Hayalet Gemi

Baka bir dnya olduuna yemin edebileceinizo ak denizlerin gecesinden kp gelenhayalet geminin sisli ehir caddelerinde,

ky mezarlklarnn tarlalarla kesitii boluklarda,ocuk parklarnda ve kurgusu boalm

luna-parklarda, sandalyeleri ters evrilmimeyhanelerde, okuyucular oktan yokolmu

ktphanelerin ssz koridorlarnda gezindiinimutlaka birileri fsldamtr kulanza. Hatta

geceleyin birdenbire havlayan kpeklerin nedenrktklerini o zaman hissetmisinizdir.

Ya da tm bunlar uyku ile uyanklk arasndayaanan trden bir hayal...

seyir defteri

Pencereden bakan hangimiz?Geceyle yzleen,

o, zihnimizin bir rn olarak ellerimizle yarattmz kabuk mu,yoksa tllerin ardna gizlenen kendimiz mi?

iindekiler

kapak tasarmyaln karaca

3st izilmi kiilerKAOS'UN KIZI

nazl kten

4yalnzln oyuncaklar

SALYANGOZ GLGEL TANRILARmustafa toker

6iedeki mesaj

SIINAKcokun sar

7kirli melekler

LEYLgl etin

8kmaz sokak

O GECEpnar tren

11sisdleri

ZAMAN KANALIcharles simic

12deligmlei

BLGE KARASU'YLA BR GECE:BNBR GECE

miya se

13ddeirmeni

UYKUorhan cem etin

14zehiradas

KU UYKUSUfaruk ulay

18uan hollandal

GECENN VE YAZININ BLGELNE DARmurat glsoy

24ldalga

GNETE GECEergun kocabyk

27kimsesiz lk

KILIFLARDAKI ESNThalil ibrahim zcan

28med-cezir

KARISINI APKASIYLA KARITIRANADAM

oliver sacks

35aykrklar

N KBahmet ortada

38dej vu

BR YILBAI GECES GAZ SANCISIergun kocabyk

40baka bir dnya

DALGIN YAMURLAR MEVSMmehmet aar

st izilmi kiiler

KAOS'UN KIZInazl kten

[...JAklarn karanlk kuytusu. Karanln srl rts.Gzelin ve irkinin merhametli koruyucusu. Ktnn veiyinin merhametsiz avcs. Glgesizliin mutlak kszl.lmn perdesi. Uykunun anas. Ryann kuca.

[...Mitolojide Nyks yeryzne ve Erebos da yeraltnakaranlk saan iki kardetir. Nyks Kaos'un kz, Erebosoludur. Onlarn seviip birlemelerinden Hemera(gndz) doar. Sonras Nyks'in kendi kendineremesiyle devam eder. lm, uyku, rya, kader, intikam,kavga, gaflet hep onun babasz ocuklardr. Pi bilesaylamayacak bu ocuklar insanolu iin tehlikelerledolu tuzaklardr; ve hepsi iice geer. Uyku gafletle, gafletuykuyla tarif edilir. lm uykuya, uyku lme benzetilir.Doal, kardetirler. Kukusuz gece saklar: kimi zamankaan kimi zaman kovalayan. Gece uykunun kollarnaeker bizi, kimi zaman ryal kimi zaman ryasz.

[...]Bir dnem gece, devrimcilerin en salamdayanaklarndan biriydi. "Minerva'nn kuu (baykuMinerva'nn en sevdii kutur) karanlkta ter" szherkese umut ve g verirdi. Karanlk younlatkasabaha yaklalaca ve devrimin o kpkzl gneinindnyay, yurdu, ehri, ky aydnlataca umulurdu.elikiler derinlesin diye sevinilecek bir yan bulunurduen kt olayda. Gndz gecenin takip ettii ve bununtkenmeyecek bir kavga olduu dncesi pek yerbulmazd bu gndz-gece, k-karanlk, devrimingnei-dzenin karanl metaforlarnda. "Tarafn se"sz sregidecek bir mcadelede, "tarihte setiin tarafayazl!" nerisi deil, yaklaan devrimin ertesinde kazanantarafta ol ki bana bir i gelmesin tehditiydi sanki. (Di-ligemi zaman bu dnce biimleri artk varolmadiin deil gemiteki yaygn ve entellektel anlamdameru ve ykselen deerlerle aktklar, bugn isemarjinal gzktkleri iin kullanyorum.)

[...] Gece dnce zamandr entellektel imgesi iin. Yazmasas banda sigara yaklr ve kh etrafnda dolanarak,kh pencereden baklarak yazlr. Ya da sabahlara kadarokunur. Gndzn gerei, grltsyle birlikteekilince sokaklardan "gerek-d" yeni bir dnyaya izinkad kar. Entellektel retimden, dokuzdan bee parakazanlyorsa en iyisi gecenin br kucana kalr. Soruiareti: Trkiye'de bar, 80'li yllara kadar pavyona etutulan elence meknlarndan biriyken, bu yllardayaad dnm neye balanabilir? Soru iareti: budnmn gereklemesini salayan unsurlardan biridehizmet sektrlerindeki genilemeye bal olarak kafa

emekileri diye adlandrabileceimiz kesimde belli biryaratclk gerektiren ilerin para kazanlr hale gelmesideil midir? Gecelerini televizyon seyretmek ya dauyumak dnda eyler iin kullanan bu insanlar parakazanmaya baladka "d"arya yneldiler, yeni birsosyalleme mekn ve Zaman yarattlar. Bu kesimin gerikalan da zamanla onlar izledi. Banka k ubearkadalar, kadn erkek, bir tek atmak iin bir barataklmaya baladlar byk ehirlerde. Ama pavyon tipidnda kalan barlarn ad hl "entel bar" deil mi?

[...] Naziler herhalde dnyann en rahat eletirilebilirfaistleri. eytan ilan edilileri yle meru ki. Oysafaizmin dier biimlerini topa tutmak hi te yle kolaydeil. nnze duvarlar dikiveriyorlar. Nazizm, faizminimdilik en karanlk ve uzun gecesi. Naziler iin geceninsanki tuhaf bir nemi var. Kristal Gece, sonra Gece ve SisKararnamesi...Bu arada Ku Klux Klan' unutmamal,kafamzdaki resimleri, gece atlar zerinde mealelerleizili. yelerinin gece basknlarnda giydikleri o uzunkukuletal tuhaf beyaz giysilerinin onlar sadece federalajanlara kar kimliklerini gizleyerek korumad, aynzamanda 'batl' inanl siyahlar korkutmaya da yaradsylenir. Ku Klux Klan yelerinin geceleri ha yakmastesadf deildi; siyahlarn ve ilkel dinlerinin temsil ettiigeceyi Hristiyanln yla aydnlatyorlard herhalde."Doru yola getirilememi bu vahiler" Afrika kkenlidinsel pratiklerini srdrerek, byyle uraarak "iyiHristiyanlar" tehlikeye sokuyorlard. teki'nin temsilettii Kaos'a kar DZen'i savunuyordu Ku Klux Klan.Gece Kaos'un kzlarndan biri deil mi?

Kristal gece Almanca KRISTALLNACT, Krk Cam gecesiolarak da bilinir. Almanya'da Nazilerin Yahudilerekar ilk toplu iddet eylemini gerekletirdikleri gece(9-10 Kasm 1938) saldrlardan sonra yerleri kaplayankrk cam paralarnn karanlkta parlamasndan trbu adla anlr. Gecenin sonunda 91 Yahudi ldrlm,yzlercesi ar yaralanm, Yahudilere ait 7 500dolaynda iyeri yamalanm, tahminen l 77 sinagogda yaklp yklmt.Gece ve Sis Kararnamesi AlmancaNACHT-UND-NEBEL-ERLAS , Almanya'da ve Almanigali almdaki topraklarda "Almanya'nn gvenlii iintehdit oluturan kiiler"in tam bir gizlilik altnda (geceve sisten yararlanarak) yakalanp toplanmas amacyla .Adolf Hitler tarafndan yaymlanan gizli emir O Aralk1941) . Yaklak 7 bin kiinin bu yoldan toplamakamplarna gnderildii bilinmektedir.

3

yalnzln oyuncaktan

SALYANGOZ GLGEL TANRILAR*mustafa toker

"Doum ve lm arasndaki kesiim noktalar, gneleyal talarn arasndan kap kaybolan glgelerinballklar gibi geceye, ince ince szan tortularn vekristalleen yaamn gemiinden uzanp gelen dleri,ilahi bir nefesle dondurup, sonra gece tanrsnn yzlerinibir bir gsteren yanlsamalar yaratr."

Birbirlerinden hi ayrlmayacak gibi yan yana duruyorlar,belki bir ya da iki gn uzaklkta, ay nn keskin birglgeye arpp, baka birisini oluturmaya balad karabir oluum vaktinde, gittike uzuyor Ay'n izdmfarkna bile varmadan etrafnda dnd eyin,salarmda k uzarken, ben de onunla beraber uzattmellerimi dokunabilene kadar, en derin noktann en syzne ve aralardaki eiklere, uzadn dnecektimsadece, o gece'de olduumu bir an iin, gerektenaynlaan bir an iin, ve sonradan, o yeni dokuyladokunmu bir maskeyi yzme takp, kamak, halakayor olabilmek iin...

Gkyznn gecesi var myd? Ne de iinde barndcennetler, kimsesiz bir varln aynalaan yanklar,grdm dlerimin bittii an myd? Bir gecenintesindeki yldzlarn eiklerine geldiimizde, Oeiklerdeki kapnn nnde hareket eden tanrsal birterrn varln grrz, sadece yamurun yeil aacnayakn bir yerdeki ehirlerin zerinde dolaan kular, vedier bilmediim uucu kanatllar, ilk bataki saf vesaydam dnyann kristallememi yzlerini yanstrlar, ilkalacakaranln, insanlarn gnderdii, Ayn siyahlardandokunmu btn karanlklarn ilk gecesinde her ylyaptklar gibi geldiler ve talarda ldler, anneleri vardve bu anneler bildiimiz sudan yaratlmlard, hastalkbunlar rtt, yllar nce hi alnmam bir mziipiyanodan dinlediler, yeniden dlediler, dnyann,rzgarlarn ve hi bir oluumun devinimlemedii okboyutlu mekan keselemelerinin sonland, glgesiz,dsz ve gecesiz bir mekanda, aldklar yzleri teslimettiler, bitkin ve dirimsiz, kan aktan aynalarn da frlattlaraa olduunu bilmedikleri bir bolua, burada doku dayoktu, dokunacak siyah iplikiklerde gece iin, ya datutulacak kaln ve ar bir yasta, bir kez daha aaran tannve boluun akalaryla karlamlard Gerilerde biryerde sadece dlerimizde korkudan glebileceimiz birsesin kaln iniltilerinin zoraki ekillenmelerini andran birkeskin kahkahayla, tanrsal yzl varlklarn salyangozu

* Zombilerin iftleme Mevsimi (Odin'indoduu kuzeyin o kutsal topraklarna adanm)adl anlatdan seilmi bir blmdr. (HayaletGemi)

aynalayan grntleriyle birlemi bir sessiz benzerliklerdokusu gibi iki buzul gecesi tablosu vard, "A bir geceyaratln titremelerini eytani bir igdyle korur veorada karanlk bir romantizm vardr."

Yalnzln dipsizliklerinde bir sessizlik hkm srer. Oan dlediimde, o iki mezar grrm ncedenldmz gneyin o scak gece denizinde, yrmek vebitmeyen bir dn, ne de bitmeyen bir kaderinuzantsyd, yrmem her nefes almda rktm biryolun sonuydu, keskin bir glge gibi girilen iki karanlkarasnda kanadka ifa bulan bir yara gibi.

Btn dlerimi sraya dizmi iken kutsal bir gece krtt, ayak ve parmak ularm, kaplar krlm birbakalamn etkisi altnda gittike inceleen ve szan,....kara, souk ve yalnz, toprak kokulu baharlar gizlerinitazeliyorlar Yzyllardr, ylanlarn koruduu biraynann nne zorla geirilip, baktrldm ve gsterilenayn sahneyle ayn zor yalnzl yaadm Souk,lm ve kutsanm birisi elimden tutar gibi grdm,prizmatik aynann nnde kendimi, derinleen geceninaynalar benim eklimde, benim gibi kar frtnalaryarattlar, tek bama, ifade edemediim bir kumlu yaztnzerinde dier geceye ait da ve gl, aynalarn iindendarya yansyordu...

"Kr ile gren bir deildir, karanlkla, aydnlk birdeildir, geceyle gndz bir deildir, glgelikle scaklkbir deildir, dirilerle ller bir deildir." (Kur-an sure;Fatr)

I. TortularOnlarn ldn ve hznn dier eklini grdm, birku utu b. . . . kapsnn dna ve bir kartalkuzeydoudan, kanatlarn birisi suyu buruturdu, dierigkyzne kvrlarak uzad. O sadece dolunayndenizine hafife dokunan bir kuyruktu, rpnan, geipgiden, bakan ve etrafnda hep dnen..

Bir bulutun dz kenar gibi / Sonbaharda kara bir gecegibi / Hayr, ondan daha karanlk / Bir sonbahargecesinden daha kasvetli / Onun suyu, benim kanm /Onun canllar, benim etim / Biliyorum naslbyleyeceimi atei2. SnmOnlarn ldn azma ilk gelen kelimelere yenianlamlar kazandrarak yeniden grdm ve hznnbenim bilmediim dier bir eklini, ilk defasnda her

4

yalnzln oyuncaklar

gelen kuzey esintisinin iinde, rzgarn yalnz vealamakl barndn evimde zgrce dans ettii birritmini daima lm olarak bilirdim, bize iaret ediyorlar,denizin kayaya girdii yerlerdeki pencerelerimizde,kanatlarm zehirlemem iin kandryorlar beni, birsandaln iinde kasrgaya braktm ryen ellerimi,acmadan ve efkatsizce yazmak, rpnan, geip gidenve etrafnda dnen kelimelerle...

3. rkek treyiAlnnm atlaklarna entik entik gmdm soyduumtm yzlerimi batk sulara, ok geciktim iffet iin,kendine sarlan bir gecenin yalnzl rktyor trerken,kapanyor tomurcuklu bulutlar, dalyor... Bir kanatsprd suyun yznden derinlerde kopuyor....Orada zld uykular, yllar nce braktmsayfalardan bir ballk yazld gibi silindi, iri gecelerdebirikiyor fsltlarmz, onlarn gizleyen yrtlan sayfalard,sonra yanmaya balayan

4. Souk, l ve yalnzGeceleri yeryzne inen tanrlarn ipliklerinden salaryaptm kendime, parlyor donuk rengi, dalgalanddokunduunu sand dillerde bir iir gibi, btn birgn, ses karmadan ld. Gzel szlerin kck birkarl nehir gibi sonsuzlaan dalgnlm uyandrmakiin, uyandrmak iin geceyi, akal sesleriyle aladm...Gkyznde grnp beni yukar ekiyorlar,datyorlar,.... terliyor bym grnen, aklar bitenhayvanlarn dasettii bir opera gibiOnlarn ldn topal bir srngenin / Yalnz kaldbir gece operasnda / Kendime sarlarak grdm /Hznn gelecekteki ekillerini / kmeye yz tutmugece yldzyla / Srkleniyor / Bir kez bile olsa banadokunuyorlar / lmsz gk binicileri zaman ayryorlarbana / Gkte yaanm bir sonbahar gecesinden daha /Kasvetli / Biliyorum hangi dleri greceimi /Paralanrken / Bir bulutun dz kenar gibi

"Gece, hznl bir tanrnn bebeidir, bu yzden kvrmlve uzayan bir derinliin helezonik grntsdr,uyurken gsterilen ve bizi gn, gn ldren"

Alacakaranlk rkna dair / Bir beyazn gizemle gsterdii/ Bir fsltnn yanbanda / Gzlerini en sonuncu aat / Uzarken bak dleriyle / Ter kokan salarndan /Yaratld ilk bys / Geceden daha kaygan / Kuzeyden,deniz kzlarnn siklerinden / Fundalklarn gizlendiiormanlardan / Odin'in doduu geceden / Uyandmdabuzul dzlklerinde

Hi bir gecenin glgesi salyangoz eklinde grlmedi,kvrml, uzamsal bir dipsizliin masallarn, sonsuzdlerle buz yadran yamurlarn altnda dinledik."Gece imparatorluunda insanlar dlerini, en uzunglgeler halinde tarlar asla, rmeyecek olan biralamakl varln harmonik yaratsn dourmak iin."

esiz gecenin dokusunu bilen, ilk nedeni yaayarakgelen ilahi bir d yaayan damarlarnda ve onuekledebilecek,tanrnn yzlerini bir bir, ve onuyazabilecek, tanrnn masallarn, ve onu syleyebilecekdeniz katedrallerinde tane tane, tohumlarn unutmayanbir oluumun izlerinde, utanarak, bakamadan, ilahinefesin yanklarna.... Tek bir maske iin silahlandm,tanrnn giydii ve gecede unutup gittii bir glge iin,tek bk hece iin savayorum yanmda susmayan kristalbir srngenle, bakmadm bk anda o gkteki yldznehirlerine, bulanklaan dolunay denizlerine, ayrmadanonu, kanatl bir melein altnda, solmayan patikagecelerini, ken kyametin "Gothic" senfonilerini.

"ocuklar annelerinin syledikleri ninnilerin ryasngrrler, tpk geceyi donatan siyah dokularn aynkaranln ryasn grmeleri gibi,"1. Ha'n Ters evrildii ilk geceEer yazabiliyorsam gecede mrekkep yerine kkcinlerin kanlarn kullanp, demek ki dlerimiz vargecede doan, eer seviyorsak demek ki sevilecek birka gne krnts var evremizde, eer alyorsak demekki alanacak bk ka sis nehri var yukarlarda baklacak,eer yryorsak hi yrmemi bk kpr var srgnuurumlarn balayan, eer iir varsa, yleyse zincirevurulmu bir air var feryadn yzy l lardrduyamadmz, eer ylan varsa yleyse srnen biryokluk hissi var kemikleen kalplerimizde, eer eytanvarsa yleyse tanrnn korktuu bilgeliin bk bekisi var.eer l varsa yleyse anlar yazlacak bk kader kalemivar, eer cehennem varsa yleyse ressamlar var erkeierkek, kadn kadn yapan, eer lm varsa yansyantanrlarn glgeleri var zerimde bir bir saydm,yklerime ve grntme serpitkdiim, eer hi bk eyyoksa, yansma da yok, yank da yok gklerdeyanklanan, devinim ve dng de yok, eer geceniniinde grebiliyorsam sadece kendimi ve o bunubilmezken... yleyse karde boyutlarn ocuklaryz vesen hala bunu bilemezken, tortusu kaybolmam katranrenkli gecede, gndzden ve ktlkten soyunmu, eerus varsa, eer dirim varsa, eer tin varsa, eer bk ha tersduruyorsa, eer amurlu bk alacakaranlk varsa, eeriblis varsa, her eye ramen ters evrilmi ve sonsuza dekylece durmaya and imi bk ha var. O ayn gecedesa'nn kanyla ykanm, Meryem'i kasvete boan, ya dao gece hep vard, yaayacamz dier zamanlarda dagndzden kopup gelecek, dleri, halar, kasveti vekaranl verecek ktln olmayan snrlarnda.

Gerekten aabilecek bk tolumcuu isterdim, o aradm 5

iedeki mesaj

SIINAKcokun sar

Gzlerim, yldzlarn gecesi oluyor yeryz batdan douya dnerken. Kaldrmn kenarndaekmek dilenen boyac ocuk kayboluyor damarlarmda, yreim uzaktan gelen mektup zarf gibialyor karanln kuytusuna. Dyor koskoca ehir gzlerimden aaya doru.Szlkleri kartryorum kendimi gizleyebileceim bir snak bulmak iin. Ama bounaaryorum, nk glgemi sdrabileceim herhangi bir tamlama yok. Dilimi sezaryenlegetirmiler dnyaya, sigortann tara has tanes inde. Konuurken kyyorum hep nlemiaretine gecenin yarsn satn aldn syleyen adamlarn karsnda. Akta kalyor, akalyorum. yorum... Yine de geceye snmak istiyorum.Zalim Hitler yzbinlerce insan frnlad. Ben ise yzlerce bebek frnladm amurdan veyldzlardan. Tanklarm da tek tek snen ehrin ehvetli kare klar. Yani geceleri, gndzlerinumudu yaptm ve ucuzlad lm. Sonunda taburcu ettiler beni gndzlerin dnyasndan;syrldm ldrlme korkusundan, alk korkusundan, akszlktan.

Yola dtm. Omurgallardan a mehtapla yattm. Karaky'n kprye uzanan kesindekustum. Dtm. Kalktm. Sigaramn dumanlarn bulut yaptm. Canm esrar ekti. Matandnen mutlu insanlar duvara vidaladlar kurunlaryla beni. Biliyordum nereye gitiimi;gecenin koynuna gidiyordum heyecanla. te lmsz olacaktm yaamn bulant tadndankurtulacak ve gecenin yrtk elbisesine yama olacaktm, btn dier yldzlar gibi.Her harfin bir rakam temsil ettii Yunan ve brani alfabeleri ile yazlan "GECE" snaklarncorafi bilgilerini mi veriyor? Biraz tuhaf, biraz paranoyak bir gece yayorum u an. Geldimgaliba yalnzlk kozasna ya da iinde yayordum sizin gibi. Sadece kesit alyorum dlerimden,gereklemeleri iin.

ster d olsun, ister bir deneyim yazdklarm; unu iyi biliyorum ki, en ok geceleriyayorum...

Japon bceklerine iftiler birey yapamyor. nk ellerinde Amerikan ilalar, Almanilalama makineleri var. Yalnzca trkler yakyorlar snm ocaklar banda ve analar,ocuklarn emzirirken, byk ehir masallarnda avutuyorlar kendi alklarn. Ben de ehirdedev ekranlardan izliyorum bunlar. Sonra da ehre getmelerini eletiriyorum. zerine degeceyi iiyorum.

Her yrenin gecesi farkl olur. ivelerinden anlyorum bunu. plklerim kartryorum naslsatn alnabileceklerini renmek iin, ivelerini ldrmek iin. ehirlerin argosunda hissesenetleri satlyor gen kzlarn kendilerini tatmin ettikleri gecelerin.

Gne, geceden sonra doar. Snamda izofrengi dler yaamaya devam ederim.

kirli melekler

LEYLA*gl etin

I -Ate yanyor. Yksek dalardan birinde.Bir evin iinde. nsanlar oturmular evresinde.Alevler yksek tavanda oynayor. Ta duvarlar.Yerlerde saman minderler.Evin kocaman tahta kaps. Koruyor bu aileyi.Umutlar ve gelecei.Ksk sesle konuuyor insanlar. Dede toruna gzelhikayeler anlatyor. Baba, oluyla konuuyor.Anann alan ellerinin, kouturan ayaklarnntrtlar.Birden kapda ayak sesleri. Tedirginlik, kum taneleri;abucak dalyor evin iine. Kap krlarak alyor.Elleri silahl adamlar. Gzlerindeki kin, silahlardanakan kurunlardan daha lmcl. Kuvvetli, kocamanelleri, sessizlik iinde uyuyan geceyi bile yakpykacak kadar gl.

I I -

stne ylan cesetlerden glkle syrld kk kz.Yava sesle alyordu. Evdeki insanlarn nedenbyle uykuya daldn anlam deildi. Yalnzl vetehlikeyi hissediyordu. Evinin eskisi kadar gvenverici olmadn biliyordu. kp gitmek istiyordu.Souktu, karanlkt. Koca bir boluk sard evresini.kp gidilmez, k gstermez bir boluk. Neredekorunabilirdi tehlikeden, nerede, nasl?Evi ardnda brakp ormana yrd. Kocaman biraa grd biraz ileride. Yneldi. Aacn en kuytu,en yksek dalna kt. Kanad.

III-Issz da yolunda yanklanyordu soluu. Soluksoluayd. Daha hzl, daha hzl yrmek istiyordu.Varmalyd, ok ge olmadan. Rzgr gibi dalyordupatikalara. Dzlklere ulat zaman kouyordu.Yaklat eve. Tepeyi trmanmaya balad. Eveyaklatka iine keskin bir korku yrd. Gzleriyanyordu acdan.Sonunda dzle vard.Evi grd.Karanla gmlm evi grd.Herey bitmiti.Yavalad admlar. Soluu hafifledi. Krlmkapdan ieri girdi. Silahn kapnn kenarndaki

askya brakt. Ocaa birka para odun att. Birazgaz dkt zerine. Kibriti akt.Evin ii aydnland yava yava. Herkes kaniindeydi. Herkes sessizlik iindeydi. Herkes lmiindeydi.

IV-Bir tekinin bile yaamadn ok iyi biliyordu. okfazla gecikmi olduunu dnd.Oturdu atein yannda.Alamad.Tabakasn kard. Titreyen elleriyle bir sigarasard. Derin bir nefes ekti iine.Atei besledi.Ellerini stt.lm dnd.

V -Aacn dallarna tutundu, sabah bekledi Leyla. Birku rpnsayd aacn dallarnda. Bir trt. Birylan belki de, incecik gvdesiyle kvrak bir dalabenzeyen.Korkuverseydi.Dverseydi gecenin iine.Uyanm olsayd uzun, karanlk bir kabustan. Herkesyeryataklarna serilmi, derin bir uykuda olsayd.Kapnn nnde oturmu olsayd babas,sigarasnn duman pencereden ince ince uzasayd.

VI-Gece, leyl baklarnda uyand sabaha, kk birkzn.

VII-Uzun k geceleriBaucunda bir nar olsun LeylaHatrlamak iin kyam gecesiniHatrlamak iin,koruyan aac.Uzun k geceleriBaucunda bir nar olsun LeylaKabuklarnn altndaKrk fke daha bekleten.

*Leyl: Arapa, isim. ok uzun ve karanlk gece.

7 L7

kmaz sokak

O GECEpnar tren

O kz. Kasvetli birgecede yalnz bama

ehrin arkasokaklarnda yrrkenrastlamtm O'na. "Ne

kadar dasinematografik"

demitim iimden.Hayatmn iine film

kareleri yerletirmeyiok severdim.

Kalabalk bir sokaktayrrken bir anda

beynimdeki kamerayaltrrdm. Ar

ekimde yrmeye,etrafma baka bir

gzle, kamera gzylebakmaya balardm.

Ama bu kkkarelerde hep bir eksikolurdu: Fon mzii. te

o kza rastladm anfilm karesi tam olarak

olumutu. Kznarkasndan bir yerden

arya sesi geliyordu.Fazla eitim almad

belli olan bir kadnarya sylyordu. O ise

sisin iinde sokanortasnda ylece

duruyordu. Hi birkategoride

adlandrlmam gktendm bir yaratk

gibiydi.

Ne kadar da zormu bir gnn hikayesini yazmak. Oysa yazmak istediim bir mrnhikayesi. Amanszca birbirini kovalayan gnlerden ibaretti hayatm. imdi durduumyerden baktmda ne kadar ayn olduklarn farketmenin acsyla, tek bir tanesinianlatmann mrme bedel olacana daha dorusu bir mre bedel bir gnyaadma inanarak o geceyi yazmaya karar verdim. Neden bu kadar zorlanyorum,anlamyorum. Aslnda her ey son derece basittir: Bir saatte uyanlr; mideden beyinegiden haberler dorultusunda bir eyler yenir veya yenmez; gidilmesi gereken yeregidilmek zere ev denilen kutudan klr ve ufak topluluklar birbirine balamakiin icad edilmi yollarda yine bu kavuma ilemini hzlandrmak iin ortaya kmeitli hacm ve hzda ulam aracna binilerek istenilen yere varlr; varlan yer ilkgenlikte genellikle okul denilen kasvetli binalardr, daha sonralar iyerleri denilendelikler okullarn yerlerini alr falan... filan...

ok skldm. Byle olmayacak, olmayacan da biliyordum zaten. Yazamyorumite! Bir gnn hikayesini yazamyorum. Dehetle o gn aryorum. Mutlaka banazel bir eyler ifade eden bir gnm olmutur. Hatralarm an tccarlarnasatmadm, henz bunayacak kadar da yalanmadm (maalesef). Tm ekmeceleriindiriyorum, defterleri, yazlar, resimleri, mektuplar, kk notlar, ksaca gemiimedair bulabildiim ne varsa ortaya sayorum, ama nafile. Yok.Oysa ok skc bir hayat yaamadm zannederdim. Hatta olduka hareketligetiini bile dnmmdr. ou insann adn bile telaffuz edemedii dallardaiki niversite bitirdim. stelik ikincisi doduum lkeden ok uzakta bambaka biriklimdeydi. Orann ok farkl olduunu tm hayatm boyunca yaadm en deiikve heyecan verici eyin orada geirdiim yllar olduunu sanmtm. Yllar boyuncahep enteresan anlar daarcmn en nadide paras olarak yaattm iinde. Amaimdi bakyorum da hi bir fark yokmu o gnlerin de. Hayat her yerde benzerekillerde akyordu, kimi zaman alayarak, kimi zaman uysal, kimi zaman alkantlve tm nehirler ve kk dereler gibi tm hayatlar da o byk denizde birleiyordu."Nehir ayn anda her yerdedir. Doduu yerde,ortasndaki iskelede, denize dkld yerde" *Zamanszlk iinde kaybolmuken birdenbire bir imek akyor beynimde. O kz.Kasvetli bir gecede yalnz bama ehrin arka sokaklarnda yrrken rastlamtmO'na. "Ne kadar da sinematografik" demitim iimden. Hayatmn iine film kareleriyerletirmeyi ok severdim. Kalabalk bir sokakta yrrken bir anda beynimdekikameray altrrdm. Ar ekimde yrmeye, etrafma baka bir gzle, kameragzyle bakmaya balardm. Ama bu kk karelerde hep bir eksik olurdu: Fonmzii. te o kza rastladm an film karesi tam olarak olumutu. Kzn arkasndanbir yerden arya sesi geliyordu. Fazla eitim almad belli olan bir kadn aryasylyordu. O ise sisin iinde sokan ortasnda ylece duruyordu. Hi birkategoride adlandrlmam gkten dm bir yaratk gibiydi. Sadece diiolduuna karar verdim daha dorusu kategori yapmaya artlanm beynim onun diiolduuna karar verdi. Ne giysilerini, ne elinde tuttuu enstrman andran cismi, nesalarnn ne renk olduunu tanmlayabiliyorum. rktc bir sradl vard amaondan korkmamtm. ehir bir sr manyak doluydu ve o da muhtemelen onlardanbiriydi. Hayatn srad olmaya adamlardand belli ki. Ama dorusu ilk defa bukadar baarlsn gryordum. Fellini'nin "Kadnlar ehri"nden bir detayd sanki.Yanna gittim. Artk ok skldm bu ehirde, yine ok skldm bir partiden

8

kmaz sokak

ktm, ylgn bir ekilde evime dnerken ona rastladm, eer izin verirse geceyionunla geirmek istediimi syledim. Tabii hi konumayacak, sessiz bir glge gibionu takip edecektim. Bu srada arkadan gelen fon mziinde bir gariplik oldu, aryasyleyen alyordu. Aryas hkrklara karan bir ezgi olmutu ama yine de devamediyordu, inatla detone olmu sesiyle sylemeye devam ediyordu. Karanln iindeonu takip etmeye baladm. Elbette bana cevap vermediini, benim yzszce onutakip ettiimi belirtmeme gerek yok. O, ben ve arya hep beraber ehrin sokaklarndagezdik durduk. kmaz sokaklarda yolumuzu aradk, ak kaplardan ienlereszldk, perdesi kapatlmam pencerelerden baktk, insanlarn iinden getik.Galiba bir ey aryorduk. in garip taraf girip ktmz onca yerde, iindengetiimiz onca kalabalkla bize garip gzlerle bakan kimse olmad. O, ben ve aryageceyi anlamszca tkettik. imdi dnyorum da O ehrin nl delisi, ben O'nunbysne kaplan kurbanlardan biri, Arya da O'nun a olsa gerekti. Sabaholduunda uykusuzluktan imi gzlerimle kendimi altm irketin nndebuldum. Hayat devam ediyordu. O sokaklardan daha sonra da getim ama O'na hirastlamadm, ne sokaklarda, ne arkada muhabbetlerinde, ne bir gazete kuprnde.O'nda hi bir iz yoktu. O sabah da her sabah gibi yaand ve bitti.

Bu srad olmaya alan kadn hakknda fazla kafa yordum denemez. Ama imdikafama takld. Acaba O, benim gibi otursa ve bir gnn yazmaya alsa,bylearesizce rpnr myd? Yoksa O da bana rastlad geceyi mi anlatrd?"Bir gece sradan hayatna renk katacana inandm bir partiye davet edildim.Aslnda niye davet edildiimi bile anlayamadm zira beni aran kii getir gtrilerine baktm irketin en popler, parlak efiydi. Deil beni bir partiye armak,varlmn farknda olmas bile beni dehete drmt. Cevabm vermeyealrken yzmdeki afallam ifadeyi anlam olmal ki -anlamamas iin krolmalyd- "merak etme irketten herkes geliyor" dedi ve evet olduuna emin olduucevabm beklemeye bile tenezzl etmeden yanmdan ayrld. Kalbimin arpntsparti gnne kadar beni terketmedi. Bu bir kyafetli partiydi, herkesin son dereceuuk giysilerle, hatta giysi diye tanmlanamayacak acayip grnmlerle partiyegeleceinden emindim. Partiye be gn vard ve ben tm vaktimi, enerjimi ve bir kaaylk maam feda ederek partiye hazrlandm. Hayatmda ilk defa byle bir ansyakalamtm ve bunu mutlaka deerlendirmeliydim. Kapsndan ieri girmeye pekalk olmadm ehrin byk ktphanesinde saatler geirerek tarihi kostmleritaradm, dergilerden topladm resimlerle birletirdim ve kuma fabrikasndaalan bir arkadamn yardmyla acaip bir ey oldum. Sra partiye gitmeye gelmiti.Karanlk bir gecede yalnz bama yola ktm ama verdikleri adreste bir gariplikvard. ki cadde arasnda bir sokakt ama iki cadde arasnda byle bir sokak yoktu.Bu srada beni takip eden bir ses dikkatimi ekmeye balad. Korkudan kafam bileevirip kim olduuna bakmyordum. Bir kadn ark sylyordu ve bu sesikartabilmek iin kendisini kast belliydi. Bir bu eksikti derken yanma sessizceyaklaan birisini grdm. Paniimi saklamaya alyordum. Tm heyecanm vehevesim yerini fkeye brakmadan korkvya m brakacakt? Hayr bu garip insanlarnbei yolumdan alkoymasna izin vermeyecektim. Meerse o da skc bir partidenkm. Acaba benim gitmeye altm parti miydi? Hayr olamazd zira son derecenormal giyinmiti, ben ise kyafetli bir partiye gitmeye alyordum. Cevap vermemibeklemeden peine taklandan m yoksa arkada garip sesler karandan mkorkmalydm bilemiyordum. Sadece o partiye gitmek istiyordum ve hi bir eyinbuna engel olmasna izin vermeden yoluma devam ettim. Onlar beni takip ettiler,ben ise yitirmemeye altm midime sarlp kap kap, sokak sokak o partiyiaradm durdum. Sabah olduunda hala ayaktaydm, yryordum, nefes alyordumve kalbim atyordu. Baka bir ey hissetmiyordum. Nefesime, kalbime ve admlarmakonsantre olmutum. Bir daha o ie gitmeme kararn ne ara aldm hatrlamyorum.Galiba kendiliinden girdi beynime. Ve gerekten de bir daha gitmedim o ie.Kyafetimi satmak iin girdiim eskici dkkannn sahibi kyafeti o kadar beendi kibana yannda i teklif etti. Hayatmda hi kyafetli partiye gitmedim ama hep opartilere giden insanlar giydirerek yayorum!"

Eer o kadnn hikayesi gerekten byle ise ite hayatnn gnn anlatt. Oysa ben

Bu srada arkadangelen fon mziinde birgariplik oldu, aryasyleyen alyordu.Aryas hkrklarakaran bir ezgiolmutu ama yine dedevam ediyordu, inatladetone olmu sesiylesylemeye devamediyordu. Karanlniinde onu takip etmeyebaladm. Elbette banacevap vermediini,benim yzszce onutakip ettiimibelirtmeme gerek yok.O, ben ve arya hepberaber ehrinsokaklarnda gezdikdurduk. kmazsokaklarda yolumuzuaradk, akkaplardan ierilereszldk, perdesikapatlmampencerelerden baktk,insanlarn iindengetik. Galiba bir eyaryorduk. in gariptaraf girip ktmzonca yerde, iindengetiimiz oncakalabalkla bize garipgzlerle bakan kimseolmad. O, ben ve aryageceyi anlamszcatkettik. imdidnyorum da Oehrin nl delisi, benO'nun bysne kaplankurbanlardan biri, Aryada O'nun a olsagerekti.

9

kmaz sokak

Arya anssz birtravestiydi. Tanr O'nu

iri yan bir erkekgrnmnde

yaratmt ama O bukaba erkek

grntsnn altndanazik bir kadn ruhu

tadna inanyordu.Kkken annesinin

temizlik yapt ehrinbyk konser

salonunda operadinleyerek bymt.

Sahnede opera tmhzyla devam ederken

o kuliste bulduu, kadnsanatlara ait

aksesuarlarabrnerek, sopranonuntaklidini yapard. Asla

ekici bir kadngrntsne sahip

olamad. Ancak aryasylerken kendisini

gerek bir kadn gibihissedebildi. Kaderin

bir gn ona dagleceine ve Msy

Butterfly olacanainanarak kendisini

aryalaryla avuttu vebekledi. Ama kader

ona bir trl glmedi.Tatmin edemedii tm

duygulan onu dnyalarkadar mutsuz yapt.

Sadece geceleriyayor, karanlk

sokaklarda, kimselereirkin grntsn

gstermeden, sadecesoprano sesiyle

insanlara ulamayaalyordu.

hala kara kara dnyorum. Kum saati ileriye doru aktyor zaman ve biliyorum kifazla zamanm kalmad. Tek yapmak istediim bir gnm yazmakt ama kader benibaka birinin hayatnn gnne gtrd.

Her ey ylesine olaan ve olmas gerektii gibi geliti ki hayatmda, ite imdioturmu tarihine bakyorum ve hi bir ey artc gelmiyor bana.

Belki de en artc ey Arya idi. Arya anssz bir travestiydi. Tanr O'nu iri yar birerkek grnmnde yaratmt ama O bu kaba erkek grntsnn altnda nazikbir kadn ruhu tadna inanyordu. Kkken annesinin temizlik yapt ehrinbyk konser salonunda opera dinleyerek bymt. Sahnede opera tm hzyladevam ederken o kuliste bulduu, kadn sanatlara ait aksesuarlara brnerek,sopranonun taklidini yapard. Asla ekici bir kadn grntsne sahip olamad.Ancak arya sylerken kendisini gerek bir kadn gibi hissedebildi. Kaderin bir gnona da gleceine ve Msy Butterfly olacana inanarak kendisini aryalanylaavuttu ve bekledi. Ama kader ona bir trl glmedi. Tatmin edemedii tmduygular onu dnyalar kadar mutsuz yapt. Sadece geceleri yayor, karanlksokaklarda, kimselere irkin grntsn gstermeden, sadece soprano sesiyleinsanlara ulamaya alyordu. Yine byle bir gecede garip bir kadna rastlad. Tmhayat sokaklarda getii iin bu ehrin geceleri tneyen tm delilerini biliyordu amabu kadn onlardan deildi. Aslnda cinsiyeti ok da belli deildi ama bylesineekici bir varlk sadece dii olabilirdi. inde garip bir frtnann koptuunu hissetti.Bu kadn hem kskanyor hem de ona tapyordu, kendi sesini seviyor amagrntsnden nefret ediyordu. Kadna kendisini gstermek, onunla sonsuza kadarsokaklarda birlikte, tek biri olarak yaamak istediini haykrmak istiyordu. Amakadn onu duymuyordu sanki. Sesi onu hi etkilememiti, oysa o kadnngrntsnden lesiye etkilenmiti. Derken biri daha takld kadnn bysne.Artk aryann hi bir ans kalmamt. Karanln iinden kp kendisinigsterebilen birisiyle, sadece sesini kullanarak mcadele veremezdi. Ama onlarbrakmayacakt. Eer brakrsa leceine, brakmazsa kaderin ona mutlakagleceine ve bu kadnla sonsuza kadar tek bir vcut olarak yaayabileceklerineinandrmt kendisini. Hzn ve heyecanla alamaya balamt. Hkrklaraboulan sesi tm bir hayatnn davurumuydu. Ama o ylmadan aryalarna devametti. Ta ki sabaha doru artk sesini kontrol edemediini hissedene kadar. Artkiinde hi bir umut kalmamt. Belki de tek are yok olan sesiyle birlikte kendisininde yok olmasyd. Onun da kaderi buydu.

Kader. Hayatm boyunca her eyin benim kontrolmde gelimesi iin uratm.Kadere ve tesadfe yer vermemek iin her eyi yaptm, oysa imdi oturmu gnsayarken ve beynimde iki yldr byyp duran tmrn beynimden fkrarak benildrmesini beklerken kader karsnda aresiz boyun eiyorum. Geriye saymbalad ite. Bugn altdaym. Sona yaklatm. Kt kaderim veya skc hayatmyznden beynimde oluan yara yznden lyorum. Ne fark eder ki? stelik halayazabildiim bir gnn hikayesi bile yok. Galiba o gn sfr noktasnda yaanacakama maalesef yazacak vaktim olmayacak nk ller hikaye yazamaz.

"Demek kader ayn zamanda bu hayat iin de mit tayor.Ancak unutmayn ki insan hidayetinin sayesinde deil,

sama olann sayesinde. br trl sadece akln kullanmdr,kader deildir. yleyse kader Yunanllar'in adlandrd gibi

kutsal deliliktir.**

* Herman Hess "Sidhatha"**S. Kierkegaard

10

sisdleri

ZAMAN KANALI*charles simic

Saatleri ve dakikalar gsteren bir televizyon kanalmz var. Program sunucusucenaze levazmatlar gibi siyahlar giyiyor ve bir sopayla kocaman bir saati iaretediyor. Gelecein, gzlerimizin nnde gemie dnn izliyoruz. Amma daskc, diye dnyor olmalsnz. Belli bir monotonluk, uyuturucu bir tembellikolduunu kabul ediyorum. Bazlar bu kanal seyrediyorlar nk en azndanherhangi bir srpriz olmayacaktr. Benim gibi bakalarysa imkansz dlyorlar:ihtimal eytan parmaklarn saatin arklar arasna sokacak, ve dakikalar, saatleraacak.

Sunucu dikkatle bakarsak saatin yelkovannn hareket ettiini grebileceimizianlatyor. Doru. Seiriyor. Sinirsel bir tiki olduu bile sylenebilir. Ancak akrepsabit grnyor ve ben de o yzden seyrediyorum. Sunucu tam altm dakika sonrayelkovann bir sonraki sayya geeceini ngryor. Gzlerim saatten ayrlmyor.Gz krpp duruyorum ve hibir ey gremiyorum. Akrep imdi ikiye geldi vesunucu bu gerei, zaferle nlayan bir sesle doruluyor.Bir de ince, hzl hareket eden, saniyeleri gsteren bir kol var. yle hzl hareketediyor ki siz daha kendi kendinize nerede olduunu sorarken o baka bir yerdeoluyor. Zaman her yerde, yine de hibir yerde. Her "imdi" daha imdiden "nezaman".

Akam sunucusunun izgili bir takm elbisesi, bir Elvis Presley peruu ve kocamanbir glmsemesi var. Nee iinde "te saat onbir geliyor" derken ellerini rpyor.Kafasn kayor ve "geecek hibir ey olmasayd zaman olmazd" diyor. Ya da tambir reklamdan nce "Paris'te gece neredeyse biterken San Fransisco'da akamkaranl henz kyor".Reklamlar bildik samalklar pazarlyor: patates cipsleri, Karaip gezileri, inanlmazderecede ucuza, kullanlm arabalar. En allmadk rnler, Zenon Paradoksuadnda bir oyun ve bir California arabi; sylendiine gre bir yudumu zamannakn deitirebiliyor.Gece yans sunucu olarak siyah sal bir hanm geliyor. smi Lana Malone. Kum saatiendamn vurgulayan dar krmz bir elbise giyiyor. Byk bir sr verirmicesine,bouk fsltlarla konuuyor. Saat drde on var diyor ve sizin kalbiniz tekliyor.Benden ok daha fazla uykusuzluk eken ve btn gece saatinin dakikliinikontrol eden arkadam Freddie onu bir gece resmi duyurular arasnda "beniptnde tatlm, dnya durur" dediini duymu.Zaman sadece say saymann olduu yerde vardr ve saymak yalnz bir ruhunetkinliidir. O halde televizyonunuzu an ve ingene falclarn kanaln, tmarhanesakinlerine ayrlm kanal, devletin gerekletirdii gemi infazlar yenidenyaynlayan kanal geip zaman bildiren kanala gelin.

Gece yars sunucuolarak siyah sal birhanm geliyor. smiLana Malone. Kumsaati endamnvurgulayan dar krmzbir elbise giyiyor.Byk bir srverirmicesine, boukfsltlarla konuuyor.Saat drde on vardiyor ve sizin kalbiniztekliyor. Benden okdaha fazla uykusuzlukeken ve btn gecesaatinin dakikliinikontrol edenarkadam Freddie onubir gece resmiduyurular arasnda"beni ptnde tatlm,dnya durur" dediiniduymu.Zaman sadece saysaymann olduu yerdevardr ve saymakyalnz bir ruhunetkinliidir.

*Bu metin Grand Street dergisinin 54 numaral saysnn (Sonbahar 1995) 34-35.sayfalarndan alnm ve Nazl kten tarafndan Trkeye evrilmitir.

11

deligmlei

BLGE KARASU'YLA BR GECE:BNBR GECE

miya se

Birine hayran olmam gerekseydi onu seerdim. "Enson kimi okudun?" deseler, onun adm verirdim. lkonunla baladm belki de okumaya. Gerek anlamdaokumaya, anlamaya...

Kendini en az gsteren o... Hakknda en az yazlmve yazlyor olmas bu nedenden midir? Azkonuan, seslerle en az oynayan o... e kapankll,yalnzl, insanszl ve seimini kedilerden yanayapm olmas m beni eken? "ilik edip ne kadarpitiimizi mi anlatyoruz?" diye sormas m itenie? Yoksa "nsanlarn bakalarna ne denli kapalolabileceklerinin farkna varmyoruz." deyii mi?

"Onu anlamyorum ama beeniyorum." diyen okkii olmal. Ben de onu anlamaya, anlamadmanladm an baladm.Bilge Karasu adna yakr yaad. Benim iimdeimdiki zaman ekini tayor "yaamak" onunlabirlikte. Dostuyum, ocuuyum, kedisiyim... En okda kedisiyim. Kendi yalnzlmda okatrmdncelerimi. Okanmann rehaveti mrltlaradnnce o da i let i imin iine girer."Konuanlarla konuurum; konumayanlar ok iyianlarm, ben de onlardanmdr nk."

Ben de onlardanm. Bundan mdr hamambcekler ine k y a m a z l m , ayr k ot lar nyolamazlm, ocuklar azarlayamazlm?..."Sokaktaki insan" diye adlandrdklarna sorsam"Uyuzun birisin sen!" derler. "Toplumcu" denenleresorsam "Korkaklk seni iine karm bekaplumbaa!" diyecekler.Bilge Karasu'ya soruyorum: "Kendi izinden baka?Neredeydi kurtulu?" diyor bir kedi eytanl ile.Kendi izim, kendi iimdeydi. imi nasl bylermm? Bu ipi, bu ii ne zaman almm elime?Bu motifleri kim dokumu zihnime? Deli gmleinikim geirmi srtma? zmek iin mi abam, yoksaaprazlar oaltmak m?Geceme bakyorum. Bira, sigara, radyo, umut... Bu

gece oynalarm bunlar m? Bu kadar m? Gemi,gelecek nerede? Ne kadar?

Karasu'ya bakyorum. Ona dyor anlatmak: "Birgemii anlatmann, bir gelecei dlemenintesine geebilmek gerekti..." Anladm. (Trnanhem iinde hem dnda anlamak)

Onu anlatmak dnp dolap kendimi anlatmanoktasna geliyor. Birilerini anlatanlar da hepbyle yapyor; ama inatla bakalarn anlattklarnsylemiyorlar m?... Deli gmleimin dikilerigeriliyor.

Yardm et Bilge Kedi!

Ediyor. ("Bu benim anlayacam bir ey deilgaliba" diyebilmek, "ben her eyi anlarm"demekten teye bir adm atabilmi olmaktr.)

Adm adm teye gitmek istiyorum seninle.Arkalarda kalabilirim kimi zaman. ne getiimi degrebilirsin. Sen 1995'te durdun. Saylacak gnlerimvar benim.

Alacak engellerim, toplanacak deniz kabuklarmvar yeniden denize atlmak iin. Gzlerimdekiinsani kskanl grmelisin. Kt niyetimigizleyemiyorum. Beceriksizlik ediyorum. Banabaktn biliyorum. Bakp bakp sustuunu, nedndm bildiini biliyorum. Utanmamamiin sevgiyle glmsediini...

12

ddeirmeni

UYKUorhan cem etin

Fotorafnn Notu:Onun geceleri yapmas gereken yegne ey uyumakt.Ancak, geceleri yapamad yegne ey de uyumakt.

13

zehiradas

KU UYKUSUfaruk ulay

G bir gece geirdin. Grdn drt dte drtgndz yaadn. Uykunu alamadan uyandn.Karnda sabah bulmaktan holanmadn. Yataktankayarak indin, parke demenin gcrdayanblgesine yaylm eski haly yakalayp altnaektin. Senden boalan ilteye, ukurlam ortasnatoplanm arafa, ayakucundan demeye kaymbattaniyeye, demenin gcrdayan ikinci blgesineyaylm kilime, stndeki kadife kapl koltua,havlar dklm kolluklara ilitirilmi kolalmendil lerin tentenelerine, perdenin geniaralndan odaya dolan sabaha, cam kaplam buzkristallerine srtlarn vermi bir ift sereye,sulusepken yaan kara baktn, souu grdn. Hersaniye yz yirmi alt trilyon beygirgcne edeerdegne enerjisi almaya alm yerkre bu sabahhavasn alyordu. eytan trnann battnoktadan szan cerahat baparmayla oynamayakoyulmu parmaklarna bulayor, parman sktkaartan ac gz pnarlarnn tayamayaca ldeirileip yanaklarndan boynuna doru kayandamlalarda somutlayordu. Hapryordun. Burnunakyordu. Pijamann yenini ararken pijamaszyattn ayrmsyordun. Bol paal donundan bakabir ey yoktu stnde. Kt dokunmu halnnkeelemi tyleri bacaklarn dalyordu. Geceyaadn drt gndzden ilki yerine Hans Hedtoftfaciasn anmsyordun. 30 Ocak 1959'a dnereksouktan kamaya abalarken buzdana arpmbir geminin boulmaya hazrlanan doksan beyolcusu arasnda buluyordun kendini. Daha ilkyolculuunu tamamlayamadan sulara gmlyordubatmaz kabul edilen gemi. Yolcularn akllarnaTitanic'in sonu geliyor, ivedilikle birbirlerinisayyor, bin beyz kii olmadklarna, nemsiz birdeniz kazasn sonuna dek yaayabilmiler arasnakatlacaklarna seviniyorlard. Hans HedtoftCopenhagen'a ulaamadan batyor ve bu sabahadein, ne kendisinin ne de yolcularnn izinerastlanabiliyordu. Drt dulu bir gecenin altndankalkabilmiken Hans Hedtoft'la birlikte denizindibini boylamay kendine yediremedin, odana,souk sabahna dndn, halnn dalad yerlerinikayarak yataa trmandn, arafa burnunu silipsarndn, yeniden yere, halnn stne indin.iltenin ukurluu iyice ortaya kmt, buna karlk

baparman deminki denli acmyordu. rpertingemiti. Kar iri taneler biiminde yayordu.Balarn gvdelerine gmm serelerin srtiyiden iyiye beyazlanmt. Bir sereningndoumundan gnbatmna dein iki bin yzkez ttn okumutun. Belli ki bir yaz gngzlemine dayanlarak varlmt bu tartlrsonuca. Serelerin uzun yolculuklarn yalnzcageceleri gerekletirmeleri, ynlerini yldzlarabakarak kestirebildikleri izlenimini vermiti kularnda baz insanlar gibi gece yaamay yelediklerinikabul etmeye yanamayan zoologlara. Sereleriaptal yaratklar arasna katan bir yaz okuduunusanmyorsun, yine de onca soua karn iki kuunbir kuytuya snmak yerine pervazda kartopunadnmeyi beklemesi tuhafna gidiyor. Onlarabaktka arafa sk skya sarnyorsun,gzkapaklarn arlayor, yllardan beri ilk kezyatandan uzakta uykuya dalyorsun. Gndzgeceye eviren bu davrann serelerin lmolduunu anlaman geciktiriyor. Dahas onlar havapompal tfeinle senin ldrdn, sahaflardabulduun, anlamadn bir dilde yaz lmtaksidermizm el kitabndaki resimlere bakarakdoldurduunu, evredeki kulara ibret olsun diyepencerenin pervazna mhladn anmsamayunutuyorsun. Uyandnda gne batm olacak.Gzlerini karanla aacaksn. Kar dinmi, soukartm olacak. Bulutlarla kapl gk kentin klarnyanstacak. Karanlkta kalmay seecek, HansHedtoft'un yolcularndan biri olamadnahayflanacaksn. Ama imdi daha nemli ilerpeindesin; aralarndan glkle syrlabildiindleri tamamlamaya geri dndn, ilki dndatmn braktn gibi buldun, batan alp yenidenyaamaya hazrlanyorsun

Yabanc bir lkede, tatildesin. Birinci haftannsonunda y a l n z c a d e n i z i ve gyaknsayabiliyorsun. Bir yaylya atlayp denizkysna iniyorsun, sandaletlerini eline alyorsun,kumsal geiyorsun, dalgalarn izdii slak izgininardnda bada kuruyorsun. Gkten elmadyor. Birini hemen yiyorsun, ikincisini denizefrlatyorsun, ncsnn kabuunu havaalanndakidkkanlarn birinden aldn numaralk Opinal

14

zehiradas

marka bakla soyup drde blyorsun.Dilimlerden birini ve ba cebine koyuyor,tekileri kabuklarla birlikte yanbanda kazdnukura gmyorsun. Denize attn elma az sonrakyya vuruyor. Eline aldnda kabuundaki diizleri dikkatini ekiyor. Soyulmu dilimigmldkleri yerden karp denize atyor,yerlerine pantalonuna srterek kuruladn elmaygmyorsun. Seni bekleyen yaylya dnyorsun,sandaletlerini kaldrmn kysna arpp kumlarndkyorsun, ayaklarna geiriyorsun, yaylyabinmeden nce cebindeki elma dilimini karp atauzatyorsun. At avucundaki dilimi dilerini derinededirmeden, olaanst bir beceriyle alyor, uzunuzun ineyip yuttuktan sonra hala az dzeyindetuttuun avucunu yalayarak sana teekkr ediyor.Otele vardnda bara uruyorsun, bir kadeh elmalikr iip tuza bandn bir dilim limon atyorsunazna. Kabuuyla birlikte, yzn ekitmedenyiyorsun. Odana kyorsun, tatilin son gnnedein kapal tutacan pencerenin yaknndakiyataa uzanp gzlerini ge dikiyorsun. Daha ncegrmediin bu d, sabah - uyanmadan nceyaadn son dn yerini alyor. Bir gkdeleninst kat pencerelerini silerken tahta iskeleyi atyabalayan halatlardan birinin doland makarannbeklemediin anda bir di atmasyla dengeniyitirip dmeye baladn d uyandktan sonraanmsamaya alrken, serelerin latince adnrenmek isteyecek, hayvanlar ansiklopedisinikartracak, passer domesticus adm bulacak, serebeyinlerinin insanal zel l ikler ta dn,dnmeye yatknln, ku bacaklarnn hayvanlardnyas ndaki en gel imi sspansiyonmekanizmasna sahip olduunu reneceksin.imdi ikinci dn yayorsun, tanmadn biriningvdesini tayorsun. Ellerinin byklnden,dudaklarnn iki yanndan enene doru uzam grbyklarndan rahatsz oluyor, gvdende tandk birnokta bulabilmek iin oran buran yoklamaktanadmlarn birbirine kartryor, gcrdayanparkelerden kan sesi sourmaya yaylmneredeyse tozbezi kklndeki hallardan birinetaklyor, koridoru glkle geiyor, yatak odasnaalan kapy acemi parmak oynatmalaryla tutupitiyor, tamaya altn gvdeni yalakta uyurkenbuluyor, sessizce baucundaki komodine yryor,altna itilmi yass karton kutuyu sryerek odannortasna getiriyor, iindeki zarflardan biri dndatmn alyor, kutuyu yerine koyup odadankyorsun. Yrein dakikada sekiz yz kez atyor.Aln n, kulaklarn scack. Serelerin gvdescaklnn ortalama krk bir derece olduunu daokumutun hayvanlar ansiklopedisinde. Miden

15

kaznyor, serelerin saatte otuz kez beslenmegereksinimi duymalar cann skyor. Bir an ncenc de gemek istiyorsun ki nc dkendini ikincisinin srei olarak gsteriyor.Yataktaki gvdeni grmenin seni artmadnayrmsadnda odaya dnmeye karar veriyorsun.Zarflar saklayacak bir yer aryorsun nce. Mutfaagidiyor, frna koyuyorsun onlar. Tezgahtaki camkavanozdan aldn kurabiyeyi azna atmadannce lavabonun kysna vurup ununu dkyorsun.Kurabiyenin yars damana yap yor.Buzdolabnda bulduun bir ie vine suyunu birdikite iiyorsun, son yudumu aznda tutupalkalayarak dilerine yapm kurabiye paralarntemizliyorsun. Zarflan sakladn yeri yeterincegizleyebilmek iin frnn baland havagazborusunun vanasn kapatp yatak odasnadnyorsun. Yatan baucuna ektiin iskemleyeata binercesine oturup kollarn arkala dayyor,uyumakta olan gvdeni izlemeye koyuluyorsun.Yzn sana dnk. Yar ak aznn kylarndadonmu salyalarn ve yzne sayrl bir insanizlenimi veren dalm salarnla uyuyorsun. Nefesaln dzensiz. Sanki uzun bir kounun ya da uuunson metrelerindesin. Baz kularn yalnzca geceuabildikleri geliyor aklna ister istemez. Gndzuykularnda grlen dlerin gece grlenlerdenbir ayrs olup olmadn bilmiyorsun. Gndzuykularnn gece uyunanlara benzemediininayrdndasn. Deneyimlerinden edindiin bubilgiyi. Kendini okurken bakalarnn okunmasnayarayacak bilgiler edindin. Karnda yatan gvdeyeilelenmi kiinin kimliini renmeye yetersizkalacak bir yn bilgiyle doldurdun sereninkindenkat kat byk beynini. Bazan kendinin deyaptklarna anlam veremiyorsun. Gzn komodinekayyor. Altndaki kutuyu, iinden aldn zarflarneden frna koymu olabileceini dnyorsun.Bu eve tandndan beri bir kez olsun yemekpiirmemiliin f r n mutfan bakir kalmgerelerinden biri yapsa da senin bu evdeyaadn belirtecek en nemli ipucu, yatanauzanm gvden ki senin olmaktan kmasnamutlu, derin uyuyor. Sayrl dmekten mutlugibisin yattn yerde. Alnn krm, gzlerinylesine sk kapanm ki gzkapaklarn katlanm,burumu.

rkn bir dn ta ortasnda olmalsn. Byk birolaslkla yksek bir yapnn st katndandyorsun. Elinde sabunlu sudan yeni karlmbir snger var. Dtn yeri grmemek iin bankaldrm, dmeye baladn noktay aryorsun.Halatlarndan boanm iskelenin stne gelmekte

zehiradas

olduunu gryor, sngeri tutan elini bannstne kaldryorsun, sngerden bileine kayandamlalar dirseinden gzne damlyor. Gzlerinyanyor. Uyanyorsun. Snger tutan elini yastnaltnda buluyorsun. Uyuduun srada olagelenlerianlayabilmen iin uyandnda ilk iin odaykolaan etmek oluyor. Her seferinde, grdndleri anmsayacan ipularyla donatlmbuluyorsun evi. Ban koyduun yast ayakucunda,yatmadan nce su doldurup komodine braktnbarda parkenin gcrtl blgelerine yaylmhallardan birinin stnde bulmak gibi hareketli,genelde rahatsz bir gece geirdiini anlatacakveriler dnda, derin anlamlar yklenmi,yorumlanmay bekleyen yaantn etkileyecek denlidndren, bazan uzun yaayacan haber veren,bazan zen, rkten, deniz ve hava ulamaralarna binmekte gsterdiin tedirginliipeki t i ren, yrmeyi sevdiren, insanlarlakarlatnda yolunu deitirmeye dek gtrenleride buluyorsun. Szgelimi, sokaa bakan pencereninbulunduu duvardan ayrmadn iskemlenbaucunda duruyor. ki haftada bir temizleyiciyeyolladn ceketlerin aylardr giyilmiesineburuuyor, her sabah ie giderken boyattnayakkablarn amura bulanyor. Paspasn stndebulmaya altn gazeten televizyon koltuundakyor karna. Yatmadan dzelttiin ereveleruyandnda arplm oluyor. Bazan yenidemlenmi bir bergamot ay kokusuna,bazankanatlar ardna dek ak pencerelerden girenayazn souuna, tad p kokusuna uyanyorsun.Yeni tamir edilmi musluk damlatyor. Trabaklarn almam kutularndan kullanlm,paslanm kyor. Aylardr altramadnelektrikli tra makinasnn kordonunda birbalantszlk olduu anlalyor, eve ardnelektriki tablay ap sigortalara baktndayarsnn tellerini yanm buluyor, kabahati bulakmakinasna yklyor. O deil sen yklyorsungerekte. Bulak makinalarm sevmiyorsun.Yatmadan nce makinaya doldurduun tabaklarstlerindeki yemek artklaryla birlikte lavaboyaatlm buluyorsun. Uyandnda demli ay kokusualmak o ay az tadyla imene yetmiyor; ya ekerbitmi oluyor ya da bardan krk az dudankesiyor. Uyandktan sonraki ilk yarm saati geridebrakmak gnden gne gleiyor. e ge kalmapahasna, drt sokak tedeki bakkala koup evineksiklerini tamamlyor, krlanlar yeniliyorsun. Buiten zevk de almaya balyorsun. Mutfakdolaplarnn rengahenk tabaklarla, deiik boyuttabardaklarla doluyor. Bakkal seni kapya dekgeiriyor. Onu grdnde tuhaf bir ikilemyayorsun. nsanlara rastladnda yolunu

16

deitirmeni tleyen duyguyla, kannnsndklaryla ene alma istei atyor. Bakkalsemtteki serelerin gnden gne azaldnsylyor. Sylediklerine zlm grnyorsun.nk gerekten zlyorsun. Bakkal ve sereleriseviyorsun. e gitmeden nce eski kaarnkabuklarn, ekmek artklarn serpiyorsun salonunbalkonuna. Bunlar serelerden nce kediler yiyor.Onlar da seviyorsun. zellikle sol kula yrtk, sanbenekli kediyi. Demek hala sevdiin bir eyler var.Bakkal, sereler ve kediler. Yrmek, boyac veayakkablarn. Gazete okumak ve oturmak. ay,kurabiye ve eker. Bir de uyanmak. Son zamanlardayakan kaptrdn dlerden sa salim ktnnkant olan uyanmak, yeni doan gne gzleriniamak, gnein ilk nlarnn yznde oynamasnduyumsamak, yatan srtn verdii duvara dnpyan yana astn siyah/beyaz fotoraflarn sarnntonlarna bulanmasn izlemek ve nlarn hersabah duvarn bir baka blgesini aydnlattnkefetmek byk keyif veriyor sana. Gneinyerkrenin evresinde dndne, senin yerkreninmerkezine kurulmu bir evde oturduunainanacan geliyor. Mevsimler sabrla sralarnbekliyor deimeye. Sen uyumaya yattnda sabrlauyanmay bekliyorsun. Uyanyorsun, nlar yerdeitirmi buluyorsun, yeni bir gne gzleriniatn anlyorsun, bu deiikliin seni dedeitirecek denli etkileyeceini biliyorsun. Gnndeitirdii sen, yaam deitirebilmek iin yolakyorsun, bakkala uruyorsun, peynirlerden,serelerden, zccaciyeden konuuyorsunuz, seniiine gtrecek yola sapmak yerine trenistasyonuna yryp raylar gren bir bankaoturuyorsun, peronda bekleyenlerin konumalarnakulak veriyorsun, bazan onlar honut klacakyorumlarda bulunuyorsun. Deiiyorsun.Deitiini anlayabilmek iin tank olduundeiiklii geride brakacak yeni bir deiiklikgereksiniyorsun ki bu deiiklii ancak uyandndabuluyorsun. ok uyuyorsun. Hzla deiiyorsun.Sonra ipular birer birer kyor ortaya. Bunlarbulmaya alm olsan da bulduunda dtnrahatszlkla bir arada yaamaya alamyorsun.Darya kp boy boy yrmekle eve kapanmakarasnda bir seim yapamadn zamanlardaokumaktan medet umuyorsun. Okumak evdeoturman ngrdryor. Gnlk gazetelerin,hayvanlar ansiklopedin ve atmaya kyamadnmektuplarndan baka okuyacak bir eybulamyorsun evde. Sana aslan sekreterlerdenbirinin yllardr her haftann son i gnnnbit iminde e l ine tututurduu mektuplar biriktirdiin kutuyu salona tayor, aldn srayagre numaraladn zarflan yemek masasna

zehiradas

boaltp srayla okumaya balyorsun.

Drdnc d, okumaya baladnda araya giriyor,bir mektup olarak grnyor ve tek okumalk biryaam olduunu sylyor sana. Dn kendisininkonutuu bir dtesin. Serenin dnme erkesinigelitirmeye ramak kalm beyninden de stn birbeyinle paylayorsun uykunu. Mektubu okuyorsun?"Bana dert ortakl etmekten bktn biliyorum.Meraklanma, bu son mektubum olacak. Gelecekhafta yeni iime balyorum. Yalnzca atlaslardarastladm bir lkede, okuluslu bir irketin ilettiioteller zincirinin en yeni halkasnda sarn bir odahizmetisi olarak... Salarm bu hafta sonuboyatacam. Herkesin benden yaka silktiinibelirtecek davranlarda bulunmasndan bktm.Elbette beni sevmediklerini belirtecekler. nkevrelerindeki tek insanm sevilecek. Sylediklerinegk karmadan katlanacak kimse bulamayacaklarm,kendilerini ben dein kimsenin sevemeyeceinibiliyorlar. Ksa pantalonlu ocuklarn mahalleoyunlarna benziyor yaammz. Pabucu yarm, kdarya oynayalmlarla balayan, akamn gesaatlerinde ancak ailelerimizce kulaklarmzdanekilerek evlerimize sokulduumuz, ama bizi ieriyesokacaklarn yana ulat mzdan kendikulaklar mzdan ekemediimiz, dolaysylazamanmz kapnn nnde oynayarak geirdiimizbir yaam bu. ocukluumuzun oyunlarndan tekdeiiklii de artk oyunun oyun olmaktan kt.Sevildiimi bi l iyorum. Beni sevdiklerininfarkndalar. Ben de onlar... Oyunumuzu aylarcauzaktan izledikten, kzmalarmza gpta ettiktensonra bize katlmak isteyenlere kar durmamz iingereksiniyoruz birbirimize. Dalmak istemiyoruz.Kalabalklamak istemiyoruz. Ancak birbirimizeyetiyoruz. Sevgisizliimizi paylarken ancakdenkletirebiliyoruz sevgimizi; yeni bir a azalokma ayramayz. Byle yiyoruz birbirimizi.Kendimize kalarak... Aramza katlmak isteyenlerinuzandan geiyoruz. Onlardan yana bakmyoruzb i l e . V a r l k l a r n d a n habers izmi iz gibidavranyoruz. Ne bir sevgi ne de bir sevgisizlikyollamamak iin baklarmzla. Hem biliyormusun, ben de hibirini sevmiyorum dostlarmn.Onlar sevdiimden bu sevgiyi gstermemeyekatlanyorum. Byk bir zveri gerektiriyorduygular iinde saklamak. Onlarn yaptklarndurmakszn ktlemek, bana ve birbirlerine olandavranlarn yermek, zararsz grnen szlerininardnda bir ktlk aramak, bulmak ve yzlerinevurmak. Zevk alyor muyum bu durumdan? Elbettehayr. Onlar da zevk almyorlar. Ama baladmz

oyunu srdrmek zorundayz. Dalmamalyz.Ancak byle bir arada kalabiliriz. Dostluklarn gkurulabildii bir dnemde yayoruz. Su bizdedeil, onlarda. Onlar; dmzda olanlar...Diyeceksin ki madem her ey yolunda, nedenburadan ayrlyorum yleyse. Senin yznden...Senden uzaklaabilmek iyin... nk beni sevipsevmediini anlayamadm. Dolaysyla seni sevipsevmemem gerektiini kestiremiyorum. Yalnzcamektuplarm alarak dert ortakl ettin bana. Onlarokuyup okumadndan bile habersizim. Dnderastladn, bir-iki dakika iinde geride brakacankiilerden biriymiim gibi gryorum kendimi. Hibitmeyen bir de dnt i arkadalmz. Dgren sen, gerekten yaayan benim. Sen yeni bird beklerken ben yeni bir yaam kurmayaabalamaya kararlym. Gnaydn."

Gzlerini atnda karanln uykunun kardei,lmn kuzeni olduunu dndn, lmeyeyanamadn, yeniden uyumaya kalkmadn.skemleye ters oturmu, seni izleyen posbykl yzbuldun karnda. Tanmadn biri gibi davrandnbakkala. Uyandn grnce yzne bir glmsemeyayan bakkal elini alnna koydu, "Gnaydn, ateinizdt sonunda." dedi. Tantnz. "Ben," dedin,"Drt dulu gecelerin tutsaym". "Memnunoldum." dedi bakkal, "Ben de ayn gecelerdedolayordum bir ara." Gltnz. lmektenkatn syledin ona. O da yaamaktan bktnsyledi sana. Birbirinizi tamamlamaktan ok uzaktaolduunuzu belirtecek szler sylediniz ayn anda.Bakkal gzyle pervaza tnemi sereleri imledi."Umak iin geceyi bekliyorlar." dedi. "Evet, Passerdomesticuslar byledir." dedin. "Sucuklu yumurtayaptm." dedi bakkal. "Kaar peynirinizi zledim."dedin. "O zaman size kaarl bir omlet yapaymhemen." dedi bakkal. "Bakkallarn yemek yapmaysevdiklerini bilmezdim." dedin. "Yemek yapmaydeil sizi sevdiim iin kracam yumurtalar."dedi bakkal. "D gibi konutunuz." dedin. "Frndakimektuplar ne ie yaryor?" diye sordu bakkal. "Hi.atlmay bekliyorlar." dedin. "Ataym m?" diyesordu bakkal. "Mmknse, omleti yaptktan sonra."dedin. "ki gndr uyuduunuzun farknda msnz?"diye sordu bakkal. "Tahmin ediyorum." dedin,ekledin: "Sereler utu." "zlmeyin, yarn sabahyine dnerler." dedi bakkal. "Emin misiniz? diyesordun. "Eminim." dedi bakkal. "Pekiyi." dedin.

17

uan hollandal

GECENN VE YAZININ BLGELNEDAR

murat glsoy

Ben de bir oklar gibigemiimin

ekmecelerini geceninyzne yzm

dayayarak kartrrm.Gece pek hnerli birgzbacdr. Gece....

Eski bir hikaye bu.Zaman zaman

hatrlayp, zihnimdeyeniden canlandrdm

filmlerden biri. Benimyazyla ilikimi kuran,

bana yaznn snrszzenginliklerini tantan,

harflerin, kadn vekalemin olas btn

byl anlamlarnreten Usta'mn

hikayesi... By ileuraanlar bilirler,kolay renilen bir

sanat deildir harflerve saylarla evreni

ekillendirmek; oyzden bu sanat

hakkyla yerinegetirememi olan bu

zavall mezinsatrlarnn arasnda

gezinirken hogr vesabrnz esirgemeyiniz.

Byk hatrlama anlar yaayanlar bilirler; insan ne Zaman o gemi denen usuzbucaksz hayalin peine dse ve daha sonra bir dten uyanr gibi geri dnsegndelik gereine, tuhaf bir aknlk ve mutluluk sarholuu yaar. Neden bu ulvianlar bu kadar seyrek yaadn anlayamaz. Beklenmedik baz gereklerinryalarda ortaya kmas gibi heyecan vericidir. Oysa hayat, ksa ve ilkel bir izgiolarak nnde belirir. Uyduruk bir mezarta ile noktalanacak sradan bir hayat. Vesonra, kii, o gecenin lm taklidi yapan yzne bakarak dnr pencereninardnda. Dnr ki kendini dierlerinden farkl klacak bir ey bulsun. Dnr kiu geici bir ryadan ibaret olan bedeni iinde rpnan ocuk gzyalar bir anlamkazansn.

Ben de bir oklar gibi gemiimin ekmecelerini gecenin yzne yzmdayayarak kartrrm. Gece pek hnerli bir gzbacdr. Gece.... Eski bir hikaye bu.Zaman zaman hatrlayp, zihnimde yeniden canlandrdm filmlerden biri. Benimyazyla ilikimi kuran, bana yaznn snrsz zenginliklerini tantan, harflerin, kadnve kalemin olas btn byl anlamlarn reten Usta'mn hikayesi... By ileuraanlar bilirler, kolay renilen bir sanat deildir harfler ve saylarla evreniekillendirmek; o yzden bu sanat hakkyla yerine getirememi olan bu zavallmezin satrlarnn arasnda gezinirken hogr ve sabrnz esirgemeyiniz. Szedilen kiilerin rahatsz olmamalar iin isim vermeden anlatlmaya allacak olanhikaye bundan olduka uzak bir yaz mevsiminde balamt. Ve dier hikayelerdeolann tersine kahramanmz kendi yaayacaklarn nceden semiti.

Kendime gre, felaketlerle dolu bir uzun k geirmitim ve hayatmla ilgili radikalkararlar vermem gerektiine inanmtm bir kere. Verdiim kararlardan ilki ve belkide en nemlisi okulu brakmakt. Sonra ailemin yanndan ayrlmak ve ardndan dayazar olmak. imdiki gzlerimle baktmda 'evden kap kt yola den kzlarnilerindeki duygu depremlerine' benzettiim bu ruh durumunu o zamanlar mthibir arlk, bolca ttn, kaba bir sakal, ackl bir bak ve diyaframn kullanmagirmesi ile teatral bir hava kazanan Kaptan'n iirleri ile yayordum. Kararlarmdanilk ikisi nemli olmakla birlikte yaz aylarnn gelip okullarn kapanmas ve aileminyazla gitmeleriyle sresiz olarak ertelenmiti. imdi yaplmas gereken yazarolunmasyd. Fakat nasl?

Evde daktilo ile yaadm azap dolu saatler boyunca olaanst skclktakiyaammdan kesitleri katlara geirmekti sanyorum. Her biri intiharla sonlanan, hergen adamn gizlice kendine yazd tm mektup stillerini denemitim. Fakatolmuyordu. Olamyordu. Okuduum roman ve hikayeler gibi bir trlyazamyordum.

Son bilmemka yln en kurak yaznn ortasndaydm, sevgilim yoktu, yaznnkapsn hl bulamamtm ve sakalm kestiim iin yzm bembeyazd. Ve ite ognlerde ayrntlarna girerek sizi skmak istemediim olaylar ve tesadflersonucunda Usta ile tantrldm.

Usta dedikleri adam her haliyle antipatik bir adamd. Herhalde hi bir kadn ilkgrte ona ak olmamt ve herhalde bu babasndan kalma evi olmasa hi bir evsahibi ona evini kiralamazd. "Sakaln kestiin iyi olmu..." dedi. Sonra da elime Suve Ceza'y tututurarak, "brgn gel konualm" dedi. Bu arada dier mezlerlebu evin snrlar dnda grmemi yasaklad. Eve dnerken iimi pis bir sknt

18

uan hollandal

kaplamt. Hayalkrklna uramtm. Ben modern edebiyattan veyamarjinallerden holanyor ve bu alanda yazmak istiyordum. Oysa Usta denilen buruhu suratndan da meymenetsiz adam bana artk kilo ile satlan yaynlarnvazgeilmez ikilisini elime tututurmutu. Su ve Ceza. Birinci cilt su ikinci ciltceza... imden svp duruyordum.

Fakat yine de eve dndmde kitab okumaya baladm. Bir ka saat sonra notalmak iin masaya koyduum katlar bitmi, kllkler dolmu, akamgneidumanlarn arasnda tembel tembel gerinirken Raskolnikov'un maceras oktanbenim maceram olmutu bile.

Evet bir alma grubunun iindeydim artk. Benden baka mez daha vard.Duruma gre iki gnde bir toplanyorduk, tartyorduk; ve bu toplantlarndnda -yasak olduu iin- grmyorduk. Bu yzden dier mezleri sadeceyazdklarndan tanyordum. Usta'y ise ok sonralar tandm ki bunu daha sonraanlatacam. Birbirini tanmayan ve tanmalar yasaklanm bu insanlar sk sktoplanp o yaz scanda heyecanla alyorlard bu da Ustann ne kadar yeteneklibir hoca olduunun gstergesiydi. Bir dakika bile skldm hatrlamadm butoplantlarn her biri dierinden farkl bir atmosferde geiyordu.rnein ilk almada, verdii kitaplar tek bir cmle ile zetlememizi istedi.Dnebiliyor musunuz, Su ve Ceza'y bir cmle ile zetlemek. "Olaylar Rusya'dageiyor." esprisini yapmak geiyordu iimden fakat ortam ve konumum bu trhafiflikler iin pek uygun saylmazd. Dier mezlerin kitaplar farklyd fakatonlarn da durumu vahimdi. Elbette app kaldk. Ben uzun bir cmle giriimindebulundum fakat ortalarnda bir yerde ipin ucunu kardm. Ustamz iseglmseyerek aklamaya balad:

"Sizden nce zeki olmanz istiyorum. Evet zeki olmanz. Zekay doutan gelen birmeleke olarak rendiinizi biliyorum. Bu dnce, zeki insanlarn dierlerinerettikleri yanl bilgidir. Evet yanl bilgileri yaymak kimi zaman bazlar iinyaamsal bir nem tar. Onlarca belki de yzlerce insan kendinizebalayabilirsiniz. Bu baka zaman gireceim bir konu. nemli olan zeki olmann neolduunu anlamanz. ok zor bir ey deil. Tek yapacanz anlamak istediinizeyin evresinde dolanmak. Ona olabildiince ok adan bakmak. Tabii tm budeiik alardan yapacanz deerlendirmeleri olabildiince hzl yapmalsnz.Yeterince vakit verilirse zlemeyecek bir problem yoktur. En azndan bir yazariin. imdi size sorduum soruya dnelim. Sizden tek bir cmle ile okuduunuzkitab zetlemenizi istediimde hzla u dnceleri gzden geirmelisiniz:1. Usta'nn istedii yaplabilir bir dev mi?2. Tabii ki hayr. Bir cmlede anlatlabilecek olan roman deildir nk.3. O halde Usta, bizden zet yerine geecek bir zl cmle, bizde brakt duygu vednceyi ortaya karmak iin bu soruyu soruyor.4. Eer 3. k doruysa bu ok skc bir alma.5. Fakat Usta iddial bir adama benzediine gre bize yapamayacamz bu deviverirken baka bir ey anlatmak iin bir n oyun tezgahlyor.6. Oyunu kefedip, oyunun iinden Usta'ya yant verebilir miyim?

Evet tm bu veya buna benzer dnceleri o kafanzn iinde duran muazzamaletin yardm ile hzla yapmalydnz. Eer yapabiliyorsanz zekice bir yanthazrlayp oyunumu bozabilirdiniz. Fakat henz aptal birer mez olduunuz iinelyordam ile bir takm cmleler gevelediniz. Benim de beklediim buydu. Zatensizinle almalarmz srasnda herey hesapladm ynde gidecek. Peki yaratclkbunun neresinde?" diye sorduunda Usta'dan ilk geer notumu almtm: "Altncadmdan sonrasn uydurabilmekte..." diye aklmdan geenler azmdandklverdi. Usta oral olmadan devam etti: "Yaratclk kendi oyunlarnz kurmayabaladnz zaman ortaya kacaktr... Ayrca kafanzn iindeki esiz alete iyidavranmanza da bal... Alkol ve uyuturucu 'aletinizi' hrpalar. Karnza kansorunlar halletmek bir yana sylediim ok ynl hzl dnme ve problemzme yeteneinizi de kaybedersiniz. Demek ki zeki olmak iin iki ey

19

Sizden nce zekiolmanz istiyorum.Evet zeki olmanz.Zekay doutan gelenbir meleke olarakrendiinizi biliyorum.Bu dnce, zekiinsanlarn dierlerinerettikleri yanlbilgidir. Evet yanlbilgileri yaymak kimizaman bazlar iinyaamsal bir nemtar. Onlarca belki deyzlerce insankendinizebalayabilirsiniz. Bubaka zamangireceim bir konu.nemli olan zekiolmann ne olduunuanlamanz. ok zor birey deil. Tekyapacanz anlamakistediiniz eyinevresinde dolanmak.Ona olabildiince okadan bakmak. Tabiitm bu deiikalardan yapacanzdeerlendirmeleriolabildiince hzlyapmalsnz. Yeterincevakit verilirsezlemeyecek birproblem yoktur. Enazndan bir yazar iin.

uan hollandal

Sonra bize kalemi vekad anlatt. Her

yaz her kalemleyazlmazd Usta'ya

gre. O yzden bir okkaleme sahip olmak

gerekliydi. Katlabark, deiik

mrekkeplerle yazandolmakalemler.

Kimisiyle imza atpform doldurursunuz,

kimisiyle gnlk tutar,kimisiyle hesapyaparsnz. Ve

ilerinden biri mutlakagzdenizdir. Onunla en

gizli, en mahremkelimelerinizi kada

geirirsiniz.Mrekkebinin kurumasiin kada fler yazya

ruhunuzdan bir paraliflersiniz. O kaleminizi

asla yeredrmezsin iz,

hrpalamazsnz, nko sizin sancl

ruhunuzun dnyayagnderdii elidir.

Katla bulutuundaomal sonra alma

masanzn veyaantanzn temiz

loluuna geridnmelidir. Asla

bakalarnnparmaklan

dememelidir. Dahasonralar

b ilg isaya rla rda k ikelime ilemcileri

anlatrken degzlerinde ayn

aydnl grecektik.

yapacaksnz: birincisi onu oksijensiz brakmayacaksnz. kincisi de srekli altrmayapacaksnz. Bunlar sizi zeki yapmaya yeter. Fakat yaratc yapmaya yetmez.Yaratclk iin de aratrmac bir ruha sahip olmalsnz. Aratrmac ruh -ki insanlnen gzel hasletlerindendir- yle olunmas gerektii iin kazanlabilecek bir eydeildir. Ruhunuzu heyecan ve akn ykselen dalgasna bindirmeyi renmelisiniz.Bu belki de en zor ksm."

Bylece nmzdeki yirmi yl ne ile uraacamz ortaya kmt. Daha sonra bazkelime oyunlar oynadk. Daha sonra bir takm cmle kurma oyunlar. rnein birgn toplant boyunca tm konumalarmz en az be kelime ile kurulmucmlelerle yaptk. Bir baka gn sadece soru cmleleriyle konutuk. Daha sonra birksmn baka yerlerde de oynandn bildiim trl trl oyunlar oynadk. Ve heroyunun iinde o gnlerde Usta'nn okumamz iin verdii kitaplar konuuyorduk.Kitaplar satn almamz istemiyordu. Bir ou eski bask olan piyasadagremediimiz kitaplarndan veriyordu. Kapaklar eski film afilerine benzeyenbabalarmzn genliklerinde baslm kitaplar... Yenileri piyasada vard. Fakatkitapya elimizi kolumuzu sallayp gidip kitap almamz istemiyordu. Ona grekitapla ilikiye gemek iin nce onu bir nesne olarak ele almalydk. Onu satnalmadan nce hayalini kurmalydk. Bir ka kez kitap vitrininde seyretmeliydik.Daha sonra bir gn onu gerekten istediimiz, onu arzuladmz bir gn gidipalmalydk. Eve dndmzde bir kitab paketinden karmak iin gerekli koullarsalamalydk. Yanmzda kimse olmamalyd. Perdeler kapal, ortam lo olmalyd.Ama asla karanlk deil. Belki biraz mzik. Biraz kahve... Ve sonra paketin bantlarnbyk bir zenle, ksnl bir yumuaklkla syrmalydk... Sonra kitapla yzyzegelirdik. rlplak bir sevgili gibi karmzda duran bu varlk bakalm bizi iinealacak myd? Biz onu sevecek miydik? Tekrar tekrar okuyacak mydk? Artk srabizdeydi. Bu noktadan sonra ileri oluruna brakmalydk. Kitabn iine giremiyorsakzorlamamalydk, sonra kitabn byl kaps ypranr bir daha gizlerineulaamazdk. ine giremiyorsak daha zamanmz gelmemi demekti.

nc haftann ortalarna doru bize birer kalem hediye etti. Hepsi birbirindenfarkl drt kalem. "imdi bunlara uygun birer defter bulun ve kalemle tantrn."dedi. Biz bu devi zeki birer yazar olma yolundaki drt mez olarak yerinegetirdik. Sonra bize kalemi ve kad anlatt. Her yaz her kalemle yazlmazd Usta'yagre. O yzden bir ok kaleme sahip olmak gerekliydi. Katla bark, deiikmrekkeplerle yazan dolmakalemler. Kimisiyle imza atp form doldurursunuz,kimisiyle gnlk tutar, kimisiyle hesap yaparsnz. Ve ilerinden biri mutlakagzdenizdir. Onunla en gizli, en mahrem kelimelerinizi kada geirirsiniz.Mrekkebinin kurumas iin kada fler yazya ruhunuzdan bir para flersiniz. Okaleminizi asla yere drmezsiniz, hrpalamazsnz, nk o sizin sanclruhunuzun dnyaya gnderdii elidir. Katla bulutuunda omal sonra almamasanzn veya antanzn temiz loluuna geri dnmelidir. Asla bakalarnnparmaklar dememelidir. Daha sonralar bilgisayarlardaki kelime ilemcilerianlatrken de gzlerinde ayn aydnl grecektik. "Hepsi birer kap" demiti, "Hepsibaka bahelere alan birer kap. Ve siz her bahede kendinizden birer parabulacaksnz".

Ve zaman hzla geti. Yava yava yazmaya balamtk. Usta bize eitli devlerveriyordu. Dorusu hepsi son derece zevkli bulmacalar gibiydi. Fakat ne. yalansyleyeyim ben tm bu oyunlarn sonunda yazar olacama inanmyordum.Ansiklopedi maddelerinden yemek tariflerine, ekonomi makalelerinden havadurumu metnine, tiyatro oyunlarndan film sinopsislerine dek olas btn metintrlerini deniyorduk. Fakat hikaye denebilecek hi bir ey yazmamtk. Bir gn ilkhikaye devimizi aldk. Ve bu devin ilgin taraf Usta'nn da bizim gibi devdensorumlu olmasyd. Nihayet onun yazd bir metni okuyacaktk. Konuyu hep birliktesaptamtk: Gece. Tek bir kelime btn anlamlar kendinde toplayabilir, demiti.

gn sonra toplandmzda herkes ilgin metinler yazmt.Birinci mez, yani ben, kendimce zerinde dnlm ve ilgin bir hikaye

20

uan hollandal

yazmtm. Uzunca bir sredir gece hayvanlarnn dnyas ile bilgiler topluyordumnedenini bilmeksizin. Usta'nn da dedii gibi bir yazara hayat veren yaratclknedensiz ve ou zaman da sonusuz bir merak ve heyecan frtnasndan beslenir.Defterimin bana geip de kahramanmn kimliine girdiimde adeta bir hatrlamasreci balamt. Bu ilk defa bama geliyordu. O yzden Strigiformes adl buhikaye benim iin zel bir nem tar. Dediim gibi o geceyi ok iyi hatrlyorum.Zayf bir kla aydnlattm alma masamn banda kolum uyuarak ve dardangelen caddenin uultusuna kulaklarm tkayarak hikayeye girimitim. Sankibundan nce yaadm bir hayattan gelen grntlerdi. Hikaye bir tekne gezisiylebalyordu. Hikayenin kahraman son derece skntl bir ekilde, eitli tesadflerinsonucunda byle bir tekne gezisine katlm bir mhendisti. ine kapal, insanlarladoru dzgn iliki kurmay bilmeyen, sradan bir adam. Fakat onu srad yapanbir zellii vard. Aksi takdirde bir hikayenin kahraman olamazd. Bu zellik onunmesleinde, hayata baknda, alkanlklarnda, ilgilerinde birer parasn gsterenbir kt ak hikayesiydi. Hikayenin iinde st rtl gndermelerle ima edilenmutsuz biten yeni dalga bir aka iaret ediyordu. Adammz bu ne zaman yaandbilinmeyen olayn etkisini tm hayat boyunca tayacakt. Zamannda onuderininden sarsan belirsizlikler girdab ylesine byk bir korkaa evirmiti kionu, dnya tarihinin ilk ve tek korkaklk kahramanyd. Sonunu kestiremedii herolay onun iin bir tehlikeydi. Hele karanlk. Ve o pis bilinmezin anas, gece! Buyzden gece hayvanlarna merak salmt, bu yzden evde bayku besleyecek kadarmeseleyi abartmt. In gsz bir kleye dnt gecenin kralln hiesayan hayvanlarn srlarn aratrmt. Sonra araya yine bilinmeyen bir zaman dilimigiriyor. Okuyucu bu tuhaf gemii, kahramanmz gverteden karanlk sularabakarken onun bilin akndan okuyor. Daha sonra adammzn srayandnceleri, bizi bugnlerde bu sefer para kazanmak iin urat bir iinipularna getiriyor. zellikle orduda kullanlmak zere tasarlanan gece grs is temleri zerinde al yordu. Bu srada kahram-anmznsavunma-sava-devlet-dman diye devam eden zihinsel zinciri beklenmedik birekilde kesiliyor. Ona ilgi gsteren bir kadn. Kadn, daha sonra Usta'mn bu ekildekullanmaktan kanmam tledii "bana-su-verdi" tiplemesi gibi giriyor. Yanizavall adama yaklaan, kaybolan mitlerin tanrsal tesellisi bir kadn. Ona yukaryabakmasn sylyor. Yldzlara, uzaya, says yalnzca tanrlarn hafzasnasabilecek kadar ok yldzla aydnlatlan bir byk geceden ibaret olan uzaya...Kadn tam bu kelimelerle sylemiyor tabii. Ksa cmlelerle ve mulak bir sluplaiaret ediyor. Fakat adammz iin her kelime bir ilahi emre, bir byl vaadednyor. Ve ban kaldrp bakyor. Orada ilk defa yldzlar gryor. Geceyi hiolmad kadar gzel alglyor. Ve tabii ki baklarn yere indirdiinde kadngremiyor. Orada kesip adammzn geleceine dair ipular vererek hikayeyibitirmitim. Adammz geri kalan mrn bu yar hayali ve belki de laf olsun diyesylenmi bir ift laf yznden gerek akn peinde harcayacak grnyor.

imdi yeniden okuduumda bir ok eksikler ve yanllar bulmama ramen herkelimesini bir ak mektubu gibi samimiyetle yazdm iin ellemeye kyamadmbu hikaye zerine Usta fazla bir yorumda bulunmamt. Fakat syledii bir ka eybelki de benim tm hikayelerimi balyordu. "Hikayede de sinemadaki gibi birkuraln varlnda sz etmek ounlukla yanl olmaz. Bu 'Duvara aslan tfeinfilmin bir yerinde mutlaka patlayaca' kuraldr. Fakat senin hikayende hemenhemen asl olan tfekler hi patlamyor. Sadece kahramann arada srada o tfeklerialp parlatyor, temizliyor. Bu aslnda hep yaadmz ey deil mi?"kinci mez de ilgin bir yerinden tutmutu geceyi. Dler... Biraz mistik biraz nasldemeli bilim kurgu havasnda bir hikayeydi. Souk bir anlatc yazarn kalemindendlerle bir problemi olan bir adamn hikayesini dinlemitik. Bu hikayeninkahraman kendikendine d grmekten aciz biriydi. Bir d fakiriydi. Fakat birfarkla. Bakalarnn dlerini grebiliyordu. Dlerini dinledii insanlarnanlattklarn btn gece inanlmaz bir canllkla yeniden yayordu. D fakiri buzelliinin farkndayd ve bu yzden de kimsenin dn duymak istemiyordu.Daha doas hikaye d fakirinin insanlardan kat bir dneminde balyordu.Gece olmamas iin Tanr'ya yalvaran bir adam. nk d grmedii zamanlarda

21

kinci mez de ilginbir yerinden tutmutugeceyi. Dler... Birazmistik biraz nasldemeli bilim kurguhavasnda birhikayeydi. Souk biranlatc yazarnkaleminden dlerle birproblemi olan biradamn hikayesinidinlemitik. Buhikayenin kahramankendikendine dgrmekten aciz biriydi.Bir d fakiriydi. Fakatbir farkla. Bakalarnndlerini grebiliyordu.Dlerini dinlediiinsanlarn anlattklarnbtn gece inanlmazbir canllkla yenidenyayordu. D fakiribu zelliininfarkndayd ve buyzden de kimsenindn duymakistemiyordu. Dahadorusu hikaye dfakirinin insanlardankat bir dnemindebalyordu. Geceolmamas iin Tann'yayalvaran bir adam.nk d grmediizamanlarda ertesi gnanlamsz bir tedirginlikve panik iindebuluyordu kendini.Bakalarnn dlerinigrd zamanlardaise grd de balolarak sonsuz birhuzur da duyabiliyordu,bir dehet filmininkahraman gibi deuyanabiliyordu.

uan hollandal

Drdnc mezinhikayesi dokunaklyd.

Yalnz bir bekiningecesini anlatyordu.

Herkesin erkendenuyuduu ve sabahlanerkenden kalkp lkeekonomisine katkda

bulunmak iin ilerininbana kotuu kk

bir kentin iyi birmahallesinde grev

yapan bekinin durumu[...] Bekinin

sokaklarda hi bir eydnmeksizin

dolat sahnelerinackl boluu

anlatcnn acmaszslubu ile birleince sizbeki adna uyuyan tm

kent halkndan nefretediyorsunuz. Oysa

beki tam tersiniyaparak bir ermiednyor, kendini

gecenin ruhu olarakgrmeye balyor. Tm

nesnelerle anlaacakbir dil buluyor. Sokak

lambalar, banklar,yanp snen trafik

lambalar, park edilmiarabalar, yorgun

otobsler, dkkanlarnkepenkleri, ilan

panolan, kaldrmtalan, betonlarn

arasndan fkrm pifidanlar, kediler,

kpekler, arabalarnezmi olduu

kurbaalar, kirpiler...Herey, ama herey

ona bir eyler sylyor.

ertesi gn anlamsz bir tedirginlik ve panik iinde buluyordu kendini. Bakalarnndlerini grd zamanlarda ise grd de bal olarak sonsuz bir huzur daduyabiliyordu, bir dehet filminin kahraman gibi de uyanabiliyordu. kinci mezadamn bu ruh durumunu ve grd dleri ustalkla anlatm fakat sonunugetirememiti. Yani d fakirini intiharla sonlandrmt.

Usta hikayeyi olduka sevmiti. "Haftaya hikaye sonlar zerinde alacaz ve buhikayeye hep birlikte hak ettii sonu yazacaz." demiti. Ve gerekten de teki haftason sayfalarna bakmamzn izin verilmedii on tane hikayeye sonlar yazmtk.nc mez karanlk iler evirenlerin gecesini anlatmt. Hani u 'gecenin hertr ihanete mthi bir gereke olmas' meselesi. ehrin karanlk sokaklarnda,serserilerin birer srtlan gibi arkalar slak duvarlara dnk kouturmalar ilebalayan eitli mezbeleliklerde grtla kesilen fahielerle devam eden ar dozdanlen gen mafya babalarnn, mitsiz ve delikanl ve kt fedailerin, polisleringecesi... Bir ok kahraman olan adeta bir roman taslan andran bir denemeydi.Ayrntlar her yerde aa be yukar birbirine benzeyen romantik polisiyedizilerinde pekala kendine yer bulabilecek bir hikayeydi. iddet sahnelerininsinemasal bir anlatma fazlasyla yklenmesi insann aznda Coca Cola tadbrakyordu fakat Usta hi de bu ynden yaklamad. Daha. ok imdi tamhatrlayamadm sahne trafii, tip ve karakter yaratma, gerilim dmleri zerineuzun bir sylev vermiti.

Drdnc mezin hikayesi dokunaklyd. Yalnz bir bekinin gecesini anlatyordu.Herkesin erkenden uyuduu ve sabahlan erkenden kalkp lke ekonomisine katkdabulunmak iin ilerinin bana kotuu kk bir kentin iyi bir mahallesinde grevyapan bekinin durumu hi parlak deildi. "Yalnzd ve geceydi." Nefis bir cmleydi.Hikaye bittikten sonra ii tmyle dolan iki kelime... Bekinin sokaklarda hi bir eydnmeksizin dolat sahnelerin ackl boluu anlatcnn acmasz slubu ilebirleince siz beki adna uyuyan tm kent halkndan nefret ediyorsunuz. Oysabeki tan tersini yaparak bir ermie dnyor, kendini gecenin ruhu olarakgrmeye balyor. Tm nesnelerle anlaacak bir dil buluyor. Sokak lambalar,banklar, yanp snen trafik lambalar, park edilmi arabalar, yorgun otobsler,dkkanlarn kepenkleri, ilan panolan, kaldrm talar, betonlarn arasndan fkrmpi fidanlar, kediler, kpekler, arabalarn ezmi olduu kurbaalar, kirpiler... Herey,ama herey ona bir eyler sylyor. Ve lirik bir anlatmla esriyen okur bir an iinyalnzlktan delirmekte olan bekinin hikayesinde adeta hayvanlarla ve bitkilerlekonuabilen bir peygamberin hayaletini gryor. Ve sonu da bu ustaca kurgulanmyanlsamann bir kez daha altnn izilmesi ile son buluyor.

ki sayfalk bir bayaptt o zamanlar benim gzmde. Usta ise fazla bir eysylemedi. Uzun bir suskunlua gmld. O anda ne dndnkestiremiyordum. Drdmz bu dnen adamn nnde bekliyorduk. Onugzlyorduk. Adeta dnceyi izliyorduk. Nihayet suskunluu bozdu:"Arada srada dnmelisiniz. Herhangi bir problem zmek iin deil, zekicedavranmak iin deil, hi bir ey iin deil. Bu, size verdiim tler iinde belki deen yararsz olan. Belki de sizi, rettiklerimi uygulamaktan alkoyacak bir pranga.Evet, arada srada, kendinizi dncelerinizin kucana yuvarlayn. Gzlerinizi birnoktaya dikip, kendinizi rahat brakn. Brakn zavall yorgun bedeniniz biraz huzurbulsun. Sonra kendiliinden ortaya kan dncelerin mesini izleyin. Uupkonan sonra tekrar uan sinekler gibi aklnzn iinde bir hareket olduunugreceksiniz. Sakn bir tanesinin peine taklp gideyim demeyin. Sadecekaleodoskopik dnce ve hayal cmbn izleyin. Bir sre sonra tm o karmaaanlamn yitirecek ve hayat yakanz brakacaktr. Bir an, bir insan olarak, sahipolduunuz her eyi kaybetmi plak bir yaratk olarak hissedeceksiniz. Bir gecemutlaka bu deneyimi yaamak iin kendinizi koltua brakn."Byle anlar yaamak iin gecelerin seilmesi bir tesadf deildir. nk gecedrsttr. Geceleri yalan sylenemez. Sadece inanmak isteyenler iin yalanclarvardr. Yoksa gece tm erdemlerin kaynadr. Gndzler ne kadar aldatc ise gece

22

uan hollandal

o kadar bilgedir. Ik insana trl oyunlar eder. Hereyi uzaktan, tepedengreceinizi, tanyabileceinizi, anlayabileceinizi sanrsnz. Gndzleri kararvermek o yzden pek kolaydr." Oysa karanlk, eyleri dnyadan yaltr. eyler kendisnrlar iinde varolduklarn hatrlarlar. Bir eyi karanlkta kefetmek iin, anlamakiin onun yanna gitmek ve onu kendi hayali nzla aydnlatmak zorundasnz.Bu emek harcamak demektir, sayg duymak demektir. te bu yzden geceerdemlidir, ite bu erdem ve bilgelikten yoksun ahmaklar geceleri gndze evirmekiin ura verirler."Sizin hikayeniz de bana gecenin bu erdemlerini hatrlatt, elinize salk." dedi vesustu. Hi birimiz onun hikayesini dinlemek istediimizi syleyemedik. imdenbelki de bu anlattklarn yazacakt ve vakit bulamad, bizi geitiriyor diyednyordum. nk drdnc mezin hikayesini bu kadar ok vmesini genbnyem o tarihlerde kaldracak durumda deildi. Oysa ne kadar ok yanlmm.Usta'nn hikayesi son derece ilginti.

Bir ka ay sonra bu alma grubundan kopmak durumunda kaldm. niversiteyegeri dnmeye karar vermitim. Yazarlk bana gre deil diye dnyordum. Uzunbir sre de Usta'dan haber almadm. Ta ki geen gn o kadnla grnceye kadar.Gecenin bir yars alan telefon uursuz bir haberin yaklamakta olduu hissinivermeye yetmiti ses tonuma. Karmdaki kadn tedirginliime aldrmadan Usta'nnbana bir emanet gnderdiini ve bana elden ulatrmas gerektiini syledi. Hemenertesi gne randevulatk.

Gen ve asabi bir kadnd. lk skc suskunluk nbetlerinden sonra Usta'nn naslolduunu sordum. Kadn dnyann en anlamsz eyini sormuum gibi dik dikbakt: "Bilmiyor musunuz?" Hayr anlamnda bam salladm. "En son ... tarihindebir alma grubu vard ona katlyordum. Sonra ayrldm." dedim. Ve kadn benimsaflma ve ilgisizliime aarak ben ayrldktan sonra olanlar anlatt."Usta aslnda yllarca kendini yazar olmak zere yetitirmi fakat her nedense birtrl tutunamam biriydi. Yllarca yaynevlerinin kapsn andrm, dergilerkarp batrm, akla gelebilecek tm yazarlar eletiren yazlar basm fakat kimsekaale almamt. Akas uzun yllar yok saylmt. Ve Usta usta olmadan ncekarar vermiti: "Madem kendisi bir yazar olarak ciddiye alnmyor, o da gizliceyetitirecei yazarlarla varolacakt. Ad kimse tarafndan bilinmese de olurdu. Tekistedii gelecee bir yolla kalmakt," Ve siz mezleri bir ekilde seerekyetitirmeye balamt. Hepinizi teker teker yetitirecekti. Edebiyattaki akmlar vegelecekteki eilimleri kestirdiine inanyordu. Hepiniz olas akmlarn ilk temsilcileriolacaktnz. Yazn dnyasnda parlayan drt yldz. O da bu hayali kozmolojiningizli tanrs. Fakat evdeki hesap arya uymamt. lk terkeden siz olmutunuz.Yeterince sabrl ve kararl kmamtnz. kinci mez ise sizden ksa bir sre sonraaskere gitmi ve bir daha dnmemiti. nc mez Usta'nn sznden kp birtakm yarmalara katlp uyduruk dereceler alm daha sonra da barlarn vekahvelerin vazgeilmez gevezesi olmutu. Drdnc ve en yetenekli olan mez iseyazdklarn Usta'ya sylemeden bir yayncya gtrm, ilk anlamasn imzaladanda Usta'yla ilikisini kesmiti. imdilerde olduka iyi bir hreti olan gen biryazar olarak yaamn srdryordu. Usta ise tm bu talihsizliklerin ve sonuncumezin ihanetine dayanamayarak asistanna bu zarf brakp ortadan kaybolmutu.Buyrun."

Zarf aarken ne bulacam sanki Usta kulama fsldyordu: Bu o gn bizeokumad Gece hikayesiydi. Ad: GECENN VE YAZININ BLGELNE DAR.Ve siz, o hikayenin u anda son cmlesini okurken belki de o ok uzaklarda, bizimolmayan bir gecenin bilgeliine snm ruhunu dinlendiriyor.

nk gece drsttr.Geceleri yalansylenemez. Sadeceinanmak isteyenler iinyalanclar vardr.Yoksa gece tmerdemlerin kaynadr.Gndzler ne kadaraldatc ise gece okadar bilgedir. Ikinsana trl oyunlareder. Hereyi uzaktan,tepeden greceinizi,tanyabileceinizi,anlayabileceinizisanrsnz. Gndzlerikarar vermek o yzdenpek kolaydr. Oysakaranlk, eyleridnyadan yaltr. eylerkendi snrlan iindevarolduklarnhatrlarlar. Bir eyikaranlkta kefetmekiin, anlamak iin onunyanna gitmek ve onukendi hayali nzlaaydnlatmakzorundasnz. Bu emekharcamak demektir,sayg duymakdemektir. te buyzden gece erdemlidir,ite bu erdem vebilgelikten yoksunahmaklar gecelerigndze evirmek iinura verirler.

23

ldalga

GNETE GECEyazan-izen ergun kocabyk

ldalga

25

ldalga

kimsesiz lk

KILIFLARDAK ESNThalil ibrahim zcan

Saatin zemberei hasretlere yz dnkl iinde kapdan ieri giren adamntral yzn svazlamasyla boalmt. Siyah ayakkablar iinde beyaz oraplarvard. Adamla o anda gz gze gelmitik. Sertti. Sonra adam birden ellerimebakmaya balad. Jiletle doradm avucumda okul yll gizliydi. Dersin ortayerinde kimin daha acya dayankl olduunu lmek iin jileti elimizin ayasnaderin izikleri hatra braksn diye basardk. Snfn en arka sralar bizisayklarken nde oturan kzlar zaten oktan paylalm olurdu. Cesaret, kendinednk akrep kuyruuyken alan zil yamasn biriktirirdi bir dahaki sessizliine.

Boluktan bir maske daha erimiti yzmde. Gece kimin olabilirdi ki srlmtkrkler arasndan syrlp yorgun insanlarn ahlarna karrken? Kimbymt?

Figran bir ycelik oluyordu kendini anlamaya altm lk kllerden saatler.Tavaf sana ey admlarmn aksakl. atlad yerde dizlerimin ba zlrkensrtndm uurum evveliyatn soruyordu.ehir ahir zamana dmyordu adamn eli beline uzandnda. Ne sylersemdeeri olmayacakt. Ta kesilmemitim. Dudaklarm btn glgelerimi toplamtherkesin ortasnda. Galiba satlmtm.

Beyaz dallar ipekten tenlerim sorarlarken elim hzla belime uzanmt.

27

med-cezir

KARISINI APKASIYLA KARITIRANADAM*oliver sacks

Dr P. yllarn tannm klasik arkcsyd. arkclkkariyerinin sonuna doru, yerel bir mzik okulundayllarca retmenlik yapm, ayrcalkl birmzisyendi. Garip sorunlarnn, rencileriyleilintili olarak ilk defa gzlenmeye balanmas daretmenlik yllarna rastlamaktadr. Bazen birrenci kendini tanttnda, Dr P. onu tanmaz,aslnda tam olarak ifade etmek gerekirse, rencininyzn karta.mazd. renci konuur konumaz,sesinden kim olduunu bulurdu. Bu olaylaroaldka oald, onu utandrmaya ve korkutmayabalad. Bazen bu durum bir -komediyednyordu. nk Dr P. sadece yzleritanmamakla kalmyor, ortada grlecek yzlerolmadnda da varm gibi gryordu. Yoldayrrken su pnarlarnn ve parkmetrelerin banocuklarn ba zannederek evkatle okuyordu;mobilyalarn tokmaklarna dnerek evkatlekonuuyor ve cevap alamaynca da ok geiriyordu,lk bata bu garip yanllklara kendi dahil olmakzere herkes akaymasna glyordu. Onun herzaman, garip bir mizah anlay, 'Zen'selparadokslar ve jestleri olmam myd ki zaten?Mzikal gc her zamanki kadar etkileyiciydi;kendini hastalanm gibi de hissetmiyordu. Aslndakendini hi bu kadar iyi hissetmemiti, yapthatalar o kadar sama ve dahiyaneydi ki hi biriniciddiye almak mmkn deildi. 'Bireyler' olduunuanlamak iin yl gemesi gerekti, bu sralardaeker hastal ortaya kmt. ekerin gzlerinezarar verebileceinin farknda olan Dr P. bir gzdoktoruna bavurdu. Gzlerini iyice muayene edenve hastalk tarihesini alan doktor, "Gzlerinizleilgili bir soununuz yok, fakat beyninizin grme ileilgili alannda bir problem var. Bir nrologugrmeniz gerekiyor" dedi. Dr P., ite bu doktoruntavsiyesiyle bana geldi.

Tanmamzn ilk birka dakikasnda klasik anlamdabir bunama belirtisi gstermedii ortadayd. Mizahve hayalgcn kullanarak akc ve gzel konuanekici bir kiilie sahip, engin bir kltr adamyd.

Neden b iz im kl inie gnder i ld i inianlayamamtm.

Yine de garip bir takm eyler vard. Konuurkenkarmda, yz bana dnk olmasna ramen,zmlemesi g bir durum mevcuttu. imden,bana kulaklar bakyor gzleri deil diye dnmeyebaladm. Gzleriyle beni grmyor, sanki yle birszerek inceliyordu. Beni normal bir ekildegrmek yerine, gzleri ani ve garip bir ekildeburnuma, sa kulama oradan aaya eneme,tekrar yukarya sa gzme taklyordu. Sanki bufiziksel zelliklerimi teker teker kaydediyordu. Fakatyzmn tamamn, deien yz ifadelerimlebirlikte 'beni', bir btn olarak grmyordu. Ozaman bu durumun farkna tam olarakvarmmydm, emin deilim. Sadece aldatc birgariplik vard. Yani grme eylemi ve yz ifadeleriarasnda olmas gereken normal etkileimde bazhatalar var gibiydi. Muayene srasnda beni grd,gzleriyle tarad ama yine de...

"Ne gibi bir sorununuz var?" diye sordum."Bildiim kadaryla bir eyim yok fakat insanlargzlerimle ilgili bir sorunum olduunudnyorlar" diye glmseyerek cevap verdi. "Amasiz grmenizle ilgili bir sorununuz olduununfarknda deilsiniz, yle mi?" "Hayr, dorudanbyle bir sorunum yok, fakat arasra hatayapyorum."

Karsyla ksa bir konuma yapmak zere daryaktm. Geri dndnde, Dr P. sakin bir ekildepencerenin kenarnda oturuyor, darya bakmakyerine, dary dikkatle dinliyordu. "Trafik, sokakgrlts, uzaktan geen trenlerin sesi, bir eitsenfoni oluturuyorlar, deil mi? Honegger'inPasifik 234'n bilirsiniz." dedi. Kendi kendime nekadar ho bir insan diye dndm. Bu insannnasl ciddi bir sorunu olabilirdi? Acaba onu fizikselolarak muayene etmeme izin verir miydi? "TabiiDr. Sacks" dedi.

* The man who mistook his wife for a hat and other clinical tales (1990-Harper Perennial Edition) adl kitaptan idemalkl Trkeletirdi. (Yap Kredi Yaynlar'nda basma hazrlanyor) Oliver Sacks, Albert Einstein Tp Koleji'nde kliniknroloji profesr olarak almaktadr. Getiimiz yllarda sinemaya uyarlanm olan "Uyanlar" (Awakenings) adlkitabn da yazardr.

28

med-cezir

Bu her zaman ki sradan, kas gc, koordinasyonu,refleksleri ve kaslma hareketini ieren nrolojikmuayene srasnda kendimi tutarak sustum,bylelikle, belki onu da susturmu oldum. lk garipolay, reflekslerini incelerken, ortaya kt. Solayakkabsn kartarak, sol ayann altn biranahtarla izdim. Bu sama grnse de reflekslerilmek iin kullanlan temel bir uygulamadr. Soltarafta hafif bir anormallik vard. Sonraoftalmoskop'umu (ophthalmoscope) takmak zeredar ktm. Ayakkabsn kendi kendine giymesiiin onu yalnz braktm. Bir dakika sonradndmde ararak grdm ki ayakkabsnigiymemi.

"Yardm edebilir miyim?" diye sordum. "Kime? Neiin?" "Ayakkabnz giymenize." "Haa, ayakkabmunutmutum" diyerek ksk bir sesle "ayakkab,ayakkab" diye sylendi. akn grnyordu."Ayakkabn z" diye tekrar et t im" belkigiymisinizdir". Youn fakat yanl yere doruyneltilmi bir dikkatle, ayakkabya bakmadan,aalara doru gz gezdiriyordu. Sonunda gzleriayana takld ve ite ayakkabm, yle deil mi?"dedi. "Yanl m duymutum? Yoksa o mu, yanlgrmt?" "Gzlerim..." dedi ve elini ayannzerine koydu, "bu benim ayakkabm deil mi?""Hayr deil. Bu sizin ayanz. Ayakkabnz daorada." "Aa, ben onu ayam zannetmitim." akam yapyordu? ldrm myd? Kr myd? Eerbu, onun garip hatalarndan biriyse, imdiye kadarkarlatm en garip hata onunkiydi.Daha baka bir skntya yol amamak iinayakkabsn 'ayana' giymesine yardmc oldum.Dr P. ise ilgisiz, tasasz hatta keyifli grnyordu.Muayeneye bir sre ara verdim. Keskin bir grmebecerisine sahipti; yerdeki bir ineyi hi zorlukekmeden gryordu, ama ine sol tarafndaysabazen fark edemeyebiliyordu.

yi gryordu ama ne gryordu? Ulusal CorafyaDergisinin (National Geographic Magazine) birsaysn atm ve iindeki baz resimlerianlatmasn, tarif etmesini istedim.

Davranlar ok ilginti. Gzleri aceleyle biryerden bir yere gidip geliyor, ayn yzmebakarken yapt gibi minik ayrntlar, ayrdedicizellikleri bir araya getiriyordu. arpc birparlaklk, renk veya eklin dikkatini ekmesi, biryorumda bulunmasna sebep oluyordu. Ama hibir ekilde grnty bir btn olarak alglayamad.Grnty ayn radarn ekranndaki noktalar gibigzleriyle tarad ama sadece detaylar grebildi,

29

btn gremedi. Resmin tamam ile hi bir ilikikurmad, dier bir deyile asla resmin fizyonomisiile ilgilenmedi. Bir manzara veya baka bir grntile ilgili hibir bir anlay yoktu.

Sahra lnn kum tepelerinin, usuz bucakszbyklkteki grntsnn yerald kapak resminigsterdim. "Burada ne gryorsun?" diye sordum."Bir nehir ve suyun zerine doru uzanmterasyla, kk bir misafirevi gryorum. nsanlarterasta yemek yiyorlar. Orda burda renkliemsiyeler gryorum." dedi. Bakmasna bakyorduama kapak resminden biraz yukarya, havaya doruve orada olmayan eyleri anlatyordu. Sankiresimdeki boluk onun, nehri, teras ve renkliemsiyeleri hayalinde canlandrmasna yolamt.