Page 1
เรองเดนประจ�ำฉบบ
• สำรพษจำกกำรเผำในทโลง 1
• ปญหำหมอกควนจ.เชยงใหมแกไมงำยอยำงทคด 5
ตดตำมเฝำระวง
• ท�ำไมตองสนใจปรอทในอำกำศ 8
• เปดแผนทปนเปอนสำรพษในประเทศไทยผลลพธจำกกำรพฒนำ 13
•ผลพวงจำกทวอนำลอกเปนทวดจตอล 16
กำวหนำพฒนำ
• แนะน�ำหองสมดกรมสงเสรมคณภำพสงแวดลอม 18
• กำรบรกำรทเปนมตรกบสงแวดลอม(Eco-services:ES) 22
พงพำธรรมชำต
• กำรตอสเพอตอลมหำยใจใหผนดนเกด 26
• พทธศำสนำกบทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม 30
ERTCManagementUpdate
•งำนวนสงแวดลอมไทยและวนอำสำสมครพทกษทรพยำกรธรรมชำต 34
และสงแวดลอมหมบำนแหงชำต(ทสม.)ประจ�ำป2556
• กำรประชมเสนอผลกำรด�ำเนนงำนโครงกำร“กำรประเมนควำมเสยงนเวศ
แหลงน�ำในพนทเขตควบคมมลพษจงหวดระยอง”
•กำรสมนำวชำกำรเรองกำรกำวสสงคมคำรบอนต�ำ
wwwdeqp.go.th/website/20/
สวสดคะกลบมาพบกนอกครงฉบบนยงคงมประเดนงานวจยดานสงแวดลอมทนาสนใจมาฝากเชนเดม
โดยฉบบนประเดนเรองสารพษจากหมอกควนถกหยบยกขนมาอกครงในแงสถานการณทเราอาจไดรบผลกระทบ
ในอกไมกเดอนขางหนา
หากจะพดถงมลพษในหมอกควนทกอใหเกดผลกระทบตอรางกายอาจแบงเปน2กลมคอฝนขนาด
เลกและแกสพษโดยผลจากการตรวจวดระดบฝนในอากาศในหลายทในปผานมาพบวามจ�านวนมากขนอยางนาเปน
หวงซงสารทปนเเปอนในหมอกควนทงสองนกอใหเกดผลกระทบกบระบบตางๆของรางกายคอระบบทางเดน
หายใจระบบหวใจรวมไปถงระบบสมองกอใหเกดโรคเฉยบพลนอาทหลอดลมอกเสบไอหายใจล�าบากอาจจะ
ท�าใหโรคทเปนอยเชนหอบหดหรอถงลมโปงพองก�าเรบหนกกวาเดม
“เมอรางกายดดซมสารพษและฝนละอองเขาไปสะสม จะสงผลท�าใหกลามเนอหวใจตาย และเสนเลอดในสมองตบ
บางรายถงขนเปนอมพาธเพราะเลอดไมสามารถไปเลยงทสมอง และโรคอนๆ นอกจากนยงเกดโรคทเกดจาก
การสะสมกอใหเกดโรคถงลมโปงพอง ทนากลวทสดและไดรบการยนยนแลวคอในหมอกควนมสารกอมะเรง
รวมอยดวย จงท�าใหผทหายใจเอาหมอกควนเขาไปเสยงตอการเปนโรคมะเรง ซงภาคเหนอเรามจ�านวนผ
ปวยมะเรงปอดสงสดในประเทศ เปนอนดบท 1 คอ จงหวดล�าปาง อนดบ 2 จงหวดล�าพน และอนดบ 3
คอจงหวดเชยงใหม โดยบางคนจะเหนวาไมไดสบบหรแตกเสยชวตดวยโรคมะเรงปอดจากสาเหตหมอกควน
ไดเชนกน”
ทงหมดนเปนเพยงขอมลเบองตนทบรรณาธการสรปจากหลายๆบทความGreenReseachฉบบ
นจงอยากน�าทกทานมาท�าความรจกกบหมอกควนสารพษและฝนละอองจากบทความทนาสนใจภายในเลมททาง
ทมงานไดรวบรวมไวและบทความอนๆทนาสนใจแลวพบกนใหมกบการเกาะตดประเดนทนาสนใจอกครงคะ
ContentEditor’s Talk [บรรณาธการ ชวนคย]
Green Research กบการปรบโฉมใหม
GREENResearch
Journal
2013
December
No.25
คณะผจดท�า ศนยวจยและฝกอบรมดำนสงแวดลอมกรมสงเสรมคณภำพสงแวดลอมกระทรวงทรพยำกรธรรมชำตและสงแวดลอม เทคโนธำนต�ำบลคลองหำ
อ�ำเภอคลองหลวงจงหวดปทมธำน12120โทรศพท02-577-4182-9โทรสำร0-2577-1138
ทปรกษำจตพรบรษพฒน,เสรมยศสมมน,สากลฐนะกลบรรณำธกำรบรหำรสวรรณาเตยรถสวรรณบรรณำธกำรณฐพลตยชรวงศ
กองบรรณำธกำรโสฬสขนธเครอ,นตยานกระนาดมลน,ศรนภาศรทองทม,หทยรตนการเวทย,รจยาบณยทมานนท,ปญจาใยถาวร,จนดารตนเรองโชตวทย,อาทตยาพาม
Page 2
เรองเดนประจ�ำฉบบ
No.25 December 2013 Green Research 1
สารพษจากการเผาในทโลงวรรณำเลำวกล
นกวชำกำรสงแวดลอมช�ำนำญกำรพเศษ
ศนยวจยและฝกอบรมดำนสงแวดลอม
ปญหาการเผาในทโลง
การเผาในทโลง(OpenBurning)เกดจาก3กจกรรมหลกไดแกการเผาเศษพชเศษวสดเหลอใชภาคเกษตรการเผาขยะมลฝอย
จากชมชนการเผาปาเพอบกรกยดถอครอบครองพนทปาลาสตวท�าไมเกบ/หาของปาเชนผกหวานและเหดเผาะเปนตนซงการ
เผาในทโลงจากกจกรรมดงกลาว กอใหเกดสารมลพษทางอากาศตางๆ เชน ฝนละออง สารอนทรยระเหยงาย (VOCs) สารประกอบ
โพลไซคลกอะโรมาตก(PAHs)สารไดออกซนกาซตางๆเชนกาซคารบอนมอนอกไซดไนโตรเจนไดออกไซดนอกจากนยงมเขมาควน
กอใหเกดปญหามลพษทางอากาศและปญหาหมอกควนแลวสงผลกระทบตอสขภาพอนามยของประชาชนดงจะเหนไดจากชวงเกดวกฤต
หมอกควน8จงหวดภาคเหนอตอนบนตงแตเดอนมกราคมถงเมษายน2555ผปวยจ�านวนมากมอาการแสบตาน�าตาไหลแสบคอแสบ
จมกไอจามและโรคระบบทางเดนหายใจเพมขนดงรปท1
เผานาขาว
เผาไรออย
Page 3
เรองเดนประจ�ำฉบบ
องคประกอบทางเคมเชอเพลง แตละประเภทคาความรอนของ เชอเพลง คาความจความหนาแนนของเชอเพลง ความถของการเผาและปจจยทมผลตอสภาวะของการเผาไหม เชน อณหภมของการเผา ความชนของเชอเพลง สดสวนของอากาศตอเชอเพลงสภาวะทไฟไหมชาๆ หรอไฟ ครกรน สภาวะทไฟลกโชตชวง หรออกนยหนงคอสภาวะทมการเผาไหมสมบรณและสภาวะทเผาไหมไมสมบรณ
2 Green Research No.25 December 2013
สารพษจากปญหาการเผาในทโลง
ชนดและปรมาณของสารพษขนอยกบองคประกอบทางเคมเชอเพลงแตละประเภท
(FuelComposition)คาความรอนของเชอเพลง(FuelHeatingValue)คาความจความหนา
แนนของเชอเพลง(BulkDensity)ความถของการเผาและปจจยทมผลตอสภาวะของการ
เผาไหมเชนอณหภมของการเผาความชนของเชอเพลงสดสวนของอากาศตอเชอเพลง
สภาวะทไฟไหมชาๆหรอไฟครกรน(Smolderingflaming)สภาวะทไฟลกโชตชวง(Flaming)
หรออกนยหนงคอสภาวะทมการเผาไหมสมบรณและสภาวะทเผาไหมไมสมบรณชนดและ
ปรมาณสารพษทปลดปลอยออกมากแตกตางกน ยกตวอยางการศกษาปรมาณการปลด
ปลอยสารมลพษ (Emission Factor) ของการเผาเศษวสดเหลอใชทางการเกษตรและ
ไฟปาในประเทศสหรฐอเมรกา จะเหนไดวาชนดและปรมาณของสารพษแตกตางกน เมอ
ชนดของเชอเพลงแตกตางกนดงตารางท1นอกจากนยงพบวาการเผาขยะมลฝอยจากครว
เรอนในประเทศสหรฐอเมรกาเปนแหลงก�าเนดทใหญทสดทมการปลดปลอยสารพษในกลม
ของสารไดออกซนเชนสารโพลคลอรเนตเตตไดเบนโซพาราไดออกซน(polychlorinated
dibenzo-para-dioxinsและฟวแรน(PCDDs/Fs)
ตารางท 1 แสดงปรมาณการปลดปลอยสารพษ (Emission Factor) จากการเผาเศษวสดเหลอ
ใชทางการเกษตรและไฟปา หนวย: มลลกรมตอกโลกรมของเชอเพลง
รปท1สถตผปวยโรคทเกยวของกบมลพษหมอกควนจ�านวน4โรคชวงเดอนมกราคมถงเมษายน2555เปรยบ
เทยบกบปรมาณฝนละอองขนาดเลกPM10สงสดในแตละสปดาห(ทมา:ส�านกงานปองกนควบคมโรคท10จงหวด
เชยงใหมกรมควบคมโรค)
กลมของสารพษ ชนดของสารพษ เผาตอซงขาวโพด เผาแกลบ ไฟปาในเขตรอน
สารอนทรยระเหยงาย(VOCs)
เบนซน(Benzene)
โทลอน(Toluene)
สไตรน(Styrene)
ไซลน
-
22
26
-
-
-
35
-
400
250
130
60
ฟนอล(Phenol) ฟนอล - 45 6
สารไดออกซน Toxic EquivalenceQuantitiesPCDDs/FS - 5.37x107 -
แหลงทมา:PaulM.Lemieuxและคณะ,2004
Page 4
การเผาขยะมลฝอยจากครวเรอนเปนแหลงกำาเนดทใหญทสดทมการปลดปลอยสารพษในกลมของสารไดออกซน เชน สารโพลคลอรเนตเตต ไดเบนโซ พาราไดออกซน / ฟวแรน
No.25 December 2013 Green Research 3
อนตรายของสารพษ
ชองทางทสารพษจากการเผาในทโลงจะเขาสรางกายมความเปนไปได2ชองทาง
คอชองทางการหายใจและชองทางการสมผสกบผวหนงหรอดวงตา
ชองทางการหายใจ
สารพษทเขาสรางกายโดยผานระบบทางเดนหายใจ สามารถท�าใหเกดความเปน
พษไดโดยการดดซบผานเยอบและเมอกในบรเวณปากคอและปอดท�าใหเนอเยอถก
ท�าลายอยางรนแรงนอกจากนสารพษยงอาจผานเขาไปยงระบบหลอดลมและถงลมยอย
ในปอดและซมตอไปเขาสระบบหมนเวยนของโลหตไดการดดซบทบรเวณปอดมกจะเกดขน
อยางรวดเรวเนองมาจากผนงปอดจะมพนทผวคอนขางสงถงประมาณ75–100ตารางเมตร
อยางไรกตามอนตรายของสารพษทจะสงผลกระทบตอสขภาพของผทไดรบหรอสมผสขนอย
กบความเปนพษของสารพษแตละชนดความถและปรมาณทไดรบสมผสเปนตนสารพษ
บางชนดหากไดรบหรอสมผสเปนระยะเวลานานๆมโอกาสเสยงตอการเกดโรคมะเรงได
ดงตวอยางความเปนพษของสารพษทมผลกระทบตอสขภาพแสดงดงตารางท2
ตารางท 2 แสดงตวอยางความเปนพษของสารพษทมผลตอสขภาพ
ชองทางการสมผสกบผวหนงหรอดวงตา
ชองทางการสมผสกบผวหนงหรอดวงตาพบไดอยเสมอในอตราทคอนขางสง การ
เขาสรางกายจากการสมผสอาจเกดผานชองทางตางๆ เชนรขมขนตอมไขมนตอมเหงอ
และผวหนงชนนอกเปนตนปจจยตางๆทจะท�าใหการเขาสรางกายไดมากหรอนอยขน
อยกบ ความเขมขนของสารพษ ความวองไวหรอความรนแรงในการท�าปฏกรยาเคม
กลมของสารพษ ชนดของสารพษ ความเปนพษ
สารอนทรยระเหยงาย
เบนซนโลหตจางกดประสาทสวนกลางตาพราชกกระตกและเปนสารกอมะเรงในเมดเลอดขาว(Leukemia)
สไตรน กดประสาทสวนกลางตบอกเสบและเปนสารกอมะเรง
โทลอน กดประสาทสวนกลางตบอกเสบโรคไตเมดโลหตขาวนอย
ไซลน ระคายเคองระบบอาหารปอดอกเสบเลอดไหลไมหยดตบอกเสบ
สารไดออกซน ไดออกซน/ฟวแรนน�าหนกตวลดลงเกดความผดปกตทตบเซลลตบตายเกดความผดปกตของระบบสบพนธและเปนสารกอมะเรง
สารประกอบโพลไซคลกอะโรมาตก (PAHs)
เบนโซเอไพรน มความสามารถในการกอมะเรงตออวยวะหลายชนด
Page 5
เรองเดนประจ�ำฉบบ
ชองทางการสมผสของสารพษ ทางผวหนงขนอยกบความเขม ขนของสารพษ ความวองไวหรอความรนแรงในการทำาปฏกรยาเคมของสารพษ
4 Green Research No.25 December 20134 Green Research No.25 December 2013
ของสารพษ ความสามารถในการละลายน�า สภาพและลกษณะความหนาบางของผวหนง
บรเวณทไดรบการสมผสและระยะเวลาทสมผสยกตวอยางสารไดออกซน/ฟวแรนอาการ
เฉยบพลนทปรากฏคอท�าใหเกดโรคผวหนงทเรยกวา“Chloracne”คอมผวหนงขนเปนสว
หวด�ามถงสน�าตาลอมเหลองของผวหนงบรเวณหลงใบหขอบตาหลงไหลและบรเวณ
อวยวะสบพนธอาจมขนขนในบรเวณทปกตจะไมมขนผวหนงมสเขมขนสของเลบเปลยน
เปนสน�าตาลมรายงานการเกดอาการ “Chloracne”นในคนทอยในบรเวณทไดรบการปน
เปอนไดออกซน/ฟวแรนทอตาลไตหวนและญปน(S.J.Harrad,1992,Lin-ChiWangและ
คณะ,2003)นอกจากนยงเกดอาการโรคผวหนงอกเสบ
ส�าหรบชองทางการสมผสบรเวณดวงตา กเปนชองทางหนงทอนตรายรนแรงทสด
เนองจากดวงตาเปนสวนหนงของรางกายทละเอยดออนมากทสด ดวงตาเปนสวนทมเสน
ประสาทและเสนโลหตฝอยมาหลอเลยงมากมายจงเปนแหลงทจะดดซบสารพษตาง ๆ ได
อยางรวดเรว สารพษบางชนดเปนอนตรายตอดวงตาตงแตท�าใหเกดการระคายเคอง
แสบตา สรางความเจบปวด และมโอกาสสญเสยความสามารถในการมองเหน ไปจนถง
ท�าใหตาบอดอยางถาวรไดยกตวอยางสารไดออกซน เปนสารทท�าใหเยอบตาอกเสบและม
ขตาเปนตน
เอกสารอางอง
PaulM.Lemieux,ChristopherC.Lutes,DawanA.Santoanni.(2004).EmissionsofOrganicAirToxicsfromOpenBurning:AComprehensiveReview.
ProgressinEnergyandCombustionScience.30,pp.1-32
J.HarradandK.C.Jones.(1992).ASourceInventoryandBudgetforChlorinatedDioxinsandFuransintheUnitedKingdomEnvironment.ScienceofThe
TotalEnvironment.Volume126,Issues1–2,11September,pp89–107.
Lin-ChiWang,Wen-JhyLee,Wei-ShanLee,Guo-PingChang-Chien,andPerng-Jy.(2003).CharacterizingtheEmissionsofPolychlorinatedDibenzo-p-
dioxinsandDibenzofuransfromCrematoriesandTheirImpactstotheSurroundingEnvironment,Tsai.Environ.Sci.Technol,37(1),pp62–67.
Page 6
No.25 December 2013 Green Research 5
ปญหาหมอกควน จ.เชยงใหม แกไมงายอยางทคดผศ.สพจนเอยงกญชร
หมอกควน(Smog)หมายถงสภาพอากาศทประกอบไปดวยหมอก(Fog)และควน
(Smoke)ผสมปนกนอย(Smoke+Fog=Smog)สามารถมองเหนไดจากทศนวสยทเลวลง
และกลนของควนไฟจากอากาศซงจดเปนมลภาวะทางอากาศประเภทหนงโดยทวไปสวน
ของหมอกจะเกดจากอณหภมอากาศลดต�าลงจนไอน�าในอากาศเกดการควบแนนเปนละออง
น�าโดยจะเหนเปนควนสขาวไมมกลนซงมกจะเกดขนตามปกตในชวงเชาของฤดหนาว
แตควนนนจะเกดจากการเผาไหมในลกษณะตางๆโดยสวนใหญจะเหนเปนสเทา
หรอด�า และมกลนไหมตางๆกนตามชนดของเชอเพลง ควนจงประกอบดวยกาซชนดตางๆ
จากการเผาไหมซงสวนใหญจะเปนคารบอนไดออกไซด(CO2)คารบอนมอนอกไซด(CO)
ซลเฟอรไดออกไซด(SO2)และไนโตรเจนไดออกไซด(NO2)เปนส�าคญแตทยงไปกวานนก
คอ ควนยงประกอบดวยเขมา ซงเปนฝนละอองหรออนภาคขนาดเลกมากตางๆ กน โดย
เฉพาะอยางยงฝนละอองทมขนาดเลกกวา10ไมครอน(PM10)นนสามารถเขาสระบบทาง
เดนหายใจของคนและสตว ซงเปนอนตรายตอสขภาพเปนอยางยงแมวาปนจะมฝนตก
ประปรายทวภาคเหนอตอนบนเปนระยะๆ กตาม (นบตงแตเดอนมกราคมจนถงตนเดอน
มนาคม) จนหลายคนคาดการณวา ปนหมอกควนในภาคเหนอตอนบนจะไมรนแรงเขาขน
วกฤตเหมอนทกๆปทผานมา แตพอฝนทงชวงไดไมนาน จงหวดเชยงใหมกตองตกอยใน
สถานการณหมอกควนในขนวกฤต(นบตงแตปลายเดอนมนาคมเปนตนมา)
ทงนสามารถรบรไดโดยตรงจากทศนวสยทวไปทเลวลงเปนล�าดบ เชน ผโดยสาร
เครองบนมาลงสนามบนเชยงใหมไมสามารถมองเหนตวเมองเชยงใหมไดจนกวาเครองบน
จะลดเพดานบนลงมาใกลพนดน หรอไมอาจมองเหนดอยสเทพจากในตวเมองเชยงใหมได
เชนปกตเปนตนและจากการตรวจวดคณภาพอากาศพบวาคาPM10สงกวาคามาตรฐาน
ความปลอดภย(120ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร)เชนเดยวกบจงหวดตางๆในภาคเหนอ
ตอนบนทง9จงหวด
จากทศนวสยทวไปทเลวลงเปนลำาดบ เชน ผโดยสารเครองบนมาลงสนามบนเชยงใหมไมสามารถมองเหนตวเมองเชยงใหมได จนกวาเครองบนจะลดเพดานบนลงมาใกลพนดน หรอไมอาจมองเหนดอยสเทพจากในตวเมองเชยงใหมไดเชนปกต เปนตน
Page 7
เรองเดนประจ�ำฉบบ
6 Green Research No.25 December 20136 Green Research No.25 December 2013
จงหวดแมฮองสอนทางดานตะวนตก จงหวดเชยงราย ทางดานตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวดลำาปางทางตะวนออกและจงหวดลำาพนทางดานใต และในกรณของจงหวดลำาพนนน แมสถตหมอกควนอาจจะไมสงเทาจงหวดเชยงรายและแมฮองสอน แตจงหวดลำาพนนนมทตงอยในแองทราบเดยวกนกบจงหวดเชยงใหม
ปญหานทงทางจงหวดเชยงใหมและกรมควบคมมลพษซงเปนผรบ
ผดชอบโดยตรงตางกเตรยมการรบมอไวตงแตปลายปทแลวแตสดทายกยงไม
อาจหลกเลยงปญหาไดทงนเพราะปญหาหมอกควนแกยากกวาทคดดวยสาเหต
ดงน
ประการแรกหมอกควนจากจงหวดขางเคยง เปนททราบกนดจาก
สถตหมอกควนของทกๆ ปวา จงหวดทเกดหมอกควนสงในอนดบตนๆ คอ
จงหวดทอยรายลอมจงหวดเชยงใหม อนไดแก จงหวดแมฮองสอนทางดาน
ตะวนตก จงหวดเชยงรายทางดานตะวนออกเฉยงเหนอ จงหวดล�าปางทาง
ตะวนออกและจงหวดล�าพนทางดานใตและในกรณของจงหวดล�าพนนนแม
สถตหมอกควนอาจจะไมสงเทาจงหวดเชยงรายและแมฮองสอน แตจงหวด
ล�าพนนนมทตงอยในแองทราบเดยวกนกบจงหวดเชยงใหม หมอกควนใน
จงหวดล�าพนจงแผขยายเขามายงจงหวดเชยงใหมไดงายทสด โดยเฉพาะใน
ชวงทมมวลอากาศเยน (ความกดอากาศสง) แผเขามาปกคลมตอนบนของ
ประเทศไทยดงนนการปองกนการเผาในทโลงแจงเฉพาะพนทภายในจงหวด
เชยงใหมจงไม เพยงพอตอการปองกนสถานการณหมอกควนทจะเกดขนได
ทงหมด
ประการทสอง ยงไมอาจหยดยงการเผาของเกษตรกรรอบนอก
ปญหานทกฝายทราบกนดอยแลววายงไมสามารถแกปญหาไดโดยเฉพาะการ
เผาตอซงขาวโพดในพนทหางไกลซงมการเผาสองถงสามครงในแตละรอบของ
การปลกเรมจากการเผาเปดพนทปลกเผาตอซงหลงเกบเกยวฝกและเผาซง
ขาวโพดหลงจากกะเทาะเมลดแลวยงไปกวานนยงพบวามการขยายพนทเพาะ
ปลกขาวโพดเพมขนทกปจากการสงเสรมของภาคธรกจอาหารสตวของบรษท
เอกชน
Page 8
No.25 December 2013 Green Research 7
แมสถานการณหลายอยางจะเปนใจจนสามารถผ านชวง 80 วนอนตรายมาไดกวาครงทางแลว แตสดทายปญหาหมอกควนกยงยกระดบขนจนถงขนวกฤตอกจนได แมประชาชนชาวเชยงใหมสวนใหญ (กวารอยละ 80-90) ไมไดเปนผกอขนกตาม
นอกจากนการเผาปาเผาหญากยงคงมอยเสมอๆในพนทหางไกลรอบนอกดวย
เหลาคนทรเทาไมถงการณ ทงนเพราะคนเหลานไดรบผลประโยชนจากการเผาโดยตรง
แตพวกเขาแทบจะไมไดรบอะไรตอบแทนโดยตรงเลยจากการงดการเผา อกทงคนเหลา
นแมมจ�านวนนอยแตกลบสรางหมอกควนไดมากดงนนจงเปนเรองยากทจะชกจงใหคน
เหลานเหนแกประโยชนสวนรวมและยอมใหความรวมมออยางจรงจง
ประการทสามการบรหารการเผายงท�าไมไดอยางจรงจงจากความเขาใจตอ
วถชวตของเกษตรกรในพนทกนดารและหางไกลทยากจะขจด การเผาไดอยางเดดขาด
ทางกรมควบคมมลพษ จงคดวธแกปญหา โดยการยอมใหมการเผาตามความจ�าเปน
หรอการบรหารการเผานนเองดวยการก�าหนดวนเวลาพนทและปรมาณการเผาตาม
โควตา เพอใหสามารถควบคมหมอกควนใหอยในเกณฑทไมสงเกนคามาตรฐานความ
ปลอดภยได ซงแมวธการนจะไมใชวธแกปญหาทดทสด แตวธนกนาจะชวยลดปญหา
ตางๆในเบองตนลงไดมากทงปญหาดานกายภาพและปญหาดานสงคมแตนาเสยดาย
ทในปนยงไมมความชดเจนในทางปฏบตวธนจงยงไมเหนผลอยางจรงจง
ประการสดทาย คนทไดรบผลกระทบจากหมอกควนไมใชผกอเหต ทงนจะ
เหนไดวาในพนททมคนอยหนาแนนทงในเขตตวจงหวดตวอ�าเภอและในเขตเทศบาล
จะมการรณรงคใหงดการเผาในชวง 80 วนอนตราย (ปลายเดอนมกราคมถงตนเดอน
เมษายน)อยางเขมงวดและประชาชนสวนใหญกใหความรวมมอดวยดเพราะตางเขาใจ
ดวาประโยชนจากการเผาขยะมลฝอยในชมชนไมคมกบผลกระทบจากหมอกควนทเกด
ขนอกทงชาวเชยงใหมเคยไดรบบทเรยนอยางแสนสาหสมาแลวในปพ.ศ.2550เพราะ
ในปนนมการตรวจวดคา PM10 กลางเมองเชยงใหมไดสงสดถง 383 ไมโครกรมตอ
ลกบาศกเมตร
นบตงแตนนมาการรณรงคใหงดการเผาในเขตชมชนทงในระดบเทศบาลและ
อบต.นบวาไดผลเปนอยางดและยงไมเคยปรากฏปญหาหมอกควนรนแรงในขนวกฤต
ไดเทาปนนอกแตถงกระนนกยงไมสามารถท�าใหปราศจากปญหาหมอกควนลงไดอยาง
สมบรณ เชนเดยวกบปน แมสถานการณหลายอยางจะเปนใจจนสามารถผานชวง 80
วนอนตรายมาไดกวาครงทางแลวแตสดทายปญหาหมอกควนกยงยกระดบขนจนถงขน
วกฤตอกจนไดแมประชาชนชาวเชยงใหมสวนใหญ(กวารอยละ80-90)ไมไดเปนผกอ
ขนกตาม
จงหวดเชยงใหมไดชอวา เปนเมองทนาอยตดอนดบตนๆ ของโลก อากาศด
เปนปจจยหนงทท�าใหเมองเชยงใหมนาอย แตถาใครไดมาเชยงใหม ในชวงทมวกฤต
หมอกควน คงไมมใครคดเชนนนอยางแนนอน เพราะหมอกควนไมเพยงแคท�าลาย
ทศนยภาพและบรรยากาศของการทองเทยวเทานนแตก�าลงท�าลายสขภาพของทกคน
ทตองเผชญโดยไมอาจหลกเลยงได
ปญหาหมอกควนก�าลงบนทอนความนาอยของเมองเชยงใหมลงไปอยางนา
เสยดาย (ขนาดคนทเคยอยเชยงใหมมานานนบสบปยงอยากยายหนไปทอนเลย) แม
ปญหาจะเกดในชวงเวลาสนๆ(ราว80-100วน)แตกเปนเหตการณทเกดขนประจ�าแทบ
ทกปปญหานท�าใหความนาอยของเมองเชยงใหมหดหายไปเปนอนมากดงนนแมปญหา
นจะแกไมงายอยางทหลายคนคดแตความพยายามทจะแกปญหานจะตองมตอไปในทก
ระดบ
Page 9
ตดตำมเฝำระวง
สารปรอทในสงแวดลอมนน elemental mercury ถอเปนรปทเสถยรทสด ละลายนำาไดนอย และสามารถระเหยกลายเปนไอไดทอณหภมหอง กอใหเกดการแพรกระจายของปรอทในอากาศทเปนอนตรายได
8 Green Research No.25 December 2013
ทำาไมตองสนใจปรอทในอากาศหทยรตนกำรเวทย
นกวชำกำรสงแวดลอมช�ำนำญกำรพเศษ
ศนยวจยและฝกอบรมดำนสงแวดลอม
คณสมบตของสารปรอทและความเปนพษ
ในสงแวดลอม
สารปรอทเปนธาตท เกดขนเองตาม
ธรรมชาตเปนโลหะสเงนมนวาว มสถานะเปน
ของเหลวทอณหภมหองมกเกดปะปนอยกบโลหะ
อนๆ โดยพบวามการปนเปอนในระดบสงในเชอ
เพลงฟอสซล (Fossi l fuels) สารปรอทใน
สงแวดลอมจะเกดขนในสามรปแบบไดแกในรป
ของโลหะปรอท (elementalmercury) ในรปของ
ปรอทอนนทรย (inorganicmercury) และปรอท
อนทรย(organicmercury)และทงสามรปแบบนน
มคณสมบตเป นสารพษในสงแวดลอมทงสน
elementalmercuryถอเปนรปทเสถยรทสดละลาย
น�าไดนอย และสามารถระเหยกลายเปนไอไดท
อณหภมหองกอใหเกดการแพรกระจายของปรอท
ในอากาศทเปนอนตรายไดinorganicmercuryโดย
ปกตจะอยในรปของเกลอโลหะ ใชเปนสวนผสม
ของสารฆาเชอโรคและยาฆาแมลงซงinorganic
mercuryหลายชนดไดถกหามใชโดยองคกรพทกษ
สงแวดลอมของประเทศอเมรกา(http://www.epa.
gov/opptintr/pbt/mercury.htm) ส�าหรบ organic
mercuryเปนสารทสามารถสงเคราะหขนทางเคม
หรอการเปลยนรปทางชวะวทยาโดยแบคทเรยเชน
รปท 1วฏจกรสารปรอทในสงแวดลอม
ภาพโดยDr.DavidSchmeltz,US.EnvironmentalProtectionAgency,2013
ตดตำมเฝำระวง
The Mercury Cycle
Emissions of GEM,GOM,PBM
Measurement of ambient air
concentrationHg transported throughwatersheds; Hg convertedto methylmercury (MeHg)
Dry Deposition
Measurement of wet
GEM ,GOM PBM
MeHg increases up the food chain
MeHg in fish is 1 million time greater than
water
Hg from other sources : local regional &
more distant
Page 10
ผลกระทบของสารปรอทตอสงแวดลอมและสขภาพปรากฏใหเหนครงแรกซงเปนทรจกไปทวโลกคอ “โรคมนามาตะ” ทจงหวดคมาโมโตในประเทศญปน มสาเหตมาจาก methyl mercury อนเปนสารประกอบอนทรยของปรอท
No.25 December 2013 Green Research 9
methylmercuryสวนมากมกใชเปนสารฆาเชอราสารorganicmercury
บางชนดสามารถละลายน�าไดท�าใหสามารถเขาส หวงโซอาหาร
เกดการสะสมตวและขยายความเปนพษทเรยกวากระบวนการbioaccumulation
สารปรอทมกพบปนเปอนอยในอากาศน�าและดนเปนสวนใหญ
สาเหตมาจากการเผาไหมเชอเพลง การเผาขยะขยะผลตภณฑทใช
ตามบานเรอนและโรงงานอตสาหกรรมทใชสารปรอทเปนวตถดบเชน
โรงงานผลตเยอกระดาษโรงงานผลตพลาสตก โรงงานผลตเภสชภณฑ
โรงงานไฟฟาทใชถานหนและโรงกลนน�ามนเปนตนสารปรอททอย
ในรปของเหลวสามารถระเหยเปนไอไดในภาวะปกตสวนใหญพบอย
ในเทอรโมมเตอร(ปรอทวดไข)และหลอดไฟนออนถาเทอรโมมเตอร
หรอหลอดไฟแตกสารปรอททบรรจอย จะสามารถกลายเปนไอ
แพรกระจายออกมาปนเปอนในอากาศนอกจากนยงสามารถพบสาร
ปรอทในเครองส�าอางและอาหาร โดยเฉพาะอาหารทะเลพบมากใน
สตวทะเลตวใหญเชนหฉลามทนาโลมาวาฬเนองจากมชวงชวต
ทยนยาวและกนปลาเลกเปนอาหารจงมโอกาสทสารปรอทสะสมอย
ในตวคอนขางมาก(เรยกกระบวนการนวาBioaccumulation)ซงการ
ปนเปอนของสารปรอทจากแหลงน�าธรรมชาตมกมสาเหตมาจาก
โรงงานอตสาหกรรมทปลอยสารปรอทออกมากบน�าทงของโรงงาน
นอกจากนสารปรอทในอากาศสามารถตกลงสน�าและดนไดโดยถก
ชะลางมากบน�าฝน หรอปะปนอยกบฝนละออง สารปรอทเขาส
รางกายไดโดยตรงจากการหายใจ การสมผสทางผวหนง การกน
อาหารและน�าทปนเปอนสารปรอททเรยกวาหวงโซอาหาร กอใหเกด
อนตรายตอสงแวดลอมและมนษยได รปท 1 แสดงวฏจกรของสาร
ปรอทในสงแวดลอมทมผลตอหวงโซอาหาร
ผลกระทบของสารปรอทตอสงแวดลอมและสขภาพปรากฏ
ใหเหนครงแรกซงเปนทรจกไปทวโลกคอ “โรคมนามาตะ”ทจงหวด
คมาโมโตในประเทศญปนมสาเหตมาจากmethylmercuryอนเปน
สารประกอบอนทรยของปรอทปนเปอนอยในน�าเสยซงเกดขนจาก
โรงงานผลตacetaldehydeaceticacidและmethylmercuryเกดจาก
กระบวนการผลตacetaldehydeในโรงงานสารพษเหลานนไดเขาไป
สะสมอยในตวปลาและหอยทชาวประมงจบขนมาขายและรบประทาน
รปท 2แสดงผทไดรบผลกระทบจากสารปรอทในสงแวดลอม
Page 11
ตดตำมเฝำระวง
10 Green Research No.25 December 2013
ท�าใหประชาชนเสยชวต46คนและทรมานดวยโรคดงกลาวหลายรอยคน(Japan
AsiaQuarterlyReview1997)นอกจากนแพทยและผเชยวชาญตางๆตองใชเวลาถง
12 ป ในการหาสาเหตของโรคดงกลาว รปท 2 แสดงผไดรบผลกระทบจาก
สารปรอทในสงแวดลอม
การปนเปอนของสารปรอทในอากาศ
สารปรอททถกปลดปลอยออกสอากาศจะอยใน 3 รป คอ รปของกาซ
ปรอทGaseousElementalMercury(GEM)ในรปของออกซไดซกาซปรอทหรอท
เรยกวาGaseousOxidizedMercury (GOM)และในรปทเกาะอยกบฝนละอองใน
อากาศหรอทเรยกวาParticulateBoundMercury(PBM)ทงสามรปนพบวาGEM
จะมปรมาณมากทสดในอากาศ เนองจากถกปลดปลอยโดยตรงและมความเสถยร
มากทสดในอากาศ เมอถกปลดปลอยจากแหลงก�าเนดแลวจะสามารถคงอยใน
อากาศ(lifetime)ไดคอนขางนานประมาณ6-18เดอนจงสามารถพบไดทวไปใน
อากาศสวนGOMและPBMจะมระยะเวลาคงอยในอากาศไดคอนขางสนคดได
เปนหลายๆ ชวโมงหรอหลายๆ วน เนองจากมคณสมบตทท�าปฎกรยาไดงายใน
อากาศ และละลายน�าไดด จงสามารถถกก�าจดออกจากอากาศไดอยางรวดเรว
ผานกระบวนการตกสะสมแบบเปยก(wetdeposition)และแบบแหง(drydeposition)
แตอยางไรกตามส�าหรบPBMในบางกรณสามารถถกพดพาไปกบฝนละอองในระ
ยะไกลๆแบบlongrangetransportไดเชนกน
แหลงก�าเนดหลกของปรอทในอากาศเกดจากจากการเผาไหมเชอเพลง
การเผาขยะ ขยะผลตภณฑทใชตามบานเรอน และโรงงานอตสาหกรรมทใชสาร
ปรอทเปนวตถดบเชนโรงงานผลตเยอกระดาษโรงงานผลตพลาสตกโรงงานผลต
เภสชภณฑโรงงานไฟฟาทใชถานหนและโรงกลนน�ามนเปนตนUNEP2008ได
ประเมนวาในทวปเอเชยมปรมาณการปลดปลอยสารปรอทสอากาศเพมขนกวา50%
นบจากป 1990-1995 ทงนสบเนองมาจากความตองการการใชไฟฟาและพลงงาน
เพมขนในภมภาคนซงสะทอนใหเหนถงการเพมขนของประชากรและการเตบโตทาง
เศรษฐกจตลอดจนมการใชเชอเพลงถานหนอยางกวางขวางนอกจากนEuropean
MonitoringandEvaluationProgram(EMEP)ไดประเมนวาระหวางป1990-2007
ปรมาณการปลดปลอยสารปรอทในทวปเอเชยเพมขนอยางตอเนอง และคดเปน
ปรมาณถง 65% ของการปลดปลอยสารปรอทสอากาศจากแหลงก�าเนดทมนษย
ท�าขนทวโลก(รปท3)โดยจากการประเมนแหลงก�าเนดในทวปเอเชยพบวาประเทศ
จนและประเทศอนเดยมการปลดปลอยสารปรอทสอากาศสงทสด (รปท 4) แสดง
ใหเหนถงการใชพลงงานในภาคอตสาหกรรมทมผลตอการเพมขนของสารปรอท
ในสงแวดลอม นนเอง
ปฏกรยาเคมของสารปรอทในอากาศมความซบซอนและมความไมแนนอน
เปนอยางมากเนองจากขนกบหลายปจจย(CalvertandLindberg2005;Linetal.,
2006;Ariyaetal.,2008;Steffenetal.,2008)การตรวจวดสารปรอทในอากาศ
และในน�าฝนจงมความส�าคญมาก เพราะจะเปนตวบงชถงปรมาณการกระจายตว
ของปรอทในสงแวดลอมและสารปรอททถกก�าจดออกจากอากาศผานกระบวนการ
wetanddrydeposition
Page 12
No.25 December 2013 Green Research 11
ท�าไมตองสนใจสารปรอทในอากาศ
สบเนองจากการประชมคณะมนตรประศาสนการ
โครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาต(UNEPGC)พ.ศ.2544ได
มการประเมนผลกระทบของสารปรอทในระดบโลกผลการประเมน
พบวาสารปรอทสงผลกระทบตอสงแวดลอมและสขภาพอนามยของ
ประชากรโลกและตอมาUNEPGCไดขอสรปวา“การลดความเสยง”
เปนแนวทางหลกในการด�าเนนงานเพอการจดการสารปรอทระหวาง
ประเทศ(สารปรอทปนเปอนขามแดน)ในระยะยาวพรอมทงเรยกรอง
ใหรฐบาลประเทศตางๆองคกรเอกชนและองคการระหวางประเทศ
ด�าเนนกจกรรมเพอลดความเสยงจากสารปรอทในผลตภณฑและ
ขบวนการผลตและมมตใหจดท�ามาตรการทางกฎหมายแลวเสรจซง
ตอมาไดพฒนาเปนอนสญญาระหวางประเทศทใชชอวา “The
MinamataConventiononMercury”มวตถประสงค“เพอปกปอง
สขภาพของมนษยและสงแวดลอมจากการปลดปลอยสารปรอทและ
สารประกอบปรอทจากกจกรรมของมนษยสอากาศ แหลงน�า และ
ดน” ซงจะมผลใหประทศตางๆ รวมทงประเทศไทยตองมการ
พจารณารบรองหรอเขารวมเปนภาคสมาชกอนสญญาฯตอไปโดย
มการรบรองอนสญญาฯในเดอนตลาคม2556ทผานมานและจะ
มผลบงคบใชใน90วนหลงจากมประเทศลงนามในอนสญญาดง
กลาวครบ50ประเทศ
ความพยายามในการเฝาระวงสารปรอทในอากาศไดมขน
มานานแลวในอดตในทวปยโรปและอเมรกาIverfeldt(1991)ไดเรม
ท�าการตรวจวดสารปรอทในน�าฝนตงแตป1991ตอมาไดมการตรวจ
วดสารปรอทในอากาศในรป GEMและเมอไมนานมานจงไดมการ
ตรวจวดสารปรอทในอากาศทงสามรปแบบคอ GEMGOMและ
รปท 3 การประเมนปรมาณการปลดปลอยสารปรอทสอากาศในทวปเอเชยเทยบกบทวปอนๆในโลก
ทมา:EuropeanMonitoringandEvaluationProgram(EMEP):MSC-WTechnicalReport2/2013
PBM ได ซงวธการตรวจวดสารปรอทในอากาศนน ในยโรปและ
อเมรกาสวนมากจะใชวธของUS.EPACompendiummethodIO-5ซง
เปนวธเกบตวอยางและวเคราะหสารปรอทในอากาศดวยเทคนคCold
VapourAtomicFluorescenceSpectrometry(CVAFS)ส�าหรบวธตรวจ
วดสารปรอทในน�าฝน ใชวธ EPAmethod 1631 (Method 1631,
RevisionE,US.EPA.2002)ซงเปนวธเกบตวอยางและวเคราะหสาร
ปรอทในน�าสะอาดดวยเทคนคOxidation,PurgeandTrap,andCold
VapourAtomicFluorescenceSpectrometry(CVAFS).
จากการเฝาระวงสารปรอทในอากาศในทวปยโรปและ
อเมรกาตอนเหนอพบวาความเขมขนของสารปรอทในอากาศGEM
ในพนททไมมการปนเปอนเฉลยรายปมคาอยระหวาง1.5-1.7นาโน
กรมตอลกบาศกเมตร ซงสอดคลองกบระดบทพบในอาฟรกาใต
ในพนททไมมการปนเปอนคอมคาประมาณ 1.2-1.4 นาโนกรมตอ
ลกบาศกเมตรแตส�าหรบภมภาคเอเชยตะวนออกพบวามคาเฉลย
ทสงกวาคอประมาณ4นาโนกรมตอลกบาศกเมตร (Kim 2004)
แตถาหากเปนพนททมแหลงก�าเนดเชนบรเวณเหมองเกาในประเทศ
สเปน พบความเขมขนของ GEM มคาสงถง 5 ไมโครกรมตอ
ลกบาศกเมตร(Ferraraetal.,1998)ในสวนของระดบความเขมขน
RGMทพบในทวปยโรปและอเมรกาเหนอ มคาเฉลยประมาณ 60
พโคกรมตอลกบาศกเมตร(Wangbergetal.,2001)ปรมาณความ
เขมขนทพบมากทสดอยทPointBarrowในรฐAlaskaมคา100
พโคกรมตอลกบาศกเมตร หรอ 1 นาโนกรมตอลกบาศกเมตร
(Brooksetal.,2006a)ในพนทแถบขวโลกเหนอ (Arctic)ปรมาณ
RGMทตรวจวดไดสงสดมคาประมาณ40พโคกรมตอลกบาศกเมตร
และPBMมคา100พโคกรมตอลกบาศกเมตร(Cobbettetal.,2007)
Page 13
ตดตำมเฝำระวง
12 Green Research No.25 December 2013
เอกสารอางอง
Eu ropean Mon i t o r i ng and Eva l ua t i on
Program (EMEP): MSC-W Technical
Report 2/2013. Atmospheric Supply of
Nitrogen, Lead, Cadmium,Mercury and
Dioxins/ Furans to the Baltic Sea in
2011
United Nations Environment Programme
(UNEP) Report 2013, The Global Atmo
sphericMercury Assessment: Sources,
EmissionsandEnvironmentalTransport.
EPA (U .S . Env i r onmen t a l P ro tec t i on
Agency). (1997). Mercury Study for
Congress Volume III, Fate and Transport
ofMercury in the Environment, page
2-3, EPA- 452/R-97-003, December
1997.
George Schwedt, 2001. The Essent ia l
GuidetoEnvironmentalChemistry,John
Wiley&Sons,Ltd, ISBN0471899542.
UNEP Report 2008. Technical back
ground Report to the Global Atmo
sphericMercuryAssessment.
US.EPA 2002. Method 1631, Revis ion
E:MercuryinWaterbyOxidation,Purge
and Trap, and Cold Vapour Atomic
FluorescenceSpectrometry
US.EPA 1999 . Compend ium methods
for the determination of inorganic
compounds in ambient air, Chapter
IO -5 , Samp l i ng and ana l ys i s fo r
atmosphericmercury.
การพฒนาศกยภาพในการเฝาระวงการปนเปอนของสารปรอทในอากาศสำาหรบประเทศไทย เพอใหสามารถควบคมคณภาพอากาศและลดการสะสมของ สารปรอทในสงแวดลอม ตลอดจนลดการสะสมของสารปรอทในหวงโซอาหารไมใหเกดอนตรายตอสขภาพประชาชน
รปท 4แผนทแสดงการปลดปลอยสารปรอทสบรรยากาศจากแหลงก�าเนดทมนษยท�าขน
ทมา:UnitedNationsEnvironmentProgramme(UNEP)Report2013,
TheGlobalAtmosphericMercuryAssessment:Sources,EmissionsandEnvironmentalTransport.
ส�าหรบทวปเอเชยมการตรวจวดสารปรอทในอากาศในประเทศจนเกาหลและญปน
แตในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใตและเอเชยแปซฟกยงคงมการตรวจวดนอยมากส�าหรบ
ประเทศไทยมการตดตามตรวจสอบการปนเปอนของสารปรอทในแหลงน�าในสตวน�าและ
ในดนเพอปกปองสขภาพมนษยและสงแวดลอมในประเทศแตยงไมมการตรวจวดในอากาศ
ซงมปรมาณนอยและตองใชเทคนคการตรวจวดทเหมาะสมการปนเปอนสารปรอทในอากาศ
มความส�าคญมากเพราะเปนตวกลางส�าคญทปรอทจะถกพดพาไปในสงแวดลอม
นอกจากนการเกดฝนมบทบาทส�าคญในการชะลางปรอทจากบรรยากาศลงสดน
และน�า ทงนจ�าเปนตองมการพฒนาศกยภาพในการเฝาระวงการปนเปอนของสารปรอทใน
อากาศส�าหรบประเทศไทย เพอใหสามารถควบคมคณภาพอากาศและลดการสะสมของ
สารปรอทในสงแวดลอม ตลอดจนลดการสะสมของสารปรอทในหวงโซอาหารไมใหเกด
อนตรายตอสขภาพประชาชน นอกจากนยงเปนขอมลใหแกประเทศไทยในการรบรอง
อนสญญา“TheMinamataConventiononMercury”ตอไป
Mercury emission 2010, g/km2
0 2 5 10 100 1000
Page 14
No.25 December 2013 Green Research 13
เปดแผนทปนเปอนสารพษในประเทศไทย ผลลพธจากการพฒนาอบลวรรณกระปกทอง
เปนความจรงทวาการกาวผานจากสงคมเกษตรสยคการ
พฒนาอตสาหกรรมของประเทศไทยไดกอปญหาไวมากมายหลกฐาน
หนงทประจกษคอสารพษทปนเปอนในดนน�าอากาศและสงผลก
ระทบตอสขภาพของผคนในพนทตางๆของประเทศ
เมอไมนานมานส�านกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต
รวมกบศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมกรมสงเสรมคณภาพ
สงแวดลอมและคณะวศวกรรมศาสตรมหาวทยาลยนเรศวรไดจด
ท�าแผนทพนทปนเปอนสารพษในประเทศไทยขนเพอสะทอนใหเหน
ถงปญหาสารพษทภมภาคตางๆของประเทศไทยทก�าลงเผชญและ
ยงคงรอคอยการฟนฟแกไข
สมพร เพงค�า ผอ�านวยการศนยประสานงานการพฒนา
ระบบและกลไกการประเมนผลกระทบดานสขภาพ ส�านกงาน
คณะกรรมการสขภาพแหงชาตกลาววา แผนทแสดงพนทปนเปอน
สารพษในประเทศไทยเปนเสมอนการเปดประเดนสอสารไปถงสงคม
เพอใหรบรวาสารพษทปนเปอนในสงแวดลอมเปนปญหาส�าคญท
สงผลกระทบโดยตรงตอสขภาพของประชาชนทงนพนทการปนเปอน
สารพษทปรากฏในแผนทฉบบนมมากเกอบ50แหงแตกเปนเพยง
สวนหนงของพนททประสบปญหาเทานน ซงปญหาเกดจากหลาย
สาเหตบางสวนมาจากโรงงานอตสาหกรรมบางสวนเปนผลกระทบ
จากการท�าเหมองและบางกเกดจากการลกลอบทงกากอตสาหกรรม
ขยะพษนอกจากนนหลายพนทตองเผชญการปนเปอนสารพษมา
ยาวนาน เชน กรณการปนเปอนของสารหนในอ�าเภอรอนพบลย
อนเปนผลมาจากการท�าเหมองดบกชวงป2520–2528ซงปจจบน
ยงไมไดรบการแกไข ขณะทบางแหงกเพงประสบปญหา เชน การ
รวไหลของน�ามนดบจากทอสงน�ามนของบรษท PTTCG เมอเดอน
กรกฎาคม2556ทผานมาและท�าใหบรเวณอาวพราว เกาะเสมด
ปนเปอนน�ามนดบ
“ในอดตฐานการผลตของไทยอยทภาคเกษตรแตพอมาถง
อกยคหนงเรากเรมพดถงการแปรรปสนคาเกษตรเพอเพมมลคาจน
เขาสยคอตสาหกรรมหลงมการส�ารวจเจอกาซธรรมชาต ไทยกให
ความส�าคญกบภาคอตสาหกรรมเพอหวงใชเปนฐานในการพฒนา
เศรษฐกจของประเทศเพมจดพและลดการวางงานอยางไรกตาม
ขณะทภาคอตสาหกรรมเตบโต มการพฒนาเทคโนโลย แตอก
ดานหนงกลบปรากฏวามสารพษปนเปอนในสงแวดลอม ซงสงผล
กระทบตอระบบนเวศและสขภาพของประชาชนในพนท”สมพรกลาว
พนทอตสาหกรรมมาบตาพดและบรเวณใกลเคยงนบเปน
กรณตวอยางทชดเจนทสดกรณหนงเนองจากเดมพนทมความอดม
สมบรณเตมไปดวยทรพยากรทหลากหลายทงดนด�าน�าชมเหมาะ
กบการท�าเกษตร รวมไปถงมทรพยากรทางทะเลทอดมหลากหลาย
แตเมอมโครงการพฒนาพนทชายฝงทะเลภาคตะวนออก(อสเทรนซ
บอรด)เกดขนมาบตาพดกไดแปรสภาพเปนนคมอตสาหกรรมแมจะ
มการวางเปาหมายในการพฒนาคอเศรษฐกจดมตวเลขจางงานเพม
สงขนทวาผลลพธอกดานทอยนอกเหนอความคาดหมายกคอมการ
ปนเปอนสารพษทงในดนน�าและอากาศจนตองมการประกาศเปน
เขตควบคมมลพษเมอป2552
ไมเพยงแคนนในหลายกรณสารพษยงสามารถแพรกระจาย
จนเกดผลกระทบในวงกวางไดผานความสมพนธของระบบนเวศและ
หวงโซอาหาร ยกตวอยางกรณลมน�าแมตาวทมการปนเปอนสาร
แคดเมยมในพนทปลกขาว ฉะนนเรากไมมทางรเลยวาขาวทสงเขา
โรงสมาจากแมตาวหรอไม เชนเดยวกบกรณการลกลอบทงขยะพษ
จ�านวนมากทหนองแหนซงเปนแหลงผลตอาหารทส�าคญโดยมทง
ฟารมปศสตวนาขาวการปลกผกรวมถงปลกมะมวงทสงขายทงใน
ประเทศและตางประเทศ
Page 15
ตดตำมเฝำระวง
14 Green Research No.25 December 2013
สมพรเสนอวา ถงเวลาทประเทศไทยตองทบทวนแนวทาง
การพฒนาเพราะสงทเกดขนไมใชแคปญหาการปนเปอนสารพษใน
สงแวดลอมแตหมายถงความเจบปวยคารกษาพยาบาลทสงขนอน
เนองมาจากความไมเปนธรรมในโครงการพฒนาตางๆ แนนอนวา
ประเทศไทยไมสามารถยอนเวลากลบไปสอดตทเปนสงคเกษตรกรรม
ไดแตกสามารถใชบทเรยนทผานมาบวกกบงานวจยและการพฒนา
เทคโนโลยทเหมาะสม ในการท�าใหประเทศเดนไปบนเสนทางการ
พฒนาทยงยน
นอกจากนการบงคบใชกตกาผงเมองหรอจดโซนนงการใช
ประโยชนทดนกมสวนส�าคญเชนกนสมพรกลาววาประเทศไทยม
ขนาดเลกนดเดยว เพราะฉะนนเราตองทบทวนวาพนทอาหารจรงๆ
เหลอเทาไหร แลวทเหลออยนเพยงพอส�าหรบการผลตอาหารเลยง
คนทงประเทศหรอเปลาโดยตองพจารณาถงปญหาการขยายตวของ
ทอยอาศยและการขยายตวของอตสาหกรรมทเขาไปเบยดบงพนท
อาหารเนองจากทผานมาขาดการมองภาพรวมของทงประเทศวาเรา
มพนทท ศกยภาพในการผลตอาหารเหลอเทาไหร และจะคมครอง
พนทเหลานนไมใหอตสาหกรรมเขาไปท�าลายไดอยางไร
“สงคมไทยตองเหนปญหารวมกน เพอผลกดนใหเกดการ
เปลยนแปลง เพราะหากเดนไปบนเสนทางเดมกเหนแลววาถงทสด
กคงจะไปไมรอด”สมพรย�าถงความส�าคญของปญหา
ขอมลพนทปนเปอนสารพษในประเทศไทย
นคมอตสาหกรรมล�าพนเรมตงเมอป2526โดยมโรงงานผลตชน
สวนอเลกทรอนกสเขามาเปดด�าเนนกจการหลงจากนนไมนานกเกด
ปญหาโลหะหนกอยางตะกวทองแดงสงกะสปนเปอนในดนและ
แหลงน�าใตดนและตามมาดวยความเจบปวยของผคนทงโรคภมแพ
โรคทางเดนหายใจและบางรายเสยชวตโดยไมทราบสาเหต
ต�าบลแมตาว จงหวดตากป2547สถาบนการจดการน�านานาชาต
(IWMI) ไดตรวจพบวามการปนเปอนแคดเมยมปรมาณสงทงในดน
น�า และเมลดขาวทปลกในพนทต�าบลแมตาว ซงพนทปนเปอน
ตงอยใกลกบเหมองแรและโรงงานถลงสงกะสของบรษท ผาแดง
อนดสเตรยล จ�ากด รฐบาลแกปญหาขาวปนเปอนดวยการใหเผา
และฝงกลบพรอมแนะใหชาวบานหนไปปลกออยแทนแตกไมไดผล
เนองจากพนทลมน�าแมตาวเหมาะแกการปลกขาวมากกวาอยางไร
กตามเมอเดอนสงหาคมทผานมาศาลปกครองไดมค�าพพากษาให
พนทดงกลาวเปนเขตพนทคมครองสงแวดลอม
ต�าบลวงสะพง จงหวดเลย ในป2551กรมควบคมมลพษกระทรวง
ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไดเขาตรวจสอบคณภาพน�ารอบ
เหมองแรทองค�าของ บรษททงค�า จ�ากด ภายหลงทเหมองแรเปด
ด�าเนนกจการมาได2ปผลการตรวจสอบพบสารพษเชนสารหน
แมงกานสและแคดเมยมในระบบประปานอกจากนยงพบวาชาว
บานบางรายมอาการเจบปวยเมอตรวจเลอดกพบวามสารไซยาไนด
สงเกนคามาตรฐานอยางไรกดผประกอบการยงคงมความพยายาม
จะขอขยายพนทท�าเหมองเพมแตกถกชาวบานในพนทคดคานเรอยมา
ต�าบลกลางดง อ�าเภอปากชอง จงหวดนครราชสมาเมอป2547
มขาวการลกลอบทงขยะอนตรายจ�านวนกวาหลายพนตน ซงขยะ
เหลานเปนขยะอตสาหกรรมทมาจากจงหวดระยอง โดยผลกลอบทง
คอ บรษททรบก�าจดกากของเสย จากการตรวจสอบพบวามการ
ปนเปอนTEC(ไตรคอลโรเอทธลน)และPEC(เตตระคลอโรเอทธลน)
อ�าเภอทาตม จงหวดสรนทรปลายป2555มการลกลอบทงขยะ
ตดเชอทางการแพทย เชน ขวดน�าเกลอ เขมฉดยา ถงบรรจเลอด
โดยทงไวในปาใกลกบรองน�าธรรมชาต ซงถงขณะนกยงตองรอการ
ประเมนผลการปนเปอน
ต�าบลเขาเจดลก อ�าเภอทบคลอ จงหวดพจตรบรษทอคราไมนง
จ�ากดไดรบประทานบตรอนญาตใหท�าเหมองแรทองค�าเฟสแรกในป
2543ซงเหมองนนตงอยไมไกลจากบรเวณชมชนชาวบานกประสบ
ปญหาฝนละอองเสยงรบกวนและน�าทไมเพยงพอส�าหรบการท�าการ
เกษตรไปจนถงมโลหะหนกเชนสารหนปรอทไซยาไนดปนเปอน
ในแหลงน�าท�าใหหลายคนปวยดวยโรคทางเดนหายใจโรคผวหนง
Page 16
หมบานคลตลาง จงหวดกาญจนบรเปนขาวโดงดงในป2541เมอ
โรงแตงแรตะกวปลอยน�าเสยลงสล�าหวยท�าใหชาวบานเจบปวยแม
แหลงก�าเนดมลพษจะหยดด�าเนนการไปแลว แตกยงคงมสารตะกว
ตกคางในตะกอนดนและสตวน�า ลาสดศาลปกครองสงสดไดมค�า
พพากษา(เมอวนท10มกราคม2556)ใหกรมควบคมมลพษ(คพ.)
เขาฟนฟล�าหวยพรอมชดใชคาเสยหายแกชาวบานแตจนถงขณะน
กยงไมมความชดเจนจากคพ.วาจะใชวธการใดในการฟนฟล�าหวย
ท�าใหวนนชาวบานยงไมสามารถใชน�าในล�าหวยไดตามปกต
อ�าเภออรญประเทศ จงหวดสระแกวเมอตนป2556มการลกลอบ
ทงรองเทามอสองนบลานคซงเปนรองเทาทเหลอจากการคดแยกเพอ
ขายโดยทในแตละวนมการน�าเขารองเทาเกาจากทวโลกมากหลาย
สบตนและขณะนยงตองรอการประเมนผลการปนเปอน
รานรบซอของเกาพระประแดงตนป2543เกดเหตสารกมมนตรงส
โคบอลต60รวไหลเนองจากมซาเลงยานพระประแดงเขาไปขโมย
แทงวตถอนตรายทวางทงไวในบรษทกมลสโกศลอเลคทรคจ�ากด
ภายหลงเมอน�าไปแยกชนสวนปรากฏวามสารกมมนตรงสแผกระจาย
ท�าใหซาเลงและเจาของรานรบซอของเกาเสยชวต ผทอยในบรเวณ
ใกลเคยงทไดรบรงส บางรายตองสญเสยอวยวะ ขณะทบางราย
กมความเสยงเปนมะเรงเมดเลอดขาว ดานส�านกงานปรมาณเพอ
สนต(พปส.)ถกศาลปกครองพพากษาวามความผดฐานละเลยการ
ปฏบตหนาทฐานไมมการตรวจสอบและควบคมทรดกมเพยงพอจน
เกดการสญเสยรายแรง
40 พนท ภาคตะวนออก ในจงหวดระยอง ชลบร สมทรปราการ
ฉะเชงเทรา ปราจนบร รวมถงกรงเทพฯมการลกลอบน�าขยะพษ
น�าเสย และกากอตสาหกรรมมาทงจ�านวนมาก เพราะอยไมไกล
จากทตงของนคมอตสาหกรรม อกทงโรงงานรบรไซเคล ก�าจดขยะ
และบ�าบดของเสยหลายแหงทมาตงอยในพนทขาดการจดการทได
มาตรฐานสงทชาวบานตองเผชญนอกจากจะมาในรปของกลน
เหมนแลวยงมผลกระทบไปถงสขภาพและสงแวดลอมอกดวย
สนามบนบอฝาย จงหวดประจวบครขนธ เมอป 2542 ระหวาง
การปรบปรงสนามบนบอฝาย รถแบกโฮไดขดไปกระทบถงสารเคม
ทฝงอยใตดน จนเกดการรวไหลและสงกลนเหมน สนนษฐานวา
สารเคมดงกลาวคอเอเยนตออเรนจซงเปนสารเคมอนตรายชนด
เดยวกบทใชในสงครามเวยดนาม เรองนจบลงตรงทมการฝงกลบ
สารเคมไวบรเวณเดมโดยมการเฝาระวงดวยการเกบตวอยางดนเพอ
ตรวจสอบตดตอกน10ป
อ�าเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช กากขแรทถกทงไว
หลงยคดบกบมชวงป2520–2528ท�าใหรอนพบลยกลายเปนพนท
ทเตมไปดวยสารหนทงในดนและแหลงน�า ซงบางแหงมปรมาณสง
กวามาตรฐานความปลอดภยถง50เทา และจากแบบจ�าลองทาง
คณตศาสตรชวาถาไมมการแกไขในอก50ปขางหนาสารหนจะ
กระจายไปทวพนททงอ�าเภอ
นคมอตสาหกรรมมาบตาพดและพนทใกลเคยงจงหวดระยอง
ผลจากโครงการอสเทรนซบอรดไดแปรสภาพมาบตาพดและพนทใกล
เคยงใหกลายเปนแหลงทตงนคมอตสาหกรรมวนนสงทชาวมาบตาพด
และผทอาศยอยในพนทตองเผชญคอการปนเปอนสารพษทงในดน
น�า และอากาศ จนเมอป 2552 มการประกาศใหมาบตาพดเปน
เขตควบคมมลพษ แตกยงไมสามารถแกปญหามลพษหรอควบคม
คณภาพสงแวดลอมได
อาวพราว เกาะเสมด จงหวดระยอง เมอวนท27กรกฎาคม2556
ทผานมาเกดกรณน�ามนดบจากทอสงน�ามนของบรษทPTTCGรวไหล
ในทะเลเปนวงกวาง โดยน�ามนดบบางสวนถกคลนพดเขาสหาด
พราวจนชายหาดเปอนไปดวยคราบน�ามนสด�า อยางไรกตามแมจะ
มการเกบคราบน�ามนหมดแลวแตกยงตองมการเผาระวงผลกระทบ
ทอาจเกดขนกบระบบนเวศตอไป ทงในทะเลและบรเวณชายหาดท
ไดรบผลกระทบ
มการลกลอบนำาขยะพษ นำาเสย และกากอตสาหกรรมมาทงจำานวนมาก เพราะอยไมไกลจากทตงของ นคมอตสาหกรรม อกทงโรงงานรบรไซเคลกำาจด ขยะและบำาบดของเสยหลายแหงทมาตงอยในพนทขาดการจดการทไดมาตรฐาน
http://www.greenworld.or.th/greenworld/local/2311
Page 17
ตดตำมเฝำระวง
ผลพวงจากทวอะนาลอกเปนทวดจทลพรพงษสนทรเดชะ
นกวชำกำรสงแวดลอม
ศนยวจยและฝกอบรมดำนสงแวดลอม
16 Green Research No.25 December 2013
ความเปนมา
ส�านกงานคณะกรรมการกจการกระจายเสยง กจการโทรทศนและกจการโทรคมนาคมแหงชาตหรอกสทช.มยทธศาสตรการเปลยนผานจากระบบรบสงสญญาณอะนาลอกไปสระบบการรบสงสญญาณแบบดจทลภายใน5ปดงแสดงในรปท1
ซงกสทช.ก�าหนดใหระบบการรบสงสญญาณดจทลจะเรมออกอากาศเปนครงแรกในวนท 5 ธนวาคม 2556 และเดอนมกราคม 2558กสทช.จะเรมกระบวนการยตการรบสงสญญาณทวระบบอะนาลอก(Analog SwitchOff)นนหมายความวาทวแบบเกาจะรบสญญาณไมไดกสทช.ไดก�าหนดทางเลอกใหกบประชาชนไว2วธการ วธการท1ตดตงอปกรณรบสญญาณ“SetTopBox”เพมเขามาซง“SetTopBox”จะท�าหนาทแปลงสญญาณดจทลเปนสญญาณอะนาลอกกสามารถรบชมได วธการท2ซอทวรนใหมๆทรองรบสญญาณดจทลDVB-T2
รปท 1DigitalRoadmap2555-2559ทมา :http://xn--82cxef7ei9bzcbfb.xn--o3cw4h/
สารอนตรายปนอยเปนจำานวนมาก อาทเชน สารตะกวในแผงวงจร สารปรอทในจอภาพ กลมสารพอลสไตรนจากพลาสตกททำาโครงทว สารเหลานเปนสารทมพษตอสงมชวต
Page 18
No.25 December 2013 Green Research 17
ผลกระทบ จากจ�านวนทวไมต�ากวา 22 ลานเครองทรองรบระบบ อะนาลอกบางสวนกตดตงอปกรณรบสญญาณ “Set Top Box”เพมเขามาบางสวนกเปลยนทวใหมทรองรบกบระบบดจทลประเดนทส�าคญอยตรงททวทไมใชแลวจะไปไหนปญหาขยะอเลคทรอนคจากทวจะเปนปญหาทเกดขนในอนาคตอยางแนนอน และปญหาหนงทเกดจากขยะทว คอ สารพษทปะปนอยในทวจะออกมาปนเปอนในสงแวดลอมในมตอากาศดนน�าและน�าใตดนอยางนากงวล
เอกสารอางอง
http://webdb.dmsc.moph.go.th/ifc_toxic/a_txR_search.asp?info_id=41
http://window2nature.wordpress.com/
http://xn--82cxef7ei9bzcbfb.xn--o3cw4h
สวนประกอบของทวมสารอนตรายปนอยเปนจ�านวนมาก อาทเชน สารตะกวในแผงวงจร สารปรอทในจอภาพ กลมสาร พอลสไตรนจากพลาสตกทท�าโครงทวสารเหลานเปนสารทมพษตอสงมชวต โดยท พษของสารตะกว จะท�าใหเกดอาการโลหตจาง(Anaemia)กระดกผอาการพษทางประสาทและสมองท�าใหทรงตวไมอย เกดอาการประสาทหลอนซมไมรสกตวชกมอและเทาตกเปนอมพาต และเดกทเกดจากผทไดรบสารตะกว สวนใหญจะเปนโรคภาวะปญญาออนพษของสารปรอท เมอเขาสรางกายจะไปท�าอนตรายตอระบบประสาทสวนกลางซงไดแกสมองและไขสนหลงท�าใหเสยการควบคมเกยวกบการเคลอนไหวของแขน ขา การพดและยงท�าใหระบบประสาทรบความรสกเสยไปเชนการไดยนการมองเหนซงอนตรายเหลาน เมอเปนแลวไมสามารถรกษาใหกลบดดงเดมได อาการทเปนพษมากเกดจากการหายใจปอดอกเสบมอาการเจบหนาอก มไข แนนหนาอก หายใจไมออกและตายได พษของสไตรน เมอเขาสรางกายจะมผลตอระบบประสาทเมดเลอดแดงและตบไต
ทมา:http://window2nature.wordpress.com/
สรป
นาเปนหวงอยางยงกบปรมาณขยะทว20ลานเครองทจะ
เกดขนอกไมนานหวงวาหนวยงานทเกยวของจะมแผนจดการกบขยะ
ทวทมากมายไดอยางเบดเสรจ มฉะนนปญหามลพษจากขยะทว
จะเกดขนอยางแนนอน
Page 19
กำวหนำพฒนำ
แนะนำาหองสมด กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมก�ำไลลมสอน
บรรณำรกษช�ำนำญกำรศนยสำรสนเทศสงแวดลอม
ณญธกำนตทะเสนฮด
นกวชำกำรสงแวดลอมศนยวจยและฝกอบรมดำนสงแวดลอม
18 Green Research No.25 December 2013
หองสมดกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและ
สงแวดลอม เปนหองสมดดานสงแวดลอมทท�าหนาทเปนหองสมดและหนวยงานกลาง
ในการจดเกบรวบรวมจดระบบการจดเกบดวยเทคโนโลยททนสมยและใหบรการขอมล
สารสนเทศดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรวมทงสาขาวชาทเกยวของเพอประโยชน
ในการศกษาคนควาวจยงานวชาการดานสงแวดลอมแหงชาตทงทางตรงและทางออมโดย
ค�านงถงผลประโยชนในการสงเสรมสนบสนนใหบคลากรนสตนกศกษานกวชาการผมสวนได
สวนเสยและประชาชนทวไปสามารถน�ามาใชประโยชนในชวตประจ�าวนไดอยางม
ประสทธภาพและเกดประสทธผล
บรการหองสมดกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม
1. บรการขอมลขอสนเทศดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมดวยเทคโนโลยตางๆ
ในฐานะศนยบรการขอมลขอสนเทศดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม
2.บรการงานวชาการชวยในการสงเสรมสนบสนนการศกษาวจยพฒนา
ถายทอดสงเสรมเทคโนโลยและการจดการดานสงแวดลอม
3.บรการเผยแพรและประชาสมพนธงานดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม
รวมถงสาขาวชาทเกยวของ
4.บรการสอสารและกจกรรมทเกยวของกบการด�าเนนงานและการสรางจตส�านก
ใหบรหารจดการงานดานทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมอยางยงยนในฐานะศนยบรการ
ประชาชน
หองสมดกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมมความตงใจจรงเปนอยางยงในการ
พฒนารปแบบและบรการใหทนสมยและเปนมตรกบประชาชนผเขาใชบรการของหองสมด
ดวยการจดกจกรรมตางๆทงในเชงใหความรวชาการสอดแทรกความรในรปแบบงายๆ
สบายๆแตแฝงไวดวยความรวชาการเพอประโยชนในการพกผอนหยอนใจและงายในการ
เขาถงขอมลของผใชบรการเชน
Page 20
งานแจกรางวลผใชหองสมดดเดนและกจกรรมวนครสตมาส
เชญพมาเลาเรองสอนนองKMมการแลกเปลยนเรยนร
กจกรรมวนเดกแหงชาต
บรการสงคม
เชญผทรงคณวฒมาเลาประสบการณและ
เชญเจาของหรอนกเขยนมาเปดตวหนงสอ
ตกบาตรหนงสอทองสนามหลวง
No.25 December 2013 Green Research 19
Page 21
กำวหนำพฒนำ
บรณาการงานรวมกบหนวยงานทงภายในและภายนอก
ทงยงรวมจดกจกรรมตางๆ รวมกบเครอขายจนเปนทยอมรบของบรรดาเพอนรวมอาชพทงหลาย
20 Green Research No.25 December 2013
รปแบบของบรการหองสมดถกแบงออกเปน2สวนดวยกนคอ
1.บรการแบบตงรบอยกบบานในรปของ”OneStopService”ดวยรปแบบของการใหบรการณจดเดยวทศนยบรการ
ประชาชนกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมกบผใชบรการทเดนทางมารบบรการณหองสมด
2.บรการสารสนเทศเคลอนทโดยความรวมมอกบเครอขายทงภายในและภายนอกและผใชบรการ
ในโลกของสงคมยคไฮเทคโลกแหงเทคโนโลยหองสมดไดพฒนารปแบบของสอสารสนเทศดานสงแวดลอมของกรมเปนแบบ
สอดจตอลโดยสามารถใหบรการผานระบบIntranetและระบบInternetพรอมใหบรการแบบไมจ�ากดเวลาและสถานท
หองสมดกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมตงอยบรเวณชน2อาคารกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมเลขท49ซ.พระรามหก30
ถ.พระราม6แขวงสามเสนในเขตพญาไทกรงเทพฯ10400โทรศพท:02-2788420โทรสาร:02-2985605เวบไซต:http://library.
deqp.go.thอเมล:[email protected]
Page 22
กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม ยงมหองสมดอกหนงแหงทอยในสงกด ซงทำาหนาทเปนหนวยงาน สงเสรม สนบสนน การศกษาวจยและพฒนาเทคโนโลยดานสงแวดลอม และเปนหองสมดเฉพาะทางทรวบรวมทรพยากรสารสนเทศดานทรพยากรธรรมชาต และ สงแวดลอม
No.25 December 2013 Green Research 21
นอกจากหองสมดทตงอยในสวนกลางแลวกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม
ยงมหองสมดอกหนงแหงซงตงอยทศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมท�าหนาท เป น
หนวยงานสงเสรมสนบสนนการศกษาวจยและพฒนาเทคโนโลยดานสงแวดลอมและเปน
หองสมดเฉพาะทางทรวบรวมทรพยากรสารสนเทศดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม
และสาขาวชาทเกยวของโดยมงพฒนาหองสมดใหเปนคลงขอมลดานการวจยและพฒนา
เทคโนโลยดานสงแวดลอมรวมทงสงเสรมและสนบสนนใหทกภาคสวนเขามามสวนรวม
ในการศกษาวจยพฒนาและถายทอดเทคโนโลยดานสงแวดลอมโดยเปดโอกาสใหนกวจย
นกวชาการนสตนกศกษาและประชาชนทวไปสามารถเขามาใชบรการหองสมดได
บรการหองสมดศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอม
หองสมดศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมใหบรการทรพยากรสารสนเทศ
ตางๆ เชนหนงสอดานวทยาศาสตรสงแวดลอมเทคโนโลยสงแวดลอมและวศวกรรมสง
แวดลอมรายงานผลงานวจยเอกสารประกอบการฝกอบรมดานทรพยากรธรรมชาตและสง
แวดลอมวารสาร/นตยสารและหนงสอพมพใชระบบคอมพวเตอรในการเกบรวบรวมคนหา
และเรยกใชขอมลทรพยากรสารสนเทศเพออ�านวยความสะดวกแกผใชบรการใหสามารถ
สบคนขอมลไดอยางรวดเรว
ปจจบนหองสมดศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมมทรพยากรสารสนเทศ
ทงภาษาไทยและองกฤษใหบรการกวา8,000รายการไวบรการผใชเชน
• การประเมนผลกระทบสงแวดลอมขนสง
• การประเมนผลกระทบตอสขภาพ
• การประเมนความเสยงทางสขภาพ
• กลางใจราษฎร:หกทศวรรษแหงการทรงงาน
• MethodsofDendrochronology:Applicationsin the Environmental
Science
• InSituRemediationEngineering
• InSituChemicalOxidationForGroundwaterRemediation
• GroundwaterTreatmentTechnology
หองสมดศนยวจยและฝกอบรมดานสงแวดลอมตงอยชน1อาคารศนยวจยและ
ฝกอบรมดานสงแวดลอมเทคโนธานต.คลองหาอ.คลองหลวงจ.ปทมธาน12120โทรศพท
:02-5774182-5ตอ1300,1121โทรสาร:02-5774182-5ตอ1121
Page 23
กำวหนำพฒนำ
การบรการทเปนมตรกบสงแวดลอม (Eco-services: ES)
การบรการทเปนมตรกบสงแวดลอมทเปนสากลโดยองคกรเพมผลผลตแหงเอเชย
(APO)ไดแบง เปน5ประเภทหลกไดแกความสมพนธการบรการกบการผลตตงแตการ
จดการการปรบปรงและการซอมแซมการใชประโยชนการใชบรการภายนอกการบรการใน
การจดการขยะการจดการสารพษและการใหการปรกษาระบบขอมลซงจากนยามของการ
จดการสงแวดลอมทดในภาคบรการจากความสมพนธการบรการกบการจดการทตนทางส
ปลายทางการจดการสงแวดลอมทดในภาคบรการคอการปรบปรงเทคโนโลยแนวทางใน
การใชผลตภณฑการจดการดานสงแวดลอมกลไกการเงนทสงเสรมใหเกดการลดผลกระทบ
ตอสงแวดลอม(financialproducts)รวมถงการใชรถยนตรวมกนเชนการทคน5คนมาใช
รถยนตรวมกนแทนทจะตางคนตางขบรถยนตของตวเองไปซงจะชวยลดจ�านวนรถยนตใน
ทองถนนและน�าไปสการลดผลกระทบตอสงแวดลอมของการเดนทางไดอกตวอยางหนงของ
การบรการทเปนมตรกบสงแวดลอมเชนการบ�ารงรกษาและอพเกรดอปกรณหรอผลตภณฑ
เพอทจะใหสามารถใชงานไดยาวนานขนนอกจากนยงรวมถงกองทนeco-fundsซงการลงทน
ถกท�าโดยบรษททมการดและรกษาสงแวดลอมดเยยมการพฒนาเทคโนโลยของการ
ปองกน
สงแวดลอมโดยทวไปตองอาศยทงเงนและเวลาแตอยางไรกตามอาศยเพยงการมไอเดยทด
ในการสงเสรมใหเกดการลดผลกระทบตอสงแวดลอมจ�าเปนตองเปนทรจกแพรหลายใน
ผบรโภคแตระบบของการบรการควรถกพฒนาเพอทจะสงเสรมใหเกดการแพรกระจายเขาไป
ในสงคมและสงเสรมใหเกดการลดผลกระทบตอสงแวดลอมตอไป
การบรการทเปนมตรตอสงแวดลอมตองไดรบการรวบรวมจดท�าเปนฐานขอมลทเปน
ระบบและเผยแพรในวงกวางการบรการทเปนมตรกบสงแวดลอมสวนใหญจะไดรบการรบรอง
ผานทางระบบฉลากสงแวดลอมเพอใชเปนชองทางสอสารขอมลดานสงแวดลอมใหกบ
การใชประโยชน การใชบรการภายนอก การบรการในการจดการขยะการจดการสารพษและการใหการปรกษา ระบบขอมล ซงจากนยามของการจดการ สงแวดลอมทดในภาคบรการคอ การปรบปรงเทคโนโลย แนวทางในการใชผลตภณฑ การจกการดานสงแวดลอม กลไกการเงนทสงเสรมใหเกดการลดผล กระทบตอสงแวดลอม
22 Green Research No.25 December 2013
รฐเรองโชตวทย
นกวชำกำรสงแวดลอมช�ำนำญกำรพเศษ
ศนยวจยและฝกอบรมดำนสงแวดลอม
Page 24
ผบรโภคหรอภาคธรกจอนๆซงผลตภณฑทได
รบฉลากสงแวดลอมกจะสอดคลองกบขอ
ก�าหนดหรอมาตรฐานทก�าหนดขนมาโดย
แตละประเทศแตละภมภาคหรอแตละ
องคกรในสวนของมาตรฐาน ISOไดแบง
ประเภทของฉลากสงแวดลอมไว3ประเภท
ไดแกฉลากประเภทท1คอการรบรองโดยท
ผลตภณฑตองสอดคลองกบขอก�าหนดซง
ก�าหนดโดยภาครฐหรอ thirdpartyฉลาก
ประเภทท 2 เปนการรบรองตนเองดาน
สงแวดลอมโดยผผลตเองและประเภทท3
เปนการเปดเผยขอมลเชงปรมาณของผล
กระทบสงแวดลอมของผลตภณฑนอกเหนอ
จากผลตภณฑทไดรบฉลากดานสงแวดลอม
แลวผลตภณฑหรอการด�าเนนการอนๆ เพอ
สงเสรมใหเกดความตระหนกดานสงแวดลอม
ของผบรโภครวมถงการสรางฐานขอมลเพอ
ใหผลตภณฑสามารถประเมนและรบรอง
ตนเองไดกถอวาเปนผลตภณฑทเปนมตรกบ
สงแวดลอมดวย
ในการรวบรวมการบรการทเปนมตร
ตอสงแวดลอมไวในฐานขอมลของAPOนน
ตองไดรบการรบรองโดยthirdpartyหรอได
รบการยอมรบจากคณะท�างานของAPO
เทานนจงจะสามารถรวบรวมเขาไวในฐาน
ขอมลได โดยทผลตภณฑทเปนการรบรอง
ตนเองโดยผผลต(EcolabelType2)นนจะ
ตองแสดงเกณฑและหลกฐานทใชในการ
รบรองตนเองทครบถวนใหกบทางคณะ
ท�างานAPOพจารณาความครบถวนสวน
ผลตภณฑท ไม ได มการรบรองแตมการ
ประเมนด านผลกระทบตอสงแวดล อม
(Eco label type3)กตองมการถกประเมน
ตรวจสอบจากคณะท�างานAPO เพอทจะ
รบรองใหสามารถรวบรวมเขาไวในฐานขอมลได
การจดแบงหมวดหมของฐานขอมลดาน
บรการทเปนมตรกบสงแวดลอม
เพอทจะท�าใหเกดความเขาใจทตรง
กนของบรการท เป นมตรกบสงแวดลอม
จงไดมการจดพนทใหความส�าคญประเภท
ของการบรการตางๆไวเปนลกษณะตามพนท
ในทนขอเสนอ3พนท
1 .การบรการทมความเป นมตรกบ
สงแวดลอมในพนทอนรกษหรอพนท
เฉพาะ
การบรการในพนทเฉพาะหรอพนท
อนรกษความเปนมตรตอสงแวดลอมตองม
การคนหาปญหาสงแวดลอมและก�าหนดจด
สนใจในภาวะการเปลยนแปลงตางๆการใช
ทรพยากรในพนทและปญหามลพษทเกดขน
การพฒนาเศรษฐกจและสงคมในพนทใน
สวนของการแบงประเภทในหมวดนจะชวยให
ผบรโภคเขาใจวาบรการนนมความเปนมตร
กบสงแวดลอมในประเดนปญหาเรองอะไร
โดยทจดสนใจหลกจะอยทเรองภาวะโลกรอน
และการใชทรพยากรนอกจากนยงรวมถง
ประเดนส งแวดล อมด านป ญหามลพษ
(อากาศ,น�า,ดน)ซงเปนปญหาทส�าคญใน
การพฒนาเศรษฐกจและรวมถงในเรองการ
ก�าจดของเสย
2. การบรการทมความเป นมตรกบ
สงแวดลอมในพนทเมอง
โดยทวไปพนทเมองเปนพนทบรการ
ส�าหรบการทองเทยวทเปนทพกสงอ�านวย
ความสะดวกการบรโภคและการใชบรการ
เพอเดนทางไปยงพนททองเทยวซงใหความ
ส�าคญการบรการทเปนมตรตอสงแวดลอมใน
สถานบรการโรงแรมสถานบรการทวไปและ
แหลงชอปปงทตองค�านงการรองรบนกทอง
เทยวปรมาณมากตองมสงอ�านวยความ
สะดวกทเพยงพอ โดยทวไปโรงแรมจะม
มาตรฐานใบไมเขยว(Greenleaf)เปนตนซง
มความเขมงวด และมมาตรฐานอนๆ ท
เกยวของตามระดบของการใหบรการ เชน
มาตรฐานโรงแรมสเขยวมาตรฐานสนคาท
เปนมตรตอสงแวดลอมเปนตน
No.25 December 2013 Green Research 23
การบรการในพนทอนรกษ ความเปนมตรตอสงแวดลอม ตองมการคนหาปญหาสงแวดลอมและกำาหนดจดสนใจในภาวะการเปลยนแปลงตางๆ การใชทรพยากรในพนท และปญหามลพษทเกดขน
Page 25
กำวหนำพฒนำ
3. การบรการทมความเปนมตรตอสงแวดลอมในพนททางธรรมชาต
ซงมกจะเปนพนทเฉพาะทมความสวยงามตามธรรมชาตหรอแหลงศลปกรรมทส�าคญ
พนททางธรรมชาตทงอทยานแหงชาต เกาะแกงหรอสถานทส�าคญทางประวตศาสตร
บางแหงไดรบการยกยองใหเปนมรดกโลก(Worldheritage)ทมเกณฑในการพฒนาพนท
เพอการอนรกษการรกษาสภาพใหมความคงทนและยนยาวเพอการสงวนไวเปนพนททม
คณคาเปนตน
บรการมความเปนมตรกบสงแวดลอมอยางไร?
เปนการจดประเภทบรการสงเสรมการทองเทยวใหเกดการลดผลกระทบตอ
สงแวดลอมทไดกลาวถงในสถานทตางๆตองมการจดประเภทและท�าความเขาใจอยาง
ชดเจนเกยวกบมาตรการเพอชวยลดผลกระทบตอสงแวดลอมทใชกนอยในปจจบนเชนการ
ประหยดทรพยากรสามารถท�าไดหลายแนวทางเชนการปรบปรงประสทธภาพการบรการ
และจดการอยางเหมาะสมการยดอายการใชงานของสถานททองเทยวการปรบปรงความ
สามารถในการรองรบนกทองเทยวเปนสงจ�าเปนเชนการประเมนความจของการทองเทยว
(capacityหรอloading)ของพนทเปนตน
24 Green Research No.25 December 2013
Page 26
บรการมความเปนมตรกบสงแวดลอมควรอยทชวงไหนของวงจรการใหบรการ?
เปนการจดกลมบรการวาชวยลดผลกระทบตอสงแวดลอมทชวงไหนของวฎจกรชวตผลตภณฑโดยวฎจกรชวตของผลตภณฑสามารถ
แบงออกไดเปน7ขนตอนไดแกการสกดวตถดบการผลตวตถดบและสวนประกอบการออกแบบการผลตผลตภณฑการขนสงการใชงาน
ผลตภณฑและการก�าจดซากผลตภณฑซงการบรการทเปนมตรตอสงแวดลอมตองใหความส�าคญกบทกชวงทกขนตอนในการใหบรการ
ตามแผนภาพดานลาง
เอกสารอางอง
ส�านกงานคณะกรรมการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต.(2556).เอกสารการประเมน
การการทองทองเทยวอยางยงยน.กรงเทพมหานคร
รฐเรองโชตวทย (2555). เอกสารประกอบการบรรยายการทองเทยวเชงอนรกษ
วชาการจดการสงแวดลอมเบองตน.มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา
การทองเทยวในอนาคตตองพฒนาอยางตอเนองจรงจงแล ะม แผนการพฒนาอย า ง เหมาะสม มความชดแจน มเจาภาพในการดแล ทงหนวยงาน ในพนทและสวนใหการสนบสนนความเปนมตรตอสงแวดลอม
ดงนนการบรการทเปนมตรกบสงแวดลอมกบกระบวนการ
ผลตในภาคอตสาหกรรมอยในทกชวงของการใหบรการไดแก
1. การจดเตรยมสถานททองเทยวทเปรยบเหมอนวตถดบ
โดยการเตรยมการรบรองนกทองเทยวเหมาะสมกบพนท
ปายแสดงการจดระเบยบในสถานททองเทยว
2. การบรการทองเทยวในแตละพนทตองค�านงถงสภาพ
ความสมดลยความสมบรณทางธรรมชาตหรอมรดก
ทางธรรมชาตใหรกษาสภาพได
3. การรองรบของเสยจากการบรการตองมความเหมาะสม
และไมเกดผลกระทบตอสถานททองเทยวนนๆ
4. การสรางจตส�านกนกทองเทยวผใหบรการตองท�าอยาง
ตอเนองและใหความส�าคญตอการใหความร อยาง
ตอเนอง
บทสรป
การพฒนาสถานบรการการทองเทยวในอนาคตตองพฒนา
อยางตอเนองจรงจงและมแผนการพฒนาอยางเหมาะสมมความ
ชดเจนมเจาภาพในการดแลทงหนวยงานในพนทและสวนใหการ
สนบสนนความเปนมตรตอสงแวดลอมการพฒนาสถานททองเทยว
ในแตละพนทมความเฉพาะและประเมนอยางเหมาะสมในการ
จดการอยางมประสทธภาพรองรบการขยายตวหรอการพฒนาใน
อนาคตใหมความเปนมตรตอสงแวดลอมอยางยงยน
No.25 December 2013 Green Research 25
Page 27
พงพำธรรมชำต
“การตอสเพอตอลมหายใจใหผนดนเกด” การปรบตวจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ กรณ: การกดเซาะชายฝง ชมชนบานปากพญา ตำาบลทาซกอำาเภอเมอง จงหวดนครศรธรรมราช
จงหวดนครศรธรรมราช มพนทชายฝงทะเลยาวประมาณ 235 กโลเมตร
เปนจงหวดในล�าดบแรกๆทไดรบผลกระทบจากการกดเซาะชายฝงรนแรงมชายฝงทอยใน
สภาพปกตไมถงครงของความยาวชายฝงทงหมด จากการส�ารวจพนทกดเซาะ ท�าใหเหน
ภาพการกดเซาะในวงกวางโดยพนทเสยหายมทงชมชนชายฝงบอปลาบอกงสวนมะพราว
รวมทงโครงสรางตามแนวชายฝงทงเขอนคอนกรตและเขอนหนทงสาเหตสวนใหญเปนผล
มาจากการพฒนาพนทชายฝงทไมเหมาะสมตอสภาพธรรมชาตของพนทโครงสรางดงกลาว
ลวนเปนสงทกดขวางกระแสน�าและการเคลอนทของตะกอนชายฝงและท�าใหเกดการเปลยน
ทศทางของกระแสน�าทะเลมผลใหเกดการสะสมตวของตะกอนดานใตของโครงสรางแตม
การกดเซาะอยางรนแรงทางดานทศเหนอเนองจากการเคลอนตวของกระแสน�าและตะกอน
ชายฝงทมทศทางจากดานใตไปทางเหนอนน ไมสามารถเคลอนตวผานโครงสรางเหลานไปได
ท�าใหเกดการแปลงแนวชายฝงทไมพงประสงคโดยกดเซาะชายฝงตอไปเรอยๆและลกลาม
ไมมทสนสดดงนนแนวทางปรบตวเพอปองกนการกดเซาะชายฝงดวยภมปญญาชาวบาน
เปนอกวธการหนงทชวยแกไขปญหาการกดเซาะชายฝงแบบยงยน
ต�าบลทาซกเดมทมพนทปาชายเลนประมาณ13,200ไรแตพนทสวนใหญไดถก
เปลยนแปลงรปแบบการใชประโยขนทดน จากปาชายเลนซงเปนระบบนเวศทมคณคา
มากมายมหาศาล ไดถกท�าลายเปลยนสภาพกลบกลายเปนนาก งเกอบเตมพนท
การเปลยนแปลงพนทปาชายเลนเปนนากงในชวงระยะเวลาไมกป ไดสรางมลคาทาง
เศรษฐกจแตสรางความเสยหายตอระบบนเวศอยางรนแรงและตอเนองจนมค�าพดสนๆวา
“กงมา...หอยปปลา...หายหมด”
บานปากพญาประชากรกวา100หลงคาเรอนประกอบอาชพท�านากงมากวา30ป
ประสบปญหากบสภาพอากาศเปลยนแปลงในชวง3-4ปหลงดงเชนเมอตนป2555ชมชน
บานปากพญาต.ทาซกไดเกดสถานการณน�าทวมซ�าซากในพนทหลงจากประสบปญหาใน
ชวงเดอนมนาคมถงเดอนเมษายนป2554ทประสบกบภาวะอทกภยจากพษภยของลมมรสม
ทพดเขาถลมจงหวดนครศรธรรมราชและจงหวดใกลเคยง สงผลใหระดบน�าสงจากพนดน
26 Green Research No.25 December 2013
อศมนลมสกล1วฒชยแพงแกว
1ปกรณดษฐกจ
2
1ศนยวจยและฝกอบรมดำนสงแวดลอมกรมสงเสรมคณภำพสงแวดลอม
2ส�ำนกวชำวศวกรรมศำสตรและทรพยำกรมหำวทยำลยวลยลกษณ
Page 28
ผลกระทบจากการกดเซาะชาย ฝงรนแรง มชายฝงทอย ในสภาพปกตไมถงครงของความยาวชายฝงทงหมด จากการสำารวจพนทกดเซาะ ทำาใหเหนภาพการกดเซาะในวงกวาง โดยพนทเสยหายมท งชมชนชายฝ ง บอปลา บอกง สวนมะพราว รวมท งโครงสร างตามแนวชายฝง ทงเขอนคอนกรต และเขอนหนทง
1 เมตร จากการทปรมาณน�าฝนทตกใน
แตละครงเพมปรมาณมากขนและฝนตก
ผดฤดกาลจากทเคยเปน ประกอบกบน�า
ทะเลในชวงเวลาน�าหนนมปรมาณสง
มากกวาเดม ท�าใหน�าทวมคนบอกงไดรบ
ความเสยหาย
ชมชนบานปากพญามพนททเปด
รบตอภยธรรมชาตรอบดานดวยเปนชมชนท
อย ตดชายทะเลตองเผชญกบลมพายจาก
มรสมทมความถและรนแรงมากขน สภาพ
ชมชนทอยรมคลองปลายน�าตองเผชญกบน�า
เหนอไหลบาในชวงฤดฝน และหากเจอกบ
ชวงน�าทะเลหนนกจะเกดน�าทวมไดทนทรวม
ทงสภาพชมชนทอยในพนททรกนดาน ถนน
น�า ไฟ ไมเพยงพอ หากเกดเหตการณ
ภยพบตขนการชวยเหลอ หรอการตดตอกบ
ภายนอกแทบไมสามารถท�าได ประกอบกบ
บานปากพญามอาชพหลกคอการเลยงกง
เพยงอยางเดยวและไมไดถอครองสทธทดน
ท�ากนเปนของตนเอง ทงหมดทกลาวมานบ
เปนความออนไหวประการส�าคญของชมชนท
จะสงผลใหไดรบผลกระทบจากภยธรรมชาต
เพมมากขนอยางหลกเลยงไมได
แนวทางการปรบตว ชาวบานใน
ชมชนบานปากพญาไดเรมศกษาเรยนร
ปญหาจากโครงการเสรมสรางความเขมแขง
ใหประชาชนชายฝงทะเลเพอลดผลกระทบ
จากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศท
ด�าเนนการโดยมลนธรกษไทยและชดโครงการ
พฒนาความร และยทธศาสตรความตกลง
พหภาคดานสงแวดลอม และยทธศาสตร
ลดโลกรอน ส�านกงานกองทนสนบสนน
การวจย(สกว.)ซงสามารถสรปแนวทางการ
ปรบตวไดดงน
-แนวทางในการประกอบอาชพใหมโดยหน
ไปศกษาการท�าเกษตรอยางยงยน เชน
การท�าสวนปาลมในพนทนากงเดม
-การรวมกลมของชาวบานทงในรปแบบของ
กลมออมทรพย และศนยเรยนรเศรษฐกจ
พอเพยงทมอย ในปจจบนจะเปนตนทนท
ส�าคญในการศกษาและหาแนวทางในการ
ตงรบและปรบตวตอการเปลยนแปลงของ
สภาพภมอากาศทเกดขนไดเปนอยางด
เพมเตมความร ทส งผลต อการ
ประกอบอาชพของชาวบานทงในสวนอาชพ
เดมอยางชวงเวลาทเปลยนไปของลมมรสม
ตอการเพาะเลยงและเกบเกยวผลผลตจาก
นากง และในสวนของอาชพเสรมหรออาชพ
ใหมอยางสวนปาลม
นอกจากนแนวทางการปรบตวของ
ชาวบานชมชนบานปากพญาทส�าคญอกเรอง
หนง คอ “การตอสกบปญหาการกดเซาะ
ชายฝง” จากบทเรยนทผานมาของชาวบาน
ปากพญา พบวา ปาชายเลนเปนผนปาท
เปรยบเสมอนหวใจซงเปนอวยวะทส�าคญ
ทสดของรางกายการเยยวยารกษาฟนคน
สภาพปาชายเลนใหกลบมามความอดมสมบรณ
เหมอนกอน จะเปนแนวทางการปรบตวตอ
การเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทสราง
ความสมดลและความยงยนอยางสงสด
“ท�าไม ... ตองฟนคนปาชายเลน”
ปาชายเลนเปนระบบนเวศทมความส�าคญ
และมประโยชนอยางมากมายมหาศาล
No.25 December 2013 Green Research 27
Page 29
พงพำธรรมชำต
เพราะปาชายเลนเปนทรวมของพช สตวน�าและสตวบกนานาชนด ซงมความส�าคญและ
ประโยชนตอการด�ารงชวตของมนษยหลายรปแบบเชนไมในปาชายเลนน�ามาใชประโยชน
ในลกษณะตางๆกนไดหลายรปแบบหรอการท�าหนาทเปนแหลงอาหารส�าคญของสตวน�า
เปนทอยอาศย และทอนบาลสตวน�าในระยะตวออนกงและปลาทส�าคญทางเศรษฐกจได
อาศยปาชายเลนเปนแหลงเพาะเลยงตวออนเชนกงกลาด�าปลากะพงขาวและปลาอนๆ
รวมถงเปนแหลงส�าหรบลดความรนแรงของคลน ปองกนการพงทลายของดนชายฝง
ชวยชะลอความเรวของลมพายใหลดลงกอนทจะขนสฝงไมใหเกดความเสยหายอยางรนแรง
แกทอยอาศยและพนทท�ากนของชาวบานทตงถนฐานอยบรเวณใกลเคยงชวยเพมพนทตาม
ชายฝง เพราะระบบรากของไมปาชายเลนจะชวยในการทบถมของเลนโคลนท�าใหเกดดน
เลนงอกใหมอยเสมอชวยกรองของเสยทเกดจากโรงงานอตสาหกรรมมใหไหลลงสทะเลสราง
ความเสยหายแกสตวน�าและระบบนเวศในบรเวณชายฝงได
แลว ... จะใชวธไหน ?ชาวบานปากพญาโดยแกนน�ากลมประมงพนบานชมชน
ปากพญา ไดเรยนรผานการศกษาดงานจากพนททประสบปญหาการกดเซาะชายฝงทม
ลกษณะคลายคลงกนพวกเขาระดมความคดรวมคดรวมตดสนใจคดเลอกวธการทจะน�า
เขามาประยกตใชในพนทของตนเอง...
“แนวกนคลนคอนกรต”จะใชแบบนดหรอไม...ไมดกวาราคาสงไปสรางไปไม
นานกพงอกเราไมมเงนมากขนาดนนตวอยางกมใหเหนสรางเทาไหรกพง...แกนน�าคนหนง
กลาว
“แนวกนคลนไมไผ”คอค�าตอบสดทายของชาวบานปากพญาซงขอดของมนก
คอ ใชแนวทางธรรมชาตในการแกไขปญหา ใชงบประมาณนอย และสรางผลกระทบตอ
ชายฝงขางเคยงและระบบนเวศนอยในขณะทขอดอยของแนวกนคลนไมไผคอลดพลงคลน
ไดไมมากอายการใชงานสน(3-5ป)จ�าเปนตองมการบ�ารงรกษาซอมแซมตลอดใชวสด
ปรมาณมากและตองใชแรงงานจ�านวนมาก
ชาวบานปากพญาไดเลอกแนวทางของพวกเขาแลวแนวทางนพวกเขาเหนวาเหมาะสม
และมความเปนไปไดทสดพวกเขาไดด�าเนนการปกไมไผกนคลนเปนแนวยาวประมาณ200-
300เมตรบรเวณดานหนาผนปาชายเลนทเสยหายซงอาจคดเปน30%ของแผนการด�าเนน
งานทชาวบ านปากพญาตองการ เนองจากการจดท�าแนวกนคลนไม ไผ ต องใช
งบประมาณในการหาซอไมไผขนาดใหญซงจ�าเปนตองรอเวลาหรองบประมาณการสนบสนน
จากภาครฐหรอหนวยงานเอกชนทใหความส�าคญกบปญหาของพวกเขา ในขณะนพวกเขา
เพยงไดรบเงนสนบสนนจากมลนธรกษไทซงถอเปนเรองทนายนดแกพนทเปนอยางยงทม
หนวยงานเรมใหความสนใจและใหการชวยเหลอสนบสนนงบประมาณในการด�าเนนงาน
ปาชายเลนเปนแหลงเพาะเลยงตวออน เชน กงกลาดำา ปลากะพงขาว และปลาอนๆ รวมถงเปนแหลงสำาหรบลดความรนแรงของคลน ปองกนการพงทลายของดนชายฝง ชวยชะลอความเรวของลม
28 Green Research No.25 December 2013
Page 30
ท�าไดแคไหน ... กตองท�าไปกอนค�าพดสนๆทใหความหมายอยางชดเจนจาก
แกนน�าชาวบานคนหนงเขาใหความเหนวาการจดท�าแนวกนคลนไมไผนจะสามารถชวยแก
ปญหาการกดเซาะไดไมมากกนอยเขาตองการใหแนวกนคลนไมไผเปนตวกกเกบหรอสะสม
ตะกอนดนเมอตะกอนดนมมากพอจนมลกษณะเปนผนดนประกอบกบเมอฤดมรสมหมดไป
พวกเขาจะด�าเนนการปลกปาชายเลนเพอเพมผนปาใหมพนทมากขน โดยหวงวา วธการน
จะชวยใหระบบนเวศปาชายเลนของชมชนปากพญากลบมามความอดมสมบรณเหมอนกอน
เอกสารอางอง
ประสารสถานสถตย,2555:บานปากพญาอนาคตของชมชนนากงกบวถการเปลยนแปลงภมอากาศ.มลนธรกษไท
31มกราคม2555http://www.oknation.net/blog/print.php?id=781610
ศนยขอมลสงแวดลอมภาคใตตอนบน,2555:ปญหาการกดเซาะชายฝง.อทยานการเรยนรวทยาศาสตรและเทคโนโลยมหาวทยาลยวลยลกษณhttp://eic.wu.ac.th/Biodiversity/
coastal.html
คำาพดสนๆ ทใหความหมายอยางชดเจนจากแกนนำาชาวบานคนหนง เขาใหความเหนวาการจดทำาแนวกนคลนไมไผน จะสามารถชวยแกปญหาการกดเซาะไดไมมากกนอย
No.25 December 2013 Green Research 29
Page 31
พงพำธรรมชำต
พทธศาสนากบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมพนมพรวงษปำน
นกวชำกำรสงแวดลอมช�ำนำญกำร
ศนยวจยและฝกอบรมดำนสงแวดลอม
มนษยไดน�าทรพยากรธรรมชาตมาสนองความตองการของตนอยางมากมายโดยขาดความส�านก ความตระหนก ในความสมพนธ ความเชอมโยง ของธรรมชาตและ สงแวดลอมและยงมการคนควาดานเทคโนโลยทอ�านวยความสะดวกแกมนษยมากเทาไหรปรมาณการท�าลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมมมากขนและทวความรนแรงมากยงขนอยางเหนไดชด
การท�าลายทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมไมวาพชสตวแหลงน�าแหลงแรตางๆยอมท�าใหสภาพแวดลอมทวไปเสอมโทรมลงอยางรวดเรวเพราะเปนการท�าลายความสมดลของธรรมชาตและสงแวดลอมอยางกรณการบกรกท�าลายปาในบรเวณตนน�าล�าธารท�าใหสภาพของดนเสยความสมดลย เมอฝนตกลงมากชะลางหนาดนลงสแมน�าล�าธารเปนโคลนตะกอนกอใหเกดปญหาน�าปาไหลหลากสรางความเดอดรอนแกประชาชน
ส�าหรบพระสงฆกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมนน เนองจากพระสงฆในพระพทธศาสนาเปนทเคารพบชาเปนเสมอนผถอประทปเสนทางชวตใหกบมนษยชาตจงมบทบาททเกยวของกบความเปนอยทกอยางของศาสนกชนและในทกระยะแหงชวตของมนษย โดยอาศยความบรสทธและการมพฤตปฏบตทงดงามเปนแบบอยางในการสงสอนอบรมประชาชนใหละเวนจากความชวใหตงมนอยในความดดวยจตเมตตาใหซาบซงในบาปบญคณโทษแหงการกระท�าทผดถก ดวยทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมดวยหลกของพทธศาสนาเชนหามไมใหฆาสตวไมใหลกทรพยไมใหผดในกามไมใหพดเทจและไมใหประมาทเปนการหามมใหท�าลายและเบยดเบยนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมรวมทงมนษยดวย
พระสงฆกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมนน เนองจากพระสงฆในพระพทธศาสนาเปนทเคารพบชาเปนเสมอนผถอประทปเสนทางชวตใหกบ มนษยชาตจงมบทบาททเกยวของกบความเปนอยทกอยางของ ศาสนกชน
30 Green Research No.25 December 2013
Page 32
ในพระวนยปฎกพระพทธเจาทรงบญญตสกขาบทเปนศลหามพระสงฆท�าลายตนไมหรอพรากของเขยวภตคามทกชนดหามมใหขดดนหามถายอจจาระปสสาวะหรอบวนน�าลายลงบนตนไมหรอในแมน�าล�าธารในวนโรปสตพระองคทรงตรสวาการปลกปาและการรกษาตนไมล�าธารเปนบญกศลดงน“ชนเหลาใดปลกปาปลกสวนสรางสะพานสรางโรงน�าขดบอน�าบรจาคทพกอาศยชนเหลานนยอมไดบญตลอดเวลาทงกลางวนและกลางคน“
ในการปฏบตเพอสงเสรมความมนคงของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของพระสงฆไดใชหลกธรรมมาสอนใหเหนวามนษยกบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมยอมมความสมพนธกนอยางยงอาศยกนไมมใครอยไดอยางโดดเดยวดงค�าทวา“น�าพงเรอเสอพงปา”แสดงเปนค�าพดวา“เสอมเพราะปามากปารกเพราะเสอยงดนดเพราะหญาบงหญายงเพราะดนด”
No.25 December 2013 Green Research 31
Page 33
พงพำธรรมชำต
เนองจากพระพทธศาสนาสอนการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมดวยวธการปลกจตส�านกใหตระหนกในคณคาและความส�าคญของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมดวยหลกธรรมกตญญกตเวทจงเกดมคตในการสรางพระพทธรป “ปรางถวายเนตร”เพอเปนการระลกถงเหตการณทองคพระสมมาสมพทธเจาพระองคไดประดบยนเอาพระหตถขวาทาบบนพระหตถซายอยทางทศตะวนออกเฉยงเหนอของตนพระศรมหาโพธ ลมพระเนตรเพงดตนพระศรมหาโพธ โดยมไดกระพรบพระเนตรเปนเวลา 7 วน ความหมายวา“พระพทธเจาทรงร�าลกถงคณของตนพระศรมหาโพธทใหรมเงาแกพระองคจนไดตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา”
พระพทธศาสนาสอนการอนรกษทรพยากร ธรรมชาตและส งแวดลอมดวยวธการปลก จตสำานกใหตระหนกในคณคาและความสำาคญของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมดวยหลกธรรมกตญญกตเวท
32 Green Research No.25 December 2013
Page 34
ในการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมนนพระสงฆท�าหนาทโดยการปฏบตตนเปนแบบอยางและสงสอนศลธรรมใหประชาชนมจตส�านกในคณคา และความจ�าเปนของสงแวดลอมท�าใหเกดความรกในธรรมชาตและเกดความความภมใจในศลปวฒนธรรมอนดงามของตน กลาวคอ พระสงฆจะตองด�าเนนชวตเกอกลตอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในฐานะเปนแบบอยาง แลวทานยงไดสอนใหพทธศาสนกชนใหตระหนกในคณคาของการพฒนาจตใจโดยอาศยทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทเหมาะสมดวยการปฏบตธรรม คอ การบ�าเพญสมาธภาวนา เดนจงกรม (เดนแบบเจรญสต)ใตรมไมเพราะในปาจะมตนไมมากบรรยากาศรมรนท�าใหผเขาไปสมผสเกดความรสกรมเยนสบายมความสงบสงดไมมความฟงซานลดความวตกกงวลไดอยางดท�าใหจตสงบและรางกายสดชนเพราะสมผสกบความสมดลของธรรมชาต
เอกสารอางอง
-ไมตรสทธจตตมนษยกบการปองกนและแกไขปญหาสงแวดลอมภาควชาชวเคมคณะแพทยศาสตร
มหาวทยาลยเชยงใหม
-มนษยกบสงแวดลอมการประชมวชาการทวประเทศไทยประจ�าป2536มหาวทยาลยเชยงใหม
พระสงฆจะตองดำ า เนนชวต เกอกลตอการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในฐานะเปนแบบอยาง แลวทานยงไดสอนใหพทธศาสนกชนใหตระหนกในคณคาของการพฒนาจตใจโดยอาศยทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทเหมาะสมดวยการปฏบตธรรม
No.25 December 2013 Green Research 33