Học phần 1 Bài 4 Chẩn đoán và xét nghiệm HIV · Học phần 1 Bài 4 Chẩn đoán và xét nghiệm HIV Tổng thời gian bài học: 75 phút Mục đích: Mục

HAIVN Tập huấn HIV người lớn, Học phần 1 Hướng dẫn giảng viên Bài 4: Chẩn đoán và xét nghiệm HIV 75

Học phần 1 Bài 4 Chẩn đoán và xét nghiệm HIV

Tổng thời gian bài học: 75 phút

Mục đích: Mục đích của bài học này là giúp học viên hiểu được những xét nghiệm được dùng để chẩn đoán HIV cho người lớn, trẻ em và trẻ nhũ nhi. Mục tiêu: Kết thúc bài này, học viên sẽ có khả năng:

• Giải thích được tầm quan trọng của tư vấn và xét nghiệm HIV tự nguyện (VCT)

• Mô tả được “giai đoạn cửa sổ” • Khái quát các xét nghiệm chẩn đoán nhiễm HIV khác nhau • Mô tả chiến lược xét nghiệm của Bộ Y tế Việt Nam

Tổng quan bài học

Thứ tự

Thời gian Hoạt

động/Phương pháp

Nội dung Nguồn lực cần thiết

1 5 phút Trình bày Giới thiệu, Mục tiêu học tập (Slide 1-2)

Máy chiếu và máy tính xách tay

2 10 phút Trình bày, Thảo luận

Tư vấn và xét nghiệm HIV tự nguyện (VCT) (Slide 3-7)

Máy chiếu và máy tính xách tay Tài liệu phát tay 4.1

3 10 phút Trình bày Giai đoạn cửa sổ (Slide 8-10) Máy chiếu và máy tính xách tay

4 20 phút Trình bày Các xét nghiệm huyết thanh học chẩn đoán nhiễm HIV (Slide 11-19)

Máy chiếu và máy tính xách tay

5 25 phút Trình bày, hoạt động nhóm nhỏ

Các chiến lược xét nghiệm (Slide 20-24)

Máy chiếu và máy tính xách tay Tài liệu thực hành 4.2

6 5 phút Trình bày Những điểm chính (Slide 25-26) Máy chiếu và máy tính xách tay

Nguồn lực cần thiết

• Bảng lật, giấy, bút viết bảng, băng dính che • Máy chiếu và Máy tính xách tay • Các slide • Tài liệu phát tay 4.1 Hướng dẫn của Bộ Y tế về VCT: Các bước tư vấn trước và sau

xét nghiệm • Tài liệu thực hành 4.2: Những tình huống xét nghiệm


Mở bài

Chỉ dẫn cho giảng viên: Bước 1 (5 phút)

Trình bày Slide 1-2 sử dụng ghi chú dành cho giảng viên để định hướng trình bày.

Slid

e 1

M1-04-Chẩn đoán và xét nghiệm HIV-VIE

HAIVN Học phần 1, Chỉnh sửa tháng 4/2012

Slid

e 2



Trình bày Slide 3-7 sử dụng ghi chú dành cho giảng viên và Tài liệu phát tay 4.1 để định hướng trình bày và thảo luận.

Sli

de

3

HỎI học viên câu hỏi trên slide.

DÀNH thời gian cho học viên trả lời.

DÙNG thảo luận để dẫn dắt vào những slide tiếp

theo.

Sli

de

4

NHẮC học viên về tầm quan trọng của việc bảo

mật: Chỉ có thể tiết lộ kết quả xét

nghiệm HIV và thông tin về khách

hàng nếu đồng ý.

GIẢI THÍCH thêm nếu cần:

• V: Voluntary – Tự nguyện: Chỉ tiến hành

xét nghiệm HIV sau khi khách hàng đồng ý

xét nghiệm. Quá trình xét nghiệm HIV phải

được làm rõ để khách hàng có thể quyết định

sau khi thông hiểu là có làm xét nghiệm HIV

hay không.

• C: Counseling and Confidentiality – Tư

vấn và bảo mật: Xét nghiệm HIV luôn luôn

phải đi cùng tư vấn.Tư vấn là cơ hội để giáo

dục bệnh nhân về phòng ngừa HIV. Bất kỳ

thông tin nào liên quan đến việc khách hàng

sử dụng dịch vụ tư vấn HIV và các kết quả

xét nghiệm HIV của khách hàng đều chỉ được

tiết lộ nếu họ đồng ý.

• T: Testing – Xét nghiệm: Các kết quả xét

nghiệm phải trả theo quy trình và thực hành

hiện hành mà Bộ Y tế đề ra.


Sli

de

5

GIẢI THÍCH rằng xét nghiệm HIV với khách

hàng là quan trọng cho dù kết quả xét nghiệm là

âm tính hay dương tính:

• Nếu khách hàng là HIV dương tính thì sau

đó sẽ được giới thiệu đến điều trị (dự phòng

NTCH, điều trị ARV) sớm hơn và được giáo

dục về cách phòng lây truyền cho người khác.

• Nếu khách hàng là HIV âm tính thì sẽ được

giáo dục về phòng ngừa HIV và giảm thiểu

nguy cơ.

Sli

de

6

Lưu ý slide này được làm động. Không nhấp

chuột chuyển qua các hộp trên slide này cho đến

khi hỏi học viên những câu hỏi bên dưới.

HỎI học viên những điều gì cần làm ở từng bước

VCT này.

DÀNH thời gian cho học viện trả lời TRƯỚC

KHI nhấp chuột qua các hộp trên slide để chạy ra

câu trả lời.

• “Điều gì diễn ra trước khi xét nghiệm?”

• “Điều gì diễn ra trong khi xét nghiệm?”

• “Điều gì diễn ra sau khi xét nghiệm?”

TỔNG KẾT các nhiệm vụ cần làm của tư vấn

trước và sau xét nghiệm tại một đơn vị VCT bằng

cách nói rằng:

• Về cơ bản thì nhân viên VCT sẽ tiến hành

một buổi giáo dục và đánh giá nguy cơ, tập

trung chủ yếu vào tư vấn phòng ngừa cho

khách hàng cả trước và sau khi nhận kết quả

xét nghiệm.

GIỚI THIỆU học viên tham khảo Tài liệu phát

tay 4.1: Hướng dẫn Bộ Y tế về VCT: Các bước

tư vấn trước và sau xét nghiệm và xem lại tài

liệu này cùng học viên trước khi chuyển sang

slide tiếp theo.


Sli

de

7

GIẢI THÍCH rằng tất cả mọi người yêu cầu xét

nghiệm HIV đều nên làm xét nghiệm.

• Các quần thể nguy cơ cao (được liệt kê trong

slide) sẽ được tập trung xét nghiệm HIV.

• Phụ nữ mang thai không phải có nguy cơ cao

nhưng được đề nghị xét nghiệm HIV để có

thể phát hiện những phụ nữ HIV dương tính

và đề nghị dự phòng lây truyền mẹ con.



Tài liệu phát tay 4.1 Hướng dẫn của Bộ Y tế về VCT: Các bước tư vấn trước và sau xét nghiệm

Các bước trong tư vấn trước xét nghiệm:

1. Giải thích về bảo mật

2. Cung cấp thông tin về HIV/AIDS

3. Đánh giá nguy cơ nhiễm HIV của khách hàng

4. Tìm hiểu các lựa chọn và thảo luận về giảm thiểu nguy cơ

5. Chuẩn bị cho xét nghiệm HIV

6. Cung cấp thông tin về các lựa chọn xét nghiệm giấu tên và bảo mật

7. Tiếp tục các thủ tục cần thiết cho những khách hàng đồng ý làm xét nghiệm

HIV

Các bước trong tư vấn sau xét nghiệm:

Kết quả xét nghiệm HIV dương tính:

1. Điểm lại ý nghĩa của kết quả.

2. Đánh giá và giúp khách hàng đương đầu với kết quả xét nghiệm và sống tích

cực

3. Xác định các nguồn hỗ trợ và cung cấp hệ thống chuyển tuyến phù hợp về các

dịch vụ hỗ trợ về mặt tinh thần, tâm lý, xã hội, các dịch vụ điều trị, chăm sóc y

tế và phòng lây truyền mẹ con cho phụ nữ mang thai

4. Thảo luận và giúp cân nhắc về các cách tiếp cận bộc lộ tình trạng

nhiễm/không nhiễm với vợ/chồng/bạn tình

5. Thảo luận và khuyến khích khách hàng bảo vệ tránh cho những người khác

không bị nhiễm HIV.

6. Khuyến khích và hỗ trợ khách hàng để đưa vợ/chồng/bạn tình đến với dịch vụ

VCT.

Kết quả xét nghiệm HIV âm tính:

1. Điểm lại ý nghĩa của kết quả và giai đoạn cửa sổ

2. Rà soát và trao đổi lại về giảm thiểu nguy cơ

3. Cung cấp chuyển tuyến thích hợp đối với các dịch vụ hỗ trợ

4. Khuyến khích và hỗ trợ khách hàng để đưa vợ/chồng/bạn tình đến với dịch vụ

VCT.





Sli

de

8

Chú ý rằng slide này được làm động. Hỏi học

viên câu hỏi bên dưới TRƯỚC khi nhấp chuột

cho ra câu trả lời.

HỎI học viên “Giai đoạn cửa sổ là gì?”

DÀNH thời gian để học viên trả lời.

ĐƯA RA câu trả lời khi cần:

• “Giai đoạn cửa số” là giai đoạn từ lúc mắc

phải nhiễm HIV cho đến khi xuất hiện mức

kháng thể có thể phát hiện được.

• “Giai đoạn cửa sổ” thường kéo dài từ 4 – 12

tuần. Trong thời gian này, xét nghiệm kháng

thể HIV có thể cho kết quả âm tính mặc dù

người đó có thể đã có HIV ở trong máu.

• Sự chuyển đổi từ kết quả kháng thể âm tính

sang kháng thể dương tính được gọi là

“chuyển đảo huyết thanh”. Những xét

nghiệm sàng lọc hiện nay có khả năng nhận

biết nhiễm HIV 6 tuần kể từ sau khi nhiễm

tiên phát ở khoảng 80% và sau tuần 12 ở xấp

xỉ 100% các trường hợp. Chỉ ở những trường

hợp rất hiễm thì mới biết được nhiễm sau 3

hay kể cả 6 tháng.

NHẤN MẠNH cho học viên rằng bởi vì xét

nghiệm kháng thể HIV dựa trên sự hiện diện của

kháng thể, và kháng thể mất 4-12 tuần để hiện

diện qua xét nghiệm nên không thể phát hiện

ngay HIV thông qua các xét nghiệm này. Vì lý do

này mà có giai đoạn cửa sổ.

NHẮC học viên rằng điều đó cũng có nghĩa là

một người cũng có thể bị nhiễm và gây nhiễm

được cho những người khác kể cả khi xét nghiệm

kháng thể là âm tính.


Sli

de

9

Sli

de

10

NHẤN MẠNH rằng kể cả khi xét nghiệm HIV

âm tính, nếu khách hàng có tiền sử hành vi tình

dục không an toàn hay tiêm chích thì nên quay lại

sau 3 tháng để làm lại xét nghiệm HIV.




Sli

de

11

Sli

de

12


Slid

e 1

3

GIẢI THÍCH chẩn đoán nhiễm HIV về cơ bản

dựa trên việc phát hiện kháng thể đặc hiệu virus

thấy ở gần như 100% những người nhiễm HIV.

• Kháng thể đối với các protein HIV có thể

phát hiện được 4-12 tuần sau nhiễm (trung vị

= 63 ngày) và vẫn còn phát hiện được suốt

cuộc đời.

• Hầu hết các xét nghiệm sàng lọc đều dựa trên

nguyên lý ELISA (thử nghiệm hấp phụ miễn

dịch gắn enzyme).

• Các xét nghiệm sàng lọc phải thật nhạy để

giảm tối đa nguy cơ cho kết quả âm tính giả.

• Tuy vậy, xét nghiệm có độ nhạy cao lại làm

cho độ đặc hiệu có phần thấp hơn. Điều này

có nghĩa là đôi khi kết quả xét nghiệm có thể

“dương tính giả”. Kết quả dương tính giả có

thể do sự kích thích miễn dịch của một số tác

nhân như nhiễm virus cấp tính, mang thai,

tiêm chủng, bệnh tự miễn.

• Nếu kết quả của xét nghiệm sàng lọc là

dương tính, thì phải được khẳng định bằng ít

nhất một xét nghiệm khẳng định.

• Ở một số quốc gia, chẳng hạn như Mỹ, sử

dụng Western blot để khẳng định

• Tại những quốc gia khác (trong đó có Việt

Nam) không dùng Western blot vì tính chất

phức tạp của nó và chi phí cao. Thay vào đó

có thể dùng 2 hoặc 3 xét nghiệm ELISA để

khẳng định sự hiện diện của kháng thể HIV.

Sli

de

14

GIẢI THÍCH rằng xét nghiệm nhanh HIV rất

thuận tiện vì kết quả có được trong vòng 10 phút

đến 2 giờ. Kết quả âm tính có thể thông báo với

bệnh nhân là âm tính. Kết quả dương tính phải

khẳng định bằng xét nghiệm bổ sung bởi vì có

một tỷ lệ nhỏ cho kết quả là “dương tính giả”


Sli

de

15

GIẢI THÍCH rằng xét nghiệm Western Blot

được sử dụng như là một xét nghiệm khẳng định.

Xét nghiệm này thực hiện khó hơn về mặt kỹ

thuật và đắt tiền hơn, vì vậy nó chỉ được làm ở

trong những phòng xét nghiệm chuyên biệt. Vì lý

do đó những xét nghiệm ELISA hiện nay thường

được dùng hơn cho việc khẳng định.

Sli

de

16

GIẢI THÍCH rằng việc phát hiện virus có thể

được sử dụng để chẩn đoán nhiễm HIV, nhưng

thường không được sử dụng vì rất đắt.

• PCR có thể dùng để chẩn đoán cho trẻ dưới

18 tháng tuổi vì xét nghiệm kháng thể HIV

không chính xác (do có mặt kháng thể từ mẹ)

• PCR cũng có thể dùng để chẩn đoán nhiễm

HIV cấp tính, trong giai đoạn cửa sổ trước khi

có thể phát hiện được kháng thể HIV.

Sli

de 1

7

GIẢI THÍCH rằng xét nghiệm kháng nguyên

p24 hiện không được sử dụng phổ biến để chẩn

đoán HIV do khả năng sẵn có của các loại xét

nghiệm khác (ví dụ như ELISA, PCR)


Sli

de

18

GIẢI THÍCH rằng DBS hữu ích tại những nơi

nguồn lực hạn chế bởi vì dễ chuẩn bị và có thể

bảo quản và vận chuyển đến cơ sở xét nghiệm mà

không cần giữ lạnh.

Sli

de

19

GIẢI THÍCH rằng trong xét nghiệm DBS:

• Một giọt máu được lấy lên tấm thẻ từ gót

chân hay ngón chân cái của trẻ bằng 1 kim

chích

• Tấm thẻ được để khô, sau đó đóng gói và

được chuyển đến phòng xét nghiệm tham

chiếu để làm xét nghiệm PCR.



Trình bày Slide 20-24 sử dụng ghi chú dành cho giảng viên và Tài liệu thực hành 4.2 để định hướng trình bày.

Sli

de

20

Sli

de

21

GIẢI THÍCH bảng phía trên phỏng theo hướng

dẫn về HIV của Bộ Y tế Việt Nam năm 2009. Với

mục đích chẩn đoán và điều trị tại điểm VCT và

PKNT HIV, sử dụng chiến lược xét nghiệm 3

Sli

de

22

GIẢI THÍCH rằng trong trường hợp kết quả

không xác định, các mẫu theo dõi cần phải xét

nghiệm lại tại thời điểm 2 tuần và thời điểm 3, 6,

12 tháng trước khi thông báo tình trạng thực sự

của kết quả xét nghiệm. Nếu tình trạng này vẫn

không xác định sau 1 năm, người đó được coi là

kháng thể HIV âm tính


Sli

de

23

GIẢI THÍCH rằng kháng thể HIV của mẹ em bé

có thể tìm thấy trong máu của trẻ cho tới 18

tháng tuổi. Điều này có nghĩa là xét nghiệm

kháng thể có thể dương tính ở tất cả những trẻ

phơi nhiễm HIV dưới độ tuổi này bất kể có HIV

hay không. Vì thế mà chẩn đoán nhiễm HIV cho

trẻ dưới 18 tháng dựa trên xét nghiệm PCR để

khẳng định.

Sli

de

24

CHIA học viên thành các nhóm 3-4 người.

GIỚI THIỆU cho học viên tham khảo Tài liệu

thực hành 4.2: Những tình huống xét nghiệm

ĐỂ học viên nghiên cứu từng tình huống, viết ra

câu trả lời mà họ thảo luận. Cuối cùng để họ báo

cáo lại dựa trên các câu trả lời của họ.


Tài liệu thực hành 4.2: Những tình huống xét nghiệm

1) Một mẫu máu được gửi tới để làm test nhanh HIV.

a.) Nếu kết quả của xét nghiệm này là dương tính, điều này có nghĩa là người đó

nhiễm HIV không? Nếu không, bước tiếp theo là gì?

Không. Khẳng định chẩn đoán HIV ở người lớn yêu cầu phải có 3 xét nghiệm kháng thể dương tính. Cần làm thêm xét nghiệm

b.) Nếu kết quả của xét nghiệm này là âm tính, điều này có nghĩa là người này không

nhiễm HIV không?

Đúng (trừ khi có khả năng đó là giai đoạn cửa sổ – xem tình huống #2). Một test nhanh HIV âm tính là rất nhạy. Điều đó có nghĩa là rất hiếm xét nghiệm âm tính giả. Trong phần lớn các trường hợp, một xét nghiệm kháng thể HIV âm tính là đủ để loại trừ HIV.

2) Một nam giới 25 tuổi đến phòng VCT để làm xét nghiệm. Hai tuần trước anh ấy chích heroin dùng chung kim tiêm với một người bạn có HIV+. Xét nghiệm ELISA cho kết quả âm tính.

Anh/chị sẽ đọc kết quả này như thế nào? Có cần làm thêm xét nghiệm không? Nếu cần thì có thể làm xét nghiệm nào?

Bệnh nhân này có hành vi nguy cơ cao 2 tuần trước khi làm xét nghiệm. Xét nghiệm ELISA HIV âm tính của anh đó không thể loại trừ hoàn toàn nhiễm HIV tại thời điểm này vì có thể anh ấy chưa xuất hiện kháng thể ở mức phát hiện được. Anh ta có thể đang trong giai đoạn cửa sổ. Nên khuyên bệnh nhân này làm lại xét nghiệm ELISA HIV sau 3 tháng. Hoặc nếu có điều kiện thì lúc này có thể làm một xét nghiệm tải lượng virus HIV (RNA PCR.

3) Một bà mẹ HIV dương tính đưa con 3 tháng tuổi của mình đi xét nghiệm HIV.

a.) Một xét nghiệm huyết thanh học (xét nghiệm ELISA) có đủ để xác định xem con của cô ấy có nhiễm HIV không?

Không, vì dù thế nào thì em bé cũng sẽ có HIV dương tính do em bé có cùng kháng thể giống như mẹ.


b.) Cách nào là tốt nhất để xét nghiệm HIV cho em bé này?

Xét nghiệm PCR. Với trẻ em dưới 9 tháng tuổi, nên làm xét nghiệm PCR. Trẻ em từ 9 đến 18 tháng tuổi, nên làm xét nghiệm kháng thể HIV trước. Nếu dương tính thì nên làm xét nghiệm PCR để khẳng định.




Sli

de

25

Sli

de

26


Học phần 1 Bài 4 Chẩn đoán và xét nghiệm HIV · Học phần 1 Bài 4 Chẩn đoán và xét nghiệm HIV Tổng thời gian bài học: 75 phút Mục đích: Mục

Documents