-
Hakemli Makale
10
GEZ PARKI EYLEMLER:KAMUSAL ALANIN NASI1
Gezi Park Protests:
Building Public Sphere
lker Ykselbaba*
Cansu Ko**
Aya Ece Zarifolu***Ezgi aldran****Muharrem Enes Kaya*****
z
Her ey 28 Mays 2013te Taksim Gezi Parknda balad. stanbulun
ortasnda Taksimde yer alan Gezi Park, AVMye dntrlmek isteniyordu.
Buna kar kan sivil toplum rgtlerinin arsyla genler, parkta nbet
tutmaya balad. Gezi Parkndaki genlere polisin orantsz mdahalesi,
Trkiyenin her yerinde Gezi Park eylemlerine destek eylemlerinin
balamasna neden oldu. Taksim Gezi Parknda balayan ve btn Trkiyeye
yaylan toplumsal hareketlilik, birok adan deerlendirmeyi
gerektirmektedir. Belli ki toplumda bir rahatszlk var, belli ki
halk ve ynetim arasnda mesafe alm. Bunun nedenlerini anlamaya almak
iin forumlarda yaptmz anketlerden sonular karmaya altk. Aada
detaylarn bulacanz anket, 19 Temmuz- 1 Austos 2013 tarihleri
arasnda stanbulda eitli Park Forumlarnda gerekletirildi. Anket;
Abbasaa, Yourtu, Bakrky, Beykoz, Gztepe/zgrlk, Gztepe,
Saryer-Bykdere, Kocamustafapaa, Yeniky, Boazii niversitesi,
Kozyata/Kriton Curi, stanbul Teknik niversitesi Ayazaa,
Feriky/Kurtulu, mraniye Forumlarnda, 1050 kiinin katlmyla yapld.
Anketin amac eylemlere ve forumlara katlan insanlarn demokrasiden,
hukuktan ve kamusal alandan ne anladklar ve bu balklarda nasl bir
Trkiye dndklerini ortaya karmaktr.
* stanbul niversitesi Hukuk Fakltesi, Yrd. Do. Dr. /
[email protected]** Dokuz Eyll niversitesi, Ar. Gr. /
[email protected]*** stanbul niversitesi, Kamu Hukuku Yksek
Lisans rencisi / [email protected]**** stanbul
niversitesi Kamu Hukuku Yksek Lisans rencisi /
[email protected]***** stanbul niversitesi Kamu Hukuku Yksek
Lisans rencisi / [email protected] Eitim Bilim Toplum Dergisi /
Cilt:12 Say:48 Gz: 2014 Sayfa: 10-65 Education Science Society
Journal / Volume:12 Issue:48 Spring: 2014 Page: 10-65
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
11
Bu toplumsal hareket, dipten ve ngrlemez bir dalga olarak
toplumsal rahatszlklarn, sorunlarn, taleplerin gzlemlenmesi iin
nemli olanaklar sunmaktadr. Anahtar Szckler: Gezi Park, forum,
kamusal alan, iktidar, hukuk, meruiyet, temsili demokrasi,
medya
AbstractEverything began on May 28th, 2013 at Gezi Park, Taksim
in central Istanbul. The government was planning to build a
shopping center in place of the park. Young people joined the calls
of the nongovernmental organizations which rebuffed at this
decision and began to stand guard to save the park.
Disproportionate use of force by the police against the activists
triggered support actions all over Turkey. The social upheaval
which began at Taksim Gezi Park and spread across Turkey must be
evaluated in many aspects. Obviously there is a social disturbance
and obviously people were estranged from the government. We tried
to understand the reasons for this through the survey that we
conducted during forum meetings. Below you will ind the details of
the survey conducted from July 19 to August 1, 2013, with the
participation of 1050 people in several park forums in Istanbul
including, Abbasaa, Yourtu, Bakrky, Beykoz, Gztepe/zgrlk, Gztepe,
Saryer-Bykdere, Kocamustafapaa, Yeniky, Bosphorus University,
Kozyata/Kriton Curi, Istanbul Technical University Ayazaa,
Feriky/Kurtulu, mraniye. The purpose of the survey was to discover
the perceptions and ideas of people who participated in the actions
and forums about democracy, law and public sphere as well as their
projections for Turkey pertaining to these issues. As an
unpredictable wave from the bottom, this social movement offers
signiicant opportunities for observing social unrest, problems and
demands.Key words: Gezi Park, forum, public sphere, government,
law, legitimacy, representative democracy, media
I.GR: KORKMA LA, BZZ HALK Her ey 28 Mays 2013te Taksim Gezi
Parknda balad. stanbul Bykehir Belediye Meclisi karar (Meclisin
16/09/2011 tarihli ve 2111 numaral karar ile Taksim ve evresinde
yaplmas planlanan yayalatrma projesinin ilk adm atlmt.) ile balayan
Taksimi yayalatrma projesi, Antlar Kurulunun da onayndan geerek
ileme kondu. Yayalatrma projesinin arkasndan Topu Klasnn da yeniden
parkn yerine inasnn gndeme gelmesiyle; parkn AVM olmasn istemeyen
sivil toplum rgtleri, bir sredir eitli hukuk yollarna bavurarak,
basn aklamalar yaparak (Radikal, 06/06/2012 ), halk bu konuda
bilinlendirmeye alarak (Radikal, 06/11/2012) mcadele verdiler. Bir
lde belirli bir evreyi kapsayan farkndalk yaratmay da baardlar.
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
12
30 Maysta parkta nbet tutanlarn adrlarnn sklmesi ve yaklmas,
parkn i makineleri ile yklmaya balanmas ve polisin gaz bombalaryla
mdahalesi sonrasnda, Taksim in Ayaa Kalk Platformunun ars ile
insanlar toplanmaya balad, (HD, 2013). stanbulun gbeinde bunca olay
yaanmasna ramen ne televizyonlarda, ne de gazetelerde hibir haber
gsterilmemesi, insanlar sansrn hangi boyutlarda olduu gereiyle kar
karya getirdi. 31 Mays akam, Taksimde stiklal Caddesinde benzeri
grlmemi bir kitle toplanmt, (23 Haziran 2013 tarihli Milliyet
gazetesinin haberine gre ileri Bakanlnn Gezi bilanosunda Gezi
Eylemlerinde 2,5 milyon insan sokaa kmtr. Milliyet, 19/09/2013). -
be aa mesele olmasna meseleydi ama bunun hak ve zgrlklerle balantl
daha byk bir toplumsal hareket haline gelmesi 31 Mays tarihi ile
gerekleti. Ankarada Kuulu Parkta Gezi Park Eylemlerine destek veren
insanlara da polisin orantsz mdahalesi, Trkiyenin her yerinde Gezi
Park destek eylemlerinin balamasna neden oldu. Polisin mdahalesi
arttka eylemcilerin says artt gibi, eylem yaplan ehirlerin de says
artyordu, (HDnin raporunda ileri Bakanlna gre Trkiyenin 81 ilinden
79unda protestolar yapld belirtilmitir. Protesto yaplmayan sadece
iki ehir var: Bingl ve Bayburt. HD, 2013). Olaylar lmler izledi:
Mehmet Ayvalta (20), 2 Haziran gecesi mraniyede eylemcilerin zerine
hzla araba srlmesi sonucu arabann altnda kalarak ve 3 Haziran gn
Hatayda Abdullah Cmert (22), bana atlan gaz iei sonucu ld. Gezi
Eylemlerinde ilk lmler gereklemiti. Trk Tabipler Birliinin
aklamasna gre, (Trk Tabipler Birliinin bu aklamas 31 Mays- 15
Temmuz arasnda yaanan olaylara ilikindir. Bu tarihten sonra da
yaralanmalar ve lmler devam etmitir. www.ttb.org.tr 10/09/2013)
gezi olaylar sonrasnda ulaabildikleri veriler nda 8163 kiinin
yaraland tespit edildi ve 6 kii hayatn kaybetti. Taksim Gezi
Parknda balayan ve btn Trkiyeye yaylan toplumsal hareketlilik,
birok adan deerlendirmeyi gerektirmektedir. Belli ki toplumda bir
rahatszlk var, belli ki halk ve ynetim arasnda mesafe alm. Bunun
nedenlerini anlamaya almak iin forumlarda yaptmz anketlerden
sonular karmaya altk.
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
13
Aada detaylarn bulacanz anket 19 Temmuz- 1 Austos 2013 tarihleri
arasnda stanbulda eitli Park Forumlarnda gerekletirildi. Anket;
Abbasaa, Yourtu, Bakrky, Beykoz, Gztepe/zgrlk, Gztepe,
Saryer-Bykdere, Kocamustafapaa, Yeniky, Boazii niversitesi,
Kozyata/ Kriton Curi, stanbul Teknik niversitesi Ayazaa,
Feriky/Kurtulu, mraniye Forumlarnda 1050 kiinin katlmyla yapld.
Anketin amac eylemlere ve forumlara katlan insanlarn demokrasiden,
hukuktan ve kamusal alandan ne anladklar ve bu balklarda nasl bir
Trkiye dndklerini ortaya karmaktr. Bu toplumsal hareket, dipten ve
ngrlemez bir dalga olarak toplumsal rahatszlklarn, sorunlarn,
taleplerin gzlemlenmesi iin nemli olanaklar sunmaktadr. II. KAMUSAL
ALAN HAKKINDA TEMEL TEZLER VE TRKYE RNEKamusal alan tartmas,
demokrasi tartmalarnn bir paras olarak kendini gsterir. Bu tartmann
balang noktasn 1980 ve sonrasnda dnya apnda gelien neo-liberal
dalga olarak grebiliriz. Sovyetler Birliinin yklmas sonras
gelimeler, bir sredir devam eden ileri kapitalist lkelerde yaanan
liberalizmin krizinin daha da aa kmasn salamtr. Bu kriz karsnda
demokrasi konusunda yeni almlara ynelik almalar, ncelikle kamusal
alan tartmalarn gndeme getirmitir. Temsili demokrasiden katlmc
demokrasiye doru en azndan kuramsal dzlemde yeni almlar, kamusal
alann geniletilmesi, siyasi katlmn artrlmasna yneliktir. Kapitalist
dzenin geldii neo-liberal uygulamalar aamasnda meruiyet krizinin
alabilmesi iin insanlarn siyasete dahil edilebilmesinin zemini
olarak kamusal alann geniletilmesi temel tezlerden biridir. Kamusal
alan neo-liberal siyasetten okursak, neo-liberalizmin onaylanmas
iin bir vasat olarak grrz. Fakat kamusal alan kiilerin kendi
kaderini tayin hakknn varolu vasat olarak deerlendirirsek, bu
balamda zgrlemenin bir arac olarak biimlenir. Kamusal alan
tartmalar 1980lerin sonlarndan itibaren ciddi bir art gsterdi. Bu
gndeme geli sadece siyaset alannda veya hukuksal tartmalarda deil,
ayn zamanda tarih, sinema, sanat eletirileri, gey, lezbiyen,
post-kolonyal ve maduniyet perspektileri, vb. birok sosyo-kltrel
balkta olmutur. Tm tartma konular, -bunlar ayn zamanda kriz konular
olarak ifade edilebilir- kamusal alan merkeze yerletirilerek,
belirli kapsayc balklarda toplanabilir: Birinci tartma konusu
modernite ve postmodernite tartmasdr. kinci Dnya
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
14
Savann yaratt ykm, modernizme ynelik eletirilerin younlamasna
neden oldu. Modernizm teknik uygarlk, hukuk devleti ve akl gibi
niteliklerle tanmlanrken, sava sonras totaliterizm, doann ve insann
smrs, akln bir din haline gelmesi gibi eletiriler yapld ve yaplmaya
devam etmekte. Bu henz sonu gelmeyecek gibi grnen tartma kamusal
alan konusunu da iinde barndrmaktadr. Postmodernistler, zellikle
cemaati yaklamlar kamusal alan topluluun iyisinin aranmas ve bu
iyinin gerekletirilmesi gereken alan olarak tarif ederek,
modernizmle birlikte tanmlanan birey, seklerlik, hukuk devleti vb.
kavramlara kar konum alr. Kar rnek olarak modernizmin
savunucularndan Habermas, kamusal alan haklar, hukuk devleti ve
seklerlik zerine kurar. Kamusal alann merkezde durduu ikinci tartma
demokrasi zerine yaplandr. Temsili demokrasinin yaad krizler, nasl
bir demokrasi olmas gerektii konusunda yeni yaklamlarn tartlmasn
salamtr. Temsili demokrasilerde halkn oy hakkyla snrl iktidarda sz
sahibi olmas, kreselleme ile temsili demokrasinin bu niteliini de
kaybetmesi ve bunlarn yannda iktidara gelenlere duyulan gvensizlik,
temsili demokrasinin krizi olarak nitelenebilir. Radikal demokrasi
araylar, krizleri amaya ynelik giriimler olarak, kamunun daha etkin
olduu kamusal alanlar ngrmektedir. Kamusal alan balamnda dier
tartma balklar; rk, cinsiyet, etnik farkllk ve ayrmclktr. Irka ve
etnik farklla dayanan hem ayrmcln, hem de taleplerin ykselii
1970lerde ortaya kan ekonomik krize ve bunun sonularndan biri olan
sosyal haklarn geriye alnmasna dayandrlabilir. Bu ayn zamanda
sermayenin kresellemesiyle ok yakndan ilgilidir. Sermayenin giderek
kreselletii ve ayn zamanda ulus-devletlerin birok konuda tek bana
karar veremedii koullar ortaya kmtr. Bu sre hem ulus-devletler
iinde rk partilerin ykseliini getirmi, hem de ayn lde de etnik
talepleri younlatrmtr. Bu bala paralel dier bir tartma konusu
toplumsal cinsiyettir. Ykselen ve giderek organize olan kadn
hareketleri, zel alana konumlandrlan retim, ocuk bakm, cinsel
tercihler ve mahremiyet politikalarnn dzenlenmesi taleplerinde
bulunmaktadr. Kadn kamusal alana kmak istemektedir. Kamusal alan ve
demokrasi/hukuk ve bunlarla ilintili baz balklar almamz erevesinde
tartacaz. ncelikle kamusal alan nedir sorusuna cevap arayacaz.
Birok noktada kamusal alan daha netletirebilmek iin zel alan
kavramna da bavuracaz.Kamusal alan kavram modernite ile birlikte
devlet, sivil toplum ve bunlarn karlkl snrlar ile ilikili olarak
toplumsal hayatn gndelik izgilerini oluturdu. Kamusal alan kavram
tanmlanrken zel alan ile kartlk ilikisi
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
15
iinde tanmland. Burada tek bir kartlktan ziyade, rten bir dizi
kartlk olduunu belirtmek anlaml olacaktr (Geuss, 2007:26).
Tanmlamalar Antik Yunana dayandrlmtr. Bu tanmlamalarn atf yapld
Antik Yunana gidildiinde bir devletin yurtta ancak kamusal alanda
anlaml kabul edilir ve birey-devlet bir kartlk iinde tanmlanmaz.
Yurtta, yrtt etkinlie gre yurtta veya zel bir kii olarak grlr.
Fakat zel kii sitenin karsnda yer alan veya kar siteye zt olan kii
olarak dnlmez (Uygun, 2003: 75). Yurtta, sitenin ileriyle ilgili
etkinlikte bulunuyorsa, kamusal bir alanda etkinlik gsteriyor
demektir. Ynetme, karar verme ve yarglama yurttan yapmas gereken
ilerdir ve politikay olutururlar(Keskin, 1998-1999:98). Bu balamda
kamusal alan kiilerin kendi kaderini tayin etme hakknn politik
alanda uygulann ve aralarn kapsar. Kendi veya ailesinin karyla
ilgili etkinlik gsterdiinde kii, zel kii olarak deerlendirilir; bu
nedenle de ailenin btesi ile ilgili, klelerin ynetimiyle ilgili
iler zel ilerdir. Ortaada kamusal alan ayrmasn salayacak kurumsal
yaplar ve sistemler sz konusu olmad iin kamusal alandan
bahsedemeyiz. Fakat kamunun temsil edildii bir kurum olarak
prenslikten sz edebilir. Egemenliin, vasf gerei kamusallk tad ve bu
balamda rnein ngiliz kralnn publicnesse haiz olduu grlr. Bir staty
gsteren temsili kamu, bir kamusal alan olarak grlemez. Temsili
kamu, hkmrann kamu erkine sahip olmasndan kaynaklanmaktadr. kincisi
kamu, halkn tmn deil, iktidar belirtmektedir. Halk ise tabi olan ve
sz syleme hakk olmayandr (Habermas, 2000: 64-65).17. yzylda
iaretlerini vermi ve 18. yzylda burjuvazinin her alanda etkinlik
kazanmasyla, bir burjuva iktidar ve onun somut gstergeleri olan
halk egemenlii, demokrasi ve bunlarn balamnda kamusal alan
gereklemitir. Kapitalizm ve modernitenin toplumsal yaamn temel
belirleyeni haline gelmeleriyle yaanan toplumsal dnm, sorunlarn
stesinden gelme konusunda yeni ve geri dnlmez bir yaam biimi ortaya
karmtr (zcan, 2005: 85). ncelikli olarak ticaretin gelimesi,
burjuvazinin etkin bir snf olarak ortaya kmas ve ekonominin, mevcut
iktidar sisteminden bamszlaarak kendi kurallaryla ileyen bir
sisteme dnmesi ile ekonomik alanda aktif aktrleri de ortaya karmtr.
Ailenin ve ekonominin alannn, bamsz ilikiler a rmesi ve bunlarn
dnda ykselen kamuoyunun varlk gsterdii ve kendini ifade ettii bir
alan yaratmas, kamusal alan oluturmutur.
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
16
Bugne geldiimizde kamusal alan ve zel alan kavramlar siyasal
alanda yrtlen demokrasi tartmalarnda youn bir ekilde yer almaktadr.
Her farkl siyasal bak, zellikle iktidar veya iktidarn bir paras
olan muhalefetin gr, kendi kamusal alan tanmlarn yaparak, etkinlik
alann buna gre konumlandrr. Bu nedenle de ok sayda kamusal alan
tanm vardr, fakat herkesin zerinde uzlat bir kamusal alan tanmna
henz ulalamamtr. Bu bolluk farkl nedenlere balanabilir: lk olarak
bu kavramn anlam ve kapsam kiilerin dnya grne gre farkllk gsterir.
Neye kamusal dediiniz; insani varoluun mahiyetini nasl kavradnza,
nasl bir devlet toplum ilikisi tasarladnza bal olarak deiir
(Erdoan, Radikal, 03.12.2002). Bu balamda kii siyasi grne gre
kamusal alan; kamu otoritesinin geerli olduu yer, oulculuun,
renkliliin ve zgrln olduu alan, kamu grevlisinin bulunduu her yer
olmak zere eitli ekillerde tanmlayabilir. kincisi bazlar kamusal
alan-zel alan kartl zerinden tanmlama yapar ve bu ikisi arasnda
ahlaki bir hiyerari kurar. nc grup ise, gnmz toplumlarn anlamada
kamusal alan-zel alan ayrmnn yeterli bir ayrm olmadn ifade eder ve
bunun yerine kamusal-zel-siyasal, kamusal-zel-sivil-siyasal gibi l
veya drtl ayrmlar koyar (Cokun,2005:147159).Habermas, Kamusalln
Yapsal Dnm adl almasnda kamusal alan tanmna girite ncelikli olarak
kamusal kelimesinin farkl almlarn belirtir. Herkese ak yer, bina
vb. sz konusu ise buna kamusal denir. Fakat kamusal kelimesi
genelde herkesin gidi geliine ak olmaktan daha fazla anlamlar
ihtiva etmektedir. rnein kamusal binalar dediimizde, bu binalarn
devlet kurumlarn barndran binalar olduu anlalr. Bu nedenle
kamusaldrlar, kamu erkinin iledii binalardr. Devlet kamu sfata,
kendi hukukuna tabi olanlarn ortak kamusal selametini salama grevi
nedeniyle haizdir. Bir baka rnek kamuya mal olmu bir ismi var
dersek, burada belli bir n sahibi kiiden sz edilmektedir. Kamu
bazen, iktidarn kart olarak kullanlr ve kamuoyu anlamna gelir.
Bazen devlet organlar, bazen halkn haber alma ve iletiimine hizmet
eden basn gibi unsurlar kamusal organlar arasnda saylr (Habermas,
2000: 58-59).Habermas, kamusal alan kavramnn ieriinin anlalabilmesi
iin kamu, kamusal alan kelimelerinin etimolojisini toplumsal ve
tarihsel sre iinde incelemitir. Almancadaki ffentlichkeit terimi,
18. yzylda publicit ve publicity ile benzerlik kurularak
tretilmitir; ngilizcedeki karl olan public spherei kapsar, fakat
onu aan bir anlama sahiptir. Mekansal bir kavramdr: anlamlarn
gelitirildii, datld ve zerinde tartarak
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
17
anlamaya varld toplumsal alan ya da arenalara ve ayn zamanda bu
sre tarafndan ve bu sre iinde oluturulan kolektif gvdeye, dier bir
ifadeyle kamuya iaret eder. Ama ffentlichkeit kavram ayn zamanda
tasavvur edilen bir muhteva ve kriter ieriine de sahiptir. Bu
kriter Almancadaki kk olan ffenden gelir; bu kelimenin anlam ise
aklktr (Hansen, 2004:162). Almanyada 18. yzyln sonunda kullanlmaya
balayan ffentlichkeit kelimesi, bu dnemde bir ihtiyaca denk dt iin
gnlk dilde yer bulmutur. Mal mbadelesi ve emein toplumsallamas ile
kurumlaan burjuva toplumunun bir unsurudur (Habermas, 2000: 58-59,
Habermas, 1994:82).Kamusal alan kavramlatrmasnn baka bir adan
deerlendirilmesi ise iki farkl boyutu dikkate alr: Birincisi
mekansal bir kavram olarak kamusal alan; toplumsal yaantmz iinde
ikirlerin, ifadelerin ve tecrbenin retildii, aa kt, mzakere edilip,
yayld ve bu srecin iinden ortaya kan kamuoyu, kltr, tecrbenin
kendisini ve ayn srete ortaya kan ulusal, ulusalt ve ulusst kamular
ifade eder. Toplumsal bir alan olarak kamusal alan yaam iindeki
farkl olay ve olgular, tarihsel balamlar, zaman ve mekan boyutunu
bu tanm iinde bulur. kinci olarak kamusal alan normatif bir
ilkedir. Aleniyet, aklk, zerklik zdnm ve eletirellik kamusal alann
normatif ynn oluturur. Bu balamda kanaat ile kamuoyu farknn
normatif bir ilke olarak kamusallkla deerlendirilmesi bir rnek
olabilir. Gndelik dnce ile oluan ikirler kanaatleri, kamusal tartma
ve eletiri ile yani kamusal akln szgecinden geirilen ikirler ise
kamuoyunu oluturur (zbek, 2004:41-42). Kamu/zel dikotomisine
dayanan Habermasn kamusal alan grn iki analiz dzeyinde tanmland
anlalmaktadr: uzamsal/kurumsal yerletirme dzeyi ve yapsal ilikiler
dzeyi. Bir toplumda zgr tartma iin devletten bamsz ve devlet
karsnda politik otonominin saland bir alanda gereklemesi bir
ngereklilik olarak belirtilmektedir. Bu yaklam Bat yaklamlarndan
devlet/kamu versus piyasa/zel ikiliine yaslanan Anglo-Amerikan
yurttalk kuramna ve dier yandan cumhuriyetilik geleneine yaslanr.
Bu ikiliin kklerini Aydnlanma dnrlerinden Locke, Smith, Bentham ve
adalarnda buluruz. Bu gelenek kamu veya devletin yetkileri karsnda
toplumdaki zel bireylerin sahas tartmasnda yer alr. Genel eilim
kamu ve sivil toplum ayrm devlet-devletd ayrm ile tanmlanr (Ku,
2000:219). Devlet karsnda sivil toplum anlay, devletin sivil
toplumla ilikilerinin karlkl snrlarnn belirlenmesinde anlam ifade
eder.
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
18
Kamusal alan ve tanm tartmas modernistler ve postmodernistler
arasnda da yrmektedir. Bir postmodernist olarak Charles Taylorun
kamusal alan tanmlamas, komniteryan anlay grmek asndan anlamldr:
Taylora gre kamusal alan toplum yelerinin, matbu veya elektronik
eitli iletiim aralar sayesinde bir araya gelerek ya da yz yze
grerek kamu yararyla ilgili konular tartt ve bylece bu konular
hakknda ortak bir ikir oluturduu varsaylan ortak bir mekandr. Ortak
mekana vurgu yapan bu aklama, iletiim aralarnn ve ortamlarnn
hepsinin birbirleriyle iletiim iinde olduklarna dayanr.
Televizyonda grdmz tartma bu sabah gazetede ne dendiini dikkate
alr, gazetedeki haberse, radyoda dn yaynlanan ak oturumu anlatr vb
Kamusal alan genellikle tekil kullanmamzn nedeni budur (Taylor,
2006: 89). Kamusal alan, iili olarak toplanlan bir mekan olmasa da,
birok mekan iinde barndrr ve herkesin katlabilecei bir tartma
ortamn ifade eder. Bu anlamda kamusal alan sadece herkesin
grlerinin ortak bir toplamn deil, dnce rn bir gr ile ortaya kar. Bu
temelde normatif bir statye sahiptir. Taylora gre ynetimler bu gr
dikkate almaldr. nk: Birincisi ortak kan muhtemelen aydnlarn grdr
ve bundan tr ynetim ona uymakla aklllk eder. kinci neden egemenin
halk olduu grnn bir sonucudur. Ynetimler, ahlaken muhakeme yapan
kamuya dayanarak yasama yapmal ve ynetmelidir. Buradan Habermas
takip edilerek u ilke doar; denetleme ilkesi. Ynetimlerim effalna
olmas gerekliliini ieren bu denetleme ilkesi sayesinde kamuoyu
bilgilendirilir ve onun en st dzeyde rasyonellemesine katkda
bulunulur. Yasamay kamuoyunun denetimine maruz brakarak halk
egemenliinin hakimiyeti somut hale getirilmi olur. Sonu olarak zgr
bir toplumun zaruri bir zellii olarak kamusal alan, ynetime
klavuzluk edecek rasyonel grlerin incelikle ilendii bir mahaldir
(Taylor, 2006: 108109, 9194). Siyaset felsefecileri Samuel Bowlesun
ve Herbert Gintisin komniteryan gre dayanan kamusal alan tanm zgrlk
ve demokrasi birbirinden ayrlmaz bir btn olarak alnr. Liberalizmin
iki temel ilkesine dayanan bu yaklam; bireylerin inenemez haklarna
bal zgrlk ve kendi kaderini tayin hakk anlamnda demokrasiyi zorunlu
grr. ktidarn toplumsal sonular douracak ekilde kullanlmas demokrasi
gerei o toplumsal alannn kamusal saylmasn gerektirir (Bowles,
Gintis, 1996: 22 -123). Bowles ve Gintise gre ne kapitalizm, ne
Marksizm kamusal alann gereklemesine uygun deildirler. kisi de
farkl alardan halkn kendi kaderini tayin hakkn
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
19
ve zgrln snrlayan yapdadrlar. Bu nedenle bunlarn dnda bir yol
bulunmaldr. Kamusal alan tanmlamada kullanlan kriterlerden biri
olan kamusal alann yeri konusu olduka tartmaldr. Habermasn grne gre
kamusal alan ne devlete, ne de ekonomiye dahildir ve fakat ikisiyle
de ok yakn iliki halindedir. Ekonomi ile kamusal alan ilikisi
pozitif adan deerlendirilirse, ekonomi kamusal alann sosyo-ekonomik
altyapsn hazrlar ve bylece yurttalar arasnda politik olarak otonom
iletiim a gelitirilebilir. zel alanda olduu kabul edilen ekonomi
ile ilikisine ramen kamusal alan yine de devletle yakn
ilikilerinden ve yurttaln formel ve informel biimlerinden dolay
kamu olarak kalr. Kamusal alann ekonomi ile ilikisi negatif adan
deerlendirildiinde, erkek, beyaz ve mlkiyet sahibi bir snfn kamusal
alandr ve burjuvazi kamusal alanda hegemonyasn kurmaya alr. Devlet
de ideolojik sylemler ve kurumsal mekanizmalar araclyla, zerinde
hegemonya kurduu baskn gruplar sayesinde kamusal alanda yer kapmaya
alr. Bu nedenle kamusal alanda politik mcadeleler sadece devlet ve
sivil toplum arasnda deil, ayn zamanda devletin hegemonyasn kurduu
baskn gruplar ve ynetilen gruplar arasnda da olur (Ku, 2000: 228).
Habermasn grlerini zetlersek; kamusal alan devletten bamsz olmaldr.
nk devlet kamusal grevleri nedeniyle sahip olduu yetki ve gler
erevesinde kamusal alanda bask kurabilir. Kamusal alan ekonomiden
bamsz olmaldr. nk bireysel karlar, kamusal karlarla atr ve kamusal
alann bamszl yok olur. Habermasn ekonominin zel alanda yer ald gr
komniteryanlar tarafndan itiraza uramaktadr. Bowles ve Gintisde
Taylorla benzer ekilde ekonomiyi kamusal alana konumlandrrlar.
Kapitalist ekonominin kamusal ekilde rgtlenmi olmas ve bu balamda
sermayeye toplumsal sonular douracak tip yetki verdii argmann ileri
srerler. Bu tip yetki unlardr: 1. retimi denetleme ve ynlendirme
yetkisi, 2. yatrm denetleme ve ynlendirme yetkisi, 3. devletin
ekonomik politikasn etkileme gc (Karada, 2006: 122-123). Nitelii ve
sonular itibariyle ekonomi, kamusallk zelliini tamaktadr.
Ekonominin kamusal alann dnda braklmas, tartma konusu yaplamayaca
anlamn da tar. Habermasn yaklam kapitalist sistemin onaylan anlamna
gelir. Bu yaklam eletiren komniteryanler ise ekonomiyi snfsal
dzeyde deil, dzenlenmesi gereken bir konu olarak ortaya koyduklar
iin baka bir adan kapitalist sistemi onaylarlar. Kamusal alanla
ilgili bir dier tanm ilikisellik zerinden yaplan tanmdr. Karlkl
iletiim iinde bulunan kiilerin iletiimsel eylemsel
ilikiselliidir.
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
20
Bu balamda kamusal alan eylemsel ve sylemsel bir biimde ortaya
kar. Burada gzden kamamas gereken nokta her ikisi de toplum
merkezli olan kamusal alan ve siyasal kamusal alann zde olmaddr
(Karada, 2006: 44-74). Ayn ilikisellik erevesinde bir sre de ngrlr:
kamusal alan bir arada yaamnn snrlarn, moral kodlarn ve dorultusunu
ina etme srecidir (Sarbay, 2000: 6). Kamusal alan; yukarda eitli
balklarda da belirtildii gibi demokrasinin bir nkoulu, bir ilkesi
olarak da tanmlanr. Yurttalar, ortak meselelerde, eit ve zgr olarak
sz, irade ve eylemleriyle hem bu alan var ederler, hem de bu alanda
etkinlikte bulunurlar. Kamusal alann snrlar da demokrasinin
snrlaryla belirlenir: Yani dnce, ifade, bilgiye erime, tartma,
toplanma, rgtlenme ve tannma gibi hak ve zgrlklerin varl,
uygulanmas ve etkinlii kamusal alann snrlarn belirler. Bu balamda
yukarda saylan hak ve zgrlklerin hukuksal gvence altna alnm olmas
ve biliil uygulanyor olmas demokrasinin snrlarnn da gstergesi ilevi
grr (zbek, 2004: 32). Kamusal alann koulu olan demokrasi, ayn
zamanda kamusal alann sonucu olarak da karmza kar. Dier bir
ifadeyle kamusal alann olabilmesi iin demokrasi gerei hak ve
zgrlkler tannm ve uygulanyor olmaldr. Bunlarn varl kamusal alann
varl iin zorunludur. Kamusal alan var ise, bu ayn zamanda
demokrasinin varlna da iaret etmektedir. Kamusal alan kavramn
depolitize edilmi ve kltrden yoksunlatrlm burjuva kamusal alan
olarak yorumlayan grler de mevcuttur. Habermasn kamusal alan
kavramnn eletirisinden yola kan bu anlay Habermasn kamusal alan
kavramnn iinde gizli ekilde kitle kartl olduunu belirtir. Bu gre
gre, modern kitle toplumlarnn ortaya k ile akla dayal kamuoyu
grlerinin st rtlmtr. Kamuoyu kavram kamusal alanla birlikte ya baz
kii ve kurumlarn hizmetinde bir nesne ya da politik ve sosyal g
uygulamalar zerinde eletirel normatif otorite olarak grlr.
Habermasn analizi ise bize ada kapitalist toplumlarda kamusal alann
maniple edilen, basamakl hale getirilmi bir kamusallk olduu grne
gtrr. Burada artk kamusallk zel bireylerin rasyonel kamusundan
deil, pasiize edilmi zelletirilmi seyirci bir kitleden
bahsedilebilir. Bu balamda kamusal alan depolitize bir alandr. Ayn
erevede Habermasn burjuva kamusal alann evrensel kurallarla
ynetildii gr eletirilir. Evrensel kurallar, objektif ve bireyler
dnda yer almaldr. Eletirel rasyonel tartmn bu ngereklilikleri ile
Habermas topluluun geleneini, tarihini, kolektif hatralarn ve
deerlerini kamusal tartmann dnda brakr. Bylece Habermas iktidar,
mcadele ve bunlarn kamusal alandaki yeri konularndan
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
21
kanarak, kamusal alan siyaset d bir nitelie brndrr (Ku, 2000:
221-222).Yukarda eitli boyutlaryla anlamaya altmz kamusal alan
kavramn en ak ekliyle Habermas tanmlamtr:
Kamusal alan kavramyla, her eyden nce, toplumsal yaammz iinde,
kamuoyuna benzer bir eyin oluturulabildii bir alan kastederiz. Bu
alana tm yurttalarn erimesi garanti altna alnmtr. zel bireylerin
kamusal bir gvde oluturarak toplandklar her konuma durumunda,
kamusal alann bir paras varlk kazanm olur. Bu tr bir biraradalk
durumundaki bireylerin davranlar, ne i ve meslek sahiplerinin zel
ilerini grrken yaptklar davranlara; ne de bir devlet brokrasinin
yasal snrlarna tabi anayasal bir dzenin yelerinin davranlarna
benzer. Yurttalar ancak, genel yarara ilikin meseleler hakknda
kstlanmam bir tarzda, yani toplanma, rgtlenme, kanaatlerini ifade
etme ve yaynlama zgrlkleri garantilenmi olarak tartabildiklerinde
kamusal bir gvde biiminde davranm olurlar (Habermas, 2004:
dp.1).
Habermasn sreleriyle birlikte tanmlad kamusal alan tarihsel sre
iinde deerlendirirsek: Birincisi kamusal alan kapitalizmle birlikte
ortaya km, yani bir sanayi toplumunun rndr. kincisi kamusal alann
ortaya k modernlemeyle birlikte kendiliinden olmutur. Kamusal alann
tanmlayc niteliklerine bakarsak, kamusal alann varlnn koullar iin u
zelliklerin gereklemesi gerekir:1. Kamusal alana katlm herkese
aktr. Herkese eriebilirlik ilk temel arttr. Yurttalarn katlmnn
nndeki engeller kaldrlm olmal ve bu alana eriimin garanti altna
alnm olmaldr. rgtlenme, ifade ve yaynlama gibi zgrlkleri garanti
altna alnm olmaldr. 2. Katlmda yer alan herkes eit ve zgrdr. 3.
Kamusal alanda aleniyet ilkesi geerlidir. Katlmn ve konumalarn
herkese ak olmas, aleniyet ilkesi gereidir. Geleneksel toplumda st
rtlm birok konu, deerler, aktrler vb. bu alanda grnr hale gelir
(aha, 2003:79-88). 4. Kstlanmam iletiim salanm olmaldr (Habermas,
2004:95). Saylan nitelikler aslnda birbirine ok baldr. Biri olmadan
dieri olamaz niteliktedir. 5. Kamusal alan, devlet kurumlarnn dnda
yer alr. Bylece devletin hegemonyasndan bamsz bir alan sz konusu
olur. 6. Kamusal alann gndeminin genel yarara ilikin olmas dnda bir
gndem kstlamas yoktur. Ayrca bir konunun genel yarara ilikin olup
olmad da bu tartmalarda tayin edilebilir. Bu erevede
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
22
Kamu, akl yrtenler ya da rasyonel mzakereciler topluluudur,
kamusal alan ise zel ahslarn, kendilerini ilgilendiren ortak bir
mesele etrafnda akl yrttkleri, rasyonel bir tartma iine girdikleri
ve bu tartmann neticesinde o mesele hakknda ortak kanaati,
kamuoyunu oluturduklar sre, ara ve mekanlarn tanmland hayat alandr.
Kamusal topluluk genilediinde, o zaman dorudan tartmann yerini
araclar, daha ak bir ifadeyle medya dolaymyla yaplan tartmalar
almaktadr. te bu nedenle basn, kamunun ve kamuoyunun olumasnda ve
kamusal alann etkinliinde vazgeilmez bir etmen olarak karmza
kmaktadr.Kamusal alan tartmalar, radikal demokrasi kuramlar ile i
ie yrmektedir. Genel olarak demokrasi kuramlar, karar verme
srecinde hesap sorabilmeye dayanr, kamusal alan kuramlar ise bu
sreci kamusal iletiim ile ya kolaylatrmaya ya da zorlatrmaya
yneliktir(Ferree, Gamson, Gerhards, Rucht, 2002: 289). Kamusal
alann, demokrasi kuramlarnn mihenk ta haline gelmesinin nedeni,
zelliklerinin ideal tip olmas ve Antik Yunann dorudan demokrasisine
yakn bir demokrasi anlayna ynelmesidir. Herkese ak, herkese
eriilebilir ve aleni, iletiime dayal ve etkileimli bir mzakere
sreci ada demokrasi kuramlarnn ayrlmaz parasdr. Tabii ki bu
tartmalarda zne faktr de deerlendirilmelidir. rnein Habermasn
kamusal alan ve demokrasi kuram yukarda saylan zelliklerle birlikte
politik zne olarak yurtta merkezlidir (Sarbay, 2000: 1). Ge
kapitalist sistemlerde oulculuk dikkate alnmam ve yurtta dlanmtr.
oulculuk, ok eitli yorumlanmakla birlikte, modernist bak asyla
bireylerin kendilerini ina etmesi ve bunun olanaklarnn salanmasn
ifade eder (Touraine, 2000: 24). zellikle aznlk haklar, cinsiyet
ayrmcl, etnik ve kltrel farkllklarn getirdii sorunlar, mevcut
liberal demokrasi anlay ile zlemez durumdadr. oulculuun dikkate
alnmas sorunu ayn zamanda siyasal karar alma yntemi olarak
seimlerin de yetersizliini getirir. Seimlerle elde edilen sonularn
ounluun, aznlk zerinde tahakkm retmesi, hkmet olanlarn kendi
evresini korumaya ynelmesi, iktidara gelenlerin karlarnn kolektif
karlarn nne gemesi (Pusey, 1993: 96-97), hesap sorma mekanizmalarnn
ya hi ilememesi ya da iktidarda bulunanlarn lehine kararlarla
sonulanmas, liberal demokrasinin meruiyet zeminini sarsmaktadr
(Sitemblkba, 2005: 141). Bu nedenle yeni demokrasi kuramlaryla
karar alma sreleri, kapsam ve ierii snrlanm bir seim sistemi
olmaktan karlmaya allmaktadr. Habermas, ileri kapitalist lkelerin
krizinin analizini Legitimation Crisis adl almasnda yapar. Habermas
ncelikle ge kapitalizm (late capitalism)
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
23
tezini ne srer: Devletin dzenledii kapitalizmin iindeki sosyal
gelimeler krizleri de iinde barndrr. Kriz, sosyal ve sistem
entegrasyonunun salanamamasdr. Habermas krizi tanmlar: Ne zaman bir
topluluun yeleri varlklarn devam iin kritik olarak grdkleri yapsal
deiimleri deneyimler ve sosyal kimliklerini tehdit altnda
hissederlerse krizden sz edebiliriz. (Habermas, 1997: 3-4,6).Sistem
kuram erevesinde kriz yaklam reten Habermas, krizi, bir sorunla
karlaldnda, sistemin yapsnn bu soruna yant retecek ve bu nedenle
kendini devam ettirecek kapasitesinin olmamas olarak tanmlar.
Sistem kendi iinde btnlemeyi salayamamaktadr. Habermas kuramsal
dzeyde yapt kriz tespitlerini, liberal demokratik sistemlere
uygulayarak, bunlarn somut kriz kaynaklarn bulmaya ve zmeye
ynelmitir. Liberal demokratik ulus-devletlerde iki farkl meruluk
kayna grlmektedir. Birincisi liberal demokratik devletlerde temel
ilkelerden biri olan bireylerin toplumu ilgilendiren ve toplumsal
balaycl olan konularda karar verme srecine katlabilmeleridir ve bu
kararlarn meruluk zeminini toplumsal szlemeye dayal ortak rza
oluturur. kinci meruluk zemini ise devlet, trde bir btnlk kabul
edilen ulusu koruduu iin meru kabul edilir (Kker, 2004: 311).
Liberal demokratik ynetim anlaynn meruluk krizi, yurttalarn
karar srelerine katlmnn yani bylece devletin denetlenmesini
salayacak srelerde yer almasnn bir vasat olarak kamusal alann
etkinliini yitirmesidir. Bunun gereklemesinin koullarndan birini
oluturan hukukun stnl anlay da ypranmtr. Demokratik bir ynetim iin
hukukun stnlnn, yani bu ilke yoluyla devletin denetlenmesinin yan
sra, alttan-denetimi (toplumdan devlete) ve karar alma srelerine
toplumun katlmn salayacak kamusal alandr. Bu anlayla kamusal alan
ayn zamanda meruiyet krizinin zmn de iinde barndrr (Habermas, 1998:
302-304). Yani meru bir otorite ancak rasyonel olarak kabul
edilebilir ktlara dayanan demokratik srele ortaya kar. Devlet,
meruluunu sadece yasalardan almaz, rasyonel iletiim ve bu anlay
zerine kurulmu normatif ilkeler de meruluun kayna haline gelir
(Habermas, 2005: 386). Demokratik bir ynetimin ilerlii ve meruluu,
modern devletin hukukun stnl ilkesi ile bal olmas ve kolektif
yaamla ilgili kararlarn kamusal alanda tartlarak elde edilmesiyle
sz konusu olur. Habermas, devlet-toplum ilikisini dzenleyen ilke ve
normlarn kamusal alanda sorgulama ve tartmadan gemesini ve uzlama
ulalmasn meruluk sorunun zm iin gerekli grr (Keyman, 2006: 142).
Sonu olarak Habermas, yukardaki almlarla balantl olarak birbiriyle
ilikili iki alanda meruiyet krizi tespitinde bulunmu olur:
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
24
1. Temsili demokrasinin temsili boyutunda yaanan kriz, 2.
Bireylerin siyasete katlmamasndan kaynaklanan kriz.
Temsil krizi, siyasetin seimlere indirgenmi olmasna dayanr.
Seimlerin, kamusal bir tartmay iermemesi ve bir onay mekanizmas
haline dnmesi, demokrasilerde karar alma srelerini, usule
indirgemitir (Habermas, 1992: 80-81). Teknokratiklemi ynetim ile
siyaset de bir uzmanlk olarak grlr olmutur. Demokratik irade
oluturmaya ynelik giriimler de, bu anlay erevesinde
anlamszlamaktadr (Habermas, 1997: 80). Bu anlay hem temsili
demokrasinin kimi temsil ettii sorusunu, hem de demokrasinin temel
unsuru olan katlmn yokluunda nasl bir demokrasiden
bahsedebileceimiz sorusunu getirir. Parti sistemi, demokrasilerde
katlmn bir arac olarak nitelendirilmesine ramen, bugn parti lider
merkezli irade oluturmann aracdr. Parlamento da, parti balaryla bal
milletvekillerinin lider merkezli iradelerinin yanstld bir kuruma
dnmtr. Parlamento artk kapal kaplar ardnda kararlar alan, tartma
heyeti olmaktan ok gsteri yapan bir kurum haline gelmitir
(Habermas, 2000: 340-343). Kreselleme srecinde farkllk taleplerinin
kamusal alana tanmas, zel alanla snrlandrlm sivil toplum, tm
kltrlere, kimliklere kar eit mesafede durma ve ayrmc olmama ve
bunlarn evrensel ve modern devletin unsuru olarak tanmlanmas ile
devletin toplumu ynetememe krizi ba gstermitir (Keyman, 2006:136;
duygu, Keyman, 1998-1999: 148). Kreselleme, temsil krizine farkl
bir boyut da katmtr. Ekonomik birimler olarak irketlerin dnya apnda
almas ve bu ekonomik gelimeyle paralel neo-liberal politikalarn
devreye sokulmas ile retim, datm ve blme ilikin ulus dzeyinde karar
verme sreleri imkansz hale gelmitir (Habermas, 2002: 85, 88, 114;
Habermas, 2003:89-95). Devlet egemenlii bu snrlamalara baml olmu ve
ekonomik kararlar kresel kapitalizmin dayatmalaryla alnmaya
balanmtr (Bowles, Gintis, 1996: 290-292). Bu ise temsili sisteme ve
partilere gvensizlii ve meruluk kaybn getirmitir (Habermas, 2000:
340-343). Yukarda saydmz nedenler yani nemli ekonomik kararlarda
ulus-st kurulularn belirleyici olmas, partilerin, yelerinin
temsilcisi olarak deil, bir grup insann karnn temsilcisi olarak
grlmesi, seimlerin bir gruba iktidar verilip, bu grubun sonra kendi
yandalarn besledikleri bir anlayla deerlendirilmesi vb.
sayabileceimiz nedenlerle, sistemden memnuniyetsizlik ve gvensizlik
(Habermas, 2005: 385) sorunu ortaya kmtr. Habermasn grne gre,
bireyler bir motivasyon krizi iine dmlerdir.
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
25
Bu srece medyann kltrel tketim alan haline dnmesi de elik
etmitir. Habermas, bata kamusal alann kurucu unsuru olarak gelien
basnn, zamanla iktidarn szcs haline geliini gzler nne serer. Bugn
ise durum medya grnte bir kamusal alan niteliindedir. zellik
televizyon demokratik tartmalarn yapld bir yer olarak, kamusal
alann yerini alm ve insanlar, kamusal alann seyircisi konuma
gelmilerdir (Garnham, 1992: 359-376). zel karlarla biimlenen medya
ile demokratik mzakere sreleri televizyonda ak oturumlarda
gerekleen zaman geirme aracna ve tketilebilir hale dnmtr. Medyann
haber verme, iletiim salama ilevini yerine getirmediini
syleyebilecek noktaya gelmi bulunuyoruz. Byk irketlerin eline geen
medya artk irketlerin iktidarla ilikilerinde kullanlan bir ara. Ve
bu formlasyonda halkn haber alma zgrlne yer yok. nternetin gelimesi
ile etkileimli iletiim olanaklar ortaya kt ve sanal kamusal alan
dodu. nternette etkileimli iletiime dahil olmak olduka kolay ve
iletiimin snrlanmas ve dzenlenmesi olduka zor. Basite bakalaryla
ortak bir konuda etkileime girilebilen sanal kamusal alanda katlmn
nnde herhangi bir engel olmad gibi, buradan ayrlmak da o kadar
kolay. Ayrca internet birbirine paralel birok kamusal alan ayn anda
barndrmakta. Katlmclarn ya, stats, hangi snfa ait olduu, cinsiyeti
gibi kategoriletirilmedii bu alann kapsam ok genitir (Back, 2003:
28-29). Habermas, iletiimin dnya apndaki bu geliimi karsnda dnya
apnda kamusal alan fenomeninin gerekleme olaslna vurgu yapar
(Habermas, 1998: 514). Yukarda belirtilenler erevesinde sanal
kamusal alan dnya apnda kullanlabilecek bir ortak iletiim ve
etkileim a olana yaratmaktadr. Sanal kamusal alann yaratt olanaklar
zetlersek: lk olarak ok byk sayda insanlarn internet zerinden katlm
mmkn olmaktadr. kincisi bilgisayar sahibi insanlar, her trl bilgiye
ulaabilmektedirler. Bilgi artk imtiyazl elitlerin elinde olmaktan
kmtr. ncs ok daha byk saylarda insanlar dncelerini internet
zerinden dier insanlarla paylaabilmekte, tartabilmektedir (chat
odalar, siber salonlar, forumlar, e-dergiler gibi sanal
ortamlarda). fade zgrl sz konusudur. Drdncs sanal alana katlm iin
herhangi bir engel yoktur ve bu alan hiyerarik yaplanmaya izin
vermemektedir. Beincisi bu sanal alan yz yze yaplamayacak
tartmalar, karlkl dorudan iletiim sayesinde etkileimli
yaplabilmesini salamaktadr. Beincisi, tartma konular
snrlandrlmamtr. Altncs herhangi bir tartma herhangi bir kurumsal
yap ve srele snrlandrlmamtr (Dean, 2003:97-101).
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
26
Her ne kadar sanal kamusal olan byk olanaklar sunuyormu gibi
grnse de birok olumsuzluu da iinde barndrmaktadr. ok fazla bilginin
dolat fakat hangisinin gerek durumu belirttii belirsiz bir alan
olarak sanal kamusal alan alg ynetimine ok elverilidir. nternetin
bandan kalkmayan insanlar iin Amerikallar bir deyim kullanmakta;
tek heceli kanepe patatesi (monosyllabic couch potato). nk sanal
kamusal alan bir ok durumda rasyonel bir tartma ortam olarak ilev
grmekten ok, insanlarn saduyusunu kaybettii lgn hikayeler ve
kuramlarn aktarld bir sanal ortam (Dean, 2003:97-101). Sonu olarak
bir zetleme ve deerlendirme yaparsak; kamusal alan yurttalarn
kamuya ilgilendiren konularda yaptklar her trl iletiim ile kamusal
alan ortaya kar. Kamusal alan bazen bir mekanda somutlanr, bazen
medyada bir tartmada ya da internet zerinde yrtlen bir tartmada
gerekleir. Kamusal alann varl iin demokrasi zorunludur. nk kamusal
alann oluabilmesi iin bireylerin kendini ifade iin gerekli tm
haklarnn hem hukuksal dzlemde, hem de uygulama dzleminde varl
gereklidir. Bir lkede haklar ve zgrlkler ne kadar geni tanmlanyor
ve uygulanyorsa, o lke o kadar demokratik ve kamusal alan bir o
kadar da hayata gemi demektir. Eer bir lkede haklar ve zgrlkler
kstlanyorsa, bu kstlama kamusal alan ilemez hale getiriyorsa, o lke
o kadar demokrasiden uzak demektir. Demokrasiden uzaklalan bir
lkede egemen kamusal alann karsnda kar kamusal alanlar kendini
gsterir. Trkiyede de olan budur. Haklar ve zgrlkler halkn elinden
alndka, kar kamusal alanlar internet araclyla ortaya kmtr. Burada
unu da vurgulamak isteriz, kamusal alan ounlukla liberalizmin
kendini yenilemesinin bir arac eklinde ortaya konmutur. Ama hak ve
zgrlk talepleri liberalizmin snrlarn ou durumda zorlamakta ve
amaktadr. Bu nedenle kamusal alan tartrken, ekonomiyi darda brakan
liberal yaklamlar, bizim amzdan tartmamzn snr olarak
deerlendirilmemektedir. Aada teorik olarak aklamaya altmz kamusal
alan ile ilgili tezleri eitli boyutlaryla ve Trkiye siyasi gndemini
de dikkate alarak anketletirdik. Gezi Park Eylemleri srecinde
oluan, bizim yorumumuzla, kamusal alan ilevi gren forumlarda 1050
kii ile geni apl bir anket almas yaptk. Bu anketin sonular Trkiye
halklarnn demokrasi, hukuk ve kamusal alan konularndaki dncelerini
ortaya karmamza yardmc oldu.
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
27
III. GEZ PARKI EYLEMLERNE VE FORUMLARA KATILANLARIN KMLKLER: BEN
BR CEVZ AACIYIM TAKSM GEZ PARKINDA, NE SEN BUNUN FARKINDASIN NE DE
POLS FARKINDAUzun sredir sessizlie brnm bir topluluun, beraber
hareket edip, hakkn istemeye baladnn grld bir sreci yaatt, Gezi
Park Eylemleri. Ardndan yaplan forumlar da, bu srece sahip k olarak
algland. Peki, sessizliini bozan ve elini tan altna koyanlar
kimler? Cinsiyetleri, yalar, eitim durumlar, gelir dzeyleri,
kendilerini tanmlaylar, siyasi durular nedir?
Tablo 1: Forumlara katlanlarn cinsiyetlerine gre dalmncelikle
belirtmek gerekir ki forumlara katlanlar arasnda kadn ve erkek
saysnn dengeli olduu grlyor, foruma katlanlarn %45,8i kadnken
%53,8i erkek. Bu, kadnlarn eylemlerde aktif rol aldklarn ortaya
koymaktadr. Kadnlarn Gezi Eylemlerine ve forumlara katlmnn youn
olmasnda en nemli faktrlerden biri, birey olarak ihlal edilen hak
ve zgrlklerinin yannda, kadnlara ynelik politikalarn, toplumu
dizayn etmenin bir arac olarak kullanlmasdr. Trkiyede, hem
neo-liberalizm, hem de slami uygulamalar nedeniyle kadn, kamusal
alanda bir aktr olarak tanmlanmad gibi, dikkate alnacak ve hakknda
politikalar gelitirilecek bamsz bireyler olarak da grlmemektedir.
Kadnlarn yaam alan, kontrol mekanizmas ve kadnn varln devam
ettirmesinin koulu olarak deerlendirilen aile zerinden
tanmlanmaktadr. Hkmet, kadn evde grmek istemektedir. Kadn toplumda
geri plana atan, anne ve e vaslar dnda onu tanmayan, Kadnlar almasa
isizlik olmaz. diyerek eve kapatmaya alan, ocuk yapn diyerek kadn
dindar neslinin kayna ve kuluka makinesi olarak gren, iktidarda
olduu
%53,8
%45,8
%0,4
1. Erkek
2. Kadn3. Dier
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
28
sre boyunca kadna iddeti yzde 1400 arttran AKPnin, kadn lehine
herhangi bir politika ve sylem gelitirmesi umut dahi edilemez. Her
gn yasalarla ve toplumsal basklarla daha fazla kapana ksldn
hisseden kadnlar, Gezi Park Eylemlerinde en nde yer almlardr: Biber
gazna kar krmzl kadn, Tomaya kar siyahl kadn, zincir oluturan
anneler, sapan atan teyze, V maskeli teyze vb. birok kadn
eylemlerin sembolleri oldular.
Tablo 2: Forumlara katlanlarn eitim durumuEitim durumuna
bakldnda ise topluluun yarsndan fazlas yksek okul veya niversite
mezunu. niversite rencisi ya da ortaokul/lise mezunu olanlar %34,
yksek lisans/doktora yapanlar %12,7 iken ilkokul mezunu olanlarn
says olduka az, %2,4. Gezi Park Eylemleri ve Forumlar gstermitir ki
taleplerde bulunan kesim eitim dzeyi yksek, bu balamda kendi hak ve
zgrlklerini bilecek ve savunabilecek durumdaki kiilerdir. Ykselen
deerler ve oluturulan parametreler eitsizlik ve ayrmcl srekli
iktidarla herhangi bir ilikisi veya sempatisi olmayanlar aleyhine
iletmitir, (entrk, 2006:32). Neo-liberal politikalarn gn getike
yaamn her alann smr mekanizmasna dahil etmesi ve bununla birlikte
lml slam altnda kurulan neo-liberal alar ile bu lkede eitimin bir
kriter olmaktan kmas, gelecek gzel gnleri eitimli kesimin hayal
ettii gelecek olmaktan karmtr. Neo-liberal politikalar ekseninde
yoksullaan, gvencesizlie mahkum edilen ve slamc sosyal alar iinde
yer almaya scak bakmayan ya da yer alamayan yeni ii kitleleri
srecin ncl denmese de kitlesellemesinin temel dinamiklerinden
birisidir, (Brke, 2013:
%50,9
%34,0
%12,7
%2,4
%0
%20
%40
%60
%80
%100
Yksekokul veya
niversite MezunuOrtaokul veya Lise
MezunuYksek lisans veyaDoktora Mezunu
lkokul Mezunu
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
29
31). Eylemler esnasnda u da ortaya kt ki, serbest piyasa demek
toplumsal zgrlk demek deildir ve otoriter politikalarla serbest
piyasa gayet gzel bir arada ileyebilir. Bunun devam olarak serbest
piyasa ve slamc politikalarn olduka uyumlu alabildii ortaya kmtr,
(Zizek, 2013:6).
Tablo 3: Forumlara katlanlarn gelir durumuEkonomik duruma
bakldnda ise 1000 TL ve alt kazan sahipleri ounlukta, (%34). Ancak
bunlarn ounluunun genler olduu grlyor, (Tablo 3 ). Bunun yan sra
gelir durumu 1000-2000 TL arasnda olanlarn oran %22,6; 2000-3000
olanlarn 21,8; 3000-4000 olanlarn 8,8 ve 4000 TL zeri olanlarn
%12,7. Eylemlere ve forumlara katlanlarn nemlice bir blmn niversite
rencileri oluturuyor ve bu durum anketlerde gelir dalmnda etkili
olmaktadr. rencilerin nesnel konumlar en geni anlamyla potansiyel
ii snf (Boratav, 2013: 16) olarak tanmlanabilir. Boratav, Gezi
Eylemlerinin snfsal olduunu keskin bir ekilde ifade eder. Snfsaldr;
zira, burjuvaziye ve onun devletine kardr; onlarla kader birlii
deil, kader kartl iinde olan insanlarn ortak hareketidir. Ayrca,
olgunlam bir snf hareketidir; zira kar cephe ile ksa vadeli ve
dorudan bir blm kartl sz konusudur. (Boratav, 2013: 19). Kresellemi
neo-liberal smrye kar, ortaya km kitlesel bir eylemlilik, snfsal
deildir demek, neo-liberal bir bak asn gerektirir.Zizekin anlaml
tespitine bir gz atmak yerinde olacaktr: Kresel kapitalizm, farkl
lkeleri farkl yollarla etkileyen karmak bir sretir.
%34,0
%22,6 %21,8
%12,7%8,8
%0
%20
%40
%60
%80
%100
1000 TL ve alt 1000 -2000 TLaras
2000 3000 TL aras
4000 TL st 3000 4000 TL aras
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
30
Btn eitliliklerine ramen protestolar birletiren e, bunlarn
hepsinin kapitalist kresellemenin farkl vehelerine kar tepkiyi
temsil etmeleridir. Gnmzdeki kresel kapitalizmin genel eilimi,
pazarlarn daha fazla genilemesi, kamusal alanlarn evrelenip
kapatlmas, kamu hizmetlerinin (salk, eitim, kltr alanlarnda)
azaltlmas ve giderek otoriterleen bir siyasal iktidar
ynndedir.(Zizek, 2013: 8). Benzer ekilde Chomsky de Gezi Park
Eylemlerini neo-liberal saldrya kar uluslar aras boyuttaki bir
bakaldrnn paras eklinde deerlendirmektedir, (Chomsky, 2013: xxii).
Her ne kadar farkl zgllkler tasa da bu hareketler, neo-liberal
politikalardan zarar gren kitleler tarafndan gerekletirilmektedir.
Bu halk hareketleri Avrupa, Gney ve Kuzey Amerika, hatta Ortadouya
kadar geni bir corafyada ortaya kmtr. Yunanistan, talya, spanya,
ili gibi ekonomik krizin arlna kar halk hareketi ortaya kt gibi,
Fransa ve ngilterede olduu gibi daha az etkili fakat gmenleri de
iine alan hareketler de gereklemitir. Wall Streetin igali
dierleriyle ayn nedene dayanmaktadr; daha eitliki ve adil bir yaam.
Eylemlerde yer alan kitlenin ortak zellii, genileyen ekonomiden
payn alamayan, aldklar paylar da gittike den ve isiz kalan
bireylerden olumasdr. Dorudan iktidar hedei olmayan fakat iktidarn
politikalarn hedef alan ve baarsz muhalefetlerin yerini alan ve ayn
zamanda karar alc konuma geerek taleplerin yerine getirilmesi iin
zorlayan bu kitleler, (Orhon, 2013) dnyann ok eitli blgelerinde
kendi zgllklerinde ok eitli, fakat temelde neo-liberal dzene kar
harekete gemilerdir.
Tablo 4: Forumlara katlanlarn kendilerini tanmlamalar
%50,2
%37,4
%22,3
%10,6 %10,4 %9,9 %8,9 %6,5%2,2
%0
%20
%40
%60
%80
%100
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
31
Foruma katlanlar kendilerini daha ok sosyalist/komnist (%50,2)
diye tanmlyor ve bu tanm yapanlarn younluunun genlerde olduu
grlyor, (Tablo 4). Ardndan kendisini Atatrk, (%37,4) ve
antikapitalist, (%22,3) olarak tanmlayanlar geliyor.Bu soru
cinsiyet ekseninde deerlendirmeye tabi tutulduunda kadnlarn
kendilerini sosyalist/komnist (%39) kadar Atatrk (%34) olarak
tanmlamalar dikkat ekicidir. Laik Cumhuriyetin ilan kadnlara haklar
ve zgrlkler bakmndan ncesiyle kyas kabul etmeyecek duruma
getirmitir. Hak ve zgrlkleri olan birey olarak kadnn cumhuriyet
ncesi konuma ekilmeye allmas ve slami uygulamalarn en bariz ekilde
kendini gsterdii kadna ynelik politikalar karsnda, en azndan var
olan kazanmlar kaybetmeme kadnlar ulusalc politikalara daha
yaklatrmtr.
Tablo 5: Genel olarak dndnzde Gezi Park Eylemlerine katlan
kitleyi siz nasl tanmlyorsunuz? 1. Haklar ve zgrlkleri iin mcadele
eden kiiler, 2. Belirli bir rgtn/hareketin yelerinden oluuyorlar,
3. ktidara tepki duyan halk hareketi, 4. Dzeni bozan
blc/terristler.Eyleme katlanlar haklar ve zgrlkleri iin mcadele
eden kiiler olarak grenler, forumlarn %72,3n oluturuyor, (Tablo 5).
Katlmn bireyler zerinden ilerledii algs halk hareketi algsndan daha
baskn bir durumda. Eylemcileri haklar ve zgrlkleri iin mcadele eden
bireyler olarak gren %72,3 n younluunu ise kadnlar (%80)
oluturuyor. Ankete katlanlardan eylemleri bir halk hareketi olarak
grenlerin (%42,6) ou ise erkek. Hareketi bir rgtn yelerinin
hareketi ya da terrist/blc bir hareket olarak grenler ise %0,9 ve
%0,6da kalyor.
%72,3
%42,6
%0,9 %0,6%0
%20
%40
%60
%80
%100
Haklar vezgrlkleri iinmcadele eden
kiiler
ktidara tepkiduyan halk
hareketi
Belirli bir
rgtn/hareketinyelerindenoluuyorlar
Dzeni bozanblc/terristler
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
32
Gezi Park Eylemlerine katlan kitleyi nasl tanmlyorsunuz sorusuna
cevaplarda ankete katlan erkeklerin %65,1i haklar ve zgrlkleri iin
mcadele edenler kkn iaretlerken kadnlarn %80i bu kk iaretlemitir.
Kadnlarn hak ve zgrlk mcadelesini ne karmas anlamldr. Her gn
kadnlar, farkl basklarla kar karya kalmaktadrlar ve bu basklar hak
ve zgrlklerinin ellerinden alnmas olarak grmektedirler: Bir gn en
az ocuk dayatlmakta, krtaj ortadan kaldrlmaya almakta, bir gn
mahkemeler 13 yandaki bir kz ocuunun tecavzleri onayladn sylemekte,
bir gn kadn aile mekanizmasnn iinde bir dili olarak kabul edilmekte
ve birey olduu reddedilmekte, eitlik derseniz Babakan tarafndan
ortadan kaldrlmaktadr. Geleneksel muhafazakar grlerin de beslendii
bu yaklamlar ile ldrlen kadn oran her yl artmaktadr. Bu alardan
bakldnda hak ve zgrlklerin ellerinden alnmasna kar kmak ile AKP
iktidarna kar olmak zde hale gelmektedir. Kadn hakkndaki
politikalar, slami uygulamalarn simgesel alan olduu iin kadnlarn
tepkisi daha youndur.
Tablo 6: Gezi Park Eylemleri Boyunca Toplumun Farkl Kesimleri
Hakknda Dncelerinin Deiip Deimedii Sorusuna CevaplarGezi Park
Eylemleri ve Forumlarnn en etkileyici yn dayanmann ne kmas olmutur.
Zor durumda kalan insanlar hi tanmadklar ok farkl kimliklere sahip
insanlara yardm etmiler, dayanma iine girmiler, bu srada birbirini
tanma ve anlama frsat domutur. Birok nyarg krlmtr. Tablo 6 deiiklik
olup olmadna ve Tablo 7 ise bu deiikliin ne ynde olduuna
dairdir.
%75,4
%24,61. Evet, oldu.
2. Hayr olmad
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
33
Tablo 7: Eer dncelerinizde bir deiiklik olduysa, hangi kesimler
hakknda ne ynde grnz deiti? Uygun olanlarn hepsini iaretler
misiniz? 1. Lezbiyen/gey gibi cinsel tercihi farkl olanlar /olumlu
2. Lezbiyen/gey gibi cinsel tercihi farkl olanlar/olumsuz 3.
Krtler/olumlu 4. Krtler/olumsuz 5. Aznlklar/olumlu 6.
Aznlklar/olumsuz 7. Dier.Olumlu ynde deiimin sebebi hakszlklara
birlikte direnmek olduu gibi, ayn zamanda insani iletiimin
salanabilmi olmasndan da kaynaklanmaktadr. Eylemler younlamadan nce
Gezi Parknda kurulan adrlar ve evresinde oluturulan yaam alan
birlikte direnme, birlikte kurma ve birlikte gzel idealleri
paylamay salamtr. Birbirlerine sayg duyarak ilikiye geen insanlar,
bunlar forumlarda da devam ettirmilerdir. Farkllklara sayg duyma,
bata insana sayg duyma ile balamtr. Medyada sansrn boyutlarnn
farkna varan insanlar, Douda Krtlerin neler yaadna dair dnmeye
baladlar. Kendi yaadklarndan yola kan Gezi Eylemcileri Krtlerle
empati kurdular.
%57,2 %56,8 %54,6
%11,4%1,3 %0,6
%0
%20
%40
%60
%80
%100
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
34
Tablo 8: Siyasetle ilikinizi dndnzde aadakiler sizin iin ne
kadar geerlidir? Uygun olanlar iaretler misiniz? 1. Bir siyasi
partiye ye olmak, 2. Bir siyasi partinin aktif yesi olmak, 3. Bir
sivil toplum rgtne ye olmak, 4. Herhangi bir protesto
gsterisine/eyleme katlmak, 5. niversitede ilgilendiim konulardaki
renci kulplerine ye olmak, 6. niversitede siyasi konulardaki renci
kulplerine ye olmak.Bu toplumsal hareketin sebepleri ve ortaya k
srecinde insanlarn kendilerine motivasyon edindii eyleri ve kayglar
aklamak ancak birok deikenle birlikte mmkn olabilir. Eylemlerin
balangc, kamusal karlamalarn mekan olan Taksim Gezi Parknn
zelletirilmesine kar yaplan mcadelelerdir. nsanlarn byk bir ehir
olan stanbulda tek tk kalm nefes alma alanlarnn kresel sermaye
lehine zelletirilmesi, haklara ve zgrlklere mdahalenin tahamml
edilemez noktasn oluturmutur. Kamusal alan kavram, insanlarn rahata
bulunabildikleri alanlarn tesinde iletiime, etkileime
geebildikleri, dncelerini dierlerine zgrce aktarabildikleri alanlar
ifade eder, (Habermas, 212). Byle bir tanm mutlak olarak demokrasi,
hak ve zgrlklerin garanti altna alnm olmasn varsayar, (Burada
Habermasn kamusal alan tanmn dayandrd altyap olarak kapitalizm ve
liberalizm snrlamalarn, kamusal alann bir zorunluluu olarak
grmediimizi ve kamusal alan, daha ok maddi anlamda eit ve zgr
insanlarn etkileimlerinin alan olarak dndmz sylemek isteriz.
Habermas, normatif bir ilke olarak kamusal alan belirtirken verili
ve zorunlu kabul ettii kapitalizmin
%62,2
%39,1
%21,0 %19,0%13,5 %12,0
%0
%20
%40
%60
%80
%100
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
35
ve liberalizmin snrlarnn almayacan varsayar ve eitlik ve zgrlk
kavramlarn kapitalizmin ve liberalizmin sunduu erevede kabul
eder).Baka bir adan Gezi Parknn toplumsal bellek iinde tuttuu yere
ve anlamna bakldnda Taksim meydannn mcadele alan olarak simgeletii
grlr. 1970lerin 1 Mayslar unutulmad gibi halen 1 Mayslarda Taksim
meydannda kutlama iin mcadele edilmeye devam edilmektedir.
Toplumsal talepler, toplumsal ikayetler, dier bir ifadeyle
toplumsaln sesini duyurduu bir meydandr, Taksim meydan. Kltr mekan
olarak Taksim meydan ve evresi nemli bir yere sahiptir. Sinemalar,
tiyatrolar, mzik mekanlar insanlarn kamusal kltre ulamalarna hizmet
etmektedir. Sosyallemenin bir aya olan lokantalar, kafeler,
meyhaneler de burada toplanmtr. Metropol olan ehrin halknn
birbiriyle kesitii bu alan, farkllklarn, okluklarn meydandr. AKP
hkmeti dneminde kltrel nemi olan Emek sinemas yktrlm, AKM yklp
yerine barok bir opera binas, bir cami yapma dncesi ifade edilmi ve
Gezi Parkna da Topu Klas yaplaca bildirilmitir, (Orhon, 2013). Bu
nedenle halkn her trl sosyal ve kamusal faaliyetinin alan olan bu
alana ynelik uygulamalar, halkta uzun sredir biriken fkenin ortaya
kmasna sebep olmutur.Bunlarla birlikte dndmzde kamusal karlamalarn
mekan olarak Taksim Gezi Park iin eylemler daha anlalabilir hale
gelmektedir. Kamusal alan kavram daha nce ok snrl bir erevede
Trkiyede gndeme gelmitir, (trbann nerede taklp taklamayaca
tartmasnda kamusal alan neresidir nemli bir balk olmutur.). Fakat
bu tartma her ne kadar demokrasi ile ilgili ise de halkn
demokrasiye kamusal katlmn arac olarak kamusal alan balna ciddi bir
alm yaratmamtr. Gezi Park Eylemlerinin nemi ise halkn demokrasiye
katlmakta srar etmesi ve bunu herkesin konumasna, katlmna ak
forumlar araclyla yapmaya almasdr. Eyleme katlanlarn olduka insani
taleplere karlk iktidar; baskc, sert, kaba tavrnda direnmeye ve bu
kitleyi aalamaya devam etti. Bu durum karsnda kitlenin fkesi
artarak derinleti, (Zizek, 2013:1). Belki de Faiz lobisi kavramnn
ne olduundan bile habersiz olan insanlarn bir rgte bal olduu ya da
kullanldklar iddialar ortaya atld. Anket sonularna bakldnda Tablo
8e gre ise katlanlarn ou daha nce bir protesto yryne katlm (%62,2),
%39,1i STKya ye, bir siyasi partinin aktif yesi ve yesi olanlar ise
%13 ve %19da kalm durumda. Bu ise, faiz lobisi bir tarafa kalsn
Gezi eylemleri ve forumlarn parti ya da dernek dayanakl olmadn
ortaya koyan bir sonu olarak grnyor.
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
36
Tablo 9: Forumlara katlanlarn en son seimlerde oy verdikleri
partilere gre oranlarAnkete katlanlarn %45,7si ise son genel
seimlerde CHPye oy vermi ve bunlarn younluunun kadnlarda olduu
grlyor, (Tablo 9). BDPye oy verenler ise %18,3 ile 2. srada yer
alyor. Oy vermeye gitmeyen, boykot edenlerin ve ya tutmayanlarn
toplam oran da %20yi buluyor.1980 sonras doanlarn nemli bir ksmnn
ya oy vermeye yetmiyor. 1980 sonras doanlar iin 90 kua adlandrmas
yaplmakta. 90 kua iin Gezi Park Eylemleri ncesi yaplan tanmlamalar
genellikle bu kuan apolitik, duyarsz, ilgileri sanal ortamlarla
snrl gen kuakt. Kimsenin bu kuaktan gelecee dair bir beklentisi
yoktu. Gezi Park Eylemleri 90 kuann eseri oldu. Siyasete uzaktlar;
nk 1980 sonras dnyada olduu gibi, Trkiyede de toplumu
apolitikletirme ynnde admlar atld. Artk ileri halkn dnmesine gerek
yoktu, seimler yaplacak ve seilen hkmet ve yrtmenin ba olarak
babakan her eyi evresindeki uzmanlarla, danmanlarla zecekti.
Neo-liberal dzende siyasi meseleler piyasa mekanizmas iinde zlerek
siyaset teknik hale getirilmiti. Bu anlay siyasetin kirli olduu ve
uzak durulmas gerektiini syledi insanlara, (zdek, 2013:118, Keyder,
12/09/2013). Fakat durum, artk bir takm sorunlara duyarl olmaktan
ibaret deildi. Artk eylemciler halkn hak ve zgrlkleri iin deil,
kendi hak ve zgrlkleri iin meydana kyorlard: nk onlar halkt. ktidar
hedelemeyen, rgtl mcadeleyle ilgisi olmayan bu kuak insana ve
evreye duyarll, orantsz zekas, kitap ve bilgiyi ycelten, polis
iddetini tiye alan (www.odatv.com, 29/09/2013) yaklamyla hkmeti
%45,7
%18,3%8,1 %7,2 %5,7 %5,4 %2,7 %2,4 %1,9 %1,1 %0,8 %0,4 %0,2
%0
%20
%40
%60
%80
%100
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
37
dumura uratmtr, (CNN Trkn haberine gre Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanl, 90 kuan tanyabilmek iin aratrmalar yapacakm.
www.cnnturk.com, 30/09/2013).
Tablo 10: Daha nce herhangi bir protesto gsterisi/eyleme aktif
olarak katldnz m?Anketlere katlanlarn %79u en azndan bir protesto
gsterisine katlm. %21i ise hibir protesto gsterisine katlmam.
Tablo 11: Katlmadysanz aadakilerden hangileri katlmama
nedenlerinize en yakndr? 1. lgilenmiyorum. 2. evremdekiler
nedeniyle. 3. alma yaamndan kaynaklanan nedenlerle. 4. Herhangi bir
zm elde edilemeyeceini dndmden dolay. 4. Bu tr protestolarn
blc/dzen bozucu olduunu dndmden dolay.Gezi eylemlerinde ilk kez bir
protestoya katlm olanlarn oran %21 ve bu kiilerin ounluu daha nce
bir protestoya katlmaylarnn nedenini
%79,0
%21,0
1. Evet2. Hayr
%44,2
%29,9
%17,4%11,6
%4,0
%0
%20
%40
%60
%80
%100
Herhangi bir zmelde edilemeyeceini
dndmdendolay
alma yaamndankaynaklanannedenlerle
lgilenmiyorum. evremdekilernedeniyle
Bu tr protestolarnblc/dzen bozucu
olduunudndmden
dolay
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
38
bir zm elde edilemeyeceini dnmeleri olarak aklyor ve bu da geri
planda kaln nedeninin byk oranda ilgisizlikten kaynaklanmadn
gsteriyor. Herhangi bir protesto eylemine daha nce zm grmedii iin
katlmayan bir kitlenin, imdi neden hareketlendiini sormak
gerekiyor. IV. MEDYA VE KAMUSAL ALAN LKS: PENGUENLER DE BZ GRECEK
M?Katlmclarn ok byk bir ksm (Tablo 12 %87,3) protesto eylemlerinden
sosyal medya zerinden (twitter, facebook) haberdar oluyor.
Arkadalardan haber alarak eylemlere katlanlarn oran ise %36,1.
Televizyon ve gazetelerden haber alma orannn ise en dk seviyede
kald grlyor, (%25,1).
Tablo 12: Forumun katlmclar Gezi Park eylem ve etkinliklerinden
haberdar olma aralarGezi Park Eylemleri, Trkiye medyasnn hali pr
meali olarak okunacak bir veri sunmutur. Eylemler esnasnda basn
kurulularna ak bir sansr uygulanmtr. Burada nemli olan, herkesi
bana yldrm dm gibi ok eden ey, sansrn inkar edilemez derecede ak
hale gelmesidir, (Ylmaz, 2013). Ana akm medyann karsna eylemleri
youn bir ekilde veren alternatif medya kt. Finansal zorluklar,
yasal ve siyasi kstlamalara ramen ilemeye devam eden alternatif
medya ile Twitter ve Facebook temel haber kayna haline geldi.
Sosyal medya eylemlerin temel rgtleyicisi oldu. Hkmet dnemlerinde
ekonomik refahn ne kadar arttn belirterek, meruiyetini glendirmeye
alrken, ayn zamanda demokrasinin temel
%87,3
%36,1
%25,1
%0
%20
%40
%60
%80
%100
Sosyal medya Twitter, Facebook vs.- araclyla
Arkadalarmdanduyarak
Televizyon ve gazeteleraraclyla
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
39
unsurlarndan biri olan basn, gsteri ve ifade zgrl gibi zgrlkleri
ortadan kaldracak nitelikte mdahalelerde bulundu. Eylemlerin balad
ilk gnlerde Taksim meydannda sinyal bozucu jammer ile internet
zerinden iletiim kesildi, (Ba belas twittern hkmet tarafndan da ne
kadar ilevsel olduu kefedilmi olmaldr ki, yerel seimler ncesi alt
bin kiilik bir sosyal medya ordusu kurduu haberlerde yer almtr.
www.aktifhaber.com, 27/09/2013). fade zgrl yalnzca ifadenin ieriini
olarak deil, ayn zamanda ifade aralar ile bakasna iletebilmek
olarak da yorumlanmaktadr, (Bu yaklama AHS denetim organ AHM in
Trkiye aleyhine alan Ahmet Yldrm (18 Aralk 2012, Bavuru No:3111/10)
davas rnek gsterilebilir. AHM bu davada internet sitesine eriimin
engellenmesi sorunu karsnda tutumunu belirleyebilmek amacyla
karlatrmal hukuk verilerinden faydalanarak taraf devletlerin takdir
marjn belirleme yoluna gitmitir. Hemen belirtmek gerekir, evirisi
27 Mays 1949 tarihli 7217 sayl Resmi Gazetede yaynlanan EHB md.19
metninde aka ifadenin yaylmas aralar da dile getirilmi ve koruma
altna alnmtr: Her ferdin ikir ve ifade hrriyetine hakk vardr. Bu
hak ikirlerinden tr rahatsz edilmemek, memleket snrlar mevzuubahis
olmakszn malmat ve ikirleri her vasta ile aramak, elde etmek ve
yaymak hakkn gerektirir. 7217 sayl Resmi Gazete, 27/05/1949). fade
arac olarak sosyal medya hkmet tarafndan ba belas olarak
grlmektedir. Artk demokrasi, zgrlk, haklar, hukuk gibi kavramlarn
hkmet ve eylemciler iin ne anlama geldii ve Babakann ifadesiyle
bunlara gre demokrasi ile hkmete gre demokrasinin ayn olmad da ak
hale gelmitir.V. DEMOKRAS VE HUKUK: O SON BRAYI YASAKLAMIYCAKDIN
Ankete katlanlarn %70,3 Gezi Park eylemlerine katlmanzda sizi
harekete geiren temel motif nedir? sorusuna demokrasi gerei temel
hak ve zgrlklerimi korumak yantn vermitir. Bu en yksek oranda
verilen yant olmakla beraber, bunu %64 ile babakann diktatr
uygulamalar yant izlemitir. hkmetin hukuk tanmaz tutumu ve
Hukuksuz/iddete dayal uygulama yantlarnn ardndan evreyi korumak
yant beinci srada, %30,2 oranna ulamtr.
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
40
Tablo 13: Gezi Park eylemlerine katlmanzda sizi harekete geiren
temel motif nedir? (Aadakilerden en fazla tanesini iaretleyiniz.)
1. evreyi korumak 2. Demokrasi gerei temel haklarm ve zgrlklerimi
korumak 3. Gelir dalmndaki eitsizlik ve i gvencesinin olmamas 4.
Hkmetin evre kart neo-liberal politikalar 5. Hkmetin anti-laik
politikalar 6. Hkmetin kadnlara kar politikalar 7. Hkmetin hukuk
tanmaz tutumu 8. Gezi Parkndaki genler iin 9. Hukuksuz/iddete dayal
uygulamalar 10. Babakann diktatr uygulamalar 11. Dier.
Tablo 14: Hangi hak ve zgrlklerinizin tehdit altnda olduunu
dnyorsunuz? (Aadakilerden en fazla tanesini iaretleyiniz.) 1. Yaam
hakk 2. Kii zgrl ve gvenlii hakk 3. Cinsel haklar 4. Salk
%70,3
%64,0
%42,3
%31,7
%30,2
%29,7
%18,8
%17,0
%16,6
%16,4
%0 %20 %40 %60 %80 %100
Demokrasi gerei temel haklarm ve zgrlklerimi korumakBabakann
diktatr uygulamalarHkmetin hukuk tanmaz tutumuHukuksuz/iddete dayal
uygulama
evreyi korumak
Hkmetin evre kart neo-liberal politikalarHkmetin anti-laik
politikalar
Gelir dalmndaki eitsizlik ve i gvencesinin olmamasGezi Parkndaki
genlere kar
Hkmetin kadnlara kar politikalar
%59,7
%56,4
%46,9
%43,8
%41,7
%35,7
%19,2
%19,1
%17,0
%14,0
%12,0
%10,7
%8,7
%0 %20 %40 %60 %80
fade zgrlKii zgrl ve Gvenlii Hakk
Toplanma ve rgtlenme zgrlDnce, Din ve Vicdan zgrl
Adil yarglanma hakkYaam Hakk
zel yaam ve aile yaamna sayg hakkCinsel haklarevre HakkBar
Hakk
Ayrmclk yasa Salk Hakk
kence yasa
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
41
hakk 5. Bar hakk 6. fade zgrl 7. Toplanma ve rgtlenme zgrl 8.
kence yasa 9. zel yaam ve aile yaamna sayg hakk 10. Adil Yarglanma
hakk 11. Dnce, din ve vicdan zgrl 12. Ayrmclk yasa 13. evre hakk
14. Dier. Ankete katlanlara yneltilen Hangi hak ve zgrlklerinizin
tehdit altnda olduunu dnyorsunuz? sorusuna %59,7 ile en ok ifade
zgrl yant verilmi. Soruya verilen yantlar arasnda ikinci srada
%56,4 ile kii zgrl ve gvenlii hakk, %46,9 ile toplanma ve rgtlenme
zgrl, %43,8 ile dnce din ve vicdan zgrl, %41,7 ile adil yarglanma
hakk, %35,7 ile yaam hakk yant verilmitir. Bu soruya verilen
yantlar neticesinde kadnlarn erkeklere gre dnce, din ve vicdan
zgrlnn ihlal edildii dncesine daha yksek oranda sahip olduu
grlrken, erkekler arasnda da toplanma ve rgtlenme zgrlnn ihlal
edildii dncesi kadnlara gre daha yaygndr.Verilen yantlar ierisinde
zel yaam ve aile yaamna sayg hakk %19,2 ile yedinci srada kalmtr.
Katlmclar ifade, toplanma ve rgtlenme zgrlnn, din, vicdan ve dnce
zgrlnn, adil yarglanma hakknn vs. daha ok tehdit altnda olduunu
dile getirmilerdir.VI.TEMSL DEMOKRASNN KRZ: YAASIN TAM BAIMSIZ KURU
KAHVEC MEHMET EFENDGezi Eylemleri ve forumlarna katlanlar eylemler
srecinde hkmetin tutumu ise diktatrce, anti demokratik ve hukuka
aykr olarak alglanm durumda. Bu tutumun her zamankinden farkl olmad
yani hkmet iin olaan olduunu dnenler de var. Neo-liberal ekonomik
dzen gl yrtmeye ihtiya duyar. Gl yrtme neo-liberal politikalar hzl
ve engellere taklmadan uygulayabilir. 1980 sonrasnda gl yrtme iin
gerekli dzenlemeler, 1982 Anayasasnda yaplmtr. Bylece
zelletirmeler, esnek retim, dereglasyonlar hkmet eliyle hzlca
hayata geirilebilecektir. Trkiyede paternalist devlet gelenei
erevesinde gl yrtme, gl Babakan eklinde tezahr etmektedir. Bu ayrca
mevcut Babakann kiilii, siyaset tarz ve slubu ile birleince, her
eye tek bana karar veren bir Babakan ortaya kmtr. Gezi Park
Eylemleri srasnda bu, ok daha ak hale gelmitir. Dorudan yetkili ve
ilgili kiiler olarak kentin valisi veya belediye bakannn
sylediklerinin Babakan tarafndan srekli yalanlanmas ile tek karar
verici merciin Babakan olduu inkar edilemez ekilde ortaya kmtr.
Kuvvetler ayrl ilkesi, yasama ve yarg erklerinin ksmen yrtmeye
tabii klnmas ile, temsili demokrasiyi meru
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
42
klan kanallar kurutan dzenlemeler ile tek kiinin iktidarna
dayanan temsili demokrasi giderek zaylam ve ilevsizlemitir, (zdek,
2013:118). Temsil krizi, (Hardt ve Negri, 2011) ayn tespiti Occupy
Wall Street eylemleri iin yapmlard) siyasetin seimlere indirgenmi
olmasna dayanr. Seimlerin, kamusal bir tartmay iermemesi ve bir
onay mekanizmas haline dnmesi, demokrasilerde karar alma srelerini,
usule indirgemitir, (Habermas, 1992: 80-81). Teknokratiklemi ynetim
ile siyaset de bir uzmanlk olarak grlr olmutur. Demokratik irade
oluturmaya ynelik giriimler de, bu anlay erevesinde
anlamszlamaktadr (Habermas, 1997: 80). Babakan Erdoann yrtmenin
glenmesini ynetimin ahsilemesi olarak en st dzeylere tamtr ve hatta
Sayn Babakann talimatlaryla nekini almam bir kamu faaliyetine
rastlamak mmkn deildir, (zuurlu, 2013: 52). Politik g hukuku meru
biimlerde uygulamak zorunda olan gtr. Bu nedenle gcn kullanm ve
hukuk ilikisi, hukuk devletinin niteliini ortaya koyan ekilde
karmza kar, (Habermas, 1998: 39; zcan, 2008). Bir yandan hukuk ve
politik g her biri dieri iin belirli sistemik fonksiyonlar yerine
getirirler: Hukuk belirli g uygulamalarn yetkilendirir ve bazlarn
meneder ve ayrca hkmet glerini tanmlayan prosedrleri ve formlar ve
yetkileri ortaya koyar. Bunlar yaparken de cezalandrma yetkisiyle
hukuku etkin klar. Dier yandan hukuk, devletin eitli hizmet ve
aktivitelerinde i grr, fakat bunu yaparken de daha geni vatanda ve
temsilcileri gznde kendini merulatrmak zorundadr, (Rehg, 1996:
xxviii). Devlet, hukukun g kullanma mekanizmas olduu kadar haklarn
korunmas iin de gereklidir. Fakat devletin meruluu sorununu gelenek
sonras dnemde gr ve irade oluturma sylemsel srecinde btn hukuki
taralarn hukuku meru kabul etmesine balanr, (Habermas, 1998:
134-135; Kker, 2007:36-46). Hukuk iin meruluk ihtiyac aktr.
Normlarn yasalatrlmasnda hukukun stnde, rnein ortak din gr gibi bir
adalet anlayna bavurulmaz. Gelenek sonras oulcu modern toplumlarda
hukukun meruluu doal hukuka din veya metaizie dayandrlamaz. Bu tr
bir dayanak iin kolektif olarak balayc etik ve bilin moralitesi
artk paralanmtr, (Habermas, 1996: 136). Bu noktada hukuku
merulatran hukukun salad iki temel garantidir: zel bireylerin zgr
tercihlerine gre karlarn takip etmelerini salayacak zel zerklii
garanti altna alan hukuk olmaldr. Hukuk rasyonel olmaldr ki,
bireyler onun kstlamalarn onaylasn. Bu ekilde meru kabul edilen
hukuk, onu onaylayan znelerin kamusal zerkliini salamaldr ki,
yurttalar bunu kendi rasyonel yasalatrmalar olarak grsn. Bu, insan
haklar ve halk egemenliinin ok nemli bir rol oynad meru hukuku
salar, (Rehg, 1996: xxv-xxvii).
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
43
Anket katlmclarnn % 88.6sna gre, hkmetin gezi eylemlerine kar
tutumu ve sylemleri diktatrce. % 75.7sine gre anti-demokratik ve %
73.1ine gre hukuka aykr.
Tablo 15: Gezi eylemleri karsnda hkmetin tutumunu ve sylemlerini
nasl deerlendiriyorsunuz? (Aadakilerden en fazla tanesini
iaretleyiniz.) 1. Demokrasiye uygun. 2. Hukuka uygun. 3. Olaand bir
tutum taknmad. 4. Hukuka aykr. 5. Anti-demokratik. 6. Diktatrce. 7.
Adaletli. 8. Dier.
Tablo 16: Aadakilerden hangileri demokrasinin olmazsa
olmazlarndandr? 1. Yneticiler seimle gelmelidir. 2. Seim barajnn
kalkmas/drlmesi ile halkn btn kesimlerinin temsil edilmesi gerekir.
3. Yneticilerin seimle gelmesi ve baz konularda referandum/plebisit
yaplmas gerekir. 4. Yneticilerin seimle baa gelmesi, halkn ynetime
katlmas yollarnn ak olmas. 5. Yerel ynetimlerin gl olmas. 6. Halkn
kamusal
%88,6
%75,7 %73,1
%6,2%1,1 %1,0 %0,4
%0
%20
%40
%60
%80
%100
Diktatrce Anti-demokratik
Hukuka aykr. Olaand birtutum
taknmad.
Demokrasiye
uygunHukuka uygun. Adaletli
%70,3
%60,7
%36,5
%22,6 %19,8
%10,3
%0
%20
%40
%60
%80
%100
Seim barajnnkalkmas/drlmesi
ile halkn btnkesimlerinin temsiledilmesi gerekir.
Halkn kamusal alandafikir retmesi ve
ynetimlerin, halkkarar vermede
bileenlerden biriolarak
deerlendirmesi
Yneticilerin seimlebaa gelmesi, halknynetime katlmas
yollarnn ak olmas
Yerel ynetimleringl olmas
Yneticiler seimlegelmelidir.
Yneticilerin seimlegelmesi ve baz
konulardareferandum/plebisit
yaplmas gerekir.
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
44
alanda ikir retmesi ve ynetimlerin, halk karar vermede
bileenlerden biri olarak deerlendirmesi. 7. Dier. Ankete katlanlarn
demokrasi anlaylarna gelindiinde ise grlyor ki, demokrasiyi tek
bana seimle zdeletirmiyorlar. Demokrasi iin seimle baa gelip
referandum/plebisit yapma da yeterli grlmyor. ncelikle seim barajnn
drlmesi/kaldrlmas %70,3lk bir ounluk tarafndan gerekli grlyor. Yine
%60,7lik nemli bir ounluk da halkn kamusal alanda ikir retmesinin
ve karar vermede etkin konumda olmasnn demokrasi iin gerekli
olduunu sylyor.Gezi Eylemlerinin mevcut ynetimin demokratik olmadn
ortaya koyduunu dnenler %60,9. Bunun tesinde seimlerin hibir biimde
demokrasi iin yeterli grlmedii ve halka grev dt dncesi nem kazanm
durumda. Anket katlmclar muhalefet partilerinden ok halkn aktif
tutum sergilemesini nemsiyor. Salt yeni bir parti ile hap haline
getirilecek bir zmden bahsetmemektedir eylemciler. Halkn katlmcl
ile vcut bulacak bir demokrasi istiyorlar. Bu da kendi iinde
oligari yaratm gstermelik demokrasiden farkl bir noktay iaret
ediyor, zira demokrasinin ncelikli bir lt olarak denebilir ki,
balayc kararlarn alnmas srecinde yurttalar, ortaya kacak nihai sonu
hakknda kendi tercihlerini ifade etmek iin gerekli imkana ve eit
imkana sahip olmaldrlar. Yurttalar gndemin sorunlarn belirlemek ve
karar bakalarnn yerine benimsemek iin hangi nedenlerin olduunu
ifade etmek bakmdan gerekli ve eit imkanlara sahip olmaldr (Dahl,
1996: 60). Gezi Eylemlerinde ve forumlarda kamusal alann gerek
zemini ortaya kmtr: nsanlarn birbirine almasn engelleyen otoriter
devlet ile vahi sermaye kurumlarnn aradan ekildii bir
insani-kurumsalln, eski adyla kamusalln ilk sahnesi grlyor. (elebi,
2013: 60). Devletin bir taraf olarak yer almad, ekonominin darda
brakld ve insani iletiim ve etkileimin gerekletii her yer kamusal
alandr ve bu alanlarda insanlar kendi kaderlerini tayin ederler.
Meruiyetinin sorguland bir iktidarn varl koullarnda insanlar kendi
kaderlerini kendileri tayin etmek iin kamusal alanlarna Gezi
Eylemleri ile sahip kmlardr. Eer demokrasiden hem blnm olmayan, hem
de hiyerarik biimde, snlar halinde dzenlenmemi bir halkn iktidara
sahip olmas anlalyorsa, der Foucault, Demokrasiden uzak olduumuz
gayet ak. Daha sonra ise, bu antidemokratik ve baskc iktidarlara
kar eletiri ve saldry en temel
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
45
siyasi grev olarak tanmlar. Chomsky de bunu aynen onaylar ve en
temel iki entelektel grevin; adil bir toplum hayali vizyonu
yaratmak ve baskc ynetimlerin doasn doru bir ekilde anlamak olduunu
ekler (Foucault-Chomsky, 2005: 43-45). Gezi Park Eylemlerinin bu
anlamda nemli katks olduunu syleyebiliriz. Anketimizde 17. soruya
verilen cevaplar iinde en yksek oranla mevcut ynetimin demokratik
olmad anlald (Tablo 17) kknn birinci srada yer almas da bu durumu
gsteriyor. Benzer alg hukuk iin de olumu durumda. Her ne kadar bu
algnn oluumunda, kamuya yansyan ve kamu vicdann yaralayan davalar
yksek etkiye sahip olsa da; politik bir tavr olarak hukukun tehir
edilmesi de kuvvetlenmitir. Her muhalif kn gzaltlar ve tutuklamalar
ile tehdit edilmesi ve gnbegn artan polis iddetine gerekli
yaptrmlarn uygulanmamas da bu sonucun doumunda yksek etkiye sahip
gzkyor. Gezi Parknn srarla AVM olacann ilan ve buna kar olanlara
ynelik saldr zenginliin maddi gcnn hukukla desteklendiini de
(Calhoun, 11/19/2011) gstermektedir. AKP hkmeti, aynen Wall
Streette ABD hkmetinin yapt gibi halkn karlarn deil, ekonomiyi
elinde tutan snfn ekonomik karlarn korumaya almtr, (Hardt, Negri,
11/10/2011). Burada Gezi Eylemleri her ne kadar snfsal
niteliklerinden arndrlmaya allsa da, bu noktada siyasi temsil
sisteminin krizi ve hukukun snlarst grnts yklmtr.
Tablo 17: Gezi Park Direniinin halkn demokrasi algsnda ne ynde
deiiklik yarattn dnyorsunuz? (Aadakilerden en fazla tanesini
iaretleyiniz.) 1. Mevcut ynetimin demokratik olmad anlald. 2.
Mevcut ynetimin demokratik olduu anlald. 3. Seimlerin demokrasi iin
tek bana yeterli bir ara olmad grld. 4. Ynetimle farkl grte
olanlarn tannmad, dikkate alnmad, sayg duyulmad grld. 5.
Muhalefet
%60,9
%53,1
%48,9
%41,9
%37,9
%32,9
%26,1
%1,4
%0,8
%0,6
%0,4
%0 %20 %40 %60 %80 %100
Mevcut ynetimin demokratikSeimlerin demokrasi iin tek bana
Ynetimle farkl grte olanlarn Anti-demokratik uygulamalara
kar
Demokrasinin gereklemesi iin Muhalefet partilerinin ilevsel
Hukukun ynetimin hizmetinde olduuMuhalefet partilerinin aktif
muhalefetMevcut ynetimin demokratik olduu
Demokrasinin ok iyi iledii ortaya kt.Hukukun adaletli iledii
grld.
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
46
partilerinin ilevsel olmad ak hale geldi. 6. Muhalefet
partilerinin aktif muhalefet yapt grld. 7. Demokrasinin gereklemesi
iin halkn aktif katlmna ihtiya olduu ortaya kt. 8. Demokrasinin ok
iyi iledii ortaya kt. 9. Anti-demokratik uygulamalara kar tepki
halkta siyasal bilinci sratt. 10. Hukukun ynetimin hizmetinde olduu
grld. 11. Hukukun adaletli iledii grld. 12. Dier. Gezi Eylemleri ve
sonrasnda karmza kan asl talebin ise demokrasi olduu ve
demokrasinin parti eksenli dnlmedii grlmektedir. Bu alg ounluku,
salt egemenlie dayal demokrasi anlaynn deitirilmesi istencini
ortaya koyar. ktidara gre seimler tek demokratik meruiyet kayna
olarak deerlendirilmekte ve buna bal olarak en ok oy alan ve hkmete
gelen partinin istediini yapma hakknn olduu kabul edilmektedir.
Belli bir ounluun destekledii partiye oy vermeyenler seim barajna
taklmakta ve mecliste temsil edilememektedir. ktidarn meru ve
haklln ilan ettii, hibir ekilde kaba sylemlerinden geri adm atmad
Gezi Eylemleri ve sonrasnda meruluk erevesi izmek de yararl
olacaktr. Meruiyet kavram, iktidar sylemlerinde sk sk yinelendii
zere seimle baa gelmek ya da yasallk halinden daha te eyler ifade
etmektedir. Bu durum demokrasinin doal bir sonucudur. Demokratik
meruiyet kavram; demokrasinin farkl uygulamalarna ramen temel ald
birtakm belirli ilkelerin dnda, siyasal srecin yasalln ifade eder.
Meruiyetin kaynan halkn iradesi oluturur. Toplumda yaayan insanlarn
ihtiyalar iin mevcut demokraside zm retilmediinde veya zm retilmeye
bile allmadnda meruiyet krizi tespitinde bulunmak zor olmaz
(Ykselbaba, 2012: 199-213). Modern toplumda demokrasi siyasete
ilikin en nemli kavramdr ve hukuk devleti ilkesini benimseyen tm
lkelerde bir kouldur. zgrlk ve eitlik dncelerinin garantrdr.
Demokrasinin dayand meruiyet, siyasal olarak greve gelen iktidarn
temelinde meruluun olup olmad sorgusu olduu kadar demokrasinin
srekli gelimekte olan bir sre olarak kavranmas asndan da ilke
olarak esas alnr. Demokrasi ve meruiyet gibi kavramlar bir kere
elde edilip sona eren kavramlar deillerdir; her durumda yeniden
yeniden snanrlar. Hkmet her iki kavram asndan da Gezi Park
Eylemleri srecinde snanm ve bu kitle asndan baarsz olarak grlmtr.
Meruiyet ve yasallk kavram birbirinden olduka farkldr. Yasallk
(kanunilik), kanuna uygun olma anlamn iermekte ve pozitif hukuk
asndan yrrlkteki kanunlara uygun olmay ifade etmektedir. Yasal olan
ey sosyolojik ve politik adan her zaman meru olmayabilir. Meruluk
yani meruiyet kavram ise toplumda yaayan insanlarn meruluk anlayna
uygun olan bir iktidarn var olduu oranda var kabul edilebilecektir.
Bunun
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
47
snrlarnn izilmesi ve belirlenmesi olduka g olsa dahi, toplumda
yaayan insanlarn ounluunun yasal iktidardan belirli ilkeler asndan
memnuniyetinin olmas gerekli kabul edilmektedir (Kapani, 1983: 59
vd.). VII. HUKUK DEVLET: KAHROLSUN BAZI EYLERGezi park olaylar
sonrasnda oluan park forumlarnn ve dolays ile kamusal alanlarn,
zerinde ykseldii ortak sylemlerden biri de hukuktur, (Ikta-Metin,
2003: 36-54). Hukuk sistemi, ilkel alardan itibaren iinde bulunduu
bir ynetimsel organizasyon yaps ile balantl ve ona dayanmaktadr
(Roberts, 2010: 19). nsanlar arasndaki ilikilerin dzenlenmesi ve
gnlk hayatn sorunsuz, savasz srebilmesi asndan dier tek seenek yasa
olmutur. Bohannana gre de temelde iki tr anlamazlk zm vardr: Yasa
ve sava (Roberts, 2010: 13). Hukukun yasalarla gvence altna alnd ve
anayasaya gre de demokratik hukuk devleti kimliine sahip bir
toplumda, hukuk sadece dzeni salamakla grevli deildir. Hukuk szc
iinde bir adalet deerini de barndrr. Bu adalet anlay da insan
onurunu korur, temel hak ve zgrlkleri gzetir. Hukuk ekli bir kavram
olmann yan sra daha byk bir nemle yaayan bir kavramdr. Mevcut
organizasyonun (iktidarn, devletin, ynetenlerin) ynetimsel yaps ve
uygulamalar yasalara uygun olmann yan sra, pozitif edimler de
gerektirmektedir. Ulusalst hukukun da kabul ettii ve temel ald
ekliyle, bir devlet; toplumda yaayan insanlara haklarn ve
zgrlklerini yasalarla tanmlayarak yerinde durmakla deil, bu haklarn
ve zgrlklerin zedelenmesinin nnde son derece titizlikle durmakla
ykmldr. Hukukun iinde barndrd ikili durum; koruma ve yaptrm olarak
tanmlanabilirse, koruma vasfn yerine getirmeyen bir hukuk
sisteminde yaptrmlar toplumun dzenini ne lde salayabilecek, adil
bir yap ve yaam sunabilecektir? Gezi park olaylar ile en somut
grnme kavuan hukuksuzlua kar dur ihtar, halk tarafndan her durumda
ve koulda mevcut iktidara kar ekilmi olsa da; toplumun gvenlii ve
dzeni iddiasnda bulunan fakat toplumu son derece haksz, hukuksuz ve
insanlk d ekilde biber gaz ile dzenleyen mevcut iktidarca
anlalamamtr. Bar isteyen, zgr yaamak isteyen, kyafetlerine
karlmasn, dnceler hapse atlmasn isteyen, adalet isteyen, kimsenin
lmesini ve ldrlmesini istemeyen, iddet istemeyen bu toplumun yeleri
ve oluturduklar hukuka dayal bu ortak sylem anlalamad iin de baka
bir sylem olarak talara yazlmtr: Kahrolsun Baz eyler.
(www.galeri7.uludagsozluk.com,22/08/2013)
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
48
Tablo 18: Aadaki tanmlardan hangisi hukukun MEVCUT durumunu en
iyi ekilde tanmlamaktadr? 1. Hukuk, halk ynetenlere kar
korumaktadr. 2. Hukuk halkn huzuru, refah, hak ve zgrlklerini
korumak iin vardr. 3. Hukuk, yneticilerin kendi dnya grlerini halka
dayatmann aracdr. 4. Hukuk, hak ve zgrlklerin koruyucusu deil,
iktidarn meruluk aracdr. 5. Hukukun mevcut koullarda hibir anlam
yoktur, nk yarg bamszl yoktur. 6. Dier. Park forumlarnda yaplan
gezi park olaylarna ilikin kamusal alann inas anketine gre de;
katlmclar % 46,6 orannda hukukun mevcut hali ile hak ve zgrlklerin
koruyucusu olmadn, iktidarn meruluk arac olduunu dnmektedirler. Ayn
ekilde hukukun mevcut koullarda bir anlam ifade etmediini nk yarg
bamszlnn olmadn ifade eden grlerin oran ise % 43, 6 eklindedir. Bu
sonular insanlarn hukuka inancnn zaylna ynelik nemli gstergelerdir.
Son olarak % 20,9 oransal ifade ile kiiler hukukun mevcut hali ile
yneticilerin kendi grlerini halka dayatmann arac olduunu
dnmektedirler.
Tablo 19: Sizce olmas gereken hukuk aadakilerden hangisi
tarafndan en iyi ekilde tanmlanmaktadr? 1. Demokrasinin, temel hak
ve
%46,6 %43,6
%20,9%12,7
%3,3
%0
%20
%40
%60
%80
%100
Hukuk, hak vezgrlklerinkoruyucusu
deil, iktidarnmerulukaracdr.
Hukukun mevcutkoullarda hibiranlam yoktur,
nk yargbamszl
yoktur.
Hukuk,
yneticilerinkendi dnya
grlerini halkadayatmann
aracdr.
Hukuk halknhuzuru, refah,
hak vezgrlklerinikorumak iin
vardr.
Hukuk, halkynetenlere
karkorumaktadr.
%62,9
%40,1
%5,9 %5,4
%0
%20
%40
%60
%80
%100
Demokrasinin,temel hak vezgrlklerin
koruyucusu ve
uygulanmasnngarantisi olmaldr.
Hukuk, devletintm faaliyetlerinidenetlemelidir veonlar temel
hakve zgrlklerin
korunmasnaynelik
snrlamaldr.
3. Hukuk, dzenisalamaldr.
4. Hukuk, insanlararasndakiilikilerin
dzenlemelidir.
-
lker Ykselbaba, Cansu Ko, Aya Ece Zarifolu, Ezgi aldran,
Muharrem Enes Kaya
49
zgrlklerin koruyucusu ve uygulanmasnn garantisi olmaldr. 2.
Hukuk, devletin tm faaliyetlerini denetlemelidir ve onlar temel hak
ve zgrlklerin korunmasna ynelik snrlamaldr. 3. Hukuk, dzeni
salamaldr. 4. Hukuk, insanlar arasndaki ilikilerin dzenlemelidir.
5. Dier.Anket sonularna gre (Tablo 19) insanlar, hukukun nasl olmas
gerektiine dair % 62, 9 orannda; demokrasi, temel hak ve zgrlklerin
koruyucusu ve tm bunlarn uygulanmasnn garantisi olmas gerektii
seeneinde birlemilerdir. % 40,1 ile sylenmekte olan bir dier ey de
udur: Hukuk, devletin tm faaliyetlerini denetlemelidir ve onlar
temel hak ve zgrlklerin korunmasna ynelik snrlamaldr. Hukukun salt
dzeni salamas gerektiini dnenler % 5,9, insanlar arasndaki
ilikileri dzenlemesi gerektiini dnenler ise % 5,4 ile snrl kalmtr.
Yasalar her ne kadar iktidarn meruiyet arac haline geliyor ise de;
bunun snrn halk koymaktadr. Gezi Park Eylemleri, kamuoyu vicdannda
meruiyetini ilan etmitir. Bunu salayan ey demokratik barl
gsterilerin hakll ve karsnda barl ve demokratik olmayan iktidar
uygulamalardr. Yasal olan ile meru olan ayrm da bylece olduka net
ekilde, Gezi Olaylar ile resmedilmitir. Gezi Park Eylemleri asndan
u an herkes meselenin -be aatan te olduunun farkndadr. AKPnin 2011
seimleri arifesinden beri belirtileri sklaan ve oalan otoriter
ynelimi, iktidar kart olan her trl gsteri ve eylemde kolluk
kuvvetlerinin, karsndakilerin kendi lkesinin yurttalar olduunu
tamamen unutup gstericileri doal dman belleyerek iddet ieren
uygulamalar (Lainer, 2013: 4), yasaklar ve basklarn art, kent
alanlarnn igali gibi nedenler alt yapy oluturan eylerdi. Sokak kltr
yok edilmeye alld. Sokaklardaki masalar kaldrld, eski ve tarihi
yaplara sayg duyulmad, sinemalar kapand, temel bir hak olarak
toplant ve gsteri yry hakk gzetilmemeye baland ve 1 Mayslarda
meydanlar, zellikle Taksim meydan halka kapand. Dindar bir nesil
yaratmak isteyen iktidar, bir yandan hayat buna gre dzenlemek iin,
hukuk, eitim ve yaam alanlarna elinden geldiince mdahale ederken,
dier yandan neo-liberal ekonomik dnmler iin hibir engel tanmaz
ekilde hareket etmektedir. Dnyann her yerinde din siyasetin bir
arac olarak her zaman kullanlagelmitir. Fakat bu bizi u anki temel
atma kaynann din ve zgr dnce arasnda olduuna gtrmemelidir. dinin
kullanlmas tam da gerek politik sorunlar gizlemeye, halk
kitlelerinin zgrlemesi ile Trk kapitalizminin oligarik geliimi
arasndaki temel atmann glgede kalmasna yaramaktadr
-
Gezi Park Eylemleri: Kamusal Alann nas
50
(Badiou, 2013: 51). Gezi Eylemleri ortaya kard ki, Babakan btn
halkn deil, sadece kendine oy verenlerin babakanyd ve hak ve
zgrlkler, demokrasi, hukuk devleti, kamusal alanlar sadece kendi
kitlesi iin uygulama alan bulmaktayd. Bundan beslenen kamu
idaresinin ve kolluk gcnn temel haklar kavramn benimsemediini ve
iselletirmediini bu srete muhaliler yaayarak rendi (Kurtolu, 2013:
14-17).VIII. KAMUSAL ALANIN NASI: PANK HALNDEYZ, TOPLANMAMIZ
GEREK
Tablo 20: Sizce aadakilerden hangisi kamusal alan kavramn
kuramsal olarak en iyi ekilde aklamaktadr? 1. Devletin faaliyet
yrtt alandr (devlet daireleri, devlet kurumlar). 2. TBMM kamusal
alan olarak halkn isteklerinin dile getirildii yerdir.3. Babakan tm
halkn szcs olarak tek bana kamusal alan oluturur.4. nsanlarn olduu
yerlerdir (parklar, caddeler, avmler) 5. nsanlarn demokratik
haklarn kulland alanlardr (1 Mayslar, gezi direnii) 6. nsanlarn
kamusal konular tarttklar, ortak sylem retme amac gttkleri ve kendi
kaderlerini belirledikleri alanlardr. 7. Dier. Anket deerlendirmesi
asndan kamusal alan kavram ise ounlukla insanlarn kamusal konular
tarttklar, ortak sylem retme amacn gttkleri ve kendi kaderlerini
belirledikleri yer olarak alglanyor, (% 38,8). Bu kavram bakmndan
zellikle devlete endeksli bir algnn ok zayf kalmas katlmclarn kendi
kamusal karakterlerinin bilincinde olduklarn da ortaya koyuyor.
Dier taraftan genlerin ounluunu oluturduu bir ksm da % 36,5 oransal
ifadesi ile kamusal alan insanlarn olduu parklar, baheler olarak
daha geni alglyor.
%38,8 %36,5%27,1
%13,4%4,0 %2,0
%0
%20
%40
%60
%80
%100
nsanlarnkamusal konular
tarttklar,ortak sylemretme amacgttkleri ve
kendi kaderlerinibelirledikleri
alanlardr.
nsanlarnolduu yerlerdir
(parklar,caddeler,
avmler)
nsanlarndemokratik
haklarnkulland
alanlardr (1Mayslar, gezi
direnii)
Devletin faaliyetyrtt
alandr (devletdaireleri, d