Halk Edebiyatı Genel Tekrar
Halk Edebiyatı Genel Tekrar
Halk Edebiyatı Genel Özellikleri
13. Yüzyılda Anadolu’da başlamıştır.
Şiirler müzik eşliğinde sözlü olarak oluşturulur.
Sade, açık ve akıcı bir dili vardır.
Şairler tapşırma denilen mahlasları kullanmıştır.
Aşık denilen halk ozanları bağlama ile doğaçlama şiirler okur.
Aruz ölçüsü ile yazılan şiirler olsa da yaygın olarak hece ölçüsü
kullanılır.
Genellikle yarım uyak kullanılır.
Şiirlerde başlık yoktur, şiirler nazım biçimleriyle adlandırılır.
Aşk, tabiat, özlem, ölüm, ayrılık, doğa sevgisi gibi konular
sıkça işlenmiştir.
Şiirler cönk denilen defterlerde toplanmıştır.
ANONİM HALK EDEBİYATI
Meydana getireni ve söyleyeni belli olmayan ünlerin
oluşturduğu edebiyattır.
Bu ürünler başta, tek bir kişinin malı iken zamanla topluma
mal olup anonim özellikler kazanır.
En belirgin özelliği ürünlerin sözlü olmasıdır. Bu sebeple dilden
dile aktarılırken birtakım değişikliklere uğrar ve yayıldığı
bölgenin dil özelliklerini taşır.
Anonim halk edebiyatı, taşıdığı özellikler bakımından
İslamiyet’in kabulünden önceki Türk Edebiyatı’nın İslam
kültüründeki yansımasıdır.
Anonim Halk Edebiyatı Ürünleri: Mani,ninni, türkü, ağıt’tır.
Mani
Tek dörtlükten oluşmaktadır.
Halk şiirinin en kısa nazım biçimidir.
Belli bir ezgiyle söylenir.
Aşk, ölüm, ayrılık gibi konular işlenmektedir.
İlk iki dizesi doldurmadır. Asıl söylenmek istenen düşünce son iki
dizede anlatılmaktadır.
Aaxa şeklinde kafiyelenmektedir.
Çeşitli türleri vardır.
Düz Mani: Dört dizeden oluşan, yedili hece ölçüsüyle yazılan
manilerdir.
Cinaslı (Kesik) Mani: İlk dizesi yedi heceden az olan manilerdir.
Yedekli (Artık) Mani: Dört veya beşten fazla dizeden oluşan
manilerdir.
Türkü
Müzik eşliğinde söylenen halk edebiyatı nazım şeklidir.
Çoğunlukta aşk, ayrılık, özlem, ölüm vb. konular
işlenmektedir.
Türküler bent veya bağlama (kavuştak) adı verilen iki
bölümden oluşmaktadır.
Hece ölçüsünün her kalıbıyla yazılırlar.
Ezgilerine göre bozlak, hoyrat, kayabaşı, oyun havaları
konularına göre çocuk, kahramanlık, doğa, askerlik, aşk
türküleri gibi isimlerle anılmaktadır.
Bent: Türkünün asıl sözlerinin yer aldığı bölümdür.
Bağlama (Kavuştak):Her bendin sonunda tekrar eden nakarat
bölümüdür.
Ninni: genellikle çocukları uyutmak için söylenen özel bir ezgiye
sahip olan şiirlerdir.
Ağıt: Ölen bir kişinin arkasından söylenen şiirlerdir.
İslamiyet öncesinde sagu’nun divan edebiyatında mersiyenin
karşılığıdır.
Tekerleme: Birbiriyle kafiyeli, genellikle anlamsız ses veya
kelimelerin tekrarlanmasıyla oluşur.
Bilmece:Bir şeyin adını anmadan, niteliklerini üstü kapalı bir
şekilde söyleyerek o şeyin ne olduğunu bulmayı dinleyene veya
okuyana bırakan oyundur.
Fıkra: Güldürürken düşündüren, öğüt verici olan ve tez antitez
üzerine kurulu, kısa mizahi nesirlerdir.
Alkış-Kargış: Günümüzdeki dua ve beddua kavramlarının
karşılığıdır.
Aşık Tarzı Halk Şiiri
16. Yüzyılda ortaya çıkmıştır.
İslamiyet öncesinde ozan, kam, baksı adıyla anılan şairlere
İslamiyetten sonra aşık adı verilmiştir.
Usta çırak ilişkisiyle yetişmektedirler.
Şiirlerinde ağırlıklı olarak hece ölçüsünü kullanmışlardır.
Sonralarında hecenin yanında aruzu kullanmaya da
başlamışlardır.
Aşık Edebiyatı Nazım Şekilleri
Koşma
Genellikle 11’li hece ölçüsüyle yazılır.
Nazım birimi dörtlüktür.
Genellikle 3-5 dörtlükten oluşmaktadır.
Uyak düzeni abab cccb dddb şeklindedir.
Halk edebiyatında kullanılan en yaygın nazım biçimidir.
Aşk, güzellik, tabiat sevgisi gibi konuları işlmektedir.
Karacaoğlan en güzel örneklerini vermiştir.
Koşmanın Türleri
Güzelleme: sevgilinin güzelliklerini, doğanın güzelliklerini
anlatan şiirlerdir.(Karacaoğlan)
Koçaklama: Yiğitlik ve kahramanlık duygularını işleyen
şiirlerdir.(Dadaloğlu)
Taşlama: Toplumun bozuk yönlerini eleştiren şiirlerdir. (Seyrani)
Ağıt: Ölen kişinin ardından söylenen şiirlerdir.
Semai
8’li hece ölçüsüyle yazılır.
Nazım birimi dörtlüktür.
Genellikle 3-5 dörtlükten oluşur.
Uyak düzeni koşmayla benzerdir.
Özel bir ezgiyle söylenmektedir.
İşitilerek öğrenilen şiir anlamına gelmektedir.
Varsağı
8’li hece ölçüsüyle yazılır.
Nazım birimi dörtlüktür.
Genellikle 3-5 dörtlükten oluşmaktadır.
Özel bir ezgiyle söylenmektedir.
Bre, hey, bhey gibi ifadeler içinde yer almaktadır.
Destan
11’li hece ölçüsüyle yazılmaktadır.
Nazım birimi dörtlüktür.
Dörtlükte sayı sınırlaması yoktur.
Kahramanlık, savaş ve göç gibi olayları anlatmaktadır.
Aşık Edebiyatı Temsilcileri
Köroğlu
Asıl kimliği bilinmiyor.
Bolu Beyi ile
mücadeleleriyle
ünlenmiştir.
Koçaklama şiirleriyle
tanınmıştır.
Yiğitlik ve kahramanlık
gibi konuları işlemiştir.
Sadece hece ölçüsünü
kullanmıştır
Karacaoğlan
Güzelleme şiirleriyle
tanınmıştır.
En çok varsağı söyleyen
şairdir.
Aşk, ayrılık, ölüm gibi
konuları işlemiştir.
Sadece hece ölçüsünü
kullanmıştır.
Dadaloğlu
Türkmenlerin özgürlük
sembolüdür.
Koçaklama şiirleriyle
tanınmıştır.
Aşk, doğa, savaş temalarını
işlemiştir.
Sadece hece ölçüsünü
kullanmıştır.
Aşık Ömer
Yeniçeri şairidir.
Koşma, semai ve varsağı
türlerinde başarılıdır.
Güzelleme şiirleriyle tanınır.
En çok şiiri olan saz şairidir.
Hem hece hem aruz ölçüsünü
kullanmıştır.
Şairin bir tane Divan’ı vardır.
Aşık edebiyatında Şairname
yazan ilk isimdir.
Kayıkçı Kul Mustafa
Şiirlerini çöğür adlı sazeşliğinde söylemiştir.
Yiğitlik ve kahramanlık gibikonularını işlemiştir.
En ünlü şiiri genç Osmandestanıdır.
Bayburtlu Zihni
Halk şairi olmasına rağmenkaside, gazel nazımşekillerini bolcakullanmıştır.
Koşma ve taşlama şiirleriyletanınır.
Hem hece hem aruzölçüsünü kullanmıştır.
Kalem şuarasıdır. Sazçalamaz.
Sergüzeştname , Divan,Hikaye i Garibe adlı eserivardır.
Dertli
Tekke ve divan edebiyatını
çok iyi bilmektedir.
Şiirlerini Divan’da
toplamıştır.
Hem hece hem aruz
ölçüsünü kullanmıştır.
Gevheri
Hem aruz hem hece
ölçüsünü kullanmıştır.
Şiirlerini Divan’ında
toplamıştır.
Yeniçeri şairidir.
Saz çalmayı bilmeyen
kalem şuarasıdır.
Müzikle yakından
ilgilenmiş Gevheri
makamını oluşturmuştur.
Seyrani
Yergi ve gülmece şiirleriyle
tanınır.
Ölüm ve ruh gibi metafizik
konularda da şiirleri
vardır.
Hem hece hem aruz
ölçüsünü kullanmıştır.
Erzurumlu Emrah
Adıyla anılan bir aşık
kolunun kurucusudur.
Koşma ve semaileriyle
tanınmıştır.
Aruzla yazdığı şiirlerini
Divan’ında toplamıştır.
Hem hece hem aruz
ölçüsünü kullanmıştır.
Aşık Veysel
Edebiyatımızda AhmetKutsi Tecer tarafındantanıtılmıştır.
Aşık edebiyatının sonbüyük temsilcisidir.
Sadece hece ölçüsünükullanmıştır.
Dostlar Beni Hatırlasın,Deyişler, Sazımdan Sesleradında eserler vermiştir.
Aşık Sümmani
Adı ile anılan türküağzının sahibidir.
Sümmani ile Gülperi adlıbir halk hikayesinioluşturmuştur.
Aşık Şenlik ile yaptığıatışmaları meşhurdur.
Hem hece hem aruzölçüsünü kullanmıştır.
Ervah- Ezelden adlı şiiriyleünlenmiştir.
Neşet Ertaş
Şiirlerini saz eşliğinde
söylemiştir.
Bozkırın Tezenesi olarak
tanınır.
Sadece hece ölçüsünü
kullanmıştır.
Abdurrahim Karakoç
Taşlama şiirleriyle
ünlenmiştir.
Sadece hece ölçüsüyle
şiirler yazmıştır.
Mihriban en meşhur
şiiridir.
Aşık Murat Çobanoğlu
Karslı aşıklardandır.
Üç bine yakın şiiri vardır.
Cumhuriyet Destanı,
Öğretmen, Dertli Bülbül,
Yaradan şiirleriyle
ünlüdür.
Aşık Şeref Taşlıova
Birçok halk hikayesini
tasnif etmiştir.
Yurt içinde ve yurt dışında
birçok atışmalara
katılmıştır.
Aşk, özlem, tabiat ve sosyal
temalı binden fazla şiiri
bulunan sanatçının bazı
şiirleri Gönül Bahçesi adlı
kitapta toplamıştır
Dini Tasavvufi Halk Edebiyatı
Tasavvuf hareketi edebiyatımızda Türkistan’da Ahmet Yesevi
ile başlamıştır.
Sade bir dil kullanmıştır.
Kısmen de olsa Arapça ve Farsça sözcüklere yer verilmiştir.
Hem hece hem aruz ölçüsünü kullanmıştır.
Nazım birimi dörtlüktür; ama gazel biçimi de kullanılmıştır.
Dini Tasavvufi Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri
İlahi
Allah’ı övmek ve Allah’a yalvarmak amacıyla yazılmıştır.
Divan edebiyatındaki tevhit ve münacaata benzemektedir.
Özel bir ezgiyle söylenmektedir.
Mevleviler ayin, Yeseviler Hikmet, Bektaşiler nefes, Gülşeniler
tapuğ, Halvetiler durak, diğer tarikatlar cumhur veya ilahi
demiştir.
Hem hece ölçüsüyle hem de aruz ölçüsüyle yazılmaktadır.
7’li ve 8’li hece ölçüsüyle yazılmaktadır.
Aaab, cccb, dddb şeklinde kafiyelenmektedir.
Yunus Emre en önemli temsilcisidir.
Nefes
Alevi-Bektaşi şairleri tarafından söylenen şiirlerdir.
Özel bir ezgiyle söylenir.
Dörtlük sayısı 3-7 arasıdır.
Genellikle 7’li,8’li ve 11’li hece ölçüsüyle yazılır.
Yapı olarak kafiye düzeni koşmaya benzemektedir.
Aruz ölçüsüyle yazılmış nefesler de bulunmaktadır.
Devriye:Tasavvuftaki her şeyin Allah’tan gelip Allah’a döneceği
düşüncesinin işlendiği şiirlerdir.
Şathiye: Duygu ve düşünceleri alaycı, iğneleyeci bir şekilde
kaleme almıştır.
Nutuk:Tarikata yeni girenlere tarikat adabını öğretmek amacıyla
yazılan şiirlerdir.
Tekke Edebiyatı Şairleri
Yunus Emre
Şiirlerinde dini tasavvufi
konuları işlemiştir.
Şiirlerinin tamamı sehli
mümteni örneğidir.
Hem hece hem aruz
ölçüsünü kullanmıştır.
Risaletün Nushiye ve
Divan adlı eseri vardır.
Hacı Bayram Veli
Bayramiye tarikatının
kurucusudur.
Yaşamı boyunca dinin emir
ve yasaklarını anlatmıştır.
Hem hece ölçüsünü hem
aruz ölçüsünü kullanmıştır.
Hacı Bektaşi Veli
Bektaşi tarikatının
kurucusudur.
Nefes türünde yazdığı
şiirleriyle ön plana
çıkmıştır.
En önemli eseri
Makalat’tır.
Pir Sultan Abdal
Alevi Bektaşi şiirinin en
önemli temsilcisidir.
Nefes türünde yazdığı
şiirleriyle ön plana
çıkmıştır.
Şiirlerinde dini ve
toplumsal konuları
işlemiştir.
Sadece hece ölçüsüyle
şiirler yazmıştır.
Kaygusuz Abdal
Şathiye türünde yazdığı
şiirleriyle ön plana
çıkmıştır.
Şiirlerinde dini tasavvufi
konuları işlemiştir.
Hem hece hem aruz
ölçüsünü kullanmıştır.
Kitab-ı Miglate, Divan,
Vücudaname, Dilguşa,
Gülistan önemli eserleridir.
Erzurumlu İbrahim Hakkı
Niyazi Mısrı’nın etkisiyle
şiirler yazmıştır.
Hem hece hem aruz
ölçüsüyle şiirler yazmıştır.
Mevlam görelim neyler
neylerse güzel eyler
dizleriyle tanınmıştır.
Marifetname en önemli
eseridir.
İbrahim Gülşeni
Gülşeni tarikatının
kurucusudur.
Mevlana’ya Manevi isimli
kırk bin beyitlik bir nazire
yazmıştır.
Hem hece ölçüsüyle hem
aruz ölçüsüyle şiirler
yazmıştır.
Divan, Razname, Kenzül
Cevahir
Niyazı Mısri
Didaktik türde yazdığı
şiirleriyle ön plana
çıkmıştır.
Türkçe ve Arapça birçok
eseri vardır.
Hem hece hem aruz
ölçüsünü kullanmıştır.
Divan, Risale-i Vahdet-i
Vücut, Şerh-i Nutk önemli
eserlerindendir.
Aziz Mahmut Hüdayi
Celvetiye tarikatının
kurucusudur.
Sade dille hikemi şiirler
yazmıştır.
Hem hece ölçüsüyle hem
aruz ölçüsüyle şiirler
yazmıştır.
Tarikatname, Miraciye,
Nefasisül Mecalis,
Tecelliyat, Divanı İlahiyat
Eşrefoğlu Rumi
Yunus Emre’den
etkilenmiştir.didaktik ve
lirik tarzda yazdığı
şiirleriyle ön plana
çıkmıştır.
Hem hece hem aruz
ölçüsünü kullanmıştır.
Divan ve Müzekkin Nüfus
adlı eserleri vardır.