Giáo Trình Phật Học Chan Khoon San Người dịch: Lê Kim Kha NHÀ XUẤT BẢN HỒNG ĐỨC
Gio Trnh
Pht Hc
Chan Khoon San
Ngi dch: L Kim Kha
NH XUT BN HNG C
2 Gio trnh Pht hc
cho M, Ba, anh, ch, em cn sng v khut.
Mc lc & Gii thiu 3
Sabbadanam dhammadanam jinati
Mn qu v Chn L l mn qu cao qu nht
Nguyn cho cng c Php th ny c hi hng
n nhng ngi thn quyn v tt c chng sinh
4 Gio trnh Pht hc
Bin tp ting Anh & pht hnh min ph bi:
Bro. Chan Khoon San,
91, Leboh Bagor, Taman Petaling,
41200 Klang, Malaysia
Email: [email protected]
Bin dch ting Vit & pht hnh min ph bi:
L Kim Kha
Email: [email protected]
Tel: 0909503993
Tc gi Chan Khoon San gi bn quyn nguyn bn ting Anh
(Buddhism Course). Ngi dch gi bn quyn bn dch ting
Vit.
Bn dch ting Vit ny c ngi dch in n tng min ph v
khng c sao in bn. Chng ti khng n tng v khng pht hnh bn in nm 2013 do Nxb
Tng Hp Tp.HCM cp php, v sch c nhiu li in sai.
Mc lc & Gii thiu 5
MC LC
Trang
Li ngi dch .......................................................................... 15
Li tng ................................................................................ 19
Li ni u ............................................................................... 21
V tc gi .................................................................................. 25
Phn I. T DIU ............................................................. 27
I. T Diu l g? ................................................................. 29
II. Ti sao gi l nhng Chn L cao diu? .......................... 30
III. Chn L V Kh ................................................................. 32
IV. Kh L Do Nm Un Dnh Chp ..................................... 47
V. Chn L V Ngun Gc Kh .............................................. 53
VI. Chn L V S Chm Dt Kh ......................................... 63
VII. Ch Gii ............................................................................ 68
VIII. Sch & Ti Liu Tham Kho.......................................... 71
Phn II. CON NG CHNH O ................................ 73
Chn L v Con ng dn n S Chm Dt Kh ............ 75
I. Chnh Tri Kin ..................................................................... 77
II. Chnh T Duy ..................................................................... 80
III. Chnh Ng ......................................................................... 82
IV. Chnh Nghip .................................................................... 83
V. Chnh Mng ........................................................................ 85
VI. Chnh Tinh Tn ................................................................. 87
6 Gio trnh Pht hc
VII. Chnh Nim ...................................................................... 90
VIII. Chnh nh ..................................................................... 94
IX. Ch Gii ............................................................................. 96
X. Sch & Ti Liu Tham Kho ............................................ 100
Phn III. L DUYN KHI ............................................... 101
I. Quy Lut Duyn Khi L G? ........................................... 103
II. Lut Duyn Khi Vn Hnh Nh Th No? ................... 105
III. Cu Hi v Nguyn Nhn u Tin............................... 106
IV. L Duyn Khi L Khc Vi Nguyn Nhn Trc Tip . 109
V. L Duyn Khi gii thch v Ngun Gc Kh ................ 111
VI. Chiu Ngc Li Ca Vng Duyn Khi Gii Thch S
Chm Dt Kh ....................................................................... 129
VII. L Duyn Khi Siu Th ................................................ 132
VIII. Ngn La S i V u Sau Khi Tt? Gic Ng C
Ngha L G? .......................................................................... 134
IX. Ch Gii ........................................................................... 136
X. Sch & Ti Liu Tham Kho ............................................ 138
Phn IV. QUY LUT CA NGHIP ................................ 139
I. Nm Quy Lut Ca V Tr ................................................ 141
II. S Quan Trng Ca Vic Hiu Bit V Quy Lut Nghip
................................................................................................. 143
III. Nghip (Kamma) L G? ................................................. 146
IV. Quy Lut Nghip Vn Hnh Nh Th No? .................. 149
V. Ci G L Nguyn Nhn Ca Nghip? ............................ 151
VI. Ai L Ngi Thi Hnh Nghip? Ai L Ngi Nhn Lnh
Nghip Qu? .......................................................................... 153
Mc lc & Gii thiu 7
VII. Tt C Nghip Cha u? ........................................ 155
VIII. Phn Loi Nghip ......................................................... 157
IX. Phi Chng Mt Ngi Nhn Lnh Ch Mt Phn Ca
Tt C Cc Nghip M Ngi To Ra? .................. 163
X. Nhng Bi Hc Rt Ra T Nghip .................................. 167
XI. Ch Gii ........................................................................... 170
XII. Sch & Ti Liu Tham Kho ......................................... 172
Phn V. CHT & TI SINH ............................................... 173
I. S Khc Nhau Gia Ti Sinh & u Thai ....................... 175
II. S Ti Sinh Din Ra Nh Th no .................................. 177
III. Thc Kt Ni Li hay Thc Ti Sinh ............................. 179
IV. Nhng Kiu Cht ............................................................. 181
V. Nhng i Tng Hin Din Trong Tm Trc Lc Cht
................................................................................................. 183
VI. Nm Vin Cnh Ca Mt Ngi Sp Cht .................... 187
VII. Thc Hp Hi, Thc Lc ang Cht ............................ 189
VIII. Nhng Kiu Sinh ........................................................... 193
IX. Bn Dng Cnh Gii ....................................................... 195
X. Sch & Ti Liu Tham Kho ............................................ 197
Phn VI. NM CNH GII TI SINH ............................ 199
Cnh Gii Ti Sinh L G? ................................................... 201
I. a Ngc (Niraya) .............................................................. 203
II. Sc Sinh (Tiracchana) ...................................................... 207
III. Ng Qu (Peta) ................................................................ 208
IV. Con Ngi (Manussa) ..................................................... 213
V. Nhng Ci Thin Thn & Tri ......................................... 217
8 Gio trnh Pht hc
VI. Tui Th Ca Nhng Chng Sinh a Ngc v Nhng
Ng Qu .................................................................................. 224
VII. Tui Th Ca Nhng Thin Thn ............................. 226
VIII. Tui Th Ca Nhng V Tri Phm Thin ............. 229
IX. Ch Gii ........................................................................... 231
X. Sch & Ti Liu Tham Kho ............................................ 233
Phn VII. NHNG CHU K TH GII .......................... 235
I. Cch Tnh Thi Gian Theo Pht Gio ............................. 237
II. i Kip (Maha-kappa) ................................................... 238
III. A-tng-t-Kip ................................................................. 241
IV. Trung Kip (Antara-kappa) ............................................ 245
V. Kip Ngi (Ayu Kappa) .................................................. 248
VI. Pht Kip (Buddha Kappa) ............................................. 249
VII. Hai Mi Bn V Pht Trc c Pht Thch Ca ...... 252
VIII. Tm Phm Cht Ca Mt V Pht B-Tt: V Pht
Tng Lai ............................................................................... 255
IX. Cha Gi-Su C Phi L Mt V B-Tt khng? .......... 257
X. Thi Gian Hon Thin Nhng Ba-La-Mt (Paramis)
................................................................................................. 260
XI. Ti Sao C S Khc Nhau v Thi Gian Hon Thin
Nhng Ba-la-mt ................................................................... 264
XII. Tht Him Thay S Xut Hin Ca Mt V Pht! ....... 267
XIII. Tm Kip Sng Bt Hnh Nht Trong Vng Lun Hi
Sinh T .................................................................................... 271
XIV. S Thc Hnh Ba-la-mt Ca Pht Duyn Gic & Ca
Nhng i T Ca c Pht ......................................... 274
XV. Nhng i T u T Ca c Pht ...................... 281
Mc lc & Gii thiu 9
XVI. Ch Gii ......................................................................... 283
XVII. Sch & Ti Liu Tham Kho ...................................... 287
Phn VIII. QUY Y NNG TA ...................................... 289
I. Ngha Ni Nng Ta (Sarana) .................................... 291
II. Ngun Gc Ca Vic Quy Y Nng Ta ........................ 293
III. Hnh ng Quy Y Nng Ta ....................................... 295
IV. Ti Sao Chng Ta Cn Ni Nng Ta? ...................... 297
V. Ba Ni Nng Ta - Tam Bo (Tisarana) ...................... 303
VI. Nhng Yu T H Tr Vic Quy Y Nng Ta ............. 308
VII. S Bt Tnh & Hy B Quy Y ........................................ 310
VIII. ch Li Ca Vic Quy Y Tam Bo ............................... 314
IX. Sch & Ti Liu Tham Kho .......................................... 316
Phn IX. NM GII HNH V O C .................... 317
I. Nm iu Xu & Nm c Hnh .................................... 319
II. T Chu Trch Nhim ....................................................... 323
III. Nhng Gii Hnh L Cn Thit Tu Dng o c
................................................................................................. 325
IV. t Mnh Vo V Tr Ca Ngi Khc Theo Quan im
Ca Gio Php ...................................................................... 327
V. Gii Hnh Th Nht: Khng St Sinh ............................. 330
VI. Gii Hnh Th Hai: Khng Trm Cp .......................... 337
VII. Gii Hnh Th Ba: Khng T Dm ............................. 342
VIII. Gii Hnh Th T: Khng Ni Di ............................ 345
IX. Gii Hnh Th Nm: Khng Ung Ru, Khng Dng
Ma Ty .................................................................................... 350
X. ch Li Ca Vic Ung Ru C Chng Mc: ........... 358
10 Gio trnh Pht hc
XI. Nhng Yu T H Tr Vic Gi Gn Nhng Gii Hnh
................................................................................................. 361
XII. Nhng H Qu Ca Vic Vi Phm & Gn Gi Nm Gii
Hnh o c ....................................................................... 365
XIII. Sch & Ti Liu Tham Kho........................................ 368
Phn X. MI CN BN CA HNH NG CNG
C: DN NHP ................................................................ 369
I. Nhng Cn Thin & Cn Bt Thin (Akusala Kusala Hetu)
................................................................................................. 371
II. Nhng Hnh ng Cng c (Punna-kiriya) ............... 372
III. Mi Cn Bn Ca Hnh ng Cng c (Dasa Punna-
kiriya Vatthu) ......................................................................... 375
IV. Nhng Loi Nghip Thin (Kusala Kamma) ................. 378
V. Phn Loi Con Ngi (Puggala-bheda) ......................... 382
VI. Sch & Ti Liu Tham Kho .......................................... 385
Phn XI. MI CN BN HNH NG CNG C:
NHM B TH ................................................................ 387
I. B Th (Dana) ..................................................................... 389
II. Nhng Yu T Lm Tng ch Li .................................... 393
III. nh B Th, Cho, Tng, Hin, Chia S ..................... 395
IV. S Thanh Tnh Ca Ngi Nhn B Th ........................ 402
V. Cng Dng Cho Tng on (Sanghika Dana) ............ 406
VI. Nhng Loi Vt Phm B Th, Cng Dng ................ 409
VII. B Th, Tng Tin S Dng Cho Nghip Mi ... 412
VIII. Nhng Qu Tng, Phm Vt Cng Dng ................. 416
IX. Nhng Li ch Ca Vic B Th, Cng Dng, Cho,
Tng, San S (Dana) .............................................................. 418
Mc lc & Gii thiu 11
X. Chia S, Chuyn Nhng Hi Hng Cng c (Patti-
dana) ....................................................................................... 423
XI. Chuyn Nhng, Hi Hng Cng c Cho Nhng
Ngi Thn Quyn Khut. .............................................. 426
XII. Mc ch Cng Dng Thc n Trong Vic B Th
Cng c L Cng Cho Ai? ............................................ 427
XIII. Ng Qu C Hng c Thc n Thc Ung c
Cng Trc Tip Cho H Hay Khng? ................................. 435
XIV. Nhng Loi Chng Sinh No Nhn c Cng c
Hi Hng Cho Mnh? .......................................................... 439
XV. Phong tc ca ngi Trung Quc t hng m bng giy
cng cho ngi cht.......................................................... 444
XVI. Vui Mng, Hoan H Vi Cng c Ca Ngi Khc
(Ty H Cng c) (Pattanumodana) ................................. 447
XVII. Sch & Ti Liu Tham Kho ...................................... 450
XII. MI CN BN CA HNH NG CNG C:
NHM GII HNH ........................................................ 453
I. nh Ngha Gii Hnh o c (Sila) ............................ 455
II. Tnh Cht, Chc Nng, Biu Hin & Nguyn Nhn Cn
K Ca Gii Hnh ................................................................. 459
III. Gii Hnh i Vi Nhng Pht T Ti Gia ................. 462
IV. Nm Gii Hnh & Nhng Gii Hnh Trong Bt Chnh
o .......................................................................................... 464
V. Tm Gii ............................................................................ 466
VI. Mi Gii ......................................................................... 469
VII. Nhng Phm Cp & Nhng Loi Gii Hnh .............. 471
VIII. Nhng ch Li Ca Gii Hnh .................................... 473
IX. S Tn Knh ...................................................................... 475
12 Gio trnh Pht hc
X. S L Php & Phng S ................................................... 480
XI. Sch & Ti Liu Tham Kho .......................................... 482
Phn XIII. MI CN BN CA HNH NG CNG
C: NHM THIN ...................................................... 483
I. S K Diu Ca Nng Lc Gio Php ............................. 485
II. Vic Truyn Dy Gio Php (Dhamma-desana)............ 487
III. Vic Truyn Dy Gio Php bi Nhng Pht T Ti Gia
& Nhng ch Li .................................................................... 490
IV. Lng Nghe Gio Php ..................................................... 493
V. Cch Thc ng n Lng Nghe Ging Php & Li
ch ........................................................................................... 496
VI. Chnh L Quan im Nim Tin Ca Mnh Cng C
Chnh Tn (Ditthijukamma) .................................................. 499
VII. Nhng Dng T Kin (Miccha-ditthi) .......................... 500
VIII. Nhng ch Li Ca Vic Chnh L Quan im, Cng
C Chnh Tnh ....................................................................... 504
IX. Sch & Ti Liu Tham Kho .......................................... 506
Phn XIV. THIN MINH ST CA PHT GIO .... 507
I. Nhng Loi Thin Khc Nhau ............................................ 509
II. Nhng i Tng Thin Trong Thin nh ..................... 512
III. Mc ch Ca Thin Minh St......................................... 515
IV. Vai Tr Ca Chnh Nim Trong Thin Minh St ....... 517
V. Bn Nn Tng Chnh Nim ............................................... 520
VI. Thin Minh St Thc Hnh .............................................. 523
VII. Nhng ch Li Ca Thin Minh St ................................ 531
VIII. Ch Gii ......................................................................... 536
IX. Sch & Ti Liu Tham Kho ............................................. 537
Mc lc & Gii thiu 13
Phn XV. TNG NIM PHT, PHP, TNG ............. 539
I. Tng Nim Pht ............................................................... 541
II. Tng Nim Php ............................................................. 569
2.3.1 Cu Hi: Liu Mt Ngi C Th Chng t Thnh o
M Khng Chng Ng Thnh Qu Lp Tc Hay Khng? ..... 576
III. Tng Nim Tng ............................................................ 590
IV. Sch & Ti Liu Tham Kho .......................................... 601
Phn XVI. TAM TNG KINH IN CA PHT GIO
................................................................................................. 603
I. Tam Tng Kinh in (Tipitaka) L G? ........................... 605
II. Ngn Ng Pht Dng Ging Dy (Buddhavacana) . 613
III. Ngn Ng Pali L G? .................................................... 621
IV. Hi ng Kt Tp Kinh in Th Nht ........................ 628
V. Hi ng Kt Tp Th Hai .............................................. 640
VI. Cuc Ly Khai Ln Ca Cc Trng Phi Pht Gio ... 645
VII. Ngun Gc ca 18 Trng Phi Pht Gio Kinh B
Nikaya ..................................................................................... 657
VIII. Hi ng Kt Tp Kinh in Ln Th Ba ................. 663
IX. Kt Tp Phin Bn Tam Tng Kinh in Vo Trong Tr
Nh .......................................................................................... 669
X. Hi ng Kt Tp Kinh in Ln Th T: Kt Tp Tam
Tng Kinh Bng Ch Vit ..................................................... 674
XI. Hi ng Kt Tp Ln Th Nm & Th Su Myanmar
(Min in) ........................................................................... 680
XII. Kt Lun .......................................................................... 686
XIII. Ph Lc: Nhng Ni Dung Ca Tam Tng Kinh Pali
(Tipitaka hay Ba R Kinh) .................................................... 689
14 Gio trnh Pht hc
XIV. Ph nh Quy c Trch Dn Kinh in Nguyn
Thy ........................................................................................ 696
XV. Ch Gii .......................................................................... 706
XVI. Sch & Ti Liu Tham Kho ........................................ 724
Phn XVII. CUC I CA C PHT ....................... 729
I. n Sinh .............................................................................. 731
II. Li Tin Tri ....................................................................... 735
III. L Hi Cy Rung ........................................................... 739
IV. Tui Tr Ca Thi T Siddhattha .................................. 741
V. Bn Du Hiu & Cuc T B V i .............................. 743
VI. Cuc Tm Cu & u Tranh Gic Ng .................. 747
VII. Gic Ng & By Tun Sau ...................................... 751
VIII. c Pht Khai Ging Gio Php ................................ 755
IX. S Chuyn Ha ca Ngi X-Li-Pht v Ngi
Moggallana ............................................................................ 761
X. c Pht V Thm Li Ni Sinh Ca Ngi .................. 765
XI. Thi Gian Truyn B Gio Php Ca c Pht .......... 768
XII. Bt-Nit-bn & Nhng Li Khuyn Bo Cui Cng dnh
cho cc T kheo ...................................................................... 771
XIII. Ch Gii ........................................................................ 776
XIV. Sch & Ti Liu Tham Kho ........................................ 783
V ngi dch ......................................................................... 785
Mc lc & Gii thiu 15
Li ngi dch
Quyn sch Gio Trnh Pht Hc qu c gi ang cm
trn tay l c bin dch qua ting Vit t quyn Buddhism
Course ca tc gi Chan Khoon San. Tc gi cho php v
c mong mun ti bin dch quyn sch ny ra ting Vit v
pht hnh cho nhng i tng c gi ngi Vit khc nhau.
(1) c gi c qua phn Li Gii Thiu ca tc gi
v c th hnh dung ra nhng ch cn bn ca Pht Hc
c bn lun trong quyn sch ny.
(2) Chng ta c th bit y l mt tc phm c bin tp
v bin dch t tt c nhng ngun Kinh in (trch dn) nguyn
thu, hng trm sch, t liu v ti liu qu gi ca nhng hc
gi nghin cu v nhng tu s Pht gio ni ting nht Min
in, Tch Lan, n v phng Ty. c gi c th c thm
rt nhiu nhng ta sch & t liu trong nhng phn Sch &
Ti Liu Tham Kho.
(3) Quyn sch c bin tp theo trnh t ca mt gio
trnh Pht gio, t nhng ti cn bn nh nhng chn l T
Diu .cho n Thin Minh St, Tam Tng Kinh in, c th
l rt thun tin v ng qu cho bt k Pht t hay ngi no
mun bt u tm hiu Pht gio theo th t t u.
Trong ln ti bn ny, sau khi c gng sa li tt c cc
li in, li chnh t v li trnh by, chng ti di Phn I
Cuc i Ca c Pht ra sau thnh Phn XVII. L do th
nht l chng ti mun c gi bt u ngay vo nhng gio l
cn bn, nhng chn l m c Pht ging dy. Th na l
trong phn Cuc i Ca c Pht ghi li nhiu v nhng
v lch s Gio Php, Tng on, v cc ti m c gi mi
bt u s cm thy b ng.
16 Gio trnh Pht hc
(4) Quyn sch ging lun v phn gio l v lch s ca
Pht Gio Nguyn Thy vi nhng trch dn t Kinh in c
cho l ghi chp li nhng li do chnh c Pht ni ra v c
kt tp sau khi c Pht Bt-Nit-Bn, khng c phn ging
rng v Pht Gio i Tha trong gio trnh ny.
(5) Bn dch ting Vit, ngi dch c gng dch tt c
ni dung v ngha ra ting Vit hin i m chng ta ang
ni v t duy ngy nay. Cng nh trong nhng dch phm khc,
ngi dch cng a vo nhng t Hn Vit tng ng cn
c s dng song song, mt khi c nhng t ng v ch
gio l m ting Vit hin nay vn quen dng hoc vn cn phi
mn ting Hn Vit; nhm mc ch qu c gi d dng
nhn ra nhng thut ng Pht hc.
(6) Qu c gi no cn c bn gc ting Anh c hay
i chiu hay tho lun, xin vui lng lin h ngi dch hoc
nhanh nht l tm thy ngay trn rt nhiu trang website Pht
gio nh: buddhanet.com, urbandharma.org, nalanda.org.my
Ngi dch xin c gi gm quyn sch ny cho:
(1) Cc Tng Ni quan tm n ni dung quyn sch ny v
c th dng lm gio trnh ging dy cho nhng Tng sinh,
nhng sinh vin ngnh Pht Hc v nhng Pht t Vit Nam.
(2) Cc Tng sinh, sinh vin nhng trng Pht hc trong
nc c nhu cu nghin cu v nhng ti gio l Pht Gio
Nguyn Thy bng ting Vit, vi nhng trch dn kinh in v
nhng thut ng t ting Pali. Cc Pht t, Tng sinh v sinh
vin mun hiu thm Pht Gio Nguyn Thy nh l mt cch
i chiu v tm ra nhng chn l trong Gio Php ca c
Pht, nhm gip tm ra nhng cch tu tp ph hp nht cho
mnh.
http://www.buddhanet.com/http://urbandharma.org/
Mc lc & Gii thiu 17
(3) Nhng Pht t gn xa mun bt u tm hiu hay n li
kin thc Pht gio ca mnh theo mt trnh t theo nhng ch
cn bn kh y trong mt quyn sch cm tay.
Li Cm n:
(1) Xin chn thnh cm n tc gi Chan Khoon San, ngi
gip ti v cho php bn quyn quyn sch ny c dch
ra ting Vit. ng lun lun t bi trao i v ng vin ti thc
hin cng vic bin dch v pht hnh ny.
(2) Xin cm n thy Thch Trc Thng Tnh (Thin Vin
Trc Lm Lt), ngi lun gip , ng vin ti tht
nhiu trong qu trnh bin dch nhng sch Pht hc, cng nh
nhc nh ti trong vic thc hin quyn sch bng tm v
hnh vi hng thin ng mc v thanh tnh mang li li lc
cho mnh v mi ngi; v thy cng l ngi gip c, chnh
sa li tng chng ca bn tho.
(3) Cm n c s Tin s Bnh Anson hoan h cho php
a vo bi vit qu gi ca ng Quy c Trch Dn Kinh
in Pali trong phn Ph nh ca quyn sch ny.
(4) Cm n nhng Pht t Nguyn Th Thu Nga, Ng c
Ln, L Hong Phi gip nh my, sa li bn tho.
(5) Cm n nhng c gi gn xa trong v ngoi nc
lin lc khch l v gp chnh sa nhiu li in sai ca n bn
ln u v mong nim tnh b qua.
Sau cng, cng nh li tc gi, y l cng vic c c
nh vo s khi sinh Tm T, lng thnh tm hi hng cng
c cho Cha, M, anh, ch, em v tt c chng sinh trn th
gian bun vui ny.
Cu mong rt nhiu ngi s c bit n nhng chn l
v l tht v s sng m c Pht t bi ch dy t nhng
ngy c xa ni trn gian tht p v y nhng bun vui ny.
18 Gio trnh Pht hc
Nh B, ma Hnh hng 2011(PL.2555)
L Kim Kha
Mc lc & Gii thiu 19
Li tng
Knh tng quyn sch ny cho tt c nhng ngi thy tm
linh ca ti, nhng ngi gip ti trong nhiu nm, vo
nhng thi gian khc nhau & bng nhng cch ny hay cch
khc, trong qu trnh hc hnh Gio Php c Pht
(Dhamma), c bit l nhng ngi Thy sau y:
Thin Vin Chanmyay Yeiktha, Yangon, Myanmar
Chanmyay Sayadaw Bhadanta Janakabhivamsa,
Sayadaw U Sobhita
Sayadaw U Rewata,
Sayadaw U Wathawa,
Sayadaw U Kittidhaja,
Sayadaw U Rakkhita Dhamma,
Ven. U Nyanaramsi,
Ven. Ariya Nani,
Mr. Khin Maung Win (Sayadaw U Khemissara)
Mr. Jeff Oliver (Ven. U Dhammarakkhita)
Thin Vin Chanmyay Myaing, Yangon, Myanmar
Sayadaw Ashin Indaka
Vishwa Shanti Vihara, Kathmandu, Nepal
Venerable Bhikshu Jnanapurnik
Cha Pht Gio Tch Lan (Sri Lankan Buddhist
Temple), Sentul, Kuala Lumpur
Venerable Saranankara Mahathera
20 Gio trnh Pht hc
Tu Vin Ngakyanpyan Dhamma Yeiktha, Yangon,
Myanmar
Sayadaw U Dhammapiya
Thin Vin Santisukharama, Kota Tinggi, Johore
Venerable Sujiva
Mc lc & Gii thiu 21
Li ni u
Vi nm trc y, nhiu c gi gi cho ti rng
nhng bi vit trong Gio Trnh Dn Nhp Pht Hc
(Introductory Course in Buddhism) cn qu ngn v nn
bin tp thm nhiu chi tit.
Quyn sch Gio Trnh Pht Hc (Buddhism Course)
l n bn c nghin cu v b sung mt cch cn thn.
N bao gm 17 chng ni v hu ht nhng ti lin
quan trong Pht hc, nh:
Cuc i ca c Pht,
T Diu , Bt Chnh o,
Thuyt Duyn Khi,
Quy Lut Nghip,
Cht & Ti Sinh,
Nm Cnh Gii Ti Sinh,
Chu K Th gii,
Mi Cn Bn Hnh ng Cng c,
Thin Minh St (Vipassana) ca Pht Gio,
Tng Nim Pht, Php & Tng,
Tam Tng Kinh in (Tipitaka)
Trong quyn sch in k ny, nhng t liu t nhng
ngun khc nhau c a vo cung cp cho c gi
nhng trang vit l th v Pht hc.
Phn Cht & Ti Sinh m t nhng dng hay
nhng kiu Cht v nhng i tng hin trong tm trc
khi cht, v d nh l nm vin cnh ca mt ngi sp
cht, theo sau l nhng hnh thc ti sinh khc nhau.
22 Gio trnh Pht hc
Nm Cnh Gii Ti Sinh (Pancagati) m t chi tit
v 31 Ci Hin Hu l ch n ca con ngi v mi
chng sinh sau khi cht v ti sinh, theo quan im v v
tr ca Pht Gio.
Nhng Chu K Th Gii Khi Nhng c Pht Xut
Hin m t nhng iu kin v s him thay trong
hng h sa s kip th gian may mn c c mt
c Pht xut hin; cng nh v nhng Hnh Ba-la-mt
(parami) m mt ngi c i nguyn tr thnh Pht
Duyn Gic (Pacceka Buddha) hay mt i A-la-hn
(Maha Arahant) hay mt v Pht (Buddha) cn phi vt
qua. V cu hi liu cha Jesus c phi l mt v B-tt
hay khng cng c gii p trong chng ny.
Phn Tng Nim Pht, Php & Tng ging by
chi tit v Chn c Hnh V Thng ca c Pht, v
Su Phm Hnh ca Gio Php (Dhamma) v Chn Phm
Hnh ca Tng on (Sangha). S hiu bit ng n v
Tam Bo s gip ch cho vic tu tp thin Chnh Nim v
Pht, Php & Tng. Vn v Gio Php c hiu lc
tc th hay khng?, mt s hc gi c quan im cho rng
sau khi chng t thc con ng thnh o (magga) th
khng nht thit phi lp tc chng ng thnh Qu (phala)
ngay v iu th hai c th xy ra sau. Nhng kt lun
c th do din dch sai v nhng danh t Ngi Cn Tn
v Ngi Cn Tr trong kinh Alagaddupama Sutta
thuc Trung B Kinh. S gii thch v vn ny cng
c ni trong chng ny.
Mc lc & Gii thiu 23
Phn XVII Tam Tng Kinh in (Tipitaka) ca
Pht gio l chng di nht ni v Tam Tng Kinh Pali
k t lc hnh thnh v lu truyn sut 2.500 nm qua, qua
cc k Kt Tp Kinh in bt u t Hi ng Kt Tp
Th Nht thnh Vng X (Rajagaha) vo lc 3 thng
sau khi Bt-Nit-Bn ca c Pht cho n Hi ng Kt
Tp Th Su Yangon vo nm 1956, vo lc ng 2.500
nm sau ngy ra i hay Bt-Nit-Bn ca c Pht. Mc
d v s cn i cc chng, th chng ny hi qu di,
nhng tc gi mong mun a vo cho qu c gi c
bit, hiu r v bit n vai tr quan trng v y kin trung
ca Tng on trong vic bo tn, truyn tha v lm
sng mi Gio Php ca c Pht (Buddha Sasana) cho
n ngy hm nay.
Nhiu trang bi vit cng c m rng ra (so vi
n bn ln u) vi rt nhiu Ch Gii chi tit, ng k
l nhng Chng I (Cuc i ca c Pht), Chng V
(L Duyn Khi Siu Th), Chng XII (Hi Hng Cng
c Cho Nhng Ngi Thn Quyn Thuc), Chng XVI
(Liu C Th Mt Ngi Chng t Thc Con ng
o (Magga) M Khng Chng Ng Thc o Qu
(Phala) Trong Lp Tc?)...v.v...
Vic bin tp quyn sch ny l s lao ng ca Tm
T v lng Hoan H. Hy vng rng qu c gi s tm thy
c nim th v khi c nhng trang vit ny v nhng li
lc m chng c th mang li cho qu c gi.
Tri n & Hi Hng Cng c
24 Gio trnh Pht hc
Ti mang n n o Hu Wooi Kheng Choo v
Christine Lee Chin Har Hi Pht Gio Subang Jaya,
Malaysia v mit mi c li bn tho v a ra nhng
gi hon thin quyn sch. Thnh tht bit n s tr
gip ca anh Tey Seng Heng, ngi ng nghip trc y
ca ti Cng ty Nghin Cu Nng Nghip ng Dng
(Applied Agricultural Research Sdn. Bhd.) trong vic son
tho vi tnh.
Cui cng, ti xin cm n nhng c nhn cc hi on
khc nhau ng h cho vic xut bn quyn sch ny nh
mt Gio Trnh Pht Hc gip nhiu ngi hiu bit thm
v lch s v hc thuyt ca Pht gio.
Nguyn cho Cng c ca Php Th ny c hi
hng cho nhng ngi thn quyn thuc, nhng bn b
v tt c chng sinh.
Sadhu! Sadhu! Sadhu!
Lnh Thay! Lnh Thay! Lnh Thay!
Chan Khoon San
thng Tm , 2010
Mc lc & Gii thiu 25
V tc gi
o hu Bro. Chan Khoon San sinh ngy 8 thng Tm,
1941 Penang, Malaysia. Sau khi hc xong Lc hi ,
ng hc Trng i Hc S Phm M-Lai- (Malayan
Teachers College) Brinsford Lodge, Anh Quc. Sau khi
tt nghip, ng tr v qu hng v dy hc trong mt thi
gian ngn t nm 1964 n 1967. Nm 1968, ng vo hc
trng i Hc University of Malaya v tt nghip bng
C Nhn Danh D ngnh Ha Hc vo nm 1971. T nm
1971 cho n khi ngh hu nm 1996, ng lm vic trong
ngnh nghin cu nng nghip du c, nh l mt Nh
nghin cu ha nng thm nin.
Sau khi ngh hu, o hu Bro. Chan i Min in
Myanmar tu hc thin Minh St Tu T Nim X
(Satipatthana Vipassana) di s dn dt ca thin s
Sayadaw Bhaddanta Janakabhivamsa Thin Vin
Chanmyay Yeiktha, th Yangon. K t sau , hng nm
ng u n tu hc v thc hnh thin Minh St Tu 15
nm ti Min in di s dn dt ca nhiu v Thin s
khc nhau thin vin Chanmyay Yeiktha Hmawbi, Min
in.
Bro. Chan vit nhng quyn sch rt ni ting v
Pht hc, nh l: Hng Dn Hnh Hng V X Pht
(Buddhist Pilgrimage), Khng C Tiu Tha Trong Pht
Gio xut bn bng ting Vit (bi cng ngi dch),
Gio Trnh Pht Hc (Buddhism Course) m qu c gi
ang cm trn tay.
26 Gio trnh Pht hc
ng thng xuyn t bi trao i nhng thng tin v
kinh sch Pht hc vi ngi dch. ng gip ngi dch
tht nhiu v bn quyn, chnh sa, cp nht thng tin.
Hin nay ng lm c vn ngnh Ha Nng bn thi
gian cho nhng nghin cu nng nghip Malaysia. Phn
thi gian cn li ng nghin cu v ging dy Kinh tng
ti nhiu Hi Pht Gio Thung Lng Klang, Malaysia;
vit lun ging, sch v xut bn sch v Pht hc.
Tc gi l mt c s nghin cu Pht hc, mt thin gi,
ngi c tm nguyn cao p v l mt tm gng ng
knh v ng c tri n trong s nghip truyn b Pht
Php.
Phn I.
T DIU
(Bn Chn L Cao Diu)
28 Gio trnh Pht hc
NI DUNG
1. T Diu L G?
2. Ti Sao Gi L Diu ?
3. Chn L V Kh
4. Kh Bi V Nm Un Dnh Chp
5. Chn L V Ngun Gc Kh (Dc Vng)
(1) Dc Vng Khoi Lc Gic Quan
(2) Dc Vng c Sng v Lin Tc Hin Hu
(3) Dc Vng V Khng Cn Lin Tc Hin Hu
6. Chn L V S Chm Dt Kh
7. Ch Gii
8. Sch & Ti Liu Tham Kho
T Diu 29
I.
T Diu l g?
Sau 6 nm u tranh gian kh trong kip sng cui
cng ca Ngi, c Pht tm thy Chn L khi Ngi
chng t s Gic Ng Cao Nht bn di gc cy B
(Bodhi) Bodhgaya, n (ni ny by gi c gi l
B- o Trng). S kin lch s ng ghi nh ny
din ra vo Ngy Trng Trn ca thng Wesak, nm 588
trc CN.
ti T Diu ny chnh l tri tim v ct li
ca o Pht. Nhng chn l ny, (chn l hay c th gi
mt cch bnh d l nhng s tht hay l tht ND),
c tm ra bi c Pht sau khi Gic Ng, to nn
nn tng v ct li ca Gio Php (Dhamma) v lun
lun c bn lun trong mi vn v tng phn ca
Gio Php. Bn Chn L Cao Diu l:
(1) Chn L v Kh
(2) Chn L v Ngun Gc Kh
(3) Chn L v S Chm Dt Kh
(4) Chn L v Con ng dn n S Chm
Dt Kh
30 Gio trnh Pht hc
II.
Ti sao gi l nhng Chn L cao diu?
(a) Bi v nhng chn l l l tht v l s tht
khng th chi ci c ca cuc i. Cho d c Pht
c c sinh ra ci ngi ny hay khng, th nhng chn
l cng s tn ti trn th gian ny. Chnh c Pht
pht hin ra nhng chn l v truyn dy li cho nhn
loi.
iu th hai, nhng iu c gi l nhng chn l
bi v chng thuc v khoa hc v ng vi khoa hc v
vt l, tm sinh l thit ngh c gi cn nm r t tng
ny ngay t u. Pht gio bn lun v nhng l tht v
nhng chn l, mc d Pht gio khng cp ngay n
vn l ai to ra chn l , khoa hc hay nhng
quy lut vn ng ca s sng v v tr. (Bi v s khi
thy hay ngun gc ca mi s trn th gian l khng d
dng thy c, bn s c c hi tm hiu sau khi nm
bt nhng gio l c bn v con ngi trc ND).
(b) Nhng chn l c gi l Cao Diu bi v
chng c khm ph ra bi mt Thnh nhn v i nht,
mt ngi hon ton xa ri khi nhng nhim v bt
tnh. (C th dch l cao diu, cao c, thnh thin, thuc
bc Thnh, khng phi thuc nhng chn l bnh thng
ca th gian. Ch Ariya trong ting Pali c ngha l bc
Thnh, thuc bc Thnh..., v vy c rt nhiu sch
dch l T Thnh thay v T Diu - ND).
T Diu 31
Ni cch khc, chng c gi l Chn L Cao Diu
hay Diu hay Thnh , v n s lm cho con ngi
tr nn cao thng nu chu khm ph ra chng, n lc
thm nhp v gic ng c chng, th nhng ngi y s
c gi l nhng bc Thnh nhn nhng Ariya.
thun tin trong vic gi tn trong gio trnh ny,
chng ta thng nht cch gi l Bn Chn L Cao Diu
hay T Diu (HV), bi v cch gi ny cng c
thng dng kh lu trong gii Pht hc Vit Nam.
By gi, chng ta s bt u tm hiu ngha ca tng
chn l ca Bn Chn L Cao Diu ni trn m c Pht
khai ging.
32 Gio trnh Pht hc
III.
Chn L V Kh
Kh y c dch ngha t ch Dukkha trong
ting Pali. Tht ra ch dukkha mang nhiu ngha rt
rng, rt su sc v trit l v thc ti m t bn cht
kh, kh s, bt toi nguyn, bt n nh, lun thay i,
chng vnh, thng trm, sinh dit, c ri khng, h o, gi
tm... l nhng bn cht ca s sng v kip sng ca con
ngi, ca tt c chng sinh v tt c mi s trn th gian.
Nhng bn cht ny gy ra tt c mi s kh cho mi
chng sinh, mi s. (ND).
Chn l th nht l Chn l v Kh (dukkha) bao gm
11 l tht trong cuc i chng ta:
(1) Sinh ra (Jati) l Kh
Theo Pht gio, qu trnh ca mi hin tng u c 3
giai on, l: Hnh thnh, tng trng v tn hoi. Giai
on hnh thnh l Sinh, giai on bnh thng, tnh ti l
giai on Tng trng & Gi i tng giy, tng ngy) v
giai on tn hoi l Cht.
Mt chng sinh c sinh ra c ngha l mt s hnh
thnh mi v tinh thn v vt cht (tm v th xc) sau khi
cht, tc l sau khi kip sng trc tn hoi. Ni khc
i, mt phi thai mi c hnh thnh. V sinh vt l,
khng c s au kh hay au n no ngay lc u tin
T Diu 33
ca s hnh thnh mt phi thai hay mt mm mng ca
s sng, nhng v s ti sinh li l to c s, l bt u
to ra s hin hu ko theo nhng s Kh v tinh thn
v th xc v sau ny, nn s sinh ra c xem l Kh: l
dukkha.
(Xem thm phn ni v nm Un cu to nn mt thc
th sng, mt con ngi nhng phn tip theo).
Nhiu ngi hay ni mt cch v von: Hy nhn
nhng a tr, va mi sinh ra l khc, khc ngay lc
cha kp m mt nhn thy th gian nh th no. Hay mt
cu quen thuc ca mt trit gia: Tin bun t ngy m
cho mang nng kip ngi. Nhng cch ni u mang
mt ngha man mc bun: sinh l kh, sinh ra l i
din vi mi s kh, cn ti sinh l Kh: Dukkha.
(2) Gi (Jara) l Kh
Gi, i vi mt con ngi, c ngha l tc bc, rng rng,
da nhn nheo, lng cng, tai ic, mt m. Ni cch khc,
s tn hoi, s hoi dit c sn bn trong ca nhng tp
hp Un thuc v tinh thn v th xc (danh sc), rt d
nhn ra tng ngy. S gi i v mt tm tr th kh nhn
thy hn, nhng n lc ngi rt gi, th s mt tr nh
cng nh s lo suy, s l ln s din ra, cng l lc gn
k vi s ra i, mt chuyn i xa mi.
S gi i tng ngy trong giai on cn sm, l lc
nhng Un v tinh thn v vt cht cn ang trong giai
34 Gio trnh Pht hc
on tnh ti, tng trng bnh thng v thc s cng
khng th gi l au n hay au kh g c. Nhng nu xt
cho ng, chnh s gi i tng ngy, gp phn cho s gi
i ca tng thng, tng nm; ri sau nhiu nm nhanh
chng tri qua, lm cho ngi ta mt i tnh sng ng,
cc gic quan khng cn hot ng tt nh trc , s
gim dn th lc v sc khe, mt i tui tr, khng cn
mnh m v nhng nt tr p, vy l kh. Mi ngi ai
cng tht s s b gi i, v ai cng mun mnh c tr
lu, nn gi yu l mt ni s tt nhin t thin c.
Ni s cng chnh l s kh s. V n chnh n to ra
ngun gc ca s kh s v mt tinh thn v th xc, nn
s gi i c cho l Kh, l dukkha.
Bn c bao gi nhn mnh trong gng soi mi ngy
hay khng? Bn khng thy hm nay mnh gi hn
nhng hm trc hay sao? Bn c bao gi nhn vo nhng
bc hnh chp ng, b, cha, m t lc thiu thi v nhng
hnh chp mi y, hay hnh ca bn lc hc trung hc v
lc hc i hc? Bn c th ci ph ln mt cch khi
hi v nhng s khc nhau ca nhng hnh sc trong
nhng bc hnh , nhng trong lng bn v nhng ngi
trong hnh chc s bun t nhiu?. S gi i l yu i, l
ngn li tui sng, lm nn nao k yu i, lm bun lng
nhng tm hn tr, lm nao nng v mt kip sng ngn
ngi. Gi l ni bun, nhng ngy trong tui bng x
chiu ngi nhn v xa xm, bc c tic nui cho mt i
sng mau sm tn phai. Gi l Kh, v chng c s gi nua
hay c k no lm hi lng con ngi vi tham vng bn
lu, sng lu.
T Diu 35
(3) Cht (Marana) l Kh
Cht l s chm dt mt mng sng, vn lin tc sng
v hin hu t lc sinh ca mt kip sng hay mt s hin
hu no . Mi chng sinh hu tnh (c cm gic, c suy
ngh) u lun lun s cht. Nhng cht bn thn n
khng phi l s au n hay au kh, v chnh n ch l
mt khong khc (st-na) hoi dit ngun lc sng ca
nhm nm Un ca tinh thn v vt cht.
Tuy nhin, khi ci cht n, mt ngi phi t b thn
xc v b li gia nh quyn thuc, bn hu v ca ci.
Chnh ci ngh ri b kip sng hin ti v bng ti m
mt v tng lai th tht l ng s!. Khi ci cht n gn,
tt c chng sinh thng cng phi b tri qua nhng s
yu ui, bt lc, nhng cn au bnh trm trng; v a s
s phi chu nhiu au n, qun qui... trc khi cht.
Cht, l ngun gc v tc nhn gy ra nhng lo s
& thng kh nh vy, nn ci cht c xem l Kh, l
dukkha.
Bn c bao gi tng tng n cnh mnh cht
vo mt ngy no cha?, cho d ngh ny c th c
cho l tiu cc, nhng trong nh Pht l mt cu nhc
nh nhiu nht, d Pht gio khng h mang ngha tiu
cc hay bi quan - (Xem thm nhng iu Pht Dy,
Ch. I, ca HT. TS. W. Rahula).
36 Gio trnh Pht hc
Nu khng, th chc bn tng chng kin nhng
ngy k cn vi s ra i ca nhiu ngi thn yu trong
gia nh ri: iu chc hn tht l au kh v ng
bun.
Tht ra nu khng c s tht ny, nu khng ai phi
cht, khng ai phi cn ti sinh trong bin lun hi sinh t,
th c Pht c l cng khng quyt tm i tm ra v
thuyt ging v Pht Gio nh l mt con ng gii thot
khi sinh t kh au nh vy. Nguyn nhn au kh do
sinh t l l do ca Pht Gio v Con ng ch ra
gii thot khi sinh t l Gio Php ca c Pht, v
chng sinh bc i trn Con ng l thc hnh
Gio Php l lm theo nhng li khuyn dy ca c Pht
mong c ngy thot ra khi vng lun hi sinh t v
nhng cht chc y kh au v tuyt vng .
Cht, c l y l chn l, l l tht m con ngi c
th nhn thy d dng nht, c th l nguyn nhn trc
din nht i vi mt s ngi nhn ra kip sng l hu
hn, v t tm nguyn i tm con ng gii thot
khi thc ti sinh t y kh au v v nh ca nhng
kip sng.
(4) Bun ru (Soka) l Kh
Bun ru l s t chy trong tm khi con ngi b nh
hng bi nhng iu bt hnh (byasana) nh l: Mt
ngi thn thuc, thit hi hay mt ti sn, ca ci, suy
gim sc khe v tui th, s suy sp v tinh thn hay suy
T Diu 37
i v o c v s thay i t cch nhn ng n sang
nhng quan im sai tri.
Bun l mt dng u phin v mt tm tr, s kh
tm hay phin no, l domanassa, ngc li vi
manassa, bn thn n chnh l s kh thc s t bn
trong, l mt dng kh ri, nn phi thuc v Kh. Nhiu
ngi v nhng tai ng hay nghip chng xy ra trong
i m m lng su no lm cho gi ho v hay cht mn.
Chnh tm trng bun ru, mt dng ca phin no,
cng dn n nhng s sa st khc v sc khe, tr lc,
nn n chc chn l mt dng Kh, l dukkha..
Bn c bao gi bun ru khng?, v cm gic
nh th no? Bn c bao gi m th thi gian bun ru
chim bao nhiu phn trm s vi thi gian vui sng
trong cuc i?.
Trong khi v mt trit hc nhng phn sau, bn s
bit rng ngay c nhng nim vui trong i, th chnh
nhng nim vui sng qua nhanh cng li nm bn
trong, hoc ko theo, nhng ni bun, bun chn v kh
m thi. S tht l c nhng ni bun v c nhng ngi
c mang nng canh cnh chng trong sut phn ln cuc
i mnh cho n khi nhm mt xui tay.
(5) Than khc, Ai On (Parideva) l Kh
38 Gio trnh Pht hc
Than khc l iu mi ngi hay th hin khi b mt i
ngi thn, ca ci hay nhng mt mt v chu ng khc.
Nh b mt tr v cung lon, ngi ta hay ku than, k l
c hnh ca ngi mi cht hay gi tr, cht lng ca ti
sn, ca ci mi va b mt hoc li cho k th hay
ngi mnh ght phi chu trch nhim cho s mt mt ca
mnh. Bn thn s than khc, ai on khng hon ton
phi l kh, nhng n to thm phin no v au n m
thi.
Cho nn, n chnh l mt dng ca Kh. Khc lc, au
n th chc chn l Kh, l dukkha.
Bn bao gi rn khc? Hay bn c bao gi nghe
ting mt a tr khc tht, hay chng kin chnh mnh
hay bao nhiu ngi than khc trong hon nn cha?.
S than khc, rn xit, ai on l biu hin ca s dn x
trong tm can, trong ci lng vn ang cht cha y au
kh, oan nghit hay tuyt vng.
Ngay c nhng git nc mt hnh phc (v on t, v
chin thng, v vinh danh...) th cng cha ng nhng au
kh, l nhng au kh v mt mt hay khng c trc
; hay l ha hn nhng bt tai nguyn sau khi c
c chng.
(6) au n, au yu, au nhc (v th xc) l
Kh
T Diu 39
Tt c nhng triu chng v cm gic au, rt, nga ngy,
cm gic nng bc, lnh u l s chu ng, u l kh
s. Nhng ni au v th xc ch thc l au kh, nn ci
kh ny chnh l Kh do kh gy ra, nn thng c gi
l Kh kh (dukkha-dukkha). Ngay c chim chc, ng
vtcng phi c gng chy ngay khi nghe mt du hiu
nh nht l mnh c th b nh, b bn, b git, bi v iu
l mt s au n th xc. iu d thy nht l bnh
tt, au yu chnh l nhng dng kh ln ht v tt yu xy
ra v mt th xc trong cuc i con ngi. Khng ai trnh
c.
M c au n v mt th xc, th s dn n lo toan
v mt mi v mt tinh thn, nn ni Kh v th xc lun
lun ko theo ni Kh v tinh thn, v tinh thn phi b nh
hng v nhng chu ng . Nn chng l Kh, l
dukkha, mt trong nhng dng Kh ln nht m t ai trnh
c.
Ngay c chnh bn thn c Pht v nhng v thnh
tng A-la-hn cng khng tha khi nhng iu au n,
kh s v mt th xc ny.
Bn bao gi b cm lnh hay st m man cha?.
Bn n lc gi i v bnh tt bt u khi sinh nh
mt quy lut t nhin, lm bn kh khn, au n, lo ln,
hoang mang, chu ng. Bn bao gi nhp vin v mt
cn bnh nan y au n cha?, hay tng gh thm mt
ngi thn ang nm trong bnh vin v nhn thy cnh
hng trm ngi khc cng ang nm au n gn bn?.
40 Gio trnh Pht hc
y cng l nhng ni kh trc din nht m con ngi
(cng nh sinh vt) lun lun lo lng s xy n, v chng
ai mun chu ng au n, d l v th xc.
(7) Phin no (Domanassa) l Kh
Ting Pali t domanassa c ngha l kh tm hay phin
no, tc l ni au v mt tinh thn. N biu hin di
nhiu dng khc nhau v tm trng, nh l: lo lng, lo s,
bc tc, kh chu, b dy v, ght, s hi, kh svv
nhng dng phin no chnh ch thc l kh t trong bn
cht, n khng nhng p lc, nn tm tr m con gy
ra nhng chng bnh v th xc nh stress, mt ng, chn
n, vt v lm suy tn sc khe rt nhanh, v thm ch l
cht chc.
Phin no chnh l s Kh, l dukkha, ng s. chnh
l tm bnh.
(8) Tht vng, tuyt vng (Upayasa) l Kh
Tng t nh nhng tm trng phin no trn kia, tht
vng hay tuyt vng l tm trng khng cn vui ci lc
quan v ch cn li chn nn, sau khi mt ngi thn yu,
ca ci hay mt i hy vng v bt c iu g. N cng l
nguyn nhn gy ra than khc, tic nui, ai on, t chy
tm tr gy ra nhiu bc xc, chn i v c th dn n
nhng chng bnh nh in hay mt tr, v thm ch dn
n s t st. Tuyt vng v vy l mt dng chu ng,
kh, c tm tr v th xc. Tuyt vng cng ch thc l
T Diu 41
mt dng Kh ng s, l dukkha, l Kh Kh: dukkha-
dukkha.
Bn c bao gi tuyt vng v iu g khng, mt
ln thi rt khi cn tr? Bn c bao gi thy nhng ngi
khn kh, mt nghip c ht sc mnh sut i m vn
khng lo c ming cm, manh o hng ngy v mi
ngy h u c gng sng mn trong ni tuyt vng v b
bn?
Hay bn c bao gi thy hay c c nhng ngi
giu c m sng v cht trong nhng ni tuyt vng v
tinh thn v v nhng b tc v ngha cuc i?.
Nh minh ha:
Bun ru (soka) ging nh nu du hay nc thuc
nhum trong ni vi la nh, m , lin tc.
Than khc, go tht (parideva) th ging nh nu ni
sng sc bng la ln.
Cn tuyt vng (upayasa) th ging nh phn du c
hay thuc nhum cn li, sau khi nu si lin tc v
tip tc nu cho n khi cn kh, chy kht.
(9) Gp ngi hay nhng th mnh ght l
Kh
42 Gio trnh Pht hc
Gp g vi ngi mnh ght l iu khng ai thch hay
vui c, nn s gy kh chu, bi ri v li gia tng thm s
th ght. l kh. Gp nhng hon cnh kh chu (qu
nng, qu lnh, bn thu, n o, qu khc nghiti vi
mnh), gp nhng con vt mnh khng a, mi trng, ch
mnh ght, th cng l kh. S gp hay s ri vo hon
cnh bn thn n cha phi ch l mt s au n
khng chu ng c, nhng chnh n dn n s kh
chu, kh s v phin no. M phin no hay chn chng
bn thn n chnh l kh. Nn iu ny l Kh, l dukkha,
v b c Pht xp vo dng ca Kh Kh (Dukkha-
Dukkha).
(10) Ri xa, ri b ngi thn yu hay nhng
th g mnh yu qu l Kh
i xa khi ngi thn yu, gia nh khng phi l s
au nhc v th xc, nhng s lp tc to ra ni bun v
au kh trong lng hay trong tm tr. Ri b hay mt
ngi thn yu, d ngi cht hay cn sng, cng l
iu au kh. B mt ca ci, nhng th mnh yu thch
hay phi ri b ni chn, ngi nh, hon cnh m mnh
yu thch cng em li s au bun.
Bi vy, c Pht cng xp hon cnh ny, tm trng
ny vo dng Kh trong i ngi, l dukkha, dng Kh
Kh (Dukkha-Dukkha).
iu ny, ai cng u bit l au kh kh trnh
c trong cuc i lun lun thay i. Ri xa nh, xa
T Diu 43
qu, xa ch , xa ngi thn yu; hay mt m, mt cha,
mt ngi thn yu; hoc ngay c mt ca ci, tin bc hay
mt vt g yu qutt c u l nhng ni kh khng
bao gi n trnh c trong mt cuc i.
(11) Khng t c ci mnh mun l Kh
Mun m khng c l kh. Khng t c ci mnh
mun cng khng phi l s au n v th xc, nhng s
mong mun, c mun khng c tha mn, l s bt
toi nguyn. N lun dn n kt qu tht vng, chn nn
v nhiu trng hp tuyt vng dn n t st na. au
kh s pht sinh nu mc tiu g mnh khng t c,
ngay c mc tiu l c gng thot khi au kh m
khng c, th cng chnh li lm thm au kh.
Nu khng thc hnh Bt Chnh o, th s gii
thot, hnh phc s khng bao gi c c bng nhng
c nguyn sung. V chnh iu ny cng lm cho i
ngi trn tr v cng l mt dng kh tm, phin no,
cn hn nhng c mun v vt cht v giu c khng t
c vn lm ngi i bun chn, tht vng sut i.
Ni chung ci g mun, nguyn, c m khng t
c, khng lm c, khng c c s dn n au kh,
mt dng kh do tht vng hay bt toi nguyn mang li,
nn l kh na, l dukkha, mt dng Kh Kh (Dukkha
dukkha).
44 Gio trnh Pht hc
D s cm thy hi hc, nhng bn c bao gi thy
nt mt ca nhiu ngi khi ni v s giu c v s sung
sng, m h c gng mu cu, nhng cha bao gi c
c?
Bn bao gi th m mt hng qun vi k vng ci
thin cuc sng nhng khng hiu sao mi ngy u tha
tht khch v bn lm vo cnh n nn, cm gic ca bn
nh th no?. au phi ci g mnh tnh, mnh mun u
thc hin c u.
Bn c bao gi thy nim vui no ko di mi mi
khng? Khng!, n s sm hay mun chm dt, s l bt
toi nguyn.
(12) Ni ngn gn, Nm Un Dnh Chp l Kh!
y l cu ni ca c Pht v ngun gc thm su hay
truyn kip ca s Kh.
Hay ni cch khc, Kh bt ngun t Nm Un Dnh
Chp, Kh l do Nm Un Dnh Chp gy ra.
Theo Pht gio, mt con ngi (hay mt chng sinh
hu tnh) th c cu to bi Nm tp hp vt cht & tinh
thn. (Hn-Vit gi l nhng tp hp l Un, nn
hay gi l Nm Un hay Ng Un). Ni cch khc Un tc
l nhm nhng tp hp to nn thn v tm ca ta.
Vy nm tp hp (Un) l g?. l:
T Diu 45
(1) Tp hp Un v vt cht, l Sc Un
(2) Tp hp Un v cm gic, l Th Un
(3) Tp hp Un v nhn thc, l Tng Un
(4) Tp hp Un v nhng hnh ng c , l Hnh
Un
(5) Tp hp Un v thc hay tm thc, l Thc Un
Mi loi hu tnh u l do nm Un kt to thnh mt
thc th sng. Nhng Un dnh cht (ting Anh:
clinging) vo c th, xem n l Ti, c th ca ti, khng
thay ivv. Nhm tp hp v vt cht ny c gi
l tp hp Un dnh mc.
Nhm tp hp Un v tinh thn, tm tr th to ra nhng
cm gic, s nhn thc, nhng hnh ng c v
nhng tm thc, cng khng khng nm gi, chp th
(ting Anh: grasping) v t cho mnh l Ti, tm tr ca
ti, l ci ti ngh, khng thay ivv. Bn nhm
tp hp v tinh thn ny c gi l tp hp Un chp
th.
V vy, tt c nhng (nm) tp hp Un trn c gi
chung l Nm tp hp Un Dnh Chp (Updana-
khanda).
V d v Nm tp hp Un Dnh Chp ngay lc
ang nhn:
(1) Mt v i tng nhn thy c l Sc Un.
(2) Cm gic d chu, khng d chu hay trung tnh
(khng d chu cng khng kh chu) l Th Un.
46 Gio trnh Pht hc
(3) Nhn bit hay tng nh n i tng l Tng
Un.
(4) hay tm mun nhn v chuyn s tp trung
vo i tng mun nhn, l Hnh Un.
(5) Ch n gin l bit c i tng ang c
nhn l Thc Un.
Khi ni su v bn cht thn tm ca chng ta, Kh
bt ngun t Nm Un, Kh l do Nm Un Dnh Chp
gy ra, v nhng tp hp Un mang mm mng ca
Kh.
Khi ni v ngun gc su xa ca mi Kh (dukkha),
c Pht tuyn b: Ni ngn gn, Nm Un Dnh
Chp l Kh!
Bn c thy ci no trong 12 ci KH c ni
trn l sng hay ng c mong c khng?
Hnh nh hu ht chng ta u phi i qua nhng iu
Kh ny. Chng ta khng thot khi chng, d trong tm
tng, d c chui v hang ng hay trn chy n phng
no,
Ngay c tm thn ca ta cng cha y nhng th Kh.
N c cu thnh bng nhng yu t vt cht & tinh
thn, ph thuc vo nhng quy lut t nhin, bin i v
sinh dit khng ngng, khng c mt ngy hay mt pht
giy no tht s c nh, l tht s n nh c. Nn bn
thn n cng l kh hay tc l mt gnh nng ca ta.
T Diu 47
IV.
Kh L Do Nm Un Dnh Chp
(a) Kh Kh (Dukkha-Dukkha)
Kh l do t bn cht l kh, l khng d chu, khng
sng. Mi mt (11) trong mi hai (12) loi Kh c
cp trc y, bt u t Sinh l kh cho n
Khng t c ci mnh mun l kh, u thuc dng
kh ca Kh Kh, tc l nhng ci kh, au kh, su kh,
v thn xc v tinh thn, ch thc xy ra trong bn cht
con ngi (ting Anh: instrinsic sufferings). Nhng au
kh khi ln ch bi v c Nm Un Dnh Chp ,
khng c 5 Un dnh chp , th s khng c khi sinh
ln au kh.
Ni cho ng l, bi v c th l tp hp nhng Un vt
cht v tinh thn, cho nn nhng au kh v thn xc v
tinh thn cng ph thuc vo c th m khi sinh. V vy,
Nm Un Dnh Chp l Kh-Kh (dukkha-dukkha), kh
ch thc t trong bn cht ca c th m ra.
Cn nhng trng hp khc, nguyn nhn Kh khng
hin hin trc mt, khng d dng thy c r rng, th
l kt qu ca nhng nguyn nhn khc: nh quy lut
bin i, thay i hay Lut V Thng (viparinama) th
c gi l Kh do V Thng, tc Kh l do thay i, do
bin i khng ngng.
48 Gio trnh Pht hc
(b) Kh Do V Thng (Viparinama-Dukkha)
- tc l Kh do thay i, do bin i.
Cm gic d chu v th xc c khi sinh t nhng
tip xc gic quan vi i tng bn ngoi c gi l
nhng cm th d chu ca thn. Trng thi vui thch, d
chu ca tm khi sinh do tm tip xc vi nhng i
tng d chu c gi l nhng cm th d chu ca tm.
C 2 trng thi d chu ny, (HV: Lc th), lm hi lng
mi ngi v chng sinh. Ai cng eo ui theo v lun
mong c c nhng cm th, nhng trng thi vui sng
ny, ngay c phi tr gi bng mng sng ca mnh, v
ngay c khi t c s vui sng, th lng tham mun
vn cn v hn.
Tuy nhin, mt khi h c c s hi lng vui
sng, nu nhng i tng gic quan (ang mang li
cm th hnh phc v vui sng cho h) bin mt hoc b
chm dt, th s bi ri, tht vng v bun bc s khi
sinh. Mt khi ti sn c tch ly ca h, nh tin bc,
ca ci b mt v nhng l do no , khi ci cht hay
s chia ly xy ra i vi nhng ngi thn yu chc
chn s lm h tht vng, au kh v bun ru. V vy, 2
dng hnh phc hay khoi lc thuc v tinh thn v vt
cht u l Kh, bi v nhng hnh phc ny lc no cng
ph thuc vo s thay i, s v thng l bn cht ca
nm Un.
S Kh khi sinh bi ph thuc vo nm Un Nm
Un Dnh Chp lun lun bin i c gi l Kh do
thay i, hay Kh do V thng (viparinama-dukkha).
T Diu 49
(c) Kh do iu kin, do nhn duyn (Sankhara
Dukkha)
T sankhara trong cu ca c Pht dy: Sabbe
sankhara dukkha, c ngha l: Tt c nhng g do iu
kin sinh ra u l Kh, tc l Mi php hu vi u l
Kh. Nhng g do nhiu tc nhn, nhiu iu kin
(duyn) to ra, th c gi l nhng php hu vi. T
sankhara y c ngha l hu vi.1
Nm Un dnh chp lun lun trong trng thi nh
mt dng chy lin tc, bin i lin tc, khng c mt
khonh khc no l chnh n, khng c mt khonh khc
no dng li mt dng no ht. Mt khonh khc (st-
na) va khi sinh, th lp tc b thay i, ging nh dng
nc c tri, nh mt trit gia ni: Khng bao gi
bn bc chn xung hai ln trong mt dng sng, v
nhng dng nc mi lun lun chy qua chn bn.
c Pht cng dy: ging nh mt dng sng
chy t trn ni, nc chy v nc tri i mt, mang
theo mi th trong dng ca n, khng c mt khonh
khc, mt lc, mt giy no n ngng chy, m n lin
tc chy, lin tc. V vy, ny cc B-la-mn, i ngi
1 Lu : y cn phn bit ngha ca t sankhara trong ch sankhara-
dukkha vi ngha ca n trong ch sankhara-khanda(Hnh Un): c ngha
l tp hp nhng hnh ng c , nhng hnh ng to tc. Theo trit l ca
nh Pht th ch c nhng hnh ng c , thuc ch, c ch tm th mi to ra
nghip qu sau . Cho nn, nu nghin cu su rng hn, cng c th gi l
nhng hnh ng to nghip, to tc hay cc Hnh).
50 Gio trnh Pht hc
cng vy, ging nh mt dng sng chy t trn ni
vy.
(Xem thm quyn Nhng iu Pht Dy Ch. 6,
HT. TS. W. Rahula - ND).
Chng khi sinh ra v nhng to tc khc nhau. Chng
ph thuc vo iu kin, do duyn, sinh ra (hay mt i).
Chng l nhng php hu vi. S tn ti ca chng ph
thuc vo nhng iu kin no , v mt khi nhng iu
kin, nhng duyn v nhng tc nhn to ra chng khng
cn, th chng cng khng cn tn ti. S sng thay i
lin tc trong tng khonh khc, trong khi s cht (s hoi
dit) th ch i trong trng thi lin tc, tt c ph thuc
vo nm Un v thng, lun lun bin i, ging nh
tnh trng ang sng trong mt ngi nh c du hiu b sp
bt k lc no.
Tnh cht bin i lin tc ca Nm Un Dnh Chp i
hi phi c nhngn lc lin tc b sung nhng
iu kin gi c hin trng sng. V d: nhng c
th con ngi cn phi c (cho) n, ung lin tc duy
tr s sng, cm gic hnh phc, vui sng cng phi c
lin tc thm nhng iu kin gi c cm gic ,
nu ngng nhng iu kin hay khng b sung nhng
iu kin tch cc khc, trng thi hnh phc, vui sng s
b chm dt ngay. Ngay c nhng cm th qun bnh hay
bnh thng hng ngy cng phi lin tc c nhng iu
kin, nhng duyn v lin tc tc b sung theo n np, thi
quen th mt ngi mi cm gic ang sng bnh thng
c.
T Diu 51
Nhng nhng th g tn ti m cn phi c nhng n
lc lin tc v lin tc cn phi c, th l s Kh. V
vy, nm Un Dnh Chp l Kh, l dukkha, l Kh do
iu kin, do duyn (sankhara-dukkha).
52 Gio trnh Pht hc
TM LI
Nm Un Dnh Chp l Kh, bao gm nhng Kh
(dukkha) l Kh Kh (dukkha dukkha), Kh do Thay i
(V Thng Kh: viparinama-dukkha), v Kh do iu
Kin (sankhara-dukkha), do Duyn (hay Kh do v l
hu vi, cn gi l Hnh Kh).
Ni tm li, nm Un Dnh Chp chnh l S Tht v
Kh, l Chn L v Kh.
* * * * *
Bn bit c S Tht v Kh, nhng dng khc
nhau ca Kh v tc nhn chnh gy ra Kh l Nm Un
Dnh Chp cu to ra mt con ngi, mt thc th sng.
Vy u l Ngun Gc ca chng? Ti sao Nm Un Dnh
Chp kia li mang mm mng ca Kh?
Mi bn bc qua phn tip theo: S Tht hay
Chn L v Ngun Gc Kh.
T Diu 53
V.
Chn L V Ngun Gc Kh
Theo c Pht, Chn L v Ngun Gc Kh l:
Chnh dc vng (tanha: s thm kht) ny to ra s
lun hi v ti sinh (pono-bhavika), v n b tri buc
cng vi s tham mun si m (nadirgasahagat) v i
tm khoi lc mi ch ny ch khc.
(a) Vy dc vng l g?
1. Dc vng v khoi lc gic quan (kama-tanha, Dc
lc).
2. Dc vng c lin tc sng v c tr thnh
(bhava-tanha: Dc vng c sng, c hin hu): tin
rng linh hn l bt dit, l trng tn, bt bin.
3. Dc vng v khng c lin tc sng, khng c
hin hu (vi-bhava-tanha: Dc vng khng hin hu hay
t hy dit): tin rng sau khi cht s khng cn l g ht,
cht l ht, chng cn g m hng phc hay b trng
pht tr bo.
Cho nn ngi mang dc vng ny lun lm bt c
iu g uc th hng, tha mn mi nhu cu dc
vng, bt chp o c, bt chp qu bo. khng s hi
hay s nhc v ti li.
54 Gio trnh Pht hc
(b) Dc vng (tanha) khi sinh, bt ngun hay cm r
t u?
Trn th gian, u c g vui sng v khoi lc, th
c dc vng (tanha) khi sinh v cm r.
(c) Nhng g l vui sng v khoi lc trn th gian
ny?
Chng c th c tm tt nh sau:
1. Su Gic quan (su cn): Mt, tai, mi, li, thn v
tm.
2. Su i tng gic quan (su trn): nhng hnh sc
nhn thy c, m thanh, mi hng, mi v, s chm
xc (vi thn) v nhng i tng ca tm (sc, thanh,
hng, v, xc v php).
3. Su dng Thc (su thc): Thc nhn thy, Thc
nghe, Thc ngi mi, Thc nm v, Thc tip xc (thn)
v Thc ca tm (nhn thc, nh thc, t thc, thit
thc, thn thc v thc).
4. Su loi Tip Xc.
5. Su loi cm gic, th (vedana); nhn bit hay
tng (sanna); ch hay tm hnh (cetana); tham mun
hay dc vng (tanha); t duy hay nh tm khai thin
(vitakka: Tm (HV)); t duy hay nh tm lin tc trn
i tng trong khi thin (vicara: T (HV)), khi sinh ln
T Diu 55
t su loi Tip Xc. (Xem thm phn ni v Thin nh,
Thin qun).
Mi i tng trn i ny u li cun v mang li
khoi cm. Dc vng khi sinh ln t bt c iu g to
ra vui sng, hp dn v khoi lc.
iu ny c gi l l tht, l Chn L v Ngun Gc
Kh (Samudaya).
(1) Dc Vng V Khoi Lc Gic Quan
(Kama-Tanha)
Dc vng khoi lc gic quan (hay nhc dc) l dc
vng nhm ti nhng i tng ca cc gic quan ca
mnh. Chng bao gm nhng th nh sau:
(1) Cnh trn p hay nhng hnh sc nhn thy c
p mt, v d nh v b ngoi, hnh dng, thn th p
mt, d nhn, li cun (i tng ca mt).
(2) m thanh d nghe, d chu, li cun v nhng i
tng m thanh, v d nh l ging ni, ngi ni (i
tng ca tai).
(3) Mi hng thm tho, d chu v nhng ngun pht
ra mi hng, v d nh nc hoa, ngi xc nc hoa
(i tng ca mi).
56 Gio trnh Pht hc
(4) Mi v ngon lnh, ngon ming v thc n c mi v
thm ngon, hay ngi nu, ngi phc v mn ngon lm
li cun (i tng ca li).
(5) Cm gic chm xc d chu, lm thch th, m ly,
khoi lc v nhng i tng to ra cm gic (i
tng ca thn).
(6) Mong mun c sinh ra lm thin thn (deva), lm
n ng, lm n b; mong mun c hng lc th nh
ch thin, ch thn, hoc nh con ngi. Ngay c ci
ngh trong u v nhng mong mun hay hng th lc
th cng c xp vo nhc dc. y l dc vng
v khoi lc ca tm, tm cng l mt gic quan.
Sau ny cc bn cn bit thm na rng ngay c
mun, mong mun hiu bit ht Gio Php tm cu s
Gic Ng, s mong mun c c kin thc, tr tu v
Gio Php hn ngi, th cng l nhng dng dc vng
to ra au kh.
Bi v s V Minh (avijja), s khng hiu bit
nhng s vt nh chng tht l, m con ngi c bm
cht nhng nhn thc, suy ngh v quan im sai lc, c
gi theo th t l (a) Nhn thc Lm Lc hay o tng
(sanna-vipallasa), Suy ngh Lm Lc (citta-vipallasa) v
Cch Nhn, quan im, kin gii Lm Lc (ditthi-
vipallasa), lm lc nh sau:
(a) Bn cht ca mi s l V Thng m cho l thng
hng, l khng thay i.
(b) Kh m cho l Sng, cho l hnh phc.
T Diu 57
(c) V Ng m cho l c bn ng, c linh hn bt dit.
(d) Nhng ci gh tm, th thin m cho l p .
V vy, nhng ci khng tt p li cho l tt p, ri
thch n. Khi s yu thch, mong mun khi sinh th s
dn n hay to nn dc vng, ri dc vng dn dt mnh
n nhng hnh ng, hnh vi t c, tha mn
dc vng. Nhng hnh ng, hnh vi nh vy chnh l
Nghip (kamma) v l nhng hnh ng ch, nhng
hnh vi to tc (sankhara), chu trch nhim cho vic to
ra nhng tp hp Un mi v tinh thn v vt cht (thn v
tm) cho s tn ti hay tnh trng hin hu tip theo. Do b
nh hng bi Dc Vng, nn thm ch ci Thc cui
cng trc khi cht cng cn bm cht vo nhng i
tng nhn thy cui cng ngay trc cng cht, v sau
n bin mt, tr thnh Thc ti sinh bm cht nhng
i tng nhn thy cui cng , mang theo vo kip
sng mi, vn c cu to bng nm Un Dnh Chp =
chnh l Kh.
V vy, Dc vng Khoi Lc Gic Quan l ngun
gc ca Kh. l s tht, l Chn L v Ngun Gc ca
Kh.
(2) Dc Vng Dc Vng c Sng & c Tr
Thnh
(BhavaTanha)
y l ng dc vng mun c sng, c lin
tc hin hu, trng tn.
58 Gio trnh Pht hc
Dc vng ny bt ngun t t tng v s thng
hng hay s hin hu trng tn. Dc vng ny l do
quan im sai lm hay t kin cho rng c linh hn
hay bn ng khng b hy dit. Linh hn chui vo
thn xc mi v tip tc nguyn trong . Ngay c
th gian rung chuyn, sp , th linh hn y vn
trng tn v khng b hy dit.
Nhng tn gio khc Pht gio u bm gi quan
im linh hn bt dit ny. Nhiu ngi tin rng, sau
khi cht mt ngi s c a ln sng mi trn
thin ng hoc chu y a di a ngc mi mi,
ty theo s phn x ca Thng .
a s ngi khc li hiu lm rng mng sng
mc d s di chuyn t kip sng ny sang kip sng
khc theo kiu Nghip dn (kamma), nhng mng
sng khng thay i, tn ti mi. H hiu theo kiu
nh v d mt con chim bay t cy u tin qua cy
khc khi cy u tin b gy xung t, ri li bay
qua cy th ba khi cy th hai b gy xung. Ging
nh vy, linh hn hay thc th sng, ngay khi th xc
cht i v tan r, s di chuyn nhp vo mt th xc
khc, v linh hn vn tn ti mi ch khng
cht i.
Dc vng c sng, c lin tc hin hu, c
tr thnh c da vo quan im sai lm ny l linh
hn hay thc th sng, hay bn ng ca mt con ngi
T Diu 59
l trng tn, ch chuyn kip v thay thn xc m
thi. Cho nn, ci Ti lun c cm gic l tn ti
ring v lun lun cm nhn v ci Ti . V tin
nh vy, nn dc vng ny tm vui sng v khoi lc
trong mi i tng ca 6 gic quan v c nhng i
tng ha hn s vui sng v khoi lc trong tng
lai. V th, dc vng ny mu cu c hng th mt
cuc sng giu sang trong hin ti v tng lai; c
sinh ra ni sung sng, hnh phc trong kip sau;
c sinh ra hng c phc c, hnh phc cng
nh nhng ch thin, ch thn hay c phc ca mt
kip ngi sung sng trong kip sau.
Bun ci thay, mt s ngi b nh hng bi
nhiu mt phc tp ca cuc i ny, li c dc vng
c sinh ra phi l n ng, mt s ngi th c
phi c lm n b trong kip sauMi c mun
nh vy u l Dc vng c hin hu, c tr
thnh vi mt linh hn bt dit.
V chnh bi v nhng dc vng ny, to ra
nhng iu kin hay nhn duyn hay nhng ngun
nng lc, khi sinh, ti sinh mt s sng mi c
cu thnh bng Nm Un Dnh Chp, mang bn cht
ca s Kh (Dukkha), nh trnh by phn trn.
V vy, Dc vng c hin hu, c tr
thnh chnh l ngun gc Kh. y l s tht, l
Chn L v Ngun Gc ca Kh.
60 Gio trnh Pht hc
(3) Dc Vng V Khng Cn Hin Hu
(Vibhava-Tanha)
(y l dc vng v quan im cho l s cn khng lin
tc hin hu v s t hy dit sau khi cht).
y l Dc vng, ngc li, tin rng s hin hu hay
linh hn cng nh mng sng trong kip ny thi, ch tn
ti khi cn ang sng, khng cn g sau khi cht nh rt
nhiu ngi hay than th mt cch khng nh Cht l
ht! vy.
Dc vng ny c da trn quan im sai lm v s
khng hin hu, s khng cn g sau khi cht, iu
hon ton l ch ngha t hy dit. Dc vng ny mang
tng l sau khi cht, s hin hu, bn th s sng, hay
ni nm na l linh hn, s lp tc b hy dit m khng
cn bt c n lc no ca tc nhn no. Vi quan im tiu
cc ny, con ngi tr nn khng cn phi sng tt vi
ngi hay vt khc, khng cn phi lm nhng vic thin
hay t tm v khng king c g nhng ngh v hnh
ng bt thin, tc lm iu c khng s qu bo, v h
tin rng: lm g c kip sau trng tn hay lun hi m
hng phc c hay chu qu bo.
V v vy, chuyn bt thin, chuyn c2 ngy cng
nhiu trn i.
2 y, ch c (akusala: khng thin, bt thin, xu) l tri vi Thin, Tt,
Lnh (kusala) c dng ch cho tng ngh v hnh ng nh nht cho n
chuyn ln, tng giy, tng pht, tng ngy, ch khng phi phi l git
ngi, cp ca, st sanh mi gi l hnh ng c. Ngay c mt ngh nghi
ng hay mt ngh khng ng s tht v ngi khc cng l c, l khng
tt; cha k n hng ngn vic c ln nh trong cuc mu sinh, tranh ginh
T Diu 61
y cng l mt dng ca ch ngha h v. Cng lc,
h tranh th thi gian sng (trc khi cht) lm, n lc, lo
hng lc v chy theo nhng i tng khoi lc gic
quan, tha mn nhc dc bng mi cch v mi gi v a
s khng h ngh n hu qu. Chnh nhng s sn ui
lin tc ca dc vng vt cht v tinh thn, s sn ui
khoi lc gic quan bng mi gi dn n to Nghip
(kamma, nhn) v nhng hnh ng to nghip cht cha
lu di trong tp hp Hnh Un (sankhara), l nhng hnh
ng a n s hnh thnh kip sng tip theo (thng qua
con ngi c to lp bi nhng tp hp Un dnh chp).
C mi mt ngh, mi mt hnh ng, mi ln sn
ui th hng khoi lc gic quan, th Dc vng v khoi
lc gic quan s c nhp vo Thc. Ngay c ngay trc
khi cht, Thc vn cn ghi nhn nhng i tng nhn
thy c trc khi cht, v sau khi cht, Thc ti sinh s
khi sinh, mang theo nhng i tng ln cui nhn thy
vo trong kip sng mi, vn c cu to bng Nm
tp hp Un Dnh Chp, mang bn cht ca s Kh
(dukkha), nh trnh by trn.
V vy, Dc vng (v) s khng cn hin hu, c
da trn nim tin sai lc l khng cn hin hu sau khi
cht, chnh l ngun gc Kh. y l s tht, l Chn L
v Ngun Gc ca Kh.
nhng quyn li v vt cht v tinh thn tha mn nhng dc vng, nh
nhng nhc dc trnh by trn. (ND)
62 Gio trnh Pht hc
TM LI
Nhng nguyn nhn v ngun gc ch thc to ra Kh
chnh l nhng Dc vng (tanha)!!!. Ba (3) loi dc vng
l:
(1) Dc vng v khoi lc gic quan, v nhc dc
(kama-tanha);
(2) Dc vng c sng, c hin hu, c tr thnh
(bhava-tanha); v
(3) Dc vng v khng c hin hu, v quan im
cho l khng cn c hin hu sau khi cht (vi-bhava-
tanha).
T Diu 63
VI.
Chn L V S Chm Dt Kh
Theo c Pht, Ngi chng ng hon ton v s
tht, v Chn l v s Chm Dt Kh; th s Chm Dt
Kh l vic dit sch, lm bin mt v tt ngm nhng dc
vng ny; l s t b v bung b dc vng; s t do
v gii thot khi dc vng. Chn L v s Dit Kh l
dp tt mi ngun gc dc vng.
Hay ni cch khc: Ch c tiu dit ht, dp tt ht mi
dc vng th mi chm dt ht Kh.
Theo Pht gio, c bn (4) giai on tu hnh v chng
ng trn con ng dp tt Dc vng cho n khi v dc
v c gi thot, l:
(1) Tng Thnh o & Thnh Qu u Tin:
Ngi chng t c Tng Thnh Th Nht c gi
l sotapanna (Nhp Lu), c ngha l nhp vo dng
ca bc thnh nhn: (m Hn Vit: Tu--Hon). Dng
Thnh ny nh l dng sui dn n Nit-bn.
o c ngha nh mt con ng vy: Nu bn khng
bc vo con ng, con ng ng, th lm sao bn n
c ch mnh mun n?. Con ng ny hay dng sui
ny chnh l con ng Bt Chnh o. (ND)
64 Gio trnh Pht hc
Mi ngi Nhp Lu cng khng bao gi vi phm Nm
Gii Cm hay phm nhng ti ln. (Xem Chng V, Phn
8 b ca quyn sch ny). Ngi Nhp Lu cng tiu
dit o tng v t ng, v ci Ti (sakkaya ditthi)
(HV: Thn Kin); Hoi Nghi (vicikiccha) v Nhng tc l
cng bi, t l khng ng (silabbata paramasa). Hay
ni cch khc, nhng tr ngi v Thn kin (sakkaya-
ditthi), Hoi nghi (vicikiccha), v Tc l cng bi
(silabbata-paramasa) ch vt qua c khi t qu Nhp
Lu vo dng Thnh.
Nhng v bc Nhp Lu cha dit sch tn gc nhng
gng cm tri buc mnh vo s hin hu, cho nn vn
cn b ti sinh t 1-7 ln vo ci dc gii nh ci ngi;
nhng thot khi 4 ci a Ngc, Ng Qu, Sc Sinh
v A-tu-la y au kh.
i vi bc chng c thnh qu Nhp Lu, cnh
ca trn tc ng cht v khng bao gi ngi y cn
thi chuyn hay hon tc tr li lm ngi phm phu na.
Ngi y cui cng vn t c thnh qu cui cng l
A-la-hn v chng ng Nit-bn mt ngy no trong
kip ny hay mt trong 7 kip sau.
C 3 dng ca bc Nhp Lu, ty theo s ln ti sinh
trc khi chng ng A-la-hn v Nit-Bn, l:
(1) Ekabiji-sotapanna = Chng Nit-Bn sau 1 ln ti
sinh.
(2) Kolamkola-sotapanna = Chng Nit-Bn sau 1-6
ln ti sinh.
T Diu 65
(3) Sattakkhattu-parama-sotapanna = Chng Nit-Bn
sau 7 ln ti sinh.
(2) Tng Thnh o & Thnh Qu Th Hai
Ngi chng t c Tng Thnh Th Hai c
gi l sakadagamin (Nht Lai), c ngha l ngi ch cn
ti sinh 1 ln na trc khi Nit-Bn, (m Hn Vit gi l
T--Hm). Thnh qu th hai ny c tr tu cao hn,
lm suy yu ht nhng Dc vng th t v nhng tm xu
(tham, sn), cho nn ngi chng t tng thnh ny ch
cn 1 ln ti sinh na vo ci dc gii trc khi chng
qu A-la-hn.
So vi bc Nhp Lu, bc Nht Lai ny cn t tham dc
(raga), sn hn (dosa); v tt nhin, thnh qu ny cao hn
Nhp Lu.
(3) Tng Thnh o & Thnh Qu Th Ba:
Ngi chng t c Tng Thnh Th Ba c gi
l anagamin (Bt Lai), c ngha l khng cn ti sinh li
vo ci dc gii na, (m hn Vit: A-Na-Hm). Thnh
qu ny tiu dit ht cc gng cm tham, sn. Mt bc
Bt Lai khng bao gi cn c cm gic v gin, ght, lo
lng, tht vng, s hi hay bt k cm th kh chu no; v
cng khng cn tham mun hay hng th khoi lc no
na. Ni tm li, mi dc vng dit sch, khng cn
bit (cm th) Kh, khng cn bit (cm th) Sng na.
66 Gio trnh Pht hc
Tuy nhin, ngi t thnh qu ny vn cn mt s
dng dc rt vi t (chng hn nh s tham m an tr vo
ci V sc gii) v vn cn Si m (Si) hay V minh. Cho
nn, bc thnh qu ny sau s c an tr ci Tri
Sc gii, tip tc tu hnh chng qu A-la-hn.
T thnh qu Nhp Lu n thnh qu Bt Lai th
c gi l giai on Thnh Hu Hc, tc l vn cn
tu hc. n khi chng t c thnh qu cao nht l A-
la-hn th c gi l Thnh V Hc, l khi gii
thot, gic ng, khng cn qu trnh tu hc na. (ND)
(4) Tng Thnh o & Thnh Qu Cui Cng (A-
la-hn):
Ngi chng ng c Tng Thnh Cui Cng c
gi l mt A-la-hn (Arahant). Mt A-la-hn l ngi
tn dit mi hnh thc ca Tham, Sn, Si v xa b ht
mi gng cm (Samyyojanas), (Ch Gii 1), tri buc
vo lun hi, ti sinh. Tm ca bc A-la-hn lun lun
trong sch v khng cn bt tnh v nhim, l trng
thi tm tinh khit nht, nn y l tng thnh qu cao
thng nht.
Ngi t c A-la-hn tht s l mt bc Thnh,
ng c tn knh bi c ngi v tri; v ng c
cng dng.
T A-la-hn c ngha l: Ngi xng ng, Ngi
ng knh trng, khng cn b Nghip dn, khng cn
T Diu 67
lun hi, sinh t na, bi v nhng iu kin (duyn) ti
sinh c tiu dit sch, bt ht duyn, nn A-la-
hn cn c gi l bc V Sanh (khng cn ti sinh
na).
Mt A-la-hn hiu v bit rng: Sinh tn ht, i
sng Thnh Thin c sng, ci g phi lm c
lm, khng cn g lm v vn ny na.
V nh vy, Bc A-la-hn hon ton chng ng
Nit-Bn. l s tht, l Chn L v Chm Dt Kh.
* * * * *
Bn bit c Chn L hay S Tht v Kh,
nhng dng Kh; S Tht v Ngun gc & Nguyn nhn
ca nhng dng Kh ; V bn bit c Chn L hay
S Tht v s Chm Dt Kh hay Dit Kh. Nhng lm
cch no Dit kh? Tu hnh l g, dit kh?
Mi bn tip tc bc qua Chng sau, ni v
phng cch chm dt kh hay l Con ng dn n
s Dit Kh.
68 Gio trnh Pht hc
VII.
Ch Gii
(Ch gii 1):
Samyojana c ngha l gng cm tri buc vo bnh xe lun
hi sinh t. C 10 loi gng cm (HV: Kit S):
1. Sakkayaditthi = Ng chpQuan im sai lm v Ta, v
mt linh hn. Thn ny l do s kt hp ca nm tp hp
un dnh chp v tm sinh l, m li nhn lm l ca Ta,
l ca ta.
2. Vicikiccha = Nghi ng hay hoi nghiS nghi ng v
Pht, Php, Tng, v gii php tu hnh, hoc v kip qu
kh v tng lai, v l Duyn Khi.
3. Silabatta-paramasa = S dnh mc vo l nghi v cng
bi, tp tc h lu, m tn.
4. Kama-raga = Tham dcS dnh mc vo dc vng tha
mn khoi lc gic quan
5. Patigha = Sn hn, th ght, c .
6. Mana = T cao, kiu cng, ng mn.
7. Uddhacca = Bt an.
8. Ruparaga = S tham m vo cc tng thin sc gii v
tham mun ti sinh v cc ci sc gii. Cn gi l Sc gii
Tham (Rupa-raga).
9. Aruparaga = S tham m vo cc tng thin v sc gii
v tham mun ti sinh v cc ci v sc gii. Cn gi l
V sc gii Tham (Arupa-raga).
T Diu 69
10. Avijja = V minh
Samyojana c ngha l gng cm tri buc vo bnh xe lun
hi sinh t. C 10 loi gng cm (HV: Kit S):
11. Sakkayaditthi = Ng chpQuan im sai lm v Ta, v
mt linh hn. Thn ny l do s kt hp ca nm tp hp
un dnh chp v tm sinh l, m li nhn lm l ca Ta,
l ca ta.
12. Vicikiccha = Nghi ng hay hoi nghiS nghi ng v
Pht, Php, Tng, v gii php tu hnh, hoc v kip qu
kh v tng lai, v l Duyn Khi.
13. Silabatta-paramasa = S dnh mc vo l nghi v cng
bi, tp tc h lu mang tnh cht m tn.
14. Kama-raga = Tham dcS dnh mc vo dc vng tha
mn khoi lc gic quan
15. Patigha = Sn hn, th ght, c .
16. Mana = T cao, kiu cng, ng mn.
17. Uddhacca = Bt an.
18. Ruparaga = S tham m vo cc tng thin sc gii v
tham mun ti sinh v cc ci sc gii. Cn gi l Sc gii
Tham (Rupa-raga).
19. Aruparaga = S tham m vo cc tng thin v sc gii
v tham mun ti sinh v cc ci v sc gii. Cn gi l
V sc gii Tham (Arupa-raga).
20. Avijja = V minh
Sau khi ngi tu bc vo bn tng thin siu th hay dng
Thnh o siu th, cc gng cm s ln lt b tiu dit cc
tng gic ng nh sau:
1. Ba gng cm 1, 2, 3 c tiu dit tng thnh u tin
l Nhp Lu (Sotapanna).
70 Gio trnh Pht hc
2. Hai gng cm 4 v 5 ch c lm suy yu i tng
thnh th hai l Nht Lai (Sakadagamin); tc l ch nhng phn
th t ca chng c g b. Cn phn vi t hay mn mng su
xa ca chng n vn cha b nh sch.
3. Hai gng cm 4 v 5 b tiu dit tn gc; tt c nhng phn
vi t v mm mng su xa ca chng u b nh b tn gc
tng thnh th ba l Bt Lai (Anagamin).
4. Cn tt c nm gng cm cn li u b dit sch bi tng
thnh th t l A-la-hn (Arahant).
T Diu 71
VIII.
Sch & Ti Liu Tham Kho
(1) Dhammacakkappavattana Sutta (Kinh Chuyn Php
Lun), bin son bi ngi Sayadaw Mahasi, Min in.
(2) The Four Noble Truths (Sacca Vibhanga Phn tch
Bn Chn L Cao Diu);
(3) Abhidhamma Pitaka Vibhanga (B Phn Tch, Vi Diu
Php Tng);
(4) The Five Nikayas An Anthology (Nm Kinh B Nikaya
Mt Tuyn Tp), u l bn dch ca the Editors of the
Light of the Dhamma (Nhm Bin Tp nh Sng Pht
Php), Ban Tn Gio, Rangoon, Burma (Min in), 1977.
72 Gio trnh Pht hc
Phn II.
CON NG CHNH O
74 Gio trnh Pht hc
NI DUNG
Diu v Con ng Dn n S Chm Dt Kh
1. Chnh Tri Kin
2. Chnh T Duy
3. Chnh Ng
4. Chnh Nghip
5. Chnh Mng
6. Chnh Tinh Tn
7. Chnh Nim
8. Chnh nh
9. Ch Gii
10. Sch & Ti Liu Tham Kho
Bt Chnh o 75
Chn L v Con ng dn n
S Chm Dt Kh
C hai cc oan, l: Chy theo Khoi lc Gic
Quan (dc lc), l cch thp hn, tm thng, phm
tc, khng thnh thin v khng li lc; Hoc l T hnh
xc (kh hnh), l cch ch mang li au n, khng
thnh thin v khng li lc. C hai cc oan ny, bc
Thin Th (c Pht) trnh b, v Ngi tm ra
Con ng Trung o, gip cho mi ngi va bit v
thy, gip dn n bnh an v s nhn bit su sc, dn
n Gic Ng v Nit-bn. l Con ng Bt Chnh
o dn n s chm dt Kh.
Con ng Bt Chnh o nh ni trc kia l con
ng gm tm phn, khng phi l con ng tm bc
nh nhiu ngi din dch trc y. Tt c tm phn u
c th thc hin t nhiu cng lc v tm phn lun lun
b tr cho nhau. (ND).
Theo cn bn trit l o Pht, chnh Con ng Bt
Chnh o ny mi dn n gii thot, dn n gic ng
v chm dt kh au ca kip ny v nhng kip khc ch
khng phi vic th cng, sng bi hay nhng l nghi
phc tp.
Tm phn bao gm:
(1) Chnh Tri Kin (Samma-ditthi) Tr Tu
(2) Chnh T Duy (Samma-sankappa) Tr Tu
(3) Chnh Ng (Samma-vaca) Gii Hnh
76 Gio trnh Pht hc
(4) Chnh Nghip (Samma-kammanta) Gii Hnh
(5) Chnh Mng (Samma-ajiva) Gii Hnh
(6) Chnh Tinh Tn (Samma-vayama) Thin nh
(7) Chnh Nim (Samma-sati) Thin nh
(8) Chnh nh (Samma-samadhi) Thin nh
Bt Chnh o 77
I.
Chnh Tri Kin
Chnh Tri Kin c ngha l s hiu bit, nhn thc
ng n, cch nhn hay quan im ng n.
Theo Pht gio, l s hiu bit ng n v Mi
Ch (dasa-vathu) c c Pht ging dy, l:
(1) C ngha o l trong vic cng dng thc n.
(2) C ngha o l trong vic cng dng ln (ch
, t ai, ti th Pht scho Tng Ni).
(3) C ngha o l trong vic cng dng nh (tng
phm, nhu yu phm, vi vc, vt dng, thuc
mencho Tng Ni).
(4) C qu bo tt hoc xu cho nhng nghip, nhng
hnh ng (kamma) tt hoc xu, thin hay bt
thin.
(5) C ngha o l trong nhng vic lm c hiu hay
bt hiu i vi ngi M.
(6) C ngha o l trong nhng vic lm c hiu hay
bt hiu i vi ngi Cha.
(7) C chng sinh ti sinh tc th, lin tc.
(8) C th gian ny, i ny, ci ny.
(9) C th gii khc, i khc, ci khc.
(10) C nhng hin nhn v tu s trong th gian ny
tu tp ng n, gic ng chnh o, nhng ngi
78 Gio trnh Pht hc
chng ng tri kin siu phm v chn l ca th
gian ny v nhng th gii khc; v truyn dy
li cho mi ngi v chng sinh.
(a) Tri kin ng n, s hiu bit ng n v Quy Lut
Nghip Bo (Kamma), chng hn, tt c chng sinh
u l ch nhn ca chnh nhng nghip hay hnh
ng (kamma) ca mnh v s gt hi kt qu hay
nghip qu tt, xu tng ng vi nghip ca mnh.
(b) Tri kin ng n, s hiu bit ng n thng qua
vic thm nhp bn cht ch thc ca nhng qu
trnh tm linh v vt l, tc Tri kin ng n v vn
Danh Sc (nama-rupapariccheda nana).
(c) Tri kin ng n, s hiu bit ng n thng qua
vic thm nhp nguyn nhn gc r v nhng
nguyn nhn khc ca nhng qu trnh tm linh v
vt l n s nhn bit quan h nhn qu, tc Tri
kin ng n v vn Nhn Qu (paccaya
pariggaha nana).
(d) Tri kin ng n, s hiu bit ng n bng vic
chng ng Tr Tu Bn Trong, tc Tri kin ng
n v Tr Tu Minh St (Vipassana Nana). C
mi giai on Tr Tu Minh St thuc v th gian
ny (hay tc ), bt u t tr tu hay Tri kin hiu
bit, tc T duy tr (Sammasana Nana) cho n tr
tu hay Tri kin v s Tng hp (Anuloma Nana).
Bt Chnh o 79
(e) Tri kin ng n, s hiu bit ng n v Bn Tng
Gic Ng, tc l Tri kin v Bn Thnh o (Ariya
Magga Nana).
By gi, hiu bit tri kin hay cch nhn sai lm
l sai lm v tri kin hay cch nhn ng n l ng n,
chng ta cn thc hnh Chnh Tri Kin.
tinh tn, n lc vt qua tri kin hay cch nhn
sai lm (t kin, thin kin) v pht huy tri kin hay cch
nhn ng n (chnh kin), chng ta cn thc hnh
Chnh Tinh Tn.
vt qua tri kin hay cch nhn sai lm (t kin,
thin kin) bng chnh nim v sng vi tm chnh nim
cng vi tri kin ng n, chng ta cn thc hnh
Chnh Nim.
V vy, c 3 Yu T (phn) i cng v b tr cho
Chnh Tri Kin, l: Chnh Tri Kin, Chnh Tinh Tn
v Chnh Nim.
80 Gio trnh Pht hc
II.
Chnh T Duy
Chnh T Duy l s suy ngh, ngh hay t tng ng
n, t duy ng n. l:
(1) T duy hay ngh khng tham dc, vng dc hay
khc t tham dc (Nekkhama-sankappa).
(2) T duy hay ngh khng c , khng c th hn
(Abyapada-sankappa).
(3) T duy hay ngh khng c hung bo, khng manh
ng (Avihimsa-sankappa).
T duy, cch ngh hay t tng y khng c ngha
l hnh ng hay vic suy ngh hay khi nim ra. C
th dng t t tng th ng hn, mc d v mt ng
ngha ch t tng cn c ngha chnh thc khc, to
ln hn. (ND)
C th gi l: Khng c , khng mang ngh (tham
dc, c , hung bo). N c dng nh mt t theo
ngha kho lo ch vic hng tm hay dng tm (gm
dng thc v nhng yu t ca tm) i vi nhng i
tng (vitakka). Hn Vit gi l tm, c th theo ngha
t duy, tm sot trn i tng ca tm.
By gi, hiu bit c t duy hay suy ngh sai
lm l sai lm v tri kin hay cch nhn ng n l ng
n, chng ta cn thc hnh Chnh Tri Kin.
Bt Chnh o 81
tinh tn, n lc vt qua t duy hay suy ngh
sai lm (t kin, thin kin) v pht huy tri kin hay cch
nhn ng n (chnh kin), chng ta cn thc hnh
Chnh Tinh Tn.
vt qua t duy hay suy ngh sai lm (t tuy
duy, t nim) bng chnh nim v sng vi tm chnh
nim cng vi tri kin ng n, chng ta cn thc hnh
Chnh Nim.
V vy, c 3 Yu T (phn) i cng v b tr cho
Chnh T Duy, l: Chnh Tri Kin, Chnh Tinh Tn
v Chnh Nim.
82 Gio trnh Pht hc
III.
Chnh Ng
Chnh ng l nhng li ni ng n, li ni chn
chnh, li ni hp o l.
l:
(1) Khng ni li sai tri.
(2) Khng ni li vu khng, ba t.
(3) Khng ni li hung d v mng chi, nhc m.
(4) Khng ni chuyn tm pho, to lao v chuyn v
tch s, kiu n khng ngi ri.
By gi, hiu bit c li ni hay ngn ng sai
tri l sai lm v tri kin hay cch nhn ng n l ng
n, chng ta cn thc hnh Chnh Tri Kin.
tinh tn, n lc vt qua li ni hay ngn ng
sai tri (t kin, thin kin) v pht huy li ni hay ngn
ng ng n (chnh ng, i ng), chng ta cn thc
hnh Chnh Tinh Tn.
vt qua li ni hay ngn ng sai tri (t ngn,
vng ngn, t ng, c ng) bng chnh nim v sng vi
tm chnh nim cng vi tri kin ng n, chng ta cn
thc hnh Chnh Nim.
V vy, c 3 Yu T (phn) i cng v b tr cho
Chnh Ng, l: Chnh Tri Kin, Chnh Tinh Tn v
Chnh Nim.
Bt Chnh o 83
IV.
Chnh Nghip
Nghip l hnh ng, vic lm. Chnh nghip l hnh
ng ng n, hnh ng chn chnh, hnh ng tt. Mt
hnh ng tt, tc chnh nghip nu i cng vi chnh t
duy v chnh ng trn y to thnh 3 nghip thanh tnh
(thn, , ming); hoc/v ngc li.
(1) Khng lm tn thng hay git sinh vt, chng
sinh; khng st sinh.
(2) Khng trm cp hay ly ca khng c cho hay
khng phi ca mnh.
(3) Khng vi phm gii cm, t hnh nh t dm, c
bc, ru ch hay dng nhng cht c hi.
Nhng hnh ng, vic lm hay li ni tri o c
nh la bp, gt gm, gian xo, cho vay nng li, hnh
ng v n, v bt ngha, bt hiu...u c xp vo
nhng hnh ng (nghip) v li ni (ng) sai tri, l t
nghip, c nghip.
By gi, hiu bit hnh ng hay nghip sai tri
l sai tri v hnh ng hay nghip ng n l ng n,
chng ta cn thc hnh Chnh Tri Kin.
Tinh tn, n lc vt qua hnh ng hay nghip
sai tri (t nghip) v pht huy hnh ng hay nghip
ng n (chnh nghip), chng ta cn thc hnh Chnh
Tinh Tn.
84 Gio trnh Pht hc
vt qua hnh ng hay nghip sai tri (t
nghip) bng chnh nim v sng vi tm chnh nim
cng vi ( c c) tri kin ng n, chng ta cn thc
hnh Chnh Nim.
V vy, c 3 Yu T (phn) i cng v b tr cho
Chnh Nghip, l: Chnh Tri Kin, Chnh Tinh Tn
v Chnh Nim.
Bt Chnh o 85
V.
Chnh Mng
Chnh mng l nhng cng n, vic lm, ngh nghip
ng n, mu sinh chn chnh. Khng mu sinh hay lm
n bng cch sn xut, bun bn nhng loi hng ha:
(1) V kh cc loi
(2) ng vt sng
(3) Tht
(4) Ru, ma ty, cht gy nghin
(5) Thuc c, cht c.
Ni chung, chng ta khng nn sng da vo nhng
vic lm, cng vic tri o c. Nhng vic lm, hnh
ng tri o c ny cng cn c trnh trong phn
Chnh Nghip v Chnh Ng trn y. Mi hnh ng,
cng vic v mu sinh nn lm mt cch chn chnh, ng
n, v hi v ng vi o c, lng nhn o.
By gi, hiu bit cng vic hay ngh nghip sai
tri l sai tri v cng vic hay ngh nghip ng n l
ng n, chng ta cn thc hnh Chnh Tri Kin.
tinh tn, n lc vt qua bit cng vic hay
ngh nghip sai tri (t mng) v pht huy cng vic v
ngh nghip ng n (chnh mng), chng ta cn thc
hnh Chnh Tinh Tn.
86 Gio trnh Pht hc
vt qua cng vic hay ngh nghip sai tri
(t mng) v sng vi tm chnh nim cng vi ( c
c) cng vic hay ngh nghip ng n (chnh mng),
chng ta cn thc hnh Chnh Nim.
V vy, c 3 Yu T (phn) i cng v b tr cho
Chnh Mng, l: Chnh Tri Kin, Chnh Tinh Tn v
Chnh Nim.
Bt Chnh o 87
VI.
Chnh Tinh Tn
Chnh Tinh Tn l s phn u, c gng, s n lc
ng n. Chnh Tinh Tn lin quan n n lc pht trin
tm.
C Bn dng Tinh Tn quan trng, l:
(1) N lc trnh b,
(2) N lc vt qua,
(3) N lc pht trin, v
(4) N lc duy tr.
(1) N Lc Trnh B