8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures http://slidepdf.com/reader/full/gita-tridandi-lectures 1/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
1/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
2/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
3/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
4/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
5/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
6/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
7/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
8/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
9/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
10/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
11/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
12/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
13/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
14/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
15/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
16/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
17/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
18/858
nynmX {ddgoZmMm lr {XS>r dmr Or H$m OrdZ dmnynmX {ddgoZmMm lr {XS>r dmr Or H$m OrdZ dmnynmX {ddgoZmMm lr {XS>r dmr Or H$m OrdZ dmnynmX {ddgoZmMm lr {XS>r dmr Or H$m OrdZ dmlr brZmamU pXa,M[a-dZ, ~ga Ho$ {Vr nrR>mYre AZVlr{d^y{fV {H$mbXeu hmVndr gV Ed
dVVm goZmZr ~m~y Hw$da qgh Or Ho$ Jw l$s AwV dmr Or hmamO Zo AnZr Eo{hH$ brbm Ho$ gdaU
H$mb | ^{ddmUr H$s Wr-
MVwW} nwfo@VrVo emkmo {h {OVop:& qghmgZmYremo {V: H$pMX> ^{d{V&&
Dh H$pMX> {V H$moB Xgam Zht, daZ Cnw$ nrR> (lrn{V nrR>) Ho$ N>R>o nrR>mYrda mV: aUr nynmX
lr {XS>r dmr Or hmamO hr h& AnH$m EH$ Zm ^r h-lrn{VnrR>fR>oe:&
H$fXoegOmVMVwd}{XHw$bmewmZ& lrn{VnrR>fR>oemo der emVmo hmVnm:&&
Amf {Jam H$mo M[aVmW H$aVo ho dHw$R>MyZmH$ lr {ddgoZ Or Zo mZdVm Ho$ Cma Ho$ {Z{m dgV F$Vw
Ho$ demI mg | AdVma {bm&
ofmgo @{gVo njo {^o ewH$dmgao& goZoemegwV {ddgoZwqZ ^Oo&&n{d AdVman{d AdVman{d AdVman{d AdVma----Wb Ed nmdZ Hw$bWb Ed nmdZ Hw$bWb Ed nmdZ Hw$bWb Ed nmdZ Hw$b
{~hma ammVJV ~ga ({gml) H$m emmmV mhm h& Ohm H$n-A{X{V H$m hmVn gnZ hAm,
Ohm VnmoaV gZHw$ma {g ~Zo, Ohm MS> VnMm go {ddm{ ~{f hmo Jo Ama {OgH$mo lram Ama
bU Or Zo Jw^y{ ~Zmm, Cgr nwamU {g {gml (M{dZ ~ga) Ho$ X{jUmMb | -~ga go m:
19 {H$. r. X{jU amOnwa WmZmVJV {eeamT> Jm H$s nw ^y{ hr mo{JamO lr {XS>r dmr H$s AdVma
^y{ h& ht na ^mJdV H$n Jmor gaynmarU ~mU n. lrZmamU MVwd}Xr Or H$s YnZr lrVr
hmmm BpXam Or Ho$ AL>H$ | AmnZo AdVma {bm& {d{Y demV Vm^ar m Ama H$m y{m {nVmOr H$mdJdmg hmo Jm& bmbZ nmbZ H$m gmam Xm{d ny {nVmh lrmZ n. lr OmoYZ MVwd}Xr Or na Am Jm
{Ogo Chm|Zo Xm{d nydH$ {Z^mm&
O Hw$S>brO Hw$S>brO Hw$S>brO Hw$S>br
1. O_ WmZ-{eeamT> (~ga) {~hma, ^maV& Ajme 25-35r Cma, XoemVa, 83-59rnyd&
2. O_ {V{W-21/22-4-1905 Bgdr` gZ&
{dH$_ gdV 1962 demI H$U {Vrm 12-0-1 VH$/CgHo$ ~mX VVrm &
em{bdmhZ eH$ 1827& H${b gdV 5006&
3. dma-ewH$$dma(21-4-1905)/e{Zdma&
4. O_ g_`(21-4-1905)-2-30-0 ^maVr` g_`=2-35-36 WmZr` g_`= 2-36-47 nQ> g_`&
5. gy`m}X`(21-4-1905)-5-28-46 ^maVr` g_`& gy`mV-18-16-59&
6. gy`m}X` Ho$ ~mX BQ> H$mb-21-1-14 K/{_.go.= 52-33-5 K./n./{d.
7. Zj-{demIm 14-14-5 VH$/CgHo$ ~mX AZwamYm& 8. `moJ-VrnmV 22-20-4 VH$/CgHo$ ~mX darmZ
9. H$aU-Ja 12-0-1 VH$/d{UO 24-10-31 VH$/ CgHo$ ~mX [dpQ> H$aU&
10. AZwamYm Zj VVr` MaU _| O_ go am{e Zm_-Zy -{Vr MaU Ho$ AZwgma {ZaOZ gmX MVwd}Xr
11. AZwamYm Zj _| ^^moJ-62-49-21 KQ>r/nb/{dnb& ^`mV-15-17-7 KQ>r/nb/{dnb&12. e{Z _hmXem _| ^mo` df-_mg-{XZ 8-3-16&
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
19/858
O_ H$mbrZ {j{VO- e{Z _hmXem 21-4-1905 go 17-6-1913 VH$
{Za`U bZ-10-8-18r-37 Xe_ ^md 7-17-21r-207 ~wY 17-6-1930 VH$& Ho$Vw 17-6-1937 VH$&
A`Zme ({Mmnjr`) 22-26r27 na_ H$mpV 23-26r297 ewH$ 17-6-1957 VH$&$ gy` 17-6-1963 VH$&
O_H$mbrZ {Za`U nQ> Jh M 17-6-1973 VH & Jb 17-6-1980 VH$&
H$_ Jh (dH$s) am{e J{V fS>~b
amh 17-6-1998 VH$& Jw 17-6-2914 VH$&
1. gy` 0-8-37r-597 58r-297 1.63
2. M 7-16-56r-397 14-36r-427 1.02
3. _b 7-0-24r-127 14r-197 1.15
4. ~wY(AV,dH$s)0-11-56r
-157
38r
-57
0.735. Jw (AV)0-17-43r-217 14r-147 1.23
6. ewH$ (dH$s)0-17-24r-267 34r-217 1.46
7. e{Z 10-8-16r-387 4r-437 0.96
8.amh (dH$s) 4-14-9r-197 3r-117
9. Ho$Vw (dH$s) 10-14-9r-197 3r-117~M dV YmaU, {dmonmOZ Ed ZmamUM dV YmaU, {dmonmOZ Ed ZmamUM dV YmaU, {dmonmOZ Ed ZmamUM dV YmaU, {dmonmOZ Ed ZmamU---- H$s {g{ H$s {g{ H$s {g{ H$s {g{----
dUml YmZwgma W Aml ~Mml h& Bg W Aml | CnZZ-gH$ma emmXoe Ho$ AZwHy$b {H$mOmVm h& CnZZ gH$ma Ho$ g {d ~mbH$ Ho$ hmW | nbme XS> nH$S>m {Xm OmVm h& h XS> Ho$emV
nV hmoVm h& CnZrV ~mbH$ H$mo H$mer {dmZ Ho$ {bo ^oOZo H$m dmJ bmoH$ | aMm OmVm h Ama Hw$N> Xa
OmH$a gPm ~wPm H$a Cgo bmQ>m bmm OmVm h& na gdomm dmr Or H$m Z Vmo Ka H$mo hr $mg gP ahm
Wm& do Ka bmQ>Zo H$mo Vma hr Zht Wo& AVV: hmaH$a BZHo$ ny {nVmh Or Bh| lr brZmamU pXa
M[adZ-~ga ^oOZo na ghV hmo Jo Ama Bh| ^r ghV H$a {bm& dVwV: nynmX H$mo Vmo {dm hr Zht,
nam {dm gH$b {dm Ho$ dmr XodamO H$s eaU | OmZm Wm, {OgH$s mMZm ^r Bhm|Zo ^md {d^moa hmo H$s-
XmopgVm nXn YwdVmo@h d XodamO eaU {UXo{h &
O~ mUm| Ho$ mU | bJZ bJo Vmo n[aOZ nwaOZ H$go amoH$ gH$Vo h? ~mbH$ dmr Or H$mo o-aOw | ~mY
H$a Zmoha mgwXa AZVlr{d^y{fV ~S>o AZVmMm (lr H$mMrnrR>mYrda JmXr dmr Or hmamO) Ho$
H$nmnm na Vndr hm^mJdV lrlrn{VdmrOr hmamO H$mo H$Q> hE, EH$ hr {ebm | A~m g{hV
{damOmZ lr brZmamU ^JdmZ Zo AnZr Amoa ItM {bm& Bg lrn{V nrR> Ho$ EH$ go EH$ VoOdr
qghmgZmYrda hE& AZlrpS>V lrn{Vdmr Or Ho$ H$nmnm lr AwV dmr Or, BZHo$ H$nmnm lr {dUw
{Mmdmr Or Ama BZHo$ H$nm{lV lr gmYweaUdmr Or hmamO Ho$ H$nmnm lr amH$U dmr Or& nynmX
lr 1008 lr amH$UmMm dmr Or Zo hr nM gH$ma gnZ H$a lr {XS>r dmr Or H$mo AnZm {e
~Zmm, yb- Ed -aZ XmZ H$a lrZmamU H$s eaUmJ{V H$amr& lr {ddgoZmMm h ZmH$aU
OOOO Hw$SHw$SHw$SHw$S>brbrbrbr
12e[Z 11 Ho$Vw
gy~wY 1ewH$
2
3
4
7
6
8
M Jb
5 amh
9
10
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
20/858
{H$m & VV nMmV lr dmr Or {dm aV hmoH$a EH$ H$R>moa Vndr {dmWu Ho$ $n | An dg | hr
gm{hmMm H$s narjm | W loUr | W Amo& lr dmr Or Zo gm{hmMm H$s narjm Ho$ ~mX Amom
| JhZ AZ H$a mH$aUmMm H$s narjm ^r nmg H$s Ama nwZ: Bhm|Zo W loUr | W WmZ nmm&
bo{H$Z {Og {dm go AVd H$s mpV hmoVr h dh gm{hmMm m mH$aUmMm ^a H$s {dm Zht&mH$aUmMm Ama gm{hmMm go ~hV ~S>r h& ZmamU H$s {g{ Omo Bh| {gml (~ga) | CnbY
hB& lr dmr Or hmamO Ho$ OrdZ H$s h hrgr KQ>Zm {ZZdV h-
lr dmr Or hmamO Ho$ AmMm nynmX lr amH$UmMm dmr Or (nM nrR>mYre, lr brZmamU
pXa, M[adZ, ~ga) ZmamU H$s {g{ H$s H$mZm go VnmoaV Wo& lr {XS>r dmr Or Zo AmMm go
lm g{hV {Okmgm H$s-Amn JJm | IS>m hmoH$a BVZr H$[R>Z CnmgZm {H$g{bo H$aVo h? AmMmd Zo nhbo
Q>mb-Q>mob {H$m, [$a Z | Amm {H$ BZH$m ~mb{Mm h Ama o BVZo {Okmgw h, g^d h, Bh| hr ZmamU
- {g hmo Om& H$nmbw AmMm Zo Vnm H$m ah, ZmamU {g{ Ho$ {dYmZ Ama nhMmZ-gmar ~mV|~Vm Xt& A~ ~mbmH$-gm Zd ^mpS>V lr {XS>r dmr Or H${Q> nV JJm Ob | IS>o hmo CJ Vn H$aZo
bJo & ~g m Wm-BH$sgd| {XZ lrmZ H$s AO{b | eof$U na {damOmZ lrZmamU H$m gmjmH$ma!
bY-ZmoaW lr dmr Or Zo AmMm go h KQ>Zm ~Vm Xr& Jw H$s Amkm hr-JhWml | Zht OmZm h&
nyU {dm mV H$s{Oo& Jw H$s Amkm {eamoYm H$a gm{hmMm Ama mH$aUmMm H$s Cnm{Ym lrmZ Zo
mV H$s& doXmZ H$s bmbgm Zo Bh| AZVlr{d^y{fV lr H$mMr {Vdm{X^L>H$a nrR>mYrda
^JdXZVmMm JmXr dmr Or hmamO H$s eaU | nhMmm& {d{M CH$f! Ka go nT>Zo Mbo Vmo ZmamU
{b Jo Ama {$a doX nT>Zo Mbo Vmo gmg {b Jm& ^m{VH$ {dm Ama Am, Xmo-Xmo nyU H$b
AmMmH$nm $nr gamoda | {Ib Jo {OZH$s gwa{^ Zo YwH$aamO lr dmr Or H$mo Eogm ~ogwY H$a {Xm {H$ A~
Ka H$mZ bmQ>o, H$go bmQ>o?
gmg JhU Ed dpWV {XZMmgmg JhU Ed dpWV {XZMmgmg JhU Ed dpWV {XZMmgmg JhU Ed dpWV {XZMm
nadX> lr JmXr dmr Or hmamO, ZmamUdmS>r, gr.nr. Q>H$, ~~B | {Zdmg H$aVo ho lr
d|H$Q>oeXodWmZ ($UgdmS>r, ~~B) {XXoe H$m CZ {XZm| {ZmU H$am aho Wo& gdV 1983 (gZ 1926) |
lrmZ H$s g{{Y | lr dmr Or nhMo& AmMm Ho$ W XeZ Zo hr {e H$mo ^mdmVwa H$a {Xm, mr Ho$
Vmam| H$mo PH$Pmoa {Xm& doXmZ H$s CH$R>m X~Zo bJr, gmg JhU H$s H$mZm Vrd hmoZo bJr& na
H$m{UH$ AmMm Zo Bh| m doXmV Ho$ gmW gmW ah JW nT>mm, emmW H$m H$meb XmZ {H$m Amagmg JhU H$s bmbgm ^r nyU H$a Xr& dmN>mH$nV lr JmXrdmr Or hmamO Zo A Amlm| Ho $ VrV
hmoZo H$s Vrjm Z H$am gdV 1983 | hr drVamJr H$mo {XS> Xo moJnW na Am$T> H$a {Xm&
{XdoVaWm ~MmXod dOoV-h ^r Vmo emmZwemgZ hr h& namMm Zo moJy{m H$mo {X pQ> go XoI
{bm, lrX {ddgoZ Or Ho$ Ae H$mo nhMmZ {bm Ama AnZo goZmn{V H$mo Amerf {Xm- AmnHo$ {e -
{e ~hV hm|Jo Ama Amn ^JdmZ Ho$ {XXoe ~Zm|Jo& {$a omYra hmoH$a Chm|Zo $b (Am Ama A$X)
gmX | {Xm& A~ dam BVZm {dH$Q> hmo Jm Wm, AmMm {ZR>m Ama ^JdV r{V Eogr Jhar hmo Jr Wr {H$
Xmo-Xmo VrZ-VrZ {XZ A-{d{jV gm ahVo, H$XZ, AlwnmV, ~ohmoer& AeZ-dgZ H$s gw{Y ^r Zht&
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
21/858
{H$gr noS> Ho$ ZrMo EH$mV | ~R> H$a y$Q>-y$Q> H$a amoZm, {d{M VS>n | ahZm& Bg Ad^mdr pW{V H$mo
gPVo ho namMm Or Zo nwamZo lr MVw^wO dmrOr (H$Wr dmbo) Ed A hmmAm| H$mo gmW | bJm {Xm
Wm Ama lrmZ Zo MoVm ^r {Xm Wm-Amn bmoJ mZ aI|Jo& BZH$mo Ogm ~b Amdoe Am ahm h, Cggo X H$mo
^r j{V hmo gH$Vr h& BZ hmmAm| Zo N>mmdV lr dmr Or H$m AZwgaU {H$m& AJa Xmo-Xmo VrZ-VrZ {XZo {~Zm A nmZr Ho$ ahVo Vmo hmm bmoJ ^r& emX Bggo na{hVH$mar lr dmr Or hmamO {nKb CR>o&
hrZm| VH$ Eogr hr VS>n H$s {OXJr {~VmZo Ho$ ~mX Bhm|Zo nnmZ (XY-{^jm) na OrdZ gMmbZ ew
{H$m Ama gmg JhU go gm{Y-JhU H$mb mZr 74 dfm] VH$ Ho$ gmgr OrdZ | An XY-{^jm na hr
eara H$mo g^mbm& nmM-nmM, gmV-gmV {XZm| H$s Ama OJZmWnwar | 15 {XZm| H$s gm{Y | Vmo h ^r Zht&
nynmX Zo OrdZ H$mo hr dV ~Zm {bm, {OgH$s mnZ ebr A{Vr ahr& VrmmS> ZmH$ JW-aZ H$m
Omo Bhm| Zo UZ {H$m dh BZHo$ {bo {gmV ^a hr Zht, daZ AmOrdZ moJ ~Zm ahm& hm lo lr
{goda nmR>H$ Or H$m H$WZ CaUr h-hm ~hV gV Eogo ^r ho h, Omo Xoe, H$mb AdWm Ho$ AZwgma AnZo X{ZH$ {Zm| | n[adVZ H$aVo aho Ama
ah|J|& OJXmMm YYwarU lr {XS>r dmr Or Zo Vr-YmVS> Ho$ AZwgma Omo {Z {ZdhU H$m gL>H$n
{bm h, AmO ^r Bg dmdWm | T>VmnydH$ CgH$m nmbZ H$a aho h& hmamO lr H$s {XZMm H$m Xod^mfm |
dUZ (gZ 1943 B.|) n. lr brnZmMm Or (h[ama) Zo {H$m Wm Omo lr dUd H$ XnU Ho$ {d{^Z
gH$aUm| | CnbY h& Bg lr goZoeJwMm Ho$ AZwerbZ go {XZ Ama am{ mZr 24 KQ>o |, {Vnb EH$
moJr Ho$ dpWV OrdZ H$s PmH$s {b OmVr h Ama h ^r gP | AmZo bJVm h {H$-
pWVk H$m ^mfm, gm{YW Ho$ed& pWVYr: qH$ ^mfoV {H$mgrV dOoV {H$&& (JrVm 2/54)
m| 24 KQ>o Ho$ XeZ go ^r ~hV ah H$s ~mV| Iwb Zht nmVt, m|{H$ kmdgam| H$mo N>mo S>H$a A {XZm| |
BZHo$ 24 KQ>o Ho$ H$ar~ 10% mZr 2 go 2 1/2 KQ>o Ho$ jU gmdO{ZH$ hmoVo Ama {V{XZ eof mZr 21
1/2 go 22 KQ>o H$m {d{ZmoJ On, Vn, gm{Y, {MVZ Ama boIZ Am{X H$mm] | hmoVm& bo{H$Z hm h ^r
CboIZr h {H$ hm {da$ H$s h Vnm ^r dmW go D$na namW Ho$ {bo Wr& {OgHo$ {bo nad hr dd
~Z Jm hmo, ^$m| Ho$ Amm H$XZ na H$amb H$mb na Ohm {XS> H$mbmpZ gm H$mb H$m H$mb ~ZH$a Qy>Q>
nS>Vm hmo Cg hmXmZr Zo {N>n H$a ^r Omo nmm Cgo hmao Ogo nm{nm| Ho $ {bo bwQ>m {Xm& gm{YW hmo, eara
| KwZ (drH$) bJmH$a ^w go Omo {bm Cgo OZVm OZmXZ Ho$ ~rM ~mQ> {Xm& gVm| H$s nb-nmb H$s
Vnm ^r Xgao Ho$ {bo hmoVr h, XrZm| Ho$ {bo hmoVr h-namonH$mam gVm {d^yV:& gV {eamo{U Jmodmr OrZo H$hm Vmo Ad {H$-
dmV: gwIm Vwbgr aKwZmWJmWm ^mfm{Z~{VOwbmVZmo{V&& (lramM[aVmZg 1/7)
Vmo m ahm amM[aVmZg m dmV: gwIm H$m gmYZ? Zht, dh g~m| H$m H$mU-H$n ~Z Jm& VWd
ny hmoXma lr dmr Or hmamO ^bo hr ~ag Ho$ nmZ Ho$ {bo ~X nU-Hw$Q>ra | Vnm-aV aho, jU-
jU H$m CnmoJ H$aVo aho, na dh F${famO Ho$ gXnXoe mam, ewH$Xod Or H$s Ogr Ywa {Jam Ho$ m go
N>bH$-N>bH$ H$a ^mJdVm| Ho$ H$U-nwQ> Ho$ mJ go CZHo$ X | Am Jm& dXZr gr gV Zo AnZr
{XZMm H$s Ymam H$mo g Ed {Z Ho$ C^ Hy$bm| go ~mY H$a gXmMma H$s Aa AV Ymam ~hmr& ahm
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
22/858
{H$ H$mZ AnZo OrdZ H$s mar H$mo {H$VZm gtM bo? {H$VZr $gb CJm bo?
gV OrdZ: H$ar~ gmT>o gmV XeH$m| H$s b~r mmgV OrdZ: H$ar~ gmT>o gmV XeH$m| H$s b~r mmgV OrdZ: H$ar~ gmT>o gmV XeH$m| H$s b~r mmgV OrdZ: H$ar~ gmT>o gmV XeH$m| H$s b~r mm (gZ 1926 go 1999 VH$)
{$a boIZr H$s bS>IS>mhQ>! AJoO H${d eobr H$s gm Wr, EH$ hr ~ma AZoH$ CnmAm| H$m pVH$ | Am
OmZm, [$a dh H$go Ch| N>Xm| | T>mbo& nV Or H$hVo h-H$^r Ca | AJ{UV X^md Hy$OVo h {dhJm| go hm& AU H${bm| go H$mob Kmd H$^r Iwb nS>Vo h Aghm&&
H$go A{^{$ hmo! {H$g $n H$s AmaVr CVm$? gm{YZ drH$-gdV mVm dmr{H$ H$s m hOmam|
hOma nR>m| | JrVmonXoeH$ mg H$s& OJXmMm Ho$ $n | A{^Zd ammZwOmMm H$s m {Xgy[a Ho$ $n |
eR>m[a H$s& ^{$ Ho$ {gama Ywd Ama bmX H$s m hmkmZr gZHw$ma H$s& wO hmXod H$s m XmZr
{eamo{U aKwamO H$s& Bg Ywa Xhmoer ^ar {dyT>Vm | lr MaUm| | VH$ Q>oH$ XoZm hr Cnm h& Vmo
MmVwmdVMmar Ho$ $n | lrmZ H$m W XeZ lr d|H$Q>oe XodWmZ ~~B | ^$m| H$mo {bm Ohm 1926
| AmnH$m W MmVwmg k gnZ hwAm& h mOmn k Wm& MmVwm | EH$ WmZ na hr {ZV dmgH$m {Z lr dmr Or Zo AmOrdZ aIm& Mmho {H$VZo {dZ Am Om|, dh ^yIS> ^bo hr hrZm| Ob-Z hmo
Om, na mo{JamO AMb ahVo&
JJm m gay, emoU m H$mob H$s ^H$a C$mZ dVYmar H$mo Sw>bm Z gH$s& {edXem Ogr hr KQ>Zm amZrXodm
(H$mob Ho$ {H$Zmao g. 2028), ~~wam (JJm {H$Zmao g. 2030), bmohmqgh H$m Q>mobm {gVm~{Xmam (g. 2040)
bNy>Q>mobm gwoaZnwa (JJm Ho$ H$moS> | g. 2053) Am{X {d{dY WmZm| H$s h, Ohm ~mT> Ho$ ~rM ^r AQ>b
Vndr AnZo Wb na hr VnmoaV aho& Eogr H$R>moa Vnm Ho$ gmW Cmamoma 74 dfm] | 74 MmVwm dVm| H$mo
AmnZo gnZ {H$m Omo mZm| ^JdX ammZwOmMm dmr Or mam Wm{nV 74 dUd nrR>m| Ho$ VrH$mH$ h&
ApV MmVwm H$mer jomVJV {dewnwa ({dUwnwa) | 2056 | gnZ hAm Ama V~ h aUr h {H$
nynmX 25 go 50 Jm XY {^jm na hr OrdZ g^mbo Wo& {gmoJr O~ mU H$mo H$R> Ho$ Jda | {Z{V
H$aVo h, Vmo ^yI mg H$s gmpV hmo OmVr h& Bg lr hmbrZmamU k Ho$ gmnZ Ho$ {XZ hmbmV
BZHo$ ewH$m na H$mpVmZ eara H$mo XoIH$a {g {M{H$gH$ S>m.bdHw$ma qgh (ohVm AnVmb, dmamUgr)
H$m ghO ^mdmooH$ Wm-Amh! gmO A~ VH$ BZgo BVZm H$m bo ahm h& dVwV: H$R>Hy$n | mU H$mo amoH$,
Amw H$s aoIm AmJo ItM H$a, ^$m| Ho$ Ym{H$ H$m| H$mo lrmZ Zo gnZ H$amm& Vnm mJ Ho$ AWH$ n{WH$
lr dmr Or hmamO Zo 74 MmVwm km| Ho$ Abmdm H$ar~ 250 go A{YH$ A k gnZ H$amo Ama Bg
{Xem | CZH$m EH$ gddmXr gV H$m $n ^y[ae: Vw h& na dUd gV Zo hmZmamU Ama hmbrk H$amm Vmo mOmn k, JmareH$a k, h[aha k, lr gyZmamU k, Jmr k, k, m{V k
Am{X ^r& o k BVZo A^yVnyd hmoVo Wo {H$ BZ| {V k | H$ go H$ EH$ bmI gV hmm dX Ed
^mJdVOZm| H$m VXrmamYZ hmoVm& JJm Ho$ aoV | ^r Q>oQ>m| H$m ZJa ~g OmVm, bJVm Wm {H$ Hw$^ H$m obm
hmo& kmZ k Vmo BZH$s Vnmor {XZMm H$m mZm| A{^Z AJ ~Z {Z gnZ hmoVm ahm&
AMb Vndr Ho$ gmW X H$s pQ> | CVa ahm h A~ hmbr Ho$ gnw H$m ^$$n& AJa lrdmrOr H$m
moJr Ama Vndr $n nmfmU gm AMb Ama H$R>moa h Vmo ^$$n {H$gb gm H$mob& nmUmU Ho$ ^rVa {N>nm
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
23/858
gag {ZPa& dOmX{n H$R>moam{U X{Z Hw$gwmX{n-H$m JO~ gd! BZ ^{$mZ {g gV Ho$ gmW ^$-
nade ^JdmZ ^r bwH$m{N>nr IobVo aho-H$^r Jmon ~Z H$a XY {nbmZm (H$mda, H$mer) Vmo H$^r ~Mmar ~Z
XeZ H$aZo Am OmZm (H$H$[am, gmaU), H$^r JS> Or H$mo bmZo Ho$ {bo ^oOZm (PyaS>rham, AmaJm~mX) Vmo
H$^r C{mR> ~UnVo H$hVo ho MVw^wO $n | H$Q> hmo OmZm& (bNy> Q>mobm gwaoZnwa-^moOnwa)& VWdhmbr hS>mar Xodr (dmamUgr jo) H$Q> hmoH$a Xbma H$aVr aht& ^{$ H$m nJm bo AmnZo AZoH$ nmdZ
Wbm| | ^JdmZ H$s AMmy{m H$s mU-{VR>m H$amr& H$ht AmnH$s nwZrV r{V | ~Yo A~m g{hV
H$moXS>nm{U ^wda lramM {damO aho h (H$mogboe gXZ Amom, lr {OamKd pXa S>ohar, lr draamKd
pXa Q>S>dm, Am{X) Vmo H$ht ^JdmZ doUwJmonmb m amYmH$U (lr doUwJmonmb pXa, dIam-nbmy, lr
amYmH$U pXa, ~ohQ>m OJb, emhOhmnwa Am{X), H$ht ^yXodr Ama ZrbmXodr Ho$ gmW lr h[a dHw$R>ZmW
({gml, ~ga) Vmo H$ht brd|H$Q>oda Xod (Xod[am), H$ht lrbrZqgh (H$mer) Vmo H$ht lrX ^JdX
ammZwOmMm, lr eR>H$mon dmr, lr dadaw{Z Ed lrXodr, ^yXodr g{hV lr brZmamU ^JdmZ (Jm),H$ht lr JOomoj Xod (h[ahajo, gmaU)Vmo H$ht ^JdmZ lrmgwXa (MXm^mar, AmOJT>)& bJVm h
AnZr ^{$ go {dmo{hV H$a lr Xo{eHo$ Zo lrZmamU H$mo dHw$R> go ~wbmH$a OJh-OJh ~gm {Xm&
nad AZVlr{d^y{fV namMm nX^mH$ lrOJX Jw ^JdX ammZwOmMm lr H$mMr {Vdm{X^L>H$a
R>mYre JmXr lr{ZdmgmMm dmr Or hmamO Ho$ eXm| |-
^{$ Vmo dm^m{dH$ ahr& Bgr ^{$-^mdZm go o[aV hmoH$a AnZo {em| mam {gml ~ga M[adZ Am{X
WmZm| | {X Xoem| H$mo ~ZdmH$a ^JdXMmy{mm| H$mo AnZr CnpW{V o {V{R>V H$amo& h CZH$s ^{$ H$m
n[aMmH$ ahm& AnZo gV OrdZ | lrdHw$R>ZmW {XXoe, ~ga, lr JOomoj-Xod-WmZ {X Xoe
h[ahajo Ama lrbrdoL>H$Q>oda XodWmZ Xod[aum g{hV 60 ^ XodWmZm| H$m {ZmU H$am Am-gV{V Ho$
{bo {d{M ^{$-dm{Q>H$m H$m AmnZo {dH$mg {H$m&
lrmZ H$s Ogr namZwa{$ ^w | Wr, dgr hr AmMm Xod |-Wm Xodo VWm Jwam& AZVlr{d^y{fV namMm
^JdXZVXod Ho$ dVwV: Amn AZnmXr aho& CZHo$ aU-m go {ddb hmo CR>Vo Wo-Hw$Q>r | Om ~mbH$ H$s
Vah H$XZ H$aZo bJVo Wo& d{Z{V Vmom| go AmMm H$m O~ VdZ Zo{hb w$Q> dam| | ~dobm | H$aVo
Vmo gnyU dmVmdaU hr ^{$ hmo OmVm& AmnH$s r{V H$s {doUr (AmMm-r{V, ^JdV-r{V Ed ^mJdV
r{V) H$mo H$mZ $nm{V H$a gH$Vm h? Bg {doUr H$s Vrgar moVpdZr {ZM hr ^mJdV r{V h& ^mJdV
AmnHo$ mU aho Ama Amn ^mJdVm| Ho$ mU& VwV h BgH$m EH$ dbV CXmhaU-gZ 1940 | ~{bm OZnX Ho$ ~hdam Jm (ma Xoe) | JJm VQ> na MmVwm H$mb | (O~{H$ lrmZ H$m
gmdm k nyam hmoZo dmbm Wm Ama 15d| MmVwm k H$m Adga Wm), H$amb H$mb$n ZmJ Zo lrMaUm| H$mo S>g
{Xm& {dwV J{V go h ~mV gd $b Jr& h gwZVo hr KadmgS>rh (gn{V {Obm amohVmg) lraZ
{Vdm{X ^L>H$a R> Ho$ VH$mbrZ nrR>mYre mV {dmZ MmXeu X^mfr gV lr 1008 lr
brnZmMm dmr Or hmamO AZeZ na ~R> Jo& hm^mJdV Zo gL>H$n H$a {bm {H$ lr dmr Or H$m
AJb gwZZo Ho$ nhbo mU N>moS> XJm& VrZ {XZm| Ho$ ~mX O~ ~hdam ^oOm Jm XV Zo AmH$a gwgdmX {Xm {H$
{df-eZ hmo Jm, lr dmr Or hmamO gHw$eb h, V~ KadmgS>rh Ho$ nynmX dmr Or hmamO Zo Ob
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
24/858
JhU {H$m! {YH$ma h wP gm H$Jmb H$mo, ^{$hrZ {e H$m Omo mU YZ Jdm H$a ^r Or ahm h& m h
H$Q> ah Zht h {H$ {em| H$s r{V go ^r H$ht JmT>r r{V {eoVa ^mJdVm| H$s Amn | ~Zr ahr&
JY {dd{dmb Ho$ CX {d^mJmj mo. E$. Om Zo {bIm h-
^$ {Og na OmZ XoVo hm| dmo amOZ Amn h, y$b {IbVo hm| Ohm, w{$ Ho$ YwdZ Amn h&AmnH$s h~y{~V na IwX {$Xm h~y~ h, MmhVm {OgH$mo {nm hmo dh gwhmJZ Amn h&
lrmZ H$m Zm[aHo$b gmH$ma {Mm Wm, {Og H$U {Mm H$mo AnZo mU-{ ^$m| Ed Jw nanam Ho$ erf
nwfm| Ho$ {dmoJ | g-g na Anma gVmn nhMm& AZV lr {d^y{fV lr H$mMr {Vdm{X^L>H$a
nrR>mYrda namMmnX^mH$ .^. O.Jw. Am. JmXr H$UmMm dmr Or Ho$ dHw$R> JZ Zo AmnH$mo Anma
gVmn {Xm& VWd gV {eamo{U lr 1008 lr OJX Jw am. dm. amKdomMm {XS>r dmr Or Ed
doXmVmVS> hmZm {dX dao lr 1008 lr O.Jw.am. dm. amZmamUmMm {XS>r dmr Or Ogo Xb^
hmmAm| Ho$ dHw$R> JZ Zo hmZ emoH$ AmnHo$ OrdZ | CnpWV {H$m& gXJw H$mo gMm {e nw go H$mam Zht hmoVm& lrmZ Ho$ ^{$ gamoda | {Ibo Eogo dU H$bm| H$m {dbwV hmo OmZm Xmbw ^$dgb
AmMm Ho$ {bo AH$WZr doXZm H$s KQ>Zm Wr, {Ogo $ H$aZm H${R>Z h {H$ lrdmr Or hmamO Ho$ H$mob
Zo{hb X Zo H$go ghm& dVwV: Omo Amn| o H$aVo Wo, CZgo H$ht AJ{UV JwUm o Amn CZgo H$aVo Wo&
Eogm Wm lrmZ H$m om d$n&
JWH$mm $nJWH$mm $nJWH$mm $nJWH$mm $n
A~ gwI Am ahm h AmMmdmZ kmZoda H$m gmadV $n-H${d, dmH$aU, boIH$, CnXoeH$, mmZH$ma,
^mH$ma hmemmWu H$m $n Ama VbY H$s{mmZ& dX H$s JhamB Ama {d{dYVm Ho$ dV: mU h
lrmZ mam UrV eVm{YH$ JW-aZ& BZ JWm| H$m AdUZr d{eQ> h&
lr {XpS> JWmbm Ho$ W nwn Ho$ $n | Jwnanam | nydmMmm] Ho$ V{ZZ Ho$ m go CZH$m mIbm~
{XmZwgYmZ h& VWd, lr AZVmMm-n{m, JbmemgZ Ed gw^mV H$s ^md-dUVm, lrbrZmamU
-n{m H$m AbL>H$ma gmmoOZ, Ed {~~ {dYmZ, dmH$aU nm[aOmV H$m gmoXmhaU ^JdV-VdgHo$V-
H$Q>H$moma H$m VH$-H$meb, d{XH$y{mnyOmXe, d{XH$lmXnU, Ed VVMH$mHZ$ H$me H$m g-H$meZ,
JrVmmmZ-mbm (N>: IS>m|) H$s {deXVm Ama Bem{XXemon{ZfX Ho$ ^m H$s AZyR>r ebr (gymjammXm
- gym| Ho$ EH$-EH$ Aja H$mo boH$a mm) {dmm H$s namH$mR>m Ho$ n[aMmH$ h& Bem{X nMmon{ZfX JyT>mW-
Xr{nH$m ^mfm mm (Be, Ho$Z, H$R>, Z, Ed wS>H$mon{ZfX H$s mm) mSy>mwn{Zfr (mSy>,V{mar, Ed EoVao) H$s JyT>mW Xr{nH$m, N>mXmomon{ZfX H$s JyT>mWXr{nH$m, Ed ~hXmaH$mon{ZfX H$s JyT>mW
Xr{nH$m& CboIZr h {H$ H$mg lw{V H$s ^JdX ammZwOmMm dmr Or mam H$s Jr mm Ho$ gmZ
lrmZ mam dm@f^lw{V: AmjoU dm@f^oU dm-H$m gmW gwX^m{gV {H$m Jm h&
AhW {ddoH$ Vd ~moY dOaoIm Ogm Eogm A{Q> h {H$ Ana Vmdb~r {XL>ZmJmMmm] H$m Wyb hVdbon ^r
Bgo {Q>m Zht nmm-BgH$s grjm ^mpV ~ZH$a ah Jr& nwZ: lrmZ mam {ZwIL>Mno{Q>H$m H$m CXKmof
^r Cgr Vah AOo h& Bgr Vah ah JWm| H$s ^mfm Q>rH$m Ogo dmVmmbm H$s MyS>m{U Q>rH$m AVamm H$mo
Amm{V H$aZo dmbr h& EH$ {dbofH$ Zo ^y[ae: egm Ho$ dam| | m hr WmW H$hm h-
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
25/858
Vofm UrZm Zd H$V Vo MyS>mUrZm {VbH$ gr&
Amm{VmV: H$aUmQ>m moJmm-{dm Z {h dUZrm&&
lrbmoH$mMm dmr Or Ho$ gmaV em lrdMZ^yfU H$s {MVm{U Q>rH$m | pbZmW H$s gr Q>rH$mH$m[aUr
{V^m H$m {XXeZ, lrmwZmMm UrV JrVmW-gJh H$s ^mdH$m{eH$m Q>rH$m | lr gXm {ZR> AZwgYmVmH$s gy pQ>, daXmdb^ Vmo Ed AmbdXma Vmo H$s ^mdH$m{eH$m Q>rH$m | ^md^ar pQ>, lrgy$,
nwfgy$ Ama AWnMH$ H$s ~mo{YZr ^mfm-mm | mg ebr H$m g CnmoJ, nwZM Q>rH$m JWm|
| {dnwb mU JWm| go nJ-nJ na A{^$ AW H$m gmnZ-Ho$db {dmm hr Zht, {d{M ~w{mm H$m ^r
n[aMmH$ h {H$ Eogr nwQ> m{UH$ mm na H$b CR>mZo Ho$ nyd XamJhr {MVH$ gm gm ~ma gmoMZo H$mo
{dde hmo Om& emm| | JhZ nR> Zo ^$-mZg-gamoda-amb lr dmr Or H$mo hm emmWu $n ^r Xo
{Xm {OZHo$ qghZmX go hmhmonmm lr Jmo{dX emr, n. lr haoam emr, n. lr H$bmH$a emr, lr
A{IbmZX Or gadVr, lr {Zml Or, Ed lr yZrdamZX Or Ama {$a AhW {ddoH$ Ho$ {dnj | IS>mEH$ ~hV ~S>m {dV gmO ^r Vp^V ah Jm& mdh[aH$ pQ> go ^r OrdZ | {dm mpV Ho$ hd H$mo
drH$ma H$aVo ho Bhm|Zo EH$ XOZ go A{YH$ CM {dmbm| Ed hm{dmbm| (gH$V {ejm Ed AmYw{ZH$
{ejm XmoZm| Ho$ gWmZ) H$mo Wm{nV H$amm Omo gwMm $n go AmO Mb aho h&
OJXmMm $nOJXmMm $nOJXmMm $nOJXmMm $n
AmMm H$s nyUVm kmZ Ama AmMaU mV H$aZm Ama H$admZm-Eogo C^md | h, {OgH$s gnyU nyUVm dmr
Or | Wr& bjm{YH$ mZdm| H$mo dUdr Xrjm Xo AmnZo Ch| gnW na bJmm& AmMmd Zo A{Ib AmmdV
H$s nXmm H$s Wr Ama 108 {X Xoem| | {deof $n go XeZ Ama AMZ {H$o& BZ| {d{^Z {Xgy[am| Ed
Vndr ^$m| mam ^JdmZ H$m gmjmH$ma Ama JbmemgZ {H$m Jm h& lrOJZmWnwar Ho$ EH$ {g gV Ho$
AZwZ H$mo drH$ma H$a hr lrmZ Zo OZVm H$mo {e ~ZmZm ma^ {H$m& H$mbVa | gw{em| H$s gm
bjm{YH$ hmo Jr& lr MV hm^w H$s ^m{V {OYa go OJXmMm dmr Or JwOaVo dhm mZm| ^{$ H$s bha
N>m OmVr, {e ~ZZo H$s AX CH$R>m nZn CR>Vr&
lr gXm Ho$ {ddZ Ho$ {bo lreofmdVma dada wZr dmr Or Zo 8 {XJO AWmV 8 J{m| H$s WmnZm
H$s Wr-lr dm{X^rH$ahmJwXodamO, lr^Q>Q> ZmW dadoL>H$Q>mo{Jd&
ammZwOmdaXmZVm{Vhm[a, lrdmZebwZmo@Q>{Xem JOmVo&&
mV: aUr nynmX lr {XS>r dmr Or hmamO Zo ^r lr gXm Ho$ Mma gma H$mo gwdpWV ~ZmoaIZo Ho$ {bo AQ> {XJOm| H$s WmnZm H$s {OZH$m {ddaU VwV h-
1. lrX O.Jw.am. lramZmamUmMm {XS>r dmr Or hmamO, H$mogboe gXZ, Amom (C..)
2. lrn{V nrR> Ho$ gV AmMm O.Jw.am. lr XodZmH$mMm {XS>r dmr Or hmamO, lr brZmamU
pXa, ~ga&
3. lrhV ammMm Or hmamO, amOJh, ZmbXm&
4. lrdmr amnZmMmOr hmamO, XmCXZJa, Jm&
5. lr dmr ZmaXOr hmamO, H$N>dm (amhVmg)
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
26/858
6. lr dmr ammZX nahg Or, {~hQ>m OJb (emhOhmnwa)
7. lr dmr Jmo{dXmMm Or nahg, eH$anwa (amohVmg)
8. lr dmr amKdomMm Ora hmamO, XodKmQ>, Jm&
d.dm. O.Jw.am. doXmVmVUS> Vr dmr amZmamUmMm Or hmamO Zo lr dmr Or hmamO H$s e:lrH$mo AnZo OrdZ H$mb | {dd{V H$aZo H$m ^anya Z {H$m& hmHw$^m| Ho$ Adga na H$s{VmZ Wm{nV H$aZo
dmbo ~hX ~mS>o H$m AmoOZ, {dV gJmoR>r H$m gmmoOZ, ^JdX ammZwOmMm H$s {Xmkm H$m gd Mma
gma, XrZ gXmMmar N>mm| Ho$ {dmOZ | IwbH$a XX, gXm {dfH$ JyT> {Z~Ym| H$m UZ Ed JW
H$meZ, Amom H$mogboe gXZ H$m V {dH$mg Bm{X AmnH$s hdnyU CnbpYm h& lr dmr Or hmamO
Ho$ mZm| Amn X Wo& AmnH$s H$s{m-dOm H$mo AmMm H$nm demV g{V O. Jw. am. dm. amZmamUmMm
Or hmamO Ho$ gmZ hr mV: aUr AXmMm lr dmr Or hmamO Ho$ H$nmnm Wo dmr lr
amKdomMm Ora Or hmamO, XodKmQ>, Jm& Amn gabVm Ama ghOVm H$s y{m Wo& AmnZo emhOhmnwa EdC.. Ho$ npM ^mJ | dUdVm H$m nyam Mma {H$m& g{V BZHo$ gwmo {e O. Jw. am. dm. amKdmMm
Or hmamO AnZo H$m| go AmMm H$s H$s{m H$mo gd{bV H$a aho h& EH$ A {XJO XmCXZJa nrR>mYrda lr
dmr amnZmMm H$sVZ-H$bm{Z{Y Or dVwV: lr dmr Or hmamO H$s g^mAm| Ho$ {d[M H$bmnr Wo,
{OZHo$ H$sVZ H$s Ywa Hy$H$ ^{$-dm{Q>H$m | AmZX-bhar ^a XoVr Wr& Bg nrR> H$mo g{V dm. YwgyXZmMm
Or hmamO g^mb aho h& eH$anwa Ho$ lr dm. Jmo{dXmMm nahg Or Ho$ dHw$R> dmg go [a$ {XJO H$m nX
O. Jw. am. dm. lrZmamUmMm {XS>r dmr Or hmamO, lrbrZqgh pXa, H$mer H$mo {b Jm h Ama
Amn AmO Bg ^mdZm go gVV Co[aV Ama Cb{gV h {H$ AmMmnrR> H$m ^ {ZmU hmo& dVwV: nynmX
Ho$ gZmVZ Y$nr AVH$be BZ {XJOm| Ho$ H$Ym| na aIm h, Ama AmOm{V H$mo {ZM hr BZH$s gmYZm go
gwYm grH$a H$s CnbpY {ZVmV$n | hmoVr ahoJr&
nwZM lr dmr Or hmamO Zo ^mJdVm| Ho$ {hV | m gVm| Ed {dao hmnwfm| H$mo OJXJw
ammZwOmMm Ho$ $n | {VpR>V {H$m h, {OZH$m AYmo{b{IV CboI h-
1. O. Jw. am. dm. lr XodZmH$mMm Or, lr brZmamU pXa, M[adZ, ~ga&
2. O. Jw. am. dm. lr dmgwXodmMm {dm^mH$a Or, H$mogboe gXZ, Amom&
3. O. Jw. am. dm. lr amOZmamUmMmOr, lr brdoL>H$Q>oda XodWmZ, Xod[am&
4. O. Jw. am. dm. lr amMmMmOr nwH$aamO Ed lr {XpS>Xod godml, ~ohQ>m OJb&5. O. Jw. am. dm. lr amKdmMm Or, lr ammZwO R>, Jm&
6. O. Jw. am. dm. lr ZmamUmMm Or, lr brZqgh pXa, H$mer&
7. O. Jw. am. dm. lr bUmMm Or, lr JOomoj XodWmZ, h[aha jo (gmoZnwa)
8. O. Jw. am. dm. XrZ~Yw XrZmZmWmMm Or, H$mer&
9. O. Jw. am. dm. npS>Vda S>m. H$bmgn{V {nmR>r Or, H$mer&
10. O. Jw. am. dm. lr YwgyXZmMm Or, XmCXZJa&
o gmao gV Ed {dm{d^y{fV {d^y{Vm Ym}WmZ | gbZ h& VWd hVm| H$s ~S>r Q>mobr h& drVam{Jm|
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
27/858
H$s b~r OmV h, emmW {ZnwU hmnpS>Vm| H$m gmO h {Oh| mZm| {dH${gV Ama ge$ H$a lr dmr
Or Zo gMo Xo{eHo$ H$s ^y{H$m {Z^mr h& CXmhaUmW m hV dX | lramOomMm dmr Or hmamO
Ogo hmm dX km{X nmdZ H$m| mam lrgXm H$m AX^wV gdZ H$a aho h&
nmfX ~Mmar JUnmfX ~Mmar JUnmfX ~Mmar JUnmfX ~Mmar JUA~ lrdmr Or hmamO Ho$ Vnmo OrdZ | nmfX Ho$ $n | H$H$namU ~Mmar JU H$s godm Ama gmYZm
^r CboIZr h& edarZmW H$m IJmob go H$moB {M boJm Vmo gwYmH$a Ho$ {V{~~ Ho$ gmW MH$Vo Vmao ^r Vmo
ah|Jo& h EH$ WmW V h {H$ d. dm$. W MVw^wO dmr Or (H$Wr) lr w{$ZmamU {XS>r dmr Or,
lr AbH$mZX Or, Xgao MVw^wO dmr Or Ho$ nA{V AmO ^r OZmZg | AJmY lm h& H$mfm-H$d{MV lr
dmr Or hmamO Ama nrN>o nrN>o doV d Ymar MVw^wO dmr Or hmamO H$mo {Zhma H$a Eogm bJVm Wm
mZm| gy Ama MmX H$s Ag^d OmoS>r hmo-AJa gy mZ w$$H$ma H$s VoO {H$aU| {~IoaVo hm| Vmo Mm
X wH$mZ H$s erVb {H$aU! hm! h Omo S>r H$hm Jr!~Mmar-dX H$s AJbr H$S>r | h-lrnmX godH$ lr gwXeZmMm dmr Or (g{V Aj lr {dOamKd
pXa, S>ohar), lr H$bH$mV dmr Or, lr brnZ dmr Or (g{V, lr br nZ Ora dmr
Or) lr gwXaamO dmr Or Ed ghmoJr Vmng Ho$ $n | lr AwVnZ dmr Or Ed lr mgwXa dmr
Or& lrnmX godH$ lr gwXeZmMm dmr Or na nynmX lr dmr Or H$m Zoh AJmY $n go N>mm ahm Ama
BhmoZo ^r km{X Ho$ H$H$mS> Ho$ ^ma H$m gdXm {Xb go dhZ {H$m& VrW dVm{X H$s dmgZm mJ EH$m
lrMaU H$mo hr gdd gP H$H$aV aho& VWd, dmod hmoH$a ^r lr H$bmH$mV dmr Or CMV H$H$
gmYZm Ho$ {VmZ ~Zo aho& lr br nZ dmr Or Zo, Omo mJ H$s {Vy{V h, AmMmXod Ho$ nmXnrR> H$mo
hr {U-aZ-nwO gPm, godm H$mo Aa $b mZm Am BZH$s g$b Omo S>r Ho$ $n | lr gwXaamO dmr Or
dmod nynmX JwXod H$s godm | mZ ~mbH$ gm bJo aho& Eogr hr egZr ghO r{V Ama godmnamUVm
^mobo-^mbo gV lr AwV nZ dmr Or Ed lr gwXaamO dmr Or H$s ahr h& h gV gV S>br
na ny h& {Xb H$s H$mZm h {H$ O-OmVa | AmMm H$nm demV lr dmr Or hmamO Ho$ EVme
nmfXm| H$s MaU Yy{b {bVr aho&
dVwV: nynmX lr dmr Or hmamO Zo gmYw-gmgr, gV-hmmAm| H$m A~ma bJm {Xm, Omo
OJXmMm Ho$ $n | lrmZ Ho$ AdVma H$m n[aUm h& gmW hr JhWm| H$s ^r AdUZr AmmpH$ Ama H$nm
-dpQ> go Am{Y^m{VH$ VaH$s H$mo gwb^ ~Zm {Xm; na hm! AmO g~ Hw$N> gyZm gm hmo Jm& gyaO T>bm&AYH$ma hr AYH$ma&
hm gym}@V{V: Vmo@ {Z{dS>, ^r Z^moS>b& {X^mVm: n{WH$m: gV^wdZ, gKZmN>m{XV&
hm hm bmZwIr H$pnVVZy: Yram Yam H$X{V& {ddgoZ Vm {XpS>{Z dao brZo nao ~{U&&
gm{Ygm{Ygm{Ygm{Y----JhUJhUJhUJhU
ZZrOmoa (^moOnwa) Ho$ MmVwm (g. 2055) Ho$ g hmamO lr H$m Jbdnw U hAm Ama BgHo$ nyd hr
nynmX Zo gVm| go H$h {Xm Wm-oao H$m nyU hmo Jo h& X wH$mZ Ho$ gmW hr JrVm H$s n{$ H$hr-
Z o nmWmpV H$V {fw bmoHo$fw {H$MZ& (JrVm 3/22)
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
28/858
^mdwH$ ^$ Amw H$s H$mZm go AYra Wo& nynmX gPmVo Wo-eVmwd nwf:-gmo Zo H$^r H$m nyU H$a {bm&
Ama kmZ d hmm gPZm MmhVo Wo-gm{Y Wb H$hm hmo? hm ny O.Jw.am.Vr dmr XodZmH$mMm
Or hmamO mam nynmX lr dmrOr hmamO go {H$m Jm AZwamoY CboIZr h& AmnZo Xod[am | lr
brdoL>H$Q>oda XodWmZ | mU-{VR>m hmogd Ho$ g (demI, 2056) Xo{eHo$ dmr Or go AmJh{H$m- hmamO! lrmZ Ho$ gXm Ho$ X{jU ^maVr AmMmJU H$s nanam ahr h {H$ O~VH$ dW aho,
eara ghmoJr ahm, Ky-Ky H$a Y Mma H$aVo Wo& A{YH$ Amw hmo OmZo na {$a lraJ | {Zdmg H$aVo Wo
Ama dht gm{Y bo boVo Wo& lrmZ H$m lraJ Vmo {gml (~ga) hr h& AmnH$ nydmMmm] Zo (lrn{V
nrR>mYrda hmm dX) ^r ht eara mJ {H$o h& lrmZ dht MbH$a dmg H$a|&
nynmX H$m Cma Wm-h eara n[admOH$ H$m h& KyZo Xmo& AV | dhm nhM OmCJm&
AnZo Bg dMZ H$mo hmamO lr Zo nyU {H$m Ama AVV: gm{Y-JhU go m 9 {XZ nyd hm nhM Jo& Bgr
hm^mJm ^y{ Zo, OJX~m grVm H$mo Ogo ^yXodr Zo AnZo AL>H$ | aI {bm Wm-AnZo bmS>bo H$mo JmoX | {N>nm{bm& nanmdZr JJm Or Ho$ X{jU VQ> na lr brZmamU pXa Ed dHw$R>ZmW {X Xoe-XmoZm| Ho$ ~rM
ZF$ H$moU na Vwbgr-~mJ | nwnmN>m{XV nUHw$Q>r | {XZmL>H$ 2-12-1999 mJerf H$U nj Xer
Jwdma H$mo nydmZ | UdmoMmaU g{hV namMm H$m aU H$aVo ho wZr lr {XS>r dmr Or hmamO
Zo ^JdmZ lrZmamU Ho$ {Z H$H$ Ho$ {bo Eo{hH$ brbm H$m gdaU H$a {bm&
agofw moZZo {dH$o mJerfHo$& Cmam$mJwZr^o@W Xem{gVo Jwam&&
ZXZo@Xo {XpS> lr{ddgoZmo hmw{Z:& moJYmaUm {X dmMm nXdJmV&&
hmmmhmmmhmmmhmmm
emoH$ H$m gmJa CS> CR>m-AJ{UV dUdm: {N>Zybdjm Bd {Zn X:& {XZmL>H$ 3-12-1999 H$mo nynmX
lr dmr Or hmamO Ho$ lr {dJh H$mo Jw-nanam-nmR>, -aZmZwgYmZ Ed nwf-gy$ Ho$ nmR> Ho$ gmW
ZmZ H$am H$a, D$dnwS>, mm{X go {d^y{fV H$a lr dUdr mam wgb go VjU My{UV h[amMyU H$mo
VH$ na A{^{f$ H$a, nwn-{dmZ | Am$T> H$am h[aZm-gH$sVZ nydH$ lr brZmamU dr{W, lr
dHw$R>ZmW-gpZ{Y drWr Ed {gml Ho$ XodmVZm| VH$ n[a^U H$amm Jm& {dmZ nwZ: Vwbgr ~mJ |
bmm Jm& eI, H$mhbr Am{X dmm| H$s d{Z go {Xem| JyOVr Wt& Vwbgr ~mJ Ho$ | {XS> Ho$ ~am~a
{dVma dmbm XodOZ IZm Jm Wm& Cg JV | m{Vm| Ho$ X>Mmdam bdU N>tQ>H$a Hw$e {~N>m {Xm Jm&
{dUmoh ajd-h H$h H$a eara H$mo Hw$S> | aI {Xm Jm& BX {dUw{dMH$o-Bg go X{jU hV |{XS> Ama nmao.. Bg go ~m| hmW | {e aI {Xm Jm& gm{dr go noQ> Ho$ nmg {^jmnm
Ama ^y{ d^o-Bg go Jwop Ho$ nmg H$S>bw aI {Xm Jm& nwf-gy$ H$m nmR> H$aVo ho goYm
ZH$go JV H$mo n[anyU H$a {Xm Jm&gm{Y JhU H$amVo g H$ar~ 25 hOma lmbwAm| H$s ^rS> Wr&AJ{UV
^$ VS>n-VS>n H$a {~bI aho Wo, mZm| hmdOnmV Zo ^$m| H$s AamB COmS> Xr& gm{Y-Wb na ~mX |
nYmao ^maV Ho$ nyd YmZr lr MeoIa Or H$m ^am ^mdmooH$ Wm-A~ h| Eogm gV Zht {boJm&
VnMmV ~ga | gVm| H$s hmHw$^ gr ^rS> CS> Amr& nynmX AZVlrpS>V lr H$mMr n{Vdm{X-
^L>H$a R>mYrda O.Jw. am. dm. lr{ZdmgmMm, JmXrdmr hmamO H$s AjVm | lramOJmonmbmMm
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
29/858
mJr Or hmamO (O. Jw. am. Vr dmr XodZmH$mMm Or Ho$ A{Vd hmoZo Ho$ MbVo) H$m lrbrZmamU
pXa Ho$ nrR>>mYre Ho$ $n | nQ>Q>m{^foH$ hAm, VrZ-VrZ hmkm| lr brZmamU hmk, lrX^mJdV
gVmh hmk, Ed lrdHw$R>mogd hmk H$m gmmoOZ hAm, bmIm| go A{YH$ ^mJdVm| H$m VXrmamYZ hAm,
na X H$s hH$ Vmo dgr H$s dgr hr ~Zr h& ho lrZmamU! lrMaUm| H$s Yy[b | nhMm XoVo!nanX mpV Hw$S>brnanX mpV Hw$S>brnanX mpV Hw$S>brnanX mpV Hw$S>br
lrJwMaU {l, nyd YmZmMm eVmZX {J[a h[aha gH$V hm{dmb, ~moYJm mam-
doXmJ {VR>mnZmMm C^ doXmV dVH$mMm ggXmmMm nahg n[admOH$mmmZVlr{d^y{fV
{ddgoZmMm dm{Z nao lrdHw$R> bmoHo$ lrZmamU {Z H$L>H$ mpVgyMH$-na nX n-
ZXZ ZmpZ gdgao 2056 {dH$mXo 1921 eH$mXo 1999 rQ>mXo mJerfmgo H$U njo Xem {VWm
~hn{Vdmgao {Q>mXr {Xg~a mg {Vr {XZo mV: BQ> H$mb XS> 5-58 (K. { 9 dmXZo) Cmam
$mJwZr Zjo Vr lr{ddgoZmMm dmr lrZmmU MUma{dXo gm{YWmo@^yV& AmX{H$ nQ> gy 7-15-8-48, nanXmpV bZ am. 8-14-49-19 ~ga gym}XH$m{bH$ BQ>H$mb& {ZmUH$mbo Cmam$mJwZr
Zj ^moJ X. 60-30 ^mV X. 57-35 gyhmXemm ewH$ eofmVXem mg 2 {XZ 3&
nanXH$m{bH$ nQ>Jhm: Jh gy: MX: Hw$O: ~wY: Jw:(dH$s) ewH$: e{Z: amh: Ho$Vw:
am{e 7 5 9 6 0 6 0 3 9
Ae 15 3 15 24 3 2 16 12 12
H$bm 13 9 50 18 7 35 17 41 41
{dH$bm 55 4 43 18 44 17 9 20 20
J{V 61 756 44 54 3 68 3 3 3
{dJ{V 3 0 43 24 14 49 50 11 11
nanXmpVnanXmpVnanXmpVnanXmpV Hw$SHw$SHw$SHw$S>brbrbrbr
Jb 10 Ho$Vw
911
12
7~wYewH$
Jw1
e{Z
gy 8
6M
amh 4
3
2
5
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
30/858
1. gy H$m oH$mUn{V ~hn{V h& Mm H$m oH$mUn{V ~wY h, AV: Xodm{YbmoH$ go AmZo H$m moJ h&
lr dHw$R> bmoH$ go {Z Ordmm H$m ^mJdV Y H$mo gwT> H$aZo hoVw w bmoH$ | AmZo H$m nwZ: lr dHw$R>
bmoH$ Ho$ {Z H$L>H$ hoVw nYmaZo Ho$ o {ZZmpL>H$V moJ h-
1. {ZmU (nanXmpV) bZ go fR> df bZ H$m dmr ewH$ h& gVoe ~wY h& AQ>oe M h& VrZm|ew^ Jh h&
2. Mm H$m oH$mUoe ~wY h& gy H$m oH$mUoe ~hn{V h& Bg moJ go Xodm{YbmoH$ (lrdHw$R>) go {Z
Ordmm H$m AmZo H$m moJ h&
3. nwZ: Bg moJ go Xodm{YbmoH$ (lrdHw$R>) | nYmaZo H$m moJ h&
4. {ZmU bZ YZw h, Cg H$m dmr ~hn{V h, hm lr dHw$R> | OmZo H$m moJ h&
5. {ZmU bZ Ho$ MVwW ^md {ZmU Ho$ CnamV (namZX) H$m gyMH$ h& nM ^md na kmZ ^md h& BZ
XmoZm| ^mdm| H$s gpY | ~hn{V h& AV: na kmZ go nyU namZX nmZo H$m moj moJ h&6. {ZmUH$mb | gy H$s hmXem | ewH$ H$s AVXem h& Cmam$mJwZr Zj h, {OgH$m dmr Am
(gy) h-gymm{Xm: (AaH$mof)& A{Mam{X mJ Ho$ A{YR>mVm gy h& BZH$s ghmVm (ZoVd) | ewH$
ew^Jh H$s AVXem | moj moJ h& ZmXMHo$ pWV: gy:&
lr {XpS> dmr AQ>momaeVZmmd{b:lr {XpS> dmr AQ>momaeVZmmd{b:lr {XpS> dmr AQ>momaeVZmmd{b:lr {XpS> dmr AQ>momaeVZmmd{b:
{ddgoZm Z: {VloR>m Z: lrd UdHw$bmewVo Z:
ZmamUmOloR>m Z: BpXamZXdZm Z: nmod{VZo Z:
gm{YWm Z: H$mfmm~aYmaH$m Z: {OVopm Z:
gwdmpZo Z: MVwd}{XHw$b{dYdo Z: lrn{VnrR>fR>oem Z:
H$m$fXoeg^dm Z: eVm{YH$ImYrem Z: {XpS>dm{Zo Z:
OJXJwado Z: eR>H$monH$nmVVm Z: AZVmMmMaUm{lVm Z:
lrgXmYwdm}T>o Z: lramH$UgwgodH$m Z: lraoegw^$m Z:
doUwJmonmbnyOH$m Z: lrH$Um{nmo Z: Ykm Z:
VdXeH$m Z: ammZwOH$nmnmm Z: H${bH$mbwhmaH$m Z:
JrVmW~moYH$m Z: MamWXmH$m Z: H$mpMnrR>ogbYN>Mma^y{fVm Z:
mohm VwarmlYmaH$m Z: hmOgo Z: {H$mbkm Z: gZmoaWnyaH$m Z: {Vdm{X^L>H$} Z: ^mmWgwH$maH$m Z:
lmo{~gpZR>m Z: Zom{XfQ>{H$mH$am Z: {godam Z:
gwemkm Z: ^$Hw$O{XdmH$am Z: nmgZgmgrZm Z:
~amjgmoMH$m Z: JJmdmh^oo Z: gom Z:
gmJXeH$mZ: Vrny{OVm Z: nMgH$mam Z:
AmVOZn[amo Z: dHw$R>goZm{YnVo Z: gwXeZmoXZmamUdpXVm Z:
{gmloebrZm Z: MVw^wahfXm Z: dmf^lw{VmVS>m Z:
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
31/858
nUembm{YdmgH$m Z: {dUw{Mm{VR>mo Z: gdVdVm Z:
bjm{YH$gw{emT>m Z: bmoH$mm}{${dH$mgH$m Z: Bem{XXemon{ZfX^mH$} Z:
AmoKdaXmo Z: mwZmm}{$dH$m Z: {XpS>XodJWmbm{Zmo Z:
moVpdZrVQ>mdm{gZo Z: {d{eQ>mVdH$m Z: AVV{dN>oo Z: doXmJgwnmofH$m Z: A{IbmmdmnXMm[aUo Z: gwYr{m Z:
emVdnwfo Z: VoOpdZo Z: emoH$Vmn{dZmem Z:
ggmVd{fUo Z: nwnmbmYmaH$m Z: MmVwmdVMm[aUo Z:
mKgamoe:Xm Z: lrdm^yfUkm Z: ${U$UmdbL>H$Vm Z:
^$H$nm Z: D$dnwS>gwemo{^Vm Z: dmVmmbmWVdkm Z:
AWnMH$~moYH$m Z: nmnmnhm Z: doXkm Z:
mmmZwf$nH$m Z: gV{Xgy[aO^yVbXeH$m Z: {XpS>XodgodmlWmnH$m Z: H$mUXm Z: Jmm ammZwOgMH$m Z: AZVeVmX>jnXgwemo{^Vm Z:
VrYmVS>Q>o Z: w{$ZmamUgmww{$Xm{Zo Z: haoamhaoH$U{ZH$smZH$maH$m Z:
AmomH$mogboegXZoamm{XnyOH$m Z: dXmdZohm{dmbWmnH$m Z: gmYwgo{dVnmXmOm Z:
gXmMmmdVmaH$m Z: lr^yXodr{d{eQ>ZmamUgMH$m Z: h[amagVgamodamlH$maH$m Z:
AQ>momaeV{XXoeJbH$} Z: MVw$bXmH$m Z: {dUwbmoH$XmH$m Z:
{dmomamQ>{XJO{VR>mo Z: A{VmZdm Z: AhW{ddoH${mo Z:
eanyUm}gdmZXXmH$m Z: ^$dgbm Z: JrVmmmZmbmH$maH$m Z:
&& B{V lr{XpS>>dm{Zm Udm{XZmo@Vm AQ>momaeVZmmd{b: &&&& B{V lr{XpS>>dm{Zm Udm{XZmo@Vm AQ>momaeVZmmd{b: &&&& B{V lr{XpS>>dm{Zm Udm{XZmo@Vm AQ>momaeVZmmd{b: &&&& B{V lr{XpS>>dm{Zm Udm{XZmo@Vm AQ>momaeVZmmd{b: &&
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
32/858
&& lrVo ammZwOm Z:&&
&AW lr {XpS>dm{Zm n{m ma^:&
lremL>{K nL>H$O gwYmZw gmZwamJ, H$mfm{V M gwZmo@{Ib ggo:&
gwwO{YVd H$fm {ddH$goZoemo{JMaUm eaU no&&1&&^mObmQ>dag{MVmodnwS>: ew^mondrVgw{eImwVgw{XS>:&
mo dm{X^r{VH$XZVJwamo: gw{e: goZoemo{JMaUm eaU no&&2&&
{gmlo M[aVZm dZo@{^{f$:, : lrnVr{V{d{XVo {hVofw nrR>o&
Lr amH$U Jwd nXmO^:, goZoemo{JMaUm eaU no&&3&&
m moOZ pWV gwJmOb Xoem-dmmUdlw{V {dXJO de Mm&
Xm{H$Zr gawVrW gwkm[a, goZoemo{JMaUm eaU no&&4&&
JrdmUdmpd^ddZXj{dm-nrR>ofwgdaO{dYmH$m m&Lr doXmJ n[anwpQ> {dYmV {ddH$ goZoemo{JMaUm eaU no&&5&&
mo dm nmodVwXmaVa Jhrdm, AQ>momaeV{X gwXoe gyQ>o:&
ZmamU da JbH$m[a {ddH$ goZoemo{JMaUm eaU no&&6&&
ZmamUoZ am {WV n{m Y {dd{YVwwarH$V {dJhm m&
ZmamUmV {nVwaWopXam gwmm, goZoemo{JMaUm eaU no&&7&&
lr^mH$madadehmXrnm, bmoH$mgy{$dadfU dm[admhm&
lrN>R>m[aMaUm~wOamOhg, goZoemo{JMaUm eaU no&&8&&
lr VmoaZda^mdH$meH$ma: {MVm[U dMZ^yfUHo$@nH$mo :&
modmWnMH$gw{d~moYH$mar, goZoemo{JMaUm eaU no&&9&&
MyS>mqU M {dbm gw{da dmVm-mbm{d^yfUH$amo g{hVmo h{:&
AQ>mmoJ gwgm{Y {d{Yk {ddH$ goZoemo{JMaUm eaU no&&10&&
AMmgMZ nwaga doXmJ-{dbmdZ d{VJU {ea: gwdOm&
nmfpS >XpV-H$Q> ^oXZ qgh {ddH$ goZoemo{JMaUm eaU no&&11&&
&& B{V n{m gmVm&&
&& lradawZo Z:&&&AW lr {XpS>dm{Zm JbemgZ ma^:&&AW lr {XpS>dm{Zm JbemgZ ma^:&&AW lr {XpS>dm{Zm JbemgZ ma^:&&AW lr {XpS>dm{Zm JbemgZ ma^:&
Jb {Vdm goZoe{VyVo& dm{X^rH$adem {ddgoZmmo{JZo&&1&&
Jb amH$Um H$nmVJwUameo& lremL>wYkm {ddgoZmmo{JZo&&2&&
Jb dm{X^rH$amZVmH$UmdemV& bY gdmW emm {ddgoZmmo{JZo&&3&&
Jb Jwdm lr gZmVZ d{XH$& Y bmoVw dmmZm {eamo dO damL>Ko&&4&&
k: gw{dVVbm}Ho$ XodmZm moXH$m[aUo& {ddgoZ Vrm {Zlr{ZJb&&5&&
moJ{gX>mV: H$mbm}H$JbH$m[aUo& {ddgoZm wZo {Zlr{ZJb&&6&&
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
33/858
ammZwOm H$Um nyUnmm mo{JZo& {ddgoZm wZo {Zlr{ZJb&&7&&
nmodVn{dm lreJbH$m[aUo& {ddgoZm wZo {Zlr{ZJb&&8&&
{Z gw{d{hVmMma {VmYdyVo& {ddgoZm wZo {Zlr{ZJb&&9&&
mmZ: ew^boIM lr^mmW d{fUo& {ddgoZm wZo {Zlr{ZJb&&10&&brnZ a{MV Vw{V nwnm{MVmL>Ko& {ddgoZm wZo {Zlr{ZJb&&10&&
&& B{V JbemgZ gmV&&
& AW {XpS> dm{Zm gw^mV ma^:&
lramH$UJwnmXgamoO^ lr dm{X^rH$XZVJw moX&
ammZwOm wInL>H$Ogy {ddH$ goZoemo{J ^JdVd gw^mV&&1&&
lrV gZmVZ gwZr{V {ddZm, dmXmZ {dYy Hw${V dO gwbVmZ&
C{mR> OmJ{h VrX YwarU {ddH$ goZoemo{J ^JdVd gw^mV&&2&&JAWmZ {M~hbmpb{IVw ^mVo, bmoH$mZ gmgwnXoQw>{VeVmZ&
Lr doXmJ{VeVVa {dYmVw, goZoemo{J ^JdVd gw^mV&&3&&
bmoH$mgy{$ danL>H$O ^mH$am lr mwZmdagy{${dH$mgH$ma&
AmMm gV{Vgwdm gXWH$ma, goZoemo{J ^JdVd gw^mV&&4&&
AmamYZ aM{Vw H$bmgI ggm{Y{d{YZm {Vnwdm&
C{mR> moJnW d^d ~moYH$m[aZ, goZoemo{J ^JdVd gw^mV&&5&&
H$mnrZw H${Q>d H$S>byM, lrXVH$mR>{n ho {VamOd&
nmUm {ZYm {XdgpV {dewJmm:, goZoemo{J ^JdVd gw^mV&&6&&
{emo gw{dZV: n[aJ gm:, lr nmXHo$ Vd nXmOwJo mow$&
m[a pWqV aMVo {dZVm{Vhm[aZ, goZoemo{J ^JdVd gw^mV&&7&&
ZmVw gwOZwVZmg{bbofw {e:, {dkVWm {VdadadUdo:&
EH$mpV{^: na^mJdV{Zfo, goZoemo{J ^JdVd gw^mV&&8&&
~mo {d~w gw~wYm: Jw gVqV dm, gH$ U hao Z BwXma&
CMm Vo gw{db OwpX>JapV, goZoemo{J ^JdVd gw^mV&&9&&
lrH$mVYm{Zbmo BhmpV Xod:, lrJbm{VH${foU {d~moYmVm&gX pQ>nmV gwIwmmVwO: C{mR> ho {VJwamo Vd gw^mV&&10&&
mV: nR>pV n[aV: nanZm, AQ>mjawIJUmZ gw{XmZ&
lr dUdmVd nXmO {Z{dQ>^mam:, goZoemo{J ^JdVd gw^mV&&11&&
&& B{V gw^mV gmV&&&& B{V gw^mV gmV&&&& B{V gw^mV gmV&&&& B{V gw^mV gmV&&
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
34/858
AZV lr gbL>H$V ^JdXZVnmXr nynmX lr dmr Or hmamO mam MmVwm dV Ho$ AVAZV lr gbL>H$V ^JdXZVnmXr nynmX lr dmr Or hmamO mam MmVwm dV Ho$ AVAZV lr gbL>H$V ^JdXZVnmXr nynmX lr dmr Or hmamO mam MmVwm dV Ho$ AVAZV lr gbL>H$V ^JdXZVnmXr nynmX lr dmr Or hmamO mam MmVwm dV Ho$ AV
| gnm{XV 74 hmk| gnm{XV 74 hmk| gnm{XV 74 hmk| gnm{XV 74 hmk(m| hmVndr kmdVma lr dmr Or hmamO mam H$ar~ 300 {demb k gnZ H$amo Jo, na hm CZ|
go Ho$db {Vdf MmVwm dV H$s gmpV na Ammo{OV hmkm| H$m {ddaU VwV h)-
H$ gm k H$m {ddaU WmZ gZgdVH$ gm k H$m {ddaU WmZ gZ gdV H$ gm k H$m {ddaU WmZ gZgdVH$ gm k H$m {ddaU WmZ gZ gdV
1. lr mOmn k (W MmVwm k)lr doL>H$Q>oeXodWmZ ($Ugdm S>r-~~B) 1926 1983
2. lr m{V k H$mda (dmamUgr) 1927 1984
3. lr k {ghm (emhm~mX) 1928 1985
4. lr {damQ> {dUw k dm{OVnwa (~{bm) 1929 1986
5. lr hmZmamU k Im{bgnwa (JmOrnwa) 1930 1987
6. lr hm{dUw k EH$mZm (emhm~mX) 1931 19887. lr {dUw hm k nmS>onwa (emhm~mX) 1932 1989
8. lr {damQ> {dUwk {gVm~{Xmam (N>nam) 1933 1990
9. lr hmk gmoZ~agm (emhm~mX) 1934 1991
10. lr nwfmomhmk ~hmoaZnwa (emhm~mX) 1935 1992
11. lr hmZmamU k ZJdm (~{bm) 1936 1993
12. lr hmZmamU k {ghm (emhm~mX) 1937 1994
13. lr hm{dUw k OJZmWnwar (Amo{ S>em) 1938 199514. lr hmZmamU k nT>anwa (emo bmnwa) 1939 1996
15. lr hm k ~hdam (~{bm) 1940 1997
16. lr amYmH$U hm k {ZgZnwam (nQ>Zm) 1941 1998
17. lr {dUw hm k dm{OVnwa (~{bm) 1942 1999
18. lr {damQ> {dUw hm k ZoH$ZmQ>mo bm (emhm~mX) 1943 2000
19. lr hmbr k S>mMm~ma (nbmy) 1944 2001
20. lr hmZmamU k N>nam (N>nam) 1945 2002
21. lr ~oda k ~bwAm, JmKmQ> (emhm~mX) 1946 2003
22. lr hmbr k XmCXZJa (Jm) 1947 2004
23. lr hmZmamU k ~Am {bmoH$MH$ (N>nam) 1948 2005
24. lr hmZmamU k A{VrJO (emhm~mX) 1949 2006
25. lr brZmamU k hAma (emhm~mX) 1950 2007
26. lr hmbr k YZS>rhm (emhm~mX) 1951 2008
27. lr hmbr k hXr (emhm~mX) 1952 2009
28. lr hmbrZmamU k kmZnwa {g[am (emhm~mX) 1953 2010
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
35/858
29. lr hmbr k Jamd (emhm~mX) 1954 2011
30. lr hmZmamU k ZZrOmoa (emhm~mX) 1955 2012
31. lr hmbr k EH$mZm (emhm~mX) 1956 2013
32. lr brZmamU k AN>m (Jm) 1957 201433. lr hmbrZmamU k ngm, daS>rhm (nbmy) 1958 2015
34. lr hmbr k H$mda (dmamUgr) 1959 2016
35. lr A{V{dUwhm k Ibnwam (N>nam) 1960 2017
36. lr hmZmamU k {edXem dWam (dmamUgr) 1961 2018
37. lr hmbr k ~hmoaZnwa (emhm~mX) 1962 2019
38. lr hmbrZmamU k htJwVaJT> ~yT>onwa (dmamUgr) 1963 2020
39. lr hmbrZmamU k b~XZm (Jm) 1964 202140. lr brZmamU hmk {dXmb (nQ>Zm) 1965 2022
41. lr {damQ> brZmamU hmk hdmar (dmamUgr) 1966 2023
42. lr {damQ> brZmamU hmk Q> S>dm (emhm~mX) 1967 2024
43. lr hmbrZmamU k {Mbha, S>oTw>Am (emhm~mX) 1968 2025
44. lr hmbr k naZmnwa-dWam (dmamUgr) 1969 2026
45. lr hmbr ZmamU k S>ohar (emhm~mX) 1970 2027
46. lr hmbr ZmamU k amZrXodm (nbmy) 1971 2028
47. lr hmbr ZmamU k drgynwa (dmamUgr) 1972 2029
48. lr brZmamU hmk ~~wam (emhm~mX) 1973 2030
49. lr brZmamU hmk amnwa (nbmy) 1974 2031
50. lr brZmamU hmk ZdrZJa (Jm) 1975 2032
51. lr hmbrZmamU k gmoZ~agm (emhm~mX) 1976 2033
52. lr hmbrZmamU k nH$ S>r (dmamUgr) 1977 2034
53. lr hmbrZmamU k ~hdam (~{bm) 1978 2035
54. lr hmbrZmamU k JmonrJ O {~hamoOnwa 1979 203655. lr hmbrZmamU k Bdanwam (emhm~mX) 1980 2037
56. lr hmbrZmamU k ~bwAm KmQ> (H$mer) 1981 2038
57. lr hmbrZmamU k ZoH$ZoQ>mob (^moOnwa) 1982 2039
58. lr hmbrZmamU k bmohmqgh H$m Q>mobm, {gVm~{Xmam (gmaU) 1983 2040
59. lr hm{dUw k YZS>rhm (emhm~mX) 1984 2041
60. lr hmbrZmamU k hXodm (amohVmg) 1985 2042
61. lr hmbrZmamU k ~~wam (^mo Onwa) 1986 2043
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
36/858
62. lr hmbrZmamU k ghma{dham (nbmy) 1987 2044
63. lr hmbrZmamU k Jamd (amohVmg) 1988 2045
64. lr hmbrZmamU k {N>VmZr (dmamUgr) 1989 2046
65. lr hmbrZmamU k AmoPmnQ>Q>r {g[am ( moOnwa) 1990 204766. lr hmbrZmamU k MXm^[ama (~ga) 1991 2048
67. lr hmbrZmamU k ghonwa (dmamUgr) 1992 2049
68. lr hmbrZmamU k OVnwam (nbmy) 1993 2050
69. lr hmbrZmamU k gbonwa (^moOnwa) 1994 2051
70. lr hmbrZmamU k Jmonmbnwa dWam (dmamUgr) 1995 2052
71. lr hmbrZmamU k bNy>Q>mobm gwaoZnwa (^moOnwa) 1996 2053
72. lr hmbrZmamU k O~qh (~{bm) 1997 205473. lr hmbrZmamU k ZZrOmoa (^mo Onwa) 1998 2055
74. lr hmbrZmamU k ~rgynwa (dmamUgr) 1999 2056
kmkmkmkm----^mH$a mV: aUr lr dmr Or hmamO mam UrV JW^mH$a mV: aUr lr dmr Or hmamO mam UrV JW^mH$a mV: aUr lr dmr Or hmamO mam UrV JW^mH$a mV: aUr lr dmr Or hmamO mam UrV JW----aZaZaZaZ(lr {XpS>Xod JWmbm Ho$ {d{dY gyZ)
1. AW lr Jw nanam 2. lr AZVmMm n{m: 3. lr AZVmMm JbmemgZ
4. lr AZVmMm gw^mV 5. lr brZmamU n{m: 6. lr brZmamU JbmemgZ
7. lr brZmamU gw^mV 8. Vr YmVS> 9. d{XH$ moJ gJh 10. d{XH$ y{VnyOmXe11. d{XH$ lm VnU 12. emmW Xr{nH$m 13. AmVd rmgm 14. AmMm eVH$
15. Jw nanam ^mfm 16. Vr dU ^md 17. MH$mO S>b {M 18. {ddgoZnyOmH$me
19. nMgH$ma n{V 20. Am-rmgm 21. Vmo-aZmJmar 22. {gml mhm 23. AhW {ddoH$
24. nyOm {d{Y 25. H$Q>H$moma 26. nwopQ> mJ {d{Y 27. JrVmW gJh-^mdH$m{eH$m Q>rH$m
28. nwf gy$-~mo{YZr Q>rH$m 29. lrgy$-~mo{YZr Q>rH$m 30. wHw$Xmbm H$s mm
31. {H$mH$ad MpH$m 32. lrdUdH$XnU, 33. nMmMm {Vdm{X^H$a OrdZ M[a
34. AmbdXma Vmo H$s ^mdH$m{eH$m Q>rH$m, 36 daXdb^ Vmo H$s ^mdH$m{eH$m Q>rH$m
36. AW nMH$ H$s ~mo{YZr mm, 37 lrdMZ^yfU H$s {MV{U Q>rH$m38. dmVmmbm H$s MyS>m{U Q>rH$m, 39. {Zw^JMno{Q>H$m, 40. VVMH$mH$Z H$me
41. n{mw$mdbr H$s mm, 42. dmH$aU nm[aOmV, 43. X{jU {XXoe mm {ddaU
44. lrdm{M[aVmV (16 IS>m| |), 45. Bem{XnMmon{ZfX H$s JyT>>mW Xr{nH$m
46. mS>bmon{Zfr H$s JyT>mW Xr{nH$m, 47. ~hXmaH$mon{ZfX H$s JyT>mW Xr{nH$m
48. N>mXmomon{ZfX> H$s JyT>mW Xr{nH$m, 49. JrVm mmZmbm (6 IS>m| |)
BZ ~hy JWm| | lrdMZ^yfU H$s {MVm{U Q>rH$m Ho$ 4 gH$aU, dmVmmbm H$s MyS>m{U Q>rH$m Ho$ 3
gH$aU, Bem{XXemon{ZfXm| H$s JyS>mWXr{nH$mAm| Ho$ 2-2 gH$aU Ama JrVm mmZ mbm Ho$ 6 IS>m| |{H$gr Ho$ 3 {H$gr Ho$ 4 gH$aU hmo MwHo$ h& lr dm{M[aVmV {em| mam h&
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
37/858
XodVm { {XXod lr drrOr hmamO mam {VR>m{nV Xod-pXa Ed {dm Ho$
(pX> Xoe)
1. lr dHw$R>ZmW {XdXoe-{gml, ~ga ({~hma)
2. lr JOomoj XodWmZ-h[ahajo, gmoZnwa ({~hma)3. lr brdoL>H$Q>oda XodWmZk-Xod[am (Cma Xoe)
XodmVZ
1. lr brZmamU pXa, ~ga (nyd Wm{nV pXa H$m {dH$mg Ed {dVma)
2. lr H$mogboe gXZ-Amom (Cma Xoe)
3. lr ammZwOmMm R>, Jm ({~hma)
4. lr Zmdma R>, OJZmWnwar (Amo{S>em)
5. lr {dOmamKd pXa, S>ohar-AmZ=gmoZ ({~hma)6. lr br Zqgh pXa, H$mer (Cma Xoe)
7. lr doL>H$Q>oe pXa, nM{Im, amO{J[a ({~hma)
8. lr amYmH$U pXa, dmUrnwa, ny{Um ({~hma)
9. lr am pXa, whbm H$Q>am, N>nam ({~hma)
10. lr Jmonmb pXa, A{mda, amhVmg ({~hma)
11. lr doL>H$Q>oe pXa, bmVya
12. lr amYmH$U pXa, amMr ({~hma)
13. lr doUwJonmb pXa, XmCXZJa, Amam~mX ({~hma)
14. lr aKwZmW pXa, XmCXZJa, Amam~mX ({~hma)
15. lr H$U pXa,{ZoO, ^moOnwa ({~hma)
16. lr amYmH$U pXa, hAar, amohVmg ({~hma)
17. lr bjrZmamU pXa, eH$anwa, amohVmg ({~hma)
18. Lr grVmam pXa, Ohmoa, AmaJm~mX ({~hma)
19. lr OJZmW pXa, doVJm na, nwar (Amo{S>em)
20. lr br Zqgh pXa, bmX KmQ>, H$mer (Cma Xoe)21. lr gH$Q>moMZ pXa, ~hdmam, ~{bm (Cma Xoe)
22. lr brZmamU pXa, Xod AmaJm~mX ({~hma)
23. lr amYmH$U pXa, {~hQ>m OJb, emhOhmnwa (Cda Xoe)
24. lr am pXa, gH$ar, Jm&
25. lr bjrZmamU pXa-h[ama (Cma Xoe)
26. lr am pXa, nrnaS>rh ({~hma)
27. lr doL>H$Q>oe pXa, ^Jwjo, ~{bm (Cma Xoe)
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
38/858
28. lr mgwXa pXa, MXm^mar, AmOJT> (Cma Xoe)
29. lr grVmam pXa, bmYmg&
30. lr am pXa, H$mda, H$mer (Cma Xoe)
31. lr hmdra pXa, {ednmbnwa&32. lr grVmam pXa, JBZr&
33. lr doL>H$Q>oe pXa, XYrMml, N>nam ({~hma)
34. lr OmZH$saU pXa, Zm~mOma, Mnam ({~hma)
35. lr amYmH$U pXa, ZaJXm, ^moOnwa ({~hma)
36. lr brZmamU pXa, kmZJwXar, dXmdZ (Cma Xoe)
37. lr draamKd pXa, Q>S>dm, amohVmg ({~hma)
38. lr amYmH$U pXa, H$N>bm, ~Xmy (Cma Xoe)39. lr {XpS>Xod ggml, S>ohar, amohVmg ({~hma)
40. lr bjrZmamU pXa, hWy, Amam~mX ({~hma)
41. lr grVmam pXa, ~S>H$s IS>md, ^moOnwa ({~hma)
42. lr brZmamU pXa, bUnwa, ^moOnwa ({~hma)
43. lr am pXa, VnmodZ, Zm{gH$&
44. lr brZmamU pXa, AXaInwa {Xmam, moOnwa&
45. lr nW[amemhr Zm R>, nwar (Amo{S>em)
46. lr grVmam pXa, Jwahm, ~Xmy (Cma Xoe)
47. lr grVmam pXa, h[ahanwa, ^moOnwa ({~hma)
48. lr hmbr pXa, H$mda, H$mer (Cma Xoe)
49. lr hS>mar pXa ({dH$mg-{dVma) H$mda, H$mer&
50. lr am pXa, {ZoO, ^moOnwa ({~hma)
51. lr amYmH$U pXa, nmS>onwa, ^moOnwa ({~hma)
52. lr am pXa, ^rnQ>Q>r, ZZrOmoa, ^moOnwa ({~hma)
53. lr am pXa, gmoZ~agm, ^moOnwa ({~hma)54. lr bjrZmamU pXa, H$N>dm, amohVmg ({~hma)
55. lr grVmam pXa, gbonwa, nbmy ({~hma)
56. lr hZymZ pXa, Manwa, ^moOnwa ({~hma)
57. lr doL>H$Q>oe pXa, Mmamgr, amohVmg ({~hma)
Cnw$ {XXoe Ed XodmVZm| Ho$ Abmdm nynmX Zo o[aV H$a ~hV go nwamZo pXam| Ed JmoajUr Am{X H$m ^r
OrUm}ma H$amm& Hw$N> Vnmo{ZR> ^mdYZr hmdX Zo hmamOlr Ho$ OrdZH$mb | hr AMm-gpZ{Y {Z{V
H$am lrmZ H$m AMm {dJh Wm{ZV {H$m h& {g Vndr lrIS>oar Or hmamO Zo {Oh| Cma Xoe | JJm
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
39/858
{H$Zmao Ho$ ^$ I{S>m ~m~m H$hm H$aVo h), lr {XS>rdmrOr hmamO Ho$ AMm{dJh H$s {VR>m dfm] nyd
H$amr h&
wJbgam go ~bwAm KmQ> VH$ OmZodmbr gS>H$ go gQ>o hr nw^y{ hAmar, H$bmdb Ed {dgmonwa Ho$ lr
IS>odar Or hmamO X>Mmam Wm{nV {demb Xodmb h& Bg| EH$ Va$ lrgrVmam Or, lr amYmH$U Or, lrhZymZ Or Ed lr XJmmVmOr H$s gpZ{Ym h Ama BZgo bJo hE lr dmrOr hmamO H$s gpZ{Y h, {Og|
hmamOlr H$s AMmy{V n[VpR>V h&
O.Jw.am.lr ZmamUmMm {XS>r dmrOr hmamO Zo ^r lrbrZqgh pXa | AmMm-gpZ{Y H$mo {Z{V
H$am aOV qghmgZ na lr dmr Or hmamO Ho$ ^ {M H$m nQ>Q>m{^foH$ H$am Ed gmW-gmW lrnmX H$m gd
{dY H$L>H$ H$amVo h& g{V lrmZ H$m AVH$ mg h {H$ nynmX AXmMm lr dmr Or hmamO H$s
AdVma Wbr {eeamT> ({O. ~ga) | AmMmnrR> H$m {ZmU hmo Om& Bg pXa H$m {ZmU H$m ma^ h&
{eeamT> | {ZmUmYrZ maH$ d$n AMmnrR> go EH$ Amoa Ohm hmamOlr Ho$ AdVaU H$s JmWm H$mCboI hmoJm dht Xgar Amoa {gml, (M[adZ) ~ga | JJm VQ> na lr{XpS>XodYm | X{jUm ebr |
{Z{V hmo ahm gm{Y pXa gwXa ^{d VH$ Amem Ama AmWm H$m EH$ {UXrn hmoJm& nynmX lr dmr Or
hmamO Ho$ MaUm{lV gd{dY ^$m|-JhW Ed {da$ gOZm| H$s ghmVm go, AmMm H$nmdemV lr MaUm| |
gdWm g{nV lrbrnZ Ora dmrOr H$s Vnmor CnpW{V | Bg nmdZ Ym H$m {ZmU Mb ahm h
Ama A~m g{hV ^JdmZ lr bjrZmamU Ed dHw$R>ZmW Or go Ed nydmMmm] go gmQ>m {UnmV nwa:ga h
mMZm h {H$ h {XYm Abm{H$H$ Ed AZwn $n go AmO hmao Ogo AZmWm| H$m ZmWmam hmo Om&
{VR>m{nV {dm Ho${VR>m{nV {dm Ho${VR>m{nV {dm Ho${VR>m{nV {dm Ho$
1. lr {XpS>Xod Amdmgr gH$V hm{dmb, M{dZ, ~ga&
2. lr {XpS>Xod Amdmgr gH$V CMhm{dmb, M{dZ, ~ga&
3. lr ~Mml hm{dmb, kmZJwXS>r, dXmdZ&
4. lr {XpS>Xod gH$V hm{dmb, H$mogboe gXZ, Amom&
5. lr {XpS>Xod Amwd}X hm{dmb, H$aOam, Jm&
6. lr {dUw {dmb, ~YwN>nam, ^moOnwa&
7. lr amH$U {dmb, {gVm~{Xmam, N>nam&
8. lr AZV {dmb, {gZhm KmQ>, Amam&9. lr ammZwO {dmb, H$mer&
10. lr {djwUZmW {dmb, ~YwN>nam, ^moOnwa&
11. lr {XpS>Xod hm{dmb, nZmar, Bm{X&
^o$e ^${ lrdmrOr hmamO Ho$ nmdZ M{aV go g~pYV H${Vn aMZmE
JW/aMZm H$m Zm
1. AW lr {XpS> dm{Zm n{m: aM{Vm-lrbrnZmMm Or, ~{bm&
2. AW lr {XpS> dm{Zm JbmemgZ aM{Vm-lrbrnZmMm Or, ~{bm&
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
40/858
3. AW lr {XpS> dm{Zm gw^mV aM{Vm-lrbrnZmMm Or, ~{bm&
4. lrgoZoe JwMm aM{Vm-lrbrnZmMm Or, ~{bm&
5. lr dm{M[aVmV nynmX lr dmrOr hmamO Ho$ H$L>H$-{ZR> ~Mm[adX d.dm.lr MVw^wO dmr
(W go fmoS>e IS> VH$) Or Ed lrnmXgodH$ lr gwXeZmMm ~Mmar dmr Or H$s goaUm go {d{^Zk g{{Vm| mam n. lramnZmMm emrOr, lr {goda nmR>H$ Or, Ed
mo. gwXmm qgh Am{X Ho$ gnmXH$d | H$m{eV&
6. lrdm{M[aVOar(g{jV OrdZ dm)-n. Lr {goda nmR>H$Or, gm{hmMm, E.E. ~r.Q>r.&
7. ^OZ gJh gH$b{Vm-lrnmX godH$ gwXeZmMm ~Mmar dmr Or&
8. lr {XpS>Xod ^OZmV gH$bZ H$Vm-lrJJm{dUw dmrOr
(lr amdV qgh mXd, {edYZr qgh mXd, lr naewam {lOr, (JXmYa ammZwO, lr dUd Xmg),
n. lr bU {nmR>r Or, lr MH$nm{UOr, lr lrZmWOr, lr {XpS>Xod empVdZ, {I{S>{H$m KmQ>,lr gwXmm mXd Or (dmamUgr), Ed mo. gw Xmm qgh H$mer, H$meH$-lr ^JraW mXd emr,
Ho$ ^OZm| H$m gJh nH$S>r, H$mer&
9. AW lr{X>XpS>dm{Zm Udm{XZmoVm AQ>mo maeVZmmdbr mo. gwXmm qgh
10. lr {XpS>dm{ ghZm Vmo mo. gwXmm qgh
11. AZV-gXoe, lr {XpS>dmr {deo fmL>H$ gnmXH$-n. Ho$edXod emrOr (dmVo)
B, 2000, lr ammZwOmX 984 (df-28, AH$-12) n. AmMm Zaoe M em ZmamU Or&
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
41/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
42/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
43/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
44/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
45/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
46/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
47/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
48/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
49/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
50/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
51/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
52/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
53/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
54/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
55/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
56/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
57/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
58/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
59/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
60/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
61/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
62/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
63/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
64/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
65/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
66/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
67/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
68/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
69/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
70/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
71/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
72/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
73/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
74/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
75/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
76/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
77/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
78/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
79/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
80/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
81/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
82/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
83/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
84/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
85/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
86/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
87/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
88/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
89/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
90/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
91/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
92/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
93/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
94/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
95/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
96/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
97/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
98/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
99/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
100/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
101/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
102/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
103/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
104/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
105/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
106/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
107/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
108/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
109/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
110/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
111/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
112/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
113/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
114/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
115/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
116/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
117/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
118/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
119/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
120/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
121/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
122/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
123/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
124/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
125/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
126/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
127/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
128/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
129/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
130/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
131/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
132/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
133/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
134/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
135/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
136/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
137/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
138/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
139/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
140/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
141/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
142/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
143/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
144/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
145/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
146/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
147/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
148/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
149/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
150/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
151/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
152/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
153/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
154/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
155/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
156/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
157/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
158/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
159/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
160/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
161/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
162/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
163/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
164/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
165/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
166/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
167/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
168/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
169/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
170/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
171/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
172/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
173/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
174/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
175/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
176/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
177/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
178/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
179/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
180/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
181/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
182/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
183/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
184/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
185/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
186/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
187/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
188/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
189/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
190/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
191/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
192/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
193/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
194/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
195/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
196/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
197/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
198/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
199/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
200/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
201/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
202/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
203/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
204/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
205/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
206/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
207/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
208/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
209/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
210/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
211/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
212/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
213/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
214/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
215/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
216/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
217/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
218/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
219/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
220/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
221/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
222/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
223/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
224/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
225/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
226/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
227/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
228/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
229/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
230/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
231/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
232/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
233/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
234/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
235/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
236/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
237/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
238/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
239/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
240/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
241/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
242/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
243/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
244/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
245/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
246/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
247/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
248/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
249/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
250/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
251/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
252/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
253/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
254/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
255/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
256/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
257/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
258/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
259/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
260/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
261/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
262/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
263/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
264/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
265/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
266/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
267/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
268/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
269/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
270/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
271/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
272/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
273/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
274/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
275/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
276/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
277/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
278/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
279/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
280/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
281/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
282/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
283/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
284/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
285/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
286/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
287/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
288/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
289/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
290/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
291/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
292/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
293/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
294/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
295/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
296/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
297/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
298/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
299/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
300/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
301/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
302/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
303/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
304/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
305/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
306/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
307/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
308/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
309/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
310/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
311/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
312/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
313/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
314/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
315/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
316/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
317/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
318/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
319/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
320/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
321/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
322/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
323/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
324/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
325/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
326/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
327/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
328/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
329/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
330/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
331/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
332/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
333/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
334/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
335/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
336/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
337/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
338/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
339/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
340/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
341/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
342/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
343/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
344/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
345/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
346/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
347/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
348/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
349/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
350/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
351/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
352/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
353/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
354/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
355/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
356/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
357/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
358/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
359/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
360/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
361/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
362/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
363/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
364/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
365/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
366/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
367/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
368/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
369/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
370/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
371/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
372/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
373/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
374/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
375/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
376/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
377/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
378/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
379/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
380/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
381/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
382/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
383/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
384/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
385/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
386/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
387/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
388/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
389/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
390/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
391/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
392/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
393/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
394/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
395/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
396/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
397/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
398/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
399/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
400/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
401/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
402/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
403/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
404/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
405/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
406/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
407/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
408/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
409/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
410/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
411/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
412/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
413/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
414/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
415/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
416/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
417/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
418/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
419/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
420/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
421/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
422/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
423/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
424/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
425/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
426/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
427/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
428/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
429/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
430/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
431/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
432/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
433/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
434/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
435/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
436/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
437/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
438/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
439/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
440/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
441/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
442/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
443/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
444/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
445/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
446/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
447/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
448/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
449/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
450/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
451/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
452/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
453/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
454/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
455/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
456/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
457/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
458/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
459/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
460/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
461/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
462/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
463/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
464/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
465/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
466/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
467/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
468/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
469/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
470/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
471/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
472/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
473/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
474/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
475/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
476/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
477/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
478/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
479/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
480/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
481/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
482/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
483/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
484/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
485/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
486/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
487/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
488/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
489/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
490/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
491/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
492/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
493/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
494/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
495/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
496/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
497/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
498/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
499/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
500/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
501/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
502/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
503/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
504/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
505/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
506/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
507/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
508/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
509/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
510/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
511/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
512/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
513/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
514/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
515/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
516/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
517/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
518/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
519/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
520/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
521/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
522/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
523/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
524/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
525/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
526/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
527/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
528/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
529/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
530/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
531/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
532/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
533/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
534/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
535/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
536/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
537/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
538/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
539/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
540/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
541/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
542/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
543/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
544/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
545/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
546/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
547/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
548/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
549/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
550/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
551/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
552/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
553/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
554/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
555/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
556/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
557/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
558/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
559/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
560/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
561/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
562/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
563/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
564/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
565/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
566/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
567/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
568/858
8/3/2019 Gita-Tridandi Lectures
569/858
8/3/201