Hayvan Besleme Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi ...vetport.org/files/67867736.pdf · • Buğday, arpa, yulaf, darı, mısır, pirinç ve çavdar yer alır. MISIR: Renk

Hayvan Besleme©

Selçuk Üniversitesi

Veteriner Fakültesi

2000-2001

Besi: Et üretimi ve üretilen etlerin kalitesinin artırılması

amacıyla hemen hemen her yaş ve cinsdeki kasaplık

hayvanlara özel yemleme metodları uygulanarak canlı

ağırlık kazandırılmasıdır. Besideki hayvanlara daha fazla

konsantre yem verilerek kısa sürede kesim ağırlığına

ulaşmaları sağlanmaya çalışılır.

Sığır besisi;

kullanılan yöntemlere,

hayvan ve yem materyaline göre çeşitli şekillerde

sınıflandırılabilir.

1. Hayvan Materyaline Göre

Besi;

- Buzağı Besisi

- Genç Sığır Besisi

- Düve Besisi

2. Besi Süresine Göre:

- Kısa Süreli Besi: İyi kondüsyonlu üç

yaşından büyük hayvanlara üç ay süreyle

uygulanır.

- Orta Süreli Besi: İyi kondüsyonlu damızlık

düveler, zayıf tosunlar, 5-6 ay süreyle beslenir.

- Uzun Süreli Besi: Genç yada düşük

kondüsyonlu hayvanlarla en az 8-10 ay süreyle

yapılan besidir.

3. Kullanılan Rasyona Göre;

- Yoğun Besleme: Pazar ve et fiatları gözönüne

alınarak hayvanlardan maksimum canlı ağırlık

artışı elde etmek amacıyla yapılır.

- Kısıtlı Besleme: Et ve canlı hayvan fiatları

düşük olduğu zaman uygulanır.

4. Mevsime Göre;

• Yaz besisi,

• Kış besisi

5. Besinin Yapıldığı Yere Göre;

- Entansif Besi ( Ahır Besisi )

Yarı Entansif Besi

- Ekstansif Besi ( Mera Besisi )

Besiciliğin Avantajları

1. Besi her yaş, cins ve sayıdaki hayvanlarla yapılabileceği için herhangi

kısıtlayıcı bir güçlük çıkarmaz. Yetiştirici besi düzenini kendi imkan ve arzusuna

göre ayarlayabilir. Ayrıca beside kullanılacak yem maddelerinin seçiminde de

büyük esneklik mevcuttur.

2. Ölüme bağlı ortaya çıkan kayıp diğer yetiştirme metodlarına göre daha azdır.

3. Kaliteli gübre elde edilmesi sözkonusudur.

4. Süre kısadır. Yılda aynı parayla iki defa besi yapılması mümkündür.

5. Canlı hayvan fiatlarının yükselmesi ile kar sağlanabilir.

6. Çiftlikte üretilen kaba ve dane yemlerin kullanılmasına ve daha iyi

değerlendirilmesine imkan sağlar.

Besiciliğin Dezavantajları:

1. Hayvan alış ve satışının iyi bilinmemesi nedeniyle zarar edilebilir. Besiye alınacak

hayvanın seçimi ustalık isteyen bir iştir ve çok önemlidir.

2. Ani fiat düşmeleri büyük zararlara neden olabilir. Ayrıca et fiyatlarının besicileri

düşünmeden ayarlanması, et ithal edilmesi sonucunda besicilikte zararlara neden

olabilir.

3. Besicilik büyük miktarda paraya ihtiyaç gösterir. Gerek hayvan alımı, gerekse yem

alımı için kısa sürede fazla miktarda nakit paraya ihtiyaç vardır.

4. Besideki hayvanların rasyonlarının hazırlanması için bilgi birikimine gerek vardır.

Ülkemiz besicilerinin bu yönde yeterli bilgi birikimi olmadığı için besicilikte optimum

verim alınamamaktadır.

5. Besi işletmesine işçi bulmak ve işçiyi en verimli düzeyde çalıştırabilmek diğer tarım

kollarına göre daha zordur.

BESİ PERFORMANSI:

Yemden Yararlanma Değeri: Bir hayvanın bir kilo canlı ağırlık artışı için

tükettiği yem miktarına yemden yararlanma değeri denir. Bu değer ne kadar

düşükse hayvanın besi performansı o kadar iyidir.

Günlük canlı ağırlık artışı: Bir hayvandan 1 gün içerisinde elde edilen canlı

ağırlık miktardır. Genelde günlük canlı ağırlık artışı olarak belirtilir. Hayvanların

2 yada 4 haftada bir tartılması suretiyle belirlenir. Haynvanların besi

başlangıcındaki ve sonundaki canlı ağırlıklarının belirlenmesi suretiylede

tesbit edilebilir

Karkas kalitesi: Uygun büyüklük, fiziksel görünüm, minimum yağ oranı

taşıyan olabildiğince genç kesilerek satışa sürülmüş hayvan gövdesi.

Besi Performansını Etkileyen Faktörler:

1. Hayvanın yaşı

2. Hayvanın cinsiyeti

3. Hayvanın kondisyonu

4. Hayvanın canlı ağırlığı

5. Hayvanın orijini

6. Hayvanın ırkı

7. Hayvanın verim yönü

8. Yem ve yemleme metodu

BESİCİLİKTE

KULLANILAN YEMLER

B A K L A G İL O T L A R I

YONCA

Ca, protein, karoten ve diğer çoğu mineral ve vitamin bakımından zengindir. Genellikle

süt sığırı, at ve tavşan rasyonlarında kullanılan kaba yem olmasına karşın işletmede

yeterli miktarda varsa besi sığırlarının beslenmesinde rahatlıkla kullanılabilir. Yonca

kullanıldığında küspelerden önemli oranda tasarruf sağlanır ve daha ekonomik bir besi

yapılabilir.

Hayvanlara kurutularak yada biçildikten sonra bir miktar soldurularak yedirilebilir.

KORUNGA

Kurutularak yada biçildikten sonra taze olarak verilebilir.

Üçgüller, taş yoncası, fiğ, burçak, soya fasulyesi, bezelye kuru otları da

kullanılmaktadır.

BUĞDAYGİLLERE AİT OTLAR

Tahıl kuru otları ve hasılları: Arpa, yulaf, çavdar ve buğday dal ve yaprakları henüz yeşilken biçilirse besleyici

değeri oldukça iyi kuru ot verirler. Baklagillerle kıyaslandığında daha az ot verirler ve onlar kadar besleyici

değildirler. Genelde protein, Ca ve karoten bakımından yetersizdirler. Baklagil kuru otlarıyla birlikte verilmeleri

uygun olur.

ÇAYIR OTLARI

Protein ve Ca yönünden yetersiz, selülozca zengindirler ve baklagil otları ile kıyaslandığında daha

lezzetsizdirler. Bunlardan sudan otu ve darı nisbeten yüksek verimlidir. Değişik iklim ve topraklarda yetişebilirler.

Gerek kurutularak gerekse taze olarak hayvanlara rahatlıkla verilebilirler.

SAMANLAR:

Samanlar hasat esnasında bitkinin sap ve yapraklarından elde edilir. Samanlar besin maddeleri bakımından

fakir, buna karşılık HS ve lignin bakımından zengindir. Yaklaşık % 30-40 HS, % 3-4 HP bulunur. % 28-50 kadar

olan azotsuz öz maddelerin % 32'sini lignin, % 54'ünün pentozanlar ve % 14'ünü diğer karbonhidratlar oluşturur.

Baklagil samanları buğdaygil samanlarına göre protein ve Ca bakımından daha zengindir. Örneğin mercimek ve

bezelye samanları besin maddeleri bakımından kuru ota yakındır. Buğdaygil samanları içinde en değerlisi yulaf

samanıdır, sonra yazlık buğday samanı, arpa samanı, çavdar samanı gelir. Yazlık samanlar vejetasyon

süresinin daha kısa olması sebebiyle besin maddelerinin tamamının tohumlara taşınmadığı ve bir kısmı sap ve

yapraklarda kaldığı için daha değerlidirler, yaprak daha çoktur ve saplar daha yumuşaktır.

Saman kullanıldığı zaman rasyon protein, Ca, P ve vitamin A bakımından dengelenmelidir.

Hayvanlara yedirilecek samanlar; taze ve doğal renginde olmalı, küflü ve kokulu olmamalı, zararlı otlar

içermemeli, sap halinde olmamalıdır (sığırlar için 2.5-3.5 cm, koyunlar için 1.5- 2.5 cm uzunlukta olmalı).

KAVUZ VE KABUKLAR

Meyve veya tohumların üzerini örten kısımların hasat esnasında çıkarılmasıyla elde edilirler.

Baklagillerden bakla, bezelye, fiğ, burçak, mercimek ve soya kılıfları yem olarak

kullanılabilir ve besin maddeleri bakımından özellikle soya kılıfları orta kalitedeki çayır kuru

otu ayarındadır.

Buğdaygil kavuzlarının yem değeri düşüktür, yine de kendi samanlarına göre daha iyidir.

Bunlardan yulaf ve arpa kavuzu en çok kullanılanlardır. Yalnız arpa kavuzunun kılçıksız

olmasına dikkat edilmelidir. Aksi takdirde ağız ve özofagusta yaralanmalara sebep olabilir.

Yeşil yemlerle karıştırılıp yumuşatılarak veya ıslatılarak verilebilir.

Besi sığırlarını beslemede mısır koçanı, pamuk kapçığı, ayçiçeği tohumu kabuğu, kabak

çekirdeği kabuğu, keten tohumu kavuzu, portakal ve diğer turunçgil kabukları başka kaba

yem olmadığı, ya da bol bulundukları zaman hayvanlara verilebilir.

MERA OTLARI VE DİĞER YEŞİL YEMLER

Sap, yaprak ve çiçeklerden oluşan hayvanlara taze halde yedirilen yemlere yeşil yem

denir.

ÇAYIR VE MERALAR

Şayet kaliteli çayır ve mera mevcutsa besi hayvanları bu alanlardan rahatlıkla

yararlanabilir. Bu şekilde yapılan bir yetiştiricilik daha ekonomik olabilir. Böyle bir

yetiştiricilik yapıldığında hayvanların protein ihtiyaçları ilave yemlerle karşılanmalıdır.

SİLAJLAR:

Kontrollü olarak aneorobik şartlarda fermente edilmiş yeşil yada yeterli rutubeti olan yemlere

silaj, yapılan işleme silolama ve yapıldığı yere silo adı verilir. Silajların hepsi besi sığırlarının

beslenmesinden rahatlıkla kullanılabilir. genelde enerji yönünden hayvanların ihtiyaçları silajlar

ile karşılanır. Besi hayvanlarına hayvanın ihtiyaçları göz önüne alınarak 10 ila 25 kg silaj

verilebilir. Silajlarla yapılan besi enerjice zengin yemlerin kullanımında tasarruf sağladığı için

daha ekonomiktir.

1. Kolay silolanan yemler’den kaliteli silajlar elde edilir. Silolama sırasında her hangi bir katkı

maddesine ihtiyaç duymazlar. Mısır, ayçiçeği, yerelmasının yeşil kısımları, darı hasılı, yemlik

lahana, şeker ve hayvan pancarlarının yaprakları bu gruba girer.

2. Orta derecede silolanma özelliğinde olan yemler daha güç silolanırlar. Silolanmaları

esnasında katkı maddesi olarak % 0.5-1 şeker veya % 1-2 melas tavsiye edilebilir. Çavdar hasılı,

bakla, baklagil ve tırfıl otları ve bunların karışımları, lüpen çeşitleri, otları, yeşil hardal, körpe

ayçiçeği, çayır otları bu gruptadır.

3. Güç silo edilebilen yemler: Körpe mera otları, körpe üçgüller, yonca, fiğ ve bezelye, tatlı lüpen

gibi yemlerle kaliteli bir silaj elde edebilmek oldukça zordur. Bu yemlere silolama dışında diğer

konserve metodlarının uygulanmasıdır. Mutlaka silaj yapımı gerekiyorsa çeşitli katkı maddeleri

ile silaj yapımı kolaylaştırılmalıdır.

ENERJİ BAKIMINDAN ZENGİN YEMLER:

Bütün fizyolojik olaylar enerji gerektirir. Bu enerji ihtiyacı ise yüksek enerjili

yemlerden karşılanır.

Çeşitli tane yemler, bunların değirmencilik yan ürünleri, melas, melaslı

karışımlar, hayvansal ve bitkisel yağlar ve diğer çeşitli bitkiler enerji

bakımaından zengindir. Kuru maddedeki değerlendirilebilir enerji esasına göre

kök ve yumru yemler de bu gruba dahildir.

Yüksek enerjili yemlerdeki enerji, kolay eriyebilir COH'lar, şekerler ve

nişastadan ya da hayvansal ve bitkisel yağlardan sağlanır. Değerlendirilebilir

enerji esasına göre küspelerin de bu grupta bulunması gerekirse de enerji

bakımından zengin yemler grubunda % 20'den daha az HP içeren yem

maddeleri ele alınmaktadır.

TANE YEMLER: Tahıl taneleri, baklagil taneleri ve diğer tane

yemler bu gruba dahildir.

TAHIL TANELERİ:

• Buğday, arpa, yulaf, darı, mısır, pirinç ve çavdar yer alır.

MISIR: Renk bakımından sarı mısır, beyaz mısır, kırmızı mısır gibi farklı tipleri vardır. Tane

yemler içinde enerji bakımından en zengin (3300 kcal/kg ME), selüloz bakımından en düşük

olan mısırdır (% 2). Yaklaşık % 9 Ham protein içerir. Fiatı uygun olduğu zamanlarda besi

sığırlarının enerji ihtiyacının karşılanmasında rahatlıkla kullanılabilir. Kırılarak veya koçanlı,

koçansız ya da kapçıkları ile birlikte öğütülerek yedirilmesi uygundur.

DARI: Çok çeşitli variyeteleri vardır. Çok dayanıklıdır, kurak ve sıcak iklimlerde yetişebilir.

Kimyasal bileşimi mısıra benzer. Yaklaşık % 11 ham protein ihtiva eder. Besi sığırı

rasyonlarında rahatlıkla kullanılabilir.

BUĞDAY: İnsan yiyeceği olmakla birlikte üretim fazlası hayvan yemi olarak kullanılmaktadır.

Enerji düzeyi mısırdakine yakındır. Sindirilme derecesi yüksektir. Mısırın yerine rahatlıkla

kullanılabilir, üstelik proteinnin miktarı (Yaklaşık % 11.5) ve kalitesi mısırdan daha yüksektir.

Fazla buğday yedirilirse hazımsızlık, şişme, bazen de ishale yol açabilir. Fiyatı uygunsa

rasyonlara kuru madde ihtiyacının 1/3 kadar katılabilir.

TAHIL TANELERİ

ARPA: Ham protein % 11-12, ham selüloz % 5, toplam sindirilebilir besin maddeleri % 71-72

kadardır. Metabolik enerji değeri buğdaydan daha düşüktür. Sığır konsantre yemlerine % 50

oranında katılır. Tek başına verilirse doymuş yağ asitlerinden dolayı et yağını sertleştirebilir.

Buna rağmen sığır besisinde özellikle son dönemde yaygın şekilde kullanılmaktadır.

YULAF: Ortalama % 12 HP, % 11 HS içerir. Besi sığırları için yeterli enerji sağlayamaz, ancak

besi rasyonlarına tane yemlerin 1/3'ü kadar konursa iyi değerlendirilir.

ÇAVDAR: İçerdiği besin maddeleri bakımından buğdaya benzemektedir. Pek lezzetli değildir,

hayvanlar iştahla yemezler. Rasyona diğer tane yemlerin 1/3'ü oranında katılabilir. Başka bir

deyişle besi rasyonlarında kesif yemin % 20'sini aşmamalıdır.

PİRİNÇ: Diğer tahıllara göre protein bakımından fakirdir. Enerji değeri iyidir, bu nedenle fiyatı

uygunsa, besin maddeleri eksiği tamamlanarak besi sığırlarının rasyonlarıda mısır yerine

kullanılabilir.

TRITICALE: Buğday ve çavdarın birleştirilmesiyle elde edilmiş hibrit bir üründür. Doğal olarak

buğday ve çavdarın bazı özelliklerine sahiptir. Enerji değeri 2800-3200 kcal/kg arasındadır.

Protein düzeyi yaklaşık % 15 olup, kalitesi buğdaydan daha iyidir.

BAKLAGİL TANE YEMLERİ:

BAKLA: Proteince zengin (% 25) bir yemdir. Ancak proteinin % 10'u NPN şeklindedir

ve biyolojik değerliliği düşüktür. Besi rasyonlarına % 25'e kadar katılabilir.

BEZELYE: İnsan yiyeceği olarak yetiştirilen bezelyenin düşük kaliteli olanları, küçük

veya kırık taneler hayvan beslemede kullanılır. % 22-24 oranında HP içerir. Sindirilme

derecesi oldukça iyidir, ayrıca diğer baklagil taneleri kadar acı maddeler içermez. Bu

nedenle bütün hayvanlar tarafından tüketilebilir. Besi hayvanları için iyi bir yemdir.

Etin kalitesine olumlu etki yapar.

FİĞ: Protein bakımından zengin (% 29), selüloz bakımından fakirdir. Fiğde vicin

(vicianin) denen ve acı lezzette olan bir siyanoglikozit bulunur. Fazla verilirse

kabızlığa neden olur. Fiğ tohumları pişirilerek veya buğulanarak acılığı giderilebilir.

BAKLAGİL TANE YEMLERİ

LUPEN: Çoğu toksik alkoloidler içerir ve acı lezzetlidir. Protein bakımından

zengindir (% 36). Yağ ve selüloz bakımından da zengindir. Sindirilme derecesi

yüksektir. Hayvanların günlük protein ihtiyaçlarının sadece 1/4 veya en fazla

1/3'ü lupenden karşılanabilir.

SOYA: Protein bakımından en zengin baklagil tanesidir. Bu oran % 40'a kadar

çıkabilir. Sindirilme derecesi çok iyidir. Fazla miktarda yağ içerir. Ve esas

itibariyle yağ bitkisi olarak yetiştirilir. Önemli miktarda üreaz içerdiği için üre ile

birlikte verilmemelidir. Besi hayvanlarının rasyonlarına rahatlıkla katılabilir.

Besi sığırlarını beslemede temin edilebildiği takdirde börülce, burçak,

mürdümük, nohut gibi baklagil tane yemleri ve yer fıstığı rahatlıkla kullanılabilir.

KÖK YEMLER: Protein yönünden yetersiz olmalarına

karşın enerji düzeyleri kuru maddelerinde arpaya yakındır.

HAVUÇ: Karotince zengin bir yemdir. Diğer kök yemlerden farklı olarak daha

fazla protein içerir. Havuçla beslenen hayvanlarun eti daha lezzetlidir. Günde 30

kg'a kadar yedirilebilir.

HAYVAN PANCARI: Protein ve selüloz bakımından düşük, Na ve Cl bakımından

yüksek bir yemdir. Besi sığırlarına 100 kg CA için 5 kg'a kadar hayvan pancarı

verilebilir.

ŞEKER PANCARI: Kuru maddenin çoğunu şeker oluşturur. Ham proteince

fakirdir ve çoğu NPN şeklindedir. Minerallerden sadece K ve Fe bakımından

zengindir. Kuru maddesi fazla olduğu için besin maddeleri yoğunluğu da hayvan

pancarının 2 misli hatta daha fazladır. Bu nedenle sığırlara hayvan pancarının

yarısı kadar doğranarak verilir.

YUMRU YEMLER:

PATATES: Nişasta bakımından zengindir. Proteini az olmasına rağmen yüksek değerdedir.

Selüloz miktarı düşüktür. Sindirilme derecesi yüksektir. Patateste 2-10 mg/100 g düzeyinde

solanin alkoloidi bulunur. Olgunlaşmamış, küçük, ışığa maruz kalıp yeşilimsi renk almış,

ençok da sürgün vermiş patates yumrularında bulunur. Hayvanlara sürgünler ayıklandıktan

sonra verilmelidir, donmuş patates ise hiç verilmemelidir.

Besi sığırlarına alıştırılarak 30 kg'a kadar verilebilir. Daha fazla verilirse tereyağının

kalitesini bozar.

Patatesin kabukları da besin maddeleri bakımından patatese benzer ve hayvan beslemede

patates gibi kullanılır.

TATLI PATATES: Normal patatesin aksine karotin bakımından zengindir. Nişasta

bakımından daha iyi, proteini daha azdır ve çoğunluğu gerçek proteindir, sindirilme

derecesi yüksektir. Hayvanlar tarafından sevilerek tüketilir.

YUMRU YEMLER

YER ELMASI: Azotsuz öz madde, nişastanın yanısıra, inulin kısmen de dekstroz ve

levülozdan ibarettir. Kullanımı patates gibidir. Hayvanlara patatesten biraz daha az verilir.

TAPİOKA (CASSAVA): Tropikal bölgelerde yetiştirilen enerjice zengin bir bitkidir. Hayvan

yemi olarak genelde yumruları kullanılır. Yumrular doğranıp kurutularak, cips, pelet, un gibi

değişik şekillerde değerlendirilir. Enerji değeri mısıra yakındır. Tek başına verildiğinde

lezzetsiz bir yemdir. Besi sığırı karma yemlerine % 50 oranında katılabilir.

ETLİ MEYVALAR:

Elma, armut, şeftali, erik gibi meyvalar fazla üretildiği ve

pazarlanamadığı ya da pazara uygun kalitede olmadıkları

zamanlar hayvan yemi olarak değerlendirilirler. Kuru

maddenin çoğu azotsuz öz maddeden bu da çoğunlukla

şeker, nişasta ve organik asitlerden oluşmuştur. Kuru ot ve

konsantre yemlerle birlikte besi hayvanlarına günde 15 kg'a

kadar yedirilebilir. Kavun ve karpuz doğranarak hayvanlara

verilebilir. Çeşitli kabaklar da yeterli miktarda bulunursa yem

olarak kullanılabilir.

ENDÜSTRİ YAN ÜRÜNLERİ

ŞEKER ENDÜSTRİSİ YAN ÜRÜNLERİ:

ŞEKER PANCARI POSASI: Yaş halde % 12-15 KM ihtiva eden şeker pancarının kuru

maddesinde % 8-9 HP, % 18-20 HS bulunur. Yapısındaki sellüloz çok kolay

sindirildiğinden, bir taraftan hayvanların dolgu maddesi diğer yandan da hayvanların

enerji ihtiyacını karşılamada iyi bir kaynaktır.

Hayvanlara verilirken özellikle protein, Vitamin A ve P bakımından takviye

edilmelidir. Bu yetersizlikleri giderildiği taktirde hiç bir yan etkisi görülmeden

sığırlara günde 20-25 kg kadar verilebilir.

MELAS: Şeker pancarından şeker üretimi esnasında ele geçen koyu pekmeze

benzeyen bu yem maddesi bünyesinde kristalize olmamış şekerler, bazı mineral

maddeler ve suda eriyen diğer bileşikleri bulundurur. Melas % 50-55 şeker, % 5-8

HP, % 8-10 HK, yaklaşık 2100 kcal ME/kg içerir. Proteinin çoğunu NPN bileşikleri

oluşturur ve sindirim derecesi düşüktür. Fosfor bakımından fakirdir. Buna karşılık K

ve Ca bakımından zengindir.

Besi sığırı karma yemlerine % 10 oranında katılır. Hayvan başına 1 kg verilebilir.

DEĞİRMENCİLİK YAN ÜRÜNLERİ:

Kalın ve ince buğday kepeği, razmol, çavdar kepeği,

pirinç kepeği yem olarak kulalnılmaktadır.

Kepekler besi hayvanlarına daha çok fosfor kaynağı

olarak yaklaşık 1 kg kadar verilebilir.

NİŞASTA SANAYİ YAN ÜRÜNLERİ:

Mısır, buğday, pirinç, darı, patates gibi

nişastaca zengin yemlerden nişasta elde

edildikten sonra geriye kalan kısımlardır.

Nişasta su vasıtasıyla ayrıldığı için yan

ürünler (posalar) çok suludur. Bu yüzden

kullanılmadan önce prese edilerek su miktarı

yaklaşık % 75'e düşürülür. Besi hayvanlarına

kuru madde oranları dikkate alınarak 10-20 kg

verilebilir.

FERMENTASYON ENDÜSTRİSİ YAN ÜRÜNLERİ:

Besi sığırlarına alkol sanayi yan ürünleri

(Posalar), bira sanayi yan ürünleri (malt çili,

malt posası, bira mayası, yemlik maya), şarap

sanayi yan ürünleri (posalar) ve konserve

sanayi yan ürünleri (Domates posası, elma

posası, bezelye posası vb) temin

edilebildikleri takdirde taze yada silajlanarak

yedirilebilir.

PROTEİN BAKIMINDAN ZENGİN YEMLER:

Bitkisel protein kaynakları, hayvansal protein

kaynakları, NPN ve tek hücre proteinleri

şeklinde sınıflandırılabilir.

Bitkisel protein kaynakları (küspeler) besi

hayvanlarının rasyonlarına protein kaynağı

olarak katılırlar. Hayvansal kökenli yemler

genetik yönü hızlı büyümeye elverişli genç

hayvanlar dışında kullanılmaz çünkü

kullanılması ekonomik olmaz.

Besi hayvanı rasyonlarına ÜRE katılması

Üreli yemler alıştırılarak verilir. İlk iki gün total rasyonun 1/4'i, sonraki iki

gün 2/4'si, son iki günde 3/4'ü kadar üreli rasyon verilip, 7. günde

tamamen üreli rasyona geçilmelidir.

Üreli yemler en az iki öğün halinde ve eşit miktarlarda verilmelidir.

Yem verilmeden önce bir miktar kaba yem verilir.

Rasyon nişasta, şeker gibi kolay eriyebilir CHO'lar bakımından zengin

olmalıdır.

Rasyona Co, S, P takviyesi yapılır (N/S oranı sığırlarda 12- 15/1,

koyunlarda 10/1 olmalıdır)

-Ürenin yeme homojen karışması çok önemlidir.

Üre konsantre yemin % 3'ü, total rasyonun %1-1.5 oranından fazla

katılmamalıdır.

- Hayvanın toplam azot ihtiyacının ancak 1/3'ü üreden karşılanabilir.

Diğer NPN kaynakları

Ruminantların tek mideli hayvanların sindiremedikleri NPN

bileşiklerini ve sellülozca zengin maddeleri rumen

mikroorganizmaları aracılığı ile sindirebilme kabiliyetinde

olması zaten yeni ve ucuz yem kaynakları arayışında olan

araştırıcıları tavuk gübresini ruminant rasyonlarında

kullanma imkanlarını araştırmaya itmiştir. Tavuk gübresi

ortalama % 30 HP, % 12 HS, % 25 HK, % 6.5 Ca, % 2.2 P

içerir. Proteince zengin olmasına rağmen proteini NPN

bileşikleri, çoğunlukla üratlar halindedir, bu yüzden genelde

ruminant beslemede kullanılabilir. Besi sığırı karma

yemelerine kurutulmuş tavuk gübresi % 40 oranında

katılabilir.

BUZAĞI BESİSİ

Besi sonu canlı ağırlık dikkate alındığında buzağı besisi iki grup altında incelenir:

1. Kısa Süreli Buzağı Besisi: Besi sonu canlı ağırlığı 160 kg olana kadar

sürdürülür.

2. Uzun Süreli Buzağı Besisi: Besi sonu canlı ağırlığı 180-200 kg olana kadar

sürdürülür.

Buzağı besisinde hayvan materyali olarak daha çok etçi ve etçi-sütçü

ırkların buzağılarından yararlanılır. Erkek buzağılar bu beside ana materyaldir.

Fakat damızlık dişi buzağılardan da yararlanılır. Erkek buzağılar dişilere göre

daha fazla canlı ağırlık artışı gösterirler ve yemden daha iyi yararlanırlar. Bu

nedenle buzağı besisinde mecbur kalınmadıkça dişi buzağı kullanılmaz. Buzağı

besisinde temel amaç açık pembe renkli sığır eti ihtiyacını karşılamaktır.

KISA SÜRELİ BUZAĞI BESİSİ;

Buzağıların 12-13 haftalık yaşlarda 160 kg canlı ağırlığa ulaştırılması amacıyla yapılır.

Bu besi şeklinde sadece sıvı yemler kullanılır, kaba ve konsantre yemler kullanılmaz.

Kısa süreli buzağı besisinde kullanılan yeme göre çeşitli metodlar uygulanır.

1. Tam yağlı sütle buzağı besisi: Diğer buzağı besi metodlarına göre basit ve güvenli bir

metod olmasına karşın, yağlı sütün pahalı olması ve 1 kg canlı ağırlık artışı için 10 kg'ın

üzerinde süt gerekmesi nedeniyle ekonomik açıdan önemini kaybetmiştir.

2. Yağsız sütle buzağı besisi: Yağsız süt ucuz olmasına karşın enerji ve yağda eriyen

vitaminler yönünden fakirdir. Şayet yağsız süt enerji (bitkisel yağ) ve yağda eriyen

vitaminler yönünden desteklenirse çok başarılı sonuçlar elde edilir ve buzağılardan 1100-

1200 gr günlük canlı ağırlık artışı elde edilebilir. Yağsız sütle besiye alınacak buzağılar

doğumdan sonra bir hafta süreyle kolostrumla beslenir. 2. haftada yağlı süt+yağsız sütle

beslenmeye devam edilir. 3. hafta yağlı süt yavaş yavaş azaltılarak tamamen yağsız süte

geçilir.

3. Süt yerine geçen maddelerle (süt ikame yemi) buzağı besisi: Yağsız süt temin

edilemezse, buzağı besisinde süt yerine geçebilen yem karmaları kullanılır. Bu karmaların

besin maddeleri miktarları yönünden normal süte benzer olması sağlanmalıdır.

Süt ikame yemlerinin besin madde miktarları:

HP = % 17-23

HY = % 15-30

HS = % 7-2

Ham kül en çok = % 10

Ca = % 7

P = % 7

Mg = 0.15

Na = 0.25-0.7

süt tozu = % 25-60

FE = 30 mg/Kg

Cu = 4-15 mg/ kg

Vit.A = 8000 - 10000 IU

Vit.D = 1250 IU

Vit.E = 20 IU

Süt ikame yemleri

Süt ikame yemine protein kaynağı olarak soya küspesi unu

gibi yemlerde katılabilir.

Süt ikame yemleri üretici firmanın tavsiyeleri uyarınca ya

sıcak suda eritilip 39-40 °C civarında iken içirilir, yada

ekşitilip soğuk olarak içirilir. İçirme işi emzikli kovalar,

normal kovalar, suluklar, yada otomatik yemliklerden

yararlanılarak yapılabilir.

Besi başlangıcında buzağılara, bir litresinde 150-180 gr süt

ikamesi bulunan karışımdan 6 litre içirilir. Bu miktar gittikçe

artırılır ve besi sonunda bir litresinde 200-250 gr süt ikamesi

bulunan karışımdan 11-16 litre kadar içirilebilir.

UZUN SÜRELİ BUZAĞI BESİSİ:

Bu besi diğer besi şekillerine göre daha ekonomitir. Fakat et kalitesi

daha düşüktür.

Daha uzun süre beslenerek buzağıların besi sonu canlı ağırlıklarının 200 kg' a çıkarılması

amacıyla yapılır. Buda kullanılan yem materyaline göre; sıvı yemler ve sıvı yem + kesif

yemler ile yapılır.

1. Sıvı yem ile yapılan uzun süreli besi: Buzağılar yağsız süt yada süt ikame yemiyle kısa

süreli beside olduğu gibi 150 kg'a kadar beslenirler. Daha sonra hayvanların yağsız sütünün

yada süt ikamesinin her litresine 70- 80 gr konsantre yem unu ilave edilir. böylece buzağılar

günlük yaklaşık 1400 gr canlı ağırlık artışı sağlayarak 180 kg civarında kesime

gönderilebilirler. Bu beside de et rengi soluk rektedir.

2. Sıvı yemler + kesif yemlerle yapılan uzun süreli buzağı besisi: Bu besi şeklinde sıvı

yemler yanında buzağılara konsantre yemlerde verilir.

Konsantre yemler, buzağı 60-80 kg canlı ağırlığa ulaşınca alıştırılarak verilmeye

başlanır. Yüz kg civarında 1-1.5 kg düzeyinde verilir. Daha sonra sıvı yemin miktarı

azaltılırken konsantre yemin miktarı artırılır. Hayvan 180 kg canlı ağılığa ulaştığında verilen

sıvı yemin miktarı yarı yarıya azalırken konsantre yem miktarı 4 kg'a kadar çıkarılabilir.

Ayrıca 100-150g kuru ot verilmesi uygundur.

GENÇ SIĞIR BESİSİ

Genç sığır besisi gerek genç hayvanların besi performansının yüksek olması gerekse besi

sonunda elde edilen etin kaliteli olması nedeniyle diğer besi şekillerine göre daha fazla

tercih edilmektedir.

Genç sığırlar besiye 4-5 aylıktan sonra yani yaklaşık 125- 150 kg canlı ağırlığa ulaştıklarında

alınırlar. 14-18 aylıkken yaklaşık 450-600 kg canlı ağırlığa ulaştıklarında kesime sevk

edilirler.

Genç sığır besisinin temel ilkeleri:

Vücudun bileşimi: Hayvanlar yaşlandıkça vücudun yapı taşları olan besin maddelerinin

miktarlarında değişme olur. Hayvanlar yaşlandıkça vücuttaki yağ miktarı artar. Buna karşın

protein miktarı değişmezken su miktarı azalır.

Genç hayvanlarda görülen canlı ağırlık artışı büyük ölçüde kas, kemik ve iç

organların büyümesi şeklinde olurken, yaşlı hayvanlarda daha çok yağ depolanması

şeklinde olur. Ayrıca hayvanların yaşları ilerleyip canlı ağırlıkları arttıkça yaşama payı

ihtiyaçları ve buna bağlı olarakta her birim ağırlık artışı için ihtiyaç duydukları besin

maddesi miktarıda artar (Yağ depolanması için daha fazla besin maddesine ihtiyaç duyulur).

GENÇ SIĞIR BESİSİ

Beslenme düzeyinin canlı ağırlık artışı üzerine etkisi: Irk ve cinsiyete bağlı olarak besideki

genç sığırlarda 1000-1500 g/gün canlı ağırlık artışı beklenir. Canlı ağırlığı 300 kg'dan daha az

olan sığırların rumenleri yeterince gelişmemiş olduğundan istenen canlı ağırlık artışının

kaba yemler kullanılarak elde edilmesi mümkün değildir. Bu nedenle bu dönemde

hayvanların, sindirilme dereceleri daha yüksek konsantre yemlerle beslenmeleri uygun olur.

Kısacası besinin çeşitli dönemlerinde hayvanların besin maddeleri ihtiyaçları da gözönüne

alınıp farklı yemleme programları uygulanarak optimum düzeyde canlı ağırlık artışı ve 1 kg

canlı ağırlık artışı için mümkün olduğunca az yem tüketilmesi sağlanmaya çalışılır.

Yapılan çalışmalar; genç erkek sığırlardan en fazla günlük canlı ağırlık artışının 300-400 kg

ağırlıkta oldukları devrede elde edildiğini göstermiştir. 300 kg'ın altındaki ve 400 kg'ın

üzerindeki ağırlıkta günlük canlı ağırlık artışı daha düşük düzeyde olmuştur. Bu durum

besideki hayvanlara rasyon hazırlamada gözönünde bulundurulmalıdır.

Besideki genç sığırların besin maddeleri ihtiyacı; Genç hayvanların besin maddeleri ihtiyacı

gelişme durumları ırk, büyüklük, besinin yoğunluğu gibi çeşitli faktörler tarafından etkilenir.

Besideki hayvanların besin maddeleri ihtiyaçlarının belirlenmesi besi hayvanları için rasyon

hazırlama bilgisi bölümünde bahsedilecektir.

GENÇ ERKEK SIĞIRLARDA BESİ METODLARI

Uygulanacak besi metodunun belirlenmeside en önemli rolü işletmede bulunan yemler oynar.

Yem yanında hayvanın ırkı, cinsiyeti, yaşı ve pazar şartlarıda göz önünde bulundurulur.

Besi metodları şöyle sıralanabilir:

1. Entansif besi: Elde edilmek istenen kesim ağırlığına en kısa sürede ulaşmak amacıyla

konsantre yemlarle yapılan besi metodudur. İşletmenin imkanlarına göre konsantre yemler

yanında saman, mısır silajı, fermantasyon yan ürünleri, şeker pancarı posası gibi kaliteli yada

düşük kaliteli kaba yemlerde kullanılır. Bu şekilde hayvanlardan genetik kapasitelerinin imkan

verdiği nisbette mümkün olduğunca fazla günlük canlı ağırlık artışı elde edilebilir. 450-550 kg

canlı ağırlıkta kesime sevk edilir.

2. Yarı entansif besi: Merası olan işletmelerde besinin ekonomik olması amacıyla besideki

hayvanlar meraya çıkarılır. Ayrıca konsantre yemlerle yoğun şekilde beslenmeye devam edilirler.

3. Ekstansif besi: Besinin yaygın bir şekilde uygulanmasıdır. Besiye alınan hayvanlar merada ya

da ahırda 600-700 g/gün canlı ağırlık artışı elde edilecek şekilde beslenirler. Bu dönemde

mümkün olduğunca meradan yararlanılarak besinin ucuza gelmesi sağlanmaya çalışılır. Mera

yoksa hayvanlar ahırda silaj, kuru ot ve bir miktar konsantre yem ile günlük 600-700 gr canlı

ağırlık artışı sağlayacak şekilde 300-350 kg canlı ağırlık kazanıncaya kadar beslenirler. Sonra iki

üç ay süreyle entansif besiye alınıp kesime sevk edilirler.

KASTRE EDİLMİŞ GENÇ

SIĞIR BESİSİ

Genç sığırlar bakımları ile

ilgili bazı zorlukları

önlemek amacıyla kastre

edilirler. Özellikle mera

besisinde uygulanan bir

besi metodudur. Kastre

edilmiş hayvanlara göre %

10 daha az günlük canlı

ağırlık artışı ve besi sonu

canlı ağırlığı sağlar. Bir kg

canlı ağırlık artışı için

tüketilen yem miktarı daha

yüksek olur.

DÜVE BESİSİ :

Damızlık dışı düğelerle

yapılır. genç erkek

sığırlardan % 10-20 daha az

günlük canlı ağırlık artışı

gösterirler. Şayet merada

yapılırsa ekonomik yönden

başarılı olur.

BESİ SIĞIRLARININ İHTİYAÇLARININ HESAPLANMASI

Kuru Madde İhtiyacının Belirlenmesi:

Rasyon hazırlarken öncelikle bilinmesi gereken hayvanın ne kadar yem tüketebileceğidir.

Bu değeri normalden fazla hesap etmek hayvanın verilen rasyonu tüketememesine, az

olarak kabul etmek ise çoğunlukla besin maddelerince daha konsantre bir yem

gerektireceğinden hem rasyonun maliyetinin artmasına hem de hayvanın fizyolojik olarak

doyuma ulaşamamasına sebep olur. Yem tüketiminin belirlenmesinde kriter olarak kuru

madde ihtiyacı esas alınır.

Pratik olarak kurumadde tüketiminin hesaplanmasında sadece canlı ağırlık ele alınır. Kuru

madde tüketimi canlı ağırlık arttıkça oransal olarak azalır. Örneğin besiye alınan 150 kg

canlı ağırlıktaki genç erkek danalarda yem tüketimi canlı ağırlığın yaklaşık % 2.5'i kadarken,

bu oran hayvan 550 kg a ulaştığında % 1.6-1.8'e kadar düşmektedir.

Kuru madde ihtiyacının belirlenmesinde canlı ağırlık gibi sadece bir faktörün ele alınması

yanıltıcı olmaktadır. Çünkü canlı ağırlığın yanında hayvanın ırkı, yaşı, kondüsyonu, sindirim

sisteminin kapasitesi ve hayvana verilen yemlerin sindirilme dereceleri, formu, enerji ve

sellüloz düzeyleri, lezzetliliği gibi çok çeşitli faktörler yem tüketimini etkilemektedir.

Besi Sığırı Kuru Madde İhtiyacı:

KM, kg/gün= (85*ME+(14.4+1.1*ME)*CA -

0.018*CA2-860)/1000

CA= Hayvanın canlı ağırlığı, kg

ME= Rasyonun metabolik enerji düzeyi, MJ/kg

Tablo 1. Canlı ağırlıktan metabolik canlı ağırlık değerinin bulunması.

CA 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

0 0 5.6 9.5 12.8 15.9 18.8 21.6 24.2 26.8 29.2

100 31.6 34.0 36.3 38.5 40.7 42.9 45.0 47.1 49.1 51.2

200 53.2 55.2 57.1 59.1 61.0 62.9 64.8 66.6 68.4 70.3

300 72.1 73.9 75.7 77.4 79.2 80.9 82.6 84.4 86.1 87.8

400 89.4 91.1 92.8 94.4 96.1 97.7 99.3 100.9 102.6 104.2

500 105.7 107.3 108.9 110.5 112.0 113.6 115.1 116.7 118.2 119.7

Enerji ihtiyacının belirlenmesi:

Yaşama payı enerji ihtiyacı: Metabolik enerjinin yaşama payı için kullanım etkinliği

yaklaşık %70-75 kadardır ve bir kg metabolik canlı ağırlık için ihtiyaç duyulan enerji

miktarı hayvan faktörüne ve ölçüm metoduna bağlı olarak 0.45-0.70 MJ arasında

değişmektedir.

Verim payı net enerjisi: Ağırlık artışının et ya da yağ şeklinde olması enerji

ihtiyacında önemli farklılıklara sebep olur. Ruminantlarda yağ sentezi için metabolik

enerjinin kullanım etkinliği % 55 - 62 arasında değişmekte olup 1 kg yağ birikimi için

yaklaşık 68 MJ ME 'ye gerek duyulmaktadır. Protein sentezi için enerjinin kullanım

etkinliği daha düşüktür ( %35-40 ). Bir kg protein birikimi için ise yaklaşık 65 MJ ME

harcanır.

Ağırlık artışındaki et ve yağ oranları çeşitli faktörlere bağlı olarak büyük farklılıklar

gösterdiğinden ve kas ve yağ dokularındaki su oranı değiştiğinden her kg ağırlık

artışı için gereken enerji miktarı hakkında kesin bir rakam verilemez. Aşağıdaki

tabloda farklı ağırlıklarda değerlendirilen sığır ve koyunların canlı ağırlık artış

kompozisyonu ve artışın enerji miktarı verilmiştir.

Tablo 2. Farklı ağırlıktaki sığır ve koyunlarda ağırlık artışının kompozisyonu ve enerji miktarı.

Ağırlık artışının kompozisyonu,%

Hayvan Türü Canlı

Ağırlık

Su Protein Yağ Kül Enerji

MJ/kg

Sığır 70 67.1 19.0 8.4 5.5 7.8

(Holstein Düve) 230 59.4 16.5 18.9 5.2 11.4

450 55.2 10.9 18.7 5.2 12.3

Koyun 9 57.9 15.3 24.8 2.2 13.9

(Shropshire) 34 48 16.3 32.4 3.1 16.5

59 25.1 15.8 52.8 6.3 20.8

Protein İhtiyacının Belirlenmesi.

Sığırlarda bir kg metabolik canlı ağırlık için ihtiyaç duyulan ham protein miktarı yaklaşık 3.7

gram kadardır. Her kg canlı ağırlık artışı için ise artışın kompozisyonuna bağlı olarak farklı

miktarlarda proteine (150-190 g) gerek duyulur. Artışın su, protein, yağ ve kül düzeyleri

hayvanın yaşı ve büyüklüğü ile ilgilidir.

Besi sığırlarının ham protein ihtiyacı aşağıdaki gibi

formülize edilebilir:

HP, g/gün = 3.7 * MCA + 400 * GCAA(kg)

Mineral maddelere olan ihtiyacın

belirlenmesi

Aşağıdaki formüllerle kalsiyum ve fosfora olan

ihtiyaçlar tahmin edilebilir.

Ca, g/gün = 0.2 * MCA + 0.03 * GCAA(g)

P, g/gün = 0.23 * MCA + 0.01 * GCAA(g)