Gra o Europę XXI wieku: Renesans czy bankructwo Europy? · Misją Dolnośląskiej Fundacji Rozwoju Regionalnego jest inicjowanie i rozwijanie dialogu społecznego jako alternatywy

Eurenaissance koalicja dla odnowy Europy

Wrocław - 21 - 24 Września 2017

Konferencja poświęcona pamięci

prof. Antoniego Kuklińskiego (1927-2015)

Broszura konferencyjna Wrocław, czerwiec 2017

Czwarta konferencja Dolnośląska- Europa Quo Vadis?

Gra o Europę XXI wieku: Renesans czy bankructwo Europy?

Dolnośląska Fundacja Rozwoju Regionalnego, ul. Konopnickiej 15 b, 51-141 Wrocław, tel. 071/326 54 00; e-mail: [email protected] | http://www.forum.pl/ 2 | S t r o n a

Spis treści

KoalicjaEurenesans .............................................................................................................................3

I. Deklaracja - Koalicja na rzecz nowego renesansu Europy w XXI wieku .........................................3 II. Inicjatorzy KoalicjiEurensans .......................................................................................................4

Projekt programu Czwarta Międzynarodowa Konferencja Dolnośląska - Europa Quo Vadis? ...............5

Podstawy Programu "Europe Quo Vadis?" ..........................................................................................6

I. Gra o Europę w XXI wieku ...........................................................................................................6 II. Manifest Europa Quo Vadis? ..................................................................................................... 10 III. Europa Quo Vadis Rozpatrzona na nowo. .................................................................................. 11 IV. Refleksje – Europa na rozdrożu ................................................................................................. 19 V. List Tysiaclecia ........................................................................................................................... 23

Inspiracje dla czwartej wrocławskiej Konferencji ............................................................................... 25

I. Inspiracja Pierwsza .................................................................................................................... 25 II. Inspiracja Druga ........................................................................................................................ 25 III. InspiracjaTrzecia........................................................................................................................ 25

mailto:[email protected]

http://www.forum.pl/


Koalicja Eurenesans

I. Deklaracja - Koalicja na rzecz nowego renesansu Europy w

XXI wieku

Deklaracja W SPRAWIE ZAWIĄZANIA

KOALICJI NA RZECZ NOWEGO RENESANSU EUROPY W XXI WIEKU Motto

„Dzieje ludzkości są widownią koegzystencji dobra i zła”, w której "dobro wyznacza granice dla zła"1

I.

Istotnym elementem polskiego dorobku historycznego i kulturowego w XX wieku jest prekursorskie dzieło kardynała Bolesława Kominka na rzecz pojednania polsko-niemieckiego. W historycznym Orędziu z 1965 roku polscy biskupi podkreślali wielowiekowy wkład Polski w kształtowanie Europy. Zwracali uwagę, iż bogactwo kultury europejskiej bierze się z ciągłej wymiany dzieł i myśli między narodami. Orędzie zwrócone było przeciwko Żelaznej Kurtynie i podziałowi Europy przez sowiecki imperializm. Kilkanaście lat później kardynał Karol Wojtyła wybrany został papieżem, zaś w Polsce powstała „Solidarność” – największy wolnościowy ruch w historii Europy. Jego konsekwencje były globalne (rozpad Imperium Sowieckiego) i budziły wielkie nadzieje. Przed siedzibą Bundestagu w Berlinie stoi pomnik upamiętniający zasługi "Solidarności" w obaleniu komunizmu w Europie, na którym widnieje napis "Dla upamiętnienia walki Solidarności o wolność i demokrację oraz wkładu Polski w ponowne zjednoczenie Niemiec i polityczną jedność Europy". Po pięćdziesięciu latach od napisania Orędzia narody naszej części Europy są wolne, posiadają suwerenne państwa i współtworzą rzeczywistość Wspólnej Europy.

II. Kryzys idei europejskiej identyfikowany jest dzisiaj przez wielu analityków i obserwatorów. Europejczycy

coraz wyraźniej dostrzegają, że Unia Europejska nie jest w stanie sprostać współczesnym wyzwaniom i zagrożeniom. Europejskie społeczeństwa i ich elity muszą wziąć odpowiedzialność za poszukiwanie dróg wyjścia z tej sytuacji i podjęcie próby nadania projektowi europejskiemu nowej dynamiki.

III. Dolnośląska Fundacja Rozwoju Regionalnego oraz Ośrodek Pamięć i Przyszłość (dalej Inicjatorzy) pragną

wraz z zaproszonymi wspólnotami i osobowościami wspólnie podjąć Grę o Europę w kontekście wyzwań cywilizacyjnych, jakie stoją przed nią w XXI wieku. Dlatego Inicjatorzy podejmą następujące działania na rzecz procesu społecznego i intelektualnego wsparcia nowego odrodzenia Europy:

Zaproszenie do współpracy osób i organizacji dążących do kreowania europejskiego rozwoju z poszanowaniem chrześcijańskiej tożsamości cywilizacyjnej naszego kontynentu i odbudowania zdolności wspólnoty europejskiej do stawiania czoła globalnym wyzwaniom współczesności i przyszłości, a w szczególności do adekwatnej odpowiedzi na zagrożenia bezpieczeństwa ludzi i społeczeństw.

Stworzenie międzynarodowej sieci wspólnot i osobowości pod hasłem Koalicja Eurenesans na Rzecz Nowego Odrodzenia Europy

Wznowienie Programu Europa Quo Vadis? poprzez zorganizowanie w dniach 21 do 24 września 2017 międzynarodowej konferencji Gra o Europę XXI wieku: Renesans czy bankructwo Europy?

IV. Europa XXI wieku stoi w obliczu dramatycanego wyboru "być lub nie być?" ("to be or not to be?"). Wybór

ten warunkują odwaga cywilna i integralność moralna Europejczyków. Jest on również signum temporis(znakiem czasu), który inspiruje, abyproklamowaćtą Deklarację. Oczekujemy na Państwa komentarze i dyskusję na temat powyższej propozycji Deklaracji.

1Jan Paweł II - Pamięć i tożsamość, Wydawnictwo ZNAK Kraków 2005




II. Inicjatorzy KoalicjiEurensans

Misją Dolnośląskiej Fundacji Rozwoju Regionalnego jest inicjowanie i rozwijanie dialogu społecznego jako alternatywy dla walki politycznej. Celem jest wskazywanie wyzwań, których rozwiązanie będzie miało kluczowy wpływ na przyszłość Dolnego Śląska, Polski i Europy.W roku 2009 podczas obrad Dolnośląskiego Forum Politycznego i Gospodarczego w Krzyżowej poświęconego pojednaniu polsko-niemieckiemu odbyła się dyskusja o przyszłości Europy oraz został opublikowany Manifest Europa Quo Vadis? W kolejnych latach Dolnośląska Fundacja Rozwoju Regionalnego zorganizowała trzy międzynarodowe konferencje Europa Quo Vadis? Ich pomysłodawcą i animatorem był śp. prof. Antoni Kukliński. W latach 70-tych ubiegłego wieku powstał Invisible College2: międzynarodowa wspólnota złożona z około 100 ekspertów. Jej podstawowym zadaniem jest poszukiwanie paradygmatu cywilizacyjnego dla Europy XXI wieku. Paradygmatu na miarę dziejowych wyzwań dnia dzisiejszego i przewidywalnej przyszłości Starego Kontynentu. Ośrodek Pamięć i Przyszłość powstał w 2007 roku we Wrocławiu. Podstawowym zadaniem Ośrodka jest badanie, dokumentowanie, opracowywanie i upowszechnianie dorobku historycznego i kulturowego stworzonego we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku po II wojnie światowej. W 2016 roku swoją działalność zainaugurowało Centrum Historii Zajezdnia. W historycznej zajezdni autobusowej przy ul. Grabiszyńskiej, gdzie w 1980 r. rodziła się Solidarność, społeczeństwo obywatelskie i współczesna tożsamość Wrocławia, otwarta została wystawa poświęcona dziejom powojennego Wrocławia i jego mieszkańców. Centrum Zajezdnia jest również miejscem spotkań i dyskusji o najważniejszych wyzwaniach i problemach stojących współcześnie przed Wrocławianami i Polakami.

2Dorobek Invisible College w latach 1971 do 2007 został opisany w "The Individuality of a Scholar and Advancement of Social Science. The Scholarship of Antoni Kukliński.




Projekt programu Czwarta Międzynarodowa Konferencja Dolnośląska - Europa Quo

Vadis?

Gra o Europę XXI wieku: Renesans czy bankructwo Europy?

Wrocław - 21-24 września 2017

Czwartek, 21 września 2017

15.00 Recepcja gości

20.00 Kolacja powitalna Piątek, 22 września 2017

10.00 Otwarcie konferencji

10.30 Sesja 1 Europa i Wspólnota Atlantycka - diagnoza A.D. 2017

12.30Przerwa kawowa

13.00 Sesja 2 Panel Polityków Czynniki przyspieszające i hamujące proces integracji w Europie

15.00 Lunch

17.00 Sesja 3 Pesymistyczne scenariusze przyszłości Europy Eurotytanik, Euro-Rozpad, ·EU Modus Operandi, jako los Europy A.D. 2017

Sobota, 23 września 2017

10.00 Sesja 4 Optymistyczne scenariusze przyszłości Europy Eurenaissance - Program odnowy Europy A.D. 2017

12.30 Przerwa kawowa

13.00 Sesja 5 Gra o Europę XXI wieku Eurenaissance -koalicja dla odnowy Europy

15.30 Lunch

17.00 Sesja 6 Panel Publicystów Dyskusja generalna nt. Programu Eurenaissance

Niedziela, 24 września 2017

Czas wolny, Kuratorskie zwiedzanie Centrum

Historii Zajezdnia, wyjazd uczestników



Eurenaissance koalicja dla odnowy Europy

Podstawy Programu "Europe Quo Vadis?" I. Gra o Europę w XXI wieku

Janisław Muszyński3Jan Waszkiewicz4

Motto IgnorantiquemportuspetatNulluventussuus Est - SenekaMłodszy

1. Gra o Europę

Gra o Europę w XXI wieku realizowana jest przez aktywne podmioty i osobowości współdziałające na rzecz kreowania europejskiego rozwoju, kształtowania jej zdolności do adekwatnej odpowiedzi na zagrożenia bezpieczeństwa ludzi i społeczeństw oraz w obrony historycznie ukształtowanej chrześcijańskiej tożsamości cywilizacyjnej. Zakłada się, że Europa powinna być:

① wspólnym dobrem Europejczyków; ② Europą ojczyzn tj. wspólnotą suwerennych państw i wolnych narodów; ③ Europą wartości zbudowaną na historycznie ukształtowanym fundamencie; ④ strukturą myślącą o przyszłości w perspektywie pokoleń; ⑤ jednym z globalnych liderów; ⑥ kreatywnym uczestnikiem Wspólnoty Atlantyckiej działającym na rzecz jej integracji. Gra o Europę prowadzona jest z poszanowanie polskiego i europejskiego dziedzictwa

kulturowego oraz polskich doświadczeń społecznych i politycznych a w szczególności solidarności i nauki społecznej Jana Pawła II. Uczestnicy Gry o Europę uznają podmiotowość suwerennych państw oraz zasady pomocniczości, pojednania i solidarności w kształtowaniu współodpowiedzialności za przyszłość naszego kontynentu. Warto też zwróci uwagę, że jest ona kontynuacją trajektorii polskiego losu XX wieku, którą wyznaczają daty 1919-20, 1939, 1989 kiedy to Polacy przeciwstawili się totalitaryzmowi bolszewickiemu, nazistowskiemu a następnie wzniecili pokojową rewolucję skutkującą rozpadem imperium sowieckiego oraz politycznym zjednoczeniem Europy.

Celem Gry o Europę jest odrodzenie współodpowiedzialności obywatelskiej za losy Europy oraz wykreowanie długoterminowego i stabilnego poparcia społecznego dla działań reformatorskich na rzecz nowego renesansu UE. Aby powrócić do swoich korzeni współczesna Europa potrzebuje odpowiedzialnych moralnych wyborów, aby w nowym globalnym kontekście ponownie odkryć znaczenie historycznie ukształtowanego systemu wartości dającego jednostce poczucie sensu istnienia i działania, a społeczeństwom klarowną wizję celów, do których powinny zmierzać. Podejmowane będą działania na rzecz:

① uspołecznienia debaty o przyszłości Europy; ②budowania ponadnarodowego ruchu społecznego dla nowego odrodzenia Europy oraz ekspeckiegozaplecza tego ruchu pn. Koalicji Eurenesans; ③ odrodzenia idei jedności europejskiej i zgodnej z nią praktyki politycznej. ④ pomocniczość, jako zasadaEurenesansu tożsamości europejskiej równolegle z narodową.

3JanisławMuszyński – President ofthe Lower SilesianFoundationforRegional Development. 4Jan Waszkiewicz – Vice-president ofthe Lower SilesianFoundationforRegional Development, professor Emeritus at the Technical University of Wroclaw, professor of the International University of Logistics and Transport in Wrocław.

Dolnośląska Fundacja Rozwoju Regionalnego, ul. Konopnickiej 15 b, 51-141 Wrocław, tel. 071/326 54 05; e-mail: [email protected] | http://www.forum.pl/

7 | P A G E

2. Kryzys Unii Europejskiej i kierunki myślenia o sposobie jego przezwyciężenia

Kryzys Unii Europejskiej jest faktem potwierdzanym przez wszystkich analityków i obserwatorów. Mieszkańcy państw CzłonkowskichUE coraz wyraźniej dostrzegają, że UE nie jest w stanie sprostać epokowym wyzwaniom i zagrożeniom. Jednakże w odpowiedzi na tak postawiona diagnozę zdają się iść w diametralnie różnych kierunkach co może doprowadzić do rozpadu UE jako rezultat braku ciągłości cywilizacyjnych procesów długiego trwania.

Większość europejskich elit politycznych i społecznych, pomimo zasadniczej zmiany kontekstu europejskiego i globalnego, zdaje się uporczywie trzymać ukształtowanego w XX wieku status quo zalecając i próbując wcielać w życie działania, które są kontynuacją bądź powtórzeniem tych, które doprowadziły do obecnego, kryzysowego stanu rzeczy. Jak się wydaje, przyświeca im przekonanie, że UE w obecnym kształcie jest najdoskonalszym (przynajmniej w obecnej fazie rozwoju cywilizacyjnego) możliwym sposobem organizacji życia politycznego, gospodarczego i społecznego na naszym kontynencie. Ten sposób myślenia stanowi odpowiedź zarówno na problemy, które pojawiły się w europejskiej przeszłości (a których kulminację stanowiły dwie światowe wojny), jak i na wyzwania przyszłości dla UE XXI wieku. W tej perspektywie, widoczne problemy i mankamenty wynikają ze zbyt mało konsekwentnego i zbyt opieszałego wprowadzania w życie zasad i sposobów działania, które leżą u podstaw europejskiej konstrukcji w jej obecnym kształcie. Innymi słowami, odpowiedź na zidentyfikowane obecnie problemy stanowić ma bardziej zdecydowane podążanie w obranym w drugiej połowie XX wieku kierunku. Tymczasem obecnie i w przewidywalnej przyszłości UE zmierzyć się musi z problemami, które ewidentnie zagrażają jej przyszłości. Wymieńmy choćby te, które są przywoływane najczęściej, a więc kryzys demograficzny i antropologiczny, falę migracji, kryzys systemu finansowego czy zmiany w układzie sił w skali globalnej (i w bezpośrednim otoczeniu UE) a w szczególności widmo dezintegracji cywilizacji atlantyckiej.

Nie tylko naszym zdaniem, tak scharakteryzowana wizja i wynikający z niej plan działania, prowadzą do katastrofy europejskiej konstrukcji toteż przez oczywistą analogię, nazywać będziemy go programem Eurotytanika (Eurotitanic). Przyszłość Europy rysuje się o wiele bardziej dramatycznie niż scenariusz jej schyłku. Europa jako Tytanik XXI wieku5, to wizja nieuchronności wielowymiarowego jej katastrofy w wyniku braku adekwatnej odpowiedzi na rysujące się wyzwania, którego początek prawdopodobnie już widzimy.

Coraz częstszą odpowiedzią społeczeństw europejskich państw na prowadzącą do katastrofy ślepotę elit stanowi próba powrotu do przeszłości, do dawnych sposobów funkcjonowania państw sprzed podjęcia próby europejskiej integracji. Brexit jest wyrazem tej właśnie tendencji, która okazała się dominująca w społeczeństwie ważnego europejskiego państwa. Nie jest wykluczone, że sytuacja wokół Brexitu stanowi zapowiedź dalszych podobnych wydarzeń. Zresztą, podobne nastawienie obserwować można również w innych krajach członkowskich UE i tylko kwestią czasu są kolejne próby pójścia w tym samym kierunku. Ten kierunek myślenia, działania czy też rozwoju sytuacji nazwiemy Eurorozpadem (Eurodemise). Wszystko wskazuje na to, że zarówno gwałtowny rozpad UE (wizja Eurotytanik), jak też i stopniowa jego realizacja (wizja Eurozpad) przyniesie bardzo niekorzystne skutki dla większości państw członkowskich, przede wszystkim dla tych, które znajdują się w trudnej sytuacji gospodarczej bądź, jak Polska, w niekorzystnym położeniu geopolitycznym.

Jednakże między tymi dwoma, niekorzystnymi wariantami widzimy możliwość trudnej, ale wartej podjęcia drogi odrodzenia idei jedności europejskiej i zgodnej z nią praktyki politycznej – drogi nowego renesansu UE. Ten optymistyczny scenariusz UE, który nazywamy Eurenesansem (Eurenaissance) to:

① wizja i przybliżający ją plan działań długiego trwania, które obejmują zarówno pamięć o przeszłości, porządkowanie teraźniejszości, ale przede wszystkim odważną wizję przyszłości; ② otwartość na inicjatywy społeczne prezentujące różne wizje tworzone z poszanowaniem niezmienników Cywilizacyjnych.

5A. Kuklińsk, K. Pawłowski(red) The Atlantic Community. The Titanic of the XXI century? Nowy Sącz: Rewasz 2010




8 | P A G E

3. Idea Eurenesansu i konferencje Europa Quo Vadis?

Podczas Dolnośląskiego Forum Politycznego i Gospodarczego w Krzyżowej 12 listopada 2009 roku został ogłoszony Manifestu „Przyszłość Europy – Europa Quo Vadis?”. Poniżej znajduje się tekst tego Manifestu. Celem manifestu jest zwrócenie uwagi na rolę pojednania i solidarności w procesie kształtowania współodpowiedzialności za przyszłość naszego kontynentu. Formułuje on trzy problemy europejskiego losu w XXI wieku – jak rozwinąć wiedzę o przyszłości świata, Europy i Polski, jak wzniecić wielki płomień wyobraźni przyszłościowej Europejczyków oraz jak ich skłonić do zinternalizowanego poczucia odpowiedzialności za przyszłość kontynentu.

W latach 2010-2012 Dolnośląska Fundacja Rozwoju Regionalnego zorganizowała trzy międzynarodowe konferencje zatytułowane „Europa Quo Vadis?”: Europejski moment prawdy” (2010), „Renesans europejskiej myśli strategicznej” (2011), oraz „Europa na rozdrożu XXI wieku?” (2012)6. Pomysłodawcą i animatorem tych przedsięwzięć był śp. prof. Antoni Kukliński. Publikacje związane z ww. konferencjami w języku polskim i angielskim są na stronie Fundacji 7. Celem tych konferencji, w których uczestniczyli polscy i zagraniczni specjaliści był ekspercki namysł nad stanem i przyszłością UE. Chodziło przy tym o ogląd spraw z perspektywy osób dobrze znających europejskie problemy, a aktualnie nie uwikłanych we współpracę z rządowymi i ponadpaństwowymi instytucjami kształtującymi politykę europejską.

Pytanie o kierunek rozwoju zjednoczonej Europy jest obecnie zadawane w wielu różnych kręgach. Warto więc przypomnieć, że to w Polsce stawiane ono było już kilka lat temu oraz, że wówczas formułowane diagnozy i propozycje zachowały swoją aktualność.

Uczestnicy wrocławskich konferencji zwracali uwagę, że Europa potrzebuje unikalnej i dalekowzrocznej wizji strategicznej aby sprostać dziejowym wyzwaniom teraźniejszości i przewidywalnej przyszłości. Optymistyczna wizja Eurenesansu została sformułowana jako odpowiedź na paradygmatyczne pytanie „Czy katastrofa cywilizacji atlantyckiej jest nieuniknionym werdyktem XXI wieku?”. Poszukiwanie optymistycznego paradygmatu cywilizacyjnego dla Europy XXI wieku powinno być w centrum naszego zainteresowania. Spośród konkluzji, do których doprowadziły wrocławskie konferencje dwie warte są wyeksponowania.

Pierwsza konkluzja dotyczy konieczności uspołecznienia debaty o przyszłości Europy. Nie jest rzeczą właściwą dotychczasowa praktyka, że o najważniejszych kwestiach dotyczących przyszłości kontynentu dyskutuje się niemal wyłącznie w wąskich kręgach europejskich elit i ich eksperckiego zaplecza. Powoduje to, że oczekiwania i aspiracje szerokich kręgów społecznych nie są w tych dyskusjach należycie uwzględniane. Doprowadziło to do wyraźnego rozdźwięku między perspektywą i płynąca z niej praktyką instytucji europejskich i odczuć zwykłych mieszkańców. Pokazała to bardzo dobitnie sytuacja wokół Brexitu. Pomijane oczekiwania i obawy Europejczyków znajdują swoją artykulację w eurosceptycznych czy wręcz antyunijnych ruchach politycznych, a w sporadycznych sytuacjach przywoływana opinia publiczna (np. w referendach) wyrażać będzie nie propozycje modyfikowania obecnego stanu rzeczy a jedynie emocjonalne frustracje prowadzące do odrzucenia idei promowanych przez elity i instytucje europejskie bez względu na ich rzeczywiste walory. Konferencje takie jak „Europa Quo Vadis?” mogłyby być istotnym fragmentem takiego obywatelskiego działania.

Druga ważna konkluzja dotyczy budowania pozycji Polski jako znaczącego ośrodka studiów strategicznych dla Europy poprzezposzerzenie i ukierunkowanie intelektualnych poszukiwań

6 A. Konferencje EQV? były współorganizowane przez Fundację i samorząd województwa przy pewnym wsparciu ze strony Ministerstwa Rozwoju Regionalnego i Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Z powodu zawirowań politycznych kontynuacja tej formuły okazała się niemożliwa, a nie udało się zastąpić jej inną. 7① Seria "Europa Quo Vadis?" - 3 tomy, Redakcja: A. Kukliński, J. Muszyński, J. Waszkiewicz, opublikowane przez Dolnośląską Fundacje Rozwoju Regionalnego i Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Tomy poświęcone są poszukiwaniu paradygmatu cywilizacyjnego dla Europy XXI wieku, oraz identyfikacji jej przeszkód rozwojowych; http://forum.pl/site/show/id/284, ② Inspiracje do dyskusji "Białe Książeczki" - 3 zaszyty, Opublikowane przez Infrakom sp. z o.o. we Wrocławiu, Tomy poświęcone są: Gra o Region - Jak budować kreatywny Dolny Śląsk? (2007) , Quo Vadis Polonia? (2008), Quo Vadis Europa? (2008); (http://forum.pl/site/show/id/286)



http://forum.pl/site/show/id/284

http://forum.pl/site/show/id/286


9 | P A G E

zapoczątkowanych międzynarodowymi konferencjami „Europa Quo Vadis?” w stronę określenia, a może i wprowadzenia w życie nowych impulsów dla procesu europejskiej integracji. Postulowano kontynuowanie prac nad: ① stworzeniem intelektualnych i instytucjonalnych struktur studiów nad przyszłością Europy, ② koncepcjąEurenesansu - nowego renesansu UE. ③ugruntowaniem pozycji Polski jako jednego z liderów myśli strategicznej i reform w Europie, co w szczególności służyłoby odkłamaniu fałszywego antyunijnego wizerunku Polski kreowanego szczególnie intensywnie w ostatnim czasie8.

4. Synteza dorobku konferencje Europa Quo Vadis?

W chwili obecnej, gdy w czasie tegorocznego Forum w Krynicy potrzebę przepracowania podstaw i struktur integracji europejskiej sformułowali Jarosław Kaczyński i Victor Orban szczególnie istotne staje się nadanie debacie o przyszłości Europy możliwie powszechnego charakteru. Wysiłek rządów i stojących za nimi sił politycznych Polski i Węgier musi uzyskać wsparcie różnych kręgów opinii publicznej w Europie. Powinien powstać i dynamicznie działać ruch na rzecz Eurenesansu, przyczyniając się do kształtowania i promowania idei mogących ożywić i skorygować integrację europejską. Jednym z wielu możliwych działań w tym kierunku mogłyby być międzynarodowe konferencje „Europa Quo Vadis?”, które służyłyby budowaniu w Polsce i Europie:

① wsparcia społecznego i intelektualnego dla nowego odrodzenia Europy; ② ponadnarodowego ruchu społecznego pn. Koalicji Eurenesans

funkcjonującego jako sieć powiązań aktywnych podmiotów podejmujących Grę o Europę, która pozwoli realizować społeczne i cywilizacyjne aspiracje tych podmiotów zarówno w Europie jak i w ich ojczyznach.

* * *

Poniżej prezentujemy dwa teksty, które powstały wprawdzie kilka lat temu, ale zachowały do dziś swoją aktualność. Pierwszy z nich, to przyjęty w czasie Dolnośląskiego Forum Politycznego i gospodarczego w Krzyżowej w 2009 roku Manifest Europa quo vadis”. Poza stwierdzeniem potrzeby podjęcia dyskusji o przyszłości Europy stwierdza on dobitnie, ze debata taka powinna toczyć się w szerokich obywatelskich kręgach. Drugi tekst – artykuł prof. Antoniego Kuklińskiego datowany na 20 sierpnia 2011 roku. Był podstawą dotychczasowych konferencji Europa quo vadis? Upływ czasu nader skutecznie zweryfikował i potwierdził sformulowane poniżej tezy. Dziś są one jeszcze bardziej aktualne niż w momencjie zapisania.

8 Jan Woroniecki zwrócił uwagę na potrzebę pogłębienia poparcia - niekiedy płytkiego i na wpół świadomego - dla integracji europejskiej poprzez m.in. wznowienie zarzuconej niesłusznie edukacji europejskiej i walkę z uproszceniami, stereotypami i błędnym podejściem do istoty tej integracji




10 | P A G E

II. Manifest Europa Quo Vadis? Motto: IgnorantiquemportuspetatNulluventussuus Est - Seneka

I. GeniuslociKrzyżowej,wspaniałatradycjapolsko-niemieckiegopojednania oraz rola tego pojednania w rozwoju

Unii Europejskiej, stają się inspiracja, aby dostrzegać signum temporis naszych czasów, głęboki kryzys porządku globalnego ukształtowanego w wieku XX oraz bolesny proces powstawania nowego porządku globalnego XXI wieku.

II. Europa staje w obliczu jednego z najważniejszych wyborów strategicznych w swojej długiej i wspaniałej

historii. Tym wyborem jest dylemat być albo nie być, wielkim aktorem sceny globalnej. Wewnętrznie silna Europa, silna europejska gospodarka, społeczeństwo, nauka i kultura stanie się silnym podmiotem nowego Multipolarnego i multicywilizacyjnego świata XXI wieku. Europa może odegrać rolę jednego z głównych architektów nowego porządku globalnego w kontekście nowego serdecznego porozumienia (EntenteCordiale) łączącego zintegrowaną potęgę Europy i Stanów Zjednoczonych.

III. Ten znak czasu jest inspiracją dla Wielkiej Konferencji Jubileuszowej Krzyżowa 2009, aby obwieścić Manifest

Europa Quo Vadis jako wyzwanie udzielenia odpowiedzi na fundamentalne pytania próbujące przenikać Enigmę Przyszłości Europy w perspektywie roku 2050.

IV. Perricullum In mora,Manifest jest nadzwyczajnym wyzwaniem skierowanym do Unii Europejskiej oraz do

państw członkowskich, aby natychmiast uruchomić procesy promowania całego systemu studiów, debat i decyzji politycznych, które holistycznie udzielają odpowiedzi na dramatyczne pytania Europa Quo Vadis. Potrzebna jest śmiała i uczciwa odpowiedź na to pytanie, odpowiedź formułowana w duchu przekraczającym bariery wiedzy konwencjonalnej i poprawności politycznej.

V. Manifest jest jednocześnie pilną propozycją, aby promować w Europie procesy krzewienia kultury

długookresowego myślenia strategicznego obejmującego nie tylko europejskie elity władzy, pieniądza i kultury, lecz także europejskie społeczeństwa In toto. Skuteczne myślenie strategiczne musi czerpać swoją moc z wizyjnej siły społeczeństw, które chcą i potrafią myśleć w kategoriach przyszłości kraju, Europy i świata.

VI. Nie można udzielić odpowiedzi na pytanie Europa Quo Vadis w obecnym klimacie paraliżu europejskiej myśli

strategicznej. Ten paraliż europejskiej myśli strategicznej może stać się jedną z przyczyn wywołujących stagnację procesów rozwojowych Europy oraz marginalizacje Europy jako wielkiego aktora sceny globalnej.

Istnieje realne widmo, że Europa stanie się globalnym Titanikiem XXI wieku. VII.

Istnieje jednak również realna szansa scenariusza optymistycznego, scenariusza nowego renesansu Europy XXI wieku, renesansu który odnowi i pomnoży wewnętrzną i zewnętrzną potęgę Europy.

VIII. Krystalizacja optymistycznych lub pesymistycznych scenariuszy Przyszłości Europy nie jest fatalnym

werdyktem historii, jest strategicznym wyborem uwarunkowanym wiedzą, wyobraźnią i wolą polityczną społeczeństw Europejskich.

IX. Proponowany system studiów, debat i decyzji politycznych Europa Quo Vadis stanie się inspiracja dla Unii

Europejskiej oraz dla państw członkowskich Unii, aby promować kulturę myślenia strategicznego, która pozwoli myśleć o Przyszłości Europy i przezwyciężyć populistyczne naciski chwili bieżącej, które dla osiągnięcia doraźnych korzyści krótkookresowych skłonne są poświęcić dobrobyt i szczęście przyszłych pokoleń oraz związany z tym status Europy jako wielkiego aktora sceny globalnej.

Krzyżowa, 12 Listopada 2009 Tekst Manifestu został opublikowany w wtromie konferencyjnym Dolnośląskiego Forum Politycznego i Gospodarczego 2009; Dolny Śląsk - ziemia polsko - niemieckiego pojednania, Wrocław 2009, DFRR, str. 155




11 | P A G E

III. Europa Quo Vadis Rozpatrzona na nowo. Antoni Kukliński

Uwaga do dyskusji

Fascynujące pytanie, Europa Quo Vadis? zostało sformułowane podczas Konferencji Dolnośląskiej,

która odbyła się we Wrocławiu w czerwcu 2010 r9. Tom postkonferencyjny opublikowany w grudniu

2010 r. jest zbiorem 33 prac przygotowanych przez wybitnych autorów - dodając nowy wymiar

analizie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości Europy. Część główna składa się z czterech części:

Część pierwsza Europa Quo Vadis. Metody paradygmatyczne

Część druga Przemiany w Europie

Część trzecia Europa wobec wyzwań XXI wieku

Część czwarta Przyszłość regionów europejskich

Publikacja jest wyzwaniem dla konwencjonalnych mądrości i politycznej poprawności. Znajdziemy

w niej diagnozy obecnego stanu Europy. Książka próbuje zmierzyć się z hasłem Jose Manuela

Barroso: „To jest chwila prawdy dla Europy. Nadszedł czas, by być śmiałym i ambitnym”10.

Intelektualny i pragmatyczny klimat tomu jest częścią głębokiego strumienia myślenia krytycznego

odnoszącego się do przeszłości, teraźniejszości i przyszłości Europy. Przesłanie kończące publikację

jest jednak optymistyczne: „Znajdziemy sposób wyjścia z labiryntu obecnego kryzysu Europy. Wiek

XXI będzie sceną nowego europejskiego renesansu”. Aby zachować ducha kontrowersyjnych dyskusji,

w mojej obecnym artykule - Europa Quo Vadis Reconsidered chciałbym przedstawić pesymistyczną

wizję Europy jako prawdziwego Titanica XXI wieku11 . We wrześniu 2011r. byliśmy przytłoczeni siłą

globalnego pentagonalnego kryzysu12 i wschodzącą wizją całościowego wielowymiarowego

rozpadu Europy. Jest to bardzo pesymistyczna wizja. To więcej niż schyłek Europy, to raczej rozpad

Europy jako brak ciągłości w procesach długiego trwania. Rozpad Europy jest podziałem holistycznym

obejmującym sześć wymiarów:

1. rozpad cywilizacji europejskiej

2. rozpad potencjału demograficznego

3. rozpad potencjału społecznego

4. rozpad potencjału gospodarczego

5. rozpad potencjału politycznego

6. rozpad spójności europejskiej

9 A. Kukliński, J. Muszyński, G. Roman, J. Waszkiewicz (red.) Europa Quo Vadis. Lower Silesian Conference. Wrocław 2010, w dalszych cytatach zwany “Tomem postkonferencyjnym” 10 Tom postkonferencyjny, s. 13 11 A. Kukliński, K. Pawłowski (red) The Atlantic Community. The Titanic of the XXI century?,Nowy Sącz: Rewasz 2010, w dalszych cytatach zwany Titanic 12 A. Kukliński, Megaspaces of the XXI century. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2011; w kolejnych cytatach zwany megaprzestrzenie. Tekst dostępny pod adresem [email protected]




12 | P A G E

Rozpad cywilizacji europejskiej

Historia cywilizacji europejskiej13 jest zjawiskiem długiego trwania. Przez 500 lat cywilizacja

europejska była główną cywilizacją w skali globalnej. Hinc et nunc europejskiej cywilizacji traci ten

status i próbuje znaleźć właściwe miejsce na wielowymiarowej scenie globalnej w XXI wieku.

Obawiamy się jednak, że brak ciągłości jest nie tylko spadkiem globalnej roli cywilizacji

europejskiej, ale jest głębokim rozpadem cywilizacji.

Ten rozpad ma trzy wymiary:

1. Rozpad systemu wartości postrzeganych jako zintegrowana interpretacja trzech kanonów,

odzwierciedlanych w indywidualnych i społecznych sądach wartościujących.

Kanon dobra i zła

Kanon prawdy i fałszu

Kanon piękna i brzydoty

Te trzy kanony etyki, logiki i estetyki stanowiły podstawę europejskie go systemu wartości, od

starożytności do połowy XX wieku. Postmodernistyczna rewolucja odrzuciła ich powszechną

słuszność prowadząc do zniszczenia europejskiego systemu wartości.

2. rozpad cywilizacji europejskiej jako systemu uczciwego i odpowiedzialnego wzorca

zachowań. Przez bardzo długi czas cnoty uczciwości i odpowiedzialności były akceptowane

w wymiarze indywidualnym i społecznym. Te ważne cechy cywilizacji europejskiej niemal

całkowicie wyparowały wraz z nową rzeczywistością, która pojawiła się w ostatnich pięćdziesięciu

latach.

3. rozpad tożsamości cywilizacji europejskiej jako fundamentu spójności społeczeństwa

europejskiego.

Hipoteza o podziale cywilizacji europejskiej otwiera pole naprawdę do kontrowersyjnej dyskusji

prowadzącej do różnych interpretacji w ramach naszych badań, podczas których staraliśmy się

odpowiedzieć na pytanie Europa Quo Vadis?

Mamy nadzieję, że interpretacja rozpadu cywilizacji europejskiej w dziedzinie interakcji wartości,

zachowań i tożsamości może być postrzegana jako przydatna inspiracja.

Rozpad potencjału demograficznego Europy

Kurczący się potencjał demograficzny Europy jest wielką tragedią naszego kontynentu14. Spadek

potencjału demograficznego jest suigeneris samobójstwem społeczeństwa europejskiego, które nie

jest w stanie lub nie chce stworzyć warunków dla zrównoważonego rozwoju demograficznego.

Rozpad demograficznego zrównoważonego rozwoju Europy prowadzi do spadku globalnego

statusu Europy. Ten rozpad ma również daleko idące implikacje w dziedzinie regionalnej struktury

demograficznej Europy. Unia Europejska powinna wspierać wszechstronny zestaw badań

demograficznych analizujących demokratyczny krajobraz Europy w latach 2010-2020-2030-2040-

2050.

13Porównaj N. Davies, Europe. Oxford University Press, 1996. T.G. Ash, Free World, Random House, New York 2004 14 Porównaj P. Szukalski w tomie postkonferencyjnym




13 | P A G E

Rekonfiguracja krajobrazu pozwoli odkryć nowy dualizm regionów europejskich:

1. silne dynamiczne regiony rozwijające się nawet w warunkach niżu demograficznego w

Europie.

2. Słabe, trwające w stagnacji regiony zdominowane przez malejącą ludność. Na mapie Europy

pojawi się nowy typ regionów i miejscowości - wymierające regiony i miejscowości.

Malejąca demografia europejska otworzy swoje drzwi na szeroki strumień imigrantów15, którzy

przekształcą coraz większą liczbę społeczeństw regionalnych. Transformacja ta zmieni istotę

cywilizacji europejskiej, która może utracić status cywilizacji dominującej w niektórych regionach

Europy.

Rozpad potencjału demograficznego w Europie jest nie tylko problemem odległej przyszłości. Jest

to pilny problem hinc et nunc. Trudno jest zrozumieć, dlaczego ten problem nie był nawet

wymieniony w podstawowym dokumencie Unii Europejskiej Europe 202016.

Rozpad potencjału społecznego

Dynamiczne, innowacyjne i kreatywne społeczeństwo było przez bardzo długi czas motorem rozwoju

Europy i roli Europy w historii świata17.

Jednak jego wydajność hinc et nunc jest raczej niska. Roman Galar w swoim krakowskim

artykule przedstawił fascynującą analizę kryzysu kultury eksperymentu w Europie18

Cały system Unii Europejskiej nie jest w stanie promować silnej zachęty rozwoju twórczego i

innowacyjnego społeczeństwa. Rozpad Europy jest przynajmniej częściowo usprawiedliwiony

przez braki podstawowego, średniego i wyższego wykształcenia w Europie. W ocenie potencjału

społecznego w Europie należy zauważyć także bardzo powolny postęp procesów, które tworzą

społeczeństwo europejskie. Unia Europejska stworzyła zintegrowaną gospodarkę, możemy więc

powiedzieć, że w skali globalnej widzimy tożsamość europejskiej gospodarki. Jednak tożsamość

społeczeństwa europejskiego jeszcze nie pojawiła się w procesach integracji europejskiej. W

wymiarze społecznym Europa jest w dalszym ciągu agregacją społeczeństw narodowych.

Obecny pentagonalny kryzys tworzy siły odśrodkowe, które zmniejszają społeczeństwo europejskie in

statunascendi.

Rozpad potencjału gospodarczego

Zasoby gospodarki europejskiej są po prostu ogromne pod względem tradycji, bogactwa i zdolności

produkcyjnych. Jednak te możliwości produkcyjne są mniej dynamiczne niż możliwości USA czy

Chin.Ten „mniej dynamiczny” wzrost gospodarczy Europy został opisany w artykule J. Kotyńskiego19 i

S. Szukalskiego20.

15 porównaj P. Szukalski op.cit. 16 Porównaj tom postkonferencyjny. 17 Porównaj A. Kukliński, K. Pawłowski (red.) Towards a New creative and innovative Europe, Rewasz, NowySącz 2007 18 Porównaj Trzecia Konferencja Krakowska, Kraków 2011 19Porównaj J. Kotyński w tomie postkonferencyjnym. 20 Porównaj P. Szukalski w tomie postkonferencyjnym.




14 | P A G E

Nie przedstawię treści tych artykułów, które zostały opublikowane w tomie postkonferencyjnym.

Dodam tylko komentarz ważny z punktu widzenia rozpadu potencjału gospodarczego Europy. W

International Herald Tribune z 19 lipca 2011 r. znajdujemy następującą informację: „Niemcy budują

przyszłość poza UE. Eksport i inwestycje w coraz większym stopniu przesuwają się do krajów

rozwijających się”.

W tej informacji zauważono nowe zjawisko - niektóre niemieckie przedsiębiorstwa przesuwają

środek ciężkości swojej działalności z Niemiec do Chin. W pesymistycznej interpretacji to zjawisko

może być opisane jako początek nowego trendu translokacji niemieckich zdolności produkcyjnych z

Niemiec do Chin. To nie jest outsourcing, to jest de facto emigracja niemieckich przedsiębiorstw z

Niemiec do Chin. Jest to nowa interpretacja przepływów bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Powinniśmy obserwować ruchy w centrach decyzyjnych europejskiej i amerykańskiej gospodarki, w

których coraz częściej stawia się na bardziej dynamiczne środowiska gospodarcze kosztem tych mniej

dynamicznych. Jeśli zjawisko to będzie się zmieniać w wyniku translokacji na bardzo dużą skalę, to

emigracja produkcji stanie się ważnym czynnikiem w rozpadzie potencjału gospodarczego Europy.

Rozpad potencjału politycznego

Unia Europejska była największą instytucjonalną innowacją XX wieku. Unia Europejska stworzyła

nowy potencjał polityczny Europy propagując atmosferę pokoju, współpracy i dobrobytu. Znaczne

i terytorialne rozszerzenie instytucjonalne Unii było bardzo skutecznym procesem politycznym,

społecznym i gospodarczym. Założono, że Unia tworzy nowy typu organizacji międzynarodowej.

Acquiscommunautaire i swobodny przepływ osób, towarów, informacji i kapitału stworzył nową

megaprzestrzeń21, która jest zjawiskiem wyższego rzędu w stosunku do klasycznej megaprzestrzeni

krajów, mezoprzestrzeni regionów i mikroprzestrzeni miejscowości.

W 2007 r.ocena 50 lat doświadczeń Unii Europejskiej była bardzo optymistyczna, nie było

wątpliwości, że w 2057 r. będziemy mieli wspaniałą rocznicę Unii Europejskiej.

Wielki pentagonalny kryzys w latach 2008-2012 jest równocześnie głębokim kryzysem Unii

Europejskiej wstrząsającym podstawami jej istnienia. Kryzys ujawnił pięć słabości Unii22:

1. kulturę pobłażliwości

2. paraliż proceduralnych doskonałości

3. strategiczną ślepotę

4. deficyt prawdziwej solidarności

5. deficyt rozwiązań federalnych

Kultura pobłażliwości

Pozwolę sobie zacytować końcowy wniosek błyskotliwego artykułu Johna Vinocoura -

„Franknesswouldserve Europe well” [Europie przydałaby się szczerość]23

21Porównaj,Themegaspaces, op.cit 22PorównajThemegaspaces, op.cit 23 J. Vinocour, Frankness would serve Europe well: “The idea that EU can muddle through without cathartic change looks feeble”, IHT 25 maj 2010




15 | P A G E

„W tym tempie, bieżące pytanie brzmi: W jaki sposób Europa posunie się do przodu z miejsca, które

zostało opisane jako kultura pobłażliwości w kierunku społeczności przekonująco przywiązanej do

bezwzględności prawdy?”

Pobłażliwość jest opisana w słowniku Third New International Dictionary Webstera24 jako „celowy

brak zauważenia lub odkrycia niewłaściwego działania”. J. Vinocour sugeruje, że Komisja Europejska

już w 2001 r. miała wiedzę na temat rzeczywistej sytuacji Grecji. Ta wiedza nie została wykorzystana

ze względu na kulturę pobłażliwości, która jest patologią i ma być wyeliminowana przez

„bezwzględność prawdy”. Jest to niezwykle trudne i może okazać się zadaniem niemożliwym dla

Unii Europejskiej. Powinniśmy starać się przynajmniej zmniejszyć wpływ pobłażliwości w

procesach decyzyjnych Unii Europejskiej.

Paraliż proceduralnych doskonałości

Unia Europejska jest postrzegana dwojako

Primo - Unia jako świat procedur

Secundo - Unia jako świat rzeczywistości

Odpowiedź prima facie jest bardzo prosta, Unia jest zintegrowanym zjawiskiem dwóch światów:

świata procedur i świata rzeczywistości. Świat procedur powinien być postrzegany jako drugorzędny

w stosunku do świata rzeczywistości. W ostatniej dekadzie obserwuje się jednak tendencję rosnącej

przepaści oddzielającej świat procedur od świata rzeczywistości. Główny nurt działalności Unii jest

coraz bardziej obejmowany przez świat procedur25. Perfekcja proceduralna zmienia się w główną

misję Unii. Być może moglibyśmy nawet użyć słowa, pułapki proceduralnej doskonałości.

Istnieją dwa tory promowania dominacji w świecie procedur.

Primo - „naturalny” tor włączony w historię wszystkich instytucji, które przyjmują narastającą

doskonałość proceduralną jako wskaźnik rosnącej jakości instytucji.

Secundo - trudność w zrozumieniu rosnącej złożoności rzeczywistości Unii Europejskiej, zwłaszcza po

rozszerzeniu Unii.

Potrzebujemy krytycznej refleksji będącej wyzwaniem dla dominacji świata procedur w Unii

Europejskiej. Być może poniższe uwagi będą przydatne w tym kontekście. Stworzenie doskonałego

świata procedur jest iluzją poza możliwością naszego umysłu. Interakcja świata procedur i świata

rzeczywistości jest podstawą sposobu działania Unii. W świecie procedur musi być miejsce na

eksperyment prób i błędów dla kreatywnego i innowacyjnego ludzkiego umysłu Procedura nie jest

ostateczną wartością, jest tylko narzędziem do uchwycenia kompleksowej rzeczywistości. Jest

kwestią otwartą, czy odwrócenie mentalności Unii Europejskiej jest możliwe. Unia powinna być

24 Tom 1, Chicago 1986 p. 481 25 Porównaj doskonałą diagnozę R. Kuźniara: „Siła Unii i jej państw członkowskich jest przeznaczona do obsługi procedur i mechanizmów. Idea integracji traci znaczenie, w tym metafizycznej strony, która wzmacniała politykę integracji „. Unia Europejska znalazła się w sytuacji względnie trwałej niezdolności do działań strategicznych”. R. Kuźniar Polska Myśli Strategiczna. Biuletyn PTE, kwiecień 2011, wydanie specjalne




16 | P A G E

zdominowana przez świat rzeczywistości. Słowa procedur nie są ostateczną wartością, ale ważnym

instrumentem do zrozumienia i obsługi procesów kształtujących rzeczywistość.

Strategiczna ślepota

Unia Europejska stworzyła kompleksową, kompetentną i wydajną maszynę z krótkim i średnim

okresem programowania. Ta maszyna działa bardzo dobrze w skali Komisji Europejskiej i w skali

instytucji krajów, regionów i miejscowości, które funkcjonują w Unii Europejskiej. Metodologia

krótko- i średnioterminowej perspektywy planowania jest doskonałym narzędziem w zarządzaniu

codzienną działalnością Unii Europejskiej. Ta metodologia jest głęboko włączona we wszystkie

wymiary modus operandi Komisji Europejskiej. Długoterminowe myślenie strategiczne jest poza

granicami tej metodologii. Możemy więc sformułować paradoks - Unia Europejska opracowała

imponujące możliwości w zakresie krótkiego i średniego okresu programowania. Jednocześnie Unia

Europejska jest strategicznie ślepa.

Myślenie strategiczne jest dziedziną pojawiającą się w śmiałym spotkaniu wielkiej wizji przyszłości i

bardzo głębokiej złożonej diagnozy i krytycznych doświadczeń z przeszłości. Niestety Unia

Europejska nie była w stanie stworzyć sprzyjającego klimatu intelektualnego i moralnego dla

myślenia diagnostycznego i wizjonerskiego. Być może strategiczną ślepotę Unii Europejskiej

stworzyła kultura pobłażliwości i nieumiejętność akceptowania bezwzględności prawdy. Jest to

kontrowersyjny i skomplikowany problem zasługujący na intensywną dobrze zdefiniowaną uwagę.

Cywilizacja europejska reprezentuje wspaniałe tradycje w dziedzinie kultury myślenia

strategicznego. Utworzenie Unii Europejskiej w 1957 r. jest wielkim pomnikiem zdolności

strategicznego myślenia26.

Obecna strategiczna ślepota Unii jest raczej wyjątkową sytuacją. Renesans myśli strategicznej w

Europie nie jest utopijnym marzeniem, ale możliwą rzeczywistością XXI wieku.

Deficyt prawdziwej solidarności

Największą ideą Unii Europejskiej jest idea europejskiej solidarności. Solidarności narodów,

społeczeństw, rządów, korporacji, regionów, spo-łeczności politycznych, gospodarczych, społecznych

i kulturowych, spo-łeczności akademickich, środowisk biznesu, wspólnot religijnych. Nie ma

przyszłości Europy, nie ma przyszłości Unii Europejskiej bez podstawy europejskiej solidarności. Ta

solidarność jest zjawiskiem długiego trwania, pokazanym nie tylko w czasie rozwoju i sukcesu, ale

także w czasach kryzysu i dramatycznych trudności27.

Europa i Unia Europejska nie będą w stanie stawić czoła nowym wyzwaniom rekonfiguracji sceny

globalnej bez głębokiego postrzegania europejskiej solidarności. Unia Europejska podzielona przez

egoistyczne krajowe motywacje przesunie się w cień nowych globalnych peryferii XXI wieku.

W naszych rozważaniach przyjmujemy szerszą interpretację europejskiej solidarności niż

konwencjonalna interpretacja w ramach polityki spójności. Trudna sytuacja Unii Europejskiej w

26 Porównaj J. Łukaszewski, Cel: Europa, dziewięć esejów o budowniczych jedności europejskiej, Noire sur Blanc, Warszawa 2002 27 Idea europejskiej solidarności jest rozdarta na kawałki podczas burzy obecnej dyskusji związanej z kolejnym budżetem UE. Porównaj P. Taylor, A bad time to ask more money, IHT 3 maja 2011




17 | P A G E

obecnym pentagonalnym kryzysie światowym pokazuje, jak głębokie są wyzwania dla prawdziwej

europejskiej solidarności. Musimy mieć moralne zdolności i odwagę, by zmierzyć się z tymi

wyzwaniami w zakresie teoretycznym i praktycznym.

Deficyt rozwiązań federalnych

Nie ma wątpliwości, że Unia Europejska powinna być ważnym aktorem zmieniającej się sceny

globalnej. Nie ma wątpliwości, że Unia Europejska powinna być ważnym współautorem

zmieniającego się porządku globalnego w XXI wieku.

Istnieje jednak głośne milczenie (cum tacentclamant) w odpowiedzi na fundamentalne pytanie, czy

obecne struktury instytucjonalne Unii Europejskiej nie są przeszkodą do przyjęcia globalnej

odpowiedzialno-ści Unii Europejskiej.

Ta nowa globalna odpowiedzialność może być opracowana i zrealizowana tylko przez nową Unię

Europejską włączającą rozwiązania federalne w modus operandi Unii. Obecna mądrość i polityczna

poprawność praktycznie wyeliminowała przypadek Unii Federalnej z pola uwagi opinii publicznej i

elit politycznych. Propozycje Joschki Fishera przed stawione pięć lat temu, są po prostu zapomniane.

Jest to błędna polityka. Trzeba mieć odwagę, aby omówić sprawy Unii Federalnej jako ważnego

problemu przyszłości Europy. Powinniśmy starać się projektować nowy model Europejskiej Federacji.

Nowy, oryginalny model, który otwiera nowy rozdział w światowym doświadczeniu federalizmu.

* * *

Grecki dramat bezlitośnie obnażył podstawowe słabości unijnej maszyny podejmowania decyzji, a w

sposób bardziej ogólny podstawowe słabości całego systemu instytucjonalnego Unii. Pobłażliwość,

strategiczna ślepota, deficyt prawdziwej solidarności, deficyt federalnych nierozwiązań tworzą

dramatyczny klimat podziału Unii w obecnym kształcie instytucjonalnym28. Niebezpieczeństwo

rozpadu Unii Europejskiej jest prawdziwym niebezpieczeństwem. Obecna Unia Europejska nie ma

przyszłości. Należy wymyślić nową Unię Europejską.

* * *

Rozpad Europy w perspektywie historycznej.

Niniejszy wielowymiarowy rozpad Europy jest prawdziwym zjawiskiem, które powinno być

postrzegane w długiej historycznej perspektywie doświadczeń europejskich. Przypomnijmy rok

191429jako rozpad liberalnej i monarchistycznej Europy. Ten rozpad został genialnie zanalizowany w

opus magnum N. Daviesa. Wielki kryzys w 1929 r. to kolejny przykład rozkładu leseferycznego modelu

kapitalizmu. Jak określić istotę wielkiego rozpadu historycznego znajdując wspólne cechy dla lat 1914-

1929 i 2008?

28 Porównaj How to save euro? The Economist, 17 września 2011 29 Porównaj N. Davies op.cit.




18 | P A G E

Artykuł Europa Quo Vadis Reconsidered.

Ten artykuł nie został napisany in crudaradice30. Jest tylko przypisem do dwóch tomów, które integrują

ważne wkłady w analizę rozpadu Europy31. Te pozycje zostały napisane w mniej dramatycznym języku

zgłę-biając dylemat silnej lub słabej Europy.

W niniejszym artykule używam bardziej dramatycznych sformułowań. Rozpad Europy postrzegany

jako łączne procesy rozpadu cywilizacji europejskiej, demografii europejskiej, społeczeństwa i

gospodarki europejskiej, oraz rozpad porządku politycznego Europy.

* * *

Konferencja Dolnośląska.

Dolnośląskie Forum Europa Quo Vadis?

Konferencja Dolnośląska 2010 i 2011 stworzyły sieć osobowości skłonnych do udziału w dyskusjach

dotyczących przeszłości, teraźniejszości i przyszłości Europy. Ta sieć powinna być ramą dla

wyrażenia kontrowersyjnych uwag i ocen. Mam nadzieję, że pozycja Europa Quo Vadis Reconsidered

zostanie uznana za pożyteczny wkład do tej dyskusji. Odważna analiza rozpadu Europy nie wyklucza

następnego kroku naszych badań. Rozpad Europy jest faktem, ale prawdziwa tragedia ukryta jest w

pytaniu: czy rozpad Europy jest nieodwracalny32?

Warszawa, 20 września 2011 r.

30 tłumaczenie; w terenie dziewiczym 31 Tom postkonferencyjnymop.cit pozycja Titanicop.cit 32PorównajThe end of Monnet. The debt crisis is exposing problems in the basic design of the European Union.The Economist 3 września 2011




19 | P A G E

IV. Refleksje – Europa na rozdrożu Janisław Muszyński33Jan Waszkiewicz34

„Dzieje ludzkości są widownią koegzystencji dobra i zła” Papież Jan Paweł II - Pamięć i Tożsamość35

Wstęp

Refleksje te, stanowiące wprowadzenie do tomu referatów z trzeciej konferencji „Europa Quo Vadis?” pod tytułem „Europa na rozdrożu XXI wieku”, piszemy bez mała w dwa lata po jej zakończeniu. Na jej dorobek patrzymy więc z pewnego dystansu. Co widać z takiej perspektywy? Przede wszystkim potwierdza się nasze przekonanie, że pytanie stawiane w tytule konferencji trzeba sobie zadawać i starać się na nie odpowiedzieć przy każdej z możliwych jego interpretacji. Ważne jest bowiem diagnozowanie, jak przebiega ewolucja Europy i jakie trendy w niej się rysują. Równie jednak ważne jest pytanie o to, w jakim kierunku Europa powinna zmierzać, jaki kształt powinien przybrać program europejski, aby jego realizacja stanowiła odpowiedź na wyzwania teraźniejszości i (przewidywalnej) przyszłości nie zaś stanowił realizację zamierzeń wynikających z nieaktualnych już przesłanek.

Myślą przewodnią większości konferencyjnych wypowiedzi było przeświadczenie o przebiegającej w chwili obecnej zasadniczej rekonfiguracji światowego porządku. Kryzysowi cywilizacyjnemu świata atlantyckiego towarzyszy wypiętrzanie się nowych, do niedawna peryferyjnych, centrów wzrostu gospodarczego, a w konsekwencji politycznego – z dominującymi megaprzestrzeniami Chin i Indii. Tego typu ruchy, które porównać można do zasadniczych zmian w układzie geologicznym, powodować muszą silne zjawiska tektoniczne, w tym – detonowanie zamrożonych napięć w terenach odległych od źródła zmian. Jesteśmy tego świadkiem w bezpośrednim sąsiedztwie zjednoczonej Europy. Przebiegają one wzdłuż znanych w historii linii styku potężnych układów kulturowych (cywilizacyjnych) mających również swój wymiar religijny. Pierwszy, to linia styku cywilizacji zachodniej i Islamu. Druga, to linia styku wschodu i zachodu Europy (w historii przyjmująca postać linii demarkacyjnej między zachodnią i bizantyjską wersją chrześcijaństwa). Obie linie konfliktów nie były tak aktywne w czasie konferencji. Wprawdzie o możliwym konflikcie między cywilizacjami Zachodu i Islamu mówiły osoby o najprzenikliwszej wyobraźni (wystarczy wspomnieć teksty Oriany Fallaci czy wystąpienie w Ratyzbonie Ojca Świętego Benedykta XVI). Ba, po 11 września otwarty konflikt był już faktem, a nie jedynie możliwością. Jednakże był on oswajany i minimalizowany różnymi drogami. Z jednej strony wydawało się, ze uda się nad nim zapanować za pomocą ograniczonej w swym zasięgu „wojny z terroryzmem” z drugiej zaś, uspakajano opinię tezami o możliwości rozładowania go za pomocą odpowiednio prowadzonej polityki wewnętrznej (tam, gdzie linie podziału przebiegają wewnątrz społeczeństw) i międzynarodowej. W chwili obecnej jesteśmy świadkami klęski takiego spojrzenia, połączonej z gwałtowną ekspansją Państwa Islamskiego rozwijającego się na gruzach zdewastowanego przez zachodnią interwencję Iraku oraz przez „Arabską Wiosnę” w Afryce Północnej oraz katastrofalnych w skutkach interwencjach w Libii i Syrii. Na fundamentalny kształt obecnej fazy konfliktu wskazuje i to, że najbardziej agresywni przedstawiciele wojującego Islamu są produktami wcześniej prowadzonej wielokulturowej polityki wewnętrznej państw europejskich. Na ów fundamentalny charakter zderzenia ideologii jihadu z europejskim racjonalizmem zwrócił uwagę Ojciec Święty Benedykt XVI w swoim wystąpieniu w Ratyzbonie w 2006 roku, za co spotkał się z jazgotliwą krytyką.

Podobnie było z innym głosem rozsądku wynikającym z przeświadczenia, że obecne problemy mogą być zakorzenione w historycznych procesach „długiego trwania”. 12 sierpnia 2008 roku, na wiecu w

33JanisławMuszyński – President ofthe Lower SilesianFoundationforRegional Development. 34Jan Waszkiewicz – Vice-president ofthe Lower SilesianFoundationforRegional Development, Professor Emeritus at the Technical University of Wroclaw 35 Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość, Wydawnictwo ZNAK Kraków 2005 s. 12.




20 | P A G E

Tbilisi prezydent RP Lech Kaczyński powiedział: „Wiemy świetnie, że dziś Gruzja, jutro Ukraina, pojutrze Państwa Bałtyckie, a później może i czas na mój kraj, na Polskę! Byliśmy głęboko przekonani, że przynależność do NATO i Unii zakończy okres rosyjskich apetytów. Okazało się, że nie, że to błąd”. Również ta wypowiedź przyjęta była jako wyraz niezdrowej egzaltacji, a nie rzeczowa diagnoza, która miała się sprawdzić w roku 2014.

Wydarzenia, o których mowa pokazują dobrze współczesne miejsce Europy (czy szerzej – państw cywilizacji atlantyckiej) w obecnym świecie. Nie odpowiadają one na nawet wyraziście rysujące się wyzwania współczesności, nie chcą przyjmować do wiadomości głosów przestrogi, zamykają oczy na zewnętrzną sytuacje i problemy wewnętrzne. O drążącym Europe kryzysie mówi się już w czasie przeszłym (choć żadne z przyczyn kryzysu 2008-2011 nie zostały usunięte, a kolejne odsłony dramatu rysują się dość wyraziście w nadchodzących latach). O koniecznych reformach instytucji europejskich przestało się dyskutować. Jako rzecz naturalna przyjęto ponowny wzrost egoizmów narodowych w ramach jednoczącej się Europy i faktyczne zdominowanie jej przez najsilniejszego uczestnika. Oczywista stała się niezdolność Europy do obrony (militarnej, ale i politycznej) jej pozycji i interesów, ale nawet do uzgodnienia owych interesów itd. Są to przejawy głębokiej dekadencji myśli europejskiej wynikającej z ucieczki przed pytaniem, jakie postawiła przed jej uczestnikami wrocławska konferencja.

Kryzys lat 2008-2011 jako kryzys elit Cywilizacji Atlantyckiej

Z dużą dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, że jesteśmy świadkami najważniejszego od 500 lat w skali globalnej mega historycznego punktu zwrotnego. Jego globalny kontekst to z jednej strony dynamiczny cywilizacyjnego i gospodarczego rozwój wielu obszarów „nowego świata” do niedawna nazywanego „trzecim światem” obejmującego między innymi Chińską i Indyjską megaprzestrzeń cywilizacyjną a z drugiej strony Wielki Kryzys Cywilizacji Atlantyckiej.

Napięcie pomiędzy rozwojem „nowego świata” i kryzysem Cywilizacji Atlantyckiej inicjuje proces żywiołowego kształtowania się nowego porządku globalnego, w którym Europa a z nią Cywilizacja Atlantycka tracą szanse na zaistnienie jako jeden z globalnych liderów. Prof. Antoni Kuliński zwrócił uwagę na niebezpieczeństwa związane z takim rozwojem sytuacji. Ostrzegał, że „żyjąc w świecie globalnych ryzyk i uniwersalnych niepewności każdego dnia znajdujemy się na krawędzi globalnej katastrofy. Wizja apokaliptycznej katastrofy nie jest patologicznym, utopijnym pesymistycznym koszmarem. Wyłonienie nowego, efektywnego porządku globalnego jest conditio sine qua non (warunkiem koniecznym i niezbędnym) dla przetrwania i rozwoju ludzkości.”36

Chaos w życiu międzynarodowym i społecznym jest przede wszystkim rezultatem turbulentnych zmian globalnego kontekstu. Jest on także skutkiem działalności struktur skoncentrowanych na doraźnych celach, w szczególności służących sprawowaniu i utrzymaniu władzy. W tej perspektywie niknie wspólne dobro i odpowiedzialność za nie. Jedną z takich struktur są mainstreamowe środowiska masowego przekazu, których pasją jest niszczenie autentycznych autorytetów. W tym chaosie coraz trudniej znaleźć uniwersalną mądrość i wiedzę o rzeczywistości. Nie widzimy rzeczywistego obrazu świata i w związku z tym błędnie definiujemy problemy. Na dodatek język politycznej poprawności nie ułatwia diagnozowania sytuacji i szukania środków zaradczych.

Zamiast rozwiązywać realne problemy, dokonywać moralnych wyborów, Cywilizacja Atlantycka kręci się w błędnym kole nonsensu i irracjonalności napędzanym przez mainstreamowe środowiska masowego przekazu sterowane przez dysfunkcjonalny system wartości panujący w elitach społeczeństw. Zdezorientowane, pozbawione pamięci, bezrefleksyjne społeczeństwa wierzą we wszystko, co im podają media, za nimi zaś podąża polityka zredukowana do reagowania na wyniki sondaży. W takiej sytuacji rzeczywiste problemy umykają uwadze ogółu, a dyskusję nad nimi utrudnia lub wręcz uniemożliwia dyktat politycznej poprawności. Jest to mechanizm nakręcający Wielki Kryzys

36Antoni Kukliński – In search of newparadigms, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2013.




21 | P A G E

Cywilizacji Atlantyckiej, którego dobitnym wyrazem jest tzw. kryzys lat 2008 – 2011 (który ani nie zaczął się w roku 2008 ani nie skończył w 2011!)37

Prof. A. Kukliński zwraca uwagę, że Kryzys lat 2008 – 2011jest jednocześnie bilansem zamknięcia XX wieku oraz bilansem otwarcia XXI wieku. „Skala i głębia kryzysu 2008-2011 związana jest z faktem, że jest to kryzys pentagonalny, integrujący kumulacyjną i mnożnikową dynamikę pięciu wzajemnie powiązanych trajektorii kryzysowych: 1) trajektoria kryzysu finansowego; 2) trajektoria kryzysu gospodarczego; 3) trajektoria kryzysu porządku globalnego; 4) trajektoria kryzysu elity globalnej; 5) trajektoria kryzysu cywilizacji atlantyckiej. (…) Pentagonalny Kryzys lat 2008-2011 odsłonił intelektualną i moralną słabość tej elity, która jest kompletnie bezradna wobec ogromu dziejowego wyzwania.”38 Elity te zapomniały, że fundamentem myślenie o rozwoju każdego człowieka i ludzkości jest „uniwersalne spojrzenie tak na człowieka, jak i na sprawy ludzkie”39i usiłują odgórnie narzucić ludzkości własne wizje i kierunki rozwoju, które zdominowane są przez doktryny oparte na filozofii materialistycznej i ateistycznej. Wizje te są coraz bardziej odległe od obiektywnych praw natury i rzeczywistości, która nas otacza.Elity nie chcą lub nie potrafią przyznać, że Wielki Kryzys Cywilizacji Atlantyckiej niszczy jej antropologiczne fundamenty40 a jego istotą i źródłem jest „zło XX wieku (…), które przeoblekło się w kształt państwowy, aby dokonać zgubnego dzieła, zło, które przybrało kształt systemu.”41

W tej sytuacji powraca pytanie, postawione w roku 2009 przez Antoniego Kuklińskiego: „Czy Katastrofa Cywilizacji Zachodniej jest nieuniknionym werdyktem XXI wieku?”42Do fatalistycznego wniosku dojść można obserwując funkcjonowanie neoliberalnej demokracji oraz jakość wyłanianych przez nią elit. W przeszłości wielokrotnie wizja fatum paraliżuje działania naprawcze i wzmacnia zjawiska negatywne. Uruchamia mechanizm samosprawdzającej się prognozy. W naszej części Europy mamy pewne odniesienie historyczne. Po zakończeniu II wojny światowej dla narodów Europy środkowo – wschodniej zniewolenie sowieckie stało się nie tylko faktem politycznym ale i nieusuwalnym (jak się wydawało) przeznaczeniem. Wydawało się, że bez apokaliptycznej katastrofy – fatum tego nie da się przełamać, co znakomicie konserwowało system na długie dziesięciolecia. A jednak historia pokazała, ze zniewolenie zostało przezwyciężone - Polacy i inne narody Europy środkowo wschodniej odzyskały wolność na drodze pokojowej. Do tego potrzebne było jednak uwierzenie w możliwość zmiany losu i dostosowane do tego masowe działanie „Solidarności”. To zaś wymagało głębokiej intelektualnej i moralnej przebudowy zbiorowej mentalności zapoczątkowanej przez papieski wybór Karola Wojtyły.

Podobnie rysuje się przyszłość zachodniej cywilizacji. Możliwe jest przełamanie rysującej się nieuchronności upadku, jednakże warunkiem tego jest głęboka przemiana systemu wartości, zapewne poprzez powrót do aksjologii leżącej u jej podstaw. Potrzebne jest na nowo przemyślenie i akceptacja owej syntezy grecko-rzymskich i chrześcijańskich pierwiastków która nadała dynamikę Europie, zbudowała jej duchowa i materialną potęgę. Na razie jednak ciągle jeszcze, jak to określił R. Galar, „Europa z furią wyrywa swoje korzenie” 43 . Zamiast spójnego, historycznie ukształtowanej i akceptowanego społecznie systemu wartości usiłuje wcielać w życie zlepek zdekonstruowanych idei i 37 Por. J. Waszkiewicz, The Word, Europe, Poland, a Regin after the crisis – to what extent is t possibile to predict what they will look like?, Europa quo vadis? . Lower Silesian Conference, Wrocław 2010, str. 215-232. 38 A. Kukliński Program Przyszłości regionów w XXI wieku – doświadczania i perspektywy; [w:] P. Artymowska, A. Kukliński, P. Żuber [red.] Rozwój regionalny. Polityka regionalna, studia regionalne – nowe interpretacje, MRR, Warszawa 2011. 39Paweł VI „PopulorumProgressio” [13] ostatniezadnie 40A. Kukliński, J. Muszyński; Europe – the crisis of the anthropological foundations – Towards a third Lower Silesian Conference 2012; Europa quo vadis? . The renaissance of European Strategic Thinking. Lower Silesian Conference, Wrocław 2011, str. 280-281. 41 Jan Paweł II, op. Cit., s. 171 42A. Kukliński, K. Pawłowski, J. Woźniak (red) Kreatywna i Innowacyjna Europa wobec wyzwań XXI wieku, Kraków 2009, str. 111 43 R. Galar




22 | P A G E

postmodernistycznych pomysłów, które nie są w stanie dać jednostce poczucia sensu istnienia i działania, a społeczeństwom klarownej wizji celów, do których powinny zmierzać. W tej sytuacji, samo pojęcie norm moralnych (i tradycyjnych kategorii dobra44 czy cnoty, które służyły do ich formułowania) traci jakikolwiek sens. Jeśli tak, to możemy obecny stan rzeczy zidentyfikować jako triumf tego, co tradycyjnie było widziane jako dobra przeciwieństwo – a więc zła. Dodajmy, że zło jest dodatkowo wzmacniane i często siłą wprowadzane w życie dzięki dominacji pozytywistycznie pojmowanego i kreowanego niemal w dowolny sposób prawa.

Nowy porządek globalny i Renesans Cywilizacji Atlantyckiej wyłoni się jako rezultat zmagania zła i „dobra, które wyznaczy granice dla zła”45.

44Pojecie dobra wspólnego zniknęło ze społecznego dyskursu, a zapewne również i ze świadomości prowadzących go osób. 45 Jan Paweł II – Pamięć …; op. Cit. s. 171




23 | P A G E

V. ListTysiaclecia Marek Mutor 46

W katalogu najważniejszych dokumentow, ktore pozytywnie wpłynęły na kształt dzisiejszej Europy, bez wątpienia jednoz istotnych miejsc zajmuje list polskiego episkopatu z 1965 r.,znany jako Orędzie biskupow polskich do ich niemieckich braciw chrystusowym urzędzie pasterskim. Głownym inicjatoremi redaktorem listu powstałego w podczas obrad Soboru WatykańskiegoII był rządca diecezji wrocławskiej abp BolesławKominek. List biskupow, formalnie rzecz ujmując, był zaproszeniemna obchody Millenium Chrztu Polski. Jednakże posłaniedo braci niemieckich było czymś więcej niż tylko zwykłymzaproszeniem. Braterskie posłanie do Kościoła, ale też naroduniemieckiego stanowiło bowiem fundament, na ktorympodjętoprobę budowania nowych relacji między oboma narodami.

Najsłynniejszy zaś fragment listu, z pamiętnymi słowami: „udzielamy wybaczenia i prosimy o nie”

z perspektywy kilkudekad nadal postrzegany jest jako rewolucyjne zdanie, które zapoczątkowało trudny proces pojednania podzielonych wojnąspołeczeństw Polski i Niemiec.

Orędzie to bez wątpienia akt chrześcijański, ale i europejskiświadczący dobitnie o wielkim

formacie jego autorow i sygnatariuszy.To także wynik patriotycznej - lecz nie nacjonalistycznejczy zaściankowej - szkoły myślenia. Jan Paweł II w jednymze swoich szkicow pisząc o Bolesławie Kominku stwierdziłwręcz, iż„Ten autentyczny do szpiku kości Ślązak czuł sięPolakiem i Europejczykiem pełnego formatu” oraz „był jednąz głownychdramatispersonae tego historycznego procesu naszej Współczesności”. W końcu, z uwagi na głownego autora,list stanowi wspaniałą kartę w powojennej historii Wrocławia.

Kardynał Bolesław Kominek wychowany w wieloetnicznymśrodowisku śląskim, doskonale

władający językiemniemieckim, gorący polski patriota przenikliwie analizujący sytuacjęmiędzynarodową, uważał, że ani bezpieczeństwo granic,ani też uczestnictwo Polski we wspolnocie wolnych narodowEuropy nie będzie w przyszłości możliwe, jeśli nie uda sięprzekonująco wytłumaczyć zachodnim sąsiadom polskich racji.

Biskupi, dokonując w Orędziu przeglądu historii polsko-niemieckiegosąsiedztwa, szczegolny nacisk

położyli na opis tychmomentow historycznych, ktore były okresami współpracy obu narodow. Przypominając też szereg krzywd, jakich Polacydoznali od Niemcow, szczegolnie w czasie II wojny światowej,stwierdzili, iż nie chodzi im o „oskarżenie, lecz raczej o własneusprawiedliwienie”, o wyjaśnienie podstaw własnego stanowiska.

Najpoważniejsze wyzwanie w relacjach polsko-niemieckichstanowiła jednakże kwestia granicy na

Odrze i Nysieokreślana mianem „gorącego żelaza”. Receptą miało być pojednanie,ale też wyraźne oczekiwanie ekspiacji ze strony naroduniemieckiego, na ktorym spoczywała odpowiedzialność zawywołanie drugiej wojny światowej. Swoim przekonaniom Kominekdał wyraz w artykule Ziemie

zachodnie – mandat sprzeddwudziestu lat opublikowanym w „Tygodniku Powszechnym w 1965 r. wyjaśniał moralne i geopolityczne racje, dla których nie powinno się kwestionować przynależności Ziem Zachodnichdo Polski. Rownocześnie dowodził, iż to pojednaniez Niemcami, dopowiedzmy: a nie sojusz z ZSRR, winno stanowićprawdziwą gwarancję polskiego bezpieczeństwa. Paręmiesięcy poźniej, broniąc publicznie idei Orędzia w katedrzewrocławskiej 6 lutego 1966 r., przekonywał, że dyskredytowaniepojednania narodu polskiego z narodem niemieckim orazoskarżanie biskupow, jakoby zaprzedali Ziemie Zachodnie, to „uderzenie w twarz polskiej racji stanu”.

46Marek Mutor – Dyrektor Ośrodka „Pamięć i Przyszłość.




24 | P A G E

Nie bez znaczenia dla powstania listu biskupow było podjęciewielu cennych inicjatyw pojednawczych także po stronieniemieckiej. Istotnym aktem, ktory miał miejsce na półtora miesiąca przed podpisaniem przez polski episkopat listu,było ogłoszone przez kierownictwo Kościoła Ewangelickiegow Niemczech tzw. Memorandum Wschodnie. Pracujący jużnad tekstem Orędzia Bolesław Kominek przyjął je jako znak, żei po stronie społeczeństwa niemieckiego będzie można liczyćna odzew związany z inicjatywą polskich biskupow i pojawi sięrealna szansa dalszego owocnego dialogu.

Orędzie biskupow polskich stało się natychmiast przedmiotempropagandowej nagonki ze strony

komunistycznychwładz. Włodarze PRL-u probowali wykorzystać publikacjęlistu do skompromitowania hierarchii kościelnej oraz wywołaniapodziału pomiędzy biskupami i duchowieństwem niższegoszczebla a wiernymi. Ze szczegolnie ostrą reakcją władzspotkały się słowa „udzielamy wybaczenia i prosimy o nie”.W kolejnych miesiącach rozegrała się walka pomiędzy episkopatema władzami o przekonanie społeczeństwa do własnejwizji relacji polsko-niemieckich. Rownocześnie była to bataliao zaufanie społeczne, w ktorej patroni polskiego kościoła musieliprzekonać do idei listu społeczeństwo, w ktorym istniałprawdziwy strach przed niemieckim zagrożeniem, potęgowanydodatkowo poczuciem krzywdy wyniesionym z ostatniejwojny. Z tego konfliktu bez wątpienia zwycięsko wyszedł Kościół, czego symbolem jest scena z Jasnej Góry z kulminacyjnej mszy millenijnej z 3 maja 1966 r., podczas której zebrani na błoniach jasnogórskich wierni na wezwanie Prymasa Polski odpowiedzieli okrzykami: „przebaczamy, przebaczamy”.

Na pozytywne efekty pojednawczego gestu polskiego Kościoła przyszło jednak trochę poczekać.

Odpowiedź strony niemieckiej, jak podkreśla wielu komentatorów, nie nastąpiła od razu i była dosyć powściągliwa. Wymiana listów stworzyła jednak niewątpliwie dobry grunt, który był niezbędny, aby istotne kroki zostały podjęte w wymiarze czysto politycznym. W grudniu1970 r. w Warszawie kanclerz RFN Willy Brandt podpisał układ o podstawach normalizacji wzajemnych stosunków pomiędzy PRL i RFN, który de facto oznaczał uznanie granicy na Odrze i Nysie przez państwo zachodnioniemieckie. W konsekwencji- po ratyfikacji tego dokumentu w Niemczech i nawiązaniu stosunkowa dyplomatycznych

pomiędzy oboma państwami w 1972 r. – możliwe stało się unormowanie polskiej administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Układ z 1970 r. oraz decyzje Stolicy Apostolskiej być może nie nastąpiłyby,gdyby nie akt biskupow polskich z 1965 r.

Orędzie biskupow polskich do dzisiaj stanowi dokument żywyi inspirujący zarazem. Po obaleniu

komunistycznych totalitaryzmoww Europie Środkowo-Wschodniej do idei płynącychz posłania odwoływali się wszak przywodcy państw dążącydo integracji kontynentu i budowy Europy w jej obecnymkształcie. Tadeusz Mazowiecki i Helmut Kohl przekazując sobiesymboliczny znak pokoju podczas mszy świętej w Krzyżowejw 1989 r. rozpoczęli proces zbliżenia wolnej już Polskii niebawem zjednoczonych Niemiec, ktory umożliwił takżeposzerzenie procesu scalania Europy o kraje naszej części kontynentu.W warstwie symbolicznej i ideowej gest z Krzyżowejdoskonale ukazuje ciągłość myślenia o sposobach budowaniarelacji międzynarodowych zaproponowanych w biskupimOrędziu.

Idea dialogu podjęta przez polski episkopat może być postrzeganajako drogowskaz także dla

dzisiejszych mężow stanui służyć poszukiwaniu rozwiązań dla aktualnych europejskich,i nie tylko europejskich, problemow. Myśląc o tym wszystkimmamy głębokie przekonanie, że i postać kardynała Kominka,i jego dzieło w zakresie pojednania międzynarodowego sąprzykładem pozytywnego i znaczącego wkładu Wrocławiai Polski w dzieje jednoczącej się Europy.




25 | P A G E

Inspiracje dla czwartej wrocławskiej Konferencji Jedną z wielkich inspiracji dla dzisiejszej Europy powinno być polskie doświadczenie historyczne oraz jej wkład w rozwój Europy w XX wieku.

I. Inspiracja Pierwsza

Historyczna praca Ojca Świętego Jana Pawła II - "Pamięć i tożsamość. Rozmowy na przełomie tysiącleci", była pierwszą inspiracją do powstania Programu Europa Quo Vadis? Jest też naturalną inspiracją do czwartej konferencji Dolnośląskiej.

II. Inspiracja Druga

Działalność kard. Bolesława Kominka i jego europejska perspektywa stworzyło społeczną akceptację dla pojednania polsko-niemieckiego.To właśnie „Orędzie” – główna inicjatywa abp. Kominka – pozostało dokumentem najmocniejszym, najsilniej oddziaływającym na opinię społeczną.

Jego dokonania to historia tego, jak można znajdować wyjście w sytuacji niemal beznadziejnej, a tak było w latach 60. XX wieku w obszarze relacji polsko-niemieckich.To także pewien sposób myślenia o Europie jako wspólnocie wolnych narodów, budującej przyszłość bez przemilczania trudnej historii i pomimo jej obciążeń.Jest to też myśl europejska, inspirowana tradycją chrześcijańską – podobnie jak u Schumana, de Gasperiego czy innych „ojców Europy”. Stworzona przez kardynała Kominka wizja pojednania polsko-niemieckiego tworzy do dziś dobrą perspektywę do dyskusji o współpracy pomiędzy narodami europejskimi.

W roku 1989 "Solidarność" znicowała pokojową rewolucję. W jej rezultacie nastąpił rozpad imperium i bloku sowieckiego. Konsekwencje były globalne, które budziły wielkie nadzieje. W 2009 roku przed siedzibę Bundestagu w Berlinie został odsłonięty w Berlinie pomnik upamiętniający zasługi "Solidarności" z wyrytym napisem "Dla upamiętnienia walki Solidarności o wolność i demokrację oraz wkładu Polski w ponowne zjednoczenie Niemiec i polityczną jedność Europy".

III. InspiracjaTrzecia

Trzecią inspiracją są najważniejsze polityczne i społeczne wydarzenia współczesności od roku 2013. Są wśród nich procesy dające Europie i Cywilizacji Atlantyckiej nadzieję. Jednak w większość są

to niestety zagrożenia i ryzyka, które mogą doprowadzić do upadku europejskiej cywilizacji. Są to przede wszystkim: zerwanie ciągłości cywilizacyjnej, utopia wolnego rynku, sektor finansowy bez nadzoru, pułapka unii monetarnej, polityka imigracyjna. Nie można też już dłużej unikać egzystencjonalnych dla Europejczyków pytań.

a. Legalizacja zła jako droga do cywilizacyjnej i biologicznej zagłady Europy To zamach na wolność religijną, wolność sumienia, małżeństwo i rodzinę a przede wszystkim na ochronę życia i godności człowieka.

b. Państwo prawa a niezmienniki cywilizacyjne łacińskiej Państwo prawa dąży do dominacji nad niezmiennikami cywilizacyjnymi i je marginalizuje. Należy więc zwrócić uwagę, że system prawny nie jest samoistny co wynika z twierdzeń odkrytych w 30 - tych latach XX wieku przez Kurta Goedla. Pytany o ten problem profesor Mieszko Tałasiewicz odpowiedział "żaden system nie jest samoistny, zbioru jego zasad operacyjnych nie da się wykazać odnosząc się tylko do tego, co jest wewnątrz systemu; należy te zasady odnieść także do zewnątrz; każdy system jest niezupełny"47.

47 Wypowiedź prof. Mieszka Tałasiewicz przytaczam na podstawie zapisu Philipa Earl Steele "Nawrócenie i chrzest Mieszka I"




26 | P A G E

c. Brak wizji strategicznej dla Europy w XXI stuleciu Kryzys idei europejskiej identyfikowany jest dzisiaj przez wielu analityków i

obserwatorów. Europejczycy coraz wyraźniej dostrzegają, że Unia Europejska nie jest w stanie sprostać współczesnym wyzwaniom i zagrożeniom. Europa nie ma wizji strategicznej wyznaczającej cele i metody działania na arenie globalnej. Europejskie społeczeństwa muszą wziąć odpowiedzialność za poszukiwanie dróg wyjścia z tej sytuacji poprzez nadanie projektowi europejskiemu nowej dynamiki w szczególności w obszarze wyłonienia nowych elit.

d. Kryzys bezpieczeństwa, pułapka imigracji i terroryzmu w Europie;

Odejście od podstawowych celów UE - zapewnienia bezpieczeństwa Państwom i obywatelom jest fundamentalnym zagrożeniem dla istnienia cywilizacji europejskiej. Liberalne ustawodawstwo w części krajów starej Europy pozwala na daleko idące zmiany i wprowadza zagrożenie dla życia i godności człowieka. Poza oczywistymi zagrożeniami wynikającymi z terroryzmu, widoczny jest także brak solidarności i bezpieczeństwa energetycznego Europy.

Funkcjonuje generalna opinia wskazująca, iż to Niemcy zainicjowały kryzys migracyjny w XXI wieku. Jednak przesłanki tego kryzysu widoczne są od dziesięcioleci, odkrywają one jednocześnie słabość europejskich elit, które nie rozumieją istoty procesu imigracyjnego oraz jego konsekwencji dla cywilizacji Europejskiej.

e. Rola Niemiec w kryzysie UE ;

Konieczne jest nowe podejście do problemu wskazania przyczyn i sprawców kryzysu europejskiego. Nie da się już dłużej unikać trudnej odpowiedzi na pytania jaka jest rola i odpowiedzialność Niemiec w obecnym kryzysie UE.

Konieczne jest nowe podejście do problemu wskazania przyczyn i sprawców kryzysu europejskiego. Szerzej na ten temat traktują m. in.:

PublikacjeAnatolaKaletskyego (m. in. It’s time to turn tables on Germany, International Herald Tribune, June 21, 2012),

Hans-OlafHenkel, JoachimStarbatty, Niemcy na kozetkę!, Kurhaus Publlishing, Warszatwa 2016,

Hans-Werner Sinn, The Euro Trap: On Bursting Bubbles, Budgets, and Beliefs, Oxford University Press, 2014,

Stefana Kawalec, Ernest Pytlarczyk, Paradoks Euro, Jak wyjść z pułapki wspólnej waluty?, Poltext, Warszawa 2016,

Tezy Georga Milbradta - Forum 2011 i Quo Vadis Europa 2012.

f. Prezydentura Donalda Trumpa; Wpływ polityki Prezydenta DonaldaTrumpa na kształtowanie się nowego porządku

globalnego. Ryzyka i szanse wynikające z tego procesu.

g. Pomysł Europy wielu prędkości Europa wielu prędkości może spowodować trwałą / strukturalną peryferializacjąduzej

części państw UE. Mechanizmy wspólnej waluty utrwalać będą procesy ich peryferializacji. W krajach tych opłacać się będzie tani import i stosunkowo łatwy kredyt a w drugą stronę trudny eksport a produkcja na własny rynek będą nieopłacalne (przypadek Grecji). W rezultacie UE, jako całość się osłabi. Nasilą się procesy i naciski dezintegracyjne.

Koncepcja ta w swojej istocie jest protekcjonizmen ograniczający między innymi swoboda przedsiębiorczości i swoboda świadczenia usług. Wspólny rynek i konkrencyjność zostaną ograniczone.



Gra o Europę XXI wieku: Renesans czy bankructwo Europy? · Misją Dolnośląskiej Fundacji Rozwoju Regionalnego jest inicjowanie i rozwijanie dialogu społecznego jako alternatywy

Documents