GMFood

Генийн өөрчлөлтэй хүнс

ШУТИС, ХБТС, Хоол үйлдвэрлэл шим судлалын профессорын багийн ахлах багш Ц. Одбаяр

Та генийн өөрчлөлттэй хүнс хэрэглэж байсан уу?

Genetically-modified (GM) foods?

• GM хүнс буюу GMOs (genetically-modified organisms) нь үр тариа, ургамлыг хүн болон амьтаны хоол тэжээлд зориулан боловсруулж буй молекулийн биологийн сүүлийн үеийн арга техникээр бий болно.

• Лабораторт эдгээр ургамалд гербицидэд тэсвэртэй байх юм уу эсвэл шим тэжээлтэй байх шинж чанарыг суулгаж өгдөг.

• Генийн инженерчлэлээр агротехникийн асуудлыг маш хурдан, өндөр нарийвчлал нягт нямбай хийж хүссэн шинж чанарыг ургамалд суулгах боломжтой. Жишээ нь, ургамлын генетикчид өөр ургамлаас ганд тэсвэртэй байх генийг салган авч өөр ургамалд шилжүүлэн суулгаж чадна. Энэ нь өөр ургамал юм уу эсвэл ургамлын биш материалаас ч авч болно. Хамгийн сайн мэдэх жишээ бол B.t генийг үр тарианы зүйлд шилжүүлэн суулгасан явдал юм. Bacillus thuingiensis нь бактер бөгөөд шавьжны авгалдайд хортой уургийн кристалл ялгаруулдаг. B.t-ийг үр тарианд суулгаснаар үр тариа өөрөө хортон шавьж устгах хор ялгаруулах юм.

Генийн өөрчлөлтийг олон ижил аргуудын нэгийг хэрэглэж бий

болгож байна:

• Ферментийн бүтцийг шинэчлэх• Полимеразын гинжин урвал (PCR)• Гелийн электрофоррез• Шилжүүлэг

GM махбодийг хэрхэн бүтээдэг вэ?

Генийн өөрчлөлттэй хүнсний давуу талууд

Дэлхийн хүн 6 тэр бум - дараачийн 50 жилд хоёр дахин их болно - хоол хүнсний асуудал?

GM хүнс нь үүнийг шийдвэрлэнэ гэж үзэж байна. • Хортон шавьжид тэсвэртэй• Гербицид (шарилж устгах бодис)-дэд тэсвэртэй• Өвчинд дархлаажуулагдсан• Хүйтэнд тэсвэртэй• Ганд тэсвэртэй• Шим тэжээлтэй• Эмийн шинжтэй• Ургамлын эмчилгээний шинж

GM үр тариа хир их дэлгэрсэн бэ?Ямар ургамлууд үүнд хамаарагдах вэ?

• АНУ-н Хүнс эмийн зөвлөл (FDA) болон ХАА (USDA)-н яамны мэдээгээр 40 илүү ургамлын зүйл нь хэрэглээнд гарах шаардлагыг хангаад байгаа. Жишээ нь, болцийг сайжруулсан улаан лооль, гербецидэд тэсвэртэй шар буурцаг, чихрийн манжин, шавьжид тэсвэртэй эрдэнэ шиш хөвөнгийн ургамал гэх мэт. Гэхдээ дэлгүүрт тэр бүр өргөн дэлгэр тархаагүй. Учир нь ердийн ногоо хүнсний дэлгүүрт байдгаас.

• 2000 онд 13 оронд генийн инжнерчлэлээр бүтсэн үр тариа хэрэглэгдэж байгаагаас АНУ гол хувийг нь эзэлж байсан. 2000 онд ийм үр тарианы 68%-г АНУ-н фермерүүд эзэлж байхад Аргентин, Канад, Хятадад 23%, 7% , 1% тус тус байсан. Мөн Австрали, Болгар, Франц, Герман, Мексик, Румын, Өмнөд Африк, Испани болон Уругвайд генийн өөрчлөлттэй үр тариаг тарьж байна.

• Шар буурцаг болон эрдэнэ шиш нь хамгийн их зонхилж байна (2000 онд 82%). Мөн хөвөнгийн ургамал, рапс, төмс зэрэг араас нь орж байна. Ийм бүтээгдэхүүнүүдийн 74% нь гербецидэд тэсвэртэй, 19% нь шавьжид, 7% нь аль алинд тэсвэртэй зүйл эзэлж байна. Сүүлийн 5 жилд Генийн өөрчлөлтэй хүнсний тариалалт 25 дахин нэмэгдсэн.

Гений өөрчлөлтэй хүнсний эсрэг ямар шүүмжлэлүүд гардаг вэ?

Байгаль орчны байгууллага, шашны газрууд, нийтийн сйан дурын байгууллагууд, мэргэжлийн холбоодууд, төр засгийн болон шинжлэх ухааны байгууллагууд генийн өөрчлөлттэй хүнсэнд хамаарагдах аюулуудыг шүүмжилж эдгээрийг зохицуулах зарим заавар зөвлөмжүүдийг гаргаж байдаг.

Гол зовнил нь үндсэн гурван категорт хамаарагддаг:

• Байгаль орчны аюул• Хүний эрүүл мэндтэй холбоотой эрсдэлүүд• Эдийн засгийн

Байгаль орчин нөлөөлөх аюул• Бусад организмд төлөвлөөгүй аюулыг үүсгэж байна B.t

эрдэнэ шишний тоос жаран хөлтийн үхэл асар их болсон. Жаран хөлт нь сүүт ургамал хэрэглэдэг бол хэрэв эрдэнэ шишийн талбайгаас хөрш талбай руу салхиар сүүт ургамал орж ургавал тоосыг жаран хөлт идэх аюул.

• Пестицидийн үр ашгийг бууруулах Зарим шавьж B.t-д тэсвэртэй болж болох буюу GM ургамал мөн өөрөө пестисид ялгаруулж байгаа.

• Төлөвлөгдөөгүй төрөлд ген шилжих Тухайн ургамлын дараа дараагийн үе үрээр янз бүрийн замаар GM үр бусдад дамжих. Дам байдлаар тоос хүртэх зэрэг.

Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэх бас боломж байдаг. Тух, GM ургамал нь эр бол тоос үүсгэхгүй.

Хүний эрүүл мэндийн эрсдэл• Харшил Америкийн болон Европын орны хүүхдүүд GM

газрын самар болон бусад хүнснээс ихээхэн харшил өгдөг. Иймээс GM бүтээгдэхүүнд харшлийн тест хийж үүнийг бүтээгдэхүүний шошгон дээр бичих асуудлыг зарим газрууд шийдвэрлэж байна.

• Хүний эрүүл мэндэд үл мэдэгдэх үйлчлэл үзүүлэх GM төмс хархны хоол боловсруулах замд хэрхэн нөлөөлсөн тухай. Гэтэл энэ төмсийг цасандусал цэцгийн (snowdrop) лецтинээр боловсруулсан нь энэ нь өвсөн тэжээлт амьтанд хортой бодис юм. Иймээс энэ төмсийг хэрэглэхээ больсон.

Одоогоор нь эрдэмтэд GM хүнс нь хүний эрүүл мэндэд эрсдэлгүй гэж үзэж байна.

Хүн GM организм болтлоо хир удаан замыг туулах бол?

Teosinte

Эдийн засгийн асуудал• GM хүнс бол судалгааны урт замыг туулж,

үнэ өртөг ихтэй байдаг нь газар тариаланчдад, ялангуяа ядуу буурай орны хувьд хэцүү байдаг. Тусламжаар энэ асуудлыг шийдвэрлэдэг.

• Мөн GM ургамлаас дам байдлаар бусад тариалангийн газар дамжих нь патиенттай байгууллагад хохиролтой байх г.м

Генийн өөрчлөлттэй хүнс

GM хүнсийг яаж зохицуулах вэ?Энд засгийн газрын үүрэг

• Дэлхийн улс орнуудад үүнийг шийдэхэд бэрхшээлтэй байдаг. Янз бүрийн замаар асуудлыг шийдвэрлэж байна.

• Японы Эрүүл мэнд халамжийн яам 2002 онд GM хүнсийг эрүүл мэндийн сорил хийх заавар гаргаж үүнийг сайн дурын үндсэн дээр хийн, бүтээгдэхүүний шошгонд энэ тухай бичих болсон.

• Энэтхэгийн засгийн газар энэ талаар тодорхой зүйл хийгээгүй.Хэдийгээр Энэтхэгийн ургамлын генийн шилжүүлэгийн том судлаачид их байдаг ч энэ талд тодорхой шийдвэр гаргаагүй байна.

• Европын улс орнууд үүнд их эсэргүүцэлтэй ханддаг. Ялангуяа Их Британид үхрийн галзуу өвчин гарсантай холбоотойгоор. Шошгон дээр GM –н талаархи мэдээллийг тавих шаардлагыг гаргасан.

• Америкийн ХАА яам GM хүнсийг хянах үүрэгт хариуцлагатай оролцдог.

Зөвлөмж• GM хүнс нь хүнсний хангамжыг нэмэгдүүлж,

өлсгөлөнг буруулах, химийн бохирдлыг багасгахад ихээхэн үүргийг гйүцэтгэж байна.

• Гэвч одоогоор аюулгүй байдлын хяналт, зохицуулга, , шошгололтын олон улсын бодлого зэрэг асуудлууд бүрэн төгс шийдвэрлэгдээгүй.

• Ийм хүчтэй технологийг бид ирээдүйд хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд ашиглахгүй байж болохгүй.