GEOMETRİK TOLERANSLAR

TEKNİK RESİMGEOMETRİK BOYUTLANDIRMA

&TOLERANSLANDIRMA

ÖZET

Atila ÇınarMakina Mü[email protected]

TEKNİK RESİM (TANIM)

Kişi konuştuğu dilin kurallarını ne kadar iyi bilir ve o dile ne denli hakim olursa, ifadesi de o denli güçlü olur. Konuştuğu dili iyi bilen kişinin düşünceleri de daha net ve anlaşılabilir niteliktedir.Yarısı Türkçe, yarısı İngilizce, yarısı Arapça bir dil ile bir düşünceyi ifade etmek ve böyle bir dili anlamak ne kadar zor ise, teknik resim terim ve sembollerinin tam ve doğru olarak kullanılmadığı veya yalan yanlış kullanıldığı resimleri anlamak da o kadar zor olur.Teknik resimler mühendislik birimlerinin başlıca ürünleridir. Bu ürünün ilgili taraflarca iyi anlaşılabilmesi için uygun biçimde ifade edilmiş olması gerekir. Uygun ifadenin yolu ise düzgün anlaşılabilir bir dil kullanmaktır. Teknik resimlerin kuralları bu dilin konuşulduğu alanı düzenlemektedir. Geometrik Boyutlandırma ve Toleranslandırmanın sembol ve işaretleri ise bu dilin ABC’sini oluşturmaktadır.

teknik resim: bir düşünme ve iletişim aracı, yani bir dil.

tasarımcı bu dili ne kadar iyi kullanırsa, üretici ile iletişimi de o kadar sağlıklı olur.

üretici bu dili ne kadar iyi bilirse tasarımcı ve kaliteci ile iletişimi de o kadar sağlıklı olur.

bu dil tasarımcı, üretici ve kalitecinin ortak dili olabilirse, ortaya çıkan ürün de kusursuz olur.

Bir bütünün her bir parçasının farklı yerlerde binlerce adet üretildiği durumda,montaj sırasında her bir parçanın diğerine geçmesinin garantisi var mıdır?

GEOMETRİK BOYUTLANDIRMA & TOLERANSLANDIRMA İHTİYACI

FİİLİ (VIRTUAL) DURUM

XX

Ø29.929.5

Ø 0.1M BA C

Ø30.530.1

Ø 0.1M BA C

B

En Fazla Malzeme Durumu göz önüne alınarak yapılmış bir tasarımda, eğer özellikler (delik veya pim ekseni, kanal orta düzlemi vb.) teorik olarak bulunmaları gereken yerde iseler, en kötü durum için öngörülen boşlukta bir geçme sağlanır.

B

Ø 29.9

Ø 30.1

XX

Pim En Fazla Malzeme Durumunda (Ø 29.9) ve ekseni doğru konumda.

Delik En Fazla Malzeme Durumunda (Ø 30.1) ve ekseni doğru konumda.

Pim ve delik En Fazla Malzeme Durumunda olmalarına karşın konumları tam doğru olduğu için, fiili çapları ile ölçülen çapları aynı değerdedir. Bu nedenle de rahat bir geçme (Ø 30.1 – 29.9 = 0.2 boşluk) sağlanabilmektedir.

XX


Karşılıklı geçen parçalar için en kritik durum, her iki parçanın da En Fazla Malzeme (MMC) oldukları ve konum toleransının tümünü kullandıkları durumdur. Tasarımlarda toleranslar verilirken, eşlenebilirliği sağlayabilmek için en kritik durum göz önüne alınır.

B

Ø29.9

Ø 30.1

XX

XX

Delik çapı ölçüldüğünde 30.1 gelmekte, ancak Ø 0.1 konum toleransının tümü kullanılmış olduğu için deliğin fiili (virtuel) çapı 30.1 – 0.1 = 30’dur.

Pim çapı ölçüldüğünde 29.9 gelmekte, ancak Ø 0.1 konum toleransının tümü kullanılmış olduğu için pimin fiili (virtuel) çapı 29.9 + 0.1 = 30’dur.

Bu durumda Ø 30 pimin, Ø 30 deliğe geçmesi söz konusudur. Bu tolerans içerisindeki iki parçanın karşılaşabileceği en kritik durumdur. Ancak parçalar En Fazla Malzeme Durumu’ndan En Az Malzeme Durumu’na doğru değiştikçe (yani delik büyüyüp pim küçüldükçe, veya en azından bunlardan biri oldukça) geçme kolaylaşacaktır.

0.05

0.05


En

Fazl

a M

alz

em

e

D

uru

mu

Çapı

Ölç

üle

n D

eğ

er

Fiili (virtuel)

çap

KonumToleransı

En

Fazl

a M

alz

em

e

Duru

mu

Çapı

Ölç

üle

n D

eğ

er

Fiili

(vir

tuel)

ça

pÖzellik en fazla malzeme durumunda iken konum toleransının fiili çapa etkisi

DELİKLERDE

PİMLERDE


GEOMETRİK BOYUTLANDIRMA VE TOLERANSLANDIRMA

Ø 5

0 +

/- 0

.3

TASARIMI BU OLAN BİR PARÇA:

Bir parçanın kabul edilebilir olması için, kullanıldığı yere bağlı olarak, boyutsal uygunluk ile birlikte, aynı zamanda, doğru, yuvarlak, silindir, düz vb. olması da gerekebilir.Parça unsurlarının büyüklüklerinin yanında başka özelliklerinin de toleranslandırılmasına duyulan ihtiyaç, geometrik toleranslandırma adı verilen, daha hassas bir toleranslandırma yöntemini ortaya çıkardı.

BU ŞEKİLDE ÜRETİLİRSE NE OLUR?

Ø 50.1 (ÖLÇÜLEN DEĞER)

50

.3 (

MM

C)

Ø 50.2 (ÖLÇÜLEN DEĞER)

50

.4 (

VIR

TU

AL)

YA BU ŞEKİLDE ÜRETİLİRSE?

Kýsayol kural 1.lnk

GB&T AVANTAJLARI

1. ELDE ETME MALİYETLERİNİN AZALTILMASI

30 ± 0.02

HANGİSİNİN MALİYETİ DAHA YÜKSEK?

Birinci parçada parçanın kalınlığı için verilen tolerans, parçanın iki yüzeyinin paralelliğini sağlamak için mi, yoksa parçanın kalınlık ölçüsü gerçekten kritik olduğu için mi verilmiş?Eğer parçanın kalınlığı kritik değil ise (parçanın başka bir parça ile geçme ilişkisi yok ise), bu ölçünün toleransını geniş verip, paralelliği geometrik tolerans ile sağlamak daha uygun bir yoldur. İkinci parça böyle bir düşünce ile tasarımlanmıştır. İkinci parçanın imalatı, birinci parçaya göre daha düşük maliyet ile gerçekleşecektir.

PARÇA 1

0.04 A

30 ± 0.2

PARÇA 2

A

GB&T AVANTAJLARI

2. TASARIMDA PARÇA UNSURLARININ GERÇEK İŞLEV VE İLİŞKİLERİNİN GÖZ ÖNÜNE ALINMASININ SAĞLANMASI

Yukarıdaki ölçülendirme, deliğin konumu için A datumunun birinci öncelikli, B datumunun ise ikinci öncelikli olduğunu gösteriyor. Tasarımcı, iki parçanın A yüzeylerinden birbiri üzerine oturmasının, bütünün fonksiyonu açısından önemli olduğunu söylemektedir.Bu parçayı işleyecek operatör, parçayı A yüzeyine oturtup, dayamayı B yüzeyinden yaparak deliği delecektir.Parçayı ölçecek olan muayeneci de, aynı şekilde, parçayı A yüzeyine oturtup, B yüzeyini dayadıktan sonra ölçümü yapacaktır.

XX

BA

Ø 0.15 A B

XX

B

A

12

.5ES

AS

DATUM B 1 Ø 6.35±0.13 (3 DELİK)

ÜÇ DELİK A,B,C DATUMLARINA GÖRE EN FAZLAMALZEME DURUMUNDA Ø 0.25 TOLERANS DAHİLİNDEDOĞRU KONUMDA OLACAKTIR.

6.35ESAS

19.1ESAS

9.35ESAS

DATUM C

2DATUM A

TOPLAM 0.03 DÜZLEMSELLİK OLACAKTIR

1

2

B YÜZEYİ A YÜZEYİNE 0.03 DAHİLİNDE DİK OLACAKTIR

C YÜZEYİ A VE B YÜZEYLERİNE 0.03 DAHİLİNDE DİK OLACAKTIR

12

.5

Ø 6.35 ± 0.13 (3 DELİK)

6.3519.1

9.3

Ø 0.25 M A B C

0.03

0.03

A

B

CA 0.03

B

0.03

A

GB&T AVANTAJLARI

3. ORTAK, KOLAY ÖĞRENİLEBİLİR BİR DİL OLUŞTURULMASI

13

(BASIC) ø 10±0.1

ø 10 ± 0.1THE PIN WILL BE PERPENDICULAR ACCORDING TO DATUM A WITH A MAX.ALLOWABLE ERROR OF 0.05 MM. AT MAX. MAT’L CONDITION

DATUM C2

DATUM A

DATUM B 1

10 BASIC 36 BASIC

12.5 ° BASIC

1

2

THE SURFACE B WILL BE PERPENDICULARTO SURFACE A WITHIN THE TOLERANCEOF 0.1 MM.

THE SURFACE C WILL BE PERPENDICULARTO SURFACE A & B WITHIN THE TOLERANCEOF 0.15 MM.

THE HOLE WILL BE IN TRUE POSITION WITHIN THE TOLERANCEZONE OF ø 0.25 ACCORDING TO THE PIN AT MAX. MAT’L CONDITION

13 ø 10±0.1

ø 10±0.1

- B -

10 36

12.5 °

- K -

Ø 0.25 K

- A -

0.05

A

A

0.1

0.15 A - B - C -

GB&T AVANTAJLARI

4. TEKNOLOJİNİN KAVRANMASI, İLERİ TEKNOLOJİYE YETİŞİLMESİ

M

M

DATUM ve DATUM SEÇİMİ

DATUM C

DATUM B

DATUM A

DATUM: (kusursuz düzgün olduğu var sayılan yüzey)

Parça gerçektedüzgün olmayabilir.

Datum, bir parçayla ilgili boyutlandırmanın doğru yerden başlayabilmesi için, parça üzerinde gerek duyulan unsurdur. Datumlar, genellikle fiziksel olarak erişilebilen ve toleranslandırılan özellikle işlevsel ilişkileri olan unsurlardan seçilir. Atolyelerde, ölçüm pleytlerinin yüzeyi, tezgah yatakları veya takımların dayama yüzeyleri datum olarak kullanılır.Datumların her zaman ‘görünür’ olması gerekmez. Diğer bazı özellikleri kullanarak hesaplanabilecek görünmez yüzeyler, eksenler, doğrular veya noktalar da datum olarak kullanılabilir. Örneğin bir dağın 1600 m. olduğu söylenirken, deniz yüzeyi seviyesi datum olarak kabul edilmektedir. Burada bir dağın yüksekliğini tanımlamak için teorik bir datum oluşturulmaktadır. Üretimde de, cıvata hatve çapları, bilgisayar yazılımlarıyla oluşturulan özellikler, görünmeyen datumlar olarak kullanılmaktadır. Ancak bu tür datumlara ulaşmanın ve onları kullanabilmenin daha zor olduğu kabul edilmelidir.Parçalar tasarımlanırken, üretilirken ve ölçülürken datumlar dikkate alınır. Tasarımcının belirlediği datumların üretici ve muayeneci tarafından da izlenebilir ve erişilebilir olması gerekir. Tam bir datum seti 6 adet dokunma noktasından oluşur. Bu noktalardan 3’ü birincil datum üzerinde, 2’si ikincil datum üzerinde, 1’i de üçüncül datum üzerinde yer alır. Düz bir yüzey ile bir çapın datum setini oluşturması durumunda, dokunma noktalarının 3’ü birincil datum üzerinde, 3’ü de ikincil datum üzerinde yer alır.

Kýsayol datum.lnk

DAİRESELLİK

DOĞRUSALLIK

DÜZLEMSELLİK

GEOMETRİK SEMBOLLER VE ANLAMLARI

• Dairesellik, doğrusallık, düzlemsellik ve silindirlik bir

unsurun biçimi ile ilgili toleranslardır.

• Bu toleranslar belirtilirken herhangi bir datuma bağlı olarak

verilmezler.

• Tolerans değerleri belirlenirken, boyut toleransının değeri

göz önüne alınmalıdır. Geometrik toleransın değeri boyut

toleransının değerinin yarısından daha az olmalıdır.

• Toleranslandırılan unsur en fazla malzeme durumunda iken,

unsurun yüzey ya da yüzeyleri boyutsal kusursuz biçimi

belirleyen örtünün dışına çıkmamalıdır (örtüşme kuralı).

SİLİNDİRLİK

1. Biçim Toleransları (Bağlı Olmayan Özellik)

2. Profil Toleransları (Bağlı Olan veya Olmayan Özellik)

• Profil toleransları bir doğrunun veya yüzeyin profili ile ilgili

toleranslardır.

• Bu toleranslar bir datuma bağlı olarak verilebilirler.

• Geometrik olarak tanımlanabilen bir doğru ya da yüzeyin,

tanımlanmış olan profilden izin verilen sapma miktarını gösterir.

DOĞRU PROFİLİ

YÜZEY PROFİLİ


DİKLİK

PARALELLİK

AÇISALLIK

• Diklik, paralellik, açısallık bir unsurun düzenlenmesi ile ilgili

toleranslardır.

• Bu toleranslar belirtilirken bir datuma bağlı olarak verilirler.

• Bu toleranslar verilirken malzeme koşulu (MMC veya LMC)

belirtilmelidir.

• Diklik, paralellik ve açısallık toleranslarının aynı zamanda

düzlemsellik ve doğrusallığı kontrol ettiği göz önüne

alınmalıdır.

3. Düzenleme Toleransları (Bağlı Özellik)


4. Yerleşim Toleransları (Bağlı Özellik)

SİMETRİKLİK

KONUM

EŞMERKEZLİLİK

• Simetriklik, konum ve eşmerkezlilik bir unsurun

yerleştirilmesi ile ilgili toleranslardır.

• Bu toleranslar belirtilirken bir datuma bağlı olarak verilirler.

• Konum toleransı verilirken malzeme koşulu (MMC veya LMC)

belirtilmelidir. Simetri ve eşmerkezlilik yalnızca RFS

durumunda geçerlidir ve MMC ve LMC uygulanmaz.

• Simetriklik toleransının aynı zamanda düzlemsellik ve

doğrusallığı, konum toleransının aynı zamanda doğrusallık ve

dikliği, eşmerkezlilik toleransının aynı zamanda düzlemsellik

ve doğrusallığı kontrol ediyor olduğu göz önüne alınmalıdır.


DAİRESEL SALGI

TOPLAM SALGI

• Salgı toleransları silindirik bir unsurun dönme yüzeyinin

eksene göre konumu veya alın yüzeylerinin yalpası ile ilgili

toleranslardır.

• Bu toleranslar bir datuma bağlı olarak verilirler.

• Dairesel salgı toleransının aynı zamanda dairesellik ve

eşmerkezliliği, toplam salgı toleransının aynı zamanda

doğrusallık, açısallık, koniklik, dairesellik ve alında düzlemselliği

kontrol ettiği göz önüne alınmalıdır.

5. Salgı Toleransları (Bağlı Özellik)


DAİRESELLİK

Dairesellik

Ø 12.5 ± 0.1 0.05

Bu unsur dairesel olmalıdır

0.05 genişliğinde birtolerans bandı içerisinde

A

A

90 °

Ø 12.45Ø 12.55

0.05 tolerans bandı

A-A KESİTİ

DAİRESELLİK

Tanım:

Dairesellik aşağıdaki durumlar için aranan koşuldur:

1. Silindir veya konide, eksene dik herhangi bir kesitin dış zarfı üzerindeki noktaların tümü eksenden eşit mesafede olmalıdır.

2. Kürede ortak merkezden geçen bir düzlemin kestiği küre dış yüzeyine ait tüm noktalar küre merkezinden eşit uzaklıkta bulunmalıdır.

Dairesellik toleransı:

Bir yüzeyin bütün dairesel elemanlarının içerisinde bulunması gereken, eş merkezli iki daire arasında kalan bölgedir.

Silindirin eksene dik her kesitinin dış çemberi (çevre zarfı), yarı çapları arasındaki fark 0.05 mm. olan iki çember arasında bulunmalıdır. Bu çemberlerden büyük olanın çapı 12.6 olabilir. Bu durumda küçük olanın çapı en az 12.5 olmalıdır. Veya çemberlerden küçük olanın çapı 12.4 olabilir, bu durumda büyük olanın çapı en fazla 12.5 olmalıdır.

DOĞRUSALLIK

Doğrusallık

Ø12.5 ± 0.08

Boylamasına her eleman

düz bir hat oluşturmalıdır.

0.05 genişlikte bir

tolerans bandı içerisinde

DOĞRUSALLIK

0.05

Tanım :

Doğrusallık, bir yüzeye veya bir eksene ait elemanların, sınırları belirlenmiş bir bant içerisinde bulunmaları koşuludur.

Doğrusallık toleransı:

Kontrol edilen yüzey veya eksene ait tüm elemanların içinde bulunması istenen bant genişliğidir.

Ø 12.58 (fiili çap)

0.05 genişlikte tolerans bandı

Doğrusallık bir özelliğin yüzeyinde yer alan her bir doğrusal elemanın boyut toleransını inceltmek (rafine etmek) için kullanılır. Doğrusallık toleransı bir özelliğin EMD ölçüsüne, yani boyut toleransına eklenmez.

Ø 12.53 (en düşük)







DOĞRUSALLIK

DÜZLEMSELLİK

Düzlemsellik

6.35±0.13

Bütün yüzeyi içerisine alan 0.05 kalınlıkta bir tol. Bandı içerisinde

Bu yüzey düzgün olmalı

0.05 tol. Bandı

Form sınırları (paralel)

6.22

Alt

sını

r

6.48

Üst

sın

ır

0.05 tol. Bandı

Bütün yüzey iki paralel düzlem arasında kalmalıdır.

0.05 tol. Bandı

Tanım:

Düzlemsellik, bir yüzeye ait bütün elemanların paralel iki düzlem arasında bulunmaları koşuludur.

Düzlemsellik toleransı:

Kontrol edilen yüzeyi içine alan paralel iki düzlem arasındaki bant genişliğidir.

0.05

DÜZLEMSELLİK

0.12

40.0±0.2

40.0

0.1 FIM

40.1 (fiili çap)

40.2 maks.

Karşılık Parçası

40.22 min.

En fazla malzeme koşulunda geçme için

Bu parça için düzlemsellik toleransı tanımlanmamış olsa idi, boyutsal olarak uygun bir parçanın yüzeyinde 0.4 mm. kadar düzlemsellik hatası olabilirdi. Ancak, düzlemsellik toleransı tanımlanmış olduğu için, parçanın düzlemselliği en çok tanımlanan tolerans kadar hatalı olabilir. Eğer parça, En Fazla Malzeme Durumu olan 40.2 mm. kalınlığında imal edilmiş olursa, hiçbir düzlemsellik hatasına izin verilmez. Eğer parça En Fazla Malzeme Durumu ölçüsünden 0.05 mm. küçük imal edilmiş olursa, 0.05 mm. düzlemsellik hatasına da izin verilir.Eğer yüzeylerden biri için, 0.40 mm. düzlemsellik toleransı tanımlanmış olsa idi, toplam 0.40 boyut toleransının içerisinde kalınabilmesi için, diğer yüzeyin her durumda mükemmel düz kalması sağlanmalıdır.

DÜZLEMSELLİK

Kapak

Gövde

SızdırmazlıkElemanı

0.05

DÜZLEMSELLİK – Tipik Örnek

SİLİNDİRLİK

Silindirlik

Ø12.5±0.1

Sembolün anlamı

0.05 genişliğinde bir tolerans bandı içerisinde

Bu parça silindir olmalıdır

ANLAMI:

0.05 Tol. Bandı

0.05 Tol. Bandı

Ø 12.55Ø 12.45

Tanım:

Silindirlik, bir dönme yüzeyine ait elemanların dönme ekseninden eşit uzaklıkta bulunmaları koşuludur.

Silindirlik toleransı:

Yüzeyin içerisinde bulunması gereken, eş eksenli iki silindir arasındaki yarı çap farkıdır.

Çap en yüksek olduğu yerde 12.55geliyorsa, en düşük olduğu yerdeen az 12.45 olmalıdır.

0.05

SİLİNDİRLİK

PROFİL

Bir Doğrunun

Profili

Bir Yüzeyin Profili

-A-

0.8 A

(a) Çift yanlı tolerans

(b) Tek yanlı tolerans (içte)-A-

0.8 A

(c) Tek yanlı tolerans (dışta)-A-

0.8 A

0.8 genişliğindeki toleransbandı doğru profilin iki yanınaeşit olarak dağılmış.

0.8 genişliğindeki toleransbandı doğru profilin bir yanınaverilmiş.

0.8 genişliğindeki toleransbandı doğru profilin bir yanınaverilmiş.

-A-

-A-

-A-

PROFİL

PROFİL – Tipik Örnek

DİKLİK

Diklik

SEMBOLÜN ANLAMI

-A-

Datum yüzeyi

0.15 genişliğinde bir tol. bandı içerisinde

Bu yüzey dik olmalıdır.

Tanım:

Diklik, bir yüzey, orta düzlem veya eksenin bir datum düzlem veya eksenine 90° olması koşuludur.

Diklik toleransı:

Dik olması istenen unsurun içerisinde bulunması gereken, paralel iki yüzey arasındaki açıklığın ölçüsüdür.

0.15 A

0.15 A

DİKLİK

PARALELLİK

Paralellik

Datum DüzlemiDatum Ekseni

Tolerans Bölgesi

1) İki düzlemin paralelliği 2) Bir eksenin bir düzlem ile paralelliği

3) Bir eksenin başka bir eksen ile paralelliği

UnsurEkseni

Paralellik toleransı:

1. Söz konusu unsurun içinde yer alması gereken, datum düzlemine ve birbirine kusursuz paralel iki düzlemin arasında kalan bandın genişliğidir. (1 ve 2)

2. Unsur ekseninin içinde yer alması gereken, ekseni datum eksene kusursuz paralel silindirin zarfladığı bölgedir. (3)

Paralellik, bir yüzey veya eksene ait her elemanın bir datumdan eşit uzaklıkta olması

koşuludur.

Kýsayol paralellik.lnk

PARALELLİK

AÇISALLIK

Açısallık

45 °

ES

AS

24.1

/24.

0

DA

TUM

YÜ

ZEY

İ A

0.05 A

A24.1/24.0

45°

SEMBOLÜN ANLAMI:UNSUR, DATUM YÜZEYİ A’YA TAM 45° VE 0.05 ARALIKLI İKİ PARALEL BANT ARASINDA OLMALIDIR.

24.1

45° ESAS

0.05 TOL. BANDI

24.0

45° ESAS

0.05 TOL. BANDI

0.05

Tanım:

Açısallık, bir yüzey, orta düzlem veya eksenin bir datum düzlem veya eksenine göre belirtilen bir açıda (90° dışında) olması koşuludur.

Açısallık toleransı:

Açısallık toleransı, içerisinde toleranslandırılmış yüzeyin, eksenin veya orta düzlemin bulunmasının istendiği, datum düzlemine veya eksenine göre tam belirtilen açıda olan, paralel iki yüzey arasındaki açıklıktır.

Kýsayol açýsallýk.lnk

AÇISALLIK

Bir Unsurun Konumu

KONUM

45

.5

50.8

0.24

0.14

BonusTolerans

Ø 6.4+ 0.1 0

Ø 0.14 M

Delik Ø Konum Tol.6.4 (MMC)

6.416.426.436.446.456.466.476.486.496.50

0.140.150.160.170.180.190.200.210.220.230.24

• Delik, pim, kama kanalı veya yüzey gibi bir unsurun, bir datuma göre konumunun belirlenmesi.

• Bir unsurun teorik olarak tanımlanmış olan konumundan uzaklaşabileceği miktar.

• Delik, havşa gibi silindirik özellikler için konum toleransı tolerans bölgesinin çapıdır ve söz konusu unsurun ekseni bu bölge içerisinde kalmalıdır.

Kýsayol konum.lnk

KONUM TEORİSİ

45 °Ø 4.8+ 0.16 0

Ø 0.15 M

(8 delik)

Ø 38

• parça

45 °Ø 4.65(8 pim)

Ø 38

4.8 MMC (-) 0.15 TOL. 4.65 PİM

• mastar

ÖLÇÜ TOL.4.804.814.824.834.844.854.904.96 LMC

0.150.160.170.180.190.200.250.31

KONUM TEORİSİ – Mastar Uygulaması

45 °Ø 4.5 0 - 0.1

Ø 0.15 M

(8 pim)

Ø 38

ÖLÇÜ TOL.

4.50 MMC4.494.484.474.464.454.40 LMC

0.150.160.170.180.190.200.25

• parça

45 °Ø 4.65(8 delik)

Ø 38

4.5 MMC (+)0.15 TOL. 4.65 DELİK

• mastar

Örnekte toplam 0.30 olan konum toleransı, 0.15 ve 0.15 olmak üzere eşlenecek iki parça arasında eşit olarak paylaştırılmıştır. Oysa bu parçalardan pimli olanda konumu sağlamak, delikli olana göre daha zordur. Bu nedenle toplam konum toleransının 0.20’si pimli parçaya, buna karşılık 0.10’u delikli parçaya verilebilir.

KONUM TEORİSİ – Mastar Uygulaması

45 °Ø 4.5 0 - 0.1

Ø 0.15 M

(8 pim)

Ø 38

PARÇA BÖYLE

YA DA BÖYLEOLABİLİR

KONUM TEORİSİ – Örnek Çalışma

EŞEKSENLİLİK

Eş Eksenlilik

Ø 0.1 A A

ANLAMI

Olabilecek maksimumyer değiştirme

Bu yüzeyin

ekseni

Ø 0.1 Toleransbölgesi

Datum A ekseni

Bu yüzeyin orta noktaları 0.1 çaplı tolerans bölgesi içerisinde bulunmalı

Olabilecek şekil değişikliği

Çapın tolerans sınırları içerisinde olması koşuluyla,özelliğin her kesitinde orta nokta ø 0.1 silindirik tolerans bölgesi içerisinde bulunmalıdır. Tolerans bölgesinin ekseni ile datum ekseni çakışık olmalıdır. Belirtilen tolerans ve datum yalnızca RFS durumunda geçerlidir (En Fazla Malzeme Durumu uygulanmaz.)

Eşeksenlilik, kontrol edilen özelliğin çapı veya yüzeyinin düzgünlüğü ile ilgili değildir. (Ancak yüzeydeki bozuklukların eşeksenlilik ölçümlerini zorlaştıracağı unutulmamalıdır.) Yani, eşeksenlilik çapların değerleri ne olursa olsun ve yüzeylerin durumu nasıl olursa olsun, yalnızca eksenlerin ilişkisi ile ilgilidir.

Eşmerkezliliğin kullanıldığı durumlarda, her bir özelliğin ekseninin yeri, fonksiyonu tam olarak hesaplanıp belirlenebilmelidir. Oysa En Fazla Malzeme Durumu uygulanan konumların kontrolu, basit bir mastar ile hiç hesaplamaya gerek duyulmadan yapılabilir.

Kýsayol eseksen1_tamam.lnk

EŞEKSENLİLİK

SİMETRİKLİK

Simetriklik

A0.13 A

0.13 TOPLAM TOL. BÖLGESİ GENİŞLİĞİ

0.065

DATUM A’YA AİTORTA DÜZLEMİN EKSENİ

KANAL ORTA DÜZLEMİ VEYA EKSENİ, KANALGENİŞLİĞİ KAÇ OLURSA OLSUN, DATUM ORTADÜZLEMİNDEN EŞİT UZAKLIKTA, 0.13 ARALIKLIİKİ PARALEL DÜZLEM ARASINDA BULUNMALIDIR.

Tanım :

Kanal vb. bir unsurun bir datum düzlemine veya başka bir unsura göre simetrik olması koşuludur.

Simetriklik Toleransı :

Simetriklik toleransı, kontrol edilecek unsurun içinde bulunması gereken tolerans bölgesinin genişliğidir.

Kýsayol simetri.lnk

SİMETRİKLİK

SALGI

Salgı

Alın Salgısı(Yalpa)

C D

C -D0.05

C -D0.02

C -D0.04

C -D0.02

Datum olarak belirlenmiş iki çap birlikte bir datum ekseni oluşturmakta ve kontrol edilmek istenen özellikler bu eksen ile ilişkilendirilmektedir.

İki Çap Datum

Bir Çap ve Bir Yüzey Datum

-B-

-A- A B0.05

A B0.05

A B0.05

A B0.08

ANLAMI DATUM DÜZLEMİ A

90°

DATUM EKSENİ B

Kontrol edilecek özellikler bir çap ve bu çap ile dik açı yapan bir yüzey ile ilgili olduklarında, ilgili her yüzeye datumlara göre salgı toleransı verilir. Datumlar, datum sıralamasını belirtmek için ayrı ayrı gösterilir.

SALGI

TOPLAM SALGI

Toplam Salgı

Toplam Alın

Salgısı

Ø23.88±0.03

Ø18.92±0.04

Ø8.89±0.03

Ø12.49 0-0.2

0.03 A-B

0.013 A-B

0.05 A-B

0.04 A-B

A-B EKSENİ

PARÇA A VE B'DEN PUNTAYAALINARAK A-B EKSENİ OLUŞTURULMUŞ

0.03

0.0130.05

0.04

Örnekde parçanın punta yuvaları A ve B datumları olarak belirlenmiştir.Salgı değerlerini doğru belirlemek için parçayı A ve B datumları etrafındaçevirmek gereklidir. Parça oluşturulan A-B ekseni etrafında çevrilirken komparatör(ler) ile yüzey toplam salgıları kontrol edilir. Her bir çap için öngörülen toplam salgı toleransının boyutsal toleranstan daha küçük olduğuna dikkat edilmelidir.

Kýsayol eseksen2_tamam.lnk

TOPLAM SALGI

GEOMETRİK TOLERANSLAR

Documents