Gwartney, James D., Richard L. Stroup, vd., Ekonomi_OS.pdf · Olur ve Yenilikçi Gelişmeler İçin Sürekli Bir Motivasyon Sağlar 71 3. Hükümet Regülasyonları Üzerine Sınırlamalar:

Gwartney, James D., Richard L. Stroup, vd., Temel Ekonomi, Ankara: Liberte Yayınları, 6. Baskı, Temmuz 2016.

Temel Ekonomi Zenginlik ve Refah Hakkında Bilinmesi Gereken Şeyler James D. Gwartney, Richard L. Stroup, Dwight R. Lee, Tawni H. Ferrarini

Çeviren: Ahmet Uzun

ISBN 13: 978-605-9823-10-4Liberte Yayınları® / 1946. Baskı: Temmuz 2016

© 2016, Liberte Yayınları®

© 2005, James D. Gwartney, Richard L. Stroup, Dwight R. Lee & Tawni H. Ferrarini®

Bu kitap ilk olarak İngilizce’de St. Martin’s Press tarafından “Common Sense Econo-mics: What Everyone Should Know About Wealth and Prosperity” adı ile yayınlanmıştır. Kitabın Türkçe tercüme hakları yazarlarından bizzat alınmıştır. Bu eserin müellifi olarak yazarların hakları mahfuzdur.

First Published in English by St. Martin’s Press under the title “Common Sense Eco-nomics: What Everyone Should Know About Wealth and Prosperity”. Turkish translation rights have been personally granted by the authors themselves. The authors have asserted their rights to be identified as the author of this work.

Yayın Editörü: Hasan Yücel BaşdemirSayfa Düzeni: Liberte YayınlarıKapak Tasarımı: Birol ÖzçevikBaskı: Tarcan Matbaası Adres: Zübeyde Hanım Mah. Samyeli Sok. No: 15, İskitler, Ankara Telefon: (312) 384 34 35-36 | Faks: (312) 384 34 37 | Sertifika No: 25744

Adres: GMK Bulvarı No: 108/16, 06570 Maltepe, AnkaraTelefon: (312) 230 87 03 | Faks: (312) 230 80 03E-mail: [email protected] | Web: www.liberte.com.tr | Sertifika No: 16438

Liberte Yayınları® Liberte Yayın Grubu’nun tescilli bir markasıdır.

James D. Gwartney, Florida State Üniversitesi’nde Stavros Hür Teşebbüs ve İktisat Eğitimini Geliştirme Merkezi’ni yönetmekte-dir. O aynı zamanda 141 ülkenin kurumları ve politikalarına dair veriler sağlayan yıllık bir rapor konumundaki Economic Freedom of the World’un da eş-yazarıdır.

Richard L. Stroup, Montana State Üniversitesi’nde onursal eko-nomi profesörü, North Carolina State Üniversitesi’nde misafir iktisat profesörü ve Raleigh’de (North Carolina) Politik İktisat Araştırma Enstitüsü’nün başkanıdır. 1982’den 1984’e kadar ABD İçişleri Bakanlığı’nda Politika Analizi Bürosu’nun yöneticisi ola-rak görev yapmıştır. Çok yakın tarihe kadar Stroup küresel ısın-ma, arazi kullanım regülasyonu, arkeoloji ve çevre politikasında gerekli gelişmeler hakkında yayımlar ve konuşmalar yapmıştır.

Dwight R. Lee, Dallas’ta Southern Methodist Üniversitesi’nde Küresel Piyasalar ve Özgürlük profesörüdür. Profesör Lee’nin araştırma konuları arasında çevre ve doğal kaynaklar ekonomisi, siyasi karar alma ekonomisi, kamu maliyesi, hukuk ve iktisat ve çalışma ekonomisi dâhil farklı tür alanlar bulunmaktadır.

Tawni H. Ferrarini, Nothern Michigan Üniversitesi’nde Ekono-mik Eğitim ve Girişimcilik Merkezi direktörüdür. Dr. Ferrarini teknolojinin etkin şekilde nasıl kullanılacağı ve bugünkü öğrenci kuşağının başarıya nasıl motive edileceği hakkında iktisat eğitimi, teknoloji ve eğitim dergilerinde yayımlar yapmaktadır.

Temel Ekonomi Zenginlik ve Refah Hakkında Bilinmesi Gereken Şeyler James D. Gwartney, Richard L. Stroup, Dwight R. Lee, Tawni H. Ferrarini

James D. Gwartney Dwight R. Lee

Richard L. StroupTawni H. Ferrarini

Teşekkür 13

Önsöz 15

Birinci Bölüm

İktisat Biliminin On İki Temel Unsuru 19

Giriş 21

1. Müşevvikler Önemlidir 22

2. Bedava Öğle Yemeği Diye Bir Şey Yoktur 25

3. Kararlar Marjda Alınmaktadır 28

4. Ticaret İktisadi Gelişmeyi Teşvik Eder 31

5. İşlem Maliyetleri Ticarete Bir Engeldir 34

6. Fiyatlar Alıcıların ve Satıcıların Tercihlerini Dengeye Getirir 36

7. Kârlar İşletmeleri Zenginliği Artıran Faaliyetlere Sevk Eder 39

8. İnsanlar Başkalarına Yardım Ederek Gelir Elde Ederler 42

9. Sadece İstihdam Değil, İnsanların Değer Verdiği Malların ve Hizmetlerin Üretimi de Yüksek Hayat Standartlarının Kaynağını Oluşturur 44

10. İktisadi Büyüme En Başta Ticaret, Yatırım, İşleri Daha İyi Yapma Yolları ve Sağlam Ekonomik Kurumlar Vasıtasıyla Meydana Gelir 49

İÇİNDEKİLER

11. Piyasa Fiyatlarının “Görünmez Eli” Alıcıları ve Satıcıları Genel Refahı Teşvik Eden Faaliyetlere Sevk Eder 52

12. Bir Eylemin Uzun Vadeli Sonuçları ya da İkincil Etkileri Çok Sık Olarak Göz Ardı Edilir 55

İkinci Bölüm

İktisadi Gelişmenin Yedi Ana Kaynağı 61

Giriş 63

1. Yasal Sistem: İktisadi Gelişmenin Temeli Özel Mülkiyeti Koruyan ve Sözleşmeleri Adil Bir Tarzda Uygulayan Yasal Bir Sistemdir 63

2. Rekabetçi Piyasalar: Rekabet Kaynakların Etkin Kullanımına Destek Olur ve Yenilikçi Gelişmeler İçin Sürekli Bir Motivasyon Sağlar 71

3. Hükümet Regülasyonları Üzerine Sınırlamalar: Ticareti Azaltan Regülatif Politikalar İktisadi Gelişmeyi de Geciktirir 76

4. Etkin Bir Sermaye Piyasası: Bir Ulus, Kendi Potansiyelini Ortaya Çıkarmak için, Sermayeyi Servet-Yaratıcı Projelere Yönlendiren Bir Mekanizmaya Sahip Olmalıdır 79

5. Parasal İstikrar: İstikrarlı Bir Para Politikası Enflasyonun Kontrolü, Yatırımların Etkin Tahsisi ve İktisadi İstikrarın Başarılması için Gereklidir 87

6. Düşük Vergi Oranları: İnsanlar, Kazandıklarından Kendilerine Kalan Bölüm Büyüdükçe Daha Çok Üreteceklerdir 94

7. Serbest Ticaret: Bir Ulus Nispeten Düşük Bir Maliyetle Üretebildiği Malları ve Hizmetleri Satarak ve Yine Yurtiçinde Pahalı Olarak Üreteceği Malları ve Hizmetleri ise Satın Alarak Gelişir 99

Üçüncü Bölüm

İktisadi Gelişme ve Hükümetin Rolü Hakkında Berrak Düşünmenin On Unsuru 115

Giriş 117

1. Hükümet İktisadi Gelişmeyi Bireylerin Haklarını Koruyarak ve Piyasalar Vasıtasıyla Sağlanması Zor Olan Birkaç Malı Arz Ederek Teşvik Eder 118

2. Siyasi Oylama Yoluyla Tahsis Piyasa Tahsisinden Özü İtibariyle Farklıdır ve İktisadi Analiz, İkincisinin, İktisadi Gelişmeyle Daha Tutarlı Olduğunu Göstermiştir 122

3. Hükümetin Maliyeti Sadece Vergilerden İbaret Değildir 126

4. Anayasal Kurallarla Sınırlanmadıkça, Özel Çıkar Grupları Demokratik Siyasi Süreci Vergi Mükelleflerini ve Tüketicileri Yolacak Şekilde Kullanır 129

5. Anayasal Kurallarla Sınırlanmadıkça, Kanun Koyucular Bütçe Açıklarına Yol Açacaklar ve Aşırı Harcama Yapacaklardır 134

6. Hükümet, Başkalarının Pahasına Birilerine Menfaat Sağlama İşlerine Ağır Şekilde Bulaştığı Zaman, İktisadi Gelişme Yavaşlar 139

7. Hükümet Transferlerini Alanların Net Kazancı Aldıkları Miktardan Daha Az ve Genellikle de Büyük Ölçüde Daha Azdır 143

8. Merkezi Planlama Piyasaların Yerine Siyaseti Koyar ki, Bu da Kaynakları İsraf Eder ve İktisadi Gelişmeyi Geciktirir 150

9. Rekabet Piyasalarda Olduğu Kadar Hükümette de Önemlidir 157

10. Siyasi Süreçle Sağlıklı Bir Ekonomi Arasında Ahenk Sağlayan Anayasal Kurallar İktisadi Gelişmeyi Teşvik Eder 161

Dördüncü Bölüm

Pratik Kişisel Finansın On İki Temel Unsuru 171

Giriş 173

1. Karşılaştırmalı Üstünlüğünüzü Keşfedin 175

2. Girişimci olun: Bir piyasa Ekonomisinde, İnsanlar Başkalarına Yardım Ederek ve İşleri Yapmanın Daha İyi Yollarını Keşfederek İlerleme Kaydederler 179

3. Bütçe Yapmayı Düzenli Tasarruf Etmenize Yardımcı Olacak ve Paranızı Daha Etkin Harcayacak Şekilde Kullanın 183

4. Hiçbir Şeyi Ekonomik Ömründen Daha Uzun Süre Finanse Etmeyin 187

5. Paranızdan Daha İyi Yararlanmanın İki Yolu Vardır: Kredi Kartı Borcundan Sakının ve İkinci El Eşyalar Almaya Bakın 189

6. Her Ay Bir “Gerçek-Dünya” Tasarruf Hesabına Para Yatırmaya Başlayın 194

7. Bileşik Faizin Gücünü Kendiniz için Çalıştırın 195

8. Çeşitlendirme Yapın -Tüm Yumurtalarınızı Aynı Sepete Koymayın 199

9. İndekslenmiş Öz sermaye Fonları Aşırı Risk Üstlenmeden Uzmanlardan Daha İyi İş Çıkarmanıza Yardım Edebilir 203

10. Uzun Vadeli Hedefler İçin Hisse Senetlerine Yatırım Yapın, Fakat Para İhtiyacı Yaklaştığı Zaman, Tahvillerin Oranını Artırın 206

11. Az Riskle ya da Hiçbir Risk Olmaksızın Yüksek Getiri Vadeden Yatırım Planlarından Uzak Durun 212

12. Çocuklarınıza Nasıl Para Kazanılacağını ve Nasıl Akıllıca Harcanacağını Öğretin 215

Notlar 221

Sözlük 231

Destekleyici Ünitelerin Listesi 245

Önerilen İlave Okumalar 247

Dizin 249

Bu kitabın birinci edisyonunun çevirisini yapan Atilla Yayla ve merhum Yıldıray Arsan’a teşekkürlerimizi sunuyoruz.

Liberte Yayın Grubu

15 Temel Ekonomi

Önsöz

Bu Kitabı Neden Okumalısınız?

Zamanınızın değerli olduğunu biliyoruz. Çoğunuz sadece pro-fesyonel iktisatçılar için önemli olan yeni terimler öğrenmeye, formüller ezberlemeye ya da ayrıntılara vakıf olmaya çokça zaman harcamak istemezsiniz. İstediğiniz şey iktisat biliminin gerçekten önemli olan, daha iyi kişisel tercihler yapmanıza ve karmaşık dün-yamızla ilgili anlayışınızı geliştirmenize yardım edecek kavrayış-larıdır. Ve siz bu kavrayışların, minimum düzeyde bir iktisat bilim diliyle, özet, organize ve okunabilir bir tarzda sunulmasını istiyor-sunuz. İşte bu kitabı bu amaçları karşılamak için yazdık.

Şu anki iktisat bilginiz ne olursa olsun bu kitaptan istifade et-meniz mümkündür. Bu kitap yeni başlayan birine iktisadın temel ilkelerini, çoğunlukla sağduyuyu yansıtan ilkeleri tanıtacaktır. Fakat bu genel düşünceler, özellikle yeni başlayanlar için sağlam iktisat ile romantik yaklaşımlar arasında hızlıca ayrım yapmayı mümkün hale getirecek mantıklı düşünmenin güçlü araçlarıdır. Bu kitap aynı zamanda daha ileri düzeyde iktisat ve işletme öğrencilerine de bü-yük resmi bir araya getirmede yardımcı olacaktır. Aralarında lisan-süstü düzeyde olanların da bulunduğu ileri seviye öğrenciler grafik, formül, model ve teknik matematikle iktisat biliminin gerçekten önemli derslerini anlamakta başarısız olacak kadar haşır neşirdir-ler. Nihayetinde, tecrübeli bir işletme yöneticisi ya da bir politikacı da bu kitaptan çok değerli şeyler öğrenebilir. Kendi işlerinde hay-li başarılı olanlar bile, siyasi kuralların ve politikaların insanların

Temel Ekonomi16

ve milletlerin genel ekonomik sağlığı üzerinde sahip olduğu geniş kapsamlı ve genellikle de niyetlenilmemiş etkileri çoğu kez düşük tahmin ederler.

Geçmişte olduğu gibi, bugün de Amerikalıların zihinleri ve kalpleri için iki görüş rekabet etmektedir. Biri sınırlı hükümet, eko-nomik özgürlük ve kişisel sorumluluktur; diğeri ise büyüyen hükü-met, kolektivizm ve bağımlılıktır. Amerika ilki üzerinde kurulmuş-tur, fakat ikincisinin yaklaşık bir asırdan beri bir yükselişi olmuştur. Birinci görüşte ekonomi, piyasaların koordine ettiği kişisel tercih-ler; ikincisinde ise merkezi planlama ve siyaset tarafından yönlen-dirilir. Bu, büyük bir fark yaratmaktadır. Ünlü Stanford iktisatçısı Thomas Sowell’in söylediği gibi, “İktisadın ilk kanunu kıtlıktır, siyasetin ilk kanunu ise iktisadın ilk kanununu umursamamaktır.”

Bu iki alternatifin tarihte herhangi bir zamanda nasıl çalıştığına dair daha iyi düzeyde bilgiye sahibiz. Fakat biz ekonomi konusun-da bir cahiller milletiyiz. Sonuçta, bize iyi niyetlerini –problemle-rimizi çözme tutkularını- anlatan liderler tarafından kolayca yanlış yönlendiriliyoruz. Yirminci yüzyılın en büyük iktisatçılarından biri olan Milton Friedman’ın vaktiyle söylediği gibi, “İyi niyet kadar za-rarlı hiçbir şey yoktur”. Bu onun, politikaların onlara taraftar olanla-rın niyetlerine göre değil, etkinlikleri temelinde değerlendirilmesi gerektiğini vurgulama yoluydu.

Başkan Herbert Hoover, Senatör Reed Smoot ve Kongre Üye-si Willis Hawley Smooth-Hawley tarife artış tasarısını 1930’da Kongreye sundukları zaman iyi niyetlere sahiptiler. Ne var ki bu tasarının sonuçları feci oldu; o normal bir gerileme dönemi ola-bilecek şeyin bir acı ve ıstırap on yılına dönüşmesine sebep oldu. On sekizinci yüzyıl cerrahları da iyi niyetlere sahiptiler; onlar şa-rap suyuna batırılmış aletlerle uzuv kesmenin hastalarının kanına mikrop bulaşmasını önleyeceğini düşünüyorlardı. Fakat onların iyi niyetleri, hastalarını, yaptıkları tedavinin yan etkilerinden ko-

Birinci Bölüm

İktisat Biliminin On İki Temel Unsuru

1. Müşevvikler önemlidir.2. Bedava öğle yemeği diye bir şey yoktur.3. Kararlar marjda alınır.4. Ticaret iktisadi gelişmeyi teşvik eder.5. İşlem maliyetleri ticarete bir engeldir.6. Fiyatlar alıcıların ve satıcıların tercihlerini dengeye getirir.7. Kârlar işletmeleri zenginliği artıran faaliyetlere sevk eder.8. İnsanlar başkalarına yardım ederek gelir elde eder.9. Sadece istihdam değil, insanların değer verdiği malların ve hizmetle-

rin üretilmesi de yüksek hayat standartlarının kaynağını oluşturur.10. İktisadi büyüme en başta ticaret, yatırım, işleri daha iyi yapma

yolları ve sağlam ekonomik kurumlar vasıtasıyla meydana gelir.11. Piyasa fiyatlarının “görünmez eli” alıcıları ve satıcıları genel

refahı teşvik eden faaliyetlere sevk eder.12. Bir eylemin uzun vadeli sonuçları veya ikincil etkileri çok sık

olarak göz ardı edilir.

21 Temel Ekonomi

Giriş

Hayat tercihlerle ilgilidir, ekonomi bilimi ise mü-şevviklerin bu tercihleri nasıl etkilediği ve hayatımızı nasıl biçimlendirdiği hakkındadır. Eğitimle, nasıl harcama ve

yatırım yaptığımızla, iş yerinde icra ettiğimiz şeylerle ilgili tercih-ler ve diğer çok sayıda kişisel karar, refahımızı ve hayat kalitemizi etkilemektedir. Üstelik seçmen ve vatandaş olarak yaptığımız ter-cihler de kanunları ya da “oyunun kurallarını” etkiler ve bu kural-lar, özgürlüğümüz ve maddi refahımız üzerinde muazzam bir tesir icra eder. Hem kendimiz hem de genel manada toplum için akıllıca tercihler yapmak istiyorsak, insanların nasıl seçim yaptıkları, on-ların eylemlerini nelerin motive ettiği ve bu eylemlerin hem ken-di kişisel hem de başkalarının refahını nasıl etkilediğine dair bazı temel ilkeleri anlamamız gerekir. Böylece, iktisat insanların nasıl karar aldıkları, tercihlerin altında yatan güçlerin analizi ve toplum-ların nasıl hizmet gördüklerine ilişkin çıkarımlar hakkındadır.

Aşağıdaki bölüm ekonomimizin nasıl çalıştığının anlaşılması açısından hayati öneme sahip on iki genel düşünceyi açıklamak-tadır. Okuyucu maliyetlerin gerçek anlamı, fiyatların niçin önemli olduğu, ticaretin maddi refahı nasıl artırdığı ve insanların değer ver-diği şeyleri üretmenin hayat standartlarımızın temelini neden oluş-turduğu gibi hususları öğrenecektir. İktisat 101’e ayrılan zamanın bir bölümünde, bu bilimin önemli derslerinin çoğunu kavramanız mümkündür. Takip eden bölümlerde hayati öneme sahip başka ko-nuları irdelemek için bu genel düşünceleri kullanacaksınız.

İkinci Bölüm

İktisadi Gelişmenin Yedi Ana Kaynağı

1. Yasal sistem: İktisadi gelişmenin temeli özel mülkiyeti koruyan ve sözleşmeleri adil bir tarzda uygulayan yasal bir sistemdir.

2. Rekabetçi piyasalar: Rekabet kaynakların etkin kullanımına des-tek olur ve yenilikçi gelişmeler için sürekli bir motivasyon sağlar.

3. Hükümet regülasyonu üzerine sınırlamalar: Ticareti azaltan re-gülatif politikalar iktisadi gelişmeyi de geciktirir.

4. Etkin bir sermaye piyasası: Bir ulus, kendi potansiyelini ortaya çıkarmak için, sermayeyi zenginlik-yaratıcı projelere yönlendi-ren bir mekanizmaya sahip olmalıdır.

5. Parasal istikrar: İstikrarlı bir para politikası enflasyonun kontrolü, yatırımların etkin tahsisi ve iktisadi istikrarın başarıl-ması için gereklidir.

6. Düşük vergi oranları: İnsanlar, kazandıklarından kendilerine kalan bölüm büyüdükçe daha çok üreteceklerdir.

7. Serbest ticaret: Bir ulus nispeten düşük bir maliyetle üretebildi-ği malları ve hizmetleri satarak ve yurtiçinde pahalı olarak üre-teceği malları ve hizmetleri ise satın alarak gelişir.

63 Temel Ekonomi

Giriş

Bazı ülkeler ekonomik olarak durgunluk yaşar-ken ve hatta geriye giderken, diğer bazıları neden hızla büyümektedir? Kişi başına düşen gelir bazı ülkelerde di-

ğerlerinden neden çok daha yüksektir?1 İktisatçılar bu soruları on sekizinci yüzyılda Adam Smith döneminden beri sormuşlardır. Açıkçası sermaye yatırımları ve yeni teknolojiler büyümeye kat-kıda bulunur, fakat onlar bir boşlukta meydana gelmezler. Ülkeler kendi insanlarına üretken olarak etkileşme imkânı veren belirli karakteristiklere sahip olmak zorundadır. Sağlam kurumlar –hem formel hem de informel davranışlara yol gösteren yasal kurallar ve gelenekler - ve sağlıklı hükümet politikaları büyüme sürecinin merkezi unsurlarıdır.

Bir ya da iki zayıf oyuncunun bir atletizm takımının toplam performansını önemli ölçüde azaltması gibi, bir ya da iki kilit alanda üretken olmayan bir kurum ya da politika da bir ekono-minin performansına ciddi ölçüde zarar verebilir. Bu bölüm bü-yüme sürecinin temelini oluşturan ana faktörleri tartışacak ve kişi başına gelirlerin ülkeler arasında ve zaman içinde neden büyük ölçüde farklılaştığını açıklayacaktır.2

1. Yasal Sistem: İktisadi Gelişmenin Temeli Özel Mülkiyeti Koruyan ve Sözleşmeleri Adil Bir Tarzda Uygulayan Yasal Bir Sistemdir

Bir özel mülkiyet rejimi insanları maddi mallar âleminde-ki eylemlerinden sorumlu hale getirir. Dolayısıyla böyle bir sistem insanların kendi eylemlerinin sonuçlarını ya-şamasını teminat altına alır. Mülkiyet tel örgü kurar, fa-

İkinci Bölüm64

kat aynı zamanda etrafımızı, davranışımızın sonuçlarını bize geri yansıtan aynalarla çevirir.3

-Tom Bethell

Yasal sistem mülkiyet haklarının korunması ve sözleşmelerin uygu-lanmasına dayanak teşkil eder. Birinci bölümün 4. Maddesinde ele aldığımız gibi ticaret, malları onlara daha fazla değer veren insan-lara doğru yönlendirir ve uzmanlaşmanın ve büyük ölçekli üretim yöntemlerinin neticesinde daha büyük miktarda üretimi mümkün hale getirir. Ticaretle ilişkili belirsizliklerin azaltılması için, bir yasal sistem, anlaşmaların ve sözleşmelerin tarafsız uygulanmasını sağla-malıdır. Bu, mübadele hacmini ve ticaretten gelen kazançları artırır ve böylelikle iktisadi gelişmeye destek olur.

Yasal sistemin diğer kritik rolü mülkiyet haklarını korumaktır. Ti-caret mülkiyet haklarına bağlıdır ve eğer bir ekonomi zenginlik yarata-caksa, bir yasal sistem mülkiyet haklarını korumak zorundadır. Mül-kiyet emeğin hizmetleri ve fikirlerin yanı sıra bina ve arazi gibi fiziksel varlıkların da sahipliğini kapsayan geniş bir kavramdır. Özel mülkiyet sahipliği üç şeyi içerir: (1) münhasır kullanma hakkını, (2) istilacılara –sahibin izni olmaksızın mülkü kullanma ya da suiistimal etmeye ça-lışanlara- karşı yasal korumayı ve (3) başka birine transfer etme (yani mübadele etme) hakkını.

Özel sahipler kendi mülkiyetlerini nasıl kullanacaklarına ka-rar verebilirler ve bundan dolayı da kendi eylemlerinden sorumlu olurlar. Mülkiyetini başkasının mülkiyet haklarını istila ya da ihlal edecek tarzda kullanan insanlar, kendi mülkiyetlerini koruyan ya-sal güçlerin aynısına bağlı olacaklardır. Mesela, özel mülkiyet hak-ları bana, çekicimi size ait bilgisayarın ekranına atmayı yasaklar, çünkü bunun yaparsam bilgisayarınız üzerindeki mülkiyet hak-kınızı ihlal etmiş olurum. Sizin bilgisayarınız üzerindeki mülkiyet hakkınız beni ve diğer herkesi sizin izniniz olmadan onu kullan-maktan alıkoyar. Benzer şekilde, benim çekicim ve öteki varlıkların

İktisadi Gelişmenin Yedi Ana Kaynağı 65

üzerindeki sahipliğim de sizi ve diğer herkesi onları benim iznim olmadan kullanmaktan alıkoyar.

Özel sahiplikle ilgili önemli bir husus ondan gelen müşevvik-lerdir. Açıkça tanımlanan ve uygulanan özel sahiplik haklarıyla ilişkili müşevviklerin ekonomik gelişmeyi güçlendirmesinin dört ana nedeni vardır.

Birincisi, özel sahiplik (mülkiyet) akıllıca yönetimi teşvik eder. Eğer özel sahipler kendi mülkiyetlerini koruyamazsa ya da onun suiistimaline veya zarar görmesine izin verirlerse, bunun sonuçlarına mülkiyetin değerinde bir azalma şeklinde katlanacak-lardır. Mesela, eğer siz bir otomobil sahibi iseniz, yağ değiştirme, arabayı düzenli olarak servise götürme ve arabanın içinin bakımlı görünmesine dönük güçlü bir müşevviğe sahip olursunuz. Bu ni-çin böyledir? Eğer siz bu alanlarda dikkatsiz olursanız, arabanın hem sizin hem de müstakbel potansiyel sahipler için değeri aza-lacaktır. Eğer araba iyi ve çalışır vaziyette tutulursa, onun sizin ve onu sizden satın almak isteyebilecek diğer insanlar için daha büyük değeri olacaktır. Sahip için, piyasa fiyatı bu yönetimi yansıtacaktır. İyi yönetim ödüllendirilmekte, fakat kötü yönetim varlığın değe-rinde bir azalma ile cezalandırılmaktadır.

Buna karşılık, mülkiyete hükümet ya da çok sayıda insan tara-fından ortaklaşa sahip olunduğu zaman, her bir kullanıcının ona iyi bakma müşevviği zayıflamaktadır. Mesela, hükümet konut sahibi olduğu zaman, hiçbir bireyin ya da küçük sahipler grubunun mülkü korumak için güçlü bir finansal müşevviği olmayacaktır, çünkü hiçbir birey ya da küçük grup mülkün değerindeki bir azalmanın maliyetini karşılamayacağı gibi onun iyileştirilmesinden yarar da sağlamayacak-tır. Özel olarak sahiplenilen konutlarla karşılaştırıldığında hükümetin sahip olduğu konutların çoğu defa eski ve bakımsız olmasının sebebi budur. Bu hem piyasaların fiyat sinyalleri sağladığı kapitalist ülkeler ve hem de bunun olmadığı sosyalist ülkeler için doğrudur. Bakım, ona-

Üçüncü Bölüm

İktisadi Gelişme ve Hükümetin Rolü Hakkında Berrak Düşünmenin On Unsuru

1. Hükümet iktisadi gelişmeyi bireylerin haklarını koruyarak ve piyasalar vasıtasıyla sağlanması zor olan birkaç malı arz ederek teşvik eder.

2. Siyasi oylama yoluyla tahsis piyasa tahsisinden özü itibariyle farklıdır ve iktisadi analiz, ikincisinin, iktisadi gelişmeyle daha tutarlı olduğunu göstermektedir.

3. Hükümetin maliyeti sadece vergilerden ibaret değildir.4. Anayasal kurallarla sınırlanmadıkça, özel çıkar grupları demok-

ratik siyasi süreci vergi mükelleflerini ve tüketicileri yolacak şekilde kullanır.

5. Anayasal kurallarla sınırlanmadıkça, kanun koyucular bütçe açıklarına yol açacaklar ve aşırı harcama yapacaklardır.

6. Hükümet, başkalarının pahasına birilerine menfaat sağlama işlerine ağır şekilde bulaştığı zaman, iktisadi gelişme yavaşlar.

7. Hükümet transferlerini alanların net kazancı aldıkları miktardan daha az ve genellikle de büyük ölçüde daha azdır.

8. Merkezi planlama piyasaların yerine siyaseti koyar ki, bu da kay-nakları israf eder ve iktisadi gelişmeyi yavaşlatır.

9. Rekabet piyasalarda olduğu kadar hükümette de önemlidir.10. Siyasi süreçle sağlıklı bir ekonomi arasında ahenk sağlayan ana-

yasal kurallar iktisadi gelişmeyi teşvik eder.

117 Temel Ekonomi

Giriş

Hükümet yiyecek gibi küçük bir şeydir. Yiyecek ge-reklidir, fakat aşırı tüketildiği zaman obeziteye, enerji kaybına ve diğer sağlık sorunlarına yol açar. Benzer şe-

kilde, uygun sınırlar içerisinde tutulduğu zaman, hükümet refah için güçlü bir kuvvet olabilir. Fakat aşırı derecede büyüdüğü ve kendisi için uygun olmayan aktiviteler üstlendiği zaman, iktisadi gelişmeye zarar verir.

Kararlar demokratik olarak alındığı zaman, seçmenler için siyasi eylemin ekonomisini anlamak özellikle önemlidir. Çok sıklıkla, politikalar, muhtemel etkinliklerinden ziyade savunu-cularının beyan edilen amaçları temelinde değerlendirilir. Diğer bir ifadeyle, iyi niyetler genellikle sağlıklı politikalara üstün gelir. Üstelik, potansiyel olarak ters ikincil etkiler ekseriyetle göz ardı edilir. Neticede, beklentiler gerçekçi değildir ve kısa süre sonra bunu hayal kırıklığı takip eder.

İktisat bilimi siyasi sürecin işleyişi hakkında büyük bir vukuf sağlamaktadır. Bu bölüm demokratik siyasi sürecin nasıl işlediğini analiz etmek için iktisat biliminin araçlarını kullanacaktır. Hem hükümet eyleminin gerekçesini güçlendiren hem de onu zayıfla-tan koşulları değerlendireceğiz. Siyasetin genellikle taahhüt edi-lenlerden çok farklı sonuçlar yaratmasının nedenlerini açıklaya-cağız. Yine biz, hükümetlerde, büyümeye ve kaynakları israf eden ve tüm vatandaşların gelir düzeyini azaltan faaliyetleri üstlenmeye dönük yerleşik bir eğilimin neden mevcut olduğunu da izah ede-ceğiz. Nihai olarak, biz hükümet eylemini hayatımızın kalitesini

Üçüncü Bölüm118

artıran faaliyetlere doğru daha tutarlı ve kalıcı şekilde yönlendire-cek bir anayasal kurallar setinin genel çerçevesini çizeceğiz.

1. Hükümet İktisadi Gelişmeyi Bireylerin Haklarını Koruyarak ve Piyasalar Vasıtasıyla Sağlanması Zor Olan Birkaç Malı Arz Ederek Teşvik Eder

Bilge ve gösterişsiz bir hükümet, ki o insanların birbir-lerine zarar vermesini engeller, ki o bunun haricinde in-sanları kendi işlerini geliştirme konusunda serbest bıra-kır ve yine o insanların emekleriyle kazandığı lokmaya göz dikmez. İyi hükümetin özeti işte budur.1

Thomas Jeferson

Bir hükümetin sosyal işbirliğini desteklemesi ve vatandaşlarının iktisadi refahını artırması başlıca iki yolla olabilir: (1) insanlara canları, özgürlükleri ve mülkleri için koruma sağlayarak (mülkler ve özgürlükler zorla, hileyle ya da hırsızlıkla elde edilmediği sürece) ve (2) müstesna özelliklere sahip olması nedeniyle piyasalar vasıta-sıyla sağlanması zor olan birkaç seçkin malı üreterek. Nobel ödüllü James Buchanan, bu fonksiyonları sırasıyla hükümetin koruyucu ve üretici işlevi olarak tanımlamaktadır.

Koruyucu işlev, hükümetin hırsızlık, hile ve şiddete karşı kuralla-rın uygulanması dâhil, bir güvenlik ve nizam ortamı sağlamasını ve sürdürmesini kapsar. Hükümet, vatandaşları birbirinden ve yabancı-lardan korumak için meşru güç kullanma tekeline sahiptir. Böylece koruyucu devlet bireylerin birbirlerine zarar vermesini önlemeye ve insanların birbirleriyle uyum içinde etkileşimine izin veren bir kurallar altyapısı sağlamaya çalışır. Bu altyapının kritik bileşenleri arasında insanların ve onların mülkiyetlerinin saldırganlara karşı korunması; sözleşmelerin adil şekilde uygulanması; yasalar önünde eşit muamele; ve ayrımcı düzenlemelerin, vergilerin ve sübvansi-yonların önlenmesi yer alır.

Hükümet koruyucu işlevini iyi şekilde icra ettiği zaman, bireyler

İktisadi Gelişme ve Hükümetin Rolü 119

aldatılmayacaklarından ve meydana getirdikleri servetin kendilerin-den -ya bencil saldırganlar ya da yüksek vergiler ve aşırı regülasyonlar veya enflasyon tahribi yoluyla bizzat hükümet tarafından- alınmaya-cağından emin olabileceklerdir. Bu koruma vatandaşlara ne ekerlerse onu biçeceklerine izin verileceği güvencesini sağlar. Bu gerçekleştiği zaman, insanlar bol bol ekecekler ve biçeceklerdir; ve bunun neticesi ekonomik gelişme olacaktır.

Bir hükümet koruyucu işlevini yoksul şekilde icra ettiği zaman problemler ortaya çıkar. Eğer özel sahiplik hakları açık bir şekil-de tanımlanmaz ve uygulanmaz ise bazı kesimler diğerlerine karşı zararlı eylemler içine gireceklerdir. Onlar kendilerine ait olmayan mülkleri ele geçirecek ve kaynakları, onların bedelini ödemeden kullanacaklardır. İnsanlara, bu tür maliyetleri, adil bir tazminat olmaksızın başkalarına yükleme izni verildiği zaman, piyasalar, malları üretmenin gerçek maliyetini doğru şekilde kaydedemez. Dolayısıyla kaynaklar üzerindeki mülkiyet hakları kötü şekilde ta-nımlandığı ve uygulandığı zaman, onlar aşırı kullanılma ve eksik korunma eğiliminde olur.

Hükümetin ikinci temel fonksiyonu olan üretkenlik işlevi ikti-satçıların kamu malları dediği şeylerin sağlanmasını içerir. Bu tür malların iki ayırt edici özelliği bulunmaktadır: (1) kamu mallarını bir bireye arz etmek eş zamanlı olarak onları başkaları için de elde edilebilir hale getirir ve (2) onların tüketimini sadece bedel öde-yen müşterilere hasretmek imkânsız değilse de zordur. Birkaç mal -milli savunma, taşkın-kontrol projeleri ve sivrisinekleri azaltma programları örnek olarak verilebilir- bu kamu malları özellikleri-ne haizdir.

Kamu mallarını üretmek ve pazarlamak özel işletmeler için zordur. Bir kamu malının doğası özel bir işletme için malların ödemesi ile alımı arasında birebir bir ilişki kurmayı imkânsız hale getirir. Bu da müşteriye söz konusu malları ya da hizmetleri sa-

Dördüncü Bölüm

Pratik Kişisel Finansın On İki Temel Unsuru

1. Karşılaştırmalı üstünlüğünüzü keşfedin.2. Girişimci olun. Bir piyasa ekonomisinde, insanlar başkaları-

na yardım ederek ve işleri yapmanın daha iyi yollarını keşfe-derek ilerleme kaydederler.

3. Bütçe yapmayı düzenli tasarruf etmenize yardımcı olacak ve paranızı daha etkin harcayacak şekilde kullanın.

4. Hiçbir şeye ekonomik ömründen daha uzun süre para sarf etmeyin.5. Paranızdan daha iyi yararlanmanın iki yolu vardır: Kredi kartı

borcundan sakının ve kullanılmış eşyalar almaya bakın.6. Her ay bir “gerçek-dünya” tasarruf hesabına para yatırmaya başlayın.7. Bileşik faizin gücünü kendiniz için çalıştırın.8. Çeşitlendirme yapın -Tüm yumurtalarınızı aynı sepete koymayın.9. İndekslenmiş öz sermaye fonları aşırı risk üstlenmeksizin uz-

manlardan daha iyi iş çıkarmanıza yardım edebilir.10. Uzun vadeli hedefler için hisse senetlerine yatırım yapın, fakat

para ihtiyacı yaklaştığı zaman, tahvillerin oranını artırın.11. Az riskle ya da hiçbir risk olmaksızın yüksek getiri vadeden

yatırım planlarından uzak durun.12. Çocuklarınıza nasıl para kazanılacağını ve nasıl akıllıca harcana-

cağını öğretin.

173 Temel Ekonomi

Giriş

Bir kaç kuşak önceki Amerikalılarla ve onların tüm dünyadaki çağdaşlarıyla mukayese edildiğinde, bu-günkü Amerikalılar inanılmaz derecede yüksek gelirlere

sahiptirler. Fakat çok sayıda insan finansal stres altındadır. Bu nasıl olabilir? Cevap finansal güvensizliğin, büyük ölçüde, kazan-dığımız gelirlerin değil, yaptığımız tercihlerin neticesi olmasıdır.

Eğer parasal durumunuzun sorumluluğunu üstlenmezseniz, o sizin sorumluluğunuzu üstlenir. Büyük Amerikalı düşünür (ve eski beysbol yıldızı) Yogi Berra’nın dediği gibi, “Gittiğiniz yeri bilmiyorsanız çok dikkatli olmak zorundasınız, çünkü oraya vara-mayabilirsiniz”. Diğer bir deyimle, her birimizin bir plana ihtiyacı vardır. Eğer böyle bir planımız olmazsa, istemediğimiz pozisyonla-ra düşebiliriz. Aşağıdaki on iki madde pratik bir planın özünü oluş-turur. Bu kitabın geri kalan kısmı gibi, onlar da uzmanlara dönük değil, meslekten olmayan kişilere yöneliktir. Onlar şu anki yaşınız, gelir seviyeniz ya da sağlık durumunuz ne olursa olsun, daha iyi finansal kararlar almanıza yardım edecek pratik öneriler -hemen yapmaya başlayabileceğiniz şeyler- üzerinde yoğunlaşmaktadır.

Genel olarak, kişisel finans ve yatırım kararları iktisat bilim dünyasından bütünüyle kopukmuş gibi gözükür. Ancak onlar böyle değildir. Göreceğimiz üzere, ülkelerin en iyi yaptıkları faali-yetlerde uzmanlaşmasından menfaat sağlamalarını açıklayan kar-şılaştırmalı üstünlük ilkesi, bir birey olarak iyi yaptığınız ve başka-ları tarafından hayli değer verilen işlerde uzmanlaşmaktan yarar sağlayabilmenizin sebebini de açıklar. Benzer şekilde, zenginlik

Dördüncü Bölüm174

yaratmak söz konusu olduğu zaman girişimcilik, finansal hesap verebilirlik, kariyer planlaması ve sermaye yatırımı (özellikle de beşeri sermaye) ülkeler için olduğu kadar bireyler için de değerli hale gelmektedir.

Sizi bir Wall Street sihirbazı ya da anlık bir milyoner yapmaya çalışmıyoruz. Burada sunulan öneriler finansal temellerle ve aklı-selimle ilgilidir. Bu meselelerden bazıları açık gözükebilir; diğer-leri de size şaşırtıcı gelebilir: fakat onların hepsi mantık ve tecrübe ile destekli şeylerdir. Bu plan elde edilebilir en kapsamlı plan de-ğildir ve o sizin için en iyi mali plan da olmayabilir. Fakat mükem-meli araştırmak genellikle olumlu eylemin düşmanıdır. Sağlıklı bir mali plan geliştirmek için zamanı ya da uzmanlığı olmadığını düşünen bireyler, kendilerini mali sıkıntılardan ve hatta afetten sakındırabilecek basit kuralları uygulamayı bile başaramayabilir. Bu bölüm size bu tür kurallar verecektir. Onlara sıkıca sarılın.

Daha iyi finansal kararlar almanın ve sizin için kullanılabilir olan kaynaklardan daha çok yararlanmanın yollarını gösterme-den önce, para ve servetin önemi hakkında bir çift düşünceyi paylaşmak istiyoruz. Öncelikle iyi bir yaşam para kazanmaktan daha fazla bir şeydir. Mutluluk söz konusu olduğunda iyi bir ev-lilik, aile, arkadaşlar, tatmin edici bir iş, dini inançlar ve eğlenceli hobiler gibi maddi olmayan varlıklar paradan çok daha önemlidir. Dolayısıyla tek amaç olarak sadece para ve servet peşinde koşma-nın hiçbir anlamı yoktur.

Bununla beraber, daha fazla zenginlik istemenin yakışıksız hiçbir tarafı da yoktur. Bu istek, dar anlamda sadece kendi kişisel servetiyle ilgilenenlerle sınırlı değildir. Mesela merhum Rahibe Teresa yoksullara daha çok yardım etme düşüncesiyle daha fazla zenginlik istemiş olabilir. Çok sayıda insan daha çok serveti dini, kültürel ve hayır örgütlerine daha çok bağışta bulunmak ya da yaşlı ebeveynlere daha çok yardım etmek için isteyebilir. Hayat-

Pratik Kişisel Finansın On İki Temel Unsuru 175

taki amaçlarımız ne olursa olsun, şayet biz daha az borç ve daha fazla servet sahibi olursak, onlara ulaşılması çok daha kolay olur. Dolayısıyla hepimiz mali kararlarımızı iyileştirmeye yönelik bir müşevviğe sahibiz. Bu kısım bize, bunu yapmamız için on iki ku-ral sunmaktadır.

1. Karşılaştırmalı Üstünlüğünüzü Keşfedin

Serbest ticaretin farklı ülke insanlarının daha fazla üretim yapmasını ve daha yüksek hayat standartlarına ulaşmasını nasıl mümkün hale getirdiği, çok sık olarak karşılaştırmalı üstünlük ilkesiyle açıklanır. Birinci bölümün dördüncü maddesinde gördüğümüz gibi, bir ülke her şeyin üretiminde en iyi ve diğeri de her şeyin üretiminde en kötü olsa bile, iki ülke birbirleriyle ticaret yaparak kazanç sağla-yabilir. Karşılaştırmalı üstünlük ilkesi bireylerin zenginliği için de aynı şekilde önemlidir. Karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olduğunuz mesleği ya da işi bulmak ve onda uzmanlaşmak, mutlak terimlerle ne kadar iyi olursanız olun, size diğer türlü olacağından daha fazla para kazanmada yardım edecektir.

Milletler gibi bireyler de uzmanlaştıkları zaman, yani çabaları-nı en iyi yaptıkları şeyler üzerine yoğunlaştırdıkları zaman, daha yüksek gelir seviyelerine ulaşabileceklerdir. Bir uç nokta olarak, varsayalım ki her türlü üretken faaliyette diğer herkesten daha iyi-siniz. Bu sizin her faaliyete bir miktar zaman harcamanız gerektiği anlamına mı gelecektir? Ya da diğer uç nokta olarak, birinin baş-ka herkesten daha kötü olabildiğini düşünelim. Bu bireyin, hiçbir şeyde başarıyla rekabet edemeyecek olması nedeniyle uzmanlaş-madan kazanç sağlaması mümkün olmayacak mıdır? Her iki so-runun cevabı da hayırdır. Ne kadar yetenekli olursanız olun, bazı alanlarda diğerlerine nazaran nispi olarak daha üretken olursunuz. Benzer şekilde, bir şeyler üretmedeki kabiliyetiniz ne kadar kötü olursa olsun, yine de bir şeyde karşılaştırmalı bir üstünlüğe sahip olursunuz; bazı şeylerde başarılı bir şekilde rekabet edebilirsiniz

231 Temel Ekonomi

Sözlük

“Iskarta” tahviller (“junk” bonds): Risklerinden dolayı yüksek faiz oranları ödeyen, genellikle tam olarak yapısı oturmamış fir-maların ihraç ettiği yüksek riskli tahviller.Açık piyasalar (open markets): Arz edenlerin hükümetsel oto-ritelerden izin almaksızın girebildiği piyasalar.Alt-A Kredileri (Alt-A loans): Ödünç alanların gelir, istihdam ve diğer geri ödeme gücü göstergelerini yetersiz belgelendirmesi ve/veya sertifikasyonu ile açılan krediler. Eksik belgelendirme-den dolayı, bu ödünçler risklidir.Arz kanunu (law of supply): Diğer şeyler sabit iken, bir malın fiyatı ile üreticilerin ondan arz etmek istedikleri miktar arasında pozitif bir ilişki olduğunu ortaya koyan ilke.Bileşik faiz (compound interest): Önceki dönemlerde kazanılan faizlerden elde edilen faiz (ödünç verilen fonların getirisi). Böylece faiz sadece başlangıçtaki anaparadan değil, aynı zamanda daha önce-ki dönemlerde elde edilen faizden de kazanılmaktadır.Bugünkü değer (present value): İskonto edildikten sonra müs-takbel gelirin cari değeri. O, gelecekte elde edilecek gelirlerin cari dönem esnasında elde edilen (ya da ödenen) gelirlerden daha az değerli olduğunu gösterir.Bütçe açığı (budget deficit): Belirli bir zaman dönemi esnasın-da, genellikle de bir yıllık dönemde, toplam hükümet harcamala-rının toplam hükümet gelirini aşması durumu.

249 Temel Ekonomi

70 Kuralı 2291862 Arazi Yasası 1472008’in Büyük Resesyonu 85

A

ABD 5, 43, 57, 58, 70, 77, 85, 86, 89, 91, 93, 94, 98, 102, 103, 104, 106, 107, 109, 120, 126, 127, 132, 134, 138, 146, 156, 157, 158, 161, 162, 163, 166, 176, 197, 209, 224, 234, 240, 242

Açık piyasalar 231anayasa 44, 135, 164, 165Anayasal kurallar 115aracılar 35arz kanunu 36

B

Bastiat, Frédéric 104, 225Başkan 16, 82, 105, 106, 143Becker, Gary 108beşeri sermaye 50, 174, 242

Beşinci Değişiklik 126, 163, 165Bethell, Tom 64, 222Bileşik faiz 171, 196, 231borç 84, 85, 87, 121, 134, 136, 138,

148, 168, 175, 185, 188, 191, 236, 238, 241

bordro vergileri 95, 138, 227borsa 35, 105, 106, 201, 204, 205,

206, 207, 242Brin, Sergey 80Brookings Enstitüsü 149Buchanan, James 118, 134, 226Bugünkü değer 231Bush, George W. 84, 121bütçe 98, 115, 121, 134, 135, 137,

139, 142, 152, 154, 155, 158, 164, 166, 167, 168, 183, 184, 185, 195, 228, 232, 238

Büyük Depresyon 55, 223, 225Büyüme 7, 49, 88, 111

C-Ç

Clinton, Bill 84

Dizin

Temel Ekonomi250

Colbert, Jean-Baptiste 128Copperfield, David 183Çeşitlendirme 10, 171, 199, 200,

202, 232

D

Danko, William D. 228 Değişken oranlı ipotek 232denge 37, 38, 195, 224denk bütçe 135de Soto, Hernando 76Dickens, Charles 183Dion, Céline 43Dole, Robert 128döviz kuru 101, 232Döviz piyasası 232Dünya Bankası 112Düşük vergi oranları 61

E

eBay 38, 81eğitim 5, 17, 27, 125, 156, 157,

178, 183, 188, 215, 219, 227ekonomi 5, 16, 21, 55, 64, 77, 87,

90, 93, 98, 99, 105, 109, 115, 124, 128, 138, 142

ekonomik ilerleme 90Ekonomik Kurumlar 7, 49ekonominin temel önermeleri 56emeklilik 138, 185, 186, 195, 196,

198, 202, 203, 204, 208, 211

enflasyon 88, 89, 90, 91, 92, 119, 135, 142, 197, 200, 201, 205, 209, 223, 224, 234, 239

etkinlik 86

F

Federal açık 135federalizm 163FICO skoru 233Fırsat maliyeti 233fiyat kontrolleri 34, 39, 78, 163fiyatlar 22, 23, 39, 55, 73, 78, 79,

88, 233, 243Fraser Enstitüsü 108Friedman, Milton 16, 93, 108,

223, 227, 247

G

Gates, Bill 43gayrisafi yurtiçi hasıla 17, 88gelir 19, 29, 38, 42, 43, 48, 63, 68,

81, 86, 88, 90, 91, 94, 96, 97, 102, 105, 109, 110, 112, 117, 126, 139, 140, 141, 143, 144, 146, 149, 150, 167, 173, 175, 178, 181, 182, 183, 188, 192, 205, 208, 225, 227, 228, 229, 231, 234, 237, 238, 241, 244

gelir transferleri 143, 149George, Henry 99, 101, 224girişimci 51, 79, 151, 182Google 81, 204

Dizin 251

Görünmez el ilkesi 52, 234

H

Haciz oranı 234Haskins, Ron 149, 227hasıla 17hayat kalitesi 27Hawley, Willis 16, 105Hayek, Friedrich 53, 221Hazlitt, Henry 55, 56, 221, 247hiper enflasyon 89hisse senedi fonları 206, 232, 235hisse senetleri 80, 200, 201, 203,

204, 206, 207, 210, 242Hizmet kayırmacılığı yasaları 130,

234Hoover, Herbert 16, 105Hükümet 8, 9, 46, 47, 58, 59, 61,

76, 91, 115, 117, 118, 121, 128, 139, 143, 151, 152, 153, 157, 158, 161, 162, 169, 225, 233, 241

I-İ

ıskarta tahviller 214ihracat 58, 100, 105, 166, 224İktisadileştirme davranışı 235iktisat 5, 15, 17, 21, 34, 46, 49, 89,

93, 106, 112, 117, 151, 170, 173, 219, 223, 225, 226

indeks fonları 205internet 31, 81, 130

ipotekler 84, 85, 234istihdam 19, 32, 33, 46, 47, 56,

58, 59, 78, 93, 95, 101, 102, 103, 105, 106, 127, 140, 182, 224, 225, 231, 244

İşlem maliyetleri 19, 34ithalat 57, 101, 102, 105, 226ithalat kısıtlamaları 101, 102, 226

J

Johnson, Lyndon 143Jefferson, Thomas 225

K

kamu malları 119Kamu tercihi analizi 236Kâr 19, 27, 40, 153, 236karşılaştırmalı üstünlük 32, 173,

175, 176Kartel 237kâr ve zarar mekanizması 125kayırmacılık 71, 162, 164Keynes, John Maynard 135Keynezyenler 135Kıtlık 237kirlilik 29, 30Kişi başına düşen gelir 63, 233kişisel çıkar 54, 55, 75, 163Kişisel Finans 171kişisel tatmin 179Kongre 16, 44, 82, 83, 84, 98, 105,

Temel Ekonomi252

133, 139, 164, 165, 166, 167konut 27, 56, 57, 65, 82, 83, 84, 85,

86, 92, 93, 121, 123, 141, 148, 149, 188, 200, 201

kotalar 34, 57, 101, 102, 132Kredi kartları 189Kroc, Ray 180

L

Likit varlık 237Lincoln, Abraham 120, 226Lindbeck, Assar 57, 221Lippmann, Walter 161, 163, 227lobicilik 48, 83

M

Macaulay, Thomas 227 Mac, Freddie 82, 83, 85, 223, 235Mae, Fannie 82, 83, 85, 223, 235maliyet 26, 29, 30, 32, 54, 74, 77,

78, 122, 126, 127, 128, 129, 131, 136, 139, 237

Marjinal 28, 29, 30, 94, 96, 237, 238

marjinalizm 30marjinal maliyet 28, 29, 237Marjinal yarar 30, 238Mcdonald’s 181McMillan, John 222Medicare 162merkezi planlama 16, 53, 54, 151,

156

Microsoft 43, 204, 229Milli borç 238Milli gelir 144, 238miras 228miyopluk etkisi 136mülkiyet 53, 63, 64, 66, 68, 71, 74,

95, 119, 126, 140, 165, 239müşevvikler 22, 24, 124, 157, 158,

240müşevvik yapısı 48, 122, 124, 126,

130, 154, 155

N

Noksanlık 57, 238Nominal getiri 199, 239North, Douglass C. 222

O-Ö

oy ticareti 130, 131ölçek ekonomileri 100özel çıkar 27, 77, 86, 115, 129,

130, 131, 132, 133, 134, 136, 168

özelleştirme 222özel mülkiyet hakları 64, 165özel sahiplik 65, 66, 68, 69, 108,

119, 154, 169, 170özel yatırım 80

P

Page, Larry 80

Dizin 253

Para 8, 10, 61, 87, 88, 89, 91, 92, 98, 106, 187, 194, 206, 215, 223, 239, 240, 245

para arzı 88, 89Para kurulu 240Para politikası 240parasal düzensizlik 223Parasal faiz oranı 240parasal genişleme 91, 223Parasal istikrar 61, 93piyasa değeri 67, 69, 165, 192,

199, 234Piyasa fiyatları 36, 39, 53, 155, 240piyasa güçleri 151, 224piyasalar 33, 51, 61, 66, 73, 79,

86, 115, 118, 119, 123, 124, 164, 170, 231

piyasa tahsisi 115portföy 185, 201, 203, 210Proxmire, William 152

R

Rahibe Teresa 25, 174rant-arama 141Rasyonel bilgisizlik etkisi 240Reason Kamu Politikası Enstitüsü

158Reel faiz oranı 241refah 17, 73, 117, 132, 163, 170,

215, 233rekabet 16, 54, 58, 71, 72, 73, 74,

75, 76, 100, 101, 103, 146,

157, 158, 159, 160, 165, 167, 168, 175

resesyon 135, 202risk 42, 51, 80, 171, 181, 199, 201,

209Risk sermayedarı 241Rolls-Royces 97Roosevelt, Franklin D. 94, 98Roth Bireysel Emeklilik Hesapları

208Ruhsat 227

S-Ş

sağlam ekonomi 19Samuelson, Paul 155Sawhill, Isabel V. 149, 227, 247Schumpeter, Joseph 75Schlesinger, James R. 140, 226serbest ticaret 105, 163Sermaye çıkışı 241sermaye girişi 224Sermaye kaçışı 241sermaye piyasası 61, 80, 81sermaye teşekkülü 90Sermaye teşekkülü 242sermaye yatırımı 174sertifikasyon 227servet 34, 43, 46, 81, 140, 174,

175, 182, 183, 184, 187, 199, 201, 210, 215

SIT harcamaları 229Siyaset 139, 239

Temel Ekonomi254

Smith, Adam 44, 52, 63, 75, 150, 156, 157, 221, 222, 227

Sosyal Güvenlik 138, 141, 228sosyalizm 24, 71Sovyetler Birliği 66, 82Sowell, Thomas 16Standard & Poor’s 197, 207Stanley, Thomas 228Sübvansiyon 242süt 35, 36, 37, 53, 78, 133, 180şeker 132, 133, 226, 243

T

Taban fiyat 242tahviller 82, 134, 200, 203, 214,

231, 234, 238talep 23, 36, 38, 39, 57, 76, 78, 96,

153, 155, 221, 224, 232, 238, 240

talep kanunu 36Tamamlayıcı mallar 243tarifeler 34, 57, 99, 101, 102tasarruf 80, 87, 98, 171, 182, 183,

184, 185, 186, 187, 188, 190, 191, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 203, 208, 209, 210, 212, 215, 217, 218, 219, 229, 239

Tavan fiyat 243tesadüfî hareket teorisi 203Thurow, Lester 155ticaret 19, 31, 32, 33, 44, 51, 58,

61, 64, 76, 79, 99, 100, 101, 102, 104, 105, 106, 107, 108, 124, 132, 166, 175, 177, 205, 224, 226, 227, 242

Ticaret açığı 243Ticaret fazlası 243transferler 143, 146, 149Tüketici Fiyat İndeksi 245tüketiciler 23, 35, 37, 38, 39, 40,

41, 42, 52, 55, 73, 74, 102, 106, 124, 125, 133, 236, 242

tüketim 32, 44, 45, 59, 79, 186, 199Tytler, Alexander 142

U-Ü

uluslararası ticaret 242uzmanlaşma 32, 87, 100üreticiler 37, 38, 40, 54, 73, 100,

102, 120, 132, 231, 233üretim 23, 27, 32, 33, 39, 40, 41,

48, 50, 51, 54, 64, 73, 79, 87, 96, 100, 102, 105, 106, 140, 147, 154, 162, 175, 181, 225, 236, 237, 244

Üretken kaynaklar 243üretken varlıklar 45

V

vergi 45, 48, 49, 55, 59, 61, 85, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 106, 115, 121, 123, 126, 127, 128, 129, 131, 133, 134, 139, 141, 142, 144, 145, 153,

Dizin 255

159, 161, 162, 164, 166, 167, 185, 208, 212, 228, 229, 230, 234, 237, 238, 239, 242, 243

vergi oranları 61, 94, 95, 96Verimlilik 244

W

Walmart 43, 72, 75, 202Walton, Sam 43, 181Wilcox, Clair 72, 222Winfrey, Oprah 43, 176Wood, William C. 229, 248

Y

Yanlış yatırım 244yatırım 19, 21, 34, 39, 43, 50, 51,

79, 80, 81, 82, 84, 86, 87, 90, 93, 96, 98, 112, 145, 151, 152, 153, 171, 173,

182, 184, 185, 186, 187, 188, 192, 197, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 210, 211, 212, 213, 214, 224, 230, 232, 235, 239, 244

Yogi Berra 173yoksulluk 112, 143, 149, 150, 199,

222Yoksullukla Savaş 143yönetimli fonlar 205Yüksek Mahkeme 44, 126

Z

zarar 30, 40, 41, 48, 58, 63, 65, 72, 75, 77, 78, 81, 90, 91, 101, 107, 117, 118, 123, 125, 126, 129, 131, 142, 148, 151, 154, 156, 202, 218

zenginlik 40, 41, 46, 61, 64, 80, 81, 152, 170, 173, 174, 179, 184