Dedim: Hatii)i [ stetik Bir Dinamik Olarak l"iyaz ve Kaynaklan HAKK-MUHAMMED-ALi DEDiM: HATAYI E STETiK BiR Di NAMiK OLARAK N iYAZ VE KAYNAKLARI* I Ca lled upon God, Muhammad, and A li: Invocati on as an E sthetic Dynamic in the PoefrJ ' and Conte xt of Shah H atqyi D ie Quelle und asthetische Dynamik der Verwendung von "H akk-Muhammed-Ali" in H atayi's Gedichten N :Q Ahmet !<ESKiN"* DOl : 10.24082/ abked.2017.15.006 1487 yilinda Erdebil'de dogan 5ah Hatayi, tarihl ve edebi ki?iligi ile gene1de tarihte ve ozelde Turk tasavvuf kultiiru ve edebiyao tarihinde, ozellikle de inan<; sistemi ve edebiy aonda derin izler bir Turk dilinde ve killtiirunde bir an1am <;e?itliligine sahip o1makla birlikte; "ibadet ve dua", "zikir ve <;aguma", "sevgi, dostluk, selam ve hurmetlerini sunma", "su<; ve giinah1arillln i<;in yalvarma ve yakarma" vb. gibi anlamlan on plana pkan nt;·az:n, H atayi'nin ?iirlerinde Mkim olan uslup ve estetigin de temelini Bu anlamda 5ah H atayi'nin ?iirlerinin en temel ozelligi niyaz us1ubuy la o1maslrur ve bu ?iir1erin onemli bir bolumu bu dogrultuda, birer niyaz niteligi ta?1maktadu. Hatayi'nin, inan<; sistemi i<;erisindeki ritiiellerde ve zakirler tarafmdan ok unan manzum par<;a1arla da ( nefe s, deyi?, tevhid, mira<;lama, duvaz vb.) buyiik benzerlik * Kafkasya Oni,-ersiteler Birligi tarafmdan 5-6 Haziran 2016 tarihlerinde Mohaghegh Ardabili Gniversitesi'nde Ismail Hatqyi (1 481-1524) A mstn a Diizenlenen Uluslararast K.afkaf>'O)'a Genf Baktflar III Sempo?)·umtlnda "I Mentioned Hakk-Muhammad- .Ali: InYocation as an Esthetic Dynamic in Shah Hatayi"s Poetry" achyla sunulan bildirinin gozden ge<;:irilerek yeniden Turk<;:e metnidir. * Aq. Gor. Giresun Univ ersitesi Fen Edebiyat Fakiiltesi Turk Dili ve Edebiyat:l Bolumu Turk Halkbilimi Anabilim Dah (ahmetkeskinahmet@gmail.com ). ------------------ Dergisi / 2017 / 15 121
27
Embed
Hakk-~Iuhammed-Aii Dedim: ~ah ~iirindeisamveri.org/pdfdrg/D03540/2017_15/2017_15_KESKINA.pdf · Shah Hatay!, born in 1487 in the city of Erdebil, was a figure who had left a great
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Hakk-~Iuhammed-Aii Dedim: ~ah Hatii)i ~iirinde [ stetik Bir Dinamik Olarak l"iyaz ve Kaynaklan
HAKK-MUHAMMED-ALi DEDiM: ~AH HATAYI ~iiRiNDE E STETiK BiR DiNAMiK OLARAK N iYAZ VE KAYNAKLARI*
I Called upon God, Muhammad, and A li: Invocation as an E sthetic Dynamic in the PoefrJ' and
Context of Shah H atqyi
Die Quelle und asthetische Dynamik der Verwendung von
" H akk-Muhammed-Ali" in ~ah H atayi's Gedichten
N :Q
Ahmet !<ESKiN"*
DOl: 10.24082/ abked.2017.15.006
1487 yilinda Erdebil'de dogan 5ah Hatayi, tarihl ve edebi ki?iligi ile
gene1de tarihte ve ozelde Turk tasavvuf kultiiru ve edebiyao tarihinde,
ozellikle de Alev1-Bekta~1 inan<; sistemi ve edebiyaonda derin izler buaknu~
bir ~ahsiyettir. Turk dilinde ve killtiirunde geni~ bir an1am <;e?itliligine sahip o1makla birlikte; "ibadet ve dua", "zikir ve <;aguma", "sevgi, dostluk, selam
ve hurmetlerini sunma", "su<; ve giinah1arillln ba~~lanmas1 i<;in yalvarma
ve yakarma" vb. gibi anlamlan on plana pkan nt;·az:n, H atayi'nin ?iirlerinde
Mkim olan uslup ve estetigin de temelini olu~turdugu anla~Jmaktadu.
Bu anlamda 5ah H atayi'nin ?iirlerinin en temel ozelligi niyaz us1ubuyla
soylenmi~ o1maslrur ve bu ?iir1erin onemli bir bolumu bu dogrultuda,
birer niyaz niteligi ta?1maktadu. Hatayi'nin, Alev1-Bekta~1 inan<; sistemi
i<;erisindeki ritiiellerde a~lklar ve zakirler tarafmdan okunan manzum
par<;a1arla da (nefes, deyi?, tevhid, mira<;lama, duvaz vb.) buyiik benzerlik
* Kafkasya Oni,-ersiteler Birligi tarafmdan 5-6 Haziran 2016 tarihlerinde Mohaghegh Ardabili Gniversitesi'nde ~ah Ismail Hatqyi (1481-1524) A mstna Diizenlenen Uluslararast K.afkaf>'O)'a Genf Baktflar III Sempo?)·umtlnda "I Mentioned Hakk-Muhammad-.Ali: InYocation as an Esthetic Dynamic in Shah Hatayi"s Poetry" achyla sunulan bildirinin gozden ge<;:irilerek yeniden duzenlenmi~ Turk<;:e metnidir.
* Aq. Gor. Giresun Universitesi Fen Edebiyat Fakiiltesi Turk Dili ve Edebiyat:l Bolumu Turk Halkbilimi Anabilim Dah ([email protected]).
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 121
Ahmet KESKiN
ta?1ch~ gorillen ~iirlerinde, inan<; sistemi i<;erisinde yer edinmi~
ba~hca erenlerin, ozanlann yamnda, ozellikle Hakk, .Muhammed ve A li
isimlerini zikredip <;a~rch~, bunlara niyaz ettigi dikkati <;ekmektedir. Bu
pek s:ok tasavvuf ve .inans: alar1111da o ldugu gib.i Alev1 .inans: sistem.inde de n.iyazm
genel olarak .ibadede i.lgi.l.i alanlan kar~uamak iizere kullamldtgr, bazr durumlarda
Cem ritiiellerinde her hizmette Hatayi'nin, "hizmetin mtihrti" olarak adlanchnlan eserleri mutlaka okunmah, her hizmet muhakkak "Hatayi'' ile tamamlanmah<hr. Bu konuda bk. Ersal, 2016: 243.
2 Sozlti gelenekte ~iir ve Hatay1 btitiinle~mesi o denli kuvvetliclir ki; herhangi bir ~iirin ~airi sorulurken, mahlast yerine; "Bu ~iirin Hatayi'si kirnin?" denilmektedir. Bilhassa, .Alev1 cemlerinde icra edilen dey:i~lerin onemli bir ktsmmda ~ah Hatay1'nin btrakttgt tesir ac;:tkc;:a gortilmektedir. Ha tayi Ye sozlti gelenek arastndaki etkile~imler hakktnda ayrmtth bilgi ve bu dogrultudaki belirgin ornekler ic;in bk. Koz, 2004: 184-21 7; Turktnen, 2004 31 7-328; Ersal, 2009b: 90-273; Koksal, 2012: 40-42; Golpmarh, 2013: 27-30; Sankaya, 2013: 42-43; Aktn, 2016: 29-31; Yi1maz-Aktn, 2016: 66; Ersal, 2016 247-466.
124 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Hakk-~Iuhammed-Aii Dedim: ~ah Hatii)i ~iirinde [ stetik Bir Dinamik Olarak l"iyaz ve Kaynaklan
da "selarnla~rnak", " izin isternek", "istenen tztu onaylamak" vb. anlarnlan ta~1dt~
goriilmektedir. •
H atayi'nin edebi ki~iligi iizerine yapilan snurh saytdaki <;ah~malarda H atayi
hakkmda <;e~itli konular ele ahruru~ken, niyaz konusmmn ara~tllmacilar tarafmdan
kapsatn!J bir ~ekilde ele ahnmadtg1 goriilmektedir.4 Oysa, H atayi'nin eserleri olarak
kabul edilen Divan, Dehname, Nasihatname ile ?ah H atayi'ye isnat edilen ve sozlii
gelenek i<;erisinde, ba~ta Cern ritiielleri o hnak iizere <;e~itli baglarnlarda icra edilen
~iirlerin biitiiniinde "niyaz" olgustumn belirgin bi<;imde o n p lana )lktt~ dikkati
<;ekmektedir. Bu bakundan niyaz, hem Alevi-Bekta~i inan<; ve dii~iince sisternleriyle
ya~am bi<;irnlerinin, hem de bu alanlarda olu~an edebi birikimin onemli bir par<;asJdu.
Soz konusu nedenlerle <;ah~mada, H atayi'nin eserlerinde bir iislup ve estetik tmsuru
olarak niyaz, Hadyi ile sozlii gelenek arasmdaki ili~ki ve etkile~irnler kapsanunda
degerlendirilmi~tll:. Bu dogrulmda konu belirli ba~hklar alttnda, se<;ilmi~ ornekler
aracili~yla <;oziirnlenmi~tir.
1. H Ct Diyelim Gen;:eklerin D emine: H atayi ~iirindeki Niyaz Estetigine
Giri~
Tarihi bir ~ahsiyet olarak as1l adt ?ah i smail (SafevD o lan Hatayi'nin ~iirlerinde
kullandt~ mahlas, onun ~iir anlap~nu ve bu ~iirdeki niyaz estetigini anlamak
baknrundan onemlidir. Kayna~ ve anlarru hakkmda <;e~itli gorii~ler bultmmakla
birlikte, Hatdt, Hatd'i, H atqyi/Hatqp gibi <;e~itli ~ekillerde yazilan bu mahlasm Arap<;a
hataen mastam1dan tiired igi ve "hataya ait o lan, hatah, hatas1 olan, hatadan hali olmayan,
giinalu olan, kusnru olan, yanilan kimse" anlarruna geldigi kabul edilmektedir.; Bu
anlamda H atayi, kendisini "giinahkar" ve "giinahlan nedeniyle ba~~lanmas1 gereken
bir insan" olarak gormii~ ve bunu, mahlas1 aracillgqla da vurgularru~ttr.
H atayi'ye gore insan, i~te bu giinahkarh~ nedeniyle siirekli niyaz ettnelidir. c;:iinkii
"ger<;eklerin demi" ne niyaz ile ula~ilabilir ve niyaz etmek i<;in soylenecek en klsa ifade,
en kestirme niyaz bi<;imi "hu" 6 demek, yani O 'nun adnu anmaktll:
3 ~iyazm Turk tasavyuf kultiirundeki anlamlan hakkmda aynnclt bilgi is:in bk. Uludag, 1977: 411-412; Uludag, 2007 165-166.
Alev1 sozlti geleneginde de yaygm bi<;:imde icra edildigi goriilen- ~u ornegi dikkate
ahnak ye1·inde o lacaktu:
Okumufam dort kitabt
A}•et 4J·et ii haif be haif
Cumlesinden gurbuz erdir
A mnca illdllah Hu (Ergun, 1956: 122) .
H atay1'ye isnat edilen bu ve benzeri soylemlerin Alev1 sozlti gelenegi ve bu
manzumelerin icra edildigi Cemlerdeki niyaz o lgusunun belirleyici ve ozetleyici
ornekleri oldugu gorlilmektedir. Bu anlamda; u1anca ve bu u1anca bagh ttim
etkll1liklerde, btitiin ibadetlerin ba~1 O 'dur ve ona niyaz esastlr. O'nsuz hi<;:bir ~eyil1
olmayaca~ dti~iincesi bir ba~ka ornekte, ~oyle goriilmektedir:
geleneginde ve ritiiellerinde niyazm onemli birer pars:astchr. 7 Bu dortliigiin, <;:ubuk Hanast AleY1 ocaklarma mensup topluluklarca gers:ekle~tirilen Cern
ritiielleri i<;:erisinde hi<;: degi~ime ugramanu~ halde,"teYhid" olarak icra edilmesi, Hata)~ ve sozlii gelenek arasmdaki ili~ki Ye etkile~imleri yansttmast baktnundan clikkat <;:ekiciclir. Bu konuda bk. Ersal, 2016: 339.
126 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Hakk-~Iuhammed-Aii Dedim: ~ah Hatii)i ~iirinde [ stetik Bir Dinamik Olarak l"iyaz ve Kaynaklan
E we! ol A llah 'm adt si!).Jenir
Ciimle ibddetin bapdtr tevhtd
Pfrim ~ryh Safl'den Uze kalmt{ttr
Soft kardeflerin kamdtr tevhfd (Ergun, 1936: 47)8
Bunedenle de varhgm biitiinii ve kutsiyetin tamanu, O'nda gizleruni~, ozetlemni~tir.
H acly1 bu )iizden, O'na ~iikrederek, niyaz etmektedir:
Eger ki i<)inde b ulundugu durumdan mermnm degil ve bundan kurmlmak istiyorsa
da niyaz, el kaldmp dna etmek suretiyle, H acly1 ic;:il1 yine bir c;:1kl~ yoludur:
~ah Hatq)'f'm nedir halin
D11a edip kaldtr elin
Kesegor tJybettm dilin
Ciimlemiz.)'eksan dediler (Golpmarh, 2013: 126) .
H atay1'nin h.'l.tVvetli bir itikat ile bagh oldugu yol, "H akk yolu"dur. Bu yol nludur,
kutludur ve bu yolda kurulan ulu dergahtan aynlmamak, bu dergahta soylenenleri
dll1lemek icap eder:
A llah bir Muhammed Hakk Tann birdir
E renler iistiinde balk.tr bir nurdur
Cennet-i A ta'da bir dergah vardtr
Biz de ol dergahtan Cf)'nlma.J'altm
K.aba saba olst~n beman )'iik olsun
A nda!tm goniil e"i pak olsun
~ah Hat4J·f'm nefosimizHakk olstm
8 Bu dordiigun b enzer ~ekilde, Diyarbah r A!e,-1 ocaklanna mensup topluluklarca yuriitiilen Cemlerde Dedeler tarafmdan teYhid olarak icra edilmesi, Hatayi: ve sozlii gelenek arasmdaki ili~ki Ye etkile~imleri yansttmast bahmmdan dikkat s:ekicidir. Bu konuda bk. Ytlmaz-.Ahn, 2016: 88-90.
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~ttrma1an Dergisi / 2017 / 15 127
Ahmet KESKiN
Biz nefesimizden q;nlmq;•altm (Ergtm, 1956: 62).
K.t~tltl ve "H akk" olan b11 )'ala yuz siirmek gerekmektedir:
Can H atqyi bulbul intizar gule
.fah Mt~hammed Mehdi zt~hum gele
DUfmii{lerin elin ttttup kaldtra
H akk'a temenna edip yiizler siirelim (Aslanoglu, 1992: 423).
B11 )'aida gidenlere dttqya, bu ) 'aldan trq;·anlar ise bedd11qya lq;•tkftr:
Muhammed A ii)'i candan se~·enler
Yorul11b J'allarda kalmaz in{allah
jmamt Hasan 'm yiiziin goren fer
HUstt)'in'den mahrum olmaz in{allah
jmamt i\!Iiisd'dan gelen erenler
Can ba{ ftda ediib cemler girenler
jmamt Rtza)'a zehir verenler
Divanda ~eHtat bulmaz infaliah (Ergun, 1956: 52).
0 kadar ki; H akk'a niyaz edilirken, kotiiliiklere edilen beddua da bir dua o larak
algtianmaktadu:
H akk'a kurbet bulastn ger diler isen V' a~z
Yd M 11hammed Mehdi-i sahib zamdn ile f?flhllr
Neslini kat v•le mupikler ile kajirlerin
Yd Udhi Mustafa vii Murtezd'nm hakkipin
Sen d11dsm mustecdp et b11 H atqyi kemterin (Ergun, 1956: 160-161).
Goriildiigti gibi; H ak'tan, mii~rik ve kafirlerin neslinin yok olmas1 ic;:in Hz.
:Muhammed ve H z . Ali'nin sevdahs1 o lan ~ah Hatayi'nin dualannm kabulii
istenmektedir. Biitiin bunlar; hii, fUkur, iliallah, tevhid vb. gibi unsurlann hep birlikte,
niyazm birer parc;:as1 olarak Haclyi ~iirinin ba~hca estetik dinamiklerini olu~tnrdugunu
gostermektedir.
Oyle ki Hatayi'ye gore insana lazm1 o lan ba~hca ~eylerden biri niyazdu:
Dort {e.J'dir ~-ardtr bir kannda{a laf?!m
Bir hayr, bir fer(iat), Ur ibddet Ur ni)•dz (Ergun, 1 9 56: 85).
128 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ---------
Hakk-~Iuhammed-Aii Dedim: ~ah Hatii)i ~iirinde [ stetik Bir Dinamik Olarak l"iyaz ve Kaynaklan
jfte b11 nedenle, H akk 'a daima yalvarmaltdtr:
fah Hatq)'f'm H akk'a J'alvar
S evdigim A li 'dir server
S orarlarsa Uzi erler
Gelurem di~-andan bem (Ergun, 1956: 124).
Bazen de ult~lara nf;-az ~-ardtr:
Derdimend Hat4J•f eder nf)'d'?J
Ulu Pir katardan qytrmaz bizi
Bu mahfer giiniidiir isterim sizi
M11hammed oniince car Hact Bekta{ (Golpmarh, 2013: 110) .
Bu anlamda omm ~iiri, t!pkl a~a~da ornekten de anla~ulacag1 iizere, biitii.niiyle
niyaz estetigiyle oriilmii~tii.r:
E lim al11b bu derg!iha
Getiirenin demine hu
jki gonul birlifjne
Yeturenin demine h11
A n vde gonul fehrin
Hak olub p4J•ine siiriin
Gorup bir kardefde stmn
Str edenin demine h11
K.ttmt'?} gb·mi{ donunu
Hakk'a dondiirmiif)'dniinii
Gonulden k ibr ii k inini
Giderenin demine hu
Guzeldir A li'nin sesi
Siler gonullerdm past
E hl-i tarikat nefisi
Bitirenin demine h11
Hat4J·f'nin dimegini
Z4J·i etme emegini
Dokup maltn,)'emegini
Yedirenin demine hu (Ergtm, 1956: 121-122).
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 129
Ahmet KESKiN
2. H atayi'nin Gunahlanrun Affr ve Bagr§lanma i stegi Baglammda Niyaz:
"Bagr§la", "Tovbe lEstagfirullah", "Miirvet" ve "Medet"
D aha once de belirttigimiz gibi Hatayi:'nin m ahlasr "hata ettim" anlanuna
gelm ektedir ve H atayi:'nin ~iirlerinin onemli bir klsrmnda niyaz bir tovbe aracr,
bagr~lanma ve miiriivvet istegi olarak kar~muza s:lkmaktarur. ? iirlerde kendini "fakir",
"gii.nahkar", "kemter" bir "kul" olarak tarmnlayan H atayi:'nin eserlerinde, bagr~lanma
istegi bildirgesi birs:ok ornekte bu ~ekilde kar~rrmza s:rkmaktarur. Ornegin Mesnevi'de,
eseri ku~atan bir bagr~lanma istegi, niyaz estetigi on plandadrr:
K.tl bdki meni ftna J •uzinden
Sen H dksen ii men hatdJ'ii'?jinden
Sen kan-t miiriiwet ii at!tsm
Bagtfla Hat4J•i'nin hat!tsm
Yagar daim )'ere gokten J'agtflar
H atd kullar k tlur sultan ba},tflar (Aslanogln, 1992: 156) .
Bu bagr~lanma isteginin biitii.n ~iiri ku~attrgr orneklerin saylSl o lduks:a fazlarur.
Bmtlardan birine burada ornek o larak yer verilebilir:
H atd etdim H uda ipn bagtfla
Muhammed Mustafa ifin bagtfla
Saji nesli Ciinryd ii H qyderoglu
A lb.:J'et Murteza ifiin bagtfla
H asan tfk t ile m~yddna girdim
H usryn-i Kerbeld irun bagtfla
jmam Zrynel jb!t Baktr ii Cd1er
jmam Kd'?Jm Rtza ifiin bagtfla
Se~-erem ~ah Taki vii hem Naki)'i
H asan Asker !iva irun bagtfla
jmam Mehdi efiginde kul olam
Of etikte ~·eld irun bagtfla
130 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Hakk-~Iuhammed-Aii Dedim: ~ah Hatii)i ~iirinde [ stetik Bir Dinamik Olarak l"iyaz ve Kaynaklan
jmam Mehdi efi§nde kul olam
0 1 efikte veld irun bagtfla
On'ki imam nuroltbdur H atc!Jf
Ki ol mlr-t H uda irun bagtfla (As1anog1u, 1992: 253).
Orneklerin de i~aret ettigi gibi, ba~~1anma istegi, H atayi'nin benimsedigi yo1un
kutsallan/ n1n1an aracili~y1a dillendiri1mekte ve niyaz iis1ubu, ~iirdeki temel estetik
dinamik o1arak belirmektedir. "Ba~~1a" redifti bu ~iire benzeyen, fakat dortliikler
halindeki ornegi ~oy1e sona ermektedir :
Hat4J·f ragmr aman E nelhak
Miinkir kt~llarmdan uzakstn uzak
Sen ganisin send en gqyn kimsem J'Ok
Hatd ettim giinahtmt bagtfla (Ergun, 1956: 44).
Bag1~1anma isteginin ve bu anlamda niyaz iis1ubmmn "bag1~1a" aracili~y1a
ifadesinin c;re~itli ornekler·ini '~nado1u Hatayisi" o1arak icra edi1en manzmneler
iizerinden de tak:ip etmek miimh."iindiir. Bu dogru1tuda, bir Anado1u Hatayisi ~u
H atay!'nin ~ii1·inden kastl, ba~~lanma istegi, hatalamun aff1rur ve bumm is-in daima Hakk'a niyaz etmektedir. Kendini "hatah", "giinahkar'', "kemter'' bir ku l olarak
goren H atay1, biitiin eserlerinde btum on plana <;:1karmakta ve niyazda bulunarak,
ba~~lanma istegini ~iiriyle dillendirmektedir. Bu anlamda, biitiin inans- sistemle1·inin
9 "Meded" ~eklindeki bu yakan~lann ornekleri olduk~a fazlachr. (Bir ornegi is:in bk. Aslanoglu, 1992: 259.) Yine, 41 dortliikten olu~an ve tamamen niyaz iizerine kurulu clan bir ba~ka ~iirinde de H atayi yine, her dortliigun sonunda; Medet A lhh J'O Muhammed J'O A li der. Bk. Aslanoglu, 1992: 466-471.
134 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Hakk-~Iuhammed-Aii Dedim: ~ah Hatii)i ~iirinde [ stetik Bir Dinamik Olarak l"iyaz ve Kaynaklan
ba~hca ibadet bi<;:imlerinden birinin dna ve yakarma o ldngn, H aclyi:'nin ~iirinin de
yakan~ ve niyaz tizerine temellendig.i dikkate ahnd1~nda, Hatayi:'nin ~iirini adeta bir
ibadet arac1 olarak degerlendirdigi soylenebilir. Bn anlamda Hatayi:, ~ill·i bir ibadet
ve niyaz araCl olarak kabul etrni~tir denilebilir. Boylece de H atayi:'nin ~iir evreni,
omm benimsedigi inan)· dtinyasmm da bir yanstmas• o larak belirmektedir.10 Nitekim,
Alevi:lik ririielleri is:erisinde de hatah tali bin bagt~lanma istegiyle oncelikli olarak tovbe
sozlu geleneginin ba~hca icra ortarm clan Cem ritiielleri i<;:erisinde ve diger muhabbet meclislerinde stkhkla icra edildigi goriilmektedir. Bazen de Hatay1' nin bizzat kendinden himmet istene:rek onun yardtrmna stg,ruldtg, dikkati <;:ekmektedir. Bu dogrultudaki ba~hca omekler i<;:in bk. Yi1dtnm, 2006: 81 -82, 109-111; Ersal-Ersoz, 2013: 76; Ersal, 2016: 275-276; 466-469.
------------------- A1evi1ik-Bekta~ilik Ara~tlrma1an Dergisi / 2017 / 15 135
Ahmet KESKiN
Muhabbet bagmda bir gul apldt
Bir dn·dim ~-ar bin dermana degi{mem
Y uk um ldf-i gevher mercan saranm
Bir derdim ~-ar bin dermana degi{mem
Cemi k u{lar dile gelir ya:?}m der
Covel turnam .f am 'a gelir gii:{jim der
Benim J'arelerim ttl '(Jim fU:?Jim der
Bir derdim ~-ar bir dermana degi{mem
Garip biilbiil gonlum egler ses ile
Nicelen"n omrti gitmiu·as ile
Arqpp btt!dt~gtlm pur heves ile
Bir derdim ~-ar bin dermana degi{mem
M.ende e.J'der n!J'a:?Jm var ozune
Giizel pir C!)'Ubum urma Jii:{jime
Yarelerim ho{ gortintir gozume
Bir derdim ~-ar bin dermana degi{mem
.fah H at!iyi'm muhabbete bakanm
1\tf.en doltQ'Um men do/ana akanm
Giizel pirim bir dert vermi{ rekerim
Bir derdim ~-ar bin dermana degi{mem (Aslanoglu, 1992: 4 7 4-4 7 5) .
bi.r ~ahsiyetti.r. Tems.il ettigi dii~iince sistemine olan sa.rstlmaz inann ve giivenci,
16 A!e,·ilikte "niyaz ...-e secde" hakkulda bk. <;:aglayan, 2001: 1-5. 17 Oy!e ki, bu hizmetlerden biri "Naz Niyaz Hizmeti"dir ve bu hizmet i<;erisinde de Hatayi'nin
etkileri a~1k<;a goriilmektedir. Bu konuda bk. Ersal, 2016: 303-309. Yine, Alevi inan<; sisteminin ve Cemlerin ba9hca ibadet baglamlanndan biri olan semahlarda niyaz, niyazlarda ise Hata)~' nin etkisi belirgin bi<;imde on plana c;:•kmakta<hr. Bu dogrultuda "Kerbela Semaht", Hatayi ve niyaz baglam.nda c;:arptct bir ornek olarak degedendirilebilir. Bu semahta icra edilen nefeslerin her dortliigiiniin arasmda okunan boliim "9ahlama" a<hru almakta ve nefesin sonunda; I\·[yaz eden Hak J 'amnda tamktrr/ N[pz efmeynin y~yr mttkttr/ jah Hatq)'i'm Mevliisma konuktur/ Dogrulun bact/or e_;•len nfyazr denildikten sonra niyaz tamamlanrru~ olmaktadir. Bu konuda bk. Ersal, 353-358.
144 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Hakk-~Iuhammed-Aii Dedim: ~ah Hatii)i ~iirinde [ stetik Bir Dinamik Olarak l"iyaz ve Kaynaklan
H acly1'nin ~iirler-ine de dogrudan yans11ru~tu: ve bn anlamda H atay1'nin ~iirini
besleyen temel dinamiklerden biri olan niyaz, omm inane;: ve itikaduun, tarih1 ve
edeb1 ~ahsiyetinin hem ana ~ekillendiricisi, hem bir kaynagr ve hem de bir yans11nasr
olmn~tlu. Bn anla.mda Hatay1, ya~anu boyunca seferleri ve ~iirleri aracrhgryla yaymaya
c;:ah~ugr, "Hak yol" olarak adlandud!~ dii~iinceler·ini bn ~iirlerde, biiyiik o lc;:iide niyaz
V BUZERlt, Huseyin-DaYod R. (2004). "~ah Ismail ve Onun ~iirlerine Bir Bakt~.". Birinci Uluslararast jah Ismail Hatai Sempo:;;yumu Bildirileri, Haz. G Ulag Oz, .Ankara: Husepn Gazt Kultiir ve Sanat Vakft Yaymlan, 68-77.
l ~ CAV.AJ."\!~IR, Babek.-Ekber, N. Necef (Yay. Haz.) (2006). jah Lmail Hata't Kiilltyaft. i........, i Tiirkfe D ivant, 0.Tasihat-name, Deb-name, Tu;·uglar, Kofma/ar, Gerayidar, Var..-agtlar ve Bq;•att/ar. Istanbul: Kaknus Yapnlan.
<;:AGLAYA1'\f, Alper (2001). '£\levilikte Niyaz ya da Secde.". Turk K.iiltiirii ve Hact Bekta{ Velt Ara{ftrnta Dergisi, S. 18, 1-5
Z EKiNCi, f-iustafa (2004). "~ah Ismail'in l\Iahlast 'Hatai' Kelimesinin Etimolojisi.". Harron 0. I!ah!J•et Fakiiltesi De7Jsi, S. 13, 159-170.
EKiNCi, :Mustafa (2010). ~ah Ismail ve Inanf Dii'!)'OSt. Istanbul Beyan Yapnlan.
ERGGN, Sadeddin Nuzhet (1956). HaMJf Divam. jah Ismail Safe~-i, E debf Hapft ve 0.Vesieri. I stanbul: Maarif Kitaphanesi (tkinci Baskt).
ERSi\L, l\Iehmet (2009a). 'i\levi Cern Zilirligi: Battal Dalkthc; Ornegi" . A letilik Bekta{ilik Arafltrmalan Dergisi, S. 1, 188-205.
ERSAL, Mehmet (200%). A/e~i Inanf Dede Ocaklan Ozerine Bir Orneklem: Ve/i Baba 5 ultan O,;agr, Koln: Alevi Bekta~i Kiiltiir Enstitiisu Yaymlan.
ERSi\L, Mehmet-Serpil Ersoz (2013). '£\levi Giilbenglerinin Temel Yaptst th erine I I Bir Degerlendirme.". Turk Kiiltiirii ve Hact Bekta{ Velf Arafltrma Der:gp-i, S. 65, 2013, 53-80.
ERSAL, :Mehmet (2016). Aleti/ik, K.avramlar ve Ocak Sistemi: <;ubuk Havzast Ornefj . .Ankara: Gazi Uni. Turk Kiiltiiru Ye Hact Bekta~ Veil Ara~ttrma Merkezi Yapnlan.
HUSEY1NKIZI, N. (2004). "~ah Ismail Hatay1'nin Yaradtcth_g.nda Halk Edebiyatt Tiirundeki ~iirlerin Sanat Ozellikleri." . Birinci Uluslamrast ~ah Lmail Hatai Sempo?J!UI?tll Bildirileri, Haz. G Ulag Oz, Ankara: Huseyin Gazi Kiiltiir Ye Sanat Vakft Yaytnlan, 155-161.
KOZ, M. Sabri (2004). "Belli :Mahlaslar Uzerinden ~iir Soyleme Gelenegi ve
146 Forschungszeitschrifl iiber das Alevitentum und das Bektaschitentum I 2017 I 15 ----------
Hakk-~Iuhammed-Aii Dedim: ~ah Hatii)i ~iirinde [ stetik Bir Dinamik Olarak l"iyaz ve Kaynaklan
Turkiye'de YazJan Alev1-Bekta~1 Conk Ye l\fecmualanndaki Hatru l\fahlash ~iirler.".
Birinci Ultr.slarorast fah Ismail Hatai Sempo?)·umu Bildirileri, Haz. Gulag Oz, Ankara: Huseyin Gazi Kiiltiir ve Sanat Vakft Yaymlan, 184-21 7.
KOKSAL, 1i. Fatih (2012). "Hatay1'nin Yapmlaruru~ Divanlannda Bulunmayan ~iirleri." Alevilik Am{ftrmalan Dergjsi, S. 3, 39-84.
SARIKAYA, 11. Saffet (2004). "~ah ismail Hatayi'nin ~iirlerinde Hz. Ali.". Birinci U/uslarorast fah Ismail Hatai Sentpo?)'Umu Bildirileri, Haz. Giilag Oz, Ankara: Huseyin Gazi Kiilttir ve Sanat Vakft Yaytnlan, 264-276.
SARIKAYA, :M. Saffet (2013). "~ah Hatay!nin ~iirlerinde Bazt Dinl-Tasavvufi inans: Motifleri ve .Anadolu Alevi Kulttirunde ~ah Hatayi'nin izleri.". A levi/ik Am[ftrmalan Dergjsi, S. 6, 33-44.
TA~GIN, Ahmet (2014). "~ah ismail ve Erkant: AleY1 Topluluklann Ortak Bir Program Etrafmda Toparlanma Sureci.". Safe~11er ve fah Ismail Ed. Ahmet Ta~gin, vd., i stanbul: Onsoz Yay-mcthk, 11-44.
TEMiZKAN, Mehmet (2001). Hafc:J't'nin fiir Diin_yasr. Ege UniYersitesi SBE Doktora Tezi.
TEMiZKAN, 1Iehmet (2004). " Hatayi'nin Tevhidleri Uzerine Bir Degerlendirme.". Birinci Ultr.slarorast fah Ismail Hatai Sempo?)·umu Bildirileri, Haz. Gulag Oz, Ankara: Huseyin Gazi Kiiltiir ve Sanat Vakft Yaymlan, 307-316.
TDRKME~, Fikret (2004). "~ah ismail Hatay!'nin Anadolu .Alev1-Bekta~lligi ve Ale,-1-Bekta~! Edebiyatt Gzerindeki Etkileri." . Birinci Uluslammst fah Ismail Hatai Sempo?Jiumu Bildirileri, Haz. Giilag Oz, i\nkara: Huseyin Gazi Kulttir ve Sanat Vakft Yapnlan, 317-328.
DLUDAG, Suleyman (2007). "Niyaz.". Tiirkfye Dfyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi, C. 33 Ankara: TD\~ 165-166.
YILDIRI.l\.1, .Abbas (2006). S~yit fah Ibrahim Veli Ocaf,t. Ankara: I~tk Matbaast.
YIL1IAZ, Ozan-Biilent Akin (2016). "Kutsal Sozun Bellegi Olarak Conkler: i\levi Erkaruna Ait Bir Conk Gzerinde Rittielik ve Edebi Bir inceleme.". A lui/ik-Bektafilik Ara{ftrmalon Dergisi, S. 13,60-110.
------------------ A1evi1ik-Bekta~ilik Ata~ttrma1an Dergisi / 2017 / 15 147