O R A T I O AD SALMANTICENSES! ACADEMIAM HABITA XV. KáLEND. NOFEMBRT.S A ^iaymwncio tJ /^iefo j doctore SALMANTICAE: APUD JOANN. VALLEGERA , TYP. ÜNIVERS. ÁNN. DÑI. MDGCGXXXVIII.
O R A T I O
AD SALMANTICENSES! ACADEMIAM
H A B I T A
XV. K á L E N D . N O F E M B R T . S
A
^ i a y m w n c i o tJ/^iefoj d o c t o r e
S A L M A N T I C A E :
APUD JOANN. VALLEGERA , TYP. ÜNIVERS.
ÁNN. DÑI. MDGCGXXXVIII.
MIGHAELI MARCOS,
ÜNIVERSITATIS RECTORI,
MAGISTRO E T INSTITÜTORI SIBI
CARISSIMO
HOC PROPE SUÜM MÜNÜS
GRATO AC BENEVOLENTI ANIMO
0.
RAYMÜNDÜS NIETO.
m ua .
(V)
Inter multa ? et praeclara praecep-
taa quibus il le Socraticae doctrinae,
et virlutis egregias aemulator Iso-
crates Hyponici amici sui filium ad
virtutem informare conatur, i l l u d
mihi praecipua quadam considera-
tione dignum semper est visum, Cla-
rissimi Scientiarum Antistites^ coe-
terique A. O., quo statait honeslum
hominem haud decere loqui5 nisi
(vr) cam tí rerarn dicendarum probe sit
conscius 3 et ad dicendum non qua-
libet causa , sed gravi ? ac necessaria
permoveatur. Hocce sapientiae effa-
l u m , cuias spreti peracerbas poe-»
nas lam mult i saepe dederunt, ipse
jnecum repulans á dicendi nsuner^
vehementer deterrebar. Verum cnm
is (*) rogaret, cui ob eximiam in
nos 3 et perpetuara benevolentiam
quidqnam negare dumm admodum
videreturj ipsias sludio ac desiderio
( * ) Uníversitatis Rector, sub cui us disciplina in Seminario Sti. Garoli á pueris profecimus.
(vn) paefte libenter obseculi sumus. Opns
itaque adgredior, i n quod, licet toto
pectore incumbam, prudentia lamen
mea desiderabitur; praesertim in eo
dioeudí genere, i n quo vix experi-
endi gratia sim hucttsque versatus.
Tum ea sunt témpora 9 quae param
litteris favent, ab earumque cultu
iavenes, cum aliis de causis arcen-
la r , tum praecipue i m p i i , ac liefa-*
r i i belli rumore, qui Tel solus stu-
diosiMmi cuiusque posset solertem
diligentiam sopire.
Frigent enim passim sine aemu-
latione studia^ et cujusque laborío-
sissimi etiam industria 5 ac cliligenlia
quemadmod am liébetalur solitudine,
ita audilorarn frequentia5 ac celebri-
tate acuitar j ac velud facibus admo-
tis animus verae gloriae cupidus in*
cenditur ? atque inflammatur. Quae humani ingenii vis5 ac Índoles pracs-
íantissima cum ad probos quosque,
ct honeslissimos non excitandos rao-
do^ sed inyicem devinciendos, et exi
mia caritate inter se colligandos p lu-
rimum valeat ? hanc mihi profecto
venia ra facile dabilis ? ut de verae
laudis ^amore tamquam de quodam
lilteraram numine, ita dicam p ut s i -
muí rationem illius assequendae í n
dice m tutissimara.
Honorum ? et dlgnitatum ambi-»
liosa cupiditas homines interdura
miscet, ac perlurbatj propterea quod
rebus liisce potitur nemo? ni ab i is-
dem reliqiii omnes arceantur. Hinc
candidatorum odia peracerba, inimí-:
liae, moleslaq el numquam finien-
dac liles. Yerae tamcp laudis amor5
gloriaeque pon fücalae desideriumj
ni foedissiina nummi spe deluppetur^
bella forlasse ciel p sed absque l i t te-
ralorüm odio, et simultate ipsa pace
^ájeipra. Neqüe eniin doctrinae splen? 2.
( X ) ilor is est, qu i obscaritatem, qua sae-
peobraitur, desiderel: menlibus lan*
tum beas informalis praefulget, eae-
demque ipso suavissime afficianlur,
&G delectanlar. Plurimos sane ex om-
n i homlnam memoria elarissiraos pos-
sem numerare irires doctrina excul
tos, qui eadem ? qua ipsi pollebant
facúltale cxcellentes , honoribus d i -
vinis lanlum non sunt prosequuli.
Et quamquam facilius i d cuique post
fata evenire soleat, ut admirantes
amalores sui inveníat e non semper
lamen vivís baeogratiadefuit. Quan-
ta fuisset Demosthenis i n dicendo vis.
Rhodii non tám eius perlegénda pro
Ctesiphonte oralione ? quam clarissi-
mi oratoris Aeschinis ob i l lam ipsam
exulantis verissimo praeconio cogno*
verunt. Hortensii obitum deflet etiam
Cicero, quod non, ut pleriqueputa-
bant, adversarium, aut obtrectato-
rem laudam suarum, sed socium po-
t ius , el consortem gloriosi laboris
amisserat. Ta l i nos animo, in omnes
optimis artibus perficiendis studen-
les3 aífectos esse decet.Vecors sit ©por
tel , qui lumen accendenti snbiras-
citur, quo ipse u l i potest.
. e Qao vero in statu adbuc scientiae
forent, nisi communicatis amice con-
siliis ad exquirendam ingenii vim? et
indolem homines solerlissimi totis v i -
ribus ineubuissent , qui eodem im~
pelu ea, quac de rerum natura va
gó, et indefinite disputata fuerant re*
tractantes, leges quibus corpora , si-
ve inanima siye animatasua sponte
obedíunt,:multas accurale, et ex ordi->
ne descripserunt ? Fatendum sane est,
non in Physicis solum scientiis 5 sed
in hisetiam 7 quae vel á ratione nómen
aecípiunt 3 vel propius ad hominum 1
vitam5 et societatem spectant haud
poenitendos á parentum aetate factos
esse progressus.
Quanla autem industria , «jiiam*
que indeííesso ólarissimorum viro-*
rum labore ingens liaec non verbo*
rum ? sed rerum ? et cognitionuin u t i -
l ium vis, et copia comparata fuerit,
non meum est apud vos modo córa
me mora re. I l l u d potius á vobis quae-
ram: quae tanta res i l lorum animis, et
mentibus obversaretur, quae sic eos
alliciebat, u l cupiditatibus amanda--
tis ^ reique íamiliaris augendae cura
missa? a publicis quoque negoliis abs-
linuerint, vel quidquid ab his?;et ne¿
cessáriis ofíiciis supererat tem^orÍ3;i
ad súi eonteniplalíionem, el: ad̂ •ÍBH*'*
Uiendos levissimos cogitationis molas,
el subliliores quasi nulas assidue con^
tulerint ?
Ego vero sic existimo nulliasí
apimiim lantam poluisse ferre conten-
tionem, nisi iam tam in disculicnda
nalara? et disquirenda veritate qua-,
dam recrearetur dalcedine ex cánta
le ? et amore hominum meritis l au-
dibus suum studium, ac solicitudi-
nem extollentium. A l plerique albo
res serebant ? fructus et umbramse-
rls dontaxat nepotibus daturas. H o -
lUines erant, humanuinque nihi l á se
alienum pulabant ? posleritalisque sa-
l a l i , et felicitati consulentes eiasdemt
incorrupto iudicio quodammodo frue-
banlur. Qaa in re priscos illos Grae*
eos scienliaram párenles , invento-
resque artiam, auclores sunt sequuti,
quibus omnia prae una Integra f so-
lidaque laude sordebant.
Nec alió lum teinporis respicere
poterant, quo alacriores ad óptima
studia redderentur, vivida, atque in-*
tégra permanente ingenii v i ád ve r i -
tatem qualibet in causa perspiciea-
dam. Nam coelerl aíFectua eiusmodi
&int, ut mealem non ducant, sed fe-
rantf alieaosque ?. et adscititios rebu^
affingant colores, quí númquam ve-
ram , ac germanam earum faciera ia*
tueri sinam. Una est gloria, quae cum;
iri' optimorum. máxime consenlienle^
indicio multiludinis.vope co ra proba-
lo innitatur 5 omnium commodis Ser-
viat necesse c&t, cumdemque sibi fi-^í
uem \ qnem v i r lm proponat.. Sloicis
i p s i s q u i bellam omíiibus animi hu-
mani afíectibus indicendnm esse cen-
seljant ? gloria penitus non fiiit invisa5
qnam fortasse unam snb virtuti&? el ho-
neslalis kpecic amplexabantur. Hinc
fere bei i^ iudice TulliO j eximia yitae
agenda praecepla; praescripserunt.. i
(XVII) Nobis vero5 quibus haec de coelo
k Chríslo servatore deducía sunt,
alias bonorum ñnis est canstituen-
das; nec tamen prorsus amor gloriae
ex animo cxcludendus ? ac relegan-
das. Nominis claritas, et de virtute
cuiusquam, et meritis praeclara ho-
minum iadicia summam eidem con-
ciliant auctoritatem^ idoneumque red-
dant sapientiae magistram. Non i ta-
qae á p ída te semper aberrat laudis
amor, tot l iUeraram, bonarumqae
artiara parens, qaibas humana vita
a í i tur , regíturj perpolitur.
Atque hoc siquis alius flagraba! 3
(XVIII) o l i m , Sanctius ille noster5 dum ut
barbariei notatn a te, mater Acade
mia, depelleret, yerae latinitatis nor-
mam philosophando tradidit. Atque
uliaam ut ille yoti compos factus
apud omnes claret, ita nos, quorum
máxime intererat, eius" párenles mo-
nitis , tanlum fructus inde percepis-
semus, quantum i l le augurabalur,
quantumque novimus exteros de-
cerpsisse. Norat Sanctius se Acade-
miae munus oiFerre, quo nemo a l i -
ud? aut maius, aut necessarium ma-
gis adhuc obtulerat: Grammalicam
nempe , quae, dum ratione, et consi-
(XIX) l i o , quod ille egit, traditur., veré
audit omnium disciplinarum funda-
mentum. Solerüam Sanctii in perqui-
rendis latinae linguae causis imitali
exteri^ dum Grammaticam? ut aiunt^
generalem quaerunt, notionum om-
niam originem 5 materiem, ac efíec-
lionem, quae una eral veritalis asse-
rendae via 5 diligenler sunt perscru-
lalí. M u l l u m sane ? qui humani i n -
genii vim? indolem5 progressus ? erro-
resque ipsos nostr is temporibus lam
dilucide explicarunt^ multum 5 i n -
quam ? debent accuratioribus Grara-
maticis. Cum vero pbilosophando eius
(XX) artis fundamenta iecisse nemo Sanc-
tio deneget¿cur non fateamur viam
ab eodem commonstratam , quae ad
secretissimum duceret ralionis domi-
cil ium, ubi&edato animo diligenti , et
sagaci observatione non modo cogi-
tationis instrumenta ? sed paene om-
ne eius artificium deprehenderetur ?
Quod si cui haec non ad veritatis re
gula m ? sed hominis ornandi causa
dieta esse videantur, nae i l le in his-
oe litteris hospes est, ignoratque quam
arcto nexu artes loquendi, et cogi-
tandi ínter se devinciantur, quam-
que amice sibi respondeant.
(XXI) Saepe humanae indolis vítio quae
in medio posita credantur praetere-
untes , rara, et singularia quaeri-
mus ? quae minus plerumque habent
utilitatis: et i l l a , quae cum oirmibus
scire arbitramur, cum ómnibus pla-
ue nescimus. Quamquam usua et ip«
sa rerum experientia edocti plerique
omnes iam fateantur nullos in scien-
tiis futuros esse progresus, nisi M a -
themalioorum r i l u verbis ulamur,
quae et notiones ipsas, et earum ne-
xum referant accurate. Quod ipsum,
si proprietati verborum nítida acces-
serit elegantia, sic facit ad celebrita-
(XXII) tem nominis comparandam, ac ret í-
nendam ? nulla ut argumenli gravi
tas scriptis obsoletis pretium 5 atque
auctoritatem queat conciliare. Jaceant
m pulvere blattis, tineisque corro-
tlendae chartae^ in quibus cognitio-
numut i l ium suppellex5 lum ocdine
perspicuo 5 tum styli tenore eidein
respondente non splendeat. Hinc é
maioribus nostris? quos in scientiis,
ac disciplinis excolendis plurimum
insudasse novimus p h i solum mani-
bús eraditorum lerunturj h i ubi vis
gentium in deliciis habentur^ qui vel
ut Xudovicus Legionensis in omni
(XXIII) prorsus dicendi genere, vel ut Melchi-
or Canus dum Sacrae Theologiae ar^
cem primus scite oommunivit, ver-
bis aequant argamenti gravitatem.
Quid? si praeclaris hisce, aliis-*
que quamplarimis domeslicis exem-
plis excitati ? eodemque verae gloriae
suecensi desiderio, ipsi quaecumque
postremis liisce temporibus in Scien-
tiis3 vel experiendo noviler sunt inm
venta , vel altenlius considerando
uberrime disserta ? atque explicata
eolligentes, ea omnia nostrorum mo-
rilms? et institutis accomodola publi-
ci iuris fecissemus? Qaamtutn inde
(XXIV) rei liUerariae simul et publicae acces-
siset aemolumenti ac splendoris! Pri
mo enim non ut mercibus? sic etiam
libris uteremar alienis: eo eliam ex
•capitc non conlemnendam pecuniae
^ i m vel bostibus persaepe largiendo.
Tum a dulci insanienlis sapientiae
veneno procul avocaretur Hispana
invenías 5 quae vix ab eo cavere po-
le r i t , si dum praeclara et miranda
prosequitur recentiorum quorum-
da m inventa 5 ipsorum scriplis uta-
tur. Nul lam fere apud illos est doc-
Irinae genus, quo non pestis ista
pervaserit.
Cum vero singula percensere haud
vacet, cx reram? quas melaphysicas
vocantp tractatoribas petemus exern-
p l u m , unde reliqua liceat delira-
menta coniectari. Nam ex quo ad r i -
mandam nervorum etiam tenuissimo-
ram origiuem , propagationera 3 et
texturam? eorainqae cum masculis
nexum, artis corponim dissecando*
rain opem5 et auxilium iniplorarunt9
sibi visi sunt liquido conspexisse cau
sas molionura corporis? tam in v i r i -
bus exterioribus exercendis^ quam ia
excitandis anitni humani affectibus,
perficiendisque inlellectionibus 7 ia 4
(XXVI) quibus n ih i l nisi motum cogitant. Ita»
que ea natura, quae tot, ac tantas iu
se res mirabiles continet, tantam me-
moriam praeteritoram, futuroram-
que prudentiam 9 artes non minus
usu5 quam ingenio praeclaras, ipsas
denique scientias 5 si novi isti sapien-
tiae magistri audiendi erunt, in cor-
porum impulsa, et attactu? ac Che-
miéis viribus omnis sita est. Non au-
dacius 5 neque insolentins his Lucre-
tius de religione pedibus subiecta glo-
riatur.Exitialissimus tamen errorj quo
pietatis, iustitiae, ac reliquarum v i r -
tutum fundamentnm subvertitur, n i -
(XXVII) h i l commune Jiabet cum exqtijsilissi-
mis observationibus 5 quartim in ar
le medéndi j in sanitate corjioris t u -
enda ? oplimaque tenellae aelalis edü-
candae^ atque inslituendae ratione,
in omni denique vita permulli et mag-
ni possunt usus existere.
Praeclare igilur de sLudiosa i n
véntale mererelur il le ^ qui acriori,
el inlegro indicio praedilus, qnid-
quid n l i le j ac salubre i n hisce so-
lerdbus nalurae indagaloribns inve-
nitnr? ab omni erroris faece expur-
gatnm colligeret, sicque snis locjs
aptarel, u l Philosophia innocens^ et
(XXVIII) ab omni impietatissuspicione immu
ñís p liberior per Academias nos-
tras incederet, sin minus ómnibus ab
soluta numeris, saltem verarum cog-
nilionum ditior , et ad vilae commo-
ditales ulilior. Quis hoc potius esse
neget ? quam eos adire fontes, unde
veritas vix possit hauriri absque do-
lenda erroris permixlione? Periculo-
sum sane est eíusmodi exemplaria ab
adolesscentibus tractari iudicii adhuc
labilis5 et infirmi. Nescio quomodo
alacrior adolescentium aetas, si sibi,
quod non raro evenit5 sapero videa-
tur , insólita, etsi perabsurda avide
(XXIX) consectatur, et ampleclitur.
Quidquod ? V i r i acrioris , et sub-
acti iud ic i i , quibus verba daré haud
facile est? nonuumqaam impruden
tes labuntur ? et á qua muUum ab-
horrent sentenlia , ad eamdem, dum
ex consueta lectione minus caute l o -
quuntur, verbis accederé videntur?
Nusquam auctor ero invidiae u l lum
in hominem conflandae: nonnulla
tamen de gravissimis hisce quaestio-»
nibus á v i r i s , qui easdem non del i -
basse, sed penitus hausisse credeban-
lur ? asserta memiai, quae el non su-
perstitiosorum aspernerentur aures.
(XXX) SedpraestatobducereP quam refrícare
vulnera ? quae numquam pietatis lae-
sae nomine fuissent suscepta? si tan
tas extilisset gloriae amor, qui sua
bene meditata in communem usum5
ae lucem maluísset aíFerre, quam
aliena Iranscribere, aut commendare.
Quamobrem sinile me vos. Pa
ires amplissirni, quorum tanta est
quolibet in liUerarum? ae seientiarum
genere doctrinae copia ? quantam in
multis saepe ostendislis et publieis,
et privatis negoliis 5 quantamque ab
bis expectari fas esl^ qui hocce li t te-
rario pulvere máxime delectati^ post-
(XXXI) habitis reliquis ómnibus muDeribus,
quae egregium solent animum solioi-
tare, in id semper toto pectore enixi
eslis, nihi l ut cogniLu dignum ^ n ih i l
utile essel, atque praeclarum, siv©
noviter inventum, sive olim iam a sa-
pientiae auctoribus, et quasi parenti-
bus recle excogitatum 5 quo non ad
testram provinciam exornandam ute-
rcmini j praestantissima iuvcnlutis
nostrae ingenia sic excolendo 3 ut
tempestive praeiacta semina suis anc
la incremenlis ad maturitalem per-
venirent cum ipsis, tum universae
reipublicae salularem : sinile, i n -
(XXXII) quanij me lioc loco vos obsecrare,
ác deprecan 3 ne tantam hanclucem
diu tam angusto locorum 3 ac lempo-
ruin spalio circamseplam esse palia-
mini. Viva i l la vox, quae ia veritate
proponeada, ac commeiidanda lau-
lum habet virium ^ ac latenlis ener-
giae , ut ad eam ornnis aditus sine
i l l ias sonó alicpiando inlerdictus, ac
praeclusus esse videalur , fngax est,
sicque momento lemporis praeleril,
ut instar fulguris nul lum sui vestigi-
um relinquat.
E coelo Sócrates deduxisse d ic i -
;tur Pjiilosopliiam: at ni óptimos sor*
(XXXIII) lilus esset doctrinae suae haeredes,
qui eam litteris mandassent ad homi-
num memoriam sempiternanij, cla-
rissimi v l r i ingenium^ et exemplam
fcimul cum extremo eias halitu eva-
imissent. Disputationum aestu ferven-
le 5 nonnulla prudentioribus quoque
saepe excidantP quae non excidisse
vellent 3 quaeque subtiliori lima cor
rige renl? si qnidquam ipsis de eodem
argumento edisserendum esset, atque
publicandum. Quemadmodum enim
in omnivitaegenere, sic et in re li t te-
raria : qui in communi luce ? ac om-
niam oculis versatur, consideratius
(XXXIV) se geritp nec lam aperlum? et nudum
latas oíFert invidorum calumniis et
malevoleuliae.
Qaamquam eiusmoili voces sapi-
enti non sunt valde pertimescendae.
I l l a m , i l lam podas omnes reformi-
dare debemus, qua socordiae? el iner-
tiae non obscuro insimula mar. De-
lenda itaque nobis hace nota est 3 quae
iampridem nomini nostro inhaeret.
Gloria, quam cum gravissima aucto-
ritate coniunctam maiores nostri no
bis reliquerunt 5 non famosis eorum-
dem imaginibuSj non votis inanibus,
sed insigni virtutis ostentatione, et
(XXXV) labore praeclarum quid in commu-
nem fruclum aíFerente conservanda,
atque amplificanda est.
Quae si nos cura solícitos , atque
intentos semper habere debet? eo prae-
geitim tempore cum óptima ac dilec-
lisbima Princeps de populorum salu-
t C j deque imperii maiestale5 ac po-
tentia anxia, qualem utrique con-
gruat, instiluendam vult studiorum
nostrorum rationem. Quanta vero sa-
pientia, ac humanitate plurima eade
re sancita commendenturj ipsa nullo
exornante satis eloquuntur? ac prae-
dicant. Nostra certe vota augusta Re-
(XXXVI) gina praegressa est. Proprium id suae
innoceutiae^atqaeintegriLalis, et quod
nemini invideat, ex inlima Philoso-
pliia depromptam illarum legum no-
titiam5 ad quas propugnandas, ac de-
fendendas regnum inLer homines na-
l u m , atque iastitutum est ^ et quod de
óptima sub aequissima Gabernalrice
rei publicae adminislrandae ratione
non solum nobis liberam disserendi
potestalem reliquerit j verum etiam ad
id praestandum gravissimis suis de-
crelis paene compulerit. Parentis mo
re m ? et animum agnoscimus liberos
non v i , et metu, sed honestalis? et
(XXXVII) proprii ipsorum commodi ralione ia
officio retiñere cupientis.
Nostram iam est summa ope eni-
ti? ut qtias óptimas scientias accolen-
das^ nedum servandas Regina ^ Se-
natus a alterque Gonventus se nobis
tradituros significarunt, sic per nos
edoceatur Hispana iavenluSj ut cuiu
ad rempablicam accesseritj egregios
omnes possit eorum conalus secun
dare. Ita demum fiet? ut depulsis
ignorantiae tenebris ? et quibuslibet
infestis opiniónibus dissipatis , n ih i l
obstet quominus apudsummos aeque,
et imos illae obtineant? atque praeva-
(XXXVIII) leant arles 3 quae ? dum homines Ho-
nestis laboribus exercent, eosdem
virtute, moribuSj et numero anclan
omni etiam rerum afíluentia ? et co
pia 5 unde censetur 5 et crescit maies-
tas? el dignitas imperi i : quod a rerum
omnium párenle, Deo Optimo M á
ximo 3 Reginae Elisabethae cum ca-
rissima sibi matre tam diulurnum^
quam felix 9 faustumque speramus
futurum.