariya dostan, tu netewe nikarin xwe azad bikin. Dosten
stra-tejik u öıroki sosyalist bf:ın u iro ji ew in. Mileten di
rewşa me de ku di we deme de azad bune, tev bi alikariya welaten
sosyalist azad bune. Te nivisandin ku pewist e, em wek Vietnam,
Mozamöık u Angola nekin. Baş e, ji van welaten ku bi çek, pispor,
pere u alikariya sosyalistan, (ku me ji weke wan dikir) azad bf:ıne
pe de ki din we deme azad bu? Li gor ku di rojeve de, qala lekolin
u analiza ji te kirin, diyar e ku ev rasti nebatine ditin.
Em bikin nekin, iro weke wana do kirin, nahe. Lewra iro ·
sistemeke sosyalist tuneye. Stratejiyeke cuda pewist e. U nave
we, ne ew peşniyara ku mirov di rojeve de dixwine ye. Li gor ez
dizanim siyaseta Arınance ya bingehin ne ev e. Ez wek xwendevan u
dosteki dilsoz ye Armance, ne li hemher
ramaneo cuda, u ne ji li hemher çapkirina niviseke wilo me. Le
nivisen wilo ku Arınance binbar bikin, be nav u di rojeva mehe de
ben nivisin, de ji Arınance re bibin mal u de mirov be hevi bikin.
Min dixwest ku ez di Annance de, niviseke wilo bi nave niviskareki,
di rf:ıpeleki din de bixwinim.
civin fesih bikira? Na, webivan 55 hevalan re bixetiya u de
orga-nen din yen partiye çebikira. Na. Mesela dikaribf:ı ji bo
hevaleki bigota bila ev nebe endame par-tiye, ev xayin e, ev
tekiliya wi bi neyar re heye" Le na ew ji di-zane ku hevalen me
welatparez in, hemu xebatkar in, hemuyan ji bo mesela Kurdistane
gelek imtihan dane. Hevalan ew hilbi-jarta de be intiraz bi wan
organen
din yen paratiye re bixebitya. Le ew bi xwe nebuye serok icar
di-beje mejiye van hevalan teng e." U te ev heval hilbijartine,
hersi-va herkesi ji ew e. Hevalan ko-misyon teslimi te kir u te
kirin seroke komisyone, destur te çekiriye. Li gor min çewtiya wi
di we dere de ye."
Dtımahfk r. ll
www.
arsiv
akur
d.or
g
-
RAMANEN RAMANWERAN
Bi şablona li hemher şablona tekoşin nabe
Di hijmara ARMANC'e, a Nisana 1993 de, di quncika "Roje-va Mehe"
de meqalek bi nave "Li ber dergehe qonaxek nuh" hat weşandin. Li
gor lenerina min, nakoki, tesbiten ne di cih de fi optimistiya
zooe, di we meqale de hene. Ez e li ser wan çewti fi na-kokiya
ranewestim. Betir pirsen bi aboriye ve girooayi ne, we bi-bin
babeta meqala min.
1) Dewleta ku em le dijin, di qonaxa civaka kapitalist da ye ku
nakokiyen webetir tazi ne fiber-biçav in. Sistema we ya kapitalist
a ku bi mer-hela we fi karekıere we ve giredayiye, barbar e. Ve
sisteme problemen civake fi abo-riye çareser nekirin, le betir
giran kirin. Li Tir-kiye mulkiyeta ferdi (MF) fi Siyaseta abori
abazara serbest(SABS) serdest e, li hemberi we, me ji mulkiyeta
dewlere (MD) fi siyaseta abori a pilankiri ya dewlete(SAPM) wek
çara ideal didit.
2) Nezaniya me ya di derheqe zanistaya abori de pir zooe
bfi.
3) Em di bin tesira propogandeke ideolojik de bfin.
4) SAPM fi MD mode bfin.
Ev nexweşiya popu-larizme fi şablona SABS'e fi MF'ye di meqala
Arınance de ji di bin pirsa de diyar dike:
1) "... di si yaseta abori de behsa aboriyek milikiri yan
dewletkiri bikin, yan dive em siyasetek abori ya din derxin peşiya
xwe." Nave we "siyaseta abori ya din" çi ye?
Nav le nebatiye kirin. Tevi ve yeke ii xwendevan karin bi reheti
rebigihen ku li gor niviskare meq-ale, du şiklen siyaseta abori
hene. Yek ya me bere "behs" dikir, ya din ji ya iro populer e li
dinyaye. Ku ya doh, me behs dikir şablon bfi, be guman niviskar ya
iro dip-areze. U çima nav le ne kiriye? Erne di kijan deme de
"siyaseta abori ya din'' texin peşiya xwe? Di qonaxa rizgariya
Kurdistane de, yan ji pişti rizgariye pişti demeke erne we rexin
peşiya xwe? Bersi-ven van pirsan di meqale de tu-nene. U bersiven
van pirsan rast bi rast bi siyaseta abori ve gire-dayi ne. Li gori
qonax fi gihaştina aboriya welateki, siyaseta abori tatbiq dibe.
Şikle xwedaniya mil-kiyete ji li gori deme fi aboriya welatan ten
guherandin, ne her-demi ne. Reçeten abori en ji bo her deme fi her
dere tunene. Le SABS fi parasıina MF'e reçetak weha ye, ji bo her
deme fi her we-lati ye! ~ 2) "Gelo heta nuha li SUriye, li Irane fi
li Tirkiye siyaseta abori ya milikin fi dewletkirine petrol, erd fi
febriken li Kurdistane ketin bindeste dewleten İran, iraq, Su-riye
fi Tirkiye çi ji bo Kurda ani, talan fi be semiyani, çolbfin ani,
yan refah fi dewlemendi?" dibeje niviskar.
a) Dewleta İrane, Iraqe, Suriye fi Tirkiye li Kurdistane erd
milli fi
dewletkirin nekiriye. (Çend çiftlik ne te de). Erd yen ferdan
in. Minak, li Kurdistana Suriye erdji Kurdan stendine fi dane
Ereban. Erde di deste Ereban de , ne ye dewlete ye, ye şexsan e. U
ji bo Kurda bfi perişanti. Erden li Kur-distana Bakur piren wan di
desren çend kesen bere feodal bfin de ye. Bi vi şikle xwe erde
refahjiKurda re neaniye. Siyaseta abori ya ko-lonyalistiye li
seransere Kurdista-ne heye fi stn1ktura abori a wan daniye, feqiri
fi birçibfin ji gele me re aniye.
b) Van dewletan fabrike bi de-sten xwe ava kirin. Fabriqen bere
li Kurdistane yen ferdan bfin,
dawiye dewlet ew milli kirin, be guman hindek ji en ferdan e, le
ew ne di giraniye de ne. Hemfi fabriqen li Kurdistane hene en Koç
bin yan ji en Sahanci bin, tişteki ji bo gele Kurd neguh-erine.
Dewlet li Kurdistane fabriqe avakirine ji bo talankirina
dewle-mendiya Kurdan a ser fi bin erd. Koç ji fabriqan li
Kurdistane ava bike we ji bo talankirina Kurdis-tane be. Sermaya
Kurd li Kurdis-tane fabriqa ava nake, ew ji ne ji nexwestina wan
te, ji tengbtina bazara fi struktura aboriya Kurdis-tane te. Bazara
fireh fi kfir ser-maye dikşine hundire xwe. Me bere feqirbfin fi ne
peşketina abo-riya Kurdan bi kolonyalistiye di-zanibfi. Le xuya
dibe ew ji şablonek kevn e! Sebeba feqiri fi talanbfina
dewlemendiya Kurdista-ne .. be sermayeya .. Kurdistane ji siyaseta
abori a millikiri fi dew-letkiri te.
c) Be sermaye ne tegeyek za-nisti ya aboriya dema meyi em te de
dijin. Li Kurdistane ne ·-re ser-mayeyi .. heye, sermaye ji
Kurdi~tane diherike Tirkiye, İran, Iraq fi Suriye. E w ji ne ji bo
millikirina fabriqa fi petrola Kurdistane te, sederne ve ji
kolonyalisti ye, danina struktura abori ya Kurdis-tane ye. Ku
sermaye li Kurdistane tunebe, we çawa biberike derve. Be guman
sedemen herikandina sermaye ji bo wan dewleten Ko-lonyalist ji hela
ni viskar ne diyar e.
d) Pirr petrol li Kurdistane der-dikeve. Şirketen petrole li
Kurdis-tane derdixin en dewletan ji bin,
Reşit Burhan en Sahanci ji bin fi en Shell ji bin, we ji bo
Kurdan tişteki ne-guherine. Ki xwedi be bila xwedi be xer fi
bereketa we ne ji bo Kur-dan e, Kurd ne xwediye welate xwe ne, ne
ji xwediye dewlemen-diya welate xwe en li ser erd fi bin erd in. Bi
yani xwediye dewle-mendiya me ne, xer fi bereket ji ew bixwin.
Ku sedemen feqiri, birçibfin, ta-lanbfin fi xizanbfina me
xweda-niya dewlete bfiya ma ji bo çi me ye sere xwe wiha beşanda,
çawa be wa ye Tirkiye SABS tedbiq dike dewlete di aboriye de biçfik
dike fi MF zooe dibe, erne ji hedi hecti xelasbibfina, problema me
we çareser bfiba.
3) Gelo siyaseteke abori ya dewleti fi milikiri pirtir riya
tekili fi çfinfihatin fi jiyanek pirr ali di navbera Kurden her çar
parçan de vedike, yan siyaseteke serbest a milkiyeta xususi bi ber
sistema bazara Ewrfipa de.
a) En riyen tekiliyan fi çfinfihatina Kurden herçar beşa bi-rine
ne MD ye fi ne MF ye. Dewleten Kolanyalist bi riyen eskeri fi
siyasi tekiliyen Kurdan birine. Heta ev siyaset ji hole ra-nebe,
her we tekiliyen Kurda wiha bin. Kurd ji bo ku Kurdan bibine
pasport di ve, çi tekiliyen pasporte fi şikle xwedaniye bi hev re
hene?
b) Na ku qesta niviskar pişti ev siyaseta kolonyalisti ji hole
rabe we SABS tatbiq bike fi tekiliyen Kurda we zecte bibe, we deme
a baş Kurd bibin yek, ma ne wisa ye? Ne ku beri xelasiya Kurdan be,
ne SABS fi ne ji MD we teki-liyen navbera Kurdan karibe xurt-tir
bike. Tel fi mayinen di navbera Kurdan de ne beri MF ye ne ji e MD
ye, sebeb kolonyallstiye ye. Gelo gava ez behsa kolonyallstiye
dikim, dibim şablonvan?
Di dema Şah de MF li ser ale-ten berheme bfi, aboriya wan ya
serbest ber bi Emerika de bfi, le her tekiliyen Kurda ne pirrhel fi
fireh bfin. Bi rasti te nagihem ji bo çi niviskare Arınance Kurdıln
şaş dike.
4) ""Gelo kijan we re weke ku aboriya Kurdistane gfil vede? ..
Di-pirsim ji bo kijan deme fi kijan merhela aboriya Kurdistane?
Reh-metiye U. Mumcu Kurd bi MF tehdit dikir fi dinivisand ku dewlet
li Rojbilata Anadole (Kurdistane) fabriqe ava nake, we Kurd perişan
bibin. Ji bo em minetaren Tirkiye bin, wi ev nivis dinivisand. Nuha
ji ni viskare meqale Kurdan bi MD çavtirsandi dike. Na ku qesta
niviskar pişti Kurdistan xelas hibe ye, fi bibeje ··we kijan re
hibe sebeb ku aboriya Kurdistane gul veke··. W e dema dibe ez
dipir-sim kijan xelasbfin? Hinek xe-lasbfine di mafe mirovati fi
mafe kulturide dibinin. Ev "xelasbfin" tu mafi nade Kurdan ji bo ku
siyaseta xwe ya abori bi cih b inin.
Hinek din ji xelasbfıne di fede-rasyone de diöınin. Xelasbfina
fed-erasyone mafeki fireh fi azad nade Kurdan ku ew siyaseta xwe ya
abori bi cih binin. E w kesen fede-
Dtlmahfk: r. ll
Gulan-Heziran 1993
Zinare Xamo
Daxwazeke BiçOk Be guman yekiti, hevkari tişteki pirr baş e,
pirr xweş e;
kefa her kesl je re te;helbet kefa min ji. Ez tu çewtiye di ve
kefxweşiya millet de nabinim. Bila çewti li wir bimine, wek her kes
i ez jl ve hevkariya hezen siyasi baş dibinim. U di ve ev hevk~ri
fi diyaloga ku di navbera hezen Kurdan de peyda bfiye bes dı
çerçcwa protokol fi belavokan de nemine, ji millet re ha-vilcke
bike, tiştekl bi ser ave xe. Bi gotineke din, kar fi xeba-tekc
konkret bike.
Bi kar fi xebare qesta min ne ewe ku hema bila sibe rabe
din-yayebi ser sere dijmin de hilweşinin fi di nav çend rojan de
Kur-di~~e rizgar b.ikin. ~z bi xwe wek hinekan nuha tişten hewqas
mızın naxwazım. Çımki ez dizanim "kevire giran elamete neavitine
ye". Lema ji di daxwazen xwe de ez ne beinsaf,fi pirr mutewazi me.
Tişten ez dixwazim tişten pirr biçfik in, ne hew-ceyi şoreş fi
rizgarkirina Kurdistane ye.
Gelo ev tişren "pirr biçfik" çi ne? Wek te zanin, baş xerab, iro
li welet em dikani bi Kurdi
neşriyate bikin. Le ev imkan iro heye sibe dikane tunebe. Tu
garantiya berdewamiya ve imkane tuneye. Di esase xwe de li Tirkiye
ji bo Kurdan iro garanti ya tu mafi, hetta garanti ya jiya-~a w~n
ji tu~eye; her "maf' bi beneki xav ve girectayi ye, her-tım dikane
bıqete. Beri ku ev ben biqete di ve em dfizaneke bidin zimane XWe,
Wl texen qalibeki milli yani Standardize bikin.
Baş e ki ye vi kari bigre ser mile xwe fi we çawa bi ci bine? Bi
ditina min ev yekiti ya ji "cepha" di na va hezen Kurdan
de çebfiye gava bixwaze dikane bi kareki wiha rabe; ji bo
zima-ı:ıe Kurdi dikane hin dezgehen milli fi xwedi fonksyon ava
bike. B ibe alikare avakirina wan.
Helbet beri destpekirina kareki wiha di ve em gelşe baş teşxis
?ikin: Yani dive em b~ş bizanibin ka kul fi kemasi fi problem-en
zımane me çi ne? U erne çawa fi bi kijan riyan wan çareser
bikin?
Di vi wari de beyi ku ez gelek numuneyen direj li dfi hev rez
kim, bi kurti ez dikanim hibejim ku di rastnivisina Kurdi de iro
anarşiye~ mezi~ heye. Hin grub, rojname, hetta hin şexs ji ji xwe
re lı gora dile xwe imlayeke bi kar tinin, gramereke wan a xas he
ye fi bi "elifbeya xwe" dinivisin. Ev yek ji bo xwendeva-nan
sereşiyeke mezin fi ji bo zimen ji anarşiyeke peyda dike.Re li ber
peşketina Kurdi digre fi dibe sebebe belavbfin fi bicibfina gelek
çewtiyen mezin.
Ji bo çaresrkirina gelşen wiha yen xelke dewlet heye, tezge-hen
milli yen xwedi otorite hene.Ew, hin qaidan daıinin fi mil-le~ji
riayeti~wan qai~ dike.U em Kurdirone xwedi dezgehen wıha ne, yen
hene Jl ne xwedi otorite ne.Kes ya kesi qebfil nake, her kes xwe
alim fi zimanzan dibine.Bi vi karen xwe ji ew dibin sebeben çebfina
zirnaneki çekiri fi çewto mewto. Ü ev yek ji xwendevanan ji Kurdi
sar dike, mesafeeke dixe navbera xwendevan fi Kurdi.Wer bfiye ku
edi her kes li ser sere Kurdi ji xwe re teri herberiye dibe.
A di ve nuxte de yekitiya çebfiye dikane roleke pozitif fi
tarixi bilize.Mesela:
1-Ev yekiti di demeke kin de dikane bi riya bin kesen ziman· zan
kongreyeke(kurultay) zirneo bide civandin.
2-Di ve kongre de dive ji bo herdu lehçeyen Kurdi(Zazaki,
Kurmanci) elifbayek, imlayek ı1 gramereke milli ya tekıiz be
qebıilkirin.
3-Ji bo amadekirina ansiklopedi ı1 ferhengeke ji yen mewcıid bin
,!Dukemmeltir, dive wezifeye bide kesen ji heqe vi kari der· ten.U
ji bo meşandina ve xebate ji diveji ali maddi ve wan ke· san
finanse bike.
4-Disa dive ev kongre, komisyoneke zirneo ya daimi hilbi· jere
ı1 dive ev komisyon kare xwe bi hawaki profesyonel! bi· domine.
5-Ev komisyaon dive weşaneke zirneo a peryodik derxe. Kesen ji
bona van karan bene hilbijartin di ve ne li gora tifa-
qen siyasi bin, ne ji her ku ew berdevken hin hezan e bene
hil-bijartin, ku iro gelek numuneyen wiha hene.Dive bi rasti ew
erbabe kare xwe bin. Be şik kadiren wiha di nav Kurdan de pirr ~~·
geleken ~an iro bi ji xelke re bi nanzike dixebitin. Ev yek JI bo
me zayıateke mezin e.Dive ev platform ji ali maddi fi ma-new! ve
piştgiriya kesen wiha bike ku ew ji zanin fi qabiliyeten xwe
peşkeşi gele xwe bikin.
Ji ber dijayetiyen siyai fi tunebfina diyaloge avakirina
dez-g~h~en. wiha do ne ~umkfin ~fi. u iro zernma kareki wiha heye,
di ve lı hebmer wezıfeyeke wıha em sersariye nekin. Be guman gelek
xebat fi wezifeyen muhim li peş ve yekitiye
ne, ez di şufira we de me.Le ev nuxteyen ku min li jor qala wan
kirin ji ji bo jiyana milleteki pirr muhim in. Gava zirnaneki
meye yekbfiyi, di her wari de dezgehen me yen milli hebin, em
her kes kanibin bi zimane xwe.bixwinin fi binivisin, klasiken
dinyayebi Wl bixwinin we deme em RİZGAR bfine; eksi ve felaketa me
ye.
www.
arsiv
akur
d.or
g
-
Gulan-Heziran 1993
Hevpeyvin
Şerafetlin Elçi: H evalin me Faris Can ü ·Mustafa Aydogan H ser
damezirandina DEP'i o
n ser Weqta . llllaf . u Azadiy'n Kurd bi Şe ratettin · ElÇi re
p'yivill. Em vi · · .·
hevpeyvini ptşk6şl xwendevantn xwe d lkin
"DEP kopiya HEP'e ye" Ger bibejin "Em
Kurd in" wezirti ji dest diçe
Armanc: Dema ku hı1n Wezire İmare bfin we di beyaneke de
go-tibfi ku "Li Tirkiye Kurd hene fi ez ji Kurd im" li Tirkiye
qiyamet rabfi fi li ser ve peyva we 15 sal derhas bfin. İro ji du
weziren ku Kurd in fi di hukfimete de ci di-grin (Wezire Derve
Hikmet Çetin fi Wezire Mafe Miravan Mehmet Kahraman) ku ev bejin li
Tirkiye Kurd hene fi em ji Kurd in. We şela dewletaTirk çewa be? Di
vi wari de siyaseta dewlete bi ditina te hatiye guhertin?
Şerafettin Elçi: Siyaseta dewlete iro nebatiye guhertin. U dinya
hatiye guhrertin fi fıkra de-mokrasiye li dinye gelek peşve çfiye.
Ev peşdaçfina demokratiye fi mafen insani tesira wan li ser Tirkiye
çebuye. Nermi çebfiye, beri şexseki bigotaya ez Kurd im muheqeq we
ceza bidana wi çunki min ji ji her ve gotine pişti der-beya 12
'ilone 2 sal fi 3 meh ceza xwar.
U iro M. Kahraman yan ji H. Çetin ku cesareta wan hebe, rejin em
Kurd in, we reaksiyona we deme li hemher min çebfi, nebe. Ez ji wan
ne bawer im. U disan ji ku ew bejin em Kurd in, bawer n akim ku w
an bikin w ez ir, de wezirtiya wan ji deste wan hiçe. U ew
reaksiyona dijwar we li hemher wan nebe, we ceza nex-win, le ewe
kariyera xwe ya siyasi wenda bikin.
Li Tirkiye nermbfin çebfiye. Tirkiye hin resmi Kurdan nas nake.
Di qanfinen esasi yen Tir-kiye de dibejin her çi ki hemwela-tiye
Tirkiye be, ew Tirk e. Dewlete siyaseta xwe neguher-tiye. Meriv
nikare bi nave Kurdi partiyen siyasi fi komelan, fi weq-fan
veke.
Armanc: Em dixwazin ben ser "W eqfa Maf fi Azadiyen Kurdan" we
ev Weqf bi çi arınance ava kir fi darneziraDen we ki ne fi nuha ji
çi fonksiyona we di civata Kurd deheye?
Elçi: Di sala ı991 'e de birek insanen rewşenbir li Stenbole xwe
dan hevfidu fi gotin: lazim e em li ser maf fi azadiyen Kurdan
hereketek deynin. Ji bo ve em gihan hevdu. Danfistendin çebfi, ev
hereket fireh bfi, gihaşt Enqe-re, Diyarbekire fi ji gelek here-men
Kurdistane iştirak çebfin. Gelo bi çi re mumkun e maf fi azadiyen
Kurd ben parastin. Par-tiyen siyasi li gor qanfinen Tir-kiye ne
mumkfin bfi ku bi nave Kurdi ben danin. Qanfina korne-lan ji ne
musait bfi ku bi nave Kurdi be danin. Gelo çi re hebfi ku em
karibfin bimeşinin. Piştre gotin erne weqfeke deynin, dewlet nikare
hibe asteng. Li ser waqfeke biryar hat girtin. 90 kesi weqf
da-mezirand. W an ji di nav xwe de
.. ·.· ·•
I ı kes ji bo Komita karger hilbi-jartin. Ji van ı ı kesan ji
serok fi cigire serok fi berpirsiyare abori hat hilbijartin.
Arınanca weqfe di prensiben weqfe de hatiye nivisandin. Dibeje
ku her milet lazim e qedera xwe bi deste xwe tayin bike fi em ji ve
re hurmet nişan didin. O em li hemberi hernil kedxwariye ne. Li ser
van prensiben esasi arınanca weqfe ew e; diroka gele Kurd, zimane
Kurdi, çanda Kurd, faiklo-ra Kurd bipareze fi li ser van lek-olinan
bike, wan berhev bike fi bide belav kirin. Ji bo ve konfe-ransa
bide,ji bo Kurdan karibe di-bistanan veke. Bi kurtayİ arınanca
Weqreevin.
Şerte milletbOne
Esas arınanca me ya giring ji weqfek ku nave Kurdi li Tirkiye
resmi be çareserkirin. Wek her mileti muesesen Kurdi yen milli
lazim e, hebin. Heta Kurd nebin xwediyen muesesen milli, nabin
milet. Ji bona ve lazim e muese-
sen Kurdi yen xas hebin. Lazim e em veya bi dewlete resmen bidin
qebfil kirin. Heger ev weqfa me resmi be tesilkirin, we gave re
ve-dibe. İcar ji ve pe de muesesen Kurdiyen resmi li hemfi hereman
ten danin. Yani wek komele ten danin, wek partiyen siyasi ten
danin.
Me qerar stend, me got di nave weqre de we guhertin çenebe, nave
weqfe "Weqfa Maf fi Azadiyen Kurd"e. Ev nav we neye guheran-din, ya
muhim ev nav e. Li gor şertan we xebat be kirin.
Li gor qanfina Tirkiye wexta weqfek be vekirin, dive meriv
muracaate mahkeme bike, mah-keme lazim e weqre tescil bike fi di
rojnama resmi de be ilan kirin.
Di sala ı992'an di meha Tem-muze de me muracaate mehkeme kir. Me
got. bi nave "Maf fi Aza-diyen Kurdan" me weqfek ava ki-riye fi
arınanca weqre me da wan, lazim e ev weqf be tescilkirin. Gotin li
gor usula qanfine wexta wekfek be danin, Berpirsiyariya Weqfa Gişti
ya Tirkiye ve mutea-le dike. Berpirsiyariya Weqfa Gişti gotin li
gor qanfinan li ser nave Kurdi weqf nayen danin.
Me ji mehkeme re got ev qanfinen Tirkiye, qanfinen ne
de-mokratik in. Tirkiye dewleteke wele ye ku peymanen we bi
dewleten cihane re hene, Tirkiye
Şerafettin Elçi:" HEP ne partiyeke serbixwe bü, ji derveyr
partiye sewq ü Idare te kirin. Ji bo ve HEP' e rtrbara partiyeke
legal nedid1t. Roj bi roj millete Kurd j1 xwe ji HEP' e dida
al1yek1.
(Foto: Armanc)
"Belavoka Mafe insani ye Gerdfin" fi "Peymana Maie Insani ye
Ewrupa" fi "Şerte Parise" ji imze kiriye. Li gor van peymanan lazim
e Tirkiye wan bine ci. Erne ve dawe bibin Komsiyona Mare Mirovi ya
Ewrfipaye.
Li vir mehkeme ket tengasiye. Li gor qanfinen Tirkiye, lazim e
me red bikira, le me red bike, ew we gave ji bo ve mahkeme dax-waza
me red nekir, şand bisporan, Universita Stenbole. Ewe qerar bidin
ji bo weqf be tescilkirin yan na. U hin di merhela tescilkirine de
ye.
Ji her ku tescila me hin tuneye, em resmi nikarin kare weqfe
bimeşinin. Em nikarin şubeyan vekin. Nikarin endaman bi-nivisin. U
em be resmi be ji kare weqfe dimeşinin. Ji beri hernil tişti me
avahiyek ji weqre re pey-da kir. Belki di dewra cumhuriyete de Kurd
cara yekem e dibin xwedi avahiyeke. Me ji weqfe re ava-hiyek kiri
ku Kurd ji bibin xwe-diye mal fi milk ku ne li ser nave şexsiyeta,
le hibe male dezgt?eke Kurd. Niha em ne di kir&. de ne, bina
weqre ye. Di ve neqebe de me du şeven xweş arnade kirin. Yek je 2ı
e Adare şeva Newroze li Stenbole çekir fi me qerar daye li ser nave
weqfe li Diyarbekire sempozyoneke fireh çekin fi her-
pirsiyaren hemfi partiyen Tirkiye beşdar bi bin.
Armanc: Ji bill weqfa we, li Tirkiye weqfek din heye, Weqfa
Kultura Kurdi. Ferqa van çi ye, çima du weqren Kurdi?
Elçi. Ev pirs gelek di cih de ye. Ev muesese muesesen mili ne
Kurdan in~ Lazim e muesese ne di bin emre siyaseta de bin. Ji bona
ve ev weqfa me daniye ne di emre çi siyaseti da ye. Gelek siya-set
te de hatine her hev, le ev weqf ne male siyasete ye fi ne di bin
emre wan de ye. Arınanca weqfe ew e ke bizmeta gele Kurd b ike.
Weqfa din ya ku tu dibeji, ew mixabin wek gelek tiştan di bin
siyasetek din de ye. Di bin emre wan de ye, di bin direktlfa wanda
ye, ji bo na we me munasib nedit em bi hev re kar bikin. Muesesen
mili lazim e serbixwe bin, tu deri ve giredayi nebin. Yani sebeben
ku me fi wan bi hev nekir ev bfin. Ev insanen ku tu dibeji, me ew
ji dawete weqfa ku me darneziran-din kiribfi, le ditin pirani ne li
aliye wan e, rabfin ji platforma me xwe vekişandin fi çfin bi lez
fi bez weqfeke din danin. Esas dest-peka me beri weqfa wan bu, ew
ji me veqetiyan.
HEP ji derve dihat idare kirin
Armanc: Her çiqas partiyeke wek HEP hebfi ji gelek ro-nakbiren
Kurd fi aliyen cuda yen civata Kurd li derveyi we man ı1 di nav
hewldaneke ku alternatifeke nuh ya partiyek legal peyda bikin fi
komisyona ji terefe we hatibfi danin ji di nav ve hewldane de bfi.
Tevi ku HEP hebfi, we çima pe-wistiyeke weha dit?
Elçi. : HEP, nave we par-tiyeke legal bfi, le wek partiyeke
legal nedimeşiya. HEP ne par-tiyeke serbixwe bfi, ji derveyi
partiye sewq fi idare te kirin. Ji bo ve HEP' e itibara partiyeke
le-gal nedidit. Roj bi roj millete Kurd ji xwe ji HEP'e dida
aliyeki. Xelke zanibfi di riya HEP'e de siyaseteke legal ne mumkun
e be meşandin, çunki HEP bfi wek partiya fraksiyone-ke. Wek
partiyeke legal, bfibfi partiyeke ilegal. Ev darnge le ha-tibfi
danin. Ji bo ve him di nav Tirkiye de itibara we nemabfi, him ji di
dinyaye de zede itibara we nebfi. Roj bi roj gele Kurd ji ji HEP e
sar dibfi. Çunku dema HEP sala 1991 e kete hilbijartine sozen mezin
ji gele Kurd re dabfi, gotibfi mesele gele Kurd we di parlementoye
de HEP hel bike. Pişti hilbijartine HEP'e siyase-tek ji bo gele
Kurd nikaribfi bi-meşine fi tu girani ya we çenebfi.
Partiyeke demokrat, ne çini
Ji her ve pewistiya partiyek le-gal hebfi ku ew di nav xwe de
xwe idare bike, ne ji der ve be idarekirin, ne di bin emre tu
par-tiyeke ilegal de be. Ev ihtiyac hebfi fi partiya be danin lazim
bfi partiyeke demokrat be, ne par-tiyek li ser bingebe sinifao be,
ne partiya weke HEP e dani, Partiya Ked a Gel be, partiya gele Kurd
be. Yani ev parti par-tiyeke weha be ku hernil gele Kurd temsil
bike fi hernil tereren gele Kurd te de cih bigrin.
Dumahik: r.ll
www.
arsiv
akur
d.or
g
-
Armanc
Le k o lin
Komeleya Peşketina Kurdistan~ (Kürt Teali Cemiyeti) -11-
Zinar Soran
CIHEBÜNA NA VA KOMELEYE Ü HINEK HEWİLDANEN JI BO
GIRTINA WE
Ji ber nerin u arınancen xwe yen siyasi, Komeleya Peşketina
Kurdistane hergav neçar maye ku xebat u jiyana xwe ya komeleyi di
bin tade, zilm u sitemkariya hukumeta Osman! de bidomine. Gava
Komeleye dest pe kiriye ku liq u şaxen xwe di nava Kurdista-ne de
ava bike u di ware xebata diplomasi de binek gaven ber-biçav
avetiye, zilm u zordarili ser Komeleye dijwartir u berfirehtir buye
u rexistinen parasıina Os-man!, xebat u tevgera endamen Komeleye ji
neziktir ve xistine bin kontrole.
Mustefa Kemal ji, bi allkarl u piştgiriya hukumeta Osman!
xwestiye liq u şaxen Komele yen li Kurdistane ji hale rake u xebat
u tevgera Kurdi di nava welet de bitefine. Ji ber ku wi tevgera
Kurdili hemberi arınane u planen xwe astengek heri mezin didit. Hin
di dema civandina "Kongreya Sivase" de, wi bi binek axa u fe-odalen
kurdan re tekiliyen germ daniye u di bin durfıtiya "yekitiya
Osman!" , "muqedestiya Xellfete" u "biratiya tirk u kurdan" de,
siya-set u xebatek dijwar li hemberi rexistin u tevgera kurdi
meşandiye. Mustefa Kemal di tel-graren ku ji Heci Kaya u Şexzade
Mistefa Axa re şandiye, we siya-set u durutiya xwe weha dide diyar
kirin:
"Heta ku kesen mina we xwedi ol u namus hebin, we tirk u kurd
wek du birayen heqiqi ku ji hevdu nayen cihekirin bijin u be guman
we li dora meqame Xelifete weke wicudekl ku naye hejandin u li
hemberi dijminen hundur u derve weke kelehek ji hesin bimine"
(28).
Mustefa Kemal di Tebaxa 1919- an de ji, ji binek serokeşir, şex,
axa u feodalen kurdan re mes-ajan dişine. Di gel biryaren Kon-greya
Erzfırfıme, Mustefa Kemal di mesajen xwe de, ji şex, axa, serokeşit
u feodalen kurdan dax-waz kiriye ku ew li hemberi Er-meniyan u
"llstiken dijminen" din rekoşine bidin. Telgraf ji wan ke-san re
hatinin şandin: Ji Mutkiye Heci Musa, ji Bedlise Şex Ebdul-baqi
Efendiye Kufrewizade, ji Muşe Derviş Ömer Axa, Resfıl Axa, mebuse
bere Sadullah Efendi, ji Norşine Şex Mahmud Efendi, Şex Ziyaeddin
Efendi, ji Xerzan Cemlle Çeto (29).
Di dema ku Şerif Paşa u nuneren Ermeniyan hevpeymane-ke imze
dikin u peşkeşi "Konfe-ransa Aşıiye ya Parise" dikin, daxuyaniyek
li ser nave Seyid Eb-dulqadir di rojnamek ku li S tenbo-le u bi
fransi derdiket, "Jornal
d' Orient"e de te weşandin. Di we daxuyaniye de, te diyar kirin
ku Seyid Ebdulqadir piş-tgiriya we Peymane dike. Li ser we
dax-uyaniye, hem li "Meclisi Mebusan" u hem ji di rojnameyen Tirkan
de, li diji seroke Komeleya Peş-ketina Kurdistane kampanyek gelek
mezin dest pe dike u daxwa-za ku Seyid Ebdulqadir dev ji se-rokiya
"Şurayi Dewlete" berde, derdixinin peş: "S ey id Ebdulqadir ji
aliyeki Seroke Şurayf Dewlete ye. ji aliye din jl seroke
komeley-eke ye ku K urdistanek serbixwe dixwaze. Ya bila ji
seroktiya Şurayl Dewlet Istifa bike, ya jl bila dev ji K urdistanek
serbixwe berde" (30).
Li ser we kampanyaye u erişan, Seyid Ebdulqadir da-xuyaniyeke
dide rojnarneyan, Di we daxuyaniye de, ew diyar dike ku "Kurd
serxebune naxwazin, ji Kurdistane re ldareyek Otonam daxwaz
kirinin". Ev daxuyaniya
-
Le k o lin
Pişti ilankirina "Komara Tirkiye", gelek endamen komeleye ji ber
xebat ô çalakiyen xwe yen bere, ji aliye Hukômeta Mostefa Kemal ve,
!>i cezayen mezin hatin cezakirin. "Dadgeha Istiqlale ya Şerqe"
(Şark lstiklal Mahkemsi) ya ku pişti şikestina seribildana Şex Said
li Diyarbekire hatibô li dar xistin; di 23' e Golana 1925'an de, ji
bo seroke "Komeleya Peşketina Kurdistane" Seyid Eb-dulqadir, kore
wi Se yi d Mihemed, Kemal Fewzi, Sadiye Paloyi, Xoce Eskeri ô
Abôqat Heci Axti biryara daliqandine dide ô di 27-e Golane de, li
gori we biryare ew ten dali-qandin.
dike. Beguman ew cihebfın fı nak:-okiyen di nava kurdan de, ji
bo tirkan bidestxistinek gelek mezin bô. Di dema ku pirsa kurdi di
nava raya gişti de ewqas peş de çôbfı, bi awak:i eşkere derketina
we nak:oki fı cihebône, ji bo tev-gera Kuröı beşansiyek gelek
me-zin bô (37).
Erişen ji aliyen Rukfımeta Osmanl, Mustefa Kemal ô heval-benden
wi, nakokiyen di nava Komeleye de fı bi taybeti veqetan-dina binek
peşeng fı endamen we, tin fı tesirek mezin li ser xebat ô tekoşina
Komeleya Peşketina Kurdistane hiştiye; her ku çôye xebat fı tevgera
we hejar bôye fı di pratike de ji hole rabôye. Di dema
damezirandina "Komara Tir-kiye" de edi hebfına komeleye naye
öıtin.
Di deste me de, tarixek bi roj fı meh tuneye ku nişan bide, be
Komeleye heta ki jan deme jiyana xwe domandiye. Le em dizanİn ku
pişti "Kuvayi Mi/liye" (Hezen Neteweyi) yen Mustefa Kemal, di ilona
1922- an de, di şere nava Tirk fı Yewnaniyan de bi ser ke-tine;
tade, zilm, zordari fı erişen xwe yen li ser mfıxalefeta xwe ô her
weha li ser peşeng fı tevgera kurdl ji girantir fı dijwartir
kiri-nin. Li gor ku Zinar Silopi di-nivisine; pişti serketina
"Rezen Neteweyi" (Kuvayi Milliye) li hemberi Yewnaniyan, Dewleten
Revpeyman çaven xwe ji tirkan re girtine. Ji ber we yeke ji, teva
ku Stenbol di bine dagirkirana Dewleten Revpeyman de bô,
serleşkereki "Kuvayi Milliye" Rafet Paşa te Stenbole fı ji aliy-en
qelebalixiyek pir mezin ya hezkeren "Kuvayi Milliye" te qebfıl
kirin. Rafet Pa-şa bi denge bilind ji xelke Stenbole re dide diyar
kirin ku we hezen "Kuvayi Milliye" tekevin Stenbole. Re-valbenden
"Kuvayi Milli ye", W ezire Rundur e Osmaniyan ô rojnemavane bi nav
fı deng Ali Kemal ji Stenbole direvinin ô li Izmire linç dikin. Ev
bfıyera çaven muxaliren "Kuvayi Milli-ye" geleki ditirsine ô
nizanin be çi bikin.
"Komeleya Tevgiredana Ci-vaki ya Kurd" (Kürt Teşkilati fetimaiye
Cemiyeti) di civina xwe ya tali de, digheje we bawe-riye ku edi
mercen xebate li Sten-bole fı İzmire nemane ô biryar di-gre ku
endamen navendi ji Stenbole derkevin. U ji ber bi-nek sedemen
taybeti, binek ji en-
darnan neçar diminin ku li Sten-bole biminin. Ji xwe "Partiya
Ne-teweyi ya Kurd" (Kürt Milli Fıkrası) ji, bi "Komeleya
Tevgir-edana Civakl" re hereket dikir. "Komeleya Peşketina
Kurdistane" , çalakiyen xwe ji bini de rawes-tandibfı (38).
Pişti ilankirina "Komara Tir-kiye", gelek en dam en komeleye ji
ber xebat fı çalakiyen xwe yen bere, ji aliye Rukfımeta Mustefa
Kemal ve, bi cezayen mezin hatin cezakirin. "Dadgeha Istiqlale ya
Şerqe"(Şark Istiklal Mahkemsi) ya ku pişti şikestina seribildana
Şex Said li Diyarbekire hatibfı li dar xistin; di 23- e Gulana
1925'an de, ji bo seroke "Kome-leya Peşketina Kurdistane" Seyid
Ebdulqadir, kure wi Seyid Mi-hemed, Kemal Fewzi, Sadiye Pa-loyi,
Xoce Eskeri ô Abôqat Reci Axti biryara daliqandine dide fı di 27- e
Gulane de, li gori we birya-re ew ten daliqandin.(38).
(1) fın, çapa nı1, Cild 1, Weşanxana Deng, Uppsala -Sweden, r.
22.
(2) TarikZaferTunaya, Türkiye'deSiya-sal Partiler. cild 2,
WeşaOOı Weqfa Huriyere (Hürriyet Vakfı Yayınlan), Stenbol, Sibat
1986, r. 1986.
(3) Zinar Silopi, Doza Kurdistan, Weşanen Öz- Ge, Sıenbol, r.
56.
(4) Dr. Vet. M. Nuri Dersimi, Kürdistan Tarihinde Dersim,
Çapxaneya Ani, Halep, r. 120.
(5) Zinar Silopi, beıhema nave we der-hasdibe (bnd.) r. 56-
57.
(6) Ji bo ve bahse binere: Tarik Zafer Tunaya, b.n.d. r. 186.
Vedat Şadili, Türkiye' de Kürtçülük Gerçeği ve İsyanlar, Weşanen
Kon, Ankara,l980, r. 159. Dr. İbrahim Etem Gürsel, Kürtçülük
Gerçeği, r.44. Uğur Mumcu, Kürt İslam Ayaklan-ması, Weşanen Tekin,
Ankara, 1991, r. 183-184.
(7) Ji destUra Korncieya Peşketina Kur-disıari.
(8) Isınail Göldaş, Kürdistan Teali Ce-nıiyeti, W eşrin Doz,
Stenbol, Çirya PıŞn 1991, r. 39-45.
(9) N esimi Fıratlı, "Resmi ideolojinin sunduğu gerçekler, Kürt
ulusal demokratik hareketleri" Kovara Deng, Stenbol, hej-nıar.l2
(Heıiran 1991), r.36- 37.
(1 O) Ahmet Mesut, İngiliz Belgelerinde Kürdistan, Weşanen Doz,
Stenbol, Gulan 1992, r. 42-45 ..
(ll) Zinar Silopi, b.n.d. r. 56. (12) Avni Aydoğan, "Kurtuluş,
Kuru-
luş ve Sonrasi" rp; 9. Di c1eı'1r4 tarixa ve peymane de,
Nesi-
mi Fıratli ı1 Mehmet Bayrak ji, 20 e Çirya Peşiııa 1918- an
didin ı1 nave Mustefa Sabri ji nenivisandinin. Kovara Deng,
hejnıar. 13 (Tırmeh 1991), r. 20- Tl.
(13) Uğur Mumcu, Kürt- İslam Ay-aldanınasi, Tekin Yayınevi,
r.l19.
(14) Ji bo ve bahse binere: Dr. Nfiri Dersim!, b.n.d. r. 120.
Zinar Silopi, b.n.d. r. 60-61.
(15) Ye kuji Dr. Blech Şirkuh, El-Qeziycl Kurdiyye (Maziyu'l
Kuıd ve Hazir-uhum), Kahire, 1930, r. 65- 66 neql dike! Malmisanij,
Kürt Milliyetçiliği ve Dr. Ab-dullah Cevdet, r. Weşanen fına Nu,
Stock-holm, 1986, r. 77- 78.
(16) Binere: Remameya "Komeleya Kıırdistane", Tıınaya, b.n.d.
r.213.
(17) Kovara Jin, cild: 5, hejmar: 21, r.3- 8.
(18) Binere: Tıınaya, bnd. r. 1
-
Armanc 8
ara min ... ca-rake ditir ez de bejna ve sirfide bi awazen
penaber fı revendan, bi eşditina qonaxe bi birina hespeki
ser-berdayi, bixemili-
nim .. Di ve cihana sewi de, di nav tevna ve bintengiya ebedi
de, li
bin kone ve daristana be dar fı be xwedi, hemfı sitranen min yen
kevnar bi pirisken berikirina we dişewitin.
Zaroken ku di kolanen we de bi heftok fı bi xaran dilistin, yen
ku esmane di navbera (Amfıde)fı (Til-hebeşe) bi balefiren kaxezi fı
bi toza ardini sipi dikirin, zaroken we yen ku di dergfışa dile min
de ketibfın xeweke rewan fı şerin, anuha, kirase bedengiye
diçirinin, çeng dibin fı keviren xwe davejin b ira hişe min ...
Jinen we yen bi kiras fı xeftan, bi şahiyen rengtfıj, bi hibri
fı xi-zem fı bi qemçik fı bi peşmalik, evariyan, germa havine
dadiqur-tandin, li ber dergehen herifi li hevdfı kom dibfın, bi
çavine sis-toki mişt kila Sibhani, li rewiyan temaşe dikirin,
bilaçemk fı bina evare li ser sere w an direqisin, car-caran bi
hfıçken xwe meşen arame diqewirandin fı diketin gergerineka jiyane
... , anuha jinen we, wek sterkan ji esmane hişe min diri-jin,
guharen zerini weki heyivan di tarİstana biranine de, çarde şevi
dibin ...
re yara min .. Em, li gel mirişken rfışfışti fı ke-voken teqle
fı keroşken becir fı pisiken kedi fı ka-riken guhliv, "li ser
keviya gerdfın" rfiniştine. Eger hat
fı werise we ye ku dile me gire-daye qetiya, em de bi ser şfıre
nemane de bikevin.. em de di sibera mijanken axina we de wekfı
naneki tenfıre, zuha bibin ..
Ev şev. Ev kelewaca bi kef, ev deve ji hev, bfıye dozexa peyv
fı
N uha ez li Swecte li bajare Uppsalaye dijim. Ez keçeke 15 sali
me. Ji seya yek emre min li Swecte derbas bfıye. Nuha ez diçim
sinifa heştan. Arınanca nivisa min ew e ku ez
zarokeke bi yani me fı dixwazim li biyaniye hissen xwe, bi gişti
alo-ziyen zamkan qasi ku ez dizanim, binim zimen.
Em se X wişk in. Ya me zin ez im. Naven xwişken ji min
piçfıktir; Newroz, Yekbfın fı nave biraye min Biyan e.
Em ji Kurdistana Bakfır ji baja-re Nuseybine ne. Bere 12'e İlone
bave min ji bi fikren welatparezi cihe xwe di nav tevgara "Rizgari
" de digirt fı xebata xwe dido-mand. Dayika min jina mala ye fı ji
eyni bajari ye.
Wexta ku ez tem dinyaye bave min, nave min dike Bekes. Di we
deme de camero ez mahkfımi bekesiye kiribfım. Le xwezi wi em lı
welate me bekes hiştiba fı ne li biyaniye. Li biyaniye bekesi gelek
zahmettir e.
Wexta ku Cunta eskeri li Tir-
RONO o SiRUDEN BERiKiRiNE
Li ser keviya gerdOn pivane. Ü esmane li berketiyan hergav bi
pirs fı bi xwezi fı bi xewnan avis e. Xewn e fı çfıken we yen deste
sibe li ser pencere-yen me yen xwelirengi helinen xwe bi lez fı
bez, ji qirşiken çavliremana me diresin.
(Ne her mirov dikare bistire .. fı ne her miroveki ji şi yana
ku, wek seveke li ber linge biyaniyan bi-keve, qezenc
kiriye/YESNIN/ ... )
Em li wan heremen we yen rfit fı berdayi, wek sisirkan ji
himbe-za qedere dipengizin. Em bi wera-ne dikeniyan, bi rİtma
talane re, me werzen xwe beraveti wergir-tin .. Li ber dergehen ase
yen xwe-revine, em fı gavsistiya roka xwe, roka beçare fı xemsar,
be reber fı re şopvani, me dide ser pişta pirs-gireken qunaxe fı
hergav oxira di-rindane ji ava çavan ter nedibfı ...
Husa taku tama nav fı tipen we, xweşçeja afsanewi ya diloken we,
zimane me wenda nekin, em hew diwerin deve xwe li ber pirse
bi-livinin ...
H usa... tak u ş o pa maça w e jindar be, pejna bisken dotmarnan
yen ku bfıken çavan derman diki-rin ji hişe sipik fı xilefka çav
neçin, em hew diwerin çaven xwe bixurinin ...
Husa ... Taku terken leven me şevbfıherken germ fı dilovan,
bişişandina we fı olana liblibi ya tiqtiqa we fı jena hevoken
pekenin fı tinaziyan ji bir nekin, em hew di w eren ji dil bikenin
...
Husa .. Taku çem fı rfibar fı cok fı çavkani ji cerge xez fı
gotar fı sernivisan, bi şeti fı bi sermesti,
nepijiqin, em hew diwerin pirtfıka evina xwe ji rekeha singa xwe
derbixin .. .
Husa ... Taku destan fı afsan fı serbfır fı serpehati, çiroke
miran fı şivan fı gavanan, taku kavil fı pirevok fı keçecinen
nazdar, dilop dilop, ji ahenga xwine nenuqutin, em hew diwerin bi
rengan re bi-peyivin, di ber gulan re derbas bi-bin, li esmane sahi
temaşe bikin, nameyen we ji di bin balgehen xwe de veşerin ...
Li seranseri ve şeve tenhatiye sedar fı pasvanen xwe raxistine.
Steren şermin di bizren xwe de bi tenha ne, kuç fı kalan fı ev
golen gemkiri bi tenha ne. Lal fı nergiz fı tolpan fı sibera
benefşan fı xel-ken vi bajari bi tenha ne. Ez fı eşa we, renckeşana
we fı xewrevıneke tir bi ser sinor fı aleyen ve tenha-tiye de
dirijin ... Dengreje we ji li ser pitanoken zuha en ve axina kfır,
şin te . Digel ku demsal zirz fı serhişk in , digel ku katjimer
piştxfız fı bi bawişk in, tembfıra xwe dispere sipindar fı
berfiyan, wan, wan tayen spi en ku di pore darisıane de dibiriqin
ji saza xemginiye re dike aramgeh fı civar:
(Lo lo qulingo mi go tu qulin-geki ji qulingen deşta ve Mfışe
.Le tembika min li te bi tucari helina xwe çeneke li ser bexwedi
maya Karfişe ... Welle eze evdale bejn fı bala te me li welate
xerib fı xurbete li ber dare dergfışe .. Evdal im evdale bejna te
me le)
Yara min ... Em "li ser keviya gerdfın "ne runişti fı ne ji
şipiya
eEhmed Huseyni
ne . Li aviya rihanen we fı li çil 'esri ya w e, li hendeseya
awiren ewran, poşman dibin. Kulilken we yen ku di zeviyen xwina me
de hatine çandin, va ne, di misten me de dibin kevir . Em bi dfı
erebanen bezari ye de dilukumin fı kutayi li wan deveren we ji
deste dayika xwe wenda bfıye .
Biyaninoo .. De sinoran , nas-name fı pasporten sexte, heriken
xwe yen mişt tembi, hini metir-siyan bikin fı li nasnaven xwe xwedi
derkevin ..
De gaven leze fı bixçiken xewn fı leylane, karwane kovandariye
hini qamir fı stiri fı keleman bikin
e kurtegaven xwe, bi hestdari, mina hunermenden westiyayi, ji
ren-gen keskesara wer-yayi hilbijerin fı pfınijandina xwe ya rojane
bi çepe-
ren dfırgehe rawestinin. Taku bag-er fı ziryana ve serdema
porkur nikaribe we ji himbeza zarotiye wergerine reşxeza sewitiye,
werisen ve qunaxe li newqa xwe bipeçin ...
Ha va ji nfı ve havin e fı bajare we bi xwelibakirin peşwaziya
taze dike. Li beramber babelisk fı icacokan ji dest hilanin dikeve,
çaven xwe yen şewatperest dikut-kutine fı xwectane ji ser eniya
roa-vahiye paqij dike .. Bajare we di-zane ku mirina helbestvanan
bi bina kulilken beji fı bi guldanken "gulaberbero" dest bi serdana
xwe
Koletiya mere Kurd
kiye hat ser hukum, li bave min ji geriyan ku wi bigrin. Le wi
xwe neda dest fı derbasi Kurrusta-na SUriye fı ji we ji derbasi
Swecte bfı. Pişti wexteki em ji anin Swe-cıe.
U mixabin derketina derve fı bi taybeti jiyana li Swecte gelek
gu-hartin di jiyana me de fı bi taybeti li ser fikren bave min kir.
Ew edi roj bi roj ji rekxistinan fı fikren Kurrustani bi dfır ket..
ü dawiye ji wi dev ji me 3 xwişk ô biraki me fı ji dayika me
berda.
Ez bawer dikim ev problema ha bi gişti problema civaka me ye. Ez
baş dizanim ku gelek malbaten din ji di ve rewşe de ne. Gelek
za-rok fı xorten me di bin aloziyen wiha de dijin. Le pewist e ku
rewşenbir fı bisporen me li ser ve rewşa ha baş rawestin. Rexısunen
me yi lı Swecte wek komele ô
Federasyona me li ser sebeben ve rewşe rawestin ...
Da ku em zarayen be bav diminin xwe dı civaka biyani de wenda
nekin fı her Kurd biminin.
Daxwaz dikim ku ew mesela bete munaqeşkirin fı kovar, rojna-men
me cih bidin me ji.
Bave min ji her çend 17 salan bi dayika min re zewıci ma ji
her-tim di mejiye wi de yeke biyani bine hebôye ô di taliye de wiha
kir.
Beri ku ew bi dayika min re bi-zewice dayika min baş nas dikir.
Wi dizani ku çend peşketi an paşketi ye .. Wi hemfı ali qebfıl
kirin fı zewıci. Le pişti hatina Swecte tu bireji nereji, Swect
civ-ateke peşketi ye. Em çi bikin ji em nikarin di çend rojan an
me-han de bibin wek Swectiyan- le wer xwiya ye ku camere bave
Bekes Alp
min ji dayika min ew dixwest ku çima ew ne wek Swectiya ye.
Me gelek car bihistiye fı ditiye ku, zilamen me wexta bi jinen
SwOOı re diminin, ew ji xwe dikin wek Swectiyan. Li ber wan dibin
pepfık. Xizmeta male dibe kare wan e rojane. Le wexta bi jina Kurd
re zewıci bin dibın axa. Des-te xwe nadin tişteki. Wek koleya li
jinen xwe dinerin ..
Çima gelo hı1n dixwazin di jınan de guhartin çebibe fı bibin wek
Swectiyan fı çima guhartine di xwe de çenakin. Çima ew ji na-bin
wek Swediyan li hemher ji-nen xwe ..
Em bibejin ku dayika min paşketi ye, nezan e, ma gelo ke-sen
peşketi ı1 zana di nav Kurdan de nemane ku yen ku jinen xwe
berdidin beure wan diçin biyancy-an re diminin.. Bave min te w
çı1ye ji Romanyaye jı xwe re yek
Gulan-Heziran 1993
dike .. Biyaninooo ... Welate xeribiye
kor e. Penfısen me en ku bi xii-gen şeve hatine asekirin, kor
in. !şev, şevek ditir, hemişevan hfıne bi tenha xwe, wate, digel
xurina dilopen sirfıda zelfıliye, bixerhati-nen şikesti peşkeşi
neynikan bi-kin. (Ji xewe çeng bfı. dawiya xewne bi hişe wi ve
daliqyayi ma bfı. U mize dabfı ser. Bere xwe da destnimeje. Neynike
ew rawes-tand. Peşi bi xwe re bişiri, le dawiya xewne di bira wi de
ve-jiya. Çend awiren tfıj avetin xwe, eniya xwe qermiçand. Zimane
xwe derxist. careke deve xwe ta dawi ji hevdfı vekir fı careke
ditir xwaro mara kir. Dihat ku xwe bixwe, le diranen wi en qij
nedigi-hiştin wi.
Bere xwe da desnimeje , le hat bira wi ku miz kiriye. awiren wi
en ku li ser çerme neynike mabfın, diherikin, tevli mize dibfın ..
)
ono ... aniha, de keç fı xorten wela-te we dest bi çinin fı
paleye bikin. ne xwendevanen we li ser sinare zadan pergi hevdfı
bibin., ku di ber keçan re
derbas dibin ji nfıve li xezen pirtfıke en wendabfıyi digerin,
ci-garen xwe vedixin fı bi dizi li paş xwe dizivirin ..
Aniha e me ji em de xwe ji nfıçeyen we re arnade bikin, em de ji
nexweşiyan re, ji sawa mirine re fı ji şe w ata girtixanan fı
nex-weşxanan re kulaven hesrete raxinin. Em, nevi fı dfınden ve
ta-rewgeha rerfimet Em, bfınewer fı aferideyen ve gerdfına
dilhesini, çawan xwe li berlingen sirfıda we ranemidinin, çawan em
de bikari-bin tem fı ewren giran neparezin, wan nesperin dilovaniya
giryane. Çawan em de desthilatdariya ran-dikan di kezeba xwe de bi
ava bendemane neniminin .. çawan???
• aniye ..
Bele bi kurtasi ev problema min bahs kir, problema gelek
malbaten Kurdan e. Wek min got bi taybeti pewist e rexisıinen me bi
her awayi li ser ve rewşe ra-westin. Dive civaka me nehe-qiyen ku
zilam li jine dike qebı11 neke fı van kesa baş binase. Ger ku bi
rasti zilam neheq be, pewist e civak wan ji xwe dfır bixe, ku kesen
din je cesaret negre ı1 re sual, be sebeb zaroken din weki min
bekes nehele. Dayiken me hustu xwar neminin. Civaka me ya malbati
ji hev nekeve.. Le mixabin ez ekse vi tişti wexta dibinim ez gelek
aciz dibim .. Wexta bave min keça Romeni ani fı ji civake dfır ket
ku xwest disa xwe nez bike, çu xwe di rere re-xistina xwe ya ku bi
salan je dfır bubfı, girt. Revalen wi ji bo pi-rozkirina jina wi ya
nu je re şahi çekirin. Ev yeka ha rfireşiyeke mezin e.
Le ez baş dizanim tekoşina bave min ya iro bes ji bana jiiıa wi
ya Romeni ı1 firotina pirr piz-zaye .. Ji xebata wan re serfi-razi
....
•
www.
arsiv
akur
d.or
g
-
Armanc 9
Bi hezaran sal in dawiya munaqeşen di ilmen civaki de nehatiye.
Ji ber ku il-men civaki ne weki il men tabii ne. Di il men civaki
de formul, qalib, şablon nayen karanin O tunene. Her filozofek yan
ji her alirnek li gor zanin O kapasita xwe, jiyana mirov o jiyana
civake izah kiriye O teoriyak çekiriye. Pir caran pişti de-meke,
alimeki din kem O kasiyen teoriya wi dane xuya kirin Cı di vi wari
de mu-naqeşen nuh vekirine.
Le beledi ilmen pozitif de rewş ne wiha ye. Di van Hman de qanun
hene O her qanunek ji xwedi şablon, formul O qaliban e.
Tekilhewi O alaziya il men civaki pir in. Felsefe, sosyoloji O
tarix ji her ali de, her tim hatine murıaqeşe kirin O dawiya
munaqeşan ne hatiye, .
Em e ji.H quncike .. kUltur O Qabiliyete" de H gor zanln O
kapa$ita xwe hinek ji van pirsan b inin .ziman. ·· · · · ·
Di derheqe xwe u dinya xwe de tegihiştina mirov
i bingeha ha-reket Cı fikiran-dina mirov de, hisen di de-rheqe
dinya mirov a hun-dirin Cı ya der-veyi de qonax-
en femkirine hene. Eyni his li cem du mirovan cuda te tem kirin
Cı tegihiştinen cuda dia-tirine.
Hiskirina mirov ji organen hisker en cuda cuda Cı hiskir-inen
cihe ciM dest pe dike. Pişti demeke pirr kurt hisen mirov
digihijinn merhela tem-kirin Cı tegihiştine. Di şerten normal de
mirov bi ve bistika kurt nahese.
Hiskirina organen mirov en hisker, cuda cuda ne Cı her yek bi
tişteki his dike Cı dişine mejCıye mirov. Wek misal; germisari,
şirinişori, mezin-biçCık, reş Cı sipi, ji vana her yek bi riya
organeka cuda digihije mejCıye mirov Cı bi or-ganen hiskeren cuda
cuda ten atirandin. Le yek merke-za tegihiştine heye.
Merkeza tegihiştine, hisen ku gehiştine xwe bi hev re diafirine.
Le ji bo merkeza femkirine , dikare yek ji yeka din muhimtir be. Di
qonaxa tegihiştine de rola tecrube Cı jiyana mirov pirr giring e.
Di ve qonaxe de mejCı,. rewşa mirov a civaki Cı kulturi ji
dihe-sibine Cı sentezeke çedike. Di dema beri merhela senteze de
mejCıye mirov hinek hi-sen ku organen hisker şandine hildibijire.
Hineka dide aliyeki, yan ji hinek valati Cı kemasiyan dadigire Cı
maney-eke dide daxwazen mirov.
Hisen ku organen hisker dişinin mejCı pirr basit in. Le
tegihiştin Cı temkirin pirr tekil-hev Cı zehmet e. Çunki di
me-rhela temkirine de zanin Cı taeruben mirov ji roleke esasi
dilizin. Ji ber ve yeke eyni hi-sen ku diçin mejCıyen du mir-
oven cuda, tegihiştin Cı izahkirina van hisan ji bo her yeki
cihe ye.
Her hediseyeke tegihiştine, li ser asasen hisen ku hatine mejCı
rCı dide Cı teoriyak teşkil dibe. Di ve marhele de ev teori ji bo
tehqiqkirin Cı tecru-bayan vekiriye Cı nezeriyeke muweqet e. Çunki
hisen ku dCır e ten mejCı dikarin ve teo-riye xurt Cı bi qewet ji
bikin, an ji zeif bikin Cı biguherinin.
Her mirovek nezeriya tegiştina xwe, di çerçewa jiyan Cı
serpehatiyen xwe de çedi-ke. Tegihiştin merheleyeke pirr spesifik
e.Tişten ku mirov diafirine, her fikrek Cı her livek di merhela
tegiştina xwe de derbas dibe Cı şekil digre.
i tegihiştine de du qonax-en bingehin hene. A ye-kem diqatkirin
ji bo hilbijarti-ne ya duyem ji ji bo idareki-rina ku tişten
gihiş-tine mejCı. Organ en mi-rov en hisker bi nisbeteka pirr
hadiseyen ku li derve yi me
dibin, qeyd dikin. Le mirov , hadisen ku li der Cı dora wi
diqewime di dawiya hilbijartin-eke de tedigiheje.
Ji ber ve yeke ji mirov an-cak qismeki ji hadisen ku or-ganen
hisker qeyd dikin fem dike. Wek misal; mirov dema dixwine,
dinivisine, yan ji pro-plemeke matamatiki çedike, bi pirr hadisen
ku li der Cı dora mirov çedibin, pe na-hese. Le dema ku mirov
qe-lem an ji pirtCıka xwe deyne Cı çave xwe bigre Cı guh bide
dinyaye, mirov bi hinek deng Cı liven nuh dihese. Ji ber ku mejCıye
mirov nikare hisen ku bi milyara tene mejCı di eyni wexte de tem
bike. Ji ber ve ,sedeme ji hedisa hilbijartine xususiyeteke
tegihiştine a
esasi ye. Di hilbijartina femkirine de
tesira hinek hisan pirr e. Hi-sen ku derveyi Cı yen ku bi wi ve
giredayi, hisen esasi ne. Hisen ku derve en ku bi riya hiskeren me
gihiştine mejCıye me bi hinek xu-susiyeta bala mirov dikşinin. Wek
mezinayi, girani Cı guh-erini. Daxwazien mirov, baw-eriyen mirov en
dini Cı en din, mustewa xwendin Cı zanina mirov, kriteren ku mirov
di her tişten cuda da bi kartine, cinsiyeta mirov bi hisen şexsi ve
giredayine.
Tegihiştin di eyni wexte de organizyason e ji. Organen hisker,
hisen ku dişine mejCı ne bi ser Cı ber in, ne bi nizarn Cı bi
teşkilat in. Hisen ku digihijin mejCı ten komkirin Cı civandin, ten
tenzimkirin Cı bi maneyeke rCı d ide. M irov maneyeke mezintir dide
hi-sen ku li cem mirov kom di-bin.
ÇCınki maneya ku em didin hisen ku gihiştine me li ser bingeha
zanin Cı kCırbCına mi-rov e, ev dikare mezintir an ji biçCıktir
bibe , zelaltir Cı şelLıtir bibe.
egihiştin çawan dibe ? Mirov tişteki tam nebihize an ji baş
nebine , fem kirin weki mirov ev tişt tam bihistibe an ji baş
ditibe tam
fem dike. Mirov kem caran tişteki tevayi dibine an ji te-vayi
dibihize, le mirov maney-eka tam dide we. Manaya mi-rov dide
hediseyeke li gor bunya mirov, zanin terbiye , mezin Cı biçCıkayiya
mirove.
•
Gulan-Heziran 1993
Roger Lescot, Çiyay~ Kur-m~nc O Tevgera MurOdan, Weşanen Komeıa
Jin~n Kur-distan~ li Sw~d~, 80 rOpel, Stokholm, 1993
Roger Lescot
Çiyaye Kurmen c
ii Tevgera M urudan
Roger Lescot alimeki Fransiz, doste Kurdan bfı. Ew di pirtfıka
xwe de li ser dlrok fı ci vaka Çiyaye Kurmenc disekine fı bahsa
eşiren ku di ve hererne de hene fı gunden wan, dike. Eşir ev in.
Şi-kakan, Amkan, Biyan, Şexan, Cfımiyan, Rfıbariyan, Xerzan,
Heştiyan fı Xastiyan
w,...a,.n Komeıa Juıilr l(urı:ıısıan• lo S-'06
Pirtfık ji van beşan pek te: Nexşa Çiyaye Kurmenc a- Hatinect
Çiyaye Kurmenc, b-
Şenbfına Çiyaye Kurmenc, c- Diroka Çiyaye Kurmenc Durved siyasi
yen Çiyaye Kurmenc, a- Bingehe siyasi ye
Çiyaye Kurmenc, b- Pirsa oli , c- Pirsa civaki, Destpeka
Murôditiye li Çiyaye Kurmenc, a- Koken Murfıditiye, b-Dfırvoo oll
ye Murfıditiye, Murfıditi fı pirsa civaki, Durve siyasi ye
Murôditiye, a- Murfıditi fı siyaseta deverin, b- Peywendiyen
Murfıdan bi Tirkan re.
MERMERA NASDIKE!
Mamoste, M~r M~ra nas dike, Weşan~n Jina NO, 1 oo rOpel,
Stokholm, 1993
Ev kireba duyemin ya karikaturen Ma-moste ye. Kiteba bere di
1984 'an de bi nave "Denge Xezikan" hatibfı çapkirin.
Di ve Mamoste de 100 karikatur cl di-grin. Mamoste bi
karikaturen xwe rewşa Kurdan fı siyaseta Tirkiye li hemher Kur-dan
tine zimen.
Peşgotina kirere ji aliye Mfırad Ciwan ve hatiye niVısandin. M.
Ciwan di peş
'-----------' gotine de wiha dibeje .... "Mamoste ka-!~ Wnpnfn
fjnp '-ıj
rikaturistekl Kurd e wiha ye fı di rewşeka dijwar a bedezgeh fı
helmkaniya milete Kurd de, pişti salen hefteyi bi huwiyeta xwe ya
Kurdltiye derketiye, qelem fı fırça xwe ji bo daw fı doz fı eşa
gele Kurd livandiye ... "
E h med p~nos~ Jina NO, 1993
Huseyni, Bl xewna we ,-----------. dilorinim, Weşan~n 120 rOpel,
Stokholm,
Ew dlwana Ehmed Huseyni ya duyem e. Dlwana wl ya yekem "Mistek
ji şina becir" di sala 1990'de çap bfı.
E. Huseyni helbesten xwe yen ku di navbera 1984-1992'an de
nivisine di ve pirtfıke de çap kirine. Helbesten wl ji van se beşan
pek te; Pirtfıka Kewe Bezar, Awazen Rono fı Nav fı Dabeşkirina
Xew-nen Hiroye. 33 helbest di ve dlwane de cl '-------------'
digrin.
Zeynelabidin Zlnor
SIYABEND ü XECE
I'!NC:NJr,l wq,ıı,HV.Hl'l'• ÇANC.o, ~uroj
Zeynelabidin Zinar, Slyabend O Xec~. Pencinar Weşanxanaya Çanda
Kurdi, 160 rOpel, Stohkolm, 1992
Destana Siyabend fı Xece di folklora Kurdl de ciyekl giring
girtiye. Niviskare Kirere di peşgotine de dibeje; .. "Mixabin heta
nuha dema jiyana Siyabend fı serpe-hatiyen wl bi awaki sererast
nehatine nivisandin. Icar min ew serpehan li gor destdayinen xwe,
be ku tarixa jiyana wl zanibim nivisL"
Leşik Cengel, Kurdyjski-Gir~ka. Weşanxana Univer-
stas 446 rOpel, Krakov 1992. Ev cara yekemin e ku li ser dirok
fı civata Kurdan pirtfıkek bi
zimane Poloni, li Polonyaye re weşandin. Di sal en 1977-1978 an
de, ni viskare pirtfıke di gel grupeke pispo-
ren Poloni çfıye Kurdlstana Iraqe di ware darİstani de li ser 80
gun-den Kurdistane lekollnen xwe yi zanyari çekirine. Encama çfına
wl bo Kurdistane ev pirtfık e. Uşik Cengel li bajare Krakove endame
sazfımankeren Komela Biratiya Polon fı Kurdan e .
Pirtfık çiqasi ku polltiki ye ev qas ji civakl fı kulturi
ye.
Amadekar: Robin M.
www.
arsiv
akur
d.or
g
-
Armanc 10
MEME GERGERi Ü KAL MUSE:YE ZEYDAN
Çiye ki ez tiya (ewta) derheqe hedisey Meme Gergeri fı Kal Mfıse
di nusena piy mi mi re vati. Ye senehewa vati mi ayhe-wa nuşti. Piy
mi no hedise piy xwi ra, yani bawkale mi ra eşnawito. Bawkale mi zi
piy xwi ra, yani bawkale piy mi ra eşnawito. Qeyde nufusi gore piy
mi 1899 di marda xwi ra biyo. Nay gore, merdim şino vajo ki no
hedise 1850 ra ver biyo. Beno ki 1800 razi ver biyo, fek bi fek
vajiyawo fı ma resawo.
Dor-mare Pirani di her dewr di yewi hukum kerdo, piley kerda.
Mesela ine serrane peyenan di Qe1bin (1) di Haj Mehmede Goliki
vejiya, Şexmalan (2) di Şex 'Evdirezaq vejiya, yew deme Qelbin di
Yemoy Beki vejiya, yew deme Derey (3) di Ehmede Sitemani vejiya,
abi-asan, abiasan ...
Meme Gergeri zi yew merdi-mo zav namedar biyo. Çewres-pancas he
b peyey jey, espare jey biyo. Mem fı ini peyey xwi de-kewti
melmeketi miyan. Kura ki waşto zori reydi talane şari berdo, çiy
şari ti ra giroto. Zor çi yo, zor? Ebi zor be çiwa çiy şari ti ra
giroto. Ay zernan hukmat-mukmat çinibiyo yan zi zaf gewşek
biyo.
Mem fı peyey xwi ewta gey-reni ewra geyreni, yew roje we-sari
yeni Derey. Derey di. Bire Qelbini esto (inka ini biri ra vani Bire
Dewi), Mem fı imbaze xwi ay biri heti ronani. Deşta Dereya gonari
fı ay mergi weşbe jini şona, owra ronani. De yew ne-hewtano qarişe
jini bo, o yfı im-baze xwi zordar i, "merdimwer" i. Kura ki waşt
owra ronani. Ay wextan Qelbin zav biyo, Zeydan (4) zi zav biyo
labre Derey di çend hebi keyey tena biy, Derey tikeki biya.
Ay wextan Zeydan di yew ca-. merd biyo, narney jey Kal Muse
biyo. Narney ceniya Kal Muse zi Taji biya fı Taji zav rindi
biya.
-·-'O·-
Key Kal Museyini vema Zeydan di heway axayan i, axa
hesibiy-eni.
Roji Taji xwi ri yena Derey, Bire Dewi ser. Y ena ki pey kin-dan
aw bero. Veri Qel-bin fı Zey-dan di aw çinebi, ne eyni bi ne zi bir
bi; him Qelbiniji him zi Zeydaniji hameyni Derey ra, Bire Dewi ra
pey kindan aw berdini. Meme Gergeri, Bire Dewi ser o Taji veyneno,
şono ti ra vano:
-Zerra mi to ri esta, ez qayil a ki ti ewta mi heti mana.
Taji vana: -Inawa beno? Ez weere gedan ı1 keyi ya.
Mem ti ra fek verra nedano. La Taji zi aqli ya, kona ya,
hew-nena ki Memi dest ra nexelisena, vana:
-Madem ki ina wo, bale ez eyro şera keye, de ez timo yena aw.
Siba-disibay ez hewna yena, ma veyni ma se keni.
* * *
Taji ki şona keye, bermena, çizzena. Kal Muse vano:
-Pire qey ti bermena? Kal Musewo feqir çi zano ki
Rom hamewo Derey. Ti ra vatni "Rom", "Rom" ki yani endihey
zulimkar o.
MALMiSANiJ
Yana: -Ez çi neberma? Ü haal-hewal mesila Memi fı
xwi Kal Muse ri vana. Kal Muse zav hers beno 1abre
nedano teber, vano: -Çi nebeno, Hfımay pil o,
dina hera ya. Gami ra pey zi wardeno ya
Ella estora xwi wenişeno. Taji vana: Keço, ti se keni? Vano: -Ez
şona Diyerbekir
(Diyarbekir)? V ana: -Qey leza to fı Di yarbe-
kir a? Ti şoni Diyerbekir se ki? De Kal Muse zi tani niyo,
peyane Zeydan ı1 Qelbini miyan di namedar o, şad fı şude jey
esti. Yani ay zernan rimi bi, esparan pey riman yewnan kiştini.
Mi bi xwi rim nectiyo, he-wawo ki vani, senq se xişti, yew çiyo
tej ı1 derg o, espari estoran ser ra ver yewnan dani. Kami ki
bigino, quli keno, kişeno.
Kal Muse Taji ra vano: -Ez şona Di yerbekir ra xwi ri yew rim
ana. Ti zi şo Derey, eke Mem gi-lana hame, ti ra vaji "Merdey mi
esto, qey la gurey inasareni qebul keno? Key ki hame şima ko
gaza-ne xwi bari ki. Eki ti jey ra hew-ler bi, to zore jey berd ti
ko mi bigiri, neki xwi ra ti nişni mi bigiri."
Jacques Prevert'i ra çend şiiri
SEMEDE.TO RA WAŞT.ı\Mİ
. . ..
Ez şi ya bazare mitçil9Ul (r rnf müÇikl enoay
Semedetora
waştami .·.·.·· Ez şiya ~· viJikan
ü mi viiiki ennay Se~etora
waştam~
Ez şiyaR~asin~i ü mi ~zin eıinay · ·
Rezile girimi Sernede to ra waştamr
ü diıll a ez şi ya h~ Msiran Ez togeyraya···•
La mi ti nMiya waşt.ami
Yeqehwe~d Mlyane firıcani •· < .. ·. Şit@ketd i····. ·.
Jt4iy~e t'irıçana qehwi Şeker deyist. · · Miyan.e.qehwey şiqı:ıt.·
. Pey kewçika wirdeki Te da Qehwewo. şitin şiJnit ü fincana xwi
ro~y Be kimi di qatt biko Ye\Ycixara Paruty Durnan ra Helqey vay
day Weli xwi dekerdi Miyane welidanki** Be ki mi di qali bikQ Be ki
mi ra biewniyo WeriŞt·
. SeW9ıl x)y~ >
. ;i~f~~Wi )'et~·· Xwirada ... ·••·····••·· .· ..
·•·•·•·•·•··.
8t~i~il-~n1 B~ ki- vajor bibo .· .. · Be ki mi r~j:>jewniyo
Ümi ..•.
-
Armanc 11
Disa şer dest pe kir il got dema şerrawestandine kuta bil, dive
ku texribaten li Kurdistane ben sekinan-din yan na we li Tirkiye ji
texribat dest pe bi be.
Ocalan axafina xwe we-ha dom kir.; Şerrawestandina yekali iro
xelas dibe, ev yek dixwaze bila ji ali terefek an herdil terefan
be, rawestandina şer huk-me xwe wenda kiriye il li şuna we şereki
dijwar dest pe kiriye. Ev tişt him ji bo me, him ji bo dewlete il
him ji ji bo gelan dijwar e. Le li hemher ve beçare-mayin ne kare
min e, ev kare dewlete ye. Dewlet naxwaze doza Kurdan çareser bike.
Ciddiyet il giringiya ve doze li orte ye. u de w let naxwaze ve
bibine."
Li ser bfıyera Çewlige bez il partiyen din yen KurdistanaBakur
ji bi bey-anan helwesten xwe nişan dan il gotin ku dewlete bfıyera
Çewlige ji xwe re kir behane.
Komita Merkezi ya YEKBÜN'e di lO' e Hezirane de beyanek derxist.
Beyan li ser bfıyera Çewlige, li ser yekali şerrawestindine il li
ser protokola ku di navbera PKK il PSK'e de imze bfıye disekine il
weha dibeje; "Dewleta Tirk çiqas bixwaze bfıyera Çewlige bike hoy
il erişa xwe ya ser gel bi heq derxine ji ev tişt rastiye
nagehurine. Rasti ew e ku herçi bfıyera Çewlige li gor wext il wek
metod bilyereke ne di ci de be ji il çenebuna ji, dewlete de
operasyona xwe her dom bikirana."
Beyana PSK'e ku di 9'e Hezirane de belav bil, li ser bfıyera
Çewlige wiha dibeje; "Di bfıyera Bingole de xeta il qusfıren PKK'e
çi dibin bila bibin, dewleta Tirk tu cari aşti nexwestiye. Riya
aşti il diyaloge dewleta Tirk girtiye."
Hevgirtin-PDK pişti bfıyera Çewlige bi imza Serok-tiya Gişti
belavokek derxist. Di belavoke de li ser bfıyera
Bi şablona hemberi ... Destpek: r.4
rasyone diparezin, bersiven problemen siyaseta abori nadin. Bila
minaka me Kurdistana Başfir be. Em ferz bikin, Ereben Sunni il
Ereben Şii bi Iraqek federal razibfın il Seddam nema. Gelo
Federasyona Kurdista-na Başfir we kijan siyaseta finanse il faize
pek bine? Bfıtça xwe, baca xwe çawa diyar bikin? We siyaseta xwe ya
ji bo binek sekto-ren abori çawa tayin bikin? Problemen eksporte il
importe we çawa çareser bi-kin? Federasyona Kurdista-nenikare bi
sere xwe hersi-va van pirsan bide. Aliyek tene nikare siyaseta xwe
ya abori tesbit bike il tathlq bike. U dewletek serbix-we, ew bi
sere xwe, siyase-ta xwe ya abori tesbit dike il tatbiq dike.
Ji bo ve yeke stratejiya me ya siyasi, we bi xwe re
alternati:ren si yaseta abori ji bine. Siyaseta abori proble-ma
iqtidare ye. Ku mirov ne li iqti:dare be, mirov ni-kare siyaseta
abori ya dew-leteke tesbit il tatbiq bike, le mirov dikare siyaseta
abori bipareze. Ji bo mirov siyaseta abori bipareze ji dive
stratejiya meriv diyar be.
Na, ku stratejiya me we serxwebfına Kurdistane be, we deme
niviskar çiqas liberal be bila liberal be, we destpeka sazkirina
dew-leta Kurdistane il avakirina aboriya Kord ji bo ser lin-gen xwe
bimine, we MD di giraniyede be. Dewlet we hernil quweta xwe ya
abori organize bike, merkezi bike. Ew ji plan e. Gava Kurdistan
xelas bibe, we febriqen kolonyalista ji dewlete re il ji belediya
re
bimine. Çiftiken dewleten kolanyalist we bibin çifti-ken dewleta
Kurd. Erde xay-inan il biyaniyan ku bi zore erde me kirine male
xwe, dewleta Kurdi, we wi erdi ji wan bistine. Banqe il şirketen
Tirkiye we ji dew-leta Kurdi re biminin. Pet-rol, besin il hwd. we
ji dewleta Kurd re bin. Ev tişt quweten abori ne, dibe ew organıze
bibin. Ev merhela peşiye ye fı siyaseta abori ya merhela peşiye ye.
Le we xwedaniya Ferdi, xweda-niya biyani il hwd. we li Kurdistane
hebe. Pişti aboriya Kurdistane
li ser lingen xwe rfıne, rne-kanizmen aboriya we ava bibin. Di
merhela duyem de, we kijan siyaseta abori tesbit bike il tatbiq
bike, meriv nizane. Ev bi quwe-ten siyasi ve giredayi ye. Ki li
iktidare be ewe siyase-ta abori ya Kurdistane tayin bike il tatbiq
bike. Siyaseta abori bi balkeşiya çinen ci-vaki ve girectayi ye.
Dive em bizanibin ku li Kordis-tane çin hene, we siyaseta wan ya
abori ji cfıda be. Kurd hernil ne çinek in, we tenesi yasetek abori
ji tune be, we gelek hebe.
Ez naxwazim şablonen her dem biparezim. Le di merhela peşiye de
ya xe-lasbilna Kurdistana serbix-we de SAMP fı MD dipare-zim. Le MF
il şiklen xwedaniyen din inkar na-kim. Ji bo reqabeta abori hebe,
dive pirr şiklen xwed-aniye hebin. Monopolitye naparezim, refeha
gele Kord diparezim. Li Gor baweriya min abori ne ji bo aboriye ye,
abori ji bo mirovaye-tiye ye.
•
Çewlige bi kurti weha tete gotin; "Dewleta Tirk bi kirinen xwe
astengi derxis-tin ku mesela Kurd bi ri yen aşti çareser nebe.
Politi-kaya dewlete ya şiddete bfı sebeb ku li ser ri ya
Eleziz-Çewlige 33 leşker il binek kesen sivil ben kuştin il
birindar kirin."
Be tahlihiye ku bilyara Çewlige di dema yekali şerrawestandina
PKK'e de ji aliye gerillayen PKK'e ve hat çekirin. Ev bilyer di di
raya gişti ya cihane de tesirek negatif kir.
Amnesty dibeje dive Tir-kiye Beyana Cenewre qebfıl bike fı PKK
j1 dive li gor qanfınen şer hereket bike eskeren ku teslim digre
ne-kuje, bi wan muamela esirtiye bike. + Wexta rojnama me ket
çape aligiren PKK'e bal-yozxanen Tirkiye ya Muni-he(Almanya), ya
Marsil-yaye(Fransa), ya Bem il Zurihe (Swisre) Işgal kirin il
Buraya Şirketa Tiyara ya Tirkiye ya Stohkome ji dan ber
keviran.
Lewend Firat
Destpek: r.5
Armanc: Pişti demeke partiyeke nuh bi nave Par-tiya
Demokrasrasiye (DEP) hat avakirin fı hun ji di destpeke de di nav
ve hewldane de bfin u we di nav civina damezrandine de cih girt.
Piştre we civin terk kir fı we da xuyakirin ku hun ji iro pe ve
mesu-liyeta wan dan u standina li ser xwe qebôl nakin. Daxwaz ji
DEP'e çi bil. DEP bi ve pozisyona xwe bersviva daxwaz fı heviyan
dide? Sebeb çi bu ku we di DEP' e de cih negirt?
Elçi.: Ev partiya nuh ji bo ihtiyaciyeke bil. Eger HEP wezifa
xwe ya par-tiyeke legal bianina ci, ji yeke din re pewisti nebfi.
HEP iyan bi xwe ji got si yaseta me nameşe, lazim e siyaseteke
fireh u bi tar-zeke demokratik gele Kord hemu li cihek top bike,
partiyek wilo pewist e. Ji bo ve arınance em li hev civiyan, me got
erne partiyeke demokratik fı li riya aşitiye tekoşina gele Kurd
bi-meşine u çi kese netewi bin, we latparez bin, cihe wan di nav
pde hebe ava bikin. HEPiyan ew di seri de qebôl kirin. U mixabin
pişti civine me dit ku zihniyeta HE-Piyan nebatiye guhertin. Di bin
hawaya yekitiya ku di nav hezen Kurdan de digeriya istifade kirin.
Hi-nek insan anin, kirin heva-len xwe u carek din xwes-tin di
siyasete de ew li ser lingan biminin. Olsa ew
Gulan-Heziran 1993
Seroke DEP'e Yaşar Kaya .... Destpek: r. 3
Yaşar Kaya beri çendeke Kurdistana Başfir ziyaret kiribfı. Me je
pirsi ku gera te çi tesir le te kir. Rojna-meya ku tu xwediye we yi
di derheqa rfıdanen li başfire welate me helwesteke pirr negativ
wergirtibfı fı nivi-sen negativ çap dikirin. Li başfire welet ew
tişten ku we rexne le digirt hatin gu-hertin an ji hun bi xwe
ha-tin guhartin li xwe haybiln ku ew helwesta we ya li hemher
pevajoya ku li başfire Kurdistane ne di ci de bfı?
Yaşar Kaya samimi got yan na, le axaftina wi zelal bil il wiha
digot;" xewna min bfı ku ez herim Kurdis-tana Başfır. Çunki li gor
min, Kurdistana azad bil. Ez herim Kurdistana azad bi çaven xwe
bibinim, fikra min dilxwaziya min ev bil. Em mevanen Kemal Ffıad
bôn. Yekitiye gazi me ki-ribfı. Ji bo min, di jiyana min de gelek
demeke xweş bil me welate xwe ye perçeye azad bi çaven xwe dit. Em
çôn parlamena Kur-distane em çfıne. Silema-niye, em çôn Dihoke
em
çôn Laleşe. Me gelek cihen Kurdistane ditin. Em kefx-weş biln.
Mebest ew bil ku em fam bikin ka we Kur-den bakur fı başfir çawa ji
hev hez dikin. Çawa neziki hev bin çawa bibine yek, çawa herin ben,
em ve riye çawa dikarin vekin? Mazu-baniyeke baş nişani me dan.
Li Kurdistana Başfır ji em li ser ve mesel e pe yi-vin. Hevale
me ye delal Ahmed Bamemi ji rojnama Welat hevale me ji Ma-zhar re
got; Keke Mazhar me manşeten we gelek ditin. Hun dibejin vana
ko-leyen Emerika ne. We hat dit. W isa ne an newisan e? Tabii ev
biraye me zehf gene e "tecrubesiz"e. Ez ketim mile Ahmed Bam-emi,
min je re got "bira bi-nek Kurdan birayen xwe kuştin em ji wan re
dibejin birakuj, binek Kord ji rfıniştin ji bo birayen xwe gelek
tişten nebaş nivi-sandin. U te gava din li salone tişteki baş got.
"Te got me ev rupel girtin" Ez ji bawer dikim ku li Kur-distane ev
rfıpel hatine gir-tin. Ez hibejim ev isal 30
sal in ku ez biratiye dixwa-zim, ev wusa ye. Ev birati xwestina
min e, ev nivi-sanen çewt yen din ku di "Gundem"e de derketine ji
orte ranake. Ez dikarim ew-qasi bibejim, ranarneya ro-jane mina
çeme mezin e. Tu nikari wl çemi hemfıye himbez biki. iro 3-4 roj in
ku ji bo partiye min dev
·ji nivisandine berdaye. Ez edi nanivisinim.
Hevaleki me ji bi me re bfı. Keke Abdurrahman. Wı ji got: "Keke
Ahmed binek ji Başfir derketin ser tanken dewleta Romele gotin bira
biji TC. Em ji hesabe weya napirsin". Ev ji goti-na keke Abdurehman
bfı. Paşe min evari li otele je re got "Keke tu keke me yi. Tu
dindar i, tu ji medreseye te gelek hurmeta me ji te re heye. Got
"Canim, titşek nabe em birayen hev in, çewtiya wan ji bfi, ya me ji
bfı. Me ew rfıpel girtin" Ez ji bawer dikim li Kurdista-ne, ev
rfıpel hatin girtin.
Reportaj:
Faris Can &
Mustafa Aydogan
DEP kopiya HEP'e ye li ser lingan biminin, insanen ji derveyi
wan bi-bin alikar. Min d it di ve siyasete de menfeata gele Kord
nine, zihniyet neba-tiye guheıtin, kadroyen wan kadroyen bere ne fı
millet
cihe wi heye. Di xizmeta wi de her dem hazir im. Le wan tercih
weha kir; ki zil-ame me ye, ki ne zilame me ye. Dema ev hilbijartin
çekirin pivana wan ne ew bô ku ka ev insan ji ve par-
Yeki di bin emr~ xwe da anin
Partiyek legal heta di bin emre partiyeke ilegal de be, we tu
itibara partiya legal tunebe. Terciha wan ji ne
re ~--~--~--~~~--~------------------------~ ew bil ku
~ :~~:~~~;~«~!~~-:~~~~? i0J; ~b~: ·······•
J;~;'4~#l~~~~~~~~\Q~1lft~l (• :~j~.~~~ ve ji 1 .. b~l ditlh, di
vir. de ji tu rper)i .. ıa 9@11 . yiqi vi karl min tu · · KOrd
nil'te ·.·.·.·.. < ditine ji xer di . ••. . . ...•.•.... ·. . /
.·.. min qenc-~~ furi~ tiya DEP'e de nedit, ev tiye re baş e, bi vi
we kesi bimeşine, na. Zilamek ji parti: wek partiya HEP e parti
mezin bibe, ev parti xwe re mutemed ku di bin heta ji HEP e ji
kemfu ko- betir kare dawa gele Kurd emre wan de be ditin, di vir
piya HEP' e ye. Madem bike, eger bi vi hawi hatiba de ji tu
menfeeta gele Kurd erne kopiye HEP e çekin, hereket kirin, ki
bibuna se-we gave HEP heye çima rok ne mesele bil. em partiyeke
weha çectikin Ev helwesta HEP e bil. u min xwe paş_ve kişand. Yani
bila partiya legal di
Armanc: Di raya gişti ya Kurdan de temayek wilo heye, te gotin
Şerafetin nebfı seroke DEP'e, ji bo ve ji ji DEP' e veqetiya. Ger
ku partiyeke din ji dervaye DEP'e çebe fı bi dile we be fı hun wek
serok nehen hil-bijartin htiıne te de kar bi-kin?
Elçi. : N'uha mesele ne mesela ku ez bibim serok. mesele ew e ji
millete Kord re çi xer e çi ne xer e. Eger serokatiya min ji
millete Kurd re xer e, lazim e ez bi-birn serok. :Eger serokatiya
min nexer e, binek din ji min baştir 'bikaribin vi karl bimeşinin,
ev insan ki dibe bila bibe li ser sere min
bin emre partiyek ilegal de be, ji bO we qerar carek din di
deste partiyek ilegal de be.
Serokti, mana we ev bô ku, hemu kes dizanin ez ne di bin emre tu
rexistine de me. Ez bfıbfıma serok we gele Kord ji bizanibuna,
hernil kesi ji bizanibiya, ev parti ne di bin emre tu kesi de ye.
Di bin seroktiya min de gele Kurd menfeeta xwe didit, ne mesela
şexsi ye. Çunki ihtiyaca min bi se-roktiye nine. Ez ne ji wan
miravan im ku iliahi bibim serok. U bi serokatiya min eze bibôma
sebeb ku ev parti we bibuya partiyeke serbixwe, we itibanı partiye
hebôna.
nine.
Armanc: Gelo we niza-nibô ku, pişti protokola PPK'e il PSK'e we
ev teref ji derveyi HEP'e partiyek din çekin fı ev parti we di
paralela ve protokole de be?
Elçi: Ev tişt min ni-zanibfı, tişteki wilo ji di sere min de
nebil. Tişten wilo ji ez qebôl nakim. Yani herse partiyen ku bi hev
re protokol imze ki-ribôn fı hemfı partiyen ilegal ji bigen hevdu,
bejin erne partiyeke legal da-mezrinin, eze disa te de ci negrim.
Eger sibe partiyen ilegal bi hev re cephey~ke çekin fı ev cephe
beje erne partiyeke legal çekin, eze di ve partiye de ji ci
nestinim.
•
www.
arsiv
akur
d.or
g
-
Xurtbun destpeka serketine ye
S.Bengin
Vansalen dawiye, Kurd bı1n şahid ka u iınkanen pewist arnade
bikin u qewten dijminen Kurda bi çi qeweterı mezin u pir ali Kuıda
di her hele de mobilize bilin, dijmin ji dikarin bCne ser Kurda Ji
bo ku şere azadi ya Kurdist.aıi deıxin. Kurdan bi careke vernitinin
u di derheqa Dijminne bi leşker u tivinga tene şer azadOOre de li
hevibilneke rexin rıav Kurda, dike. Meriv di dema me de nikare bi
çek tene çi pewist buye kirine. Ji bo ku çaven Kuıda welateki
bindest ji lepen dewletek xwedi bitirsinin u xurtbı1na dewlere di
yar bilin, pirr hemi mecala rizgar bike. PCwist e ıneriv ka-caran
bi qeweten mezin çı1ne ser bı1yeran u ribe ne di rela çekdaıi teli
de, le di tila diplo-bi leşkere girarı zulm u xisaretCn mezin dane
masi, çapemeni, ideoloji, idari u her tişten Kmdaıı. din, karibe ~
bike u dijmin bişlône. Seıketi-
Xfutbı1nadewleterı dijmin di bela çek, ren çekdariji we deme
dikarin bibin serlreti-leşker u pirr mecalen din de tişteki eşkere
ye. nen nemir. Ji vi kari re ji beri ya hemu tiştan U disa ji him
di rıav Kurdan de, him di nav kesen ku karibin kar bikin hebin.
Pewist e mileren xwe de u him ji li dervayi welat ji bo her babet
meroven bi rumet di vi kari de ku piştgiriya xwe pirtir bikin bi
şev u roj dix- beşdar bibin u karen ku OOş-tirin dikarin bikin
ebitin Lomaji di derheqe pirsa Kurd de ev bigirin ser mile xwe, u
li heviya keseki din dewleten di rıav çave Kurda de ne, pir bi he-
nehelin. Peşengiya ku pewistiya Kurda iro sanili hev dikin u di
qada karen diplomasiye pe heye, wilo dikare be avakirin de
piştgirya hev dikin. Ji ber ku baş dizanin Beguman şoreşgeri kareki
ku meriv ji ew çend gelek bin, piştgiren wan pirtir bin, xwestina
dile xwe u bi bahweri dike. Meriv kare wan ji wilo hesantir e ~('I
ye bi m u kar ji bo Kurdan ji li we
r-'".......,.......,~~_.,~.,.,..,..................,,.., xwe tene
ji nikare gore sexttir e. Ji bo ku bike. Ji bo scrketi-Kurdan, di
OOza azaliye de ne bi hezbun neheq derxin u be piştgiıi pewisti ye.
U çi bihelin bi bezaran dek u mixabin gelek dolaban digerinin, wek
welatparez u sos-gangsteren matiya terore yalisterı ku bi rasti
dikin u dixin sıuye Kurda; ji kare rexistini re u ger ıneriv li
kirinen wan dikarin bibin ka-binere we di vi karide sa- droyen
bingehin, len ku ben hin xuntir di mana pratik de bimeşinin. Di
hela xwe li dervayi vi diplomasi ye de ji qirik li kari dihC1in u
hew xwe çirandin, sol en xwe tıxt xwe ye rexne pe qetandin. u
gazina tene bi kar tinin. U karen ku ji bo
Li Tiıkiye rewş eşkeretir e. Şere ku Tir- azadiya Kurdan line
kirin, wezifa tername ki ye bi hev redikin li bindik welaten din
di- insanen bi mmet e. Pirr karlibenda ku we kare be ditin. U dema
tene ser pirsaKından rojeke hinek ben bikin hene. Bi rexne u
gaıi-hemu gele wan dibin yek deng u yek qewet nan teli tu bez ne
rast u ne ji xurt dibin. u piştgirya hukı1meta xwe dikin u ji aliye
din Salen şCsti ji bo Kurden Tirkye bi ge-ji borıa ku şereki baştir
li diji Kurdan nakin lemperi OOst.peka teroôna kare rexisıini u
sos-rexne ji li wan dikin. Beyi mesela Qibrise, di yalizme bu; sal
en hefteyi bı1n salen şaş tu meselendinde wek ku di dertıeqa Kurdan
avakirina paıtiyen sosyalist Salen tıeşıeyi ji dedibin yek, nikarin
tifaqeke di rıav xwe de ~ hatin ditin. Saşiya mezintirin ew bu ku
ava bikin. E w hevi dikin ku xurtbı1na wan, gelek parti u
rexistinCn wek hev ku di detaye dikare şikandina şere azadi ya
Kurdan murn- de ji hev cı1da bı1n, dilıatin ava kirin. Slogana kun
bike. yekitiya ideolojik ku pir caran şaş dihate ter-
PCwist e meriv be hevi nebe,