Hegel Hukuk Felsefesinin İlkeleri

8/12/2019 Hegel Hukuk Felsefesinin lkeleri

1/288


2/288


3/288

HUKUK FELSEFESNNPRENSPLER

(1821)


4/288

HUKUK FELSEFESNN PRENSPLER

Yazan: G.W.F.HEGEL/eviren: Cenap Karakay a/Yaymlayan: Sosyal YaynlarBirinci Basm: Kasm 1991Dizgi, bask, cilt: Akademik Gzel Sanatlar Yayn & Basm retim Merkezi13044 7 0 132 90 36 132 90 37


5/288

G.W.F. HEGEL

HUKUK FELSEFESNNPRENSPLER

eviren:Cenap Karakaya

SOSYAL YAYINLARBabli cad. No. 14 Caalolu

STANBUL


6/288


7/288

SUNU

Hegel'in felsefesini yorumlamann ne kadar zor bir i olduunu kimse inkredemez. Bu zorluk, byk lde, Hegel'den bize kalan eserlerin deiik karakterinden kaynaklanr. nce, VerlesungenVer dizisi vardr. Hegel'in rencileritarafndan tutulup derlenen ders notlarndan oluan bu eserleri, bilginler ince

den inceye etd ederek, stadn bu eserlerde dile gelen dncesiyle, bununsadk, ama ancak dolayl bir yansmas olan eyi birbirinden ayrmayaalrlar. Sonra, Hegel'in kendi yaymlad youn ve karmak eserleri vardr.

Bu eserlerinde, Hegel, bize yalnz felsef aratrmalarnn sonucunu deil, aynzamanda dncesinin antropolojik ve lojik temellerini de aklar. "Sonu,olu'unun dnda hibir ey deildir" (1). Bu forml uyarnca, Hegel,Phnomenologie des Geistesde (Esprinin fenomenolojisi) [1807], kendi genlikdncesinin gzerghn izleyerek, zamannn felsefesi ve esprisi hakknda

bilin kazannn tarihini bize anlatr;Wissenschaft der Logik'ie (Mank bilimi)[1812-1816], Logos'un batn hayatn gzlerimiz nne serer. Kategoriler, hareketsiz, tl kavramlar deil, bir olu'un momentleridir. Hakikatin kendisi debir hayattr. Logos'un mantk biliminde sergilenen hayat ile, zengin muhtevasn ap sererek kendi kendisine ulamaya alan bilincin Fenomenoloji'desergilenen hayat, btn Hegel felsefesinin temelini oluturur. Hegel'in kendikaleminden km bu iki esere sahip bulunmamz, bizim iin byk bir anstr.

Ama, bu iki eserin dou srecini de izleyebiliriz. Dostu Schelling'in aksine ola

rak, Hegel, felsefesini herkesin bilgisine sunmadan nce, onun zerinde uzunboylu dnd. Hegel'inFenomenoloji'den ve Jena niversitesindeki derslerindennceki genlik almalarnn 1907'de yaymlanmas, Fenomenoloji'yi daha tamolarak anlamamza katkda bulunduu gibi, Hegel felsefesinin somut kkleriniortaya karmamz da salad. Bylece, espri ile tarih arasndaki ilikiler sorunu, hellenizmin ve hristiyanln Hegel'in ilk meditasyonlarnda oynadnemli rol, Hegel zerine incelemelerde n plana geti, insanlk tarihi zerindednme ve bu tarihin spiritel anlam, Hegel'in hareket noktasn oluturur.

ok daha sonra, Berlin niversitesi profesrnn felsefe tarihi ve hukuk felsefesi zerine verdii derslerin, bu genlik almalarnda ve, biraz daha sonrakibir tarihte, Jena niversitesindeki derslerinde veya manskrilerinde tohum halinde bulunan eyleri bazen sistematik bir biimde tekrarlad grlr.

(1) Fenomenoloji,nsz.


8/288


9/288

SUNU 9

Hegel sisteminin btn zmn esaslarn hissederiz. Bu zmn esaslar, daha canlbir diyalektie, Hegel'in genlik eserlerinin, Jena derslerinin veya hattEspri-nin fenomenolojisi'nm diyalektiine gnderme yaparlar.

Bu kk sunu yazsnda, Hukuk felsefesi'nde/2 bylece geriye, onun Hegelfelsefesi tarihi iinde somut douuna dnmemiz mmkn deildir. Bu,yaplmas gerekli, ama uzun soluklu bir almann konusudur. Biz, burada,yalnzca eserin yapsn ve Ansiklopedi'^/ yerini gzden geirerek, byle birgeriye dnn gerekliliini gstermek istiyoruz.

*

* *

Hegel, hukuku ok genel bir biimde, "zgr iradenin mevcudiyeti " olaraktanmlar (1). Bu durumda, hukuk felsefesi, Ansiklopedice objektif espri denen

eye tekabl ediyor demektir. Burada, kanlmas gereken konfzyo.nlarn ilkiyle karlayoruz. Hegel'in hukuk adn verdii eyi, soyut hukukla ve zellikletabi hukuk'tan anlalmas mtat olan eyle kartrmamak gerekir. ahs huku

ku mlkiyet hukuku zgrln bilfiil gereklemesinde bir momenttenbaka bir ey deildir. Ailenin hukuku, devletin hukuku, bu soyut hukukun okstnde yer alrlar. Soyut hukuk tarihte ilk kez Roma dnyasndao da,kleliin tarih varl nedeniyle, eksik bir ekilde kendini gstermitir. Busoyut hukukun ortaya knn tarih artlar, onun stoaclk ve phecilik ileilikileri konusunda Fenomenoloji bize deerli bilgiler verir (2). Hukuk felsefesinin soyut hukuk balkl birinci ksmnn mnasn iyice anlamak istiyorsak,Fenomenolojiye bavarmamz gerekir. Fakat, Hegel'in, eserine yazd nsz bi

zi pek gzel aydnlatyor: "bir hukuk, diyor Hegel, snrldr ve, dolaysyle, baka bir unsura tbi durumdadr; yalnz evrensel Espri'nin hukuku mutlak vesnrszdr" (3). Hegelci anlamyle hukuk, objektif espriye tekabl ettiine gre,bu momentin btn sistem iindeki yerini ve nemini belirtmekte yarar vardr.

Sistem, dairelerden oluan bir dairedir. Balca daire vardr; Logos, Tabiat ve Espri. Espri balangta kendinde deildir, tabiatn iinde kaybolmu gibidir; henz uyuyan espridir. Onun hakik uyan bilintir, dnya hakkndakibilintir, kendilik bilincidir. Fakat, bu sbjektif espri, bireysel espridir ve bunun

en yksek momenti bilgi deil, iradedir (4). irade araclyla espri tabiatla zt-

(1) "u halde, hukuk, de olarak zgrlktr". HEGEL'e gre. de'nin gereklemi kavramolduu unutulmamaldr.Hukuk felsefesine giriin balangcna bkz.

(2) Fenomenoloji,zikr.es. II, s.44.(3) S. 54, 55.(4) Kar.Ansiklopedi,Lasson bas., Band V, s. 338 ve dev.


10/288

10 SUNU

lar, kendisini mutlak olarak ister. Bylece, irade, bizi sbjektif espri'den objek

tif espri'ye geirir. Btn tabiatn stne ykselen iradeKant ve Fichte felsefelerinin byk momenti, henz soyut bir iradedir. Bu irade tam anlamyle,HegeVin evrensel soyutluk dedii eydir. Hegel, Hukuk Felsefesi/ giriinde,zgr esprinin bu n artlarm yeniden ele alr (1). Bu irade, her trl zellii, her trl muhtevay reddetmesi itibariyle, "boluun zgrl" halini alr; aksiyona yneldii takdirde ise, gerek siyasette, gerekse dinde mevcut btn sos

yal dzeni ykma fanatizmi, bir dzen istediinden phe edilen her kiinin topluluk dna atlmas ve bavermek istiyen her trl organizasyonun imhas" (2)

eklinde kendini gsterir, ihtiras olarak tezahr eden bu boluk iradesine,

Hegel'in genlik almalarnda, gzel ruh veya sevgi ekli altnda rastlarz.Her trl kaderi reddeden bu gzel ruh veya sevgi, bu yzden kaderlerin entrajiine dar olur. Ayn boluk iradesi, bireyin dnya dzenine kartl, kalbin mevcut kurumlara kar isyan olarak, Fenomenoloji'de de karmza kar(3). u halde, bu iradenin zellemesi, herhangi bir ey" i istemesi gerekir,imdi, baka bir eyi isteyebileceinin bilincinde olarak herhangi bir eyi istemek, keyf iradedir; iradede olaanlk momentidir. Oysa, iradenin hemzellemesi, hem de ayn zamanda evrensel olarak kalmas, muhtevasnn hepkendi kendisi olmas gerekir, ite bu, iradeyi hukukun genel dzeni iinde iste

yen irade'dir. Objektif espri, artk yalnzca tabiatn inkrndan ibaret olmayan,fakat iinde kendi kendisini yeniden bulabilecei bir ikinci tabiat yaratan espridir. Bylece, espri, sonunda farkll iinde kendi kendisiyle aynlnn bilincine varr ve, mutlak Espri olarak, Sanat'ta, Dinde ve Felsefede kendi kendisinidnr. Sbjektif espri, objektif espri, mutlak espri: esprinin diyalektiinin momenti ite bunlardr; ve burada sz konusu olan hukuk felsefesi, bu momentten kincisinin zel gelimesine tekabl eder. Mutlak espriye ulamakla,btn yollarn sonuna varm olduumuzu, esprinin nihayet evrenle badapuyutuunu ve bylece Hegel felsefesinin niha gayesinin, onun mutlak idealizmtanmnn gerekletiini sanabiliriz. Ama, bu sonu, bir durgunluk olarak, hareketsiz aynlk olarak yorumlamak byk yanlg olur. Espri iin esas olan, nega-tifliktir; espri, ancak kendisi kadar huzursuz bir Evren iinde kendi kendisinibulabilir. Bunun iin, espri daima tarihtir, din tarihidir, felsefe tarihidir; tabiatise, ebediyen alm bir gemi olarak, Fenomenoloji'zzm derin anlaml birdeyiiyle, tarihi olmayan bir eydir (4). "Tanrnn hayatdiyor Hegel, yineFenomenoloji'c/e, onun kendi kendisiyle bir ak oyunu olarak tanmlanabilir.

Ama, bu fikir, iinde ciddiyet, strap, sabr ve negatifin ileyii bulunmad

takdirde, bir din dersi derekesine, hatt bayala kadar debilir" (5).(1)Hukuk Felsefesinegiri, 4 ve dev.(2) 5.(3) Fenomenoloji,zikr. es., I, s. 302, ayrca kar. erdemle dnyann gidii arasndaki ztlk, I,

s. 231(4) Fenomenoloji, zikr. es., I, s.247.(5) Fenomenoloji,zikr. es., I, s.18.


11/288

SUNU 11

Grld gibi, objektif espri Hegel sisteminde byk bir nemtamaktadr. Objektif espri, zgr espridir, gen Hegel'in dedii gibi, kaderiylebadam espridir; ve bu kader tarihtir, nk zgrlktr, kendi kendindenbaka bir ey tarafndan snrlandrlmam olmaktr (1). Tarihte, yani kendiliinden anlalaca gibi insanlk tarihinde, espri, kendisini, kendisine upuygunbir ekilde gerekletirir, kendi iinde ne ise kendi dnda da kendisini ylecegsterir. Bu nedenledir ki, Ozgrlkn anlam zerine esasl bir giri'legenelnitelikte olmakla birlikte, bu giri,somut evrensel konusunda, her durumu aanzgrlk ile daima insana ve tarihe ait bir durum olan zel durum arasndaki,bugn existentiel diyebileceimiz, iliki konusunda, btn Hegel felsefesini

youn bir biimde sunan bir giritirbalayanHukuk felsefesi, en yksek derecede somut hukuku (hakk) ayn zamanda en yce hukuk (hak) olan Evrenseltarih zerine yazlm birka paragrafla son bulur. "Esprinin tarihi, onun kendiaksiyonudur; nk espri, kendi yapt ey ne ise ancak odur... Evrensel esprinin bu ilerleyii iinde devletler, milletler ve bireyler, iyice belirlenmi olankendi zel prensipleriyle tarih sahnesinde boy gsterirler. Herbirinin zel pren

sibi, onun siyas anayapsnda ifadesini bulur ve tarih durumunun geliimiiinde gereklik kazanr. Onlarn bilinci, bu prensiple snrldr ve bununkarm kendi karlar olarak grrler; ama, ayn zamanda, bir gizli faaliyetin,kendi ilerinde alan evrensel esprinin, bilinsiz letleri ve momentleridirler.

Bu derun faaliyet iinde espri, bir sonraki yksek aamaya geiinin ' yolunuhazrlar" (2).

Fenomenoloji'rtin son sayfalarnda, Hegel, felsefesinin karlat yeni problemin, artk XVIII. yzyldaki gibi espriyle meknda yertutma'nn uzlatrlmasolmayp, espriyle zamann uzlatrlmas olduunu belirtir. Bu uzlatrmaygerekletiren ara tarihtir, insann zgrln tarih iinde, yani tek banabireyi srf sbjektif espriyi aacak ekilde dnmek, zgrlk kelimesine fransz

felsefesinin ona verdiinden ok farkl bir anlam vermek demektir; nkfransz felsefesi, tam tersine, tarihi reddederek (3), espriyi, bir eit dalizm yo-luyle, onun dnda dnmeye alyordu.

*

* *

Hegel'in hukuk felsefesi, filozofun, gerek tarih, gerekse zamannn politik ve

(1) S. 50,51. "Sbjektif irade, zgr irade deildir, objektiflikten yoksundur. Oysa, zgr ira-dede, hakik sonsuz gerek bir ekilde ve fiilen mevcuttur".

(2) 343 ve 344.(3) Bkz. mesel Paul VALERY:Regards sur le monde acuel (Gnmz dnyasna baklar).


12/288

12 SUNU

sosyal realitesi zerinde uzun bir meditasyonu rndr (1). Gerekten de,

Hegel, o devirde Avrupa'nn sahne olduu olaylar karsnda kaytsz kalmamtr. Hegel, genlik dneminde, Fransz devrimini cokuyla karlad. Devrimi, antik site idealine bir dn olarak grd. "Bir halkn esprisi" zerine ilkgr buradan kaynaklanr. Fakat, Hegel, Fransz devriminin Terr'leurad baarszl da farketti ve bu baarszln nedenlerini, modern toplumun yapsna bakarak anlamaya alt. Bundan dolay, Jena'da kotardhukuk sistemi, "bir halkn esprisi" zerine ilk genlik idealine artk tO:m tamnauymaz. Hegel, Jena rn hukuk sisteminde sosyal snflar birbirinden kesinizgilerle ayrr. Snflar, Btnn hayat iinde tamamen farkl roller oynarlar.Kyller ve zellikle burjuvalar, totalitenin esprisine ancak dolayl olarakkatlrlar: yalnzca hayatn, mal ve mlkn devletin birliine feda edebilecekkabiliyette olan bir soylular snf, mutlak ahlkllk mertebesine ykselir.

Birka yl sonra, Napolon'un etkisiyleHegel, Napolonun devlet anlaynahayrand,filozofun zihninde soylularn yerini, kendisini mutlak bir ekildedevlete adayabilecek bir resm grevliler zmresi ald. Nihayet, Berlin rnHukuk felsefesi'/ttfe,Hegel, "vazife duygusuna sahip" bu grevlileri, devletin birlik ve btnln cisimletirmek misyonunu znde tayan kiiler olarak

dnyordu artk. Resm grevlilerin karsnda da sivil toplumun veya burjuva toplumunun (die brgerlische Gesellschaft) agregatn aamtyacak kadarzel karlar iine gmlm bir burjuvazi yer alyordu.

Demek oluyor ki, Berlin rn Hukuk felsefesi'/ oluturduu bu senteziiyice anlayabilmek iin, Hegel'in bu ilk grlerine kadar inmemiz gerekmektedir. Gerekte Hegel, antik site idealini hibir zaman terketmemitir. O, yalnzca,bu ideali ada realite ile, toplum iinde giderek daha nemli bir rol oynayanbir burjuvazinin varl ile uzlatrmak istemitir. Hegel, hukuk konusundakidncesinin ilk sistematik ekli olan Jena Hukuk FelsefesiWe, tabi hukuku,sosyal kurumlan yalnzca kendi madd ve manev gelimesine hizmet edenaralar gibi gren bireysel ahsn hukuku olarak dnr ve onun karsna birorganik tabi hukuku koyar; bireyci atomizme, Totalit fikriyle kar kar. Bu noktada, Hegel'in dncesi hi deimiyecektir. JenaHukuk felsefesi, u temel

prensipten hareket eder: ahlk dzenin pozitif yan, mutlak ahlk totaliteninbir halktan baka bir ey olmamasdr" (2.) Demek ki, organize olmu ekliylebir devlet olan halk, mutlak esprinin biricik somut tecellisidir. Hegel, dahagenlik almalar srasnda bile, sevginin trajik kaderinin, kaybolmadan snr-

(1) HEGEL'in siyas fikirlerinin evrimi hakknda bkz.: ROSEN VEG'in almanca eseri : Hegeland der StaatVe ayrca B. GROETH YSEN'in makalesi: La conception de l'tat chez HEGEL(Hegel'de devlet anlay), Revue philosophique, 1924 ve bizim travaymz: HEGEL et laRvolution franaise (Hegel ve Fransz devrimi),Revue philosophique,1939.

(2) Lasson bas., Band VII, s.371. 0 tarihte, HEGEL'e gre, bir halkn esprisi, mutlak espri idi.


13/288

SUNU 13

szca srp gidememek olduunu biliyordu. Endividalizmle karan soyut insa-

niyetilik, insan tarihiyle uzlatramaz. nsanlk tarihi, herbiri bir somut Evrensel olan halklarn veya devletlerin tarihidir. yleyse, tabi, yani rasyonel hukukfelsefesi, devletin dncesi olacaktr, gzel totalite'nin (die schne Totalitt)dncesi olacaktr. Bu totalitenin iinde birey, bir para olarak, kendi kendisini amak suretiyle kaderini gerekletirir. "zgr bir halkn iinde, akl, aslnda

fiilen gereklemi, canl esprinin hazr mevcudiyeti olmutur... Antikan enbilge kiilerine u zdeyii syleten sebep budur: bilgelik ve erdem, insannkendi halknn rf ve detlerine uygun olarak yaamasdr" (1).

Byle bir anlay, bir sava felsefesine varr. Sava halklarn hayatnda negatiflik momentidir. Bu, zorunlu bir momentir, nk bir halk ayn zamanda birbireydir: bir dnya olan bir bireydir. Kant'm ebed bar tasarlarndan ok

farkl olan bu sava felsefesini kotarrken Hegel, hi phesiz, zamannnanlayndan, fransz devrimci idealizminin bir genel savaadiyalektik (eerdenilebilirse) dnmnden esinlenmitir. Fenomenolojimn u zellikle he-gelci pasajndan anlalaca gibi, savan bir i, bir de d anlam vardr:"zel sistemlerin bu izolasyon iinde kkleip kemiklemesine meydan vermemek, yani Btn'n dalmasna ve esprinin uup gitmesine msaade etmemek

iin, hkmetin, onlar zaman zaman savala ta ilerinden sarsmas gerekir.Hkmet, sava yoluyle, bu sistemlerin allm dzenini bozmal, bamszlkhaklarn inemeli; hatt bireyler iin de ayn eyi yapmaldr, nk bireylerbu dzene gmlerek Btn'den koparlar ve tecavzden masun kendisiiinvarlklar olmaya, ahs gvence sahibi olmaya heveslenirler. Bunun iin,hkmet, bireyleri bu zorunlu ie koarak, sahip ve efendilerini, yani lm onlara hissettirmelidir. Gnlk hayat eklinin bu dal sayesinde, espri, etik fiilvarlktan uzaklaarak, tabi fi il varlk iine gmlmeyi cezalandrr, bilincin

Benlii'ni korur ve bunu daha yksek bir zgrle, daha yksek bir gceeritirir" (2). Sava, bireyin bireye kininin ifadesi deildir; fakat, Btnnhayatn ortaya koyduu iin, halklarn ahlk salnn bir artdr "tpkrzgrlarn, durgun gl sularn kokumaktan korumas gibi". Birey,zgrlnn lm iin olduunu savata anlar, nk bylesi bir zgrlk hertrl determinasyonun tesindedir. Tabiatn bu mutlak inkr Kant, bununsbjektif ahlkllk olduunu sylyordu lmden baka ne olabilir ki ( 3)?Fakat, bu lmn spiriteltabi deil anlam, Btn'n korunmasdr.

Bylece, cesaret, yani savann ya da filozofun antik noXneia'da bulduu for-

mel erdem, tam anlamn kazanr. Denebilir ki, lmn negatif anlam, ancak

(1) Fenomenoloji,zikr.es., I, s.292.(2) Fenomenoloji,zikr.es., II, s.23.(3) En aadan, HEGELin bu konuda Jenada yapt yorum budur. Bkz. Lasson bas., VII,

s.372.


14/288

henz kendi iine kapal, sosyal znden habersiz olan birey iin; onun pozitifanlam ise, tersine, iradenin kendiliinde ve kendisiiin varlnda, devlette,kendi kendisini bulmu olan zgr espri iindir.

Denildii gibi, hegelci felsefe, giderek bir panlojizme dnen bir pantra-jizmdir. Onu anlamak istiyorsak, durmadan bu dnce formlarndan birinitekine evirmemiz gerekir. nsanlk tarihi, bir lojik (mantk) diyalektiktir;nk o, iinde halklarn att trajik bir tarihtir. Srekli bir "l ve olu"vardr. Bylece evrensel espri, evrimini icra eder ve bunu tek tek halklarn es -

prisinin kaderi olarak yapar. Jena dnemiHukuk fe!sefesiWe byleine bykbir rol oynayan bu sava felsefesi, Berlin dnemiHukuk felsefesiWe de varlnsrdrr yoksa bu, "hegelci dnya gr"ne, bunun tarih anlayna tersderdi ; ama, Berlin'de, Jena'da olduu kadar belirgin deildir, nk1821'de Hegel'in grd Avrupa, nceki dneme, yani Devrim veimparatorluk dnemine oranla bu bakmdan ok farkl olan bir bar dnemi

yayordu. "Buna ramen, zorunlu olduklarnda savalar olur, sonra ekinler yeniden boy atar ve Tarih'in ciddiyeti karsnda gevezelikler kesilir"(l).

** *

Berlin dnemi Hukuk felsefesi, Jena dnemininkine oranla daha sistematikbir ekil arzeder. imdi bunun genel yapsna bakalm. Objektif espri veya genelolarak hukuk, momentte gerekleir: soyut hukuk (burada zgr irade henzdolaysz bir varla sahiptir), sbjektif ahlkllk (burada zgr irade, izellike, ahlk sjenin iine dalm, gmlmtr) ve, nihayet, objektifahlkllk. Yegne somut ahlkllk bu sonuncusudur. Ahlkllk burada idealbtnlne, totalitesine kavumu olduu iin, Hegel bundan sz ederken pozitif ahlkn bir halkn hayatndan baka bir ey olmadn syler. lk iki momen

tin tamamen soyut eylerden olutuuna dikkat edilmelidir. Hegel, bu iki momenti dnrken, byk bir ihtimalle, Kantin ve Fichte'nin, ahlk dnyasnda

yasallk (legalite) ve ahlkllk diye yaptklar klasik ayrmdan esinlenmitir.Hegel, daha Jena'da iken bu ayrm amaya almt. Yasallk stricto sensuhukuk dzeni sjeye kendisini zorla kabul ettirir, nk Fichte'nin belirttiigibi "gven ve sadakat bu dnyadan kaybolmutur". Hegel'de ahs, i sjeden,su ve ceza diyalektiiyle ayrlr. Bylece yasal (legal) dzen kendisini birbask, hatt bu aamada bir d bask olarak gsterir. Ceza ise, soyut ahs olarak dolayszca uyum salad yasal dzenden ayrlan bireyin, kanlmaz kade

ridir. Ama, ahs bir maskedir, henz zgr iradenin dolaysz varlndan bakaey deildir. Tpk sava gibi zorunlu olan sunk "yalnz ta masumdur" (2) bu soyut yasallktaki atla gsterir.

(1)Hukuk felsefesi 324,Zusatz.(2) Fenomenoloji,zikr. es., II, s.35.

14 SUNU


15/288


16/288

16 SUNU

iinde Hristiyanlk, sbjektivitesini dile getirir. Soyut hukuku, ahs hukukunukonu alan birinci ksm ise, tersine, ok daha zor anlalabilir niteliktedir. "Devletin varln hibir ekilde art komayan bir hukuk (zel hukuk) teorisi kurmak gibi paradoksal bir dnceyi" (1) Hegel'e neyin ilham ettii sorusu aklagelebilir. Gerekte, Hegel, Roma hukukundan,Prudens'lerin cevaplarndan esinlenmitir, ama onun asl yapmak istedii ey, zel hukukun ya da sivil [meden]hukukun yetersizliini gstermektir. Hegel, zel hukuktan yola karak, bunusoyut bir moment olarak amak istemitir. zgr irade, kendisini ahs iradeolarak dolayszca mevcudiyete geirir. ahs olmay istemek, zel mlkiyeti istemektir, nk zel mlkiyet ahsn d tezahrdr. Soyut hukuk ve mlkiyet hukuku ayn anlama gelir. Fakat, bir eye zilyet olmak, zilyetliimin bakaahslarca da tannmamas halinde hibir ey ifade etmez. Bu tannma keyfiyeti,mlkiyet iin esastr. Tannma, mlkiyetizel olmasna ramen insanahsiyetinin sosyalleme istidadnn bir iareti yapar. u halde, ahslarnmbadele sreci iinde kar karya gelmeleri demek olan mukavele, yalnzcabireysel iradelere hizmet eden bir ara deildir; o, ayn zamanda, iradenindaha yksek ve daha somut bir eklinin habercisidir (2). Mukavele, evrenselirade de deildir, yalnzca ortak bir iradenin kendini gstermesidir; hukukgrn, hile ve nihayet crm ortam iinde, ahsn, maskesini atarakkendi-liinde ve kendisiiin evrensel hukuktan ayr bir sbjektivite olarak, kendisini

gsterdii momenttir. Henz devlete ve hatt aileye gelmi deiliz. Ne aile, nede devlet bir mukaveledir. XVIII. yzyla zg bireyci teorilerin, Kant'n aile teorisiyle, Rousseau'nun sosyal mukavele teorisinin hats, daha yksek bir momenti, ailenin veya devletin cevhersel iradesini, bunun soluk bir grntsndenveya, deyim yerindeyse, bir fenomenal nsezisinden ibaret olan bir eyle, mukavele ile, tanmlamalardr. Tekrar edelim, eer insanlar aralarnda mukaveleler

yapyorlarsa, bu, ona ihtiya duyduklar iin deil, fakat mukavele zgrlngelimesinde zorunlu bir moment olduu iindir, bir kurum olarak kanlmazbir gereklilii ifade ettii iindir. Espridiyor Fenomenoloji, kendisinin

yalnzca Ben deil, fakat Biz olduunu kefetmek zorundadr. "Biz olan bir Benve Ben olan bir Biz" (3).

** *

Hukuk felsefesi'/zi/z nc momenti olan objektif ahlkllk, yahut kelimeninen geni anlamyle devlet, ok daha nemlidir (4). Devlette kavram gerekle

il)E. BRHER,Histoire de la phiiosophie moderne,(Modern felsefenin tarihi),III, s.765(2) 71. "Mlkiyeti ...baka bir irade araclyla edinilen ve, bylece, onu ortak bir irade

iinde sahip olunan ey haline getiren bu mediasyon, mukavele sferini oluturur."(3) Fenomenoloji,zikr. es., I, s.154.(4) nk somut olan yalnz odur. teki iki momentte kavram henz realiteden yoksundur,

bir icap olarak kalr. Kendiliindehukukta, sjenin zellii eksiktir, sbjektif istidatta da hukukunkendiliinderealitesi bulunmaz.


17/288

SUNU 17

mi durumdadr; yani devlette, hegelci anlamyle, Ide'yi, ampirik realite ile kav

ramn badamasn buluruz. Burada, bir yandan, soyut hukuk artk sosyal cevher, rf ve detler, kurumlar, siyas anayap ve devlet tekilt olmutur; br

yandan, bu cevher yalnzca kendiliinde olmaktan kmtr; o, ayn zamanda,onu yapan ve gerekletiren sjelerin eseridir.Fenomenoloji'nin terminolojisiyle"cevher, ayn zamanda, sjedir" (1). Bylece sje, artk sadece ikinci momentteolduu ey deildir, ikinci momentte iken cevherden ayrk durumda olan sje,kendisinde, sbjektivitesinin boluundan veya ebediyen gerekl e m e m ey emahkm bir objektif iyilik idealinden baka bir ey kefedemiyordu. Oysa imdi,

yani devlette, o artk sosyal cevherin sjesi olmutur. Onun misyonu, cevherinidnmek, ama bunu gerekletirerek dnmektir. Sje, rasyonel devletin vatanda olduu zaman hakikaten zgr olur.

Fakat, Ide'nin, objektif ahlklln iinde de, daha somut bir ekilde olmakzere, daha nceki kartlklara rastlyoruz. Her zaman sivil toplum iinde erimek zorunda olan ailenin cevhersel esprisi zerinde duracak deiliz, ama Hegeliinphesiz bizim iin de temel kartlk olan sivil toplum (die brgerlicheGesellschaft) ile devlet (kelimenin dar anlamyle) arasndaki kartlk zerinde

durmak isteriz. Hegel, sivil toplumun zorunluluk ve mdrike devleti olduunusyler bize. Sivil toplum, hukuk felsefesinin genel btn iinde sbjektiflik momentine tekabl eder. Sivil toplumda bireyler, bireysel ve sbjektifzgrlklerini gerekletirdiklerini sanrlar; alrlar, mbadeleler yaparlar,mukaveleler aktederler ve bunu yaparken de daima kendileri iin altklarna,rettiklerine, mbadele ettiklerine inanrlar; sanki bireysel irade, kendiliindeve kendisiiin rasyonel iradeymi gibi... Mesel; ekonomi politik dnyasndadurum byledir. iktisat dnyas Hegel'e o kadar arpc gelmitir ki,

yaymlamad Jena derslerinde (1806-7) bu "laissez faire, laissez passer"dnyasnn iten yrtlp blnnden, modern toplumun byk dram diye szeder. "Toplum, zel kiinin, iinde ilkel ve kr bir ekilde hareket ettii tabiattr;o, bu tabiata baldr ve bu tabiat, onu mnen ve maddeten destekler, ya da yokeder" (2). Piyasann kr tahavvlleri, giderek "btn bir snf yoksullua"mahkm ederken, servetlerin zorunlu bir konsantrasyonu sonucu olarak bakabirtakm zel kiiler muazzam servetler biriktirirler. " Varlk, varlkhya gider" (3). Ve nihayet, Hegel unu belirtiryine 1806'da Zenginlik ve yoksulluk eitsizlii, sosyal iradenin en byk yrtl olmaya doru gidiyor, i isyanve kin oluyor" (4).

(1) Fenomenoloji,zikr.es., I, s.17.(2) HEGEL,Realphilosophie,Hoffmeister bas., Band XX, s.231.(3) Ay.es., s.233.(4) Ay.es., s.233. HEGEL, Hukuk felsefesinin prensipleri'nde, korporasyon sisteminin, sivil

toplumun bireyciliini devletin birliine gtrebileceini dnyordu.


18/288

18 SUNU

Sivil toplum, evrenselin bir eit hile yoluyle gereklemesidir. Her zel kii,

zel kii olarak, yaptn sandndan baka bir eyi yapar; geri Btn,bylece gereklik kazanm olur, ama kendi kendisi hakknda dorudan bilinsahibi olmadan kazanlm bir gerekliktir bu. zel kii, vatanda deildir. Bu

yzden, sivil toplum, devlet iinde kartlk ve blnme momentidir. Hegel daha1807'de, Fenomenoloji'de,Zenginlikin kaderini Devlette, Devletin kaderini de

Zenginlik'te gryordu (1). Eer sivil toplumda kalnrsa, daha teye gidilmezse, tpk ktisad liberalizmin, ya da hatt dpedz liberalizmin dnd gibibir devlet ortaya kar. "Devlet sivil toplumla kartrlr da, onun asl gayesininahs mlkiyet ve zgrln gvence altna alnp korunmasndan ibaret

olduu dnlecek olursa, o zaman, bireylerin karlar, kendi bana en ycegaye, bireylerin urunda biraraya geldikleri gaye halini alr ve bundan da birdevletin yesi olmann ihtiyar birey olduu sonucu kar. Oysa; devletin bireyle ilikisi bsbtn baka trldr. Devlet objektif espri olduuna gre, bireyinkendisi ancak onun bir yesi olduu takdirde objektiflie, hakik bireylie veahlklla sahip olabilir. Birlik ve topluluk, balbana, bireylerin hakik muhtevas ve hakik gayesidir; ve kolektif bir hayat srmek bireylerin kaderidir.Onlarn bakaca zel tatminleri, faaliyetleri ve davran tarzlar, balang noktas ve sonu olarak, hep bu cevhersel ve evrensel fiili alr" (2). Bunun iin,

nasl mukavele, yalnzca, daha derin bir birliin habercisi ise, burjuva toplumuda, zel kiiler toplumu da, ylece, daha yksek toplumun habercisidir. yeleri,

Btn'n birliini isteyen bilinli varlklar olan hakik devlet, sivil toplumunstnde yer alr. Devlet, sivil toplumun hem ruhu, hem de gayesidir. Birey, ancak devleti bilinli ekilde istiyerek, keyf iradenin olaanln aarak,zgrln toprana ayak basabilir. "Devlet, cevhersel iradenin fiil halindekirealitesi olarak, bu iradenin evrenselleen ve evrenselletiini bilen zel kendilik bilinci iinde ald realite olarak,kendiliinde ve kendisiiin rasyonel'dir. Bucevhersel birlik, kendi bana, mutlak ve hareketsiz bir gaye olup, zgrlk bugayede en yksek deerini bulur. Bu yzden, bu niha gaye, en yksek grevleri devletin yesi olmak olan bireyler karsnda mutlak bir hakka sahiptir" (3).

*

* *

Hegel'in, bu rasyonel devlet hakknda, kendi zamannn devletini rnek alarak sunduu tanmlama zerinde durmyacaz. Bilindii gibi, Prusya monarik

(1) Devletin gc ile Zenginlik, Fenomenolojis,srasyla, yilik ve Ktlk olarak grlr.

(2) 258.

(3) 258. HEGEL, sivil toplumdan devlete bir korporasyon sistemi araclyle gemeyi d-nr ( 252 ve dev.). "Korporasyon, ailenin yansra devletin ikinci ahlk kkn, sivil toplu-ma kol salm kkn oluturur ( 255).


19/288

SUNU 19

ynetimi bunda byk bir rol oynar. Fakat, Hegel'i, bu yzden knamakhakszlk olur. Hegel, bir topya zerinde deil, yalnzca "var olan" zerindednmek istemitir. Ona gre, nasl Platon Devlet'// keyf bir ekilde kur-mayp, onda antik site idealini dile getirdiyse, o da kendi devletinin z zerindednmtr. Nitekim,Hukuk felsefesi'/ nsznde yle yazar: "bireye gelince, herkes kendi zamannn ocuudur, felsefe de yle, o da kendi zamanndncede zetler. Herhangi bir felsefenin ada dnyay aabileceini sanmak, bir kimsenin kendi zamannn stnden atlyabileceini, Rhodus'uaabileceini sanmak kadar samadr (1). Fakat, gerekte tarihin bir rn

olan bu devleti, Hegel bize rasyonellii iinde, sanki tarihin dndaym gibisunmaya alr. Ama, onun bu sunu srasnda harcam olduu sentezabasn anlamak iin, Berlin rnHukuk felsefesi'^, Hegel'in daha ncekialmalarna inmek yeter. Hegel, sonsuz hrstiyanlk sbjektivitesini, antik siteidealiyleki buna gre, site yurtta iin devlet "onun dnyasnn niha gayesi"dir birletirmek istemitir. Bir yandan devletin, sivil toplumun stndeolduunu ve onun bilinli benlik birliini oluturduunu ileri srerken, bir yandan da devletin iinde burjuva liberalizmini muhafaza etmeye almtr. Byle

bir sentez, yani antik an sitesi ile modern dnyann sentezi mmkn mydve 1820'lerin Prusya devleti Hegel'in gznde bu sentezi hakikatengerekletiriyor muydu? Bunlar, Hukuk felsefesi'/ okurken ister istemez aklagelen sorulardr. Ama, Hegel'in dnd sentezin gerekliinden phe etsekbile, onun uzlatrmaya alt ztlklar karsnda kaytsz kalamayz. Buztlklar, yani hristiyanlk ile dnyev devlet, zel kii ile vatanda, ekonomidnyas ile politik devlet arasndaki ztlklar, bugn bizim iin de hlgeerliini koruyan ztlklardr. Bunun iindir ki, hegelci hukuk felsefesi, kesin

bir sonuca balam olmak iddiasnda olduu eylerle deilse bile, ortayakoymu olduu problemlerle canlln bugn de korumaktadr.

JEAN HYPPOLTE

(1) s. 26.


20/288

NOT

Hegel'in bu eseri, franszca {Les Principes de la philosophie du droit, trad, par Andr Kaan, Gallimard, Paris,1949) ve ngilizce (.Hegel's Philosophy o f Right, trans,

by T. M. Knox, Oxford University Press, London, Ox-ford, New York, 1975) edisyonlarndan yararlanlarak

trkeye evrilmitir.


21/288


22/288

22 NSZ

muhayyilelere danlarak, sezginin rastlantlarna belbalanarak, geliigzelyazlp izilmeye balanmtr. Fakat, her halkrda, refleksiyondan [kendinednk dnce] ve entelektel balantardan bsbtn vazgeilemiyeceinegre, hor grlen her zamanki dedksiyon ve muhakeme prosedeleri yine defarkna varlmadan kullanlmaktadr. Speklatif bilginin mahiyetini,Mantk bilimi'nde etrafl bir ekilde aklam olduum iin, bu denememde prosedr [fikir-lerin gelime sreci] ve metot hakknda ancak uraya buraya baz aklamalareklemekle yetindim. Konu son derece somut olduu ve byk bir eitlilikierdii iin, mantk srekliliin btn aynntlanyle belirtilmesinden sarfnazaredilmitir. Kald ki, bir yandan, bilimsel metot biliniyor sayld; br yandan,

gerek genel btnn, gerekse bunun ksmlanmn formasyonunun mantk esprisi-ne dayand kendiliinden ortaya kaca iin, byle bir ey gereksiz olurdu.Ben, bu kitabn zellikle iin bu yan gz nnde tutularak ele alnmasn veyarglanmasn isterdim, nk sz konusu olan ey bilimdir ve bilimde muhte-va, mahiyeti gerei, ekle baldr.

phesiz, varln daha derin yamyle ilgilenir grnen kimselerden, eklinda ait birey olduu, eyanm mahiyetiyle ilgisi bulunmad, oysa asl bununnemli saylmas gerektiine dair szler iitebiliriz. Denilebilir ki, bir yazarn vezellikle bir filozofun ii, hakikatleri kefetmek, hakikatleri sylemek, geerliiolan hakikatlerin ve kavramlarn yaygnlamasn salamaktr. Fakat, byle birgrevin realitede nasl yerine getirildiine baklacak olursa, hep ayn eski geve-zeliklerin yeniden stlp ortaya konulduunu ve drt bir yana yaylmasnaalld grlr. Her ne kadar, bu ura, hislerin eitilmesi ve uyandnlmas

bakmndan phe gtrmez bir deer tarsa da, daha ok, fuzul bir gayret-kelik saylr. "Musa ile peygamberleri var; onlar dinlesinler" (Luka, XVI, 29).

nam ou kez hayrete dren ey, zellikle, burada kendisini gsteren id-dial tavr ve edadr; sanki imdiye kadar yeryznde bu gayretke hakikat pro-pagandaclarna hi rastlanmam, sanki yeniden stlan bu eski temcit pilvyeni ve iitilmedik hakikatler ieriyormu ve sanki bu hakikatlere "tam iteimdi" sarlmak gerekiyormu gibi. Ayrca, bir yanda teklif edilen bu trden bir-takm hakikatlerin, baka bir yanda datlan ayn trden baka birtakm hakikatlerce silinip spriild grlr. Bu hakikatler kemekei iinde eski ya dayeni olan deil de srekli olan, bu ekilsiz ve salam temelden yoksurimlhazalar arasndan bulup karmak nasl mmkn olabilir? Bylesi bir haki-

kat, bilimden baka neyle, nasl ayrt edilebilir ve gvenceye balanabilir?

Esasen, hukuk, ahlaklk ve devlete ilikin hakikat, bunun kanunlar, kamuahlk ve din iinde sunuluu ve bilinii kadar eskidir. Dnen zihin, bu haki-kate, bu dolaysz ekli iinde sahip olmakla yetinmedii takdirde, onu


23/288

NSZ 23

dncede kavramak, ve zaten kendiliinde (1) rasyonel [akl] olan bir muhteva

iin rasyonel bir ekil bulmak ihtiyacn duymaktan kendisini alamaz. Bu du-rumda, bu muhteva zgr dnceye artk doi u^unu ve haklln kantlamgibi grnecektir. nk, zgr dnce, verilmi . 'nla yetinecek yerde buveri devletin pozitif otoritesiyle, insanlar arasndaki .. takatle veya kalbin de-rinliinden gelen bir hissin ve zihnin dolaysz tankl. ; kontesiyle desteklen-mi olsa bile, kendi kendisini prensibin yerine Koya. bylece hakikatlederun bir birlik iinde olmay ister.

Safdil duygunun tavr, kamuca kabul edilen hakikate sarslmaz bir inanla

balanp, hayatta davramlanm ve tutumunu bu salam temele dayandrmaktanibarettir. Bu sade tavnn karsna, kanlarn sonsuz eitliliinden doan ve bunlann evrensel bir ekilde geerli olarak ierebilecekleri eyi belirtmeyi ve ortayakarmay engelledii sylenen szde gl koyarlar. lk bakta, glnhakikaten ve cidden eyann tabiatndan geldii kolayca sanlabilir. Fakat,gerekte, bu glkten yararlanmay tasarlyanlar, aalara bakmaktan ormangrememe durumundadrlar: kendi kendilerine yarattklar bir glk, birkarldk karsndadrlar. Hatt, bu glk, o kiilerin, evrensel bir ekilde

kabul edilen ve geerlii olan eyden, hukukun ve objektif ahlklln cevherin-den baka bir eyi istediklerini gsterir. nk, gerekten istedikleri bu olsayd,kamlarnn ve varlklarnn boluu ve bireysellii sz konusu olmasayd, cevhersel hukukla, objektif ahlklln ve devletin buyruldanyle yetinir ve hayat-larnda bunlara uyarlard. Fakat, gl douran, insann dnmesidir,zgrln ve ahlkllnn prensibini dncesinde aramasdr. mdi, bu hak[dncenin hakk] ne kadar yce, ne kadar tannsal olursa olsun, dnce srfonu tand ve ancak evrensel bir ekilde tannan deerlerden uzaklamaklakendisini zgr hissettiini ve kendisine zg bir eyi kefettiini sand tak-dirde, hakszlk halini alr.

Gnmzde, zgr dncenin yahut, daha genel bir deyile, zgr esprinin,ancak kamuca benimsenmi deerlere muhalefet ederek ve hatt dmanlkgstererek kendini kantlayabileceine ilikin fikirlerin en gl ekilde kksald yer, denilebilir ki devletle ilgili sorunlardr. Bu nedenle, bir devlet felse-fesine den grevin, her eyden nce, mevcuda ilve yeniyeni ve tabizel bir teori daha kotarmak ve sunmak olduu sanlabilir. Bu anlaya ve

bundan kan sonulara bakldnda, yeryznde imdiye kadar ne bir devlet,ne de bir anayasa bulunmu olduu ve bunlarn imdi de bulnmaddnlebilir. Ancak imdiden (ve bu "imdi" ilnihaye yenilenip durur) sonraher eye yeni batan balanacaktr, ve ahlk dnyas u na kadar kendisinin

(1) Kendiliinde(bizatihi, bizatihen), kendisi-iin ve kendiliinde ve kendisi-iinterimlerininalt, eviri srasnda, tarafmzdan izilmitir. (Tr. ev.)


24/288

24 NSZ

esasl bir ekilde dnlmesini ve bir temele oturtulmasn bekleyip durmutur.Tabiat sz konusu olduunda, felsefenin onu olduu gibi bilmesi gerektii, eer"filozof ta" herhangi bir yerde saklysa, olsa olsa yine bizzat tabiatn iindesakl olaca, tabiatn kendi sebebini kendisinde tad ve bilimin tabiatta varolan bu gerek sebebi yzeyde gzken olaan ( 1) ekilleri deil, fakat tabi-atn ezel ve ebed hengini kavramas, tabiatn immanent kanununu, mahiye-tini aratrmas gerektii kabul edilir. Ama, buna karlk, ahlk dnyas, devlet

yani kendilik bilinci dzeyinde mevcut ekliyle akl sz konusu oldu mu,bunun, aslnda, akln kuvvet kudret kazand, eitli kurumlar iinde, bunlannimmanent esas olarak, yer ald dnya olduuna hi baklmaz. Spiritel evren

sanki olaanla ve keyflie braklm, tanr tarafndan terkedilmitir. Nitekim,bu ahlk dnyas ateizmine gre, hakikat bu dnyann dndadr, ya da hereye ramen bu dnyada akla bir yer vermek gerektiine gre hakikat buradaancak problematik bir varla sahip olabilir. te, her dncenin kendi banakanatlanp umak hakk ve, ayn zamanda, vazifesi buradan kaynaklanr. Ne varki, bu uu, "filozof ta"n bulmak iin, bunun peinde bir uu deildir, nkzamanmz felsefesinde kimse aratrmak zahmetine katlanmamakta, herkes buta hi zahmetsizce elde etmi olduuna inanmaktadr. phesiz bu yzdendirki, devletin fiil realitesi iinde yaayan, bilgi ve iradelerinin tatminini burada

bulan kiiler (ki bunlar pek oktur, hatt bunun bilincinde olanlardan da faz-ladr, nk aslnda herkes bu durumdadr), hi olmazsa bilinli olarak tatminle-rini devlette bulanlar, btn bu giriimlere ve iddialara glp gemekte, bunlarabo bir oyun az ya da ok cidd, az ya da ok tehlikeli bir oyun gzylebakmaktadrlar. Bo dncenin bu durup dinlenmek bilmez abas ve grdiyi kabul, kendi alannda ve kendi tarznda srp gitse, ve felsefe onunyznden kmsenip itibar kaybna uramasa idi nemli olmayabilirdi. Bukmseniin en vahim ekli de, sylediimiz gibi, herkesin genel olarak felsefehakknda zahmetsizce bir eyler bildiine ve bu konuda tartabilecek durumdaolduuna inanmasdr. Baka hibir sanat, hibir bilim, byle herkesin onahemen kolayca tasarruf edebileceini sanmas gibi son derece aalayc birmuameleye uramamtr.

Gerekten de, ada felsefenin, byk bir iddia ile, devlet hakkndayaynlad eylere baktmzda, aklna esip de ie karmak isteyen herhangibir kimsenin, bunlara benzer bir eyi pekl kendi karihasndan karabileceinehakl olarak inanabileceim grrz. Bu kimse, bylece, felsefeye tasarrufunukendi kendisine kantlam olacaktr. Esasen, bu szmona felsefe, hakikatin

kendisinin bilinemiyeceini, ama ahlk konular ve zellikle de devlet,hkmet, siyas anayap zerine herkesin kendi yreinden, duygularndan veheyecanndan bulup kard eyin hakikat olduunu aka iln etmitir.

(1) Olmas ve olmamas ayn derecede mmkn olan ey. Zorunlumm kart. (Tr. ev.)


25/288

NSZ 25

Bu konuda, zellikle genliin zevkine gre neler sylenmedi ki, ve genlik

de kendisine sylenen neleri seve seve dinlemedi ki! Bylece, Kutsal Kitap'n:"Sekin kullarna uykularnda verir [Mezmurlar,CXXVII, 2; farkl alnt] szbilime uygulanm oldu ve her hayalperest kendisini sekin kullar srasnakoydu. Onlara, byle uykularnda malm olan kavramlarn hakikat olmas icapediyordu. Kendisine felsefe adn takan bu yavan doktrinin elebalarndan biri,Herr Fries (1), pek nl bir ak toplantda, "Devlet ve anayasa" konusundaverdii bir hitabede, hi yz kzarmadan, u fikri ileri srmt: "Hakik birortak espri tarafndan ynetilen halkn iinde kamu yaranyle ilgili her grev, ha-yatiyetini aadan, halkn kendisinden almak zorundadr. Halk kltryle, halkhizmetiyle ilgili her ile ayrca uraan ve dostluun kutsal zinciriyle zlmez

bir ekilde birletirilmi hayat dolu demekler bulunmaldr", vs., vs.

Bu miyane szlerin amac, aslnda, bilimi dncelerin ve kavramlarngelimesine dayandracak yerde, dolaysz duyguya ve muhayyileninolaanlklarna dayandrmak ve ahlk dnyasnn, yani devletin, o zengin iartiklasyonunu, onun rasyonel mimarsini kamu hayatnn eitli sferlerinive bunlarn birbirlerine kar meru haklarn gayet ak bir ekilde ayran, her

stunu, her kemeri, her istinat duvarn salam lleriyle ayakta tutan vebylece, paralar arasndaki uyumu ve, dolaysyle, btnn gcn meydanagetiren bu mimaryi kalbin, dostluun ve heyecann bulank a iinde erit-mektir. Tpk Epikurosun genel olarak dnya iin yapt gibi, bu gr, ahlkdnyasn keyfliin ve kannn sbjektif olaanlna terkeder veya, dahadorusu, etmek zorunda kalr.

Dncenin ve mdrikenin binlerce yllk almasn duyguya tbiklmaktan ibaret olan bu kocakan ilc, dncenin kavramlar tarafndan idare

edilen rasyonel kavrayn ve bilginin btn zahmetlerini nedereyse gereksizhale getirmektedir. Goethede (salam bir otorite) Mephistopheles, aa yukarbu konuda, baka bir yerde (2) daha anm olduum u sz syler: "nsanlavergi en yce hasletler olan bilimi ve akl hor grdn m, kendini eytana teslimetmisin ve mahvolmaya mahkmsun demektir.

Bu grn tek eksii, bir de dindarlk kisvesine brnmekti. Bu yoldan oto-rite kazanmak iin neler yaplmad ki? Dindarlkta ve Kutsal Kitapta, ahlkdzenim ve kanunlarn objektifliini hakir grmenin mbah olduuna dair en

yksek kant bulduklarn sandlar. nk, gerekten de dnyada tecelli edenhakikati, organize bir alana, duygudan daha basit olan sezgiye indirgeyen ey,hi phesiz, dindarlktr. Fakat, bu eer en hlis trden bir dindarlk ise, derun

(1) Bu zatn felsefesinin sln daha nce gstermitim. Bkz. Wissenschaft der Logik(Nrnberg, 1812), Giri, s.XVII.

(2) Phnomenologie des Geistes,bl. V., a. die Lust und die Notwendigkeit.


26/288


27/288

NSZ 27

terdikleri bu gvenin karln kt bir ekilde alrlar; ya da, eer gven deil

de kaytszlk sz konusu ise, sonuta, bu kaytszln cezas olarak, her trlbilginin ktn grrler. phesiz, ilk bakta, bu yavan dnceler ddzen ve huzurla mkemmelen uyuur gibidir, nk bunlar eyann cevherinesath bir ekilde dokunmak yle dursun, bunu uzaktan olsun sezmekten bilecizdirler; ve srf polisiye bakmdan, bunlara hibir ey sylenemez; ama, devletkendinde daha derin bir kltr ve anlay ihtiyac tar ve bilirhden bu ihtiyacntatminini ister. te yandan, bu dnce tarz, ahlkll, genel olarak hak ve va-zifeyi ele aldnda, kendiliinden, bu sferlerin herbirinde sath birer hat tekil

eden baz prensiplere, Platondan rendiimiz sofistlere zg prensiplere varr.Bu prensipler ise, hukuku sbjektif gayelere ve fikirlere, sbjektif duyguya vezel inanca dayandrrlar ve, ayn zamanda, i ahlklln, hukuk bilincinin,sevginin ve zel ahslar arasndaki hukukun olduu kadar, kamu dzeninin vedevlet kanunlarnn da yok olmas sonucuna yol aarlar.

Birtakm unvanlarn ekiciliine kaplnarak, bu gibi olaylarn hkmetleriin ifade edebilecei anlam nemsenmemezlik edilemez. Bu unvanlar sayesin-de ve, ayn zamanda, gsterilen gvene ve bir grevin salad otoriteyedayanlarak, devletten, fiillerin cevhersel kaynan oluturan genel prensipleriifsat eden eyi babo brakmas istenmekte, sanki bir eliki deilmi gibi, is-yana arka kmas ondan talep edilmektedir. Eski bir nkte yle der: "Tanrmevki verdii kiiye, akl da verir." Gnmzde hi kimse bu sz ciddyealmak istemiyor.

Eer hal ve artlar hkmetlere felsefe metotlarnn ve esprisinin neminihatrlatm bulunuyorsa, felsefe reniminin bugn baka birok bakmdan

muhta grnd himaye ve yardm, ondan esiigenmemelidir. Nitekim, pozitifbilime, din retime veya herhangi bir yayn alanna ait rnler okunduunda,daha nce de belirtmi olduumuz, felsefeyi hor grn bu rnlerde nasl ken-dini gsterdii tespit edilebilir. yle ki, fikirlerin gelime srecinde ok geriler-de kalm ve besbelli felsefeye yabanc olan kimseler, ondan artk terkedilmi 1bir ey gibi sz etmekte ve hatt daha da ileri giderek ona aka saldrp, onunmuhtevasn yani Tanr'nn ve fiziksel ve spiritel tabiatn ve de hakikatinkavramsal bilgisini lgnca ve gnahkrca bir iddia olarak iln etmektedirler.

Daima ak, yine akl, ad infinitum akl sulanmakta, tahkir ve mahkm edil-mektedir. Sz konusu yaynlarda, en azndan, kavramn kanlmas imknsz ta-leplerinin, ideal bilimsel pratik iin bir ayakba olduu ileri srlmektedir. Bugibi olaylar karsnda, felsefe retimine gerekli kamusal hogry ve varlerefli bir ekilde salayacak gelenein, bir kurum olarak, henz yeterince


28/288

28 NSZ

yerlemi olup olmad sorusu hakl olarak sorulabilir ( 1). Gnmzde felsefe-ye kar sregiden bu beyanlar ve hcumlar, bizi garip bir manzara karsnda

brakyor, nk bu beyanlar bir yandan bu bilimin dm olduu sathlik dere-cesi karsnda hakl karken, br yandan nankrce cephe aldklar fikirlerleayn temele dayanyorlar.

Gerekten de, bu szmona felsefe, hakikatin bilgisini salim akla aykr birdeneme olarak takdim etmekle, erdemle erdemsizlii, erefle erefsizlii, bilgiy-le bilgisizlii aynlatrm; Roma imparatorluu despotizminin asillerle kleleriin yapt gibi, btn dnceleri ve btn nesneleri bir seviyede tutmu ol-maktadr. Bylece, hakikat kavramlar, ahlk kanunlar birtakm sbjektif kanve inanlardan baka bir ey deildirler ve su prensipleri de, birer kan olarak,ayn sraya konulmulardr. Dolaysyle, en zavall ve en zel bir obje, en an-lamsz bir madde yoktur ki, btn dnen insanlarn menfaatini ve ahlkdnyasnn balarm oluturan eyle ayn haysiyete sahip olmasn.

Bunun iin, kendi bana bir okul doktrini [skolastisizm] olarak gelimesimmkn olan bu felsefenin realiteyle daha sk bir iliki iine girmi olmasnnbilim iin bir mutluluk olduunu (zaten, realitede eyann zorunluluuna uygunden bir eydi bu) dnmek gerekir. Realitede hak ve vazifenin prensiplericidd eyler halini alr ve burada bilincin egemendir. Bu nedenle, kopuklukaka ortaya kmamazlk edemez. te, felsefenin geree oranla bu durumudolaysyledir ki, hatlar meydana gelir. Burada, evvelce belirtmi olduum birnoktaya dnmek istiyorum: felsefe akl olann temeli olduu iin, imdi'nin vegerek'in [reel] anlalmasdr, yoksa bir te yan'n [gerek tesi] inas deildir.Bu te yan'n nerede olduunu Allah bilir ya da, daha dorusu, bunun neredeolduu malmdur: hatda, tek yanl ve bo muhakemelerde. Ben, bu eserde, bo

bir idealin mesellemi imaj olan Platon'un Devletinin de, aslnda, Yunan

ahlknn mahiyetinden baka bir eyi ifade etmediini belirttim. Platon, Yunanahlknda rahne aan daha derin bir prensibin bilincine varmt. Fakat, bu pren-sip, o aamada, tatmin olmam bir zleyiten baka bir ey olamazd vedolaysyle, ancak ifsat edici bir prensip olarak kendini gsterebilirdi. Buzleyiten etkilenen Platon, buna kar bir are arad, ama yardm ancak yukan

(V) J.V. Mller'in bir mektubunda (Toplu eserleri, VHI, s.56 [VE, s.57]) buna benzer birgrle karlatm. Sz konusu mektupta, Roma'nm, 1803'te, Fransz egemenlii altnda bulun-duu sradaki durumundan bahsederken, J.V. Mller yle diyor "Eitim kurumlanln durumuhakknda kendisine soru sorulan bir profesr u cevab verdi: "On les tolere comme les bordels"

[Genelevlere gsterilen hogr onlara da gsteriliyor].Hatt baz kiilerin, akl teorisi'nin, yani mantn incelenmesini tavsiye ettiklerini bile pekladuyabiliriz; nk bu kiiler, kendilerince kuru ve ksr olan bir bilimle kimsenin uramyacanaya da, urada burada uraan ksa bile, muhtevasz formllerden baka bir ey elde edemiyecekerinden, bunun ne yarar, ne de zarar dourabileceine ve, dolaysyle, byle bir tavsiyenin yararlolmyaca gibi zararl da olmyacana aa yukan inanm durumdadrlar.


29/288


30/288

30 NSZ

Bylece, kitabmz, devletin bilimini sunarken, devleti kendiliinde rasyonel

bir ey olarak anlamak yolunda bir deneme olmaktan baka bir arzutamamaktadr. O, bir felsef eserdir ve olmas gerektii gibi bir devlet idealiina etmek kadar onun niyetine yabanc bir ey olamaz. Kitabmz eer bir dersieriyorsa, bu, devlete verilen bir ders olmayp, daha ok ahlk dnyas olandevletin nasl bilinmesi gerektiini reten bir derstir.

M86 P68os,i5oo xa T rnSruja

HicRhodus, hicsaltus.

Var olan kavramak felsefenin grevidir, nk var olan akldr. Bireye ge-lince, herkes kendi zamannn ocuudur; felsefe de ayn ekilde kendi zamanndncede zetler. Herhangi bir felsefenin ada dnyay aabileceini hayaletmek, bir kimsenin kendi zamannn stnden atlayabileceini, Rodos'usrayp aabileceini sanmak kadar samadr. Eer bir teori yine de bu snrlanayorsa, olmas gerektii gibi bir dnya kuruyorsa, bu dnya geri mevcuttur,ama yalnzca onun kansnda mevcuttur, ve bu kan da u ya da bu ekli alabile-cek kadar kararsz bir unsurdur.

Yukandaki deyimi biraz deitirerek yle diyebiliriz:

"Hier est die Rose, Hier tanze."

Gl burada, burada raks et.

Kendi kendisi hakknda bilin sahibi espri olarak akl ile verili gerek olarak

akl arasndaki fark, birincisini kincisinden ayran ve tatminini orada bulmaktanalakoyan ey, onun [birincisinin] teoriye zincirlenmi olmas ve kavram'aeriebilmek iin teorinin zincirlerinden kurtulamamasdr.

Akl, halihazmn strap handaki gl gibi kabul edip, bundan haz almak, rea-liteyle uzlatnc rasyonel ve mediasyoncu grtr. Sbjektif zgrl cevhersel olan eyin iinde kavramak ve muhafaza etmek ve onu olaanlk vezellik iinde brakmayp kendiliinde ve kendisi-iinolan eye koymak zorun-luluunu iten duyalann felsefesini, ite bu gr oluturur.

Bu, ayn zamanda, yukanda ekil ve muhtevann birlii olarak soyut birbiimde belirtmi olduumuz eyin somut anlamn meydana getirir. Gerektende, en somut anlamyle ekil, kavramsal bilgi olarak akl; muhteva ise, gerekahlk, gerekse tabi realitenin cevhersel mahiyeti olarak akldr.

Bu ikisinin bilinli aynl, felsef de'dir. Duygulanmz iinde dncetarafndan dorulanmyan hibir eyi kabul etmemek azmi, byk bir azimdir,


31/288

NSZ 31

insanoluna eref veren bir azimdir ve bu azim, modem zamanlarn karakteris-tiidir. Nitekim, Protestanln z prensibi de budur. Luther'in duyguda ve espri-nin tanklnda bir inan olarak kavramaya balam olduu ey, daha sonra ol-gunlaan halihazr iinde zgrlne kavumak ve burada kendisini yeniden

bulmak iin esprinin, kavram eklinde kavramaya alt eydir. Unl birsz, yarm felsefenin inam Tanndan uzaklatrdn (nitekim bilgiyi takribi birhakikatten ibaret klan, ite bu "yarm felsefe"dir), hakik felsefenin ise Tanryagtrdn syler. Devlet iin de yledir. Akl da takribilikle yetinmez, nktakrib ne scak, ne souktur ve bunun iin de kusulmaldr (Yuhannamn Vahyi,III, 16). Keza, akl zaman iinde her eyin kt, ya da yle byle gittiini, daha

iyi hibir eyin olamyacan ve realitenin rahat braklmas gerektiini kabuleden souk bir umutsuzluu da reddeder; hakik bilgi, daha scak bir huzursalar.

Dnyann nasl olmas gerektiini retmek iddias zerine bir sz dahasyleyelim: felsefe bu konuda daima ge kalr. Dnyann dncesi olarak, fel-sefe, ancak realite oluum srecini ileyip bitirmi olduu zaman ortaya kar.Kavramn rettiini, tarih aym zorunlulukla gsterir: ancak varlklarn olgun-luk amdadr ki, ideal, reel'in karsnda boygsterir ve ayn dnyay cevheri

iinde kavradktan sonra, onu bir fikirler lemi eklinde yeniden ina eder. Fel-sefenin soluk rengi (1) solgun zemine vurduu zaman, hayatn bir tezahr ihti-yarlk gnlerini tamamlyor demektir. Felsefenin soluk rengiyle, ogenletirilemez, sadece bilinebilir. Minerva'mn baykuu, ancak gn batarkenumaya balar.

Fakat, artk bu nsz bitirmek gerekiyor. Aslnda onun, bir nsz olarak,banda yer ald metnin gr noktasn dtan ve sbjektif bir ekilde belirt-mekten baka bir amac yoktu. Eer bir konudan felsef olarak sz edilecekse,bu, ancak objektif bilimsel bir metot kullanlarak yaplabilir. Bu nedenle, yazar,

konunun bilimsel inceleniine zg ekle sahip olmayan her trl itiraz,sbjektif bir eklenti, ind bir iddia sayacak ve, dolaysyle, bu gibi itirazlarkarsnda ilgisiz kalacaktr.

Berlin, 25 Haziran 1820.

(1) Hegel, Goethe'nin Faif'unda Mephistopheles'in bir szne telmihte bulunuyor:

Deerli dostum, btn teoriler soluktur,Yalnz hayatn altn aacdr yeil olan. (Tr. ev.)


32/288


33/288

GR

1

Bilimsel hukuk felsefesinin konusu hukuk idesi'dir, yani hukuk kavram vebunun gereklemesidir.

REMARK: Felsefe delerle urar, dar anlamda kavramla uramaz; aksine,bunun ksm ve inadekuat olduunu gsterir ve bunu yaparken de ancak hakikkavramn (yoksa ou kez byle adlandnld halde, yalnzca mdrikenin soyut

bir determinasyonundan ibaret olan eyin deil) realiteye sahip olabileceim,nk onun, kendi kendisine realite verdiim belirtir. Kavramn kendisitarafndan vaz'edilmi realite olmyan her realite, geici mevcudiyettir, dolaanlktr, kandr, yzeysel grntr, hatdr, hamhayaldir, vs. Kavramn

gereklemek suretiyle kendisine verdii somut form, bizzat kavramn bilgisin-de, onun saf kavram formundan farkl ikinci momenttir.

2

Hukuk bilimi, felsefenin bir ksmdr. u halde, onun konusu, kavramdan

hareketle, de'yi gelitirmek nk de, konunun akl [rasyonel] unsurudur yahut, ayn ey demek olan, eyin kendisine zg immanent evrimin mahedeetmektir. Felsefenin bir ksm olmak itibariyle hukuk biliminin belirli birhareket noktas vardr. Bu hareket noktas, kendisinden nce gelen eyin sonucuve hakikatidir ve kant" denen eyi onda bulur. u halde, hukuk kavram,douu bakmndan ele alndnda, hukuk biliminin dnda kalr, burada bukavramn dedksiyonu yaplm saylmaktadr ve onun bir veri olarak kabuledilmesi gerekir.

R: Bilimsel ekspozenin hi olmazsa d ekline sahip olabilmek iin, ncetarif arayan ve isteyen metot, felsef metot deil, formel metottur. Kald ki,

pozitif hukuk bilimi iin bu yanyle fazla megul olamaz, nk o, en bata,hukuk olan nedir, yani zel kanun hkmler nelerdir, onu formle etmeyealr. u sz bunun iin ylenmitir: omnis defnitio in iure ivili periculo-


34/288

34 GR

sa (1). Gerekten de, hukuk kurallannn muhtevasnda ne kadar ok tutarszlk

ve eliki olursa, tarifler yapma imkn o kadar azalr, nk tariflerin genelkurallar iermesi gerekir ve bu genel kurallar da elikiyi ki burada adaletsiz-liktir derhal btn iliiyle grnr hale getirirler. Mesel, Roma hukukun-da asla bir insan tarifi yaplamazd, nk durumu bu kavram iin gerekten debir hakaret tekil eden kleyi, bu tarife sokmak imknszd. Keza, mlkiyetin vemlk sahibinin tarifi de birok durumda tehlikeli grnecekti. Tarifindedksiyonu etimolojiden de gelebilir, ama ou kez, o, zel hallerden karlrve bu takdirde insanlarn duygularna ve tasavvurlarna dayanr. Bu durumda,tarifin doruluu, onun mevcut tasavvurlara uydurulmas demektir. Bu metotta,asl nemli olan ey bir yana atlr: muhteva bakmndan, kendiliinde vekendisi-iinobjenin (burada hukukun) zorunluluu; ekil bakmndan, kavramnmahiyeti. Oysa, felsef bilgide, kavramn zorunluluu en bata gelen eydir vebir oluun sonucu olarak ona erimek iin katedilen yol, onun kamt vededksiyonudur. Bylece, kendisi-iin zorunlu bir muhtevaya bir kere eriildimi, artk atlacak ikinci adm, evreye bir bakp, tasavvurda ve dilde bu muhte-vaya uygun den eyi bulmaktr. Bir yanda, bu kendisi-iinve kendi hakikatiiinde kavramn varlk tarz; br yanda, onun tasavvurdaki grn, soyut

ekil bakmndan olduu kadar, d vehe bakmndan da farkl olabilirler vehatt olmak zorundadrlar. Hi phesiz, eer tasavvur bizzat muhtevasbakmndan yanl deilse, kavramn gn na karlmas peklmmkndr; nk o, bu tasavvurun iinde mahiyete mndemi ve mevcuttur.Bylece, tasavvur kavram ekline ykselir. Fakat, tasavvur, kendisi-iinzorunluve hakik kavramn ls ve kstas olmaktan uzaktr ve, daha ok, hakikatiniondan almak, kendisini ona gre ayarlamak ve bilmek durumundadr.

Her ne kadar, bu birinci bilgi metodu, formel tarifleri, kyaslan [sillojizmleri]

ve kantlamalanyle, vs. gnmzde az ok ortadan kalkm bulunuyorsa da,genellikle deleri, zellikle de hukuk desini ve bunun determinasyonlann bilin-cin verileri olarak dolayszca benimsemek ve kavramak ve hukuku tabiattanveya bir yce duygudan, sevgiden veya esinden kartmak zentisinde kendisinelyk bir halef bulduu sylenemez. Bu metot, metoann en kolay vekullanls olmakla birlikte, ayn zamanda, en az felsef olandr (bu anlaynyalnz teorik bilgiyle deil, ayn zamanda ve dorudan doruya, pratikle de ilgiliolan br vehelerinden bahsetmiyoruz). Formel bir karakter tad besbelli

olan birinci metodun, hi olmazsa, tarifte kavram formunu ve kantlamadazorunluluk formunu gerekli klmak gibi bir avantaja sahip olmasna karlk,dolaysz bilince ve duyguya dayanan tarz, bilkis, olaanl, sbjektiflii vekeyflii prensip haline getirmektedir.

(1) Meden hukukta her tarif tehlikelidir. (Tr. ev.)


35/288

GR 35

Felsefede bilimsel metodun ne olduu mantk felsefesinde aklanm

olduundan, burada bunu biliniyor sayyoruz.

3

Hukuk genellikle pozitif niteliktedir, nk: a) belli bir devlet iinde geerliformel bir karaktere sahiptir ve bu legal geerlilik, onun bilgisinin, yani pozitif

hukuk biliminin klavuz prensibini oluturur; p) muhtevas bakmndan dahukuk, pozitif bir unsura sahiptir ve bu unsur: a) her halkn zel mill karakte-rinden, tarih gelime dzeyinden ve tabi zorunluluklara bal artlarn genel

btnnden; |3) bir pozitif kanun sistemi iin, konulann ve alanlann dardanverilmi zel niteliine evrensel bir kavramn uygulanmas zorunluluundan (buuygulama, speklatif dncenin ve kavramn dnda; mdrikenin, kapsamasokma, zeli evrensel'e (1) tbi klma ileminden ibaret bir uygulamadr);y)rea-litede son kararlarn verilebilmesi iin gerekli kanun hkmlerinden, kaynak-lanr.

R: Pozitif hukukun ve kanunlarn karsna iten gelen duygular, eilimler vekeyf irade konulabilirse de, felsefe iin bu gibi otoritelerin kabul sz konusuolamaz. Cebir ve iddetin, tiranln, pozitif hukukun bir unsuru olabilmesi,

bunun mhiyetiyle ilgisi olmayan arz bir olaydr. Hukukun hangi noktadan iti-baren pozitiflie getii, daha aada, paragraf 211214'te gsterilecektir. Ozaman karlaacamz determinasyonlar imdi burada ortaya koymamznnedeni, hukukun felsef tetkikinin snrlarm belirtmek ve herhangi bir devletiin gerekli olan bir pozitif kod'un, hukuk felsefesinin sistemli birgelitirilmesinden karlabileceine dair ileri srlmesi muhtemel bir fikri veyahatt bu konuda kesin bir talebi nceden bertaraf etmek istememizdir. Tabiveya felsef hukuk ile pozitif hukuk ayn ayn eylerdir, ama bu aynl bir ztlkveya bir eliki haline getirmek, vahim bir hat olur. Bunlarn birbirine oran,daha ok, kuramlarn Pandectae'lere oram gibidir.

Bu paragrafta, ilk srada zikredilen tarih unsura (pozitif hukukun tarihfaktrleri) gelince, Montesquieu hakik tarih grn, hakik felsef gr

noktasn tanmlamtr. Buna gre, genel mevzuat ile bunun determinasyon-larnn tek bana ve soyut olarak deil, fakat bir totalitenin artlandrlmunsuru olarak, bir milletin ve bir devrin karakterini oluturan dier determinas-

(1) evirimizde klli, cz', ferd(mfret) kelimeleri yerine srasyle evrensel, zelve bireyselkelimeleri kullanlmtr (Tr. ev.)


36/288

36 GR

yonlarla balantl olarak, gz nne alnmas gerekir. Genel mevzuat ve bunun

determinasyonlar, hakik anlamlann ve, dolaysyle, doruluk ve hakllklarnancak bu btn iinde elde ederler.

Hukuk kurallarnn zaman iinde dou ve geliilerinin incelenmesi kibu, tamamen tarih bir almadr , ve keza bu kurallarn daha nce var olanhukuk durumla karlatrlp, bununla formel mantk tutarllklarnn meydanakarlmas, kendi alanlarnda deeri ve meziyeti olan aratrmalardr. Ama, buaratrmalar, felsef aratrma ile ilgili olmaktan uzaktr, nk tarih temellerzerinde gelime, kavramdan hareketle gelimeye tetabuk etmez ve tarih

aklama ve dorulama, kendiliinde ve kendisi-iin geerli bir dorulamannkbna eriemez. Bu, ok nemli ve hatrda tutulmas yararl fark, aynzamanda, ok reticidir de: bir hukuk determinasyon, mevcut hal ve artlarave kurumlara gre tamamen doru ve hakl ve de tutarl gzkebilir, ama bunaramen kendiliinde ve kendisi-iin doru ve hakl deildir ve irrasyoneldir.Mesel, Romallar'da babalk yetkisi (patria potestas)veya evlilik hukuku gibi

baz kurumlardan pek konsekan bir ekilde kan Roma zel hukuku'na ait birsr kural iin durum byledir. Zaten, bu kurallar doru ve hakl ve rasyonel

olsalar bile, onlarn bu karaktere sahip olduklarnn kantlanmas ki bu,aslnda, ancak kavram vastasyle olabilir ile ortaya k tarihlerinin,teessslerini gerektirmi artlarn, zel hallerin, ihtiya ve vesilelerin hikyeedilmesi arasnda geriye yine de byk bir fark kalrd. Yakn veya uzak tarihnedenlere dayanan byle bir ekspozeye, byle bir pratik bilgiye, ou zaman biraklama veya hatt, tercihan, bir gr ad verilir ve, bylece, bu tarih vehemeydana kartlnca, asl olan ve kanun veya hukuk messeseni'n anlalmasbakmndan nem tayan tek eye eriildii dnlr. Oysa realitede, hakika-ten asl olan ey, nesnenin kavram, sktla geitirilmitir. Mesel, u ya da bukanunmede tanmlanm, Romallar'a veya Germenler'e ait baz hukuk kav-ramlardan bahsetmek det olmutur. Halbuki, ortada kavrama benzer hibir eyyoktur, sadece birtakm genel hukuk kurallar, soyut prensipler, aksiyomlar,kanunlar, vs. vardr. Sz konusu faik [kanunun tarih incelenii ile felsef incelenii arasndaki fark] ihmal edilerek, gr noktasnn tahrifi; ve hal ve artlarvastasyle, hipotezlerle tutarllk vastasyle giriilen bir dorulama abasnnoysa, bunlarn ikisi de gdlen maksad teminde ie yaramaz, hakik birdorulama abasym gibi gsterilmesi imkn salanr. Genellikle, bu yoldan

mutlan yerine zaf, eyann tabiat yerine d fenomen konulur. Tarihvastasyla doru ve hakl gsterme abas, zaman iinde meydana geli srecinikavramsal meydana geli sreciyle kantrmakla, farknda olmyarak amacnnaksine davranm olmaktadr. Bir kurumun douu, belirli hal ve artlar iindetamamen uygun ve zorunlu grnd zaman, tarih gr noktasnn ondanistedii eyi yerine getirmi olur. Ama, bu trl bir dorulamay genelletirecek


37/288

GR 37

olursak, tamamen ters bir sonucu vannz, nk hal ve artlar artk ayn

olmadna gre, sz konusu kurum anlamm ve hakkm kaybetmi demektir.Mesel, manastrlarn korunmasn salamak iin, bunlann birtakm yararlanorak arazileri iskna ve tanma amalar, kopyaclk ve retim yoluyle kltrsaklayp korumalar ileri srld ve bu yararlar hatrlatld zaman,

bundan daha ok u sonucun kartlmas gerekir: hal ve artlar artk tamamendeimi olduuna gre, manastrlar, hi olmazsa bu deiiklikler lsnde,gereksiz ve yararsz hale gelmilerdir.

Olu'un tarih anlam olu'un sunulu ve aklannn tarih metodu ile

gerek objenin oluu ve kavram hakkmdaki felsef gr, [yani tarih vefelsefe], kendi sferleri iinde kaldklan srece birbirlerine kar ntr bir tavriinde olabilirler. Fakat, bilim alannda bile bu tavr daima korunamadnagre, bunlann nasl aktklarn gsteren baz bilgileri Her Hugo'nun Lehrbuch der Geschichte des rmischen Rechts'inden [Roma hukuku tarihi elkitab]alarak burada zikretmek istiyorum. Bu, ayn zamanda, bu iki eyi birbiriyleztlatrmann sunlii konusunda, bizi biraz daha aydnlatacaktr. Herr Hugo,kitabnda, Cicero'nun XII Levha'y, filozoflan hor gren bir bakla vdn,filozof Phavorinus'un ise, bunlar, tpk o zamandan beri birok byk fizolofun

pozitif hukuku ele aldklar gibi ele aldm sylyor (5. bas., 53). Herr Hugo,ayn yerde, bu metodu mahkm ederken bunu, u nedene dayandryor: Phavorinus, XII Levha'y, bu filozoflarn pozitif hukuku anladklan kadar az anlamtr.

Hukuku Sextus Caecilius'un, Phavorinusun yanlm dzeltmesine gelince(in AulusGellius, Noctes Atticae [Attika gecelen], XX.1) bunda, tamamen

pozitif olan bir eyin ancak muhte vasiyle hakl gsterilebilecei prensibinin her zaman doru olan bu prensibin dile geldiini gryoruz. Caecilius, Phavorinus'a u pek yerinde karl veriyor: "Non... ignoras legum opportunitates

et medelas pro temporum moribus et pro rerum publicarum generibus ac pro utilitatum praesentium rationibus, proque vitiorum, quibus medendum est, fervoribus, mutari ac flecti eque uno statu consistere, quin, ut facies coeli et mans, itarerum atque fortunae tempestatibus varientur. Quid salubrius visum est rogatione ilia Stolonis..., quid utilius plebiscito Voconio ...? Quid tam necessariumexistimatum est... quam Lex Lincinia ...? Omnia tamen haec obliterata et opertasunt civitati sopulentia" (1).

(1) Trkesi: "unu bilmeniz gerekir ki, kanunlarn salad yararlar, getirdii areler,

zamann rf ve detlerine, siyas anayaplann tipine, dorudan doruya elde edilmek istenenyararlara ve giderilmesi ngrlen marazlarn iddetine gre deiir. Kanunlarn nitelii hideimeden kalamaz; aksine, hal ve artlarn, tesadflerin frtnalar, tpk denizin ve gnyzn deitiren frtnalar gibi, kanunlan deiiklie uratr. Stolo'nun nerdii yasadan dahakurtarc..., Voconius'un, tribunusluu srasnda kard kararnameden daha yararl... bir ey higrlm mdr? Licinia yasas kadar... gerekli ne olabilirdi ki? Ama, devletin servet ve refahnngelimi olduu gnmzde, btn bu yasal dzenlemeler battal olmu, nisyana gmlm bulu-nuyor" (Tr. ev.)


38/288

38 GR

Bu kanunlar, anlamlan ve yararlan hal ve artlara tbi olduu lde pozitif-

tirler. Bunun iin de, onlar ancak tarih bir deer tarlar ve geici niteliktedirler.Kanun koyuculann ve hkmetlerin, mevcut artlara ve devrin durumlannailikin kanunlan yaparken gsterdikleri bilgelik, tarihin doru ve haklkamasyle ilgili ayn bir meseledir ve tarihin bu konudaki hkm, felsef birgr noktasndan destek bulduu lde daha da salamlar. Fakat, Caecilius'un, XII Levhay Phavorinus'a kar savunurken ileri srd teki kantlaragelince, bu konuda Caecilius'un, mdrikeye ve bunun muhakemelerine zgmetodun ezel hilesine bavurduunu aka gsteren bir misal vermek isterim.

Bu metot, kt bir ey iin iyi bir sebep ileri srp, bylece bu kt eyi doruve hakl gsterebileceini sanr.

Mesel, belli bir srenin sonunda alacaklya, borluyu ldrmek veya klediye satmak ve hatt, alacakllar birden fazlaysa, borluyu paralara blpalacakllar arasnda paylatrma hakkn veren, hem de bunu fazla ya da eksik

para kesen alacakly adl kovuturmaya uratmakszn yapan dehetengizkanun hkmn alalm (Shakespeare'in Venedik Taciri'nde, Shylock'un yarar-

lanmaya kalkt ve kendi hesabna memnuniyetle onaylamaya hazr olduukanun maddesi). Caecilius, gereke olarak, bu kanun hkm sayesinde sadakatve gvenin korunmu olduunu ve zaten bu kanun hkmnn, bizzatkorkunluu yznden, hibir zaman uygulanmam bulunduunu sylyor.Caecilius, dncesizliinden tr akl edemiyor ki, bu durum, gdlen amac,yani ahde vefann ve gvenin salanmas amacm boa karmaktadr. Fakat,Caecilius bununla da kalmayp, yalanc ahitlik hakkndaki bir kanunun, nispet-siz cezalar ngrmesi yznden etkisiz kaldna dair baka bir misal daha

veriyor.Lkin, Herr Hugonun, Phavorinus'un sz konusu kanunu anlamam

olduunu sylerken, ne demek istediini de unutmamamz gerekir. Yukandaandmz kanun hkmn herhangi bir okul rencisi bile anlayabilir. Onuniin, zellikle Shylock, bu kadar iine gelen bu maddeyi elbette anlyacakt.Herr Hugo, anlamann mdrikeye ait bir beceri olduunu ve mdrikenin byle

bir kanun konusunda iyi bir gerekeyle kendisini rahatlattm dnm

olmaldr. Caecilius, baka bir yerde daha Phavorinus'u sorunu anlamamolmakla eletiriyor ki, aslnda bu, bir filozofun hi yz kzarmadan itiraf edebi-lecei bir anlayszlktr. Kanuna gre, hasta bir kiinin mahkemeye tanklagidebilmesi iin kendisine bir "arcera" deil de, sadece bir "iumentum" tahsisedilmesi gerekmekteydi. Sz konusu anlayszlk, "iumentum"un yalnzca atanlamnda deil, ayn zamanda araba veya tat arac anlamnda anlalmas


39/288


40/288


41/288

GR 41

onun bir sonraki gelime aamasdr. Bylece, esprinin tabiat hakknda daha

derin bir bilgiye, umduum ekilde, kendi katkm getirmem unun iin de birzorunluluk tekil etmektedir ki (ad geen eserde belirtmi olduum gibi, 367),genellikle psikoloji ad verilen espri teorisi kadar ihmale uram, bunun kadaracnacak durumda olan bir baka bilim daha g bulunur. Bu ve bunu takip eden

paragraflarda tantlan ve yukardaki premislerin sonucu olan irade kavramunsurlar zerinde dnrken, herkes, bunlar hakknda daha iyi bir fikir edine-bilmek iin, kendi i bilincine bavurabilir. Herkes, kendisini var olan hereyden soyutlamak, kendi kendisini belirlemek, kendi kendisine kendi kendisi

vastasyle herhangi bir muhtevay vermek ve, dolaysyle, kendilik bilincindeaadaki determinasyonlarla ilgili bir rnee sahip olmak gcn kendisinde

bulabilir.

5

rade unlar ierir: a) saf indeterminasyon unsuru veya Ben'in kendi zerinednk saf dncesi. Bu saf dnce iinde, ister tabiat, ihtiyalar, arzular veigdler tarafndan dolayszca sunulmu, ister herhangi bir arac vastasyleverilmi ve belirlenmi olsun, her trl muhteva silinir. Bu, mutlak soyutluunveya evrenselliin snrsz sonsuzluudur, saf kendilik dncesidir.

R: Dnceyi iradeden, iradeyi de dnceden ayr, bamsz zel melekelerolarak gren ve stelik dnceyi irade iin, bilhassa iyi irade iin, tehlikelisayan kimseler, bylece, iradenin mahiyeti hakknda hibir ey bilmediklerim

gstermi oluyorlar (bu noktay ayn konuda sk sk belirtmemiz gerekecektir).

phesiz, irade burada yalnzca bir yanyle tanmlanmaktadr. radenin buyan, iinde bulunduum, ya da iine konulmu olduum her trl determinas-yondan kendimi mutlak bir ekilde, hibir snrlamaya tbi olmakszn, soyutlayabilmem imkndr; her trl muntevadan, bir snrlamadan kaar gibikaabilmemdir. radenin kendi kendisini belirlemesi bundan ibaret kald, yada tasavvur yalnzca iradenin bu yann kendisi iin zgrlk olarak grd ve

bununla yetindii zaman, bu, negatif zgrlktr, yahut mdrikenin anladanlamda zgrlktr.

Bu, boluun zgrldr. Bu tr zgrlk, ihtiras halini alarak kendisinigerek bir biimde gsterebilir. O zaman, srf teorik olarak kald takdirde,Hindu'nun saf temaadan ibaret din fanatizmi; aksiyona yneldii takdirde ie,dinde olsun, siyasette olsun, mevcut her trl sosyal dzeni ykma fanatizmi, bir


42/288

42 GR

dzen istediinden phe edilen her kiinin topluluk dna atlmas ve kurulmak

istenen her trl organizasyonun imhas eklini alr. Bu negatif irade, ancak bireyleri imha etmekle kendi varlnn duygusuna sahip olur. Bu irade, pozitif birdurumu, mesel evrensel eitlii, yahut evrensel din hayat istediinidnebilir, ama vakada bunun pozitif gerekliini istemez, nk byle birgerekleme derhal bir eit dzen, gerek messeseler, gerekse bireyler iin spe-sifik bir determinasyon getirir. Oysa, negatif zgrlk, asl ite bu spesifikasyonu ve bu objektif deteminasyonu inkr etmekledir ki, ancak kendi kendisihakknda bilinli hale gelebilir. Bylece, onun istediine inand ey, aslndasoyut bir tasavvurdan ve bunun gereklemesi de bir imha lgnlndan baka

bir ey olamaz.

6

P) Ben, ayn zamanda, farkllamam determinasyonsuzluktan, farkllam

la geitir, spesifik bir determinasyonun, bir muhteva ve obje olarakvaz'edilmesidir. Bu muhteva, ya tabiat tarafndan verilmi, ya da esprininkavram tarafndan meydana getirilmitir. Ben, kendisinin byle belirlenmi birey olarak vaz'edilmesiyle, prensip olarak, varlk alanna girmi olur. Bu, Ben'desonlunun ve zelin mutlaklk momentidir.

R: Determinasyonun bu ikinci unsuru da, birincisi gibi, negatiflik ve ilgadr,birinci soyut negatifliin ilgasdr. Genel kural olarak, zel, evrensel'de ierilmidurumda olduuna gre, bu ikinci moment, birincisinde ierilmi bulunuyor

demektir birinci unsurun kendiliinde olduu eyin, kendini aka ortayakoymasndan baka bir ey deildir. Birinci unsur, birinci kendisi-iin eyolmak itibariyle, hakik sonsuzluk veya somut evrensel, yani kavram olmayp,yalnzca belirlenmi, tek yanl bir eydir. O, her trl determinasyondan soyut-lanm olduuna gre, kendiliimle bsbtn determinasyonsuz deildir, soyutve tek yanl varl onun spesifik determinasyonunu, yetersizliini, sonluluunumeydana getirir. Sz konusu iki unsurun ayrmn ve determinasyonunu gerekFichtenin, gerekse Kant'n felsefelerinde bulabiliriz. Fichte'nin felsefesinde,

Ben, snrsz varlk olarak, srf pozitif bir ey olarak dolaysyle mdrikeninevrensellii ve kendi kendisiyle aynl olarak alnmtr (Wissenschctftsleh-re [Bilim doktrini], birinci prensip). Bunun sonucu olarak, kendisi-iinBen, tmhakikat olarak kabul edilir ve dolaysyle, snrlama (ister d engel eklindeolsun, ister Benin kendi z faaliyeti eklinde olsun) srf bir eklenti olarak ortayakar (2. prensip). Evrensel'de veya aynlkta bulunan immanent negatiflii,


43/288

GR 43

Ben'de immanent olarak dnmek, speklatif felsefenin yapmas gereken bir

ilerlemeydi. Ne var ki, immanentliin ve soyutluun iindeki sonlu ve sonsuzdalizmini Fichte gibi farkedemiyenler, byle bir zorunluluktan habersizdirler.

7

7) rade, bu iki momentin birliidir: bu, kendi zerine dnm ve bylece

evrensellie ykselmi zelliktir, yani bireyselliktir. Ben'in otodeterminasyonudemek, Ben'in kendi kendisini hem Ben'in inkr olarak, yani belirlenmi vesnrlandrlm olarak ortaya koymas, hem de buna ramen kendi kendisiolarak kalmas, yani kendi kendisiyle aynl ve evrensellii iinde kalmas ve,nihayet, determinasyonunda kendi kendisinden baka hibir eye balolmamas demektir. Ben, kendisini, kendi kendisiyle negatif ilikisi iinde belir-ler ve bizzat bu ilikinin karakteri, onu bu spesifik determinasyona kar kaytszklar, bunun kendi zne ait ve idesel bir determinasyon olduunu bilir, onu

yalnzca bir imkn olarak kavrar; bu imkn onu balamaz, o yalnzca buimknn iinde bulunur, nk oraya konulmutur. te, irade zgrl budurve bu, iradenin kavramm yahut cevherini, deyim yerindeyse, arlmoluturur; tpk arln cisimlerin cevherlerini oluturmas gibi.

R: Her kendilik bilinci, kendisini a) evrensel olarak her trl muhtevadansoyutlanma imkn olarak; b) ve zel olarak belli bir obje ile, belli birmuhteva ile, belli bir gaye ile idrak eder. Ancak, bu iki moment de birer so-yutluktan baka bir ey deildir; somut ve hakik (her hakik somuttur), yalnzca

evrenseldir, ve kartn zel'de bulur. Fakat, bu zel kendi zerine dnmeksuretiyle evrensel ile uzlaan, onunla eitleen bir zel'dir. Bu birlik, bireysellik'tir; dolayszca verilmilii iinde bir birlik olarak bireysellik (tasavvurdaki

bireysellik gibi) deil, fakat'bizzat kendi kavramna uygun bir bireyselliktir(Ansikpoledi, 112114). lk iki moment (yani 1. iradenin kendi kendisini hereyden soyutlayabildii ve ayn zamanda 2. kendi kendisi ya da baka herhangi

bir ey tarafndan belirlendii momentler) kolayca kavranr ve kabul edilir,nk her ikisi de kendisi-i inele alndklarnda, soyut momenttirler, hakikatten

yoksundurlar. Fakat, nc moment, yani hakik ve speklatif moment (herhakik ey, anlalmak iin speklatif olarak dnlmek zorundadr),mdrikenin hakl olarak daima kavramn kavranlamaz olduunu syleyenmdrikenin nfuz etmeyi daima reddettii eydir. Speklasyonun bu can alcnoktasnn, Ben'in kendi kendisiyle negatif ilikisi olarak sonsuzluun; her trlfaaliyetin, her trl bilincin bu niha kaynann mnakaa ve ispat edilmesi, saf


44/288


45/288

10

GR 45

Bu muhteva veya iradenin eitli determinasyonlar, balangta dolayszniteliktedirler. Bu yzden, irade ancak kendiliindeya da bizim iin [dardanbakan bir kimse iin] zgrdr; baka bir deyile, o ancak kavram iinde irade-dir. rade, ancak kendisini obje olarak ald zaman, kendiliinde olduu eyikendisi-iinde olur.

R: Bu determinasyona gre, sonlu demek, bir eyin kendiliinde veya kav-ramsal realitesinin, o eyin kendisi-iin halinden farkl bir mevcudiyet veyafenomen olmas demektir. Mesel, tabiatn soyut haricii kendiliindehaliylemekn, kendisi-iin zaman'dr. Burada iki noktann belirtilmesi gerekir: 1 .hakikat, de, yalnzca de olduuna gre, bir obje veya bir determinasyon sadecekendiliinde olduu gibi, ya da kavram iinde anlalacak olursa, henz bobjenin veya bu determinasyonun hakikatine vanlm olmaz; 2. herhangi birobje, kendiliindeveya kavramsal varla sahip olduu gibi, bir mevcudiyete desahiptir ve bu mevcudiyet onun vehelerinden biridir (yukandaki misalde,mekn iin olduu gibi). Sonlu'nun iinde meydana gelen kendiliindevarlk vekendisi-iinvarlk ayrl, ayn zamanda bunun kaba ve ham mevcudiyetim vegrnn tekil eder (bunun rnei, az sonra, tabi irade ve formel hukukmnasebetiyle grlecektir). Mdrike saf kendiliindemevcudiyetle yetinir ve

bu yzden, bu tr varlk tarzna gre zgrln bir meleke olduunu syler,nk gerekten de srf kendiliinde zgrlk bir imkndan baka bir eydeildir. Fakat mdrike, bu determinasyonu mutlak ve daim olarak grr; vezgrln, istedii eyle ya da, genel olarak, iinde gerekletii obje ileilikisini, yalnzca onun belli bir maddeye kendiliindezgrln mahiyeti-

ne ait olmayan bir maddeye uygulanmas olduunu dnr. Dolaysyle,mdrike, zgrln ancak soyut ekliyle ilgilenir, yoksa onun de'siyle vehakikatiyle deil.

11

Henz ancak kendiliindezgr irade, dolaysz ve tabi iradedir. Kavramn,kendi kendisini belirlerken iradeye verdii farkl determinasyonlar, dolaysziradede dolayszca mevcut bir muhteva olarak grnrler. Bunlar, igdler,arzular, eilimlerdir, ve irade, tabiatta kendisini bunlar tarafndan belirlenmi

bulur. Bu muhteva ve ondaki spesifik farkllklarn gelimesi, phesiz iradedekiakl [rasyonel] yandan gelir ve, dolaysyle, o, kendiliinde akldir, ama bu


46/288

46 GR

dolayszekliyle kald srece, henz aklilik formundan yoksun bulunur. Bumuhteva, phesiz, benim iin, genelde bana ait bir muhtevadr, ama buradaekil ile muhteva henz birbirinden ayn durumdadrlar, ve bu yzden irade,burada, z itibanyle sonlu iradedir.

R: Ampirik psikoloji bu igdleri, bu eilimleri, bunlardan doanihtiyalar, tecrbede kefettii, ya da kefettiini sand gibi anlatr ve bunlanallm yoldan snflandrmaya alr. Bu igdlerdeki objektif unsurun neolduunu ve igdnn, igd olarak sahip olduu irrasyonel ekilden soyut-lanm hakik karakterini ve, ayn zamanda, onun d mevcudiyet iindegrnn aada greceiz.

12

radede dolayszca kendini gsterdii haliyle bu muhtevann yaps, birigdler ynndan ve eitliliinden oluur. Bu igdlerden herbiri, btndierleri gibi, mutlak olarak benimdir, benim igdmdr ve, ayn zamanda,evrensel ve belirlenmemitir, nk her eit objeyi amalayabilir ve her trlyoldan kendini tatmin edebilir. rade, bu ifte determinasyonsuzluk iinde, ken-disine bireysellik formu verdii zaman ( 7), bu, onun kararm oluturur veirade ancak karar verdii nispette gereklik kazanr, yani gerek irade olur.

R: Herhangi bir eye karar vermek, herhangi bir muhteva kadar, birbakasnn da mmkn olmasndan ileri gelen determinasyonsuzluu ortadankaldrmak, demektir. Etwas beschliessen'in [herhangi bir eye karar vermek]alternatifi olarak dilimizde bir de sich entschliessen deyimi vardr. Bununanlam udur: ntr, fakat sonsuzca verimli, her trl belirlenmi mevcudiyetin

ilk tohumu olan irade, kendi determinasyonlann ve gayelerini kendinde tar vebunlan ancak kendi kendisinden kanr.

13

rade, karar vermekle, kendisini belirli bir kiinin iradesi olarak, ve kendisinidta baka bir kiiden ayran bir irade olarak koyar. Fakat, dolaysz irade budununda, bilin vakas olarak, sonlu olduktan baka ( 8), ekli ile muhte-vasnn aynl nedeniyle ( 11), ayn zamanda, formeldir de. Ona ait olansadece soyut karardr ve bu karann muhtevas henz onun zgrlnn muhte-vas ve rn deildir.


47/288

GR 47

R: dnen intellekt iin, objesi ve muhtevas evrenseldirler; onun kendi

davran da evrensel faaliyet niteliindedir. radede, evrensel, ayn zamanda,"benim anlamna, yani bireysellik anlamna gelir, ve dolaysz, yani fomeliradede bu bireysellik soyuttur, henz zgr evrensellii ile dolu deildir. uhalde, intellektin kendine zg tahdidi, iradede balar ve o, ancak, yenidendnceye ykselmek ve gayelerine immanent evrensellii vermek suretiyleekil ve muhteva ayrln giderebilir, ve kendisini objektif sonsuz irade halinegetirebilir. Demek oluyor ki, insann, dncesiyle ya da, hi olmazsa, akliylesonlu olmakla birlikte, genel olarak, iradesiyle sonsuz olduunu sananlar, gerek

dncenin, gerekse iradenin mahiyeti hakknda yanlmaktadrlar. Dnce veirade birbirinden ayn olduklar srece, daha ok bunun tersi dorudur ve budurumda irade, rasyonel dncenin sonlu olarak kalmaya karar verme gcdr.

14

Ben, sonsuz olmasna ramen ( 5), ancak formel olarak kendi zerinednk dnd ve kendi kendisinde kald srece, irade sonludur. Budurumda, irade, muhtevasnn, yani eitli igdlerinin ve bunlarn her trlgereklemesinin ve tatmininin stnde kalr ve, ayn zamanda, ancak formelolarak sonsuz olduundan, tabiatnn ve d realitesinin determinasyonlarmmeydana getiren bu muhtevaya baldr; ama, belirlenmemi olmas nedeniylene u, ne de bu spesifik muhtevaya eilim gsterir ( 6 ve 11). Bu muhtevakendi zerine dnk Ben iin, yalnzca mmkn bir muhtevadr, yani benimolabilecei gibi olmayabilir de; ve Ben de, ayn ekilde, una ya da buna gre

kendimi belirlemek, bu spesifik determinasyonlar ki bu formel grasndan bakldnda, Beriin dndadrlar arasnda seim yapmakimkndr.

15

rade zgrl, bu tarife gre, keyf irade'dir ve keyf irade u iki faktrierir: a) kendisini her eyden soyutlayan zgr dnce; ve b) iten, ya dadtan verilmi bir muhtevaya ve materyele bamllk. Gaye olarak kendiliindezorunlu olan bu muhteva, zgr dnce iin ayn zamanda basit bir imknnitelii tadndan, keyflik, kendisini irade olarak gsteren olaanlk demek-tir.


48/288

48 GR

R: zgrlk hakknda en yaygn ekilde geerli fikir, onun keyf iradeolduu fikridir. Keyf irade, soyut dncenin, tamamen tabi igdlertarafndan belirlenen irade ile, kendiliinde ve kendisi-iinzgr irade arasnayerletirdii orta terimdir. rade, insann mutlak olarak istediini yapabilmesidir,dendii zaman, byle bir anlay, kendiliinde ve kendisi-iin zgr iradenin,hukukun, ahlklln, vs. ne olduuna dair iinde bir nebze bilgi bulunmayantam bir espri kltr yoksunluu sayabiliriz. Kendine dnk dnce, yani ken-dilik bilincinin formel evrensellii ve birlii, iradenin kendi zgrl hakkndasahip olduu soyut kesinliktir, ama henz zgrln hakikati deildir; nkkendi zne, kendi gayesi ve muhtevas olarak sahip olabilmi deildir, bu

yzden de sbjektif vehe henz objektif veheden farkldr. Dolaysyle, buotodeterminasyonun muhtevas, ancak sonlu bir muhteva olmaktan kurtulamaz;keyf irade, hakikati iinde irade olmaktan uzak olup, daha ok, eliki olarakiradedir. radenin gerekten zgr m, yoksa zgrlk inancnn yalnzca birhamhayal mi olduuna dair Wolff okulu mensuplan arasnda geen nltartma, keyf irade ile ilgilidir. Determinizm, bu soyut otodeterminasyonunkesinliine kar, hakl olarak, bunun muhtevasn ileri sryordu, nk bumuhteva verilmi bir ey olduuna gre, bu kesinlikte ierilmi olamazd, yani

ona dardan geliyordu. Hi phesiz, bu dars igddr, tasavvurdur, yahutgenel olarak bilintir, ama bu bilinci u ya da bu tarzda dolduran ey, onun muh-tevas, otodeterminasyon faaliyeti sonucu deildir. mdi, keyf iradede zgrotodeterminasynun formel unsurundan baka bir ey bulunmadna ve brunsur onun iin bir veri olduuna gre, zgrlk olmak iddiasndaki keyf irade-nin ancak bir hamhayal olduu sylenebilir. Her trl kendine dnk dncefelsefesinde (Kantn felsefesinde, yahut bunun bozulmu bir ekli olan Fries'infelsefesinde olduu gibi) zgrlk, bu formel otonom faaliyetten baka bir ey

deildir.

16

rade, kararnda semi olduu eyden ( 14), pekl kolayca vazgeebilir( 5). Fakat, ncekinin yerini alan baka herhangi bir seimden de ayn ekildevazgeebilmek ve bunu ad infinitumsrdrebilmek imkn, iradeyi sonlu karak-

terinden kurtarmaz, nk bu seimlerden herbirinin muhtevas iradenin for-mundan farkl ve, dolaysyle, sonlu bir eydir ve determinasyonun aksi, yanideterminasyonsuzluk kararszlk veya her trl muhtevadan soyutlanmlk, bu durumda, iradenin bir baka ve ayn ekilde tek yanl momentinden

baka bir ey deildir.


49/288


50/288

50 GR

igdsne ve yine bir cinsel ve bir sosyal igdye, vs. sahiptir. Bu ekspoze

eklini ampirik psikolojide bulabiliriz. Fakat, bunun yerine daha seviyeli birsunu, daha felsef bir tarz sergilemek istiyorsak, bu, daha nce de belirttiimizgibi, modem felsefede hl geerli olan bir ynteme gre, yani insann, kendikendisinde bir bilin verisi olarak hukuk, mlkiyet, devlet, vs. ynnde biristek kefettii sylenerek zahmetsizce salanabilir. Daha sonra, ayn muhte-vann bir baka ekli ile karlaacaz. Burada igd olarak kendisini gsterenmuhteva, orada vazife eklini alacaktr.

20

gdler zerinde toplanan kendine dnk dnce, bunlar tasavvurederek, deerlendirerek, gerek birbirleriyle, gerekse tatmin vastalar vesonulanyle ve, nihayet, tam tatmin durumlanyle (mutluluk) karlatrarak bumateryele soyut evrensellik ekli verir ve, bylece, bunu kabalndan vebarbarlndan haricen arndrr. Kltr, dncenin bu evrenselliini meydanagetirmekle mutlak bir deer kazanr (kar. 187).

21

Fakat, kendiliindebelirlenmemi olan ve spesifik determinasyonunu ancakyukarda sz geen materyelde bulan bu formel evrenselliin hakikati, kendi

kendisini belirleyen evrenselliktir, iradedir, zgrlktr. rade, muhteva, obje vegaye olarak kendi kendisini; sonsuz form olarak evrensel'i ald an, artk sadecekendiliindezgr irade olmaktan kar, ayn zamanda, kendisi-iinzgr iradeolur; o, artk hakikati iinde de'dir.

R: Arzu olmak itibariyle iradenin kendilik bilinci, duyusal bilintir ve genelanlamda duyum (ihsas) olarak, haricilik ifade eder, yani kendilik bilincininkendine nispetle darll anlamna gelir. Kendi zerine dnk dnceli irade,iki unsuru ierir. Bu iki unsur, duyusal bilin ve dncenin evrenselliidir.Kendiliinde ve kendisi-iinmevcut iradenin objesi, bizzat iradenin kendisidir,yani salt evrensellii iinde iradedir. gdsel arzunun dolayszl ile kendinednk dncenin rn olan zellik bu evrenselliin iinde eriyip alrlar.mdi, bu erime ve evrensellie ykselme sreci, dnce faaliyeti denileneydir. Objesini, muhtevasn ve gayesini arndran ve bunlar, bu evrensellik


51/288


52/288

52 GR

23

rade ancak bu zgrlk iinde olduu zaman kendi evinde demektir, nkkendisinden baka hibir eye bal deildir ve, dolaysyle, baka herhangi bireye tbi olmak gibi bir bamllktan azadedir. Bu durumda, o, hakik iradediryahut, daha dorusu, hakikatin kendisidir, nk onun determinasyonu, mevcu-diyetinin (yani bir obje olarak kendi karsndaki varlnn), kavramyle bir veaym olmasdr, baka bir deyile, nk onun saf kavramnn gayesi ve realitesi,

kendi kendisinin sezgisidir.

24

rade evrenseldir, nk her trl tahdit ve bireysel zellik onda bertarafedilmitir. nk, bunlar, ancak kavram ile onun objesinin veya muhtevasnn

farkllndan yahut, baka bir deyile, kavramn sbjektif kendisi-iinvarl ilekendiliinde varlnn, karar veren ve dlayan bireysellii ile evrenselliinin,

birbirinden ayn olmasndan ileri gelen eylerdir.

R: Evrenselliin eitli trleri Mantk'ta gsterilmitir (A n s ik l 118126).Bu terim, nce, zihinde soyut ve dsal evrensellik fikrim dourur, fakat buradasz konusu olan kendiliinde ve kendisi-iinmevcut evrenseli, kendine dnkdncenin evrensellii olarak (ou evrensellik, hatt hepsi bu karakterdedir),ya da bireyselliin karsnda ve dnda yer alan soyut evrensellik

mdrikenin soyut evrensellii olarak dnmek doru olmaz (kar. 6, R).Kendilik bilincinin cevheri, immanent jenerik z veya desi, kendiliinde

somut ve, dolaysyle, kendisi-iin mevcut evrenselliktir. Bu, objesini aan,determinasyonlarn birer birer kateden, ama bu katlettii determinasyonlariinde kendi kendisiyle ayn kalan evrensel olarak, zgr irade kavramdr.Kendiliinde ve kendisi-iin evrensel, rasyonel dediimiz ve ancak speklatifyoldan kavramlabilen eydir.

25

IGenel olarak irade bakmndan sbjektif, iradenin kendilik bilinci vehesidir;

kendilik bilincinin, kendiliinde kavramndan farkllnda kendim gsteren


53/288

GR 53

bireysellik vehesidir ( 7). u halde, iradenin sbjektiflii'nden unlar anlalr:

a) kendilik bilincinin kendi kendisiyle mutlak birliinin saf formu. Bu mutlakbirlik (Ben = Ben) iinde, kendilik bilinci tamamen isel ve soyut olup, kendikendinden baka hibir eye baml deildir. Bu, kendi kendisi olmann safkesin bilgisidir ve hakikat'ten fakldr; p) iradenin zellii (keyf irade veseimlik gayelerin olaan muhtevas olarak); $ genel olarak iradenin tek yanlformu ( 8); yani istenen eyin, muhtevas ne olursa olsun, nce yalnzca kendi-lik bilincine ait bir muhteva, ve henz gereklemi bir gaye olmas.

26

a) rade, kendi determinasyonu kendisi olmak kaydyle, tamamen objektifve, dolaysyle, kendi kavramna uygun ve hakikdir; p) fakat, objektif iradekendilik bilincinin sonsuz formundan yoksun olmas nedeniyle, ayn zamanda,objesi veya hali iine gnlm bunlarn muhtevas ne olursa olsun irade-dir (ocuun iradesi, naif ahlk irade, yahut klenin ve btl inanl kimselerin

iradesi); y) nihayet, objektiflik, iradenin sbjektif determinasyonuna kar koyantek yanl formdur ve, bu itibarla, dolaysz mevcudiyettir (d realite olarak); buanlamda, irade ancak gayesi gerekletii an objektiflik kazanr.

R: Bu mantk kategorilerinden objektiflik ve sbjektiflik burada etraflbir ekilde bahsetmemizin amac (ileride sk sk

Hegel Hukuk Felsefesinin İlkeleri

Documents