Görevde Yükselme sef memur konu.pdf · g) Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, ğ) Genel Kültür, h) T.C. Anayasası, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 1739 sayılı Millî

Millî Eğitim Bakanlığı Personelinin

Sınavlarına Hazırlık El Kitabı

Görevde Yükselme

Konu Anlatımlı

MEB2018

Şef ve

Memur

Kadroları

için

Komisyon

Millî Eğitim Bakanlığı Personelinin GörevdeYükselme Sınavlarına Hazırlık El Kitabı

Konu Anlatımlı (Şef-Memurluk)

ISBN 978-605-241-201-5

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: 2018, Ankara

Yayın-Proje: Merve TorukDizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu

Kapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: 72 Tasarım Ltd. Şti.Fakülteler Mah. Dirim Sok. No: 25

Cebeci / ANKARA444 72 06

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 20127

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www. pegem.netE-ileti: [email protected]

ÖN SÖZ

Millî Eğitim Bakanlığı Personelinin Görevde Yükselme, Unvan Değişikliği ve Yer Değiştirme Suretiyle Atanması Hak-kında Yönetmeliği'nin 12'nci maddesinin birinci fıkrasında aşağıda belirtilen konulara yer verilmiştir;

a) Türkçe Dil Bilgisi,

b) Yönetimde İnsan İlişkileri ve İletişim,

c) Yönetim, Liderlik ve Organizasyon,

ç) İnsan Hakları ve Demokrasi,

d) Yönetimde Etik,

e) Türk İdare Sistemi,

f) Protokol Kuralları,

g) Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi,

ğ) Genel Kültür,

h) T.C. Anayasası, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu, 222 sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu, 652 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun, 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu, 4735 sayılı Kamu İhale Sözleş-meleri Kanunu, 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu, 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu, 4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu, 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu ile bunlara bağlı mevzuat.

6 Aralık 2015 tarihinde yapılan Sınavda ise; Millî Eğitim Bakanlığı Personelinin Görevde Yükselme, Unvan Değişikliği ve Yer Değiştirme Suretiyle Atanması Hakkında Yönetmeliği'nin 12'nci maddesinin birinci fıkrası hükmüne göre konu-lar ile puan ağırlıkları aşağıda belirtilmiş olup kitapta da aşağıda belirtilen konular dikkate alınmıştır.

Şef unvanı için

KONULAR KONU AĞIRLIKLARI SORU SAYISITürkçe Dil Bilgisi (%6) 6Yönetimde İnsan İlişkileri ve İletişim (%3) 3Yönetim, Liderlik ve Organizasyon (%3) 3İnsan Hakları ve Demokrasi (%3) 3Yönetimde Etik (%3) 3Türk İdare Sistemi (%4) 4Protokol Kuralları (%3) 3Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi (%4) 4Genel Kültür (%4) 4T.C. Anayasası (Genel Esaslar, Temel Hak ve Ödevler, Devletin Temel Organları)

(%5) 5

657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu (%12) 121739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu (%10) 10222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu (%4) 4652 Sayılı MEB Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK (%12) 124982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu (%4) 45442 Sayılı İl İdaresi Kanunu (%8) 8

Bunlara bağlı mevzuat;MEB Disiplin Amirleri Yönetmeliği (%2) 2MEB Personelinin Görevde Yükselme, Unvan Değişikliği ve Yer Değiş-tirme Suretiyle Atanması Hakkında Yönetmelik

(%2) 2

MEB Aday Memurların Yetiştirilmelerine İlişkin Yönetmelik (%2) 2MEB Öğretmenlerin Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği (%2) 2MEB Merkez Teşkilatı İmza Yetkileri Yönergesi (%2) 2MEB Personelinin İzin Yönergesi (%2) 2

GENEL TOPLAM %100 100

Memur unvanı için

KONULAR KONU AĞIRLIKLARI SORU SAYISITürkçe Dil Bilgisi (%8) 8İnsan Hakları ve Demokrasi (%4) 4Türk İdare Sistemi (%4) 4Protokol Kuralları (%4) 4Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi (%4) 4Genel Kültür (%6) 6T.C. Anayasası (Genel Esaslar, Temel Hak ve Ödevler, Devletin Temel Organları)

(%7) 7

657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu (%12) 121739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu (%10) 10222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu (%4) 4652 Sayılı MEB Teşkilat ve Görevleri Hakkında KHK (%12) 124982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu (%5) 55442 Sayılı İl İdaresi Kanunu (%8) 8

Bunlara bağlı mevzuat;MEB Personelinin Görevde Yükselme, Unvan Değişikliği ve Yer Değiş-tirme Suretiyle Atanması Hakkında Yönetmelik

(%4) 4

MEB Aday Memurların Yetiştirilmelerine İlişkin Yönetmelik (%3) 3MEB Öğretmenlerin Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği (%2) 2MEB Personelinin İzin Yönergesi (%3) 3

GENEL TOPLAM %100 100

Kitapta yukarıda belirtilen konulara ve bu konularda geçmiş yıllarda çıkmış olan sorulara yer verilmiş, kitapta yer alan

• Mevzuat konularında

• Tereddütte kalınan sorularda ve

• Çıkmış sorularda (Çıkmış sorular ve cevap anahtarı, sınavın yapıldığı yıllardan aynen alınmış olup cevap anahta-rında ve soru yapısında olası bir hata olabileceğinin göz önüne alınması ve soruların sorulduğu tarihteki mevzuata göre hazırlandığının dikkate alınması gerekmektedir.) olası hataların olması hâlinde, bu kapsamdaki uyarılarınızı yayınevimizin [email protected] adresine bildirmeniz durumunda en kısa sürede tarafınıza bilgilendirme yapıla-caktır. Sınava girecek olan adaylarımızın, yayınımızda bulunan konular ile ilgili olarak satın almış olduğu tarihten itibaren yapılan güncellemeler/değişiklikler ile ilgili mutlaka http://mevzuat.basbakanlik.gov.tr/Yonetmelikler.aspx İnternet adresinden mevzuatı kontrol etmeleri ve yayınevimizle iletişime geçmeleri gerekmektedir. Kitabımızın, sınava hazırlanan adayların başarılarına katkı getirmesi dileklerimizle.

PEGEM Akademi

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� iii

1� BÖLÜM: Türkçe Dil Bilgisi ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 1

2� BÖLÜM: Yönetimde İnsan İlişkileri ve İletişim ���������������������������������������������������������������������������������������������������� 53

3� BÖLÜM: Yönetim, Liderlik ve Organizasyon������������������������������������������������������������������������������������������������������� 79

4� BÖLÜM: İnsan Hakları ve Demokrasi ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 135

5� BÖLÜM: Yönetimde Etik ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 171

6� BÖLÜM: Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve Bazı 5176 Sayılı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ������������������������������������������������������������������������������������������������ 193

7� BÖLÜM: Türkiye Cumhuriyeti İdari Yapısı (Türk İdare Sistemi) ������������������������������������������������������������������������ 209

DİKKAT: T.C. İdari yapısı kapsamında aşağıdaki kanunlar ele alınmıştır 3046 Sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkındaki Kanun 5393 Sayılı Belediye Kanunu 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu 442 Sayılı Köy Kanunu 5355 Sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu

8� BÖLÜM: Protokol Kuralları�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 351

9� BÖLÜM: Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi ���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 375

10� BÖLÜM: Genel Kültür ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 411

11� BÖLÜM: Türkiye Cumhuriyeti Anayasası��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 501

12� BÖLÜM: 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu ������������������������������������������������������������������������������������������������ 635

13� BÖLÜM: 1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu ���������������������������������������������������������������������������������������������� 753

14� BÖLÜM: 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu �������������������������������������������������������������������������������������������� 793

15� BÖLÜM: 652 Sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname����������������������������������������������������������������������������������������������������������� 811

16� BÖLÜM: 4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu�������������������������������������������������������������������������������������������� 847

17� BÖLÜM: 5442 Sayılı İl İdaresi Kanunu ������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 865

18� BÖLÜM: Millî Eğitim Bakanlığı Disiplin Amirleri Yönetmeliği ��������������������������������������������������������������������������� 885

19� BÖLÜM: Millî Eğitim Bakanlığı Personelinin Görevde Yükselme, Unvan Değişikliği ve Yer Değiştirme Suretiyle Atanması Hakkında Yönetmelik ���������������������������������������������������������������� 895

20� BÖLÜM: Millî Eğitim Bakanlığı Aday Memurların Yetiştirilmelerine İlişkin Yönetmelik ������������������������������������ 907

21� BÖLÜM: Millî Eğitim Bakanlığı Öğretmen Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği ������������������������������������������� 919

22� BÖLÜM: Millî Eğitim Bakanlığı Merkez Teşkilatı İmza Yetkileri Yönergesi ������������������������������������������������������ 943

23� BÖLÜM: Millî Eğitim Bakanlığı İzin Yönergesi ������������������������������������������������������������������������������������������������� 949

1

n SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ

Anlamı olan ya da anlamı olmadığı halde cümle ku-ruluşunda görev üstlenen ses birliklerine “sözcük” denir.

Dilimizde bazı sözcükler tek bir kavramı karşılarken bazıları ise birden çok anlam karşılar.

Tek anlamlı sözcükler: Sadece bir kavramı karşıla-yan sözcüklerdir. Örneğin, “kaldırım, testere, tence-re” sözcüklerinin tek anlamı vardır:

Çok anlamlı sözcükler: Kullanıldığı yere ve duru-ma göre birden çok anlam kazanabilen sözcüklerdir. Örneğin, “düşmek” sözcüğü kullanıldığı yere göre birçok anlam kazanabilir:

n düşmek:

1� Yer çekiminin etkisiyle boşlukta, yukarıdan aşa-ğıya inmek: “Havada uçan kuş vurulmuş gibi birdenbire sokağa düşüyor.”

2� Durduğu, bulunduğu, tutunduğu yerden ayrılarak veya dayanağını, dengesini yitirerek yukarıdan aşağıya inmek: “Çocukken ağaçtan düşüp ayağım kırılmıştı da ağlayamamıştım.”

3� Yere devrilmek, yere serilmek: “Çocuk koşarken yere düştü.”

Gerçek Anlam

Temel Anlam

Bir sözcüğün, akla gelen ilk anlamına temel anlam denir. Bir sözcük tek başına kullanıldığında o sözcü-ğün temel anlamı akla gelir.

ağız: Sindirim sisteminin başlangıcı olan, üst ve alt çene arasındaki boşluk.

nAdamın kocaman bir ağzı var.

Yan Anlam

Bir sözcüğün temel anlamının dışında, ancak temel anlamıyla ilişkili olarak kazandığı diğer anlamlardır.

“Baş” sözcüğünün temel anlamı: İnsan ve hayvan bedenlerinin en yukarı kısmı.

“Baş” sözcüğünün, temel anlamıyla bağlantılı ola-rak kazandığı yeni anlamları yani yan anlamları aşağıda verilmiştir:

Bir şeyin en yukarısı, en yüksek noktası:n Çıkam dağlar başına, vatana doğru bakam.

Bir şeyin başladığı, çıkıp yayıldığı yer, kaynak:n Bu sonbahar başında bir gün onunla Beykoz ça-

yırına gittik.

Mecaz Anlam

Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen sıyrıla-rak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir.

Sıcak sözcüğünün aşağıdaki gerçek ve mecaz an-lamdaki kullanımlarını karşılaştırınız:

nSıcak sobanın yanında uzun uzun sohbet ettiler.(Gerçek anlam: Yakmayacak derecede ısı veren, üşümeyi önleyecek kadar ısıtan)

SÖZCÜKTE ANLAM

1. bölüm

PEGEM AKADEMİ

2

nMüdür, öğrencilerini çok sıcak karşıladı.

(Mecaz anlam: Dostça olan, sevgiyle dolu olan, şef-katli)

Terim (Terimsel) AnlamBir bilim, sanat, spor ve meslek dalıyla ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüklere terim an-lamlı sözcükler denir.

n Matematik terimleri: açı, üçgen, dikdörtgen, üslü sayılar...

n MECAZA DAYALI SÖZ SANATLARI

1. Benzetme (Teşbih)

Bir nesnenin, varlığın niteliğini daha etkili biçimde anlatmak için daha belirgin niteliği olan bir varlıktan yararlanma yöntemine “benzetme” denir. Tam bir benzetmede dört öge bulunur. Fakat bütün ögelerin kullanılması şart değildir.

n Selvi gibi uzun boybenzetilen benzetme benzetme benzeyen

edatı yönü

n Kar gibi beyaz çamaşırlar benzetilen benzetme benzetme benzeyen edatı yönü

2. Kişileştirme (Teşhis)İnsana ait özelliklerin insan dışındaki varlıklara yük-lenmesidir.

n Bülbül, ağaran vakte kadar ağlarmış.

Bu cümlede “bülbül” kişileştirilmiştir, insana ait bir özellik (ağlama) insan dışındaki bir varlığa yüklen-miştir.

3. Eğretileme (İstiare)

Eğretileme (istiare), yalnızca “benzeyen” ya da “ben-zetilen” öğeleriyle yapılan söz sanatı, aynı zamanda bir benzetme çeşidi olarak tanımlanabilir.

n Meleğim beşiğinde uyuyor. benzetilen

(benzeyen öğe “bebek”tir fakat söylenmemiştir)

n Güneş bugün gülümsüyor bize. benzeyen

(benzetilen öğe “insan”dır fakat söylenmemiştir)

Eğretileme çeşitli şekillerde yapılabilir:

1. Doğaya ait bir özellik insana aktarılabilir:

n O, cıvık bir insandır. doğaya ait özellik

2. İnsana ait bir özellik doğaya aktarılabilir, yani “kişi-leştirme” yapılabilir:

n Yılların hüznünü taşıyordu yollar. insana ait özellik

3. Doğaya ait bir özellik, doğadaki başka bir varlığa aktarılabilir:

n Yıldızlar akıyor damların üzerine (nehrin özelliği yıldızlara aktarılmış)

4. Bir duyuyla ilgili bir kavram başka bir duyuyu an-latmak için kullanılabilir; buna “duyular arası aktar-ma” denir:

n Sıcak bir gülümseyişi vardı. dokunma görme

4. Kinaye (Değinmece)

Bir sözün hem gerçek hem de mecaz anlamını çağ-rıştıracak biçimde kullanılmasıdır. Kinayede mecaz anlam ön plana çıkar.

n Ateş düştüğü yeri yakar.

n Dikensiz gül olmaz.

n Hamama giren terler.

5. Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması)

Bir sözün benzetme amacı güdülmeksizin başka bir söz yerine kullanılmasıdır. Ad aktarmasında asıl anlatılmak istenenle onun yerine kullanılan söz ara-sında bir çeşit ilginin olması gerekir. Bu anlam ilgile-rinden bazıları aşağıda gösterilmiştir:

n Ellerim dolu, arabayı sen açar mısın? (Parça - Bütün İlgisi)

n Çorba çok güzeldi, iki kase içtim. (İç - Dış İlgisi)

n Şiiri sevmek için Yahya Kemal’i okumalısın. (Sanatçı - Eser İlgisi)

n Bizim mahalle bu olayı asla unutmaz. (Yer - Kişi (Topluluk) İlgisi)

n Değerli kalemlerimizden birini daha yitirdik. (Kişi - Araç ilgisi)

n Erzurum ve Sivas, bağımsızlık savaşının ilk adımlarıdır. (Yer - Olay İlgisi)

PEGEM AKADEMİ

3

nBatı, Doğu’daki olaylara müdahale etmek zorun-da. (Yön - Yer / Ülke İlgisi)

6. Dokundurma (Tariz)Bir kimseyi iğnelemek, bir sözü tersini düşündüre-cek şekilde kullanmak ya da alay etmek amacıyla kullanılan ifadelerdir.

n Çok çabuk geldin, sen gelene kadar ağaç olduk.

n O kadar açık konuştu ki söylediklerini hâlâ çöz-meye çalışıyoruz.

7. Mübalağa (Abartma)Bir durumu olduğundan daha büyük ya da daha kü-çük gösterme sanatıdır.

n Alem sele gitti gözüm yaşından Dağda yaprak kalmadı Yarama bağlamaktan

8. DolaylamaBazı canlı ya da cansız varlıklar doğrudan anlatıl-mak yerine başka kavramlarla anlatılır. Bir kavramın birkaç sözcükle anlatıldığı bu sanata dolaylama denir.

Ege’nin incisi → İzmir delikli demir → tüfek

bacasız sanayi → turizm kara elmas → kömür

9. Güzel AdlandırmaSöylenmesi kulağa hoş gelmeyen, olumsuz ya da ürkütücü anlamlar çağrıştıran sözlerin daha olumlu, kabullenilebilir sözlerle anlatılmasıdır.

ölmek → rahmete kavuşmak gömmek → toprağa vermek

n SÖZCÜKLER ARASINDAKİ ANLAM İLİŞKİLERİ

Eş ya da Yakın Anlamlı SözcüklerYazılışları farklı, anlamları aynı olan sözcüklere eş anlamlı sözcükler denir.

n ses - seda hafıza - belleksaha - alan mektep - okul

Eş anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar

Karşıt (Zıt) Anlamlı SözcüklerNitelikleri ve durumları birbirine ters düşen sözcüklere karşıt anlamlı sözcükler denir.

n Az veren candan çok veren maldan...

n Akıllı köprü arayıncaya kadar deli köprüyü geçer.

Eş Sesli (Sesteş) SözcüklerYazılışları ve okunuşları aynı, anlamları farklı olan sözcüklere eş sesli sözcükler denir.

gül: Çalı veya ağaççık şeklinde bir süs bitkisi.

n Dikensiz gül olmaz.

gül- (eylem anlamında): Hoşa giden durumlar kar-şısında sesli veya duygularını açığa vurmak.

n Küçük kızla bir arkadaş gibi konuşuyor, gülüyor-du.

Somut ve Soyut Anlamlı Sözcükler

Beş duyuyla (görme, işitme, koklama, tatma, dokun-ma) algılanabilen varlıkları karşılayan sözcüklere somut anlamlı sözcükler denir.

n “Koku, ses, lamba, yumuşak, acı” sözcükleri beş duyuyla algılanabildiği için somuttur.

Beş duyuyla algılanamayan varlıkları karşılayan sözcüklere soyut anlamlı sözcükler denir.

n “Nefret, üzüntü, mutluluk, akıl, ruh” gibi sözcükler beş duyumuzla algılanamadığı için soyuttur.

Nitel-Nicel Anlamlı Sözcükler

Nicel anlamlı sözcükler: Varlıkların ölçülebilir, sa-yılabilir ya da karşılaştırılabilir özelliklerini gösteren sözcüklerdir.

PEGEM AKADEMİ

4

n Geniş bahçeli bir ev aldı İstanbul’da ve emekli olunca oraya taşındı. (alan ölçüsü)

Nitel anlamlı sözcükler: Varlıkların ölçülemeyen, sayılamayan özelliklerini gösteren sözcüklerdir.

n Onun babası çok geniş biridir, hiçbir şeye kolay ko-lay kızmaz. (“rahat” anlamında)

Genel-Özel İlişkili SözcüklerGenel anlamlı sözcükler: Anlam kapsamı geniş olan, altında birden çok tür barındırabilen sözcükler-dir: Bitki, taşıt, sanatçı, yemek, ülke...

Özel anlamlı sözcükler: Anlam kapsamı dar olan, kavramları tek tek karşılayan sözcüklerdir: Hanıme-li, bisiklet, Sezen Aksu, mantı, Türkiye...

Yansıma SözcüklerDoğadaki varlıkların seslerine benzetilerek oluşturu-lan sözcüklere yansıma sözcükler denir.

n Tak, şır, hav, gür, fokur, me …

Bu sözcüklerden isim ve fiil türetilebilir: takırtı, şırıltı, havlamak, gürlemek, fokurtu, melemek…

n KALIPLAŞMIŞ SÖZ ÖBEKLERİ

İkilemelerAnlatıma güç kazandırmak amacıyla iki sözcüğün değişik yollarla yan yana kullanılmasıyla oluşan söz öbeklerine ikileme denir. İkilemeler çeşitli şekillerde oluşur:

n Eş ya da yakın anlamlı sözcüklerden oluşur: Doğru dürüst, yalan yanlış.

n Karşıt anlamlı sözcüklerden oluşur: Gece gün-düz, aşağı yukarı.

İkilemeler ayrı yazılır ve ikilemelerin arasına hiçbir noktalama işareti getirilmez.

PekiştirmelerAnlatımı güçlendirmek amacıyla kullanılan ek, söz-cük ya da öbeklerdir.

Çeşitli şekillerde yapılabilir:

n sıcak → sımsıcak (sözcüğün ilk hecesinin bir ekle yinelenmesiyle)

n sıcak → sıcacık (“-ca, -cık” ekleriyle)

n sıcak → sıcak mı sıcak (“mi” edatı ve “de” bağlacıyla)

n sıcak → pek sıcak (sözcüğün önüne pekiştirme anlamlı bir sözcük getirilerek)

n sıcak → cehennem gibi sıcak (benzetme yoluy-la pekiştirme)

Deyimler

Bir kavramı, bir durumu daha güçlü ve etkili şekilde anlatmak amacıyla kurulmuş söz öbeklerine deyim denir.

n Sonunda kabak başına patladı.

n Gördüğümüz korkunç manzara hepimizi can evi-mizden vurmuştu.

n Bağrına taş basarak yıllar yılı beklemişti.

Deyimin açıklamasıyla verilmesi anlatım bozukluğu sayılmaz.

AtasözleriAtasözleri, geniş halk yığınlarının yüzyıllar boyunca deneyimlerden ve bunlara dayanan düşüncelerden doğmuş yargılardır.

Atasözlerinin en önemli özelliği yol göstermesi ve öğüt vermesidir. Bununla birlikte çeşitli ifade özel-likleri de vardır.

n Komşunun tavuğu komşuya kaz görünür.

n Minareyi çalan kılıfını hazırlar.

n Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.

n Çirkefe taş atma, üstüne sıçrar.

n Bugünkü işini yarına bırakma.

CEVAPLI TESTPEGEM AKADEMİ

5

1. Bağırsan da çağırsan da kırılmam sana.

“Kırılmak” sözcüğü, aşağıdakilerin hangisinde bu cümledeki anlamıyla kullanılmıştır?

A) Kırılmış perdesi, çalmıyor sazım.

B) Dostun sözüne kırılmak olmaz.

C) Kırıldı ümitler yaza çıkmadan.

D) Bütün vücudum kırılıp dökülüyor.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük, cümleye “gereğinden çok” anlamı kat-maktadır?

A) Bu konuda fazla titizlik gösteriyorsun.

B) Çocuklarına her zaman bol harçlık verirdi.

C) Bu çiçeklere her akşam su vermelisin.

D) Onun en çok kızdığı şeyleri yapıyorsun.

3. “Beslemek” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde, “bir şeyin sağlam durmasını sağla-mak için çevresini doldurmak” anlamında kulla-nılmıştır?

A) Bu, uzun müddetten beri şiddetle beslediği bir histi.

B) Hepimiz bir araya gelip sele karşı bahçe du-varını iyice besledik.

C) Okulun artıklarıyla otuz kişiden fazla insan besliyorduk.

D) Köyden gelen misafirlerini bir hafta besle-mişti.

4.

II. Yıllar yılı bekliyorum bir gün dönersin diye.

II. Yılda bir kabrime gel, toprağım kokunu al-sın.

III. Piyasanın durumu yıldan yıla daha kötü hale geliyor.

IV. Çocuğun dersleri her geçen yıl düzeliyordu.

Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangile-rindeki altı çizili sözler anlamca birbirine en yakındır?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) III ve IV

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, deyim açıklamasıyla birlikte verilmemiştir?

A) Her zaman çok konuşurken şimdi sesi çık-maz olmuş, dut yemiş bülbüle dönmüştü.

B) Dizgini ele almış, artık işleri yönetmeye baş-lamıştı.

C) Çektiği sıkıntılar yüzünden yaşamayı isteme-yecek duruma gelmiş, canından bezmişti.

D) Doğruyu söylemek gerekirse o, saman altın-dan su yürüten bir insan değildir.

6. “Kitaplarını çantasına gelişigüzel yerleştirdi.” cümlesinde altı çizili sözcüğün cümleye kattı-ğı anlam aşağıdakilerden hangisinde vardır?

A) Evin ancak bir bölümünü temizleyebilmiş.

B) Gereksiz eşyaları tavan arasına çıkardı.

C) Evin bütün odalarını özensizce süpürdü ve sildi.

D) Sınav tam başlamak üzereyken sınıfa girdi.

7. Romanın temel kişisi Mahmut, babasının isteği dışında gizlice denizci olur. Fırtınalarla, dalgalar-la boğuşarak yaşamını kazanmak, en büyük tut-kusudur onun. Ne ki babası ölünce denizi bırakıp Bodrum’a döner. Bir köy ağasının kızıyla evlene-rek bu kez de ekmeğini topraktan çıkarmaya baş-lar. Ama deniz tutkusunu yenemeyen Mahmut, evini ve karısını bırakıp tekrar denize döner.

Bu parçada altı çizili sözle, parçada anlatılan kişinin hangi yönü vurgulanmıştır?

A) Toprakla uğraşmaktan hoşlanmaması

B) Denizden uzak yaşayamaması

C) Denizin topraktan verimli olduğuna inanması

D) Verdiği karardan dolayı kendini suçlaması

1� B 2� A 3� B 4� D 5� D 6� C 7� B 8� D 9� B 10� A 11� B 12� A 13� D

PEGEM AKADEMİ

6

8. “Açık” sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangi-sinde “her türlü düşünceyi hoşgörüyle karşıla-yan, etkisinde kalabilen” anlamında kullanıl-mıştır?

A) Anlatımın temel özelliği yalın ve açık olmak-tır.

B) Her yere başvurmuş, ancak açık bir yer bula-mamıştır.

C) Herkes bu olayı açık bir tedirginlikle izledi.

D) Arap kültürüne bütünüyle açık olduğumuz bir dönemdi.

9. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamının dışında (mecaz an-lamıyla) kullanılmıştır?

A) Hiçbir zaman gizemli hikâyeler yazamamıştı.

B) O mektuplardan yakıcı satırlar çarpacak yü-züne.

C) Yazı makinesindeki boş kâğıda bakıyorlardı.

D) İnce, uzun, bomboş bardak doldu sonunda.

10. Aşağıdakilerin hangisinde “insana özgü nitelik-lerin doğaya aktarımı” söz konusudur?

A) Aldığım her nefes seni fısıldar

Gelir ta kalbimden vurur şarkılar

B) Bir tren sesiyle başladı ağrım

Dağları taşları çınlattı çağrım

C) Bu gece tek hece yazmam dese de

Sabaha çıkmadan sözünden caydı

D) İsyankar olurum ister istemez

Canımdan usanır bezer dururum

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde benzetme-den yararlanılmamıştır?

A) Sabır bir tuğlaya, sadakat ise köke benzer.

B) Bu kadının oğlu, yeşil keten takımlar giyer-di.

C) Ruhumuz bir çöl kadar ıssız olurdu her ak-şam.

D) Ayrılık her zaman tıpkı ölüm gibidir.

12. Yalnızca bir şair olarak değil, bir aydın olarak da hem kendini hem de şiirimizi ileriye götürmüştür. Şiirimize yeni konular, görüşler, biçimler getir-miştir. Şiir diline, konuşma dilinin canlılığını, ge-nişliğini aşılamıştır. Bunu yaparken de sadelik içinde, en az sözcükle derinliğe varmanın yolunu bulmuştur.

Bu parçadaki “en az sözcükle derinliğe varmak” sözüyle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yoğun bir anlatım biçimi kullanmak

B) Geniş kitlelere seslenmek

C) Yeni ve değişik ürünlerle şiiri geliştirmek

D) Alışılmış deyişleri bir yana bırakmak

13. I. Hastalıktan epeyce zayıfladı.

II. Buradan ayrılınca bizi büsbütün unuttu.

III. Bugün sınıfın çoğu derse gelmişti.

IV. Aldığı kararlar tamamen kendisine aittir.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcükler anlamca birbirine en yakındır?

A) I ve II B) I ve IIIC) II ve III D) II ve IV

7

Duygu, düşünce ve istekleri ifade eden sözcük ve sözcük gruplarına cümle denir.

n CÜMLENİN YORUMU

Cümlenin İletisi

Cümle sorularında sıkça sorulan soru tiplerinden biri “cümlenin yorumu” sorulardır. Bu sorularda öğrenci-den bir cümlenin ana düşüncesini, yani anlatılmak isteneni bulması, başka bir deyişle cümleyi yorum-laması istenir.

n Eğitim görmemiş insan ruhu, işlenmemiş demire benzer; iyi bir ustanın eli değmedikçe insanda gizli olan renk ve güzellikler ortaya çıkmaz.

Bu cümlede anlatılmak istenen “Kabiliyetlerimiz eği-timle belirlenir ve biçimlenir.” düşüncesidir.

Cümlede Vurgu

Türkçenin cümle kurallarına göre vurgulanmak iste-nen öğeler yüklemin önüne getirilir.

n Murat, dün gece İstanbul’a uçakla gitti. (araç vurgulanmış)

n Murat, dün gece uçakla İstanbul’a gitti. (yer vurgulanmış)

Eş Anlamlı Cümleler

Bir cümlenin taşıdığı düşünce, cümlenin temel an-lamı bozulmadan çeşitli şekillerde söylenebilir. Söz-cükler farklı olsa da anlamı bire bir aynı cümleler eş anlamlı cümlelerdir.

CÜMLEDE ANLAM

n Sanatçı, nesnel anlatımı tercih edemez.

n Kendi bakışını yansıtan kişi sanatçıdır.

Anlamca Çelişen Cümleler

Anlam bakımından birbiriyle bağdaşmayan, karşıt yargılar taşıyan cümlelerdir.

n Bir insanın davranışını herkese genellemek doğ-ru değildir.

n İnsanlar üç aşağı beş yukarı aynı anlayıştadır.

n ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER

Olumlu Cümleler

Cümlenin yükleminde belirtilen iş ya da oluşun, yani yargının, gerçekleştiğini gösteren cümlelerdir.

n Dünkü sınavdan sonra bütün gün ders çalıştım.

n Mutfakta yiyecek bir şeyler var.

Biçimce Olumlu - Anlamca Olumsuz Cümleler

Cümle, biçimce “olumlu cümle” kalıbındayken cüm-leden çıkan anlam “olumsuz cümle” kalıbındadır:

nNe aradı ne bir haber yolladı. (cümleden çıkan anlam: “aramadı ve haber yollamadı”)

Olumsuz CümlelerOlumlu cümlelerin aksine, cümledeki yargının ger-çekleşmediğini bildiren cümlelerdir. Cümledeki işin gerçekleşmediği yüklemden anlaşılır. Aşağıdaki ör-neklerde cümleyi olumsuz yapan ek ya da sözcük-leri inceleyiniz:

PEGEM AKADEMİ

8

n Dünkü sınavdan sonra bugün ders çalışmadım.

n Mutfakta yiyecek hiçbir şey yok.

Biçimce Olumsuz - Anlamca Olumlu Cümleler

Cümle, biçimce “olumsuz cümle” kalıbındayken cümleden çıkan anlam “olumlu cümle” kalıbındadır:

nSeni sevmiyor değilim aslında. (cümleden çıkan anlam: “seviyorum”)

Soru CümleleriSoru cümlelerini iki başlıkta incelemek mümkündür:

Gerçek Soru Cümleleri: Bir yanıt almak amacıyla kullanılan soru cümlelerdir.

n Yarın nereye gideceksin?

n Kiminle, saat kaçta görüşecekmiş?

Sözde Soru Cümleleri: Düşüncelerin soru yoluyla ifade edildiği, yanıt almak amacıyla kullanılmayan soru kalıplarıdır. Bu soru cümleleri çeşitli anlamlar barındırır.

n Bunca işi sen mi yaptın? (inanmama)

n İki üç milyonun lafı mı olur? (azımsama)

Ünlem CümleleriDuyguları vurgulu biçimde yansıtan öbek ve cüm-lelerdir. Çeşitli şekillerde ünlem anlamı sağlanabilir:

n Of, çok sıkıldım bu toplantıdan! (usanç)

n Vah vah, ne hale gelmiş adam! (acıma )

Emir CümleleriBir işin yapılmasını ya da yapılmamasını bildiren cümlelerdir.

Emir, denince “sert, katı” bir ifade düşünülmemelidir. “ Yap / yapma” kalıbındaki her cümle emir kipinde olduğu için emir anlamı da taşımaktadır.

ÇıkarımÇıkarım, verilen bazı yargılardan yeni bir yargıya ulaşmaktır.

n Bugün çok şiddetli fırtına varmış denizde, bu du-rumda onların balığa çıkamayacağı kesin.

n Çaydanlığın hâlâ sıcak olması burada birilerinin kısa süre önce oturduğunu gösteriyor.

Kanıksama

Kanıksama, bir durumu kabullenme, artık o durum-dan etkilenmemektir. Başka bir deyişle o duruma alışmaktır.

n Onu sürekli uyardım gürültü etmemesi için; fakat artık beni etkilemiyor.

n Önceleri bu bölgenin insanına karşı çok tedirgin-dim; şimdi çok rahatım.

Beğenme - Takdir

Beğenme, bir eserin, bir kişinin, bir nesnenin vb. hoşa gittiğini belirtmektir. Beğeni, bazı sözcüklerle dile getirilebildiği gibi, cümlenin bütününe de yayılmış olabilir.

n Bu resmi ne kadar da güzel yapmışsın!

n O, çok düzenli ve çalışkan bir insandı.

Yakınma

Yakınma, olumsuz bir durumdan duyulan rahatsızlı-ğı şikayet ederek anlatmaktır.

n Hangi gün işine zamanında geldi ki?

n Bu yaşına geldi, hala odasını düzenlemeyi öğre-nemedi.

Ön YargıÖn yargı, bir kimse veya konu hakkında önceden verilmiş olumlu veya olumsuz hüküm demektir.

n Bu yazarımız böyle giderse saman alevi gibi par-layıp sönecek.

n Toplumu kucaklayan bu pırıl pırıl gençler, yakında Türkiye’nin en büyük sanatçıları olacaktır.

Tahmin - OlasılıkTahmin, bir olayın veya durumun sonucuyla ilgi-li aşağı yukarı bir fikir söylemek, sonucu önceden kestirmek demektir. “Tahmin”, “olasılık”, “sezgi” ve “ön yargı” birbirine yakın kavramlardır; bu yüzden sorularda birbirine yakın seçeneklerde verilmez.

n Belki de o, Türk şiirinin en büyük şairlerinden biri olacak.

n Senin bu konuya karışmak istemediğini anlamış-tım.

PEGEM AKADEMİ

9

VarsayımVarsayım, bir olayın sonuçları üzerinde fikir yürü-tebilmek için, onu olmuş veya olacak saymak, farz etmek demektir.

n Tut ki karnım acıktı, anneme küstüm.

n Farz edelim ki bu sınavı kazandınız, daha sonra ne yapacaksınız?

ŞaşırmaŞaşırma, bir işin nasıl yapıldığını kavrayamayarak hayret etmek, olayı garipsemek demektir.

n Bir insan nasıl bu kadar vurdumduymaz olabilir?

n Senin bütün bu kötülükleri yaptığına inanamıyo-rum.

Uyarı

Uyarı, bir kimseye nasıl davranması gerektiğini hatırlatmak, onun, olumsuz davranışlarının farkına varmasını sağlamak için dikkatini çekmek demektir.

n Bir daha benimle bu şekilde konuşma.

n Seni sevenleri üzdüğünün farkında mısın?

ÖneriÖneri, bir sorunu çözmek için ileri sürülen düşünce, görüş demektir. Öneri bildiren yargılar herhangi bir konu hakkında teklif, düşünce ortaya koyan yargı-lardır.

n Daha başarılı olabilmek için hikâyede sağlam bir üslup yakalamalısın.

n Yazar, romandaki kişileri daha belirgin şekilde yansıtabilmek istiyorsa köyü, bir toplum bilinci yaklaşımıyla değil bir vatandaş gibi anlatmalı.

n ANLATIM ÖZELLİKLERİNE GÖRE CÜMLELER

Öznel ve Nesnel Anlatım

Kişisel duygu ve düşünceler içeren, doğruluğu ki-şiden kişiye değişen cümlelere “öznel anlatımlı cümle” denir.

n Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Peyami Safa’nın en güzel eseridir.

n Bugünkü ders gerçekten çok zevkliydi.

Neden (Gerekçe) Bildiren Cümleler

Neden cümlelerinde yüklemde belirtilen yargının hangi nedenle gerçekleştiği ya da gerçekleştirildiği belirtilir.

n Bu kadar düzenli ve disiplinli çalışınca yarışmada birinci oldu.

n Sınava iyi hazırlandığından başarılı oldu.

n Geç kaldığı için annesinden özür diledi.

Amaç Bildiren CümlelerCümlede eylemin hangi amaçla gerçekleştirildiği vurgulanıyorsa bu tür cümlelere “amaç cümlesi” denir.

n Bunları anlatmak için onun yanına gittim.

n Trafiği rahatlatmak amacıyla yeni yollar açılmalı.

n Fikir adamları, toplumların dünyaya bakış tarzla-rını değiştirmek maksadıyla birçok çalışma ya-parlar.

Koşul (Şart) CümleleriEylemin ya da durumun gerçekleşmesinin, başka bir eylemin gerçekleşmesine bağlı olduğu cümlelere “koşul (şart) cümlesi” denir.

n İnsan istedi mi her şeyi başarır.

n Sinemaya giderim ama sen gelirsen.

n Çalışkan olursan herkes seni takdir eder.

Tanım CümleleriBir varlığa, bir şeye özgü nitelikleri belirten, bir keli-meyi belirleyen, açıklayan cümlelere tanım cümlesi denir. Tanım cümlesi “Bu nedir?” sorusuna cevap verir.n Uygarlık, bizden önceki kuşakların biriktirdiği bilgi

ve anıların bir toplamıdır.

“Uygarlık nedir?” sorusuna uygarlık kavramı tanı-tılarak cevap verildiği için bu cümle, bir tanım cüm-lesidir.

Karşılaştırma CümleleriBirden çok kişi, olay ya da nesnenin benzerliklerini ya da farklılıklarını ortaya koyan cümlelere “karşı-laştırma cümlesi” denir. n Meydana gelen en şiddetli sarsıntı buydu.n Karacaoğlan’dan daha güzel yazan bir halk oza-

nı yoktur.