Gündüz Vassaf - Cennetin Dibi.pdf

G r mi / z Va s s a f[T ODERJ I Z A m A T L A RJ )A EL Er J C EL K H A Y A tln Yanks,1937,David Alfaro Siqueirostan esinlenerek.GNDZ VASSAF'n kitaplar:Cennetin Dibi,Cehenneme vg, Daha Sesimizi Duyurmadk/Avrupa'da Trk ii ocuktan, Zek veZek Testleri Nedir? NeDeildir?, AnnemBelks, 40 Yl nce40 yl Sonra: Amerika - Rusya, Tarihi Yarglyorum, TrkiyeSen Kimsin?, Leventname, Kimliimi Kaybettim, Hkmszdr!.Ayrnt Yaynlan, 1996-1997 (4 bask)letiim Yaynlan 558 ada Trke Edebiyat 99 ISBN-13: 978-975-470-734-2 1999 letiim Yaynclk A. .1-18. BASKI1999-2012, stanbul 19. BASKI2013, stanbulKAPAK Hakk MsrlogluKAPAK RESM Mehmet NzmN VE ARKA KAPAK DESENLER Andreas Vesalus,De humom corpons, 1542UYGULAMA Haan Deniz DZELT Sekin OktayBASKI ve CLT Sena OfsetSERTFKA n o .12064Litros Yolu 2. Matbaaclar Sitesi B Blok 6. Kat No. 4NB 7-9-11Topkap 34010 stanbul Tel: 212.613 03 21letiim Yaynlanser ti f i k a no.10721Bmbrdrek Meydam Sokak letiim Han No. 7 Caalolu 34122 stanbulTel: 212.516 22 60-61-62 Faks: 212.516 12 58e-mal: [email protected] web: www.iletisim.com.trGUNDUZ VASSAFCennetin DibiModem Zamanlarda Elencelik HayatGZDEN GERLM YEN BASKIiletiimI. Kiralk Hkmetler 13 II. Byk Marlboro Meydan Muharebesi 21 III. lm Marketleri 45 IV. Yuvamz, Mutlu Yuvamz A.. 63 V. Pipicik 81 VI. Turistlere Ehliyet 123 VII. irket-i Sefahat 131 VIII. Maher ocuklar 155 XI. Yeni Futbol 167 X. Prenses Diana 181XI. Gazete Haberleri 213XII. Kedinin Ryas 233 XIII. Son Szler 247Annem Belks Halim Vassaf a bombalardan nce Bstnc Medrese Soka 37 numarada oturan Saraybosnal day kzmz Snye Ablamn ocuklarna...Akl kendi kendinin yeridirve kendi banaCehennemi cennetecenneti cehennemeevirebilireytan, J ohn Mil ton17. yzyln balannda astrolog Robert Fluddm yazd bir kitabn Yldz Falndan sz eden blmnden... Gelecei Grmek.Edward Bemays(1891-1995)22 Kasim 1995tc 101 yanda len Bemays, yzylmzda belki de gnlk yaantmz en ok etkileyen insan. Sigmund Freudun yeeni olan Bemaysin mterileri arasnda Eisenhower,Thomas Edison, Henry Ford, Enrico Caruso, J an Masaryk, Nijinsky, Samuel Goldwyn, Eleanor Roosevelt ve ABD Dileri ve Ticaret bakanlklar bulunuyor.zellii, amza zg en nemli uzmanlk alanlarndan biri olan halkla ilikilerin kurucusu olmas.Tketici ruhlarmzn mhendisi olarak tannan Bemays, bir rpda temel davranlarmz deitirebilmekle nl.rnein, Amerikan halkn, temsil ettii irketin mamul olan domuz etini sabah kahvaltsnda yemeye ikna edip, jambonlu yumurtay lkesinin mill kahvaltsyapan kii.Yrek Mhendisi, George Grozs, 1920.KRALIK HKMETLEROy vermek tarihe kart.Seimle i bana gelmiyor artk hkmetler. Siyasi partiler de kalkal yllar oluyor. Kurtulduk o gnlerden. Ne maskaralklar, kepazelikler yaplrd seim kazanmak iin. lkenin blnmez btnlnden sz eden siyasi partiler blcln balca unsuruydu. ktidara gelebilsinler diye halk birbirine drr, durmadan kargaa yaratrlard. Ya seim gndeme geldiinde sorumsuzca oluk oluk aktlan paralar! Bir yanda para bekleyen eitim, salk, ulam vb. sorunlar; br yanda seilmek uruna milyarlar harcanan siyasi sirk gsterileri. Bitti, bitti. Hepsi bitti.mparatorluklar dneminde doutan hazrlanrd gelecein hkmdarlar. Sonradan siyasi partiler kt. Bujuvalar, dnce adamlar falan, sultanlarn, krallarn iine soyundu. Derken iiler girdi iin iine ve iiler adna konuanlar. Sanlyordu ki, demokrasi demek her lkede, her isteyenin iktidar olabilmesidir.Zamanla dnyann her yerinde seimlerle gelenler, gideni aratmaya balad. Eskisi gibi devlet adamlar kmaz oldu.Birbirinden apsz, hret ve para dkn insanlar devlet bakam, babakan falan oldular. Onlardan tiksinmek ve tek tk fkralarla duyduu fkeyi hafifletmek dnda, halk pek tepki gstermedi. Siyasetin yozlamasyla tm deer yarglarmz yitirmi ve politikaya iyice yabanclatrlmtk.Yeni Dnya Dzeninde, artk gazete bile okumayan insanlar 328 kanall TVlerinden durmadan zgr seimler yapyor; devlet iin de glge etmesin baka ihsan istemem deniliyordu. Babakanlarn, bakanlann adn bilmek yle dursun, Dnyann Gnein etrafnda dndn bilenlerin says bile giderek azalyordu.Ne var ki hibir hkmet de iinde baarl olamyordu. Bir defa ulus-devlet oktan tarihe karmt. Bayrak gnderlerinde ok-uluslu firmalarn bayraklar hem en bykt hem de en yksekte dalgalanyordu. Uluslararas mafyalar ve firmalar har vurup harman savuruyor, liberal kapitalizmin smr tanmayan ticaret politikasn harfiyen yrtyorlard.Yrtyorlard da doru drst muhatap bulamyorlard devlet katnda. Hkmetler durmadan deitiinden tutarl bir ekonomi politikas izilemiyor, cuntalar ya da meclisi hie sayan yan totaliter rejimlere bavurmak zorunda kalnyordu. stelik halk nezdinde ne askerin ne de bakanlann be paralk itibar kalmt. Devlet ynetimi her alanda uzmanlam kiiler gerektiriyordu.ilk ilan bir Amerikan gazetesinde kt:KRALIK HKMET1- New Yorkta kurulan, Singapur, Zrih, Buenos Aires ve Darsselamda ubeleri olan Glasnost Uluslararas Ynetim firmamzn faaliyete getiini mjdeleriz.2- Kiralk hkmetlerimizin uzman kadrolarnnhepsi Uluslararas Para Fonu, Dnya Salk Tekilat, Uluslararas Af rgt, Birlemi Milletler Tanm ve Gda rgt gibi kuramlarda alm olup her biri en az be dil bilmektedir.3- lgili devletlerle anlama salandnda, firmamz kiralk hkmetimizin sz verdii ekonomi, salk, eitim vb. alanlanndaki hedeflere, belirlenen sre iinde varlacan taahht eder.Hedeflere ulalmad takdirde tazminat der, hedef aldnda ise ek prim alr.4- Kiralanan hkmetin tm reklam ve halkla ilikiler (kamuoyunu ynlendirme) hizmetlerini firmamz ek bir cret karl yerine getirir.Kiraladnz hkmet ve kabine yelerine halkmzca arzulanan uygun grnty (liberal, anarist, yeil, kktenci muhafazakr, sosyal demokrat, feminist vs.) verecek kadromuz mevcuttur.5- Firmamzn kiralad hkmetler, Birlemi Milletler Evrensel nsan Haklan Beyannamesine uymay taahht eder.6- Firmamz ile kirac devlet arasndaki ihtilaflarda taraflar Lahey Adalet Divamnn kararlarna uymay nceden taahht eder.te byle idi ilan.Zaten hapishanelerini, okullarn, itfaiyelerini, sokak temizliini, polis tekilatn oktandr zel firmalara devretmi olan Amerika gibi lkeler kolayca alt okuluslu irketlerden hkmet kiralamaya.Ksa bir sre iinde bu tarzda birok firma kuruldu. Kimileri birbirlerinden hkmet transferine bile balad. Kt firmalar batt, iyilerin hisse senetleri borsalarda kaplr oldu. Ne var ki bu firmalarn hibiri, hl Trkiye gibi gerek demokrasiyi kurmaktaki kararlln srdren lkelere nfuz edebilmi deil. Bu tr lkelerin politikaclar, paalar ve kapkulu hocalan halka en iyisini verebilmek iin birbir- leriyle yan iindeler hl...Mays 1990, LevendBYK MARLBORO MEYDAN MUHAREBES IILewis Carrolln Alis Harikalar Diyarnda adl kitabnda yer alan John Tennielm illstrasyonu.11 Kasm 1918Bir ngiliz askerinin gnlndenSvari alaymz o sabah Erquelinnes Kyne girmiti. Birinci Dnya Sava sabah saat l l e kadar devam etti. Saat 11.15te hl geliigzel ate etmeye devam eden Alman makineli tfekiyi susturduk. Aslnda sava biteli onbe dakika oluyordu; ama baka seeneimiz yoktu. Belki saati yanlt. Herhalde savata ldrlen son Alman oydu, ans yokmu.Sama sapan bir yzyl. Hakem ddyle biten futbol ma gibi tam sabah saat 11de Birinci Dnya Sava bitiyor. Bir ans daha var askerimizin:Onuncu saatin son saniyesinde ate kesildi. Mons yaknlarnda daha ansl bir Alman askeri varm. Savan son dakikasna kadar ngiliz cephesini makinelisiyle taryor ve saatin dolmasyla siperinden dar trmanyor, miferini karyor ve eski dmanlannnde eilip nazike selam verdikten sonra arkasn dnp gidiyor.Absrd tiyatro grgra alyor yaantmz. Ve bir trl gelmeyen Godotyu beklemeye balyoruz. Oyunda Godot gel- meyedursun, gerekte her gn geliyor, hem de tam zamannda geliyor: Piyesin yazan Beckettin Provenceda yaad kye her gn ileyen otobsn ofrnn adym Godot.Savan cephenin kilometrelerce gerisinden, hatt okyanusun telerinden ynetilmesi byle samalklara yol aabilir ancak. Ordulan ile birlikte savaan, birlikte len krallar, sultanlar ortadan kalkal beri, bilgisayarl modem kon- vansiyonel sava, lm iyice anlamszlatrd. Kahraman korkaktan, cesuru hainden ayrt edemez olduk. Oysa, rnein 14. yzylda, svire askeri yanndakinde korku emaresi grdnde onu hemencecik ldryordu. Uygar 20. yzylda, korkan tekrar cepheye dnebilsin diye psikiyatristler yetitirdik. Devlet vaheti gizlenir ya da yksek politika kisvesi altnda mbah klnrken, cephede binlerce arkadann yaralanmasn, yzlerce arkadann katledilmesini, geride brakt kynn dman tarafndan yaklmasn yaayan asker, bir kol saati yrtt iin mahkemeye verilir oldu. Yzylmzn devletleri uzaktan kumandal bombalaryla sivilleri kyadursun, ortaada tepeden trnaa zrhna brnen valye, ayn zrh onu korumak iin atma da geiriyordu. Yok etmek deil, hkmetmekti esas olan. Bugn sanlann tersine, insann, atm deeri vard ortaada.Tabi uzun gemiimizin gzel gnlerini de abartmamak gerek. Yoksa cengverliiyle tannan Ispartal erkeklerin savatan kamasnlar diye byk arpmalardan nce hep yanlarnda bulundurduklan gen olanlara zincirlendiklerini biliyoruz. Hatt o kadar uzun yllar beraber olurlarm ki olanlaryla, bir gn nihayet evlendiklerinde, Ispartal gelinlerasker kocalann kendilerine altrmak iin zifaf gecelerinde sahte sakal takarm. Msr kralieleri de sahte sakal takarlarm, Kleopatrann sakal acaba ne renkti?Ludendorffun politikay savan bir arac olarak gren topyekn sava kavramnn (Der Totale Krieg,1935), sava politik zmszln uzants olarak gren nl Cla- usewitz doktrinini(1832)geersiz klmasyla yzylmz, Modern Savana da kavutu. Hkmet, halk ve ordu arasndaki ayrm kalkt.Topyekn savata herkesin vazifesi vard, herkes birer neferdi ve artk bar bir ama deil; savalar aras geici bir dnemdi.Ortaada halkn, asillerin arpmalarna katlmasnn ayp, haddini bilmezlik sayld gnlerden sonra ulus-devlet herkese grev verdi, herkesi savana tutsak etti. Yzylmzn modernliinde bu sefer asker olmak istemeyen aypland, bar isteyen vatan haini oldu. Herkesi zorunlu asker yaparak, yumruk gibi smsk kenetlendi ulus-devletler.DERKEN SAVA MODERN, NSAN KORKAK OLDU20. yzyln savaan barl modern insan, elikiler iinde tam bir maskara oldu. Bir yandan askerlii, gemi yzyllarn tersine, ayp bir ura sayarken, bir yandan da yzyl 5 ktada bouarak geirdi; bar mitinglerine katlp uzayn fethine hayran kald, oyuncak tabancadan koruduu ocuklarn askere yollad ve artk samaln doruk noktasnda (bir amac da kadnlan, ocuklar korumak olan orduda)eitlik ve demokrasi adna kadnlar da askere alnmaya balad.Pahallndan kullanmaya kyamadmz sava aralarmz bile var. Ordulardaki milyarlk g, gnmzn ou savalan iin geersiz ve gereksiz malzemeden oluuyor. Ama gene de bir yandan savata hi kullanlmam eski modeller hurdaya karlrken, milyarlar harcanp hi kullanlmayacak yeni modeller retiliyor, satn alnyor. Bir samalktr gidiyor.lk insanlar avlanrken, avlann aldatabilmek iin kendilerini mmkn olduu kadar avlanna benzetir; geyik avcs geyik postuna, ay avcs ay postuna brnrd. Birbirimizi avlarken ise tam tersini yaptk -tarih boyu birbirinden alml, birbirinden gzel sava giysileri giydik- ilk terziler gnmzn tkrldm salon sosyetesi iin deil, ceng- verler iin yarattlar modellerini. arpanlar birbirlerinden gizlenmeyi akllarndan geirmedi, tersine birbirlerinin gzlerine girmecesine giyindiler. Krmz eritli tl pantolonlar ile cephede savaan Franszlar daha Birinci Dnya Sava gnlerine kadar Le pantolon rouge, cest la France* diye tanmlyorlard kendilerini.Derken sava modern, insan korkak oldu. Dnyann her tarafnda birbirlerinden ayrt edilemeyen askerler amur renkli kyafetlere brnerek, yzlerini gzlerini amura bulayp gizlenerek birbirlerini avlamaya balad. Japonlarn samuraisi, Osmanlnn sipahisi, Ingilizin valyesi yok olan, yok edilen trler gibi birer birer kayboldu. Tam tek tip niformalaryla herkes birbirine benzemiken, birbirlerine benzemekle de kalmadlar, kocaman sava makineleri -tanklar, uaklar ve denizaltlar- iinde yok oldular,ta ki ekranlarda kck elektronik noktalar olarak tekrar belirene kadar. Ve yle bir gne gelindi ki Karta- ca harabelerindeki dnn gerek savan aramay, Rom- melin tanklarn llerde kovalamay tercih eden General Patton,kinci Dnya Savann muzaffer komutan olarak Berline girdii zaman,Nekahramanlar ne korkaklar, ne ordular ne de generaller kald dediinde politikaclarn kara antalanndaki dmelerle ynetilecek tekno(*)Fr. Krmz pantolon Fransadr.lojik savalar ngrerek asrlardr tandmz insann yi- tirildigini biliyordu.Savaanlar, borsa gdml teknokratlarn emrinde, maskeli balolarda dolatrlan kukla kleler gibi kaldlar. Ne yapacaklarm, ne giyeceklerini ardlar. Haki renkli ciplerinin iinde kentin gbeinde trafie skp lambann krmzdan yeile dnmesini bekler buldular kendilerini. Artk kendi halklar ile kendi topraklarnda da savatklarndan ve dost ile dman, sivil mekn ile asker alan birbirine kartndan, er meydanndan erler yok oldu. Artk gnmz ocuklar kahramanlarm ortaada, uzayda ararken, gizli bodrum katlarnda ikencelerle, pusetlere yerletirilmi bombalarla, kahramanla ajan provokatrn ikizletii ekranlarda srer oldu kanksanan savalar.Ekranlardan izlediimiz Krfez Sava gelecek yzylda yaplacak atmalarn habercisi deil, tersine 20. yzyln modas gemi son byk konvansiyonel sava idi.Ama ne fark eder? Onurumuzu avukatlara, ocuklarmz uzmanlara, topraklarmz makinelere braktmzdan, bizi korusun diye atmz, silahmz teslim edip devlete sndmzdan beri ne kald geriye? Kendisini korumaktan, yaatmaktan aciz, gelecein kullan olan bizler iin...TALM YILLARI: HANYA VE KONYAYI RENYORUM WASHIN GT ONDAJerry ile ayn niversitede okuduk. 2300 kiilik birinci snfta ikimiz de iki, kumar ve kzlarla zgrce tanmann sarholuuyla srekli beraberdik. Yatakhanedeki odamda her akam poker ve 21 oynanr, barbut atlrd. Oyunlan ruletle de takviye edince, oda sahibi olarak banka ben olduumdan iyi para kazanyordum. Ta ki rulette kazanmann formln kefedene kadar. Jerry, formlme kar banka olmaykabul eden keriz bir Yahudi buldu ve bir saat iinde babamn yllk niversite har ve masraflarm iin yollad eki olduu gibi kaybettik. Sonradan Sandy admtaktm J oseph Goldsand, Senin aylaklnn karl olarak harcadm bir saat iin, be dolar bana yeter deyip niversitedeki tahsilimin ilk yln bana iade etti, arkada olduk.Birlikte l kumar ortakl kurduk, ilk kez anne ve baba yuvalarndan ayrlan bol paral, muhallebi ocuklarnn ykn bir hayli hafiflettik. Blf yapmasn beceremediimden Jerry ve Sandy beni oynatmadlar; ama ben de kazandklarmz keyifle harcamann yeni yollarm buldum hep: Washington semalarnda iki saatliine kiraladmz helikopterde lemler, ortak kumar gelirimizle satn aldmz elden dme 2 MG spor arabasn kasten arptrp, arpp, alp sigorta irketlerini yolmak, bakentte yaplacak Amerikann bamszlk gn lenlerinin arifesinde kentin btn grkemli havuz, fskiye ve emelerini sabaha kadar aktrmadan dktmz yzlerce kiloluk amar tozuyla kprtmek gibi. Snf arkadalarmzn para uruna kendilerini kk drmelerinin doyumsuzluunu kefettiimiz msabakalar da dzenliyorduk kimi zamanlar. Bir haftada en ok dk ve iini biriktirene u kadar dolar; hi tanmadklar birinin cenaze treninde en ok ac eken dln almak iin yaranlardan birinciye, kinciye ve ncye eitli para dlleri; Beyaz Saraya ayn gn iinde en ok bomba ihbar yapana Afgan haha vs.Kumarda ve dolandrclkta kazandklarmzn kk bir ksmn da CIAya baladmz hatrlyorum. O gnlerde niversite genlii Pentagona yry dzenlemek, CIA ve Amerikan ynetimini lanetlemek, Vietnam bayran tayp Amerikan bayran yakmakla tanndndan, bu dnceli jestimizin stne istihbarat servisinin halkla ilikiler uzmanlan yle bir atlad ki -Amerika tarihinde bizden baka kimsenin akimdan gememi CIAya bata bulunmaktm TV kanallar ve gazetelerde haber oldu fedakrlmz. rnek genler diye tantldk 1968lerin kamuoyuna. Bu arada yakn evremize ters den faaliyetlerimiz genilediinden, korunmamz da gerekiyordu.mdadmza Kemirde Hintlilere kar dvm, mhendislik okuyan, babalan da Birlemi Milletlerde diplomat olduundan Amerikada dokunulmazlktan olan gz pek iki Sih karde yetiti. Bize srekli refakat eden sakall, sava trbanllardan korktuklan iin kimse klmza dokunamaz oldu. Gurminder ve Geor- gela abuk kaynatk.68 KUAI 68DE NASIL PARA KAZANDIniversiteden mezun olmamza bir yl kala srail Bykeliliinden bir i bile aldk. Sandyye, Washingtonda okuyan diplomat ocuklann izlememizi, arkadalk kurmamz nerdiler. Zor olmad. 60l yllarda hangi lkeden gelirse gelsin yanatmz hemen her gen, ailesine, bujuva deerlerine dman olduundan, bize iini dkyordu. Neredeyse herkes sava aleyhtan idi. Hatt babas Belika By- keliliinde askeri atae olan bir kz bize eliliin Brkselle haberleirken kulland ifreyi bile verdi. srailliler bize o kadar iyi para vermeye balad ki derslere bile girmeye baladk,nk bykelilik bize niversitede propaganda yapma iini de vermiti.Edebiyat dersinde Israilli yazarlardan, ekonomi dersinde Siyonistlerin baanl iktisat politikasndan, kimya seminerinde Nobel alan Yahudilerden bahsederek grevimizi yerine getiriyorduk. Yaptmz propagandaya kar kan hocalar hakknda da rk oldkla- nna ilikin ayialar kanyor; imtihan sorulan karlnda rencileriyle seviiyor, esrar partilerine katlyor falan diye dedikodular yayyorduk. Dnyadaki says topu topu 14milyonu gemeyen, kuruluundan bu yana girdii tm savalarda sadece14.000 l veren sraillilerin rklarn, kltrlerini ve minicik devletlerini her ne pahasna olursa olsun korumalar, Gurminderi ok etkiledi. Hatt k olduu Yahudi kzla evlenebilmek iin trbanndan vazgemeye,11 yandan beri kesmedii beline kadar uzanan simsiyah salarn bile kesmeye razyd ki, durumu renen babas, diplomasn almasyla birlikte onu apar topar Hindistana geri yollad.Baka ilerde aldk. rnein Washingtonun eitli niversitelerinde okuyan Arap kzlarnn namusunu korumaya dkn Kuveyt Elilii de bizi onlar kollamakla grevlendirdi. Zaten topu topu 20,30 kiiydiler ve kmesteki tavuklar gibi birbirlerinden pek ayrlmyorlar; rnein kantinde hep birlikte oturuyorlard. Ama o deli fiek gzleriyle taramadklar erkek yoktu. Araplarla temaslardan sorumlu Jerry bu iten krl kt. Kzlara sarkanlar kovalaya kovalaya kzlarn gzne, kzlar da Jerryin yatana girdi.O gnlerde Kzl inlilerden aldmz ilerden birisi Co- ca-Cola imenin erkeklerde cinsel iktidarszla yol at safsatasn yaymakt. Hatt niversiteden bir aratrma grevlisini, sadece birka yz dolar karl doktora tezi nerisini bu konuda vermeye ikna ederek konunun bilimsel toplantlarda tartlp kamuoyuna yansmasn bile saladk. Ama yllar sonra inliler de Cola ielerine alt.Sandynin o zamanlar dnd bir baka proje de rencilerin de hisse senetlerini satn alabilecei zel niversitelerin kurulmasyd. Mezunlarn iyi iler bulabilmesi, mehur ve zengin olmalaryla niversitenin borsadaki hisse senetlerinin de deeri artacakt. stelik renciler de bir anlamda niversitenin sahibi olacaklarndan ne anlamsz politik boykotlarla dersler aksayacak, ne de binalar, laboratu- varlar vs. hor kullanmdan zarar greceklerdi. Tabi ren-iler maal hocalarn patronu da olacaklarndan, yllardr herkesokusun,rencilerolay karmasn diye standartlar drlp yozlatrlan niversite,12. yzylda Bologna, Padua ve Pariste kurulan ilk niversiteler gibi zne dnm olacakt.Ne var ki Sandy, projesiyle Ford ve Rockefeller vakflarna bavurduysa da bir sonu alamad. Egemen dzen, bugn giriimci fikirleriyle iktidarda olan kuamza pek scak bakmyordu 1968 yllarnda.Dnya basnna ad 68 kua diye geen yatlarmzn inadm inat, km iki kanattrnden davranlar, bize biraz isterik ve bencil geldi. Saman alevi gibi oluan ge- leneksiz, kksz ve mphem idealleri ile barp ar- p ortal birbirine kattlar. Mziklerinden tutun da konuma tarzlarna kadar ortal o denli kartrdlar, her eye o kadar kar ktlar ki dengeler yok oldu. O yllarda drt kuan birlikte ekilmi fotoraflarna bakn; tam hilkat garibeleri gibi 68 kua, ite bu yatlarmz yllar sonra bir zaman reddettikleri Amerikann vahi bat kkenli or- ta-snf deerlerim yle bir yaydlar, yle bir temsilcisi oldular ki bugn herkes, Teksasl sr obanlarna zenti pantolon ve izmeleriyle kendi gemilerini ineyerek arnlyor dnya bakentlerini.Mezuniyet sonras herkes bir yana gitti.Ben Washingtonda kaldm. Kazandklarmz yedim, hatt kimi eski faaliyetlerimizden tr kovuturmaya uradm; ama FBI da bizi rahat brakt. Zaten Beyaz Saraydan hatrl mterilerimiz de vard. FBI efi Hoovern lgn ev partilerinde vamp kadn klna girip delikanllara kendini krbalattn bilmemizin epey faydas oldu. Ama her eye yeni batan tek bama balamak durumunda kalmtm.HODR MEYDAN MARLBOROniversitede psikoloji okuduumdan zenci gettolarnda sosyal hizmet uzman olarak bir i buldum. zet olarak vazifem bu yoksul insanlara doru yolu, beyazlarn yolunu gstermek, onlara Anglo-Sakson deer yarglarm benimsetmekti. Aslnda CIA, yllardr srf siyahlan ya da san rk yok edecek sper etnik temizleyici virs peinde koacana herkesi beyaz yapsa problem daha insanca zmlenir belki; ama o olamayacandan ben de drt kolla sanldm iimde kendimi, nce siyahlan beyaza benzetmeye sonra da tm ezilenleri zengin yapmaya adadm.altm mahallede erkeklerin neredeyse te biri hapisteydi (Zaten nfusuna oranla dnyada en ok insann hapiste olduu yer ABD), 5-10 kii dnda geri kalan da mafyann ayak ilerinden daha ok pay koparabilmek iin birbirlerini tehdit etmek ve vurmakla meguld.Zencileri kurtarmaya karar verdiimde, aklmda Yunan mitolojisinde Perseusun Medusay nasl alt ettiinin rnei vard. Sa yerine kafasnda yzlerce ylan kmldaan dnyann en irkin suratl kadn Medusayla yz yze gelen herkes dehetten taa dnyordu; ta ki Perseus Medusaya bir aynayla yaklap onu rktene kadar. Dhiyane fikrim basitti. Perseus gibi bir hamlede kapitalistleri kendi oyunlannda dize getirerek merhamet dilettirecektim.Onlann mallanyla birlikte pazarladklan ho, cazip imaj- lan eitli Medusalara dntrmeyi kararlatrdm. Yeme, ime gibi temel gereksinmelerimizi karladktan, hatt bazen karlamadan da hayattaki tm uramzn grntler, dler peinde komak olduunu ilk modern insan Don Kiot gibi biliyordum. Reklam irketleri milyarlar harcayp bize grnt sattna gre, bizim iimiz grntlere kar sava amak, grntleri terslerine dntrerek yenmekti. Sonradan FBln ADSAB[Trkesiyle REKSAB (reklam sabotaj)]diye adlandraca bu yntemim, beni ve benimle birlikte gettolardaki yoksul siyahlan zengin edecekti. Reklamlara kar bir tr anti-reklam yapacak; onlann rnleriyle artrmak istedikleri ve milyarlar harcayarak yarat- tklan imajlann tam tersini yaratacaktk.En ufak bir yanl planlama tm abalanmz boa karabileceinden ilk i eylem noktalann ve saatlerini doru saptamakt. Amerikann kilit ehirlerinin kilit noktalannda bir ay srecek youn ve srekli bir saldn kampanyasyla, salt reklam sayesinde dnyann bir numaral sigaras olan Marl- boroya kar sava amaya karar verdim. Ya hep ya hi. D- manlann en byyle bouacaktk. Burada salayacamz ufak bir baan bile belki srf tehditle dier dmanlan- mz dize getirebilirdi. Ankara Aye Abla tlkokulundaki Ku- vay- Milliye tarihi derslerimizi hatrlayarak, lk Hedefimiz Marlboro diye yazdm gnlme.Tabi uygun bir muharebe stratejisi gelitirebilmek iin btn kurmaylar gibi ben de ie Marlboro tarihini okumakla baladm. lk kez1920lerde diilerin de sigara ime zgrln kazanmasyla, kibar kadnlara mahsus bir sigara olarak Mays kadar yumuak reklamyla sata sunulmutu Marlboro.1950lerde sigara imenin akcier kanserine yol atnn aklanmasyla filtresiz sigara satlannda aniden bir d olmu, erkekleri de kadnlar gibi filtreli sigara imeye ikna etmek iin mao Marlboro kovboyunu bulmutu ikagolu reklamc Leo Bumett. te, o gnden beri haandan baanya koan bu Amerikal sr obann indirecektik artk atndan.Gzel bir bahar gn le tatilinde alanlar sokaklan doldurduunda taarruzu balattm. Amerika ktasnn bir ucundan dierine tam 132 ehirde ayn anda Marlboro Erkekleri flamas alnda el ele, kol kola, omuz omuza yryen herrktan erkek homosekseller bir yandan da AlDSlilerin sigaras Marlboro diye reklam yapyorlard. Ertesi gn ayn sloganlar el ele tutuan, pen ecinsellerin Marlborolu grntleriyle birlikte kiraladmz billboardlarda yer ald. Bir ertesi gn hareketimize ok byk bir ba yaplmasyla eylemi durdurduk. rnlerinin vlmesine deil, yerilmesine kar hukuken rgdenen kapitalizm aresiz kalmt. Marlboro kovboyunun mao imajn korumak adna, AlDSlilerin, ecinsellerin olumsuz imajlara sahip insanlar olduklar gerekesiyle harekete geseler aleyhlerinde alacak milyarlk kamu tazminat ve hakaret davalarnn hedefi olacaklard. Medusa yntemimiz basitti. Reklam irketlerinin byk paralar harcayp yaratc dehalarn kullanarak bulduklar her olumlu imaja kar dnyadaki eitsizlik, adaletsizlik, rklk sayesinde hi de hayal gcmz zorlamakszn yzlerce olumsuz imaj retebiliyorduk.lk meydan muharebemizi 3 gnde kazanmtk. Sigara tketicisi imajyla ilgili ok kolay bir arpmamz daha oldu. Pazar aratrmalar Amerikada Afrika kkenli erkeklerin yzde 80 kadarnn Salem ve Newport gibi zellikle beyaz sarn kadnlar iin pazarlanan budiisigaray tercih ettiini gsteriyordu. Tek yaptmz bu gerei kamuoyuna bir kampanyayla aklamak oldu. Ve hemen kmsenmeyecek miktarda bir badaha aldk. imiz ylesine zevkli gitmeye balad ki fazla kazan salamamasna ramen keyif iin kk eylemler de koyduk. Yksek sesle Trke muhabbet eden ve buram buram sarmsak kokan birka gen arkadamz, Almanlarn Akdeniz lkelerinde gittikleri eidi tatil kylerine sadece birer kez yollayp seneye krk kiilik bir Trk grubu iin rezervasyon yaptrma ricamz bile rgtmze kk bir ek gelir salad. Tabi gelirimizin nemli bir ksmn da yllardr rkla kar mcadele veren ve bize eylem timi salayan eitli anti-fa-ist demeklere baladk. Baka bir zaferden aldmz parayla AIDSe zm arayan tam teekkll laboratuvar kurduk vs.KALIPLARIN KALEBENTLNDEN GRNT BEYLNETabi kimse enayi deil.Bukadar ksa zamanda bukadar ok para kazandmz ve faaliyetlerine ciddi bir tehdit oluturduumuzu grenler tepkisiz kalmad bize. Aslnda byk firmalar komnizme ve sendikacla kar yzyllk savalarnda kullandklar beylik yntemlerle hantallamt. Koyduumuz eylem trne kar kendilerini koruduunu sandklan tm yntem ve yasalar geersizdi.Kapitalizmin mevcut uluslararas ticaret ve hukuk dzeninde kilitlenmilerdi. Biz firmalann grntsn hedef edinmitik kendimize, imajlarla savayorduk. Zaten sempatizanlanmz bizi Don Kiot Komandolan diye adlandrmt, imajn silinip topyekn yklmas, ruhun gvdeden ayrlmas gibi firmay cansz brakyordu. Milyarlar bile harcansa o imajn yeniden canlandrlmasnn, kamuoyunda eski kimliini bulmasnn, Hazreti Isann Paskalyada dirilmesinden daha byk bir mucize gerektirdiini en az bizim kadar firmalar da biliyordu. Evet biliyorlard bilmesine; ama komnizmin de kmesiyle glerinin doruuna eriip patavatszca dnyann drt bir yannda bayraklann gnderlerde dalgalandran dev irketler, tek balanna iktidar olduklan bu yeni dzende birdenbire korumasz kalmlard. Allmam eylemlerimiz karsnda nce amp donakaldlar, sonra onlar da bugne gre allmam yntemlerle gelecek yzyla ynelik yepyeni bir savunma sistemi gelitirdiler.Modem insann kimliksizlii bir anlamda irketlerin kimliini gelitirmesini kolaylatrmt. Yaadmz yzyl boyu ben kimimdiye soran insanlar edebiyattan tutun da psikiyatrisi koltuklarnda, kr gezintilerinde, yeni dalga dinlerinde, Sartrem zgrlk bunalmlarnda ya da birbirlerin- de kimliklerini, kendilerini, bireyselliklerini arayadurdular. Oysa artk irketlerin gleryzl, gven verici grntleri sayesinde yalnzlmz giderek terk edip severek kucaklyoruz tkettiklerimizi. Yllardr srtmzda mill giysiler, gnlmzde mill duygularla iki dnya ve yzlerce ulusal kurtulu savanda birbirimizi katlettikten sonra gemiimizden soyunup modernliimizde deersiz ve kimsesiz kalmak doal elbette. Ama kurtulmu olanlarmz, 21. yzyla istediini benimsemenin zgrl, tkettiklerini her an deitirebilmenin hafifliiyle giriyor. Kalplarn kalebentliini yaptk asrlarca, grnt beyleriyiz imdi.Yeni savunma sistemleri gelitiren irketler de bize hitap eden grnt beyliklerinin korunmas iin birliklerini seferber ettiler ve hibir snr tanmayan total imaj anlayyla harekete getiler. majlarna eskiden her yerde rastlanan diktatrler gibi reklamlarn da girmedii yer kalmad. Belediye otobslerinden taksilere, derken zel otolara; srtlarnda reklamla maa kan futbol takmlarndan polis ve asker niformalarna; tuvaletlere, okullara ve ibadet yerlerine... Ama bu, Byk Yalann dozunu arttrmaktan baka bir ey deildi tabi. Aslnda bizim irkete oktan yol gzkmt; nk daha batan baarmzn tarihte ender rastlanan bir dzen boluundan kaynakland belliydi.Zehiri yaratan, panzehiri de bulmann ustasdr. Ben de saf deitirip bu kez bir danma irketi atm.REKLAM GERLLALARI1970li yllarda krmz bereleri, beyaz tirtleri, yapl vcutlar ile New York metrolarnda kk gruplar halinde heryerde nazr genlerin, crme kar gnll olarak kurduu halkkorumaeteleri olanK oruyucuMelekler beni ok etkilemiti. Ne var ki hem sa, hem de solun tepkisini ektiler. Polis ve devletten yana olanlar ile insan haklarn koruyan liberal gruplar, ilk kez ayn konuda hemfikir olmu, polis Melekleri kendi grev alanlarna bir saldn olarak grdnden, liberaller ise kendiliinden oluan savunma komitelerinin hukuk anlaymz kerteceinden olaya kar kmlard. Hepsine gre esas mesele devlet ve hukuk sisteminin ayakta kalmas olduu iin, her yl metro ve sokaklarda binlerce kiinin ldrlmesi, yzbinlercesinin soyulmas temel ilkelerden vazgememize neden olmamalyd. Oysa hi silah tamadklan halde Koruyucu Meleklerin varl bile metroda asayi ve gveni salamada baanl olmutu. Bu eteler sonralan Amerikann baka ehirlerine, hatt ngiltereye bile yayld.te, reklam sabotajna kar, irketlere yaptm nerinin temelinde Koruyucu Meleklerin bu giriimi yatyordu. Eer iki ktada binlerce gen kendilerine bir tr kimlik veren krmz bereleri ve beyaz tirtleriyle gnll olarak ha- yatlann tehlikeye atarak tanmadklan insanlan savunmaya kalkyorsa belki biz de onlan rgtleyebilir; dnya me- gapollerinde sefaletten knlan, geleceksiz, yzbinlerce, milyonlarca genci irketlerimizin okuluslu taburlanna katl- malan iin ok dk bir cret karl seferber edebilirdik. Ettik de.Uygulanan pilot projede sokaa terkedilmi bu kzl erkekli genler greve yollanmadan nce ksa bir eitimden geirildi ve hepsi zel kyafetlerle giydilirdi -Reebok, McDonalds, Nestle, Mercedes, Camel, IBM, Mitsubishi, Sony, Tu- borg, Lees, Levis, Sabego, Marlboro; stlerine yzlerce logonun teker teker ilendii srf marka isimlerinden oluan kyafetler. Bu uluslararas taburlann birinci vazifesi tm tketicilere hizmet vermekti; genellikle byk alveri merkezlerinde dolaan bu genler rnein bir hanma ar gelen alveri torbasn arabasna kadar gtrp yerletiriyor, yollarm aran, hangi maazann nerede olduunu ya da nereye park edileceini bilmeyenlere yardmc oluyorlard, ikinci vazifeleri alveri iin gvenli bir ortam salamak; yankesici, dilenci ve otoparklarda ge saatlerde dolaan ne id- belirsizleri ticari blgelerden uzak tutmakt. Amerika ve Avrupann alveri merkezlerinde p kutularna braklm bombalarn patlamasndan, rzna geilip ldrlen kk ocuklann en ok alveri merkezlerinden karldnn anlalmasndan sonra; genlere gzetleme grevi de verildi. irket yetkilileri genlerin bu vazifelerle grevlendirildii blgelerde ticaret hacminin byk lde arttn, daha dne kadar ba belalar olan bu isiz genlerin baarsn, halkn sevgi ve saygsn kazanmalarn memnuniyetle m- ahade ettiler.Hkmetler de ok memnundu, hi yatrm yapmadan getto genlerinin isizliine nihayet zm bulundu diye. Hatt Brezilya gibi milyonlarca gencin sokaa terk edildii lkelerde hkmetler askerlik hizmeti karl ocuklarn bir ksmn irketlere devrederek savunma btelerinden tasarruf yapabildiler. Polis de memnun kald. Asayi berkemaldi.Dnyada savalar sredursun, irketler rnlerini iddet ya da saldrganlk artrmadan huzurlu bir masal dnyasnda sunmak istiyorlard tketiciye. Bylece rnein srtnda ampuan reklam tayan bir gencin elinde sopa ya da belinde silahla dolamas ho olmayaca iin, onlar da denetleme sistemi gelitirildi. alma blgelerine ve zellikle yaadklar gettolara yerletirilmi gizli video kameralarla genlerin mesai saatleri dnda da reklam imajna uyup uymadklar srekli denetlendi. maja ters den gen iten atlma, gelirini yitirme; ama en nemlisi artk niformasz yani reklamszdolamaya mahkm olacandan evresindeki prestijini, kiiliini yitirme tehlikesiyle kar karyayd.Tabi genlerin temel grevi,markalarn grntlerini korumakt. nceden szn ettiimiz dier hayrseverlik ve gvenlik ilerini, bu birincil grevlerinin kisvesi altnda yrtyorlard. Kendi Grnt Koruma Blgelerinde (GKB) bir bilboardn stnn izilmemesi, reklam sloganlarna elik eden ne id belirsiz eyler yazlmamas iin her zaman teyakkuz durumundaydlar.Zamanla, grnty denetleyen bu gruplarn yan sra bizzat grnt pekitiren yeni ekipler de oluturuldu. Olumlu grnty mkfatlandrma, olumsuzu cezalandrma anlayndan yola kan GODcular (Grnt Oluturma Dhileri) nce alveri merkezlerindeki tketici kalabalnn iinden pazarlama uzmanlarnn tereddt etmeksizin ite ideal tketicimizdiye gsterecei insanlar bulup setiler,Camel reklamlarndaki erkek mankene benzeyen birini sokakta grdklerinde ona bir karton bedava Camel alabilecei kupon, reklamlarda Colgate di macununu kullanan aileye benzer aileye Colgate kuponlar, Tampax reklamlarndaki kza benzeyene Tampax kuponlar, Reebok giyene benzeyene Reebok kuponlar dattlar. Zaman iinde kriterlerini daha sk tuttular.GOD timlerinin raporlarn inceleyen psikologlar nce kendi beklentilerinin bu denli gereklemi olabileceine, bedava bir eyin etkisinin bu kadar byk olabileceine inanamad. Alt ay gibi ksa bir zaman iinde alveri merkezlerinde sanki reklamlarda grdmz tiplerin ikizleri, zleri, drdzleri belirivermi, tketiciler tkettiklerinin reklamlarmdakilerine benzemeye balamt. Fahrenheit 451de herkesin ezberledii bir kitapla var olduu gelecein insanlar gibi, bu kez de reklamlaryla bir olmutu gnmzn insan.Srtlarnda tadklar rnlerin imaj dorultusunda giyiniyor, konuuyor, seviiyorlar, gnlk gerek hayatlarnda reklam dnyasnn plastik mutluluunu yayorlard.Psikologlar yanm asrdr insanlan kendileri gibi olmaya, kendilerini gerekletirmeye aradursun herkes benimsedii markann imajyla btnlemeye alyordu. Bu arada GODcular hem dllendirmenin snrlarn lmek iin, hem de biraz da muzipliklerinden, o gnlerde televizyonda youn bir kampanyas olan basur ilacndaki aktre benzeyenlere de bedava basur ilac kuponu datp, basur ilac tketicisinin ekrandaki grntsnn de ksa bir zamanda sokaktaki adama yansdn, sokakta bir yn basur hastas grntl adamn dolatn grdler. GOD ekiplerinin insann etkilenme edilgenlii konusundaki gzlemleri reklamclkta da devrime yol at.irketler kendi rnleri dnda televizyon ve billboard ekranlarndaki tm grntnn seyirciyi etkilediinin; bir anlamda sadece rn deil;tm grnty pazarladklarnn farknda deildi o gne kadar. Bylece topyekn sava gibi topyekn reklam dnemine girildi. Yeni yeni uygulanmaya balanan bu yntemle deiik mamullerin sahibi irketler rnlerini birbirlerini tamamlayan ortak reklamlarla pazarlyorlar.TVde 30 saniyelik bir reklam spotunda birok eyin reklam ayn anda yaplm oluyor. Tketiciler de topyekn grnt alveriine baladlar; rnein sadece di macunu deil ona ekranda elik eden di fras, mzik, sabahlk, alar saat, havlu, du kabini, musluk vs. birlikte pazarlanyor. Hepsinin reklam ayn zamanda ayn reklam iinde yaplyor.GOD timlerinin bir grevi de olumsuz tketici imajn ortadan kaldrmakt. Yeni tketici ahlk da zaten bunu gerektiriyordu. Nasl herkesin nnde burnunu kartrmak, oran buran kamak, kfretmek, yellenmek, geirmek vs. aypsaylyorsa, reklamlarn verdii ve genelde herkesin benimsedii imaj ve davranlara ters davrananlar da aypland. GOD timlerinin sokakta, alveri merkezinde, toplu tama vastalarndaki varl istenmeyen grntleri engellemekte etkili oldu. Bir arkadamn bir gn ayakkablar ve pantolonuna uymayan bir orap markas giydiinde GODcular- ca herkesin nnde ayplanmamak iin sokakta pantolonunu aa doru eke eke yrdn biliyorum. Tabi tek tk muhalifler demedik laf brakmad, kimi ahlk polisi bile dedi ekiplerimize. imize omak sokan anarist gruplar da tredi.rnein reklam grntlerimizde hi apka kullanmadmz halde kendilerine Kemalist adn veren bir anarist grup bizim bulunmadmz blgelerde apkal eylem koydu. Tabi imajtablomuzda apka olmadndan bir de baktk ki her tketici vatanda oradan buradan toplad malzemelerle kendine gre geliigzel apka uydurmu. Ortak toplum beenisine uygun bir apka kimlii retene kadar akla karay setik.AYNALAR SAVAIDerken gerillalar grntlere saldrmaya balad.Kimse farkna varmad nce.Fransada Avrupann en byk ayna fabrikasnn bombalanmas, patronun mafyaya borcunu dememesine baland. Britannica Ansiklopedisini basan yaynevinde kan yangnda tm disketlerin yok olmas ise alarm sistemindeki ksa devreye baland. Derken kimsenin silmesini beceremedii bir kompter virs ekranlardaki yazlan es geip sadece grntlere saldrd. Mzelerde hiyeroglif yazlara saldrp yakalananlarn ila mptelas olduu sylendi. znikte tarih duvar resimlerinin bulunduu bir kilisenin kundaklanmasna kimse anlam veremedi. Televizyon yaynlarna korsan vericilerle yaplan mdahalelerle ekranda beliren frfrl spiral ekiller izleyicilerde sara nbetlerine neden olduundan televizyon her zaman seyredilemez, korkudan fotoraf ve video makineleri kullanlamaz oldu. Saldrlar evlere, evlerdeki resimlere, aynalara yneldi. Hatt ok paras olanlar evlerine zel olarak ina ettirdikleri banka kasalarnn iine kocaman aynalar yerletirdiler. zel olarak yetitirilen GOD gvenlik timleri saldrganlarn elebalarn hibir zaman bulamad; yakalananlar da hemen ldrldklerinden iin arkasnda kimin olduu anlalamad.Eylemler de ayn balad gibi aniden son buldu. Ama ne olur ne olmaz diye, birok insann evinde gizli bir yere saklanm bir aynas var artk. Kimi kendisini ekranda- kinden ayrt edebilsin diye kullanyor aynay, kimi de kendisine bakp ekrandakinin grntsne benzediini hatrlamak iin.Kasm 1992, Heaton MoorLM MARKETLERWilliam Blakein, Cennet ve Cehennemin Evlilii adl yaptnda yer alan 70 Cehennem zdeyiinin yirmi birincisi olan Hapishaneler yasa talaryla, kerhaneler ise din tulalaryla ina edilir iin yaplan alma, Robert Shetterly.Bugn ne yapacam?Vaktiniz var. Cannz sklyor. Kalkn bir cenazeye gidin. An gazeteyi bir isim, bir mezarlk ya da ilginizi eken bir cami, kilise, havra sein.ansnz var.yle bir dnn seim bolluunu. Tarihin hangi anda insan elini kolunu sallayarak herhangi bir cenazeye katlabilmi?Ne o dindensiniz ne bu mezhepten. ly, l sahibini tanmanz da art deil. Dilediiniz gibi dilediiniz cenazeye kalkp gidebilirsiniz. Hele Los Angeles, New York gibi her tr dinden insann yaad bir yerdeyseniz, seim imknnz sonsuz.Birisinin yakldn izlemeye gidebilirsiniz: Anglo-Sak- sonlarda yaklma kapal frnda yapldndan bizzat grme olananz yok. Budistlerde ak atete yaplyor ve saatlerce sryor. Herkesin dikkatle bekledii kritik anlardan biri, atein basncndan tr kafatasnn atlarken kard ses.Ate, kinatn drt temel maddesinden biri.llerimizi dier nden, topraa ve suya(denize ama tatl suya deil) veriyoruz. Trmzn tarihinde lmz henz havaya verdiimiz olmad. Belki ileride uzay mezarlklar da olur. Ama gene de kulara verenlerimiz var. Zamann byk dinlerinden; kitaplar Avesta, peygamberleri Zerdteinananlar, llerini Sessizlik Kulesi diye adlandrdklar talarla evrilmi bir ember iine brakp le kargalarn l sofrasna buyur ediyorlard. slmn ilk kuruluunda, yani ran klla kasp kavurduu yedinci yzylda, bu insanlarla birlikte dinleri ve cenaze trenleri de yok olup gitmi. Ama 20- 30 bin kii kalm hl gnmzde. slmdan korkup bir ksm Bombaya kam, orada Parsiler olarak geleneklerini srdryorlar. Zerdtlerin bir ksm da hl Bat Asyada (ran, Pakistan ve Trkiyede) Sessiz Kulelerinde lmeye devam ediyor. Ama cenazelerine katlmamz mmkn deil. 1400 yllk gemii olan bu tren yasaklanm olduundan gizli gizli yaplyor.Her ne kadar dinler ve devlet l sahibine, cenazesini u ya da bu ekilde kaldrmasna ilikin ykmllkler getirse de her zaman herkes otoritenin buyruuna uymuyor.ster sapklk deyin, ister saplan, ister ak ya da zgrlk, llerini saklayanlar, onlarla birlikte yaayanlar var iimizde. Fa- ulknerin bir romannda on yl her gece l kocasyla yatan bir kadn vardr. Hitchcockun filmi Sapk'ta da Norman l annesiyle birlikte yaar.llerine bu denli sahip kanlar ok ters gelebilir oumuza. Ancak devlet ve dinlerin de bizim llerimize bu denli sahip kmasna izin vermemiz, gnmzde pek sorgulamadmz daha byk bir terslik.Modem tarih bir anlamda, din ve devletin birbirinden ayrlmas, kendi yaam alanlarnn, yetkilerinin, snrlarnn belirlenmesinin, szde bireyin ksmen zgrlemesinin tarihi. Bu ayrm zellikle gndelik hayatmz dzenleyen yasalarda, salk ve ksmen eitim sistemlerinde gryoruz. llere gelince i deiiyor. Sanki bu ayrm hi yokmu, kilise ve kral, devlet ve din birbirleriyle ka yz yldr arpmam gibi.lm sz konusu olunca yapk tek yumurta ikizleri gibi birbirlerinden aynlamyorlar.Devlet ve dinin ortak egemenlii canllardan ok llerin beldesinde belirginleiyor. Cenaze iin ikisinin de kesin, vazgeilmez kurallar var. Uymazsanz cenazenizi kaldramazsnz. Usllere gre kaldrmazsanz ya dininizden aforoz edilirsiniz ya devletten ceza yer hapse bile girersiniz ya da her ikisi. stelik lmeden nce lenin de kendi vcudunun akbeti zerine karar verme yetkisi pek yok. Mesela yredeki usl topraa gmmek ise,beni yatay deil de eski Mykenler gibi dikey gmn,diyemezsiniz. Dersiniz demesine de, kaale alnmaz. Maher gnn ancak srtst yatarak beklemenize izin verir devlet ve din kilisi.Modern yaamdaki iki byk trenden biri olan evlilik trenlerindeki zgrle, eitlilie asla yer yoktur lm tren ve biimlerinde.Artk ister yzme havuzunda evleniliyor, ister paratle yeryzne inerken, ister gelinlikle evleniliyor, ister rlplak, ister erkek erkekle evleniyor, ister kadn kadnla. Egemen dzende, dzenin brokrasisinde hepsinin yeri var bunlarn. Ruhbanlar da aforoz etmiyor bu tr evlilikleri, tersine egemenlik alanlar daralr korkusuyla takdis bile ediyorlar iftleri. Gelgelelim, evlilikteki zgrlk, lmde tam zddna, mutlak bir totalitarizme dnyor.Islmda mutlaka soyup ykayacaklar, kefen beziyle gmeceklerdir seni, Hristiyanlkta hafif mumyalatra- cak, makyaj yapacak ve en gzel kyafetini giydirdikten sonra defnedeceklerdir ln. Evlilik ve lm trenlerinde dinsizlii savunan eski Sovyetler Birliinde bile komnist devlet llerini Hristiyan gibi mumyalatnp, giydirip, gzelletirip gmyordu,ite Lenin ve gene Trkiyede bir ky mezarlnda gmlmek isterken srtnda frak, altnda tabutuyla Moskovada gmlen Nazm Hikmet.Ya da diyelim intihar ettin. Yani cann Tann alacana sen aldn. Olmaz! En azndan dne kadar olmazd. Hibir din kabul etmez ln. Ruhunu almakla vcudunu da ortada brakm olursun.nk dinlerin amac vcudun araclyla ruhuna sahip kmaktr. Ancak ldkten sonra vcudunun eitli ekillerde paralanp kullanlmasna izin verebilirsin. Gz, bbrek, kalp, varsa altn dilerini balayabilir, hatt istersen vcudunu tmden tp fakltesine hediye edebilirsin; 20 yandaki genler grup halinde oran buran ekitirip seni kesip bisin diye. Ama cenazelere meraklysanz, garip bir durumla kar karyasmz. Vcut balandnda, ya cenaze trensiz oluyor ya da tren cenazesiz.Cenazenin trensizi olduu gibi ok trenlisi de var. Yani ayn vcut iin iki ayr yerde iki tren yaplmas.Hatt ve hatt ayn vcudun iki mezar olmas. Bu uygulamaya zellikle Osmanlda rastlanyor.Ba vurula, kellesi getirile diye buyurmu padiah.Ferman gitmi Topkapdan ve vurulmu Trakyada Eflak Beyinin ba. Ve gvdesi orada gmlrken ii ball bir torbaya yerletirilen kellesi buyruun yerine getirildiinin kant olarak hametliye gsterilip sonra gene ayr bir trenle, bu kez stanbulda bir kabristana gmlveriyor. Gnmz Trkiyesinde de rnein kimi aydnlar, Nazm Hikmetin Moskovadaki mezan alr, simgesel olarak birka kemii orada braklr, sonra dierleri buraya tanr diyorlar. Bir cenaze treni daha olsun da.Peki organlar baka hayvanlardan gelenler,rnein domuz kalpli insanlar, imamn ya da hahamn takdisini alacaklar m gmlrken? Ya gelecein teknolojisi beni ilelebet yaatr midiyle kendilerini lmeden buza yatran Amerikal milyonerler? Hi gmlmeden buzdolabnda m yaayacaklar maher gnne kadar?LMSZLN PYASASI20.yzyln llerine18.ve19. yzyln mezarlklar dar gelmeye balad. Dnn Londra, New York, Paristeki gibi artk neredeyse ehir gbeinde kalan kabristanlarn, bu ller toprann, gkdelen, gece kulb, otel, lokanta olarak getirecei rant. Mezar sahipleri arsa payna mezarlarnn bykl orannda ortak olsa, cesetlerini de yaktrsa- lar ya da iletme masraflarnn yksekliinden kapanmaya yz tutan hayvanat bahelerine kiloyla satsalar cesetlerini, ne kadar ok problem birden zlr. Hayvanlar ucuza beslenir, kentlerin gbeinde hortlaklarla rz dmanlarnn dolat mezarlklar yerine ekonomik canlanma olur ve mezar sahipleri de zenginleip ocuklarn daha iyi okullarda okuturlar. Bu herhalde, yoksullarn artt gnmzn zenginleen ekonomisinde,ocuunun gelecei iin annenin fahielik, babann dolandrclk yapmasndan daha iyi bir yol. stelik yoksullarn zenginlerden daha ok mezar olduuna gre belirli bir sermayeyi bir snftan dierine aktaracak bir zm.Ancak din ve devlet, vcudumuzun tmnn ya da herhangi bir parasnn, tp dnda balanmasna, satlmasna izin vermiyor. Dolaysyla gnmzde vcudun tpa kullanlmayacak ksm tren yaplp defnediliyor, baka ksmlar yaatlyor. Ksaca vcudun bir ksm lyor, bir ksm yayor. imdilik yaatlan ksmlar snrl; ama giderek de oalyor. Kan nakli, bbrek nakli, gz nakli, deri nakli derken kalp nakline kadar vardk.Tabii sonuncusunun hukuken ve ahlaken mmkn olabilmesi iin insanolu, trn varoluundan beri geerli olan lm tanmn, serbest piyasann da zorlamasyla deitirmeye mecbur kald.Eskiden trmzn fertleri iin, kalbi durunca ld derken artk beyni lnce ld diyoruz. Bu yeni tanm, kalp nakli ameliyesinin,cinayet kategorisine girmemesini mmkn klyor. Anlalyor ki ileride beyin nakli de tbben mmkn olunca lm tanmn yeniden deitirmemiz, belki de lmszln tbbi tanmm yapmamz gerekecek.Size ld dendikten sonra gznzn grmeye devam ettiini dnebiliyor musunuz? Merak ediyorum, gz ka yl yaar diye. Vcudun gren ksm lmese, daha dorusu vcudun len ksmyla birlikte gzlerimiz de lme mahkm edilmeyip baka birisine nakledilse acaba 300 yl daha yaar m gzlerimiz? Ya da 500 yl? Ya kalbimiz?Organ nakillerinin yaygnlamas ile birlikte pazar da geniliyor. rnein dnya yllk idam rekorunu uzun sredir ellerinde tutan in Komnist Partisinin infaz ettii mahkmlarn bbrekleri Batda pazarlanyor. leride hisse senetleri gibi borsada organ fiyatlarnn da seyrini takip edeceiz. Gzn sata sunulduunda ka yl yaam olduu, ait olduu cinsiyet, ya grubu, rk, kromozom puan vs. fiyat belirleyen unsurlar olacak.Gz bankalar yaygnlaacak. Anne, baba, day ve teyze miras olarak gzlerini size baladnda gz bankasnda 4 ift gznz olacak. Kimini saklar, kimini satar, kimini de kiralayabilirsiniz artk. Orta halli bir krn sizle sk bir pazarlk sonucu rahmetli annenizin gzn iki yllna dvize endeksli olarak kiraladn dnn. Ama mal sizin. Herkes gibi pazarlamaya mecbur deilsiniz. ster an olsun diye annenizin gzlerinden birini klk, birini yazlk evinizdeki l organlar kesine yerletirin; ister kabristanda annenizin gvdesiyle gzlerini tekrar birletirin, ister gzlerden heykel yapan bir heykeltra dostunuza verin, artk siz bilirsiniz.Mhr gzlm,Ela gzlm,Gzleri aka glen; Floridal bir arkadamdan duymutum: ki kadn birbirlerine k, uzun yllar sevimiler. Biri lyor, ama gzleri yaatlp kzlderili bir erkee veriliyor. len sevgilisinin gzlerini bir kez daha grmekte srar eden kadn, kzlderili ile gz gze gelir gelmez, akm, gzlerin yeni erkek sahibiyle srdryor. Peki kzlderilinin de lp onun da gzlerini bir bakasna braktn dnebiliyor musunuz?Kadn hem pepee yeni sevgililerinin cenaze trenlerine gidecek hem de yeni vcutlarda, yeni sevime biimlerinde eski sevgilisinin gzlerine bakmay srdrecek.in bu yanlarn hafife alp, kmsemeyin. Organ nakilleriyle, len ve yaayan arasndaki izgi giderek mulaklayor. Trmz yepyeni ak ve strap biimleri yaarken, edebiyatlara, filmcilere, airlere yepyeni konular kyor.Ola ki, balanan gzlerin mlkiyeti deil de sadece kullanma hakk olsun. Tayc, yani kirac lnce gz ilk sahibinin miraslarna intikal ediyor tekrar. Ve gz borsasmda fiyatlar tayclarn kimliklerine gre de belirleniyor.Hit- lerin kemeri, Elvisin donu bugn Sothebys ve Christies gibi dnyann saygdeer kurulularnca pazarlanyor.Maril- yn Monroenun gzlerinin yllk kiras ka para ederdi acaba? Teknoloji mmkn klsa bugn sakalnn kllar titizlikle korunan Hazreti Muhammedin gzleri bile kiralanabilirdi. Hele byle kutsal bir kiinin gzyle dnyay grebilmek iin kendi gzlerini bile oyanlar kmaz myd?Ancak kutsal kiilerin kutsal organlar da herhalde mabetlere yerletirilir. O zaman fani bir gvde aracl ile deil,teknoloji sayesinde yaatlan tek bir ift gz grrsnz mabette.Acaba Japon turistin birbiri ardna patlayan flalarna ne kadar dayanr o gzler?nsan trnn milattan 15 bin yl nce yapt ilk resimlerden bir ksmnn bulunduu Fransadaki Lascoux maarasndaki grntler insann solumasyla bile bozulduu iin artk sadece bilim adamlarna ak.Turistler iin, tarih ncesinde din amalarla kullanld sanlan maarann bir ikizini ina ettirip ada ressamlara bizonlarn, mamutlarn resimlerini kopya ettirmiler. Donsuz dolaan, nne gelenle sevien bu ilkel paganlarn maara mabetlerini bu denli koruyan,onlarn sanatna bu denli saygs olan bugnn insan, biz, i kendi kutsal tapmaklarmza, trenlerimize, llerimize gelince olaanst bir kaytszlk, saygszlk, haddini bilmezlik iindeyiz.Eskiden Msrl firavunlarn ayrcalyd yaarken sonradan mezarlar olacak piramitleri yapmak. Gnmzn eitliki dzeni bu hakk hepimize tanyor artk.Fransada 44 adet cenaze malzemesi satan spermarket var.Bunlardan biri hemen Paris dndaki Montrougeda. nnzde el arabas, aa yukar gezinerek cenazenizde lazm olacak elenk, mum gibi kk nesneleri raflardan seip arabanza yerletiriyor, tabut, mezar ta gibi nesneleri de size sunulan albenili rneklerden seip smarlyorsunuz. Naamzdaki sa biiminizi, tabutunuzda giymek istediiniz kyafetinizi de burada belirleyip sipari verebiliyorsunuz. Tabii dikkatli tketici tenzilatl satlar kollarsa normalde 4500 franga satlan bir tabutu 3900e alabiliyor.Marketlerde mezarlarnza yerletirebileceiniz video kasetleri hazrlayan bir servis de var. Mezar tann bir kesindeki dmeye basp yanndaki delie de gznz ayarlaynca, lm kii, nceden ektirdii video kliple canlan- veriyor kendi mezarnda. Mezar kplerinin patenti filmcilik ve iletme tahsili grdkten sonra Parise yerlemi smail Ertrk adl Skeli bir gence ait. Halihazrda klip eken irket var Fransada. Hristiyanlarda mezar talarna fotoraflarn koymak zaten bir tr det olduundan ok mterisi var servislerin.Nasl hatrlanmak istiyorsanz o trde klip mmkn -yaantnz zetleyen mini bir belgeselden tutun da ark sylerken, seviirken ya da dnyann, insanln, lkenizin kurtuluuna dair son szleriniz...Mezar kplerini ailenizden, dostlarnzdan baka kimsenin seyretmemesi bankamatiklerdeki gibi zel bir ifrenin dmenin yanndaki kutuya tulanmasyla salanyor. Tabi ileride l mehurlarn kplerini seyretmeye byk talep olursa, bankamatik ifrenizi tulayp klipleri hesabnza yazdrarak seyredebilirsiniz de. Bylece ller de yattklar yerden para kazandrrlar ailelerine.Cenaze spermarketi bana hayat boyu yoksulluk, strap, sevgisizlik iinde yaayan bir stanbullu hanmn, Bari mezarm gzel bir yerde olsun,diye kendisine Aiyanda bir yer almasn hatrlatt. Yllar geiyor, hanm lmyor; ama bu ara Aiyandaki kck toprak paras iyi prim yapyor. Hanm onu satp kocasn bouyor ve kendisine keyifli kk bir daire alyor. Cenazeniz iin artk internet de devrede.Elektronik posta adresi http:/ / www.-protree.comm/world trans/natural death.html olan ve yeil ekolojik lm zerine ihtisaslaan Doal lm Merkezi size mukavvadan tabut yapm gibi, cenazenizinevre dostuolabilmesini mmkn klacak her konuda bilgi veriyor.DNMZE SAHP IKMAKNe zaman Trkiyede bir cenaze trenine ya da Avrupada, Kuzey Amerikada bir mezarla gitsem utanrm trmden ve kendimden,stanbulda gittiiniz sanki cenaze deil de birbirlerini yllardr grmeyenlerin ahbap avu toplants. Hasretle kucaklama,pme, hal hatr sorma, dedikodu, fkralar, i balama peinde olanlar grla. Sonunda camiden kabristana gitmeye vakit kalmamas ve tabi bulumay da kutlamak gerek, lnz onu hi tanmayan bir hocaya teslim edip, gidip bir tek atmak. Batda ise mezarlk sanki bir mesire yeri. klar,turistler, nl llerin isimlerini arayan hret dknleri, fotoraflar, defileler, film setleri...Ya kyafetlerimiz?Tapnaklarda,cenazetrenlerinde, kabristanda giydiklerimiz? Artk herhangi bir kumarhanede ya da kerhanede bile kyafet mecburiyeti var. Mecburiyet olmasa bile gittikleri ortama yaksnlar diye gidenler yle bir ekidzen veriyorlar kendilerine.Eskiden Tannnn Evine en yeni, en temiz giysileriyle girerdi inananlar. imdi umursamaz olduk. Yozlatk.Nedir her Noelde krktk sarho stanbullu zppe Mslmanlarn St. Antuan Kilisesini tkabasa doldurmas ve papazn da utanmadan Vatikana istatistik yollamas; Noel ayinine u kadar kii katld, harcrahm artrn diye. Ya Fe- nerde,Patrikhanedeki rezalet?Atinadan gelen aaron Rum turistlerin uultusundan Patriin vaaz iitilmiyordu gittiimde. Banp, anmalan yetmiyormu gibi bir yandan da birbirlerini iterek, dirsekleyerek, neredeyse birbirlerinin stnden atlayarak (ayin srerken) ellerindeki video kameralar ile Patrii ve treni filme almaya alyorlard.zm zme baka baka kararr deyiini dorularcas- na, Patrik de kh trenin srasn aryor, kh asasn unutuyor, kh aresizce etrafna baknyordu.Mutlu geleceimiz adna dnyann her yannda uygulanan, uygulattrlan liberal ekonomi politikas ve zelletirme nasl olduysa henz Tannnn ve peygamberlerinin beldesine varmam. Yoksa demiryollar, postane, hastane hatt hapishanelerin bile zelletiine tank oluyoruz yllardr.Yeryzndeki dinlerden en zengin olan her iki din de kriz iinde.Yahudilerin says azalyor. Hem daha az ocuk yapyorlar, hem de, ya din deitiriyorlar ya da baka dinden olanlarla evleniyorlar. Dnyada kala kala14 milyon kadar Yahudi kalm. Bu gidile tkenip gidecekler.Trenleriyle, ayinleriyle, giysileriyle bu binyllk tek Tanrl din/ kltrmirasmz yok olup gidecek. Akas baarl olamad Yahu- diler.ada, dinamik bir pazarlama ve yeni bir ynetimle21. yzylda toparlanabilirler mi?Hristiyanlk da kriz iinde. Dnyann her yerinde kiliseye gidenlerin saysnda byk bir d var. rnein 1975- 1990 aras d yle:Byk Britanyada:ngiliz Anglikan Kilisesine mensuplar yzde19, Baptistler ve Meto- distler yzde18, Katolikler yzde 23, Presbiteryanlar yzde12 orannda azalm.Kilisenin bandakiler, yozlamam bir Hristiyanlk vaat eden radikal militanlar, iktidarlarna tehdit olarak gryor. nanlarn moda gibi gelip getii, vicdann mumla arand, yozluun kol gezdii yzylmzda kktencilerin tutulmas bouna deil.Gene ngilterede marjinal olarak bilinen Mormon ve Yahova ahitleri de ayn dnemde yzde 50 artm rnein. Ama ancak snrl bir yere kadar byyebiliyorlar.Kimliksizleen dnyamzda pek az kii tek ya da herhangi bir kimlikle (erkek, Hristiyan, Trk gibi) dolamak istiyor.Gn, eidi, bolluu, ok yaanty tek yaama sdrmann gn. Dolaysyla mezhep ne olursa olsun kilise de krizde. Papaz sknts var. Cemaatler obansz, tapmaklar mritsiz. Amsterdamdaki nl Paradiso gibi. Dnn mabetleri bugnn diskotekleri oluyor. Ya da paraszlktan kaplar kapanyor. Parasz kalan Kzlha bile kaynak bulmak amacyla geenlerde yzylmzn en popler sanatlarndan John Lennonun katilinin imzasn ak artrmayla satmaya kalkm.Dnn iine dtkleri kepazelii.HSSE SENETL DNLEREvet okullarn,hapishanelerin zelletirildii gibi(ki semen davranlarna gre de ounluk bundan yana) sra geldi ada tapnaklarmzn,trenlerimizin zelletirilmesine. Artk ibadet yerleri ve din trenlerimiz egemen ruhban snfn imtiyazlann korumak yerine, inananlarn tercih ve beenilerine gre dzenlenecek. Hi phem yok ki dinlerimiz hem daha popler ve demokratik olacak, hem de mrleri uzayacak.zelletirenlerin herhalde yapacaklar ilk i, imdiye kadar dinlerin cretsiz olarak sorumsuzca bol keseden babalarnn malym gibi dattn, para karl sunmak olacaktr. Bugn Katolik kilisesi ayinlerinde, az bile verilse ekmek ve arap bedava. stelik tecrbeli ve kltrl bir hatipten gnn can alc sorunlaryla ilgili bir konferans ve daha sesi bozulmam gen olanlar korosundan org eliinde nefis bir konser dinleyebiliyorsunuz. stelik rza gemek ya da adam ldrm olmaktan tutun da can skntsna kadar btn zel sorunlarnz gizleyerek, kanundan korunarak, bir kafes arkasndan papaza danabiliyorsunuz.Gnmzn hzl ve ok ynl yaam anlayna uygun olarak, gnah karma ve tm dier hizmetler tek bir meknda pepee sunuluyor. ayet seiminizde itina gsterdiyseniz meknlardan mekn da beenebilirsiniz.sterseniz ada skandinav mimarisi kiliseler, isterseniz nefis11. yzyl katedrallerinde bu hizmetlerden bedava yararlanabilirsiniz. Ekmek ve arap bir McDonalds hamburgeriyle koladan, vaaz sradan bir politikacnn yalanlarndan, koro ve org be on dakikada doldurulan kasetlerden,gnah karma psikanaliz arlatanlndan daha ho deil mi? Bir bilete demez mi bunlarn hepsi?nann, kiliseye, camiye gitmiyorsanz bedava diyedir.Trmzn bir zellii bu. Bir yandan be para etmeyen eylere dnyann parasn verir, bir yandan da maddi deeri yok diye dnyann en gzel eylerinin bedava olduunun farkna varmaz ya da kmseriz.Tabi tapmaklar, trenler biletli olunca size en iyisini sunabilmek iin tapnaklar aras rekabet de balayacak. Hertapnak bir dierini kollayacak,aralarnda cret karl transferler balayacak.Camiler, kiliseler aras rekabet, serbest piyasada dinler aras rekabete dnecek. cra bir kede tek banza yaam olsanz bile, cenaze trenleri yle bir itinayla dzenlenecek ki, millet can atacak size yaplan son vazifeye katlmak iin.Din adamlarnn skkn bkkn monoton dualar yaratc, kulaa ho gelen, aklda kalacak, otomobilinizde mrldanacak reklam tekerlemeleri gibi dualara dnecek. Ve her cenaze treninde daha yenisini, daha gzelini, en beyazn, beyazn da beyaz meleklere ulaan dualar dinleyebileceksiniz.Cenaze trenlerinin dzenlenip tantlmas ile gnmzn popler mesleklerinden iletmecilik ve pazarlama okuyanlara; ayrca bankaclk da okumadklarndan isiz kalan tarihilere, antropologlara, koreograflara yeni i alanlar alacak.sterseniz daha hayattayken bu iin uzmanlaryla anlap tam sizin istek ve zevklerinize uygun bir trenin, mziinden kyafetlere kadar tm ayrntlarm kararlatrabilir ya da kataloglardan irketlerin sunduu mevcut trenlerden kesenize uygun olan birini seebilirsiniz. Grkemli bir veda leni yapabilirsiniz; btn tasarruf ve yatnmlannz bu son lene gre ayarlar, sizden alacaklar miras dnerek yan gelip yatanlara da, lmenizi sabrszlkla bekleyenlere de son bir hayat dersi vermi olursunuz.Her ey para karl deil mi? Kesenin azn azck daha asanz cenazenize birka saat karl gnn hretlerinin; sinema yldzlarnn, arkclarn, mankenlerin, sporcularn gelip, bazlarnn arkanzdan alamasn bile salayabilirsiniz; kimin ne kadar alayaca, fenalk geirip geirmeyecei gene kesenizin gcne bal.Rahmetliyle mektuplardkdiye nceden hazrlanm bir mektubunuzu da okuyabilir hret.stelik masraflarn bir ksmm trene katlan halka kestiiniz biletlerden karabilirsiniz.Cenaze irketi, katlanlara kyafet zorunlugu koyacandan ve onlann davranlarn denetleyeceinden, inann, zeltreniniz gnmzn trenlerine gre ok daha nezih ve saygl olur. Unutmayn cenazenize yle elini kolunu sallayan herkes gelemeyecek.zel teebbsn kaldraca cenazenize nceden verdiiniz listede ad olanlar katlabilecek; bylece sizi hayat boyu kmsemi akrabalarnzn, kazk atm yaknlarnzn, kskanm meslektalarnzn, sevgililerinizi batan karm dostlarnzn size kar son kutsal vazifelerini ifa etme maskaraln ortadan kaldrm olacaksnz.Sonunda galiba gene ortaadaki gibi cennetin anahtarlar da tekrar sata sunulacak.Gnmz koullanna gre belki taksitle, belki zaman zaman yaplan tenzilatl satlarla ya da seimle.1970lerde elinde sanki bir ilkokul msameresi iin hazrlanm krmz mukavvadan yaplma cennetin anahtarn halka sallaya sallaya st ak bir arabayla Ankara sokaklarnda dolatrlan Milli Selamet Partisi Bakan Erbakan hatrlyorum. Ya da Amerikada zencileri hadm ve lin edip krtaj kliniklerini bombalayan gnmz Hristiyan kktencilerini, Hindistanda Mslmanlara yaama hakk tanmayan Budistleri, Filistinde Araplara yaptklarn brakmayan Siyonistleri hatrlyorum.Yeni Dnya Dzeni insanlarnn bu barbarlardan kurtulmasnn yolu da galiba dinlerin zelletirilmesinden geecek.Din adna bizi yneten ve ynlendiren gzlerini hrs brm gnll arlatanlar yerine, biz, hisse senetli dinlerimize ve de denetimimiz altnda olan profesyonel din grevlilerine tam anlamyla sahip km olacaz.Hele bir New York borsasmda deeri dsn dinimizin, hepsinin iine son verile ilk irket toplantsnda.Ama nce buyurun cenaze trenine. Oradan da...11. yzylda yaayan Halepli air Al-Maariye gre cennetin dibinde yaad sylenen ve Menerbesli Mehmetin akyla yanp tututuu adanyla nl Hansa Hatun o kadar dibinde yayormu ki cennetin, ona yol kenarnda rastlayan Al-Maarinin bir arkada, Eildiimde cehennemi grdm, diyor.15 Kasm 1992, Heaton MoorYUVAMIZ, MUTLU YUVAMIZ A.. (Home Sweet Home Inc.)IVFreud ve kz Anna Freud,1913. (Evliliin neden olduu sinir hastalklarnn ifas, sadakatsizliktir. Sigmund Freud)1984te,daha kurulal bir yl bile olmamt.Buna ramen Paris,Milano, Zrih, Hong Kong ve Singapurda ksa zamanda ubeleri ald.Belki de baarlarnn en byk gstergesi hi reklam yapmam olmalar. Sistem, yelerin memnuniyetlerini dostlarna duyurmalar zerine kurulmu. Herhangi bir uluslararas yolculukta birinci snfta uarsanz, yannzdaki koltukta oturan kiinin irketin hizmetlerinden yararlanm ya da en azndan irketin adn duymu olmas olasl yksek. Ama ahsen benim, verdiim bilgiler bir gn aleyhime kullanlabilir korkusuyla herhangi bir ktphaneye yelik formu bile doldurmaya ekindiimden, Home Sweet Home Inc.le herhangi bir ilikim olmad.Hayatmzn nice olay gibi irketin kuruluu da tesadfe bal. Kocann sadakatsizlii nedeniyle boanma noktasna gelmi bir ift, sadakatsizlie neden olan olay yznden ayrlmak zereyken, ayn olay nedeniyle, brakn ayrlmay, birlikteliklerini pekitirip ktada faaliyet gsteren aile irketlerini kuruyorlar. irketin kuruluuna tesadf derkenMarksizmin u vazgeilmez kuraln unutamyorum, nsan, tarihi kendisinin semedii koullarda yaratr.CNSEL LK BR BA BELSI MI?Iskoyann bakenti Edinburghun bir dier zellii de Avrupann AIDS bakenti olarak tannmas.Stockholm, Kopenhag, Amsterdam gibi dier kuzey ehirlerinde de HIV virsntayanlarn, bundan lenlerin says hzla artyor.Dnya Salk Tekilat(WHO)yzyln sonuna kadar yeryzndeki tayc saysnn 200 milyonu geeceini tahmin ediyor. stelik artk ilk iddia edildii gibi sadece ecinsel erkekler deil, kadn erkek herkes tayc olabiliyor. Trmzn tekml iin vazgeilmez olan cinsel iliki, trmzn varln tehdit eder oldu. Bu amansz hastaln penesinde aresizlik iinde rpnan insanlar akllarna gelen her eyi deniyor. rnein Trkiyede AIDS Yksek Kurulu yesi Prof. Dr. Melahat Okuyan gkten prezervatif yadracaklarn sylyor, halkmzn bu amansz hastala dikkatini ekmek iin, Dnya AIDS Gnnde Trkiye semalarnda uan helikopterlerden kylere prezervatif atmay planlyorlarm.Iran slm Cumhuriyetinin Cumhurbakan Rafsancani, Hristiyan olmayan milyonlarca Afrikaly kaale almayarak AIDSin Allahn Hristiyanlara laneti olduunu buyurmu; Edinburghda gnlk gazeteler, otobslerdeki ilanlar, hepimizi seks yerine mastrbasyon yapmaya aryor.Amerikada AIDS virsn tayan ocuklarn okullara alnmamasn,toplumdan tecrit edilmesini nerenler var.Artk cinsel ilikinin ba belas olduu byle bir dnyada, i gezisine kan Amsterdaml Rudy Koopmans, bir gece Hong Kongda kafay azck fazla ektikten sonra bir ran- devuevine gidiyor.Dumanl kafa ve lo klardasevitiktensonra gzlerini atnda karsnda karsn gryor. inanamyor. Bu ok karsnda ne hissettiini, sonralar ailesinin paralanmasn nlemek amacyla gittii psikoterapistine yle anlatyor:Karm aldatm olmaktan zaten mthi sululuk duyuyordum. Bir de onu karmda grnce korkudan kalbim duracak gibi oldu, erkek olduuma bin piman oldum. Aslnda Koopmans, Amsterdamm Kr- mzfener Mahallesinin gedikli mterisi.Bu tr kadnlarla her birleme sonucunda sulu hissediyor kendisini. yle srdryor terapistiyle konumasn:Tabi Amsterdamda bildiim karmn Hong Kongdaki randevuevinde mterisi olduum sans, kadnn hi Hollandaca anlamadn grene kadar srd. Kadn, karmn bir ikiziydi sanki. Vcutlarmz tantrp gzel gzel sevitikten sonra, birdenbire yatamdaki kanm sandm kadna hilkat garibesiymi gibi korkuyla bakmam onu da dehetli rktmt.lk defa grd mterisinden, yani benden, bama bir felaket geleceini anlar gibiydi. Haykrmak istedi; ama onun iin bile yeterli gc toparlayamadndan azndan kesik hkrklar kt. Bir an onun dehetle alm gzlerinde Amsterdamda orospularn cinayetin penesinden nasl kurtulduklarn anlattklar hikyelerin erkek kahraman gibi grdm kendimi. Hemen toparlandm.Zaman durup yeniden balayncaya kadar kadna smsk sarldm.Ta ki tehlike gelmesinden korktuu ben, kollanmda onutehlikeden koruyan ben olana kadar.Koopmansn son seanslarda anlattklar ise psikanalizin en temel teorilerinden birini dorular gibi. Eer bu vaka ileride yaymlanrsa kredibilitesi giderek sarslan Freudun kuramlarna nemli bir destek olaca phesiz.Kitaplar Oedipus kompleksinde erkek ocuun anasna k olduunu; ama baba korkusundan anaya cinsel drtlerini frenlediini ve zamanla bu duygulann bilinaltm-da bastrp hayatn normal seyrine koyduuna yazar. Erkek ocuklarn ya annelerine tpatp benzeyen ya da onlann tam zdd birisiyle evlenmeleri ise literatrde annenin neminin kalc kant olarak addedilir. Ayn eyin kzlarda olmasn da Freud, Electra kompleksi diye adlandrm.Karsnda karsnn ikizini gren Koopmans, korku an getikten sonra, yllardr sren sululuk duygusundan birdenbire kurtuluyor. Hatt hayatnda ilk kez, karsndan baka bir kadnla, gven ve huzur iinde seviiyor.Koopmansn psikoterapistinin serbest arm yntemi ve rya analizleriyle saptad u:Hemen her normal erkek ocuk gibi Koopmans da annesiyle sevime duygusunu bastrarak,ya annem beni mastrbasyon yaparken yakalarsa korkusuyla yaayarak,salkl bir ergenlik a gelimesinden sonra anne benzeri karsyla evleniyor. Ama Ams- terdamm Krmzfener Mahallesinde karsndan baka kadnlarla cinsel ilikide bulunmak istemesinin nedeni, anne benzeri karsyla yatmasndan duyduu ve bir trl bastramad sululuk. Speregosu da karsndan baka kadnlarla yatmasndan tr sululuk hissetmesine neden oluyor.Yani psikologlarn terminolojisiyle Koopmans klasik bir itme-itme atmas iinde.Aa tkrse sakal, yukar tkrse byk. Karsyla yatsa annesi, bakalaryla yatsa karsna kar sulu. Bu ruh atma yllardr sryor ve Ko- opmans cinnetin eiine, erkeklik organn kesmeyi dndrtmeye kadar getiriyor.atma, bir nc ahsla Hong Kongda karsna ve annesine benzeyen; ama kars ve annesi olmayan kadnla beraber olmasyla zmleniyor.Aklmda Nejat Yavaoullannm bir arksnn ilk kelimeleri, Hep ayn... hep ayn...KAPTALZMN TEMEL YANILGISIEn ok nerede ne satar hesaplaryla bize pazarlanan tm rn ve hizmetler her yerde hep ayn.Riski asgariye indirmek isteyen yatrmc, param batnnm endiesiyle allagelmiin dna kamyor.letme fakltelerinde de okutulduu gibi para kazanmann yoluysa allagelmi ile yeniyi birletirmekten geiyor. Allagelmi yeni terimi (ALYE) baarl pazarlama irketlerinin sihirli kelimelerinden.Rudy Koopmansm kars Anneka hep baarl bir ikad- m olmak ister, konuma ve giyinme tarzndan da yle olduu anlalrd. Part-time alarak biriktirdii parayla Amerikada Whartonda iletme tahsili grm ve tam istikbal vaat edici bir kariyerin balangcmdayken Rudynin daha ilk karlamalarnda ocuk istemesi, yllardr bastrd anlalan bir duyguyu birdenbire kar konulamayacak bir arzuya dntrmt.Hemen evlenmiler, ama tm gayretlerine ramen ocuklar olmamt.Terapist, Annekay kocasnn sal konusunda grmeye arp ona kocasnn Hong Kongdaki seks macerasn anlatt unutulmayacak gne kadar, gen ift birlikte zengin olmann yollarn aryordu. Uzakdou seyahatlerine de bu nedenle klyordu. Koopmansm on gn iinde ikinci kez Hong Konga gitmesini, Anneka onun beceriksizliine, pazarlktan anlamadna vermi; fakat i tutarsa iyi kazanrlar diye olduka pahal ikinci uak yolculuuna gz yummutu. Koopmansm ilk Hong Kong dn anlattklar Annekanm iletme fakltesinde rendiklerine bir hayli tersti. Amsterdamn gzel kanallarndan Bloemgrachtda atklar hediyelik eya dkkn iin mal almaya giden kocasnn eli bo dnmesi yetmiyormu gibi kapitalizmin gereini sarsan, temel anlayn sorgulayan bir tecrbeyle dnmt ilk gezisinden.O gnlerde Amsterdamm cazclarnn bir alkanl, ksa zamanda modaya dnmt. Kentin narkotik ubesinde alan amcasndan, onun bir baskn srasnda ele geirdii 19. yzyl in afyon ubuunu dn alan bir gen, ubuun plastik bir kalbn dktrp lkenin bir numaral bateristi Hans von Bennink ve orkestrasna hediye etmi, be kiilik grubun son albmnn kapanda da von Bennink ve arkadalarnn resmi yerine, yakn plandan ekilmi kamasutra pozisyonlar oymal be esrar ubuunun fotoraf kmt. Arada srada afyon kullanan birok cazse- ver gibi kendisi de bu plastik ubuklardan edinen Anneka, seyahat acentesi sahibi bir arkadandan ubuun tahta oymal orijinallerinin Maonun Komnist Devriminden sonra Hong Konga kaan birka inli usta tarafndan hl yapldn renmi ve 1997de ine iade edilmesi beklenen bu ada ngiliz smrgesine gitmesi iin, kocasn derhal seferber etmiti.Hayatmn ilk paral duunu Amsterdamda tren istasyonuna yakn Kabul Palas Otelinde grdmden Annekann bu ince hesabna hi amyorum. Ykanabilmek iin hemen duun yanndaki kumbaraya her birbuuk dakikada bir bozuk para atmam gerekiyordu.Pein para atmak imknsz, kumbara ona gre programlanmam. Arada su kesilse sanz, banz sabunlu kalyor.stelik o durumda bozuk paray nereden bulacak, nerede muhafaza edeceksiniz. te buras Amsterdam. Tccarlarn 16. yzylda kurduu, para kazanmasnbeceremeyenisizlerin utanlarndan sokaa ancak le paydoslannda ve akam saatlerinde kt, dnyann ilk burjuva ehri.Hollanda yapm plastik esrar ubuklar10 guldene satlyordu. nc Dnyamn Avrupa mallanna dknln ve onlann Batya aalk kompleksinin smrlmesin- den nasl para kazanlabileceini Amerikadaki iletme psikolojisi derslerinden, rn tamaclnn krl olmas iin de taycnn hem giderken hem de dnerken mal tamas gerektiini Hollanda smrgecilik tarihinden ok iyi bilen Anneka, Amsterdamda imal edilen plastik afyon ubuklarn Asyada, Hong Kongda tahtadan oyulan ubuklar da Amsterdamda satmaya karar verdi. Tabi Hollandada tanesi10 guldenden satlan plastik ubuklar toptan aldndan sk bir pazarlk yapmay da ihmal etmedi ve ubuklarn birim fiyatn10 guldenden 3.5 guldene drd.KLMle Hong Konga direkt sefer yerine de ucuz olsun diye, stand-by yolcusu olarak LOTla Varova zerinden Ankaraya, THY ile Bahreyne, Gulf Emirate ile Bombaya, Hindistan Hava Yollan ile de beklemeler dahil 73 saat sonra Hong Konga varan Rudy Koopmansn valizlerinden birinde, zerinde,Made in Amsterdam by Royal Appoinment to the Queen yazan 2500 plastik afyon ubuu vard.Koopmans, Avrupa ve Asya ktalann kat eden bu 73 saatlik yolculuktan sonra gnlk sakal, lastik ayakkab, jeans ve stnde Leninin resmi olan bir tirtle Hollanda El- iliinin kapsndayd. Her ne kadar nce Hong Konglu polis tarafndan ieri alnmaya layk grlmediyse de ziyaret nedeninin ticaret, kendisinin de tccar olduunu sylemesiyle, zamannda mafya gibi hareket eden ngiliz lmparator- luunun Afyon Savanda (1830-42) Hong Kongla birlikte elde ettii ganimetlerden HollandalIlara arta kalan tarih in aheserleriyle denmi eliliin bekleme odasna alnd. Ertesi gnn akam demeli olarak telefon ettii kans Anne- kaya, kendisinin de afyona yabanc olmad anlalan gen ticaret atae yardmcsndan ald adresler sayesinde, plastik afyon ubuklann tanesini % 900 krla 17.5 guldene sattn ve yeni sipari aldn bildiriyordu.Elilikteki ticaret ataesi, Koopmansa Hong Kongun son ubuk yapmcsnn adresini de verdi.Bu son kalan ustalardan biri, deiik kamasutra pozisyonlarnda iftleenle- ri yllardr oya oya kr olmu, bir dieri ise ailesiyle Califor- niaya gp Los Angeles Hiltonda hediyelik eya dkkn amt.Koopmans, sonuncu ustann dkknna vardnda ok ansl olduunu dnyordu. tutarsa tahmin ettiklerinden daha ksa bir zamanda para biriktirip, kapitalizmin lgn yaantsndan uzak bir yerde, Avrupa medeniyetinin balang yeri olan Giritte bir da kyne yerleecekler, ama geleneksel Protestan ahlknda almamak gnah sayld iin de kyllerden ucuza satn aldklar bal Avrupa Birlii lkelerine pazarlayacaklard.Geri geri giden admlarla son ustann dkknndan ks ks ktnda evdeki hesabn arya uymadn gren Koopmans, bal ticaretinden de umudunu kesmi, ilaveten An- nekann Amerikada iletme psikolojisi eitiminde edindii bilgilerin doruluu konusunda da derin kukuya dmt. Bir hafta sonra tek bir tahtadan oyma afyon ubuuyla Amsterdama paradan tasarruf iin gene ayn yoldan; ancak bu kez beklemelerden tr 93 saat sren yolculukla dnen Koopmans, kendisini akn baklarla dinleyen An- nekaya son ustayla topu topu be dakika sren pazarln yle anlatt:Koopmans: ubuk almak istiyorum.Son usta: Olur.Koopmans: Kaa?Son usta: Tanesi 50 dolar.Koopmans: yz tane alrsam tanesini katan brakrsn?Son usta: 500 dolar.Koopmans: Anlamadm!Son usta:stediim gibi yaayabilmem iin ayda be-onubuk yapmam yetiyor bana. Sipariin iin sana hayatm kiralam olacam.Olup biteni duyar duymaz ayn iletme okullarndaki gibi eitli pazarlk senaryolar hazrlayan Anneka,Koop- mansla bir hafta boyunca srekli simlasyon egzersizleri yapt. Roller deiti, kh Koopmans son usta oldu, kh Anneka; kh Anneka Koopmans oldu, kh Koopmans Koopmans. retim artnn maliyeti drd gerei dnyann yuvarlakl kadar yer etmiti Annekann kafasnda. On gn sonra Hong Konga ikinci seyahati iin yola kan Koopmans ise son usta yerine hemen karsnn ikizi kadnn yolunu tuttu, Amsterdam dnnde de bildiiniz gibi psikoterapiste gitti.DNYANIN EN GZL RKETKocasnn ruh sal ile ilgili olarak arld grmede bir fahieyle aldatldn renen Annekann ilk tepkisi, Rudyyi boamak iin derhal Amsterdamn en iyi feminist avukatna gitmek oldu. Drt kadnn kurduu bro, sadece erkeklerle sorunlar olan hemcinslerinin davalarna bakyordu. Anneka, avukatnn nerisi zerine derhal evini terk edip geici bir sre iin brodaki ortaklardan birinin evine snd. Bir hafta sonra evine balklarn akvaryumdaki suyunu deitirmek iin dndnde ise istemeyerek karlat kocasnn, terapistiyle birlikte alaca haberine inanmakta zorluk ekti.elikili duygular yaad; bir yandan boa giden bunca yllk abasndan sonra kocasnn bir bakasyla para kazanmasnn kskanl, dier yandan da hemcinsi olan terapisti kocasnn beceriksizliinden koruma arzusu ve merak. Ar basan sonuncusu oldu ve mutfakta karlkl oturup kahvenin filtreden srahinin iine tp tp tp damlamasn bir sre karlkl seyrettikten sonra Rudy, psikoterapistiyle nasl i yapacam anlatyor, kars Anneka da nnde kt elinde kalem dikkatle not tutuyordu.Daha banda hemen kocasnn projesinin ipe sapa gelmeyen bir ey olduunu anlad.Rudy belki de tekrar gzne girebilmek gayretiyle kendisine i kuracaklarn sylemiti. Bo yere meraklandn anlayp bir kez daha d krklna urayan Anneka elinden kalemi brakp erkek olarak ok beendii, hatt heyecanland Rudyden eer ocuu olabilseydi, diye dnrken, Rudy ne yapacaklann anlatyordu.Psikoterapist tedavi yntemini genileterek Rudynin tecrbelerinden yararlanacakt. Amerikada zellikle Los An- gelesda szde benzer giriimler arlatanlk ve cinsel zaafn smrsyle sonulanmt. Ama bu giriimi dierlerinden farkl klacak olan Rudynin anne-kan-fahie simge birlii konusundaki olaanst igrs ve bu l ilikinin psi- kodinamiini zmleme yeteneiydi.Otoriter bir yntem olduu, bir bilentarafndan hastann tahakkm altnda tutulduu gerekesiyle sulanp gzden den psikanalizde, belki yeni bir r alacak, ilk kez terapistin hastasyla gelitirdii bir yntem, gene ilk kez terapist ve hastasnn ibir- liiyle baka hastalara uygulanacakt. Yntem basitti. Rudy, cinsel ilikilerinde sululuk sorunlar olan erkek hastalara, anneleri, karlan ya da her ikisine benzeyen bir kadn kentin Krmzfener Mahallesinden bulup, hastann onunla cinsel iliki kurmasn salayacakt. Bilahare tedavi srecinde de terapistle birlikte kendi vakasnda olduu gibi ego-spe- rego atmasnn yorumlanmasna ve zmlenmesine yardmc olacakt.Akvaryumun suyunu da deitirdikten sonra Anneka evden kt. Fazla tahamml kalmamt eski evine -balklar bile emanet edecek kadar gveni yoktu Rudye. Yoksa evde ne gzel bir salata ve heyecanl bir sos yapacakt kendisine len yemei iin.Einden aynlan birok yal-mz insann a kalnca yapt gibi Leitzepleindeki McDo- naldedan ieri dald. nceden hi ayak basmad bu yere her gn geliyormuasma, ne kadar kolayca, gven ve huzur iinde yemek seip yiyebildiine arverdi. Bir yandan kendisine hi heyecan vermeyen Big Macini inerken, bir yandan da McDonaldsm istatistikleri takld akima. nsanlarn, rk, dini, dili, damak tad, ya, cinsiyeti ne olursa olsun, dnyann her tarafnda milyonlarca hamburger satyorlard her yl. Anneka kendini tutamad ve peeteye, sanki iletme fakltesine bir rapor hazrlyormuasna o anda yemeini yedii okuluslu irketin gl noktalarn alelacele yle zetledi:nceden hi gelinmemi bile olsa effaf camlar sayesinde ieri girmede yabanclk ekmemek, girdikten sonra nereye gideceinin, neyi nasl yapacann aknlna uramadan meknn akkanl iinde ynlendirilmek, dil bilmeseniz dahi yiyeceklerin isim ve fiyatn duvardaki renkli resimlerden kolayca seebilmek ve hi deimeyen yiyeceklerin resmini milyon yerde milyon kez grm olduundan, grr grmez onu tanmadn halde tanyor olmann gveni, hangi McDonaldsda olursan ol, kendi lkende olmann rahatl iinde bildik hizmet ve mamulden yararlanabilmek...Home Sweet Home Inc.(Yuvamz Mutlu Yuvamz A..) International irketinin ilk ubesi sekin ve says snrlanm bir davetli grubunun itirakiyle Amsterdamda ald.Personelin seimi ve eitiminde yardmlar geen Rudy ve terapist, konuklar arasndayd.Mteakip gnlerde vaktinin nemli bir ksmn uaklarda geiren Anneka, genel mdr olduu irketin Paris, Zrih, Hong Kong, Singapur ve Milano ubelerini yl sonuna kadar amt.Olaanst bir baar kaydeden irketin faaliyetleri hakknda basnda tek bir kelime kmad. Kendisi de gazete sahibi olan rahmetli daym Zekeriya Bey, Gazetede bir haberin kmasn istemiyorsan kimi ararsn? diye sormutu bir sohbetimizde.Tabi Yaz leri Mdrn cevabma, Ne o, ne sahibi, ne cumhurbakan, ne de iileri bakan.Btn kapitalist lkelerde basnda en ok sz geen Reklam Mdrdr, diye karlk vermiti. irketin zerine bir esrar perdesi rtmeyi baaran Anneka da bunu McDonaldsla kurduu ortaklna borluydu. Dnya basnna bu okuluslu irketin Home Sweet Home Inc.e ilikin hibir haber kmasn istemediini bildirmesi yetmiti.Herkes yerine sekin bir mteri topluluuna hizmet etmesi dnda Anneka, McDonaldsm sistem ve biimini aynen uygulad.Dnyann neresinde olursa olsun tm ubeler birbirine ok benziyordu. rnein tm binalarn giriinde mteri, Sigmund Freudun, kendisi gibi psikanalist olan mridi ve kz Anna Freudla birlikte ekilmi devasa bir fotorafn gryor ve altnda erevelenmi bir yazda gnmz psikanalistlerinin, kazandklar ykl paralar suyunu eker korkusuyla, neredeyse bir asrdr sansr ettikleri, Freudun u nl cmlesini okuyordu:EVLLN NEDEN OLDUU SNR HASTALIKLARININ FASI, SADAKATSZLKTR.ada istatistikler de(1991/ Ingiltere-Fransa)Freudun nl deyiini dorular nitelikte.Eler birbirlerine ne kadar sadksa ruh hastas olma ihtimalleri de o denli yksek. Akl hastalklar, intihar, boanma, alkolizm ve kar-koca cinayetlerinin en youn olduu 35-44 ya grubunda elere sadakat de en yksek. Tevekkeli deil birbirlerine sadk annelerimiz, babalarmz, kanlarmz, kocalanmz, bu denli salksz. Farknda deil misiniz, ailemiz gibi sahiplenmediimiz sevgililerimiz ne kadar salkllar?Home Sweet Home irketinin dnyann neresindeki ubesine giderseniz gidin karnzda ayn Big Mac hamburgerleri gibi yanlarnda isimleri ve fiyatlan yazlm kadn ve erkeklerin renkli fotoraflaryla karlanacaksnz.Seeceiniz kiinin giyimi, davran, zgemii, fkralar, seviirken syledikleri, sevime biimleri ve sizle sevime sreleri her yerde hep ayn. Beklenmedik, istenmedik bir srprizle karlamak, neyi nasl yapacanz bilememek sz konusu deil. Ayn McDonalds gibi gvenli, huzurlu ve temiz. Ayn McDonalds gibi dil problemi yok.ster Singapurda olsun, ister Zrihte her ey nceden belli, belirlenmi. Herkesin fiyat, ad ve size sunduu cinsel seenekler hamburgerlerde olduu gibi fotoraflarnn yannda yazl. irketin mnsnde be erkek (Grard, Lawrence, Michael, Osman, Murakamu) ve be kadn (Suzie, Hai-Tin, Sappho,Canan, Makeba) var. Seenekler, zaman zaman sosyologlarn tavsiyeleriyle toplumsal gelimelere gre gzden geiriliyor. Etnik,din ve ecinsel zellikleri olan mterilere duyarsz kalnmyor.Ayrca salkla ilgilitm koruyucu nlemler alndndan,vergiler muntazam dendiinden,tavsiyeyle gelen mterilerin salad huzurlu ortamdan devlet ve polis de memnun.Evlerinde laf olsun diye seviip gizli ilikilerde heyecan arama anlaynn tersine Home Sweet Homeda son derece standart, nceden belirlenmi bir servisle arlanan mteriler bu kez, ev hayatlarnda daha evk verici, bireysel farkllklarm tatmin edici cinsel ilikilere yneliyorlar. Ama gene de tekdzelie bir lde eni katmak amacyla ayn McDonalds gibi zel indirimler, ayn spesiyalitesi, grup partileri vs. gibi promosyonlar da var.irketin beinci yl kutlamalarnn ok cokulu gemesiyle birlikte Hong Kongdaki partiye terapistiyle birlikte gelen Rudynin geirdii kalp krizi, boandklarndan beri yalnz yaayan Annekay yaknlarnn ummad lde sarst. Amsterdama dndklerinden iki hafta sonra da Rudy alma masasnn banda yeni kacak akvaryum balklan bakm kitabnn tashihlerini yaparken ld.Ad san hi duyulmam Home Sweet Home irketi, Vatikan tarafndan el altndan finanse edildii sanlan kktenci bir Katolik grubun, ubelerine AIDS virsn yayma tehdidi karsnda geenlerde sessiz sedasz kapand.Anne-kar-fahie lsnde simge birlii veOedipus kompleksinin zm konulu, psikanalizde belki de dnm noktas yaratacak olan ve baslmas iin Rudynin lmn bekleyen terapistin yazd kitap ise dizgide.4 Aralk 1992, Heaton MoorPPCIKFotoraf: Sean SmithSPERM SOYKIRIMI DEPRESYONUHer erkein niversite anda haftada en az kez kendi kendini tatmin ettii varsaymndan yola karak, aktlan her sperm damlacnn dierleriyle birlikte bir sperm rma oluturabileceini ve bu rmaklarn dkld sperm gllerinin de yitip gittiini dndnz oldu mu hi?ihtiva ettii rutubet oranndan tr gzellik uzmanlarnn hanmlara nerdii bu en nadide cilt losyonu, gsleri diriliini yitirir endiesiyle bebeklerini emzirmeyen kadnlarn boa akan st gibi heba oluyor.Halbuki en eski Msr Tanrs Amunun mzelerde sergilenen mastrbasyon yaptn gsteren heykeli ta o zamanlar bile insanolunun ilk byk medeniyetinde sperme verilen deerin bir gstergesi. Msr yaratl efsanelerine gre Amun, mastrbasyondan sonra spermini yutup tkrnce dnya yaratlyor.Sperm gibi bir hayat iksirinin kimbilir baka ne bilinmedik yararlan vardr. Ancak erkeklerden sperm salamannpsikolojik maliyeti bu yararlan karlamayabilir. Her orgazmyla milyonlarca spermin lmne neden olan erkek, retken dneminde ayda bir yumurta yitiren diisinden ok farkl. Ne gibi psikolojik basklar ve atmalar altnda olabilecei bilimsel literatrde yeni yer almaya balad. Orgazm olduktan sonra smsk sarlmak isteyen eini, bir kutu biraya, televizyona tercih etmesi, sessizlik aramas ya da kaarak yalnz kalmak istemesi ka zamandr erkein bencilliine, ma- oluuna balanmtr. Oysa imdi imdi reniyoruz, kadn orgazm mutluluunun doruunu yaarken, erkein sevime sonras sperm soykrm depresyonu tabir edilen bir bunalma girdiini. Halbuki, Otuzbir ekme, yznde sivilce kar!Cce kalr, cehennemde diri diri yanarsn safsatas bitmeye yz tutmutu. Psikologlann mastrbasyonun normalliini, ne kadar salkl olduunu vurgulamas, AIDS korkusu ve feministlerden rktklerinden tr mastrbasyonu cinsel ilikiye tercih eden erkekler de son yllarda bir hayli oald. Ancak terapistlerin sperm soykrm depresyonunun genlerde neden olabilecei ruhsal dengesizliklere eilmesi, zaten seksten soumu erkeklere, mastrbasyon yollarm da kapyor. Yoksa daha dne kadar skandinav lkelerinde, rnein Norvede mastrbasyona seksin en salkl biimi olarak baklrken, isveliler de Att runka ar harligt(mastrbasyon gzel eydir) diyordu.Bilimin erkek egemenliindeki yllarnda diisini inceleyip, kadn biyolojisi ve psikolojisi zerine bilgisini bir hayli ilerleten trmz, kadnlarn da bilim dnyasna girmesi ve feminist akmlarn glenmesiyle birlikte, yeni yeni erkeini de incelemeye balad. Getiimiz yl Nobele aday gsterilen Kanadal kadn psikologlar Amoti ve Frarklyrim gzlemledii orgazm sonras sperm soykrm depresyonu ve akabinde gelen yalnzlk duygulan erkek zerine yaplan incelemelerde r aan bir aratrma. Bylece imdiye kadarkadnn erkekten nasl ve niin farkl olduu aratrlrken artk erkein de farkl zellikleri aratrlyor.Bir zamanlar kadnn biyolojisinden tr baz ilere, mesleklere yatkn olmad, hatt genel olarak erkekten daha zayf olduu yetkin evrelerce ileri srlrken, yeni aratrmalar erkein de sanld kadar ahm ahm gl bir yapya sahip olmadn gsteriyor. Yzyllardr kendini erkein esiri gibi grmeye mahkm edilen,erkeinden efkat ve anlay bekleyen kadn, artk giderek kendine gvenen, gl bir varlk olma yolunda.Sava ve Barm kahramanlarndan Natashann hayatnn ilk balosunda kendisini kollarna teslim ettii Kont Bols- honskyle mutluluun doruuna erimesi, k ve asil erkeklerin hanmlarn nnde eilerek dans etmeyi rica edip onlar ince bellerinden kavramalar ve Straussun melodilerini alan orkestrann eliinde ustaca ynlendirmeleri, kadnn erkein nefes ve baklarn omuzlarnda, ensesinde, kulaklarnda, gslerinde hissetmesinden bu yana, artk tek bana erkeksiz de dans ediyor kadnlar. Baloya davet edilmedii iin beyaz atn srtndaki prenslerini bekleyen beyaz tenli hznl hatunlar tarihe kant.Erkekler de deimedi mi?Gene yzyln banda erkek ocuklarnn cinsel gelimesini stlenen babalar,onlarn, mstakbel bakire elerini, olgun bir erkek olarak memnun ve tatmin etmeleri iin randevuevlerinde tecrbe sahibi olmalarn tevik ederdi. Bugn okullarda11-12 yanda kzlara, erkein pipisine nasl prezervatif takacaklan retiliyor, erkek ve kz ocuklar bu iin dersini, yani cinsel iliki metotlarn, eitlik iinde reniyor. Geri toplumun belirli kesimlerinde bu gelimenin istenmeyen gebeliklere, ergenlik anda intiharlara ve cinsel hastalklara neden olduunu ileri srenler yok deil; ama, ada ilerici gr cinsel eitlikten, ifte standartlarn kalkmasndan yana.te Duygu ve elik bu anlamda amzn ideal rnek iftlerinden. Farkndaym kimse kimseye rnek gsterilemez. stelik ideal bir iftin ille de ayr cinsin elemanlarndan olumas diye kendi nyargmzn dnda bir kayt da yok tabi. Ama, Duygu ile elikin hayatlarnn ak o denli yarnlara ynelik, inanlar dorultusundaada sorumluluklarna o denli duyarllar ki... Yaadklar dneme,tandklar kiilere izlerini brakanlardan.kisi de politikayla ok ilgililer. elikin annesi, eski tfeklerden yengem Sa- biha Hanm. Oluna Stalinin karl olan elik adn semesi bouna deil.Tanmalar yirmi yalarnda, ikisinin de o zamanlar illegalolan komnist partisine yeolmalar veneredeyse drt yllarn alan ok gizli bir projede grevlendirilmeleri ile balyor.Tannm bir stanbul ailesinin kz olan Duygu, anti-Vietnam gsterileriyle alkalanan,hippi partileriyle canlanan1968lerin Amerikasnda yksek tahsilini yapp yurda dndkten sonra Trkiye sosyal yaamnda da faal; Hiltonda dnleri, Divanda aylan, Boazda davetleri ihmal etmiyor, sosyete haberlerinin yakn takipisi. Kimlerin Amerikan vatanda olsun diye ocuklarn Bostonda dourduunu, kimlerin karlarnn hangi bakan hanmla sevitiini, kimin kime ne kadar kumar borcu olduunu... bilmedii ey yok.Yalnz sosyetenin de bilmedii Duygunun bunu keyfinden yapmad. Bu bilgiler elikin olaanst sabrla aratrd Trk burjuvazisinin birbirle- riyle olan ekonomik iliki ve karlar raporuyla birlein- ce partinin smarlad, lkeyi yneten balca aileler ve kiilere ilikin liste ve bilgiler de tamamlanm oldu. Devrim olduunda ilk bu kiiler etkisizletirilecekti. Ayn zamanda Duygu ve arkadalarnn gayretli almalar sayesinde l-keyi smren bu zengin ve nemli ahslarn ocuklarnn bir ksm, partinin ilerici genlik ve kadn kollanna kaydedildi. Bu ou kolejli genler zellikle gecekondu almalardiye adlandrdklar faaliyetlerinde kadnlar kocalarndan ve feodal ilikilerinden kurtarmak iin uratlar, erkeklerinden gizli, kadn kadna yaayabilecekleri snma evleri atlar. Tabi her ey asker darbe ile sona erdi. Genler polisin eline, ikenceye, listede ad geen zengin anne ve babalan da polis korumasna alnrken, Duygu ve elik de partinin hazrlad sahte Trk pasaportlanyla kendilerini devrim plan boa kan yoldalanyla birlikte Avrupada gurbette buldular.nsanntarihsel sorumluluunun bilincine vardktan sonra birdenbire eylem ve rgtlenmeden uzak kalmas, alkol ve uyuturucu mptelalarnn altklar maddeden yoksun kalmas gibi bir ey. Aradaki fark u: Dnyann ykn ve ilesini omuzlayann anlaml yaayabilmesi, yoldalarn katlmn ve dmann katliamn gerektirebilirken, mptelalan tutkulan kendilerine yetiyor. lkelerindeki kavgadan uzak kalan Duygu ile elik, Moskovadan ynetilen partilerinin de kmesiyle siyasi mlteci olarak kabul edildikleri svete ilk bata sudan km balk gibi oldular.Buna sve knn gnde18 saat karanl da eklenince zamanlannn ou, Trkiye faizmi zerine svelileri aydnlatc konumalar yapmak ve svee renmek dnda evde babaa geti.Bir anlamda1970 ylnda New Yorkta birka saat sren o nl karartmay Duygu ve elik k boyu yaadlar.O ksa sreli elektrik kesilmesinde ne yapa- caklann bilemediklerinden hamile kalmay becerip dokuz ay sonra da New York tarihinde rekor sayda doum yapan kadnlar gibi ilk anda gebe kalmamasna ramen karanlk uzun k gecelerinde Duygu da elikle srekli seviti. Vekonutular da. Yumuak sesi ve kiiliiyle tannan, yaknlarnn yardmna koan, zarar ve ac vermekten ekindiinden Eflatun ve Gandi gibi et, balk, yumurta yemeyip vejetaryen olan (Hitlerin vejetaryenlii istisna diye kabul edilmitir)elik, bu konumalarda Duyguya her sevimeden sonra len spermlerinden ektii acy anlatt. Kbuslar gryor, l spermler korosu ellerinde mzrak gibi tuttuklan pipileriyle, kendisine doru yenieri admlaryla yrrken bir azdan da Mozartn Trk Marn sylyordu. tiraflarda da bulundu Duyguya. Genliinin daha birka yl ncesine kadar kahkahalarla glerek geyik sohbetlerinde anlatt kimi erkeksi anlan, imdi bir gnahlar silsilesi gibi gznde giderek byyordu.TRTde alan Sdk, ksa bir stajiin Londrada BBCye gitmi,elik ise arkadann arkada yapayalnz kalan yeni evlendii karsnn ilerine kouturmu; onu* hemen evresini hava raporundaki oklar gibi saran erkeklerden korumutu. Gzel kadn sabrla kocasyla yeniden seviebilecei gn bekliyordu; ama kavumalar hayal krklna dnt. Be ay sonra Sdk dndnde, Londradayken sevitii kadnlarn birinden hastalk kaptn, acele bir doktor bulmas gerektiini syledi. elik, liseden snf arkada Dr. Ar- gunun muayenehanesine gtrd Sdk. Tahlil iin sperm numunesi istendi. Kaps bekleme odasna alan tuvalete giren Sdk bir sre sonra, hafif terlemi, kravat bir yana arplm vaziyette elinde sperm dolu tp, hastalarla dolu bekleme odasndaki tek bo koltua kt ve spermini teslim edip beklemeye koyuldu. Az sonra hemire hanmn yksek sesiyle gzlerini at. Doktor bey sizden zr diliyor Sdk Bey, tahlil cihaz ksa devre yapm, bir sperm rnei daha verebilir misiniz? Herkesin baklar arasnda elinde bo tp tekrar tuvalete girdi Sdk.Cezay hak etti tabidiye anlatyorduelik bir geceDuyguyla sevitikten sonraMaalesef tam mao, oven bir erkek.Kars Ankarada sadakatle beklerken neler yapmam Londrada. Gene de doru deildi cezalandrmam. Doktor arkadamla onu bir gzel iletip hi sperm tahlili gerekmedii halde iki kez bou bouna otuzbir ektirtmek,ona ders vermekten ok spermi katletmek oldu. Ne hakkm var benim Tanrla oynamaya? Hele hele ne haddime bir bakasnn spermini heba ettirmeye? Duygu kocasnn kafasn parmaklaryla hafiften okad ve pt.Onlar da svete birok ilerici ift gibi aralarnda sadakat szlemesi yapm, karne tamaya karar vermilerdi.kisinden biri bir bakasyla beraber olursa hemen karnesine sevitii kiinin ad, doktoru, adresini kaydediyor, bylece herhangi bir cinsel hastaln srayp kamusal tehlike haline dnmesine de set ekiliyordu. Duygu huzur ve gven iinde kelebek hafifliinde parmaklarn gezdirmeye devam etti kocacnn kafasnda. Karne kayt sistemi sayesinde kar-koca birbirini aldatmam, kk drmemi oluyor, stelik erkeklerin ellerini dediremedikleri kzlar iinOnlar becerdimdiye palavra skmas da engelleniyordu. Tabi karne sistemi, kaydedilmeyen gizli cinsel ilikiyi engelleyemiyor.ster kayt der, ister dmezsiniz. Ama yeni gelitirilen bir teknoloji benimsendii takdirde kaamak ilikileri de sakl tutmak artk mmkn olmayacak.Hepimizin derisinde,