GENÇLER İÇİN KOOPERATİFÇİLİK EĞİTİM, OKUL ve ÜNİVERSİTE ... COOP.pdf · Bu vaka analizi farklı kaynaklardan derlenen veri ve bilgilerin sistema-tik bir şekilde bir

2

GENÇLER İÇİN KOOPERATİFÇİLİKEĞİTİM, OKUL ve ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİ KOOPERATİFLERİ

The COOPHarvard Üniversitesi Kooperatifi

HARVARD COOPERATİVE SOCIETY (1882-2017)

2

GENÇLER İÇİN KOOPERATİFÇİLİKEĞİTİM, OKUL ve ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİ KOOPERATİFLERİ

The COOPHarvard Üniversitesi Kooperatifi

HARVARD COOPERATİVE SOCIETY (1882-2017)

Gençler İçin KooperatiflçilikEğitim, Okul ve Üniversite Öğrenci Kooperatifleri

The CoopHarvard Üniversitesi Kooperatifi

Harvard Cooperative Society (1822-2017)

Vaka Analizi 2

HazırlayanBarış Solakoğlu

Katkı VerenlerErtan KarabıyıkDeniz Kesmez

Ercan Eroğlu

TasarımKurtuluş Karaşın

Özlem Zehir

BaskıAltan Matbaası

1. Baskı, 1000 AdetArallık, 2017, Ankara

Kalkınma Atölyesi Bilim, Kültür, Eğitim, Araştırma, Uyglama, Üretim ve İşletme KooperatifiÇankaya Mah. Üsküp Cad. No: 16/14 Çankaya / ANKARA

Bu yayın bir kamu malıdır. Bir kısmından veya tamamından alıntı yapılabilmesi ve çoğaltılabilmesi içinKalkınma Atölyesi'nden izin alınmasına gerek yoktur.

www.kalkinmaatolyesi.org

Tel: +90 541 457 31 [email protected]

@kalkinmatolyesi/kalkinmatolyesi

3

ÖNSÖZ 5

BAŞLARKEN 7

GİRİŞ 9

BİRİNCİBÖLÜM 11

DÜNYADAVETÜRKİYE'DEKOOPERATİFÇİLİK

DünyadaKooperatifçiliğinEvreleri/ 11

KooperatiflerinDünyaEkonomisindekiYeri/15

Türkiye’deKooperatifçilik/18

İKİNCİBÖLÜM 25

EĞİTİMALANINDAKOOPERATİFÇİLİK

ÖrgünEğitimdeveYüksekÖğretimdeKooperatifleşme/25

DünyadaEğitim,Öğrenci,ÜniversiteKooperatifleriÖrnekleri/25

TürkiyedeEğitim,Okul,Öğrenci,ÜniversiteKooperatifleri/28

ÜÇÜNCÜBÖLÜM 37

HARVARDÜNİVERSİTESİÖĞRENCİKOOPERATİFİ

(HARVARDCOOPERATIVESOCIETY)

HarvardCooperativeSocietyTarihçesi/39

KuruluşÇalışmaları(1900-1920)/ 39

GelişmeveGüçlüİdarecilik(1921-1928)/ 42

BüyükBuhranYılları(1929-1937)/ 45

İkinciDünyaSavaşı’ndanRefahDönemine(1940-1970)/ 46

KızÖğrencileredeHizmet(1970-1979)/ 47

KüçülerekBüyüme(1980-2013)/ 48

GünümüzdeHarvardCoop(2014)/ 51

HarvardCoopAnaSözleşmesi/ 53

DÖRDÜNCÜBÖLÜM 57

YAPABİLMENİNBİRBAŞKASEÇENEĞİ:KOOPERATİFLER

GençlerİçinKooperatifçilikHareketi/ 57

KAYNAKLAR 65

Bu yayın bir kamu malıdır. Bir kısmından veya tamamından alıntı yapılabilmesi ve çoğaltılabilmesi içinKalkınma Atölyesi'nden izin alınmasına gerek yoktur.

4

5

Türkiye’de kooperatifçiliğin geçmişi, kooperatifçilik fikrinin ortaya çıktığı 1800’lüyılların ortalarına kadar gitmektedir. Yaklaşık 150 yıllık kooperatif örgütlenmesiserüvenindegeldiğimizdurumpekiçaçıcıdeğildir.Bununarkaplanındakoopera-tiförgütlenmeanlayışınınbireylerinbirarayagelereksorunçözme,gereksinimlerikarşılama,üretimgirdileriniuygunfiyat,kalitevedüzendeteminetmeveyaüretimçıktılarınıkaliteli,düzenliveuygunfiyattatüketicilereulaştırmaamaçlıkooperatiförgütlenmesinindayanışma,gönüllülüktemelindeoluşmaması;çokbüyükkıs-mınınkamupolitikalarısonucundaucuzkrediyeerişme,ucuzveyabedavaarsaedinme,ayniolarakhayvanveyatarımsalgirdilerintemini,uzunvadelivedüşükfaizlikrediimkanlarısonucukurulankooperatifler,yerelyönetimlerin,BirleşmişMilletlerkuruluşlarının,AvrupaBirliğiveyabaşkakalkınmaprojelerininbirçıktısıolarakkurulankooperatifler,kotalıveyaiznetabiüretimyapılanürünlerkapsa-mındavesulamaamaçlıkooperatiflerzorunluluktankurulmaktavebukoope-ratiflereortakolunmaktadır.Kooperatifçiliğinfelsefesindebulunandayanışmavebirliktehareketetmedüzeyininçokdüşükolduğu,ortaklarınbirbirininçıkarınıhe-menhemenhiçdüşünmediği,kooperatifiyalnızcaayniyadafinansalbirkaynağa

erişimolarakgördüğüanlayışınyaygınolduğubirzamanıyaşıyoruz.

Eğitim kooperatifleri, okul kooperatifleri ise yok denecek dü-zeydedir.Ülkemizdeözellikle1980’li yıllardansonraherşe-yinözelleştirildiğizamanlardaokuldakikantinvekırtasiyesatan bölümlerin de özelleştirilip okulun finansmanınakatkı sağlamak amacıyla okul kooperatifleri de tasfiyeedilmiştir.Aslındakooperatiförgütlenmesininenmakulolduğuokulkooperatiflerinintasfiyesiylekooperatifçilikfikri de tasfiyeye uğramıştır. Örgün eğitimdeki koope-ratifçiliği geliştirme amaçlı eskilerin adlandırmasıylakooperatif kolu, şimdiki adıyla kooperatifçilik kulüpleridetasfiyeedilmiştir.Yükseköğrenimdeisehemenhemen

hiçbirdönemdeöğrencikooperatiflerietkiliolmamış,nitekimgünümüzde Türkiye'de 184 üniversite olmasına karşın hiçbir

üniversitedebiröğrencikooperatifidahibulunmamaktadır.

HarvardCoop’unhikayesibizlerenedenüniversitelerimizdeöğrencikooperatiflerikuramadığımızıdüşündürüyor.1882yılındaHarvard’taokuyanöğrencilerinçıkarıiçinkurulmuşvehâlâonlarınçıkarı içinçalışanöğrencikooperatifininbenzerinimilyonlarcaüniversiteöğrencisi,herildeüniversitesiolanTürkiyenedenbunuba-şaramıyor?

Özelliklegençlerinkendiçıkarlarınısağlayabileceği;baştakitap,kırtasiye,fotoko-pi,beslenme,barınma,hediyelikeşyagibiihtiyaçlarınıuygunfiyatakarşılayabile-cekleri, gelecektekendimesleklerini yaparkenkooperatif örgütlenmemodelinibenimsemeleriiçinüniversiteöğrencisiolduklarıyıllardadeneyimkazanmalarınısağlamakiçinKalkınmaAtölyesiolaraküniversitelerdeöğrencikooperatiflerisü-recinibaşlatmakvedesteklemekistiyoruz.

KalkınmaAtölyesiAralık2017

6

7

KalkınmaAtölyesiolarakbuvakaanaliziiçinAralık2014tarihindeyolaçıktık. Vaka analizi olarak Harvard Üniversitesi bünyesinde kurulmuşolan öğrenci kooperatifinin, kısaca The Coop’un kuruluş, gelişme vebüyümehikayesininseçilmesinintemelsebebisözkonusukooperatifinAmerikantarihindeyüzyıldanuzunbirsüredirvarlığınıdevamettirmesi,günümüzekadargelenbaşarısı,işinbüyüklüğüveaynızamandaböy-lesinebirkooperatifinzamaniçindegösterdiğideğişiklikleri,gelişmeleriveyönetimsisteminisizlerlepaylaşabilmektir.Kooperatifinbuhikaye-sinisizlerlepaylaşırkenbazıtemelkooperatifçilikilkelerini,kooperatif-çiliğin tarihselgelişimini vekooperatiflerinülkemizdeki durumunudasizlerlepaylaşmakistedik.Busayedebatıülkeleriylekooperatifçilikko-nusundakianlayışfarklarınıdaortayakoyabilmekvebelkidebusayedebirfarkındalıkyaratabilmeyiamaçladık.

Vakaanalizindekarşılaştığımızenbüyüksorunverivebil-gi toplamasürecinde yaşanmıştır. Vakaanalizi, yurtdı-şıyla ilgili bölümleri ancak Harvard Üniversitesi vekooperatifi yönetici ve idari personeliyle yaptığı-mız ısrarlı yazışmalardan, Bilkent Üniversitesikütüphanesindeki araştırmalardan ve buna ekolarak yurtdışı gazetelerinden yapmış olduğu-muz incelemelerden sonra ortaya çıkmıştır. Busüreçtebizleriüzennokta iseTürkiye’deyaptığı-mızoncabaşvuruya,gerekkonuylailgiliolanöğ-retimüyelerindengerekkamunun ilgilibirimlerin-

dengerekseözelsektördekibazıkuruluşlardanyanıtalınamaması olmuştur. Bu da özellikle kooperatifçilik

konusunda ülkemizde konuya gerekli hassasiyetin gösteril-memesiyleaçıklanabilir.

Buvakaanalizifarklıkaynaklardanderlenenverivebilgilerinsistema-tikbirşekildebirarayagetirilmesiylehazırlanmıştır.Özelliklegençlere,üniversitedeöğrenimgörenlerekendiüniversitelerindeöğrencikoope-ratiflerinikurmalarıkonusundafikirvermesinihedefliyoruz.

KalkınmaAtölyesi’ninKalkınmayaKatkıVerenlerProgramıkapsamın-da Gençler için Kooperatifçilik Hareketiçerçevesindeyayınladığımızbuçalışmanıngençlereyenibiryolaçmasınıdiliyoruz.

Barış SolakoğluKalkınmaAtölyesiGönüllüsüAralık2017

8

Gönüllü ve serbest giriş: Kooperatifler,herbireyinözgüriradesiylekatılabileceklerikuruluşlardır.

Ortağın demokratik yönetimi:Herortakyönetimdeeşitoyvesözhakkınasahiptir

Ortağın ekonomik katılımı:Ortaklar,kooperatifingelirvegiderfaaliyetlerineeşitorandakatılırlar.

Özerklikvebağımsızlık:Kooperatifler,dışarıdanherhangibirkuruluşunyönetimialtındaolmayan,kendikendineyeten

kuruluşlardır.

Eğitim, öğretim ve bilgilendirme:Kooperatif,ortaklarına,yöneticilerine,halkınaveetkileşimdeolduğuherkesekooperatif

hakkındayeterlibilgiveeğitimivermelidirvebuyollaonlarınkooperatifingelişiminekatkıdabulunmalarınısağlamalıdır.

Kooperatifler arası işbirliği:Diğerkooperatiflerlebirliktehareketedilerekkooperatifhareketiningüçlendirilmesiamaçlanır.

Toplumsal sorumluluk:Kooperatifler,aitolduklarıtoplumunihtiyaçlarınaduyarlıolmalıdırlar.

1995yılındaUluslararasıKooperatiflerBirliği(ICA)31.kongresindekararlaştırılmışolanveRochdaleÖncüleri’ninilkelerinitemelalankooperatifçilikilkelerişunlardır:

9

Dünyadavarolankooperatifçilikhareketiyaklaşıkolarak200yıllıkbirgeçmişesahiptir.Kooperatifçiliğindünyadabirekonomikorganizasyonbiçimiolarakortayaçıkışı1840’lıyıllardansonraolmuştur.Sanayidev-rimininyaratmışolduğuhızlıdeğişimvedönüşümünsonucundaortayaçıkanenbellibaşlıişsizlik,içgöç,kentleşme,gelirdağılımınınbozulmasıgibiekonomikvesosyalsorunlar,kooperatifçiliğindoğuşunuortayaçı-karanenönemlinedenlerdir.Kooperatifçilikhareketi,sanayidevriminintamortasındayeralanİngiltere’de,işçilertarafındanbaşlatılantüketimkooperatifçiliğiakımıylakendinigöstermiştir.Buhareketitakipedenyıl-lardaiseFransaüretimkooperatifçiliğiyle,Almanyaiseesnafvetarımkredikooperatifçiliğiyleİngiltere’yitakipetmiştir.

Uluslararası Kooperatifler Birliği tarafından kooperatifler; ‘’ortak eko-nomik, sosyal ve kültürel ihtiyaç ve istekleri müşterek sahip olunan ve demokratik olarak kontrol edilen bir işletme yoluyla karşılamak üzere

gönüllü olarak bir araya gelen insanların oluşturduğu özerk bir örgütlenme” şeklindetanımlanmaktadır.

Kooperatifler, toplumsal kalkınmayı geliştiren veticari işletmeler için temel sağlayan özgün birmodele dayanmaktadır. Bu örgütler aşağıdakiözellikleribünyesindebarındırır:

- Ortakların sahipliği, ortaklarına hizmet etme,ortaklarıncayönetilmevekararmekanizmaların-daortaklarınetkinliği,

-Kendikendineyeterliolabilme,kendikendineso-rumlulukalabilme,kooperatiflerin işleyişindedemok-

rasi, eşitlik, adalet, birlik, dayanışmanın en üst düzeydeolması.

-İlkeleredayalıbirişletmecilik.

Kooperatiflerdünyanınhemenhemenbütünülkelerindebulunmaktadırveyapılansonaraştırmalaragöredünyagenelindeyaklaşıkolarakbirmilyardanfazlainsanahizmetverdikleritahminedilmektedir.Koopera-tiflerbirçokfarklıbiçimdevetümsektörlerdefaaliyetgöstermektedirler.

Kooperatifler; ihtiyaç duyuldukları her yerde kurulabilme avantajınasahipolmalarıbakımındangereksiyasiyöneticilergerekseserbestgi-rişimciler tarafındanyoksulluğunazaltılmasında, toplumunkalkınma-sındaetkinbiraraçolarakkullanılmaktadırlar.Ayrıcabirçokkooperatifortaklarının, sosyal ve ekonomik destek sistemlerine, eğitim, sağlık,sigorta,kredivediğerhizmetlereerişimlerininsağlanmasındaönemlikatkılardabulunmaktadır.

10

Kooperatifler;bireylerin,özellikledargelirliinsanların,tekbaşlarınaeldeetmelerizorolanürünlervehizmetleriçinkatmadeğeryaratırlar.Budurum,ortaklaraaitkaynak-larınbirlikteverimlişekildekullanılmasıylamümkünolmaktadır.

Kooperatiflerayrıcaküreselekonomiksisteminçokönemlibirparçasıdır.Toplamtica-rethacimleri,gelişenvegelişmekteolanülkeleringayrisafiyurtiçimillihasılarakam-larınınyaklaşıkolarakyüzde3ilayüzde10’nunuoluşturmaktadır.

Dünyanınenbüyük300kooperatifineaitbilgilerinderlenmesiyleoluşturulanICAKü-resel-300projesinegöre2016yılındakooperatiflerintoplamciroları2,53trilyonABDDoları’naulaşmaktadır.Sadecebu300kooperatifincirotoplamı,dünyanındokuzuncubüyükekonomisiningayrisafiyurtiçimillihasılabüyüklüğüneeşittir.Yukarıdabelirti-lenekonomikbüyüklüklerkooperatiflerinküreselekonomiksistem içindenekadarönemlivebüyüklüğüolduğunungöstergesidir.

KOOPERATİFLER;

• SÜRDÜRÜLEBİLİRBİRİŞMODELİDİR.

Az sermayeyle kurulmuş olsa bile kooperatifler, kendi ekonomik büyüklüklerinigeliştirebilmektedir.

• YERELEKONOMİLERİGÜÇLENDİRİR.

Kooperatifler,ortaklarınadevletinveözelsektörünyatırımlarınıbeklemedeniçindeyaşadıklarıyerelekonomilerigüçlendirebilmelerineolanaksağlar.

• YAŞAMKOŞULLARINIİYİLEŞTİRİR.

Güçlenenyerelekonomilervebireylerinsatınalmapariteleriningelişmesiyleor-taklarınyaşamkoşullarıgelişirveiyileşir.

• İNSANLARASORUMLULUKKAZANDIRIR.

Kooperatifler, ortaklarının aldığı görev ve sorumluluklar ile bireylerin gelişiminekatkısağlar.

• KATILIMCIDIR.

Kooperatifler,ortaklarınınkatılımcıdemokrasiilkesiiçindekararalmalarınaveyö-netimekatılmalarınaolanaksağlar.

11

Dünyada ve Türkiye’de Kooperatifçilik

DünyadaKooperatifçiliğinEvreleri

Rochdale Öncesi Dönem

İnsanlar arasında yardımlaşma insanlık tarihi kadar eski olmaklabirlikte,kooperatifkarakteriniiçindebulunduranilkkooperatifgirişimi-nin 1750’deABD’deBenjaminFranklin’in yangınakarşı kurduğu ”yar-dımlaşmasigortası”ileFransa’daFranchho-Compte’dekurulanilk“fru-tieres’’(peynirkooperatifi)olarakkabuledilmektedir.

Mevcut ekonomik düzene uygun ilk kooperatifin 1844’te İngiltere’ninRochdaleKasabası’nda kurulmasına kadar geçen süre içerisinde, çe-şitli kooperatifçilik fikirleri ortaya çıkmıştır. Bu kooperatif projelerinin

enönemli fikir insanları;RobertOwen,CharlesFourier,SaintSi-mon ve Proudhon gibi düşünürlerdir. Çoğu sosyalist olan

ve toplumsalkalkınma ilkesine inananbudüşünürlerinetkisiyletoplumlarda“kooperatifçilikilkesi”ileilgilibirdüşüncetabanıoluşturulmuştur.Budönemiçerisin-de14’üAvrupa’daolmaküzere toplam19ülkedekooperatifniteliklikuruluşlarortayaçıkmıştır.

1844-1900 Yılları

Bugünkü kooperatifçilik uygulamalarının öncüsükabul edilen ilk kooperatif, 1844’te 28 dokuma işçisi

tarafındanManchesterkentininRochdalevaroşundaku-rulmuştur.Budönemdeözellikleortaklarınihtiyaçlarıdahi-

lindetüketim,tarımsalkrediveesnafkredilerialanındaçeşitliülkelerdefarklı türdekooperatiflerinkurulduğubilinmektedir.Sözko-

nusukooperatiflerin12’siAvrupa’daolmaküzerebudönemdetoplam23ülkedekooperatifhareketininbaşladığıgörülmektedir.AyrıcaUluslararasıKooperatiflerBirliğide1895yılındakurulmuştur.

1901-1917 Yılları

KooperatiflerilkolarakBatıveOrtaAvrupa’daortayaçıkmışlardır.Ku-ruluşamaçlarınedeniylekooperatifleraitolduklarıülkelerintoplumsalvesosyolojikkarakterlerinibarındırırlar.Budönemdekikooperatifha-reketinindaha çoksanayiülkelerinin sömürgesi olanülkelerde (AsyaveAfrikaülkeleri)yaygınlaştığıgörülmektedir.Sözkonusukooperatiflergenellikletarımsalamaçlarlakurulmuştur.Budönemdeyaklaşıkolarak30 yeniülkede (buülkelerin22’siAsyaülkesidir) kooperatif hareketinbaşladığıkaydedilmektedir.

12

Fransız filozof ve sosyologtur. Fourier, 1808 yılında kadın hakla-rının genişletilmesinin dünyadaki bütün sosyal ilerlemenin ana ilkesi olduğunu belirtmiştir. Ayrıca Fourier “çalışanlar toplumu” da diyebileceğimiz bir kavram geliştirmiştir. Özellikle büyük sanayi kentlerine düşman olan Fourier’nin ideal toplumu belli sayıda kadın ve erkekten oluşmaktadır. Tarım ve bahçecilikle uğraşılacaktır. Toplanan gelir belirli oranlarla işletmeye devre-dilmektedir.

Fransız reformist ve sosyal bilimcidir. Toplumu; üretim, çaba, eylem ve yaratma olarak görmektedir. Ona göre Fransız Dev-rimi toplumun tüm katmanlarına mutluluk getirmemiştir. Bu ancak yeni bir toplumsal düzenleme, reformla sağlanabilecek-tir. Bilime, akla uygun düzenlenecek üretim bütün çalışanları yükseltecektir. Herkes çalıştığı, görevini yaptığı sürece üretim-den payına düşeni alacaktır.

Fransız ekonomist ve anarşist olarak kabul edilen ilk düşünür-dür. Mülkiyet Hırsızlıktır isimli bir çalışması mevcuttur. Devlet-ten işlevlerini azaltmasını talep etmiştir.

19.yüzyıldayaşamışönemlibirİngilizyazarvedüşünür,aynızamandabirsosyalreformisttir.Owen,işçilereeğitimsunma-nınöneminiortayaçıkarmıştır.Ziraatalanındakooperatifçilikkurulmasınaöncülükyapmıştır.Ayrıca işletmecilikalanındayaptığıyeniliklersayesinde işçisendikalarıve ticaretodalarıortaya çıkmıştır. Bununla birlikte Robert Owen, İngiltere’desanayidevrimisonrasıoluşanmevcutşartlarla işçilerinça-lışmasınınmümkünolmadığınısavunmuş,bukonudaçeşitliçalışmalaryapmışveyetkilikişilereyazılaryazmıştır.Owen’ınenönemlieserleriarasındaBritanya’nınİşverenFabikatörle-rineMektuplar,ÇocukÇalıştırmaKomisyonuRaporu,KömürMadenleriYasasıyeralmaktadır.

Robert Owen (1771-1858)

Charles Fourier (1772-1837)

Saint Simon (1760-1825)

Proudhon (1809-1865)

Kaynak; www.koop.gov.tr, www.tekb.org.tr, www.tarımkutuphanesi.com, www.demirhukuk.com,www.vikipedi.org, www.bilgiustam.com, www. Felsefe.gen.tr

13

RochdaleKasabası

Bugünkü kooperatifçilik uygulamalarının öncüsü kabul edilen ilk kooperatif, 1844’te 28 dokuma işçisi tarafından Manchester kentinin Rochdale varoşunda kurulmuştur.

İ N G İ LT E R E

İSKOÇYA

GALLER

14

Kuruluşdönemindekooperatifçiliğiningenelkarakterini şöyleözetlemekmümkün-dür:Kooperatifler,ekonomikaçıdanyoksullaştıranvahşikapitalizmekarşı;işçi,küçükköylü ve esnafın birmücadele aracı olarak benimsemeye çalıştığı bir harekettir. BuhareketgiderekortayaçıktığıyerolanAvrupacoğrafyasındançıkarakAsyacoğrafya-sınadoğruyayılmıştır.Budönemdekooperatiflerinçeşitliliğideartmayabaşlamıştır.Bunlaraekolarakenönemlisialternatifbirsosyo-ekonomikdengeöğesiolarakbazıönemliyapısalözelliklerkazanmayabaşlamışlardır.

1917-1945 Yılları

Bu dönemde kooperatifler niteliksel olarak önemli açılımlar kazanmıştır. Dünyatarihindeönemliolaylarolmuş, ikidünyasavaşıyaşanmış,büyükekonomikburhangibidünyatarihininbelkideozamanakadaryaşanmışenbüyükekonomikkriziger-çekleşmiş,kapitalizmdışındasosyalizmekonomikuygulamadayeralmıştır.Budö-nemdekooperatiflerinmerkeziplanlıekonomilerolansosyalistülkelerdeyenidenor-ganizeolduğuveyeniolarakortayaçıktığıgörülmüştür.AyrıcayenibağımsızlıklarınakavuşanveçoğuAfrikaveAsya’daolmaküzere59ülkedekooperatifuygulamalarınayer verildiği saptanmıştır. Kısaca bu dönemde kooperatifler, bir yandan sosyalizminkurulmasıvegelişmesiiçintamamlayıcırollerüstlenirken,öbürtaraftanisekoopera-tiflerden,gelişmekteolanülkeekonomilerindetarımınpazarvesanayiilebütünleşmesürecinderolalmalarıistenmiştir.

1945-1980 Yılları

İkinciDünyaSavaşısonaermiştir.Artıktümdünyadayenidenbirayağakalkış,yarala-rınsarılması,toplambirkalkınmahareketininbaşladığıdönemdir.Budönemçeşitliül-kelerdekikooperatifleringeliştiğibirolgunlukdönemidir.İkinciDünyaSavaşısırasındaçokbüyükbirçöküntüyegirmişAvrupaülkelerindekooperatifleryoğunlaşmasürecinegirmiş ve ekonominin tüm sektörlerinde yer alarakmüthiş bir atılım gerçekleştir-mişlerdir. İkinci Dünya Savaşı sonrası bağımsızlıklarına yeni kavuşmuş az gelişmişülkelerin(yaklaşık40kadarülke)ekonomikbağımsızlığınıhayatageçirmedeveyok-sulluklamücadelesindekooperatiflerinönemiçokbüyüktür.Merkeziplanlısosyalistülkeekonomilerindeiseyönetimdesözsahibiolandevletyetkilileriyanında,insanlarınekonomikkararlarakatılabilmelerinisağlayanönemlidemokratikişlevleryerinege-tirmişlerdir.

1980 ve Sonrası Yıllar

1980sonrasındadünyaekonomisindebüyükdeğişimleryaşanmıştır. 1991’deBerlinDuvarı’nınyıkılması ile “MerkeziPlanlıEkonomi-SosyalistBlok’unanaülkesiSovyetSosyalistCumhuriyetlerBirliği(SSCB)bukonudakimisyonundanvazgeçmesiyleka-pitalistsistemdünyadaegemenolmuştur.Ayrıcaülkelerarasındakiperdelerinkalk-ması,insanlarınvebilgilerinserbestdolaşımıgibisebeplerledünyaüzerindeküresel-leşmeenüstseviyeyeulaşmıştır.Küreselleşmeolgusupekçokdeğeriyoketmiştir.

15

Teknolojinekadargelişirsegelişsinkapitalizminbiranlamdasonucuolarakinsanlarınaçlık,işsizlik,barınma,sağlık,sosyalgüvenlikgibisorunlargiderekbüyümekte,tekrarvahşileşmekiçintarihselbirfırsatyakalamışkapitalizmekarşıalternatifekonomileryaratmakinsanlığıntemelsorunuhalinegelmiştir.Ancakbudönemde,dünyanıntümülkelerinde, dünyanüfusununönemli bir kısmına ekonomikgetiriler sağlayan, yinedünyada100milyondanfazlakişiyiistihdamedenkooperatifleryenidenyapılanmasü-recinegirmiştir.İşteteknolojikgelişmelerinyanındahertürlüsosyalsıkıntılarınolduğubudönemtümdünyadakooperatiflerinyenidenkeşfedilmekteolduğubirdönemdir.

Kooperatiflerönemlerininartmasıylarekabetedebilmegücünüartırmışlar,öteyandanekonomikfaaliyetlerdepiyasalarınortaklarılehineçalışmalarınısağlayıcıbirkonumagelmişlerdir.

Kooperatiflerin Dünya Ekonomisindeki Yeri

Kooperatiflerinenönemliözelliğiekonomiketkinliğivesosyaladaletibağdaştırarakekonomikkalkınmayısağlamaktır.Kooperatiflerindünyaülkeleriiçinönemiözellikle2008yılıekonomikkrizindensonraartmıştır.Kooperatifbankaları2008yılıkrizindençokazetkilenmişveyagüçlenerekçıkmıştır.BirleşmişMilletler2012yılını“Uluslara-rası Kooperatifçilik Yılı”ilanetmiştir.AynıyılekimayındaiseKanada’nınQuebecşeh-rinde“Kooperatiflerin İnanılmaz Gücü”konuluküreselbirkonferansdüzenlenmiştir.

KooperatiflereortakolmaoranıFinlandiya’dayüzde60,Avusturya’dayüzde58,Sin-gapurda iseyüzde50civarındadır.Ülkemizde isebuoranancakyüzde10düzeyin-dedir.Dünyagenelindeenbüyükotuzkooperatifincelendiğindebukooperatiflerin15ülkesininAvrupa’da,sekizülkesininAsya–Pasifikbölgesinde,4ülkeniniseGüneyveKuzeyAmerika’daolduğugörülmektedir.DünyagenelindekurulankooperatiflerinnekadarbüyükbirekonomikbüyüklükhalinegeldiğinedairenönemliörnekJaponyadakurulmuşolanJaponTarımsalKooperatiflerFederasyonu-ZenNoh’tur.Sözkonusukooperatifin2014yılınaaitcirosu47.7milyarABDdolarıdır.Kırsalkesimdeyaşayan3milyondanfazlaaileninihtiyaçduyduğutarımsalgirdiveekipmanıkarşılamaktadır.Avrupa'daverilebilecekenönemliörnekise,ekonomikbüyüklükbakımındandünya-dabulunanenbüyük ikinci kooperatif olması bakımındanönemlidir, CreditAgricaleGroup’tur.SözkonusukooperatifinFransagenelindekiortak/müşterisayısıyaklaşıkolarak21milyonkişidir.BusayıFransa’nınbireyselbankacılıkpazarınınyüzde21’initemsiletmektedir.2014yılıcirosu90milyarABDdolarıdolayındadır.

NORVEÇ

ALMANYA

BREZİLYA

ABD

DANİMARKA

İNGİLTERE

İSVİÇREFRANSA

İSPANYA

İTALYA

RabobankBankacılık kooperatifi

Kuruluş yılı1972

Ortak sayısı2 milyon

achmeaSigorta kooperatifi

Kuruluş yılı1811Ciro

19,5 milyar Avro (2016)

Ortak sayısı18.500

HOLLANDA

Bankacılık kooperatifiKuruluş yılı

1885Ciro

31 milyar Avro (2013)


Perakende Satış kooperatifiKuruluş yılı

1864Ciro

11 Milyar İngiliz Sterlini (2014)


Sigorta kooperatifiKuruluş yılı

1840Ciro


Ortak sayısı.....

Alkol ve şeker kooperatifiKuruluş yılı

1959Ciro

10.4 milyarABD Doları (2013)

Ortak sayısı24 şeker

fabrikası grubu

Elektrik dağıtım kooperatifiKuruluş yılı

1942Ciro

238 milyonABD Doları (2016)


Basın kooperatifiKuruluş yılı

1846Ciro


Ortak sayısı1.500 civarı gazete

Öğrenci kooperatifiKuruluş yılı

1882Ciro



Dün

yada

fark

lı tip

te o

rtak

say

ısı v

e ci

rosu

yük

sek

olar

ak b

iline

n ko

oper

atifl

er

Süt ürünleri üretim kooperatifiKuruluş yılı

1928Ciro

20.4 milyar Norveç Kroneri-NOK (2013)

Ortak sayısı5.600

JAPONYA

YENİ ZELANDA

KORE

HİNDİSTAN

Perakende Satış kooperatifiKuruluş yılı

1881Ciro



Bilişim kooperatifiKuruluş yılı

1966Ciro

928 milyon Avro (2016)


A.P. MARKFED

Pazarlama ve tedarik kooperatifiKuruluş yılı

1957Ortak sayısı

1.546

Tarım kooperatifiKuruluş yılı

1972Ciro

91.995 milyar Yen (2016)

Ortak sayısı3 milyondan fazla

NACF (National Agricultural

Cooperative Federation)Tarım kooperatifi


36 trilyon GKW (2011)

Ortak sayısı2,446,836

Süt ürünleri üretim kooperatifiKuruluş yılı

1992Ciro

17,2 milyar NZD (2016)

Ortak sayısı13.000 süt üreticisiİşçi Kooperatifi


12.1 MilyarAvro (2016)

Ortak sayısı31,736

MONDRAGON

Perakende satış kooperatifiKuruluş yılı

1925Ciro

26.73 milyar İsviçre Frangı

Ortak sayısıYaklaşık 2 milyon

Arıcılık ve arı ürünleri kooperatifiKuruluş yılı

1978Ciro

68 milyon ABD Doları (2013)

Ortak sayısı227

18

Türkiye’de Kooperatifçilik

Ahilik Sistemi

Anadolutopraklarındavebelkidedünyadakurulmuşolanilkkooperatifçilikben-zeribirdayanışmasisteminintemeliahiliktir.AhiliksistemiOrta Asya’dan Ana-dolu’ya göç eden ve esnaflık yapan Türkmenler arasında kendi kültürlerinde mevcut işbirliği ve dayanışma geleneğinin İslam kültürü etkisiyle şekillendiği bir sosyo-ekonomik modeldir. Sözkonususistembu topraklardamillibirliğinoluşmasındabüyükroloynamıştır.AhiliksistemininkurulmasıileAnadolu’dakiesnafvezanaatkarlararasındadevlettenbağımsızvekendikurallarıilehizmetverenbirörgütlenmebiçimiortayaçıkmıştır.

Osmanlı Döneminde Kooperatif Hareketinin Başlaması

Osmanlıdakooperatifçilikhareketi ilkolarakAhmetŞefikMithatPaşailebaş-lamıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde ülke ekonomisi kötüdurumdaveekonominin temeldireğiolanköylülerancakaracılar vasıtası ileborçbulabiliyorlardı.Osmanlıköylüsünün içindebulunduğubudurumugörenMithat Paşa bu amaçla 1863 yılında bugünkü kooperatife eşdeğer anlamdaolan “Memleket Sandıkları”nı kurmuştur.MemleketSandıkları’nınesasamacıOsmanlı köylüsüne tarımsal kredi ve tarımsalgirdi sağlamayı öngörmektedirveişleyişişuşekildeolmaktadır:Hazineyeaitboşarazilerdesistemedahilolançifçilereeşitşartlarda,ortaklaşaveenönemlisiimeceusulüileürünekimivehasadıyaptırılmıştır.Eldeedilenhasatisenakdeçevrilerekihtiyacıolanköylü-yekrediolarakaktarılmaktadır.SözkonusuMemleketSandıkları1883yılındaMenfaiSandıkları’na,dahasonra iseaynıgörevi yapan1888yılında iseZiraatBankası’nadönüştürülmüştür.

Cumhuriyetdönemindekooperatifçilikhareketiningelişimibüyükölçüdekamupolitikaları öncülüğünde gerçekleşmiştir. Kooperatifçilikle ilgili yasal düzenle-melerdecumhuriyetinekonomipolitikalarıbelirleyiciolmuştur.BukanunlarınçıkarılmasındaşüphesizkiMustafaKemal’inekonomialanındakidünyagörüşüçokönemli rollerüstlenmiştir.1924yılındaçıkarılanve1926yılındayenilenenTürkTicaretKanunu’nun ilgilibölümündeyeralan hükümlerlekooperatiflerinkurulması yoluna gidilmiştir. 1929 yılında çıkarılan “Zirai Kredi Kooperatifleri Kanunu” ileRaiffeisen ilkelerineuyguntarımkredikooperatiflerininkurulma-sı yoluna gidilmiştir. Cumhuriyet döneminde tarımsal örgütlenmeye verilenönem1935yılındakabuledilen“Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu” ile2836sayılı“Tarım Kredi Kooperatifleri”kanunundananlaşılmaktadır.Ancak1969yılındakabuledilen1163sayılı“Kooperatifler Kanunu‘nu, Türkiye’de koo-peratifçilik mevzuatı içinde önemli bir yeri ve boşluğu doldurmuştur.”

AhmetŞefikMithatPaşa(1822-1884)Osmanlıdevletadamı,ikikezsadrazam,Tuna,AydınveSuriyeValisi,ilkOsmanlıanayasasıolanKanun-iEsasi'yihazırlayankurulunbaşkanı.

19

Köy Enstitüleri ve Kooperatifçilik Arasındaki İlişki

Kooperatifçilikkavramıçağdaşkalkınmaprojelerininolduğukadar,cumhuriyetinkal-kınmamodelinindeenönemlitemeltaşlarındanbiridir.TemelleriBirinciİzmirİktisatKongresi’nde atılan ve köylünün kalkındırılmasındaki temel ögelerden biri olanKöyEnstitülerimodelindekooperatifçilikilkesiolmazsaolmaztemelprensiplerdenbiridir.Builkeçiftçilerekendidallarındaörgütlenmelerini,ortakamaçlariçinörgütlümücade-leverilmesiniveenönemlisikooperatifçilikgibibirkalkınmamodelininbelirlenmesivekişilerebufelsefeninöğretilmesiniamaçedinmiştir.

Eğitimde Kooperatiflerin Yeri ve Önemi

Eğitim;saptananamacauygunolarakdavranışkazandırma,davranışdeğiştirmeveyadavranışgeliştirmeişidir.Eğitimişiyapılırkenbirtakımaraçlardanyararlanılırvebirçokyöntemkullanılır.Ençokkullanılanyöntemlerinbaşında“yaparak yaşayarak öğrenme yöntemi”gelir.Yaparakyaşayaraköğrenmeyöntemindeenuygunaraçlardanbirisidekooperatifçiliktir. Kooperatifçiliğin köy enstitülerinin son sınıflarında haftada bir saatdersolarakokutulmasınınnedenidebudur.Öğretmenolacakherbirey“bir kooperatif nasıl kurulur, nasıl işletilir?”ibilmekdurumundadır.Zatenköyenstitülerininherbirindedebirokulkooperatifivardır.Okuluntümöğrencisi,öğretmeni,yöneticisi,memurveişçisibuokulkooperatifininortağıdır.

Kooperatiflerin Türkiye’deki Hukuksal Altyapısı ve 1163 saylı Kooperatifler Kanunu

Kooperatiflerenazyediortaktarafındanimzalanacakanasözleşmeylekurulur.Anasözleşmedekiimzalarınnotertarafındanonaylanmasıgerekir.Birkooperatifinkuru-luşuna, söz konusu kooperatifin çalışma alanı hangi bakanlığın sorumluluğuna gi-riyorsaobakanlık izinverir.Bakanlığın izinvermemesihalindesonucundadoğacakuyuşmazlıkadliyargımahkemelerindeçözümlenir.Kooperatif,merkezininbulunduğuyerinticaretsicilinetescil(kayıt)edilerektüzelkişilikkazanır.Kooperatifeilişkinkural-lar24Nisan1969tarihve1163sayılıKooperatiflerKanunu’ndadüzenlenmiştir.BunaekolarakKooperatiflerKanunu’nun98.maddesinegöre, kanundaaksine açıklamabulunmayankonulardaTürkTicaretKanunu’nunanonimşirketlere ilişkinhükümlerikooperatiflerhakkındadauygulanmaktadır.

20

TÜRKİYE’DE KOOPERATİFÇİLİK

Gümrük ve Ticaret Bakanlığı

Gıda, Tarım ve Hayv. Bakanlığı

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

Bakanlıklara görekooperatif tür

sayılarınınoransal

dağılımı (%)(Nisan 2015)

%78

%14

%8

69.665kooperatif

Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’na bağlı kooperatiflerin ve ortak sayılarının dağılımı (Nisan 2015)

Koop. sayısı

Ortak Sayısı

Mot

orlu

Ta

şıyı

cıla

r Ko

op.

Tüke

tim

Koop

.

Kred

i Kef

alet

Ko

op.

İşle

tme

Koop

.

Üret

im

Paza

rlam

a Ko

op.

Turiz

m

Geliş

tirm

e Ko

op.

Tarım

Sat

ış

Koop

.

Tem

in T

evzi

Koop

.

Küçü

k Sa

nat

Koop

.

Kara

yolu

Yol

cu

Taşı

ma

Koop

.

Tütü

n T.

S.K.

Eğiti

m K

oop.

Yaş

Sebz

e M

eyve

Koo

p.

Kara

yolu

Yük

Ta

şım

a Ko

op.

Yayın

cılık

Ko

op.

Yard

ımla

şma

Koop

.

Bağı

msı

z T.

S.K.

Kadı

n Gi

rişim

ci

Koop

.

Teda

rik

Koop

.

Ham

al T

aşım

a Ko

op.

Sigo

rta

Koop

.

Deni

z Yol

cu

Taşı

ma

Koop

.

Elek

trik

Ener

ji Ür

etim

i Koo

p.

Geliş

tirm

e Ko

op.

Hizm

et

Koop

.

Bası

n Ko

op.

Sağl

ık

Hizm

etle

ri Ko

op.

Deni

z Yük

Ta

şım

a Ko

op.

Paza

rcıla

r İş

letm

e Ko

op.

6.443 2.599 998 641 425 358 338 308 292 205 61 47 31 30 24 20 19 17 7 6 5 5 3 2 2 1 1 1 1

187.325 232.582 647.708 115.110 18.580 18.977 515.700 38.273 8.750 3.323 17.751 2.796 3.193 795 571 13.719 2.132 135 599 522 63.638 178 21 80 14 23 37 8 7

Kooperatif sayılarının illere göre dağılımı

>400300-400200-300100-200

<100

AnkaraEskişehir

Bilecik

Muğla Antalya Karaman

Bursa

Kocaeli

Sakarya

Kastamonu

Samsun

OrduGiresun

Trabzon

Artvin Ardahan

ErzurumGümüşhane

Malatya Elazığ

Şanlıurfa

Diyarbakır

AdıyamanK.maraş

Kayseri

Sivas

Tokat

Amasya

Çorum

Çankırı

Karabük

Bolu

OsmaniyeGaziantep

Kilis

Mardin

BatmanSiirt

Şırnak

Bayburt

Erzincan

Bingöl Muş

Bitlis

Tunceli

Van

Hakkari

Iğdır

Ağrı

Kars

Rize

SinopBartın

Zonguldak

Düzce

Tekirdağ İstanbul

Yalova

EdirneKırklareli

Çanakkale

Manisa

Kütahya

Uşak

Afyon

Denizli

Burdur

Isparta

Balıkesir

Aydın

izmir

Konya

Mersin

Niğde

Nevşehir

Kırşehir

Kırklareli Yozgat

Aksaray

Adana

Hatay

Taşıma Koop.

6.479

Kooperatif türlerinden taşıma kooperatifleri en fazla sayısı olan

kooperatiflerdir

21Bakanlıklara görekooperatif ortak

sayılarınınoransal

dağılımı (%)(Nisan 2015)

%50

%25

%25

7.433.108ortak sayısı

Kooperatif ortaklarının illere göre dağılımı

>48.00034.000-48.00020.000-34.000

6.000-20.000<6.000

AnkaraEskişehir

Bilecik

Muğla Antalya Karaman

Bursa

Kocaeli

Sakarya

Kastamonu

Samsun

OrduGiresun

Trabzon

Artvin Ardahan

ErzurumGümüşhane

Malatya Elazığ

Şanlıurfa

Diyarbakır

AdıyamanK.maraş

Kayseri

Sivas

Tokat

Amasya

Çorum

Çankırı

Karabük

Bolu

OsmaniyeGaziantep

Kilis

Mardin

BatmanSiirt

Şırnak

Bayburt

Erzincan

Bingöl Muş

Bitlis

Tunceli

Van

Hakkari

Iğdır

Ağrı

Kars

Rize

SinopBartın

Zonguldak

Düzce

Tekirdağ İstanbul

Yalova

EdirneKırklareli

Çanakkale

Manisa

Kütahya

Uşak

Afyon

Denizli

Burdur

Isparta

Balıkesir

Aydın

izmir

Konya

Mersin

Niğde

Nevşehir

Kırşehir

Kırklareli Yozgat

Aksaray

Adana

Hatay

Kooperatif başına düşen

ortalama ortak sayısı en yüksek olan kooperatif

tarım satış kooperatifidir.

Tarım Satış Koop.

1544

Tarım Satış Koop.

Taşıma Koop.

İşletme Koop.

Kredi Kef. Koop.

Tüketim Koop.

7-100 101-300 301-500 501-1000 1001-5000 5000+

95

7 8 13 26 40 6

5

482756

8 16 1533

81 13 42

23 5

5

Mot

orlu

Ta

şıyı

cıla

r Ko

op.

Tüke

tim

Koop

.

Kred

i Kef

alet

Ko

op.

İşle

tme

Koop

.

Üret

im

Paza

rlam

a Ko

op.

Turiz

m

Geliş

tirm

e Ko

op.

Tarım

Sat

ış

Koop

.

Tem

in T

evzi

Koop

.

Küçü

k Sa

nat

Koop

.

Kara

yolu

Yol

cu

Taşı

ma

Koop

.

Tütü

n T.

S.K.

Eğiti

m K

oop.

Yaş

Sebz

e M

eyve

Koo

p.

Kara

yolu

Yük

Ta

şım

a Ko

op.

Yayın

cılık

Ko

op.

Yard

ımla

şma

Koop

.

Bağı

msı

z T.

S.K.

Kadı

n Gi

rişim

ci

Koop

.

Teda

rik

Koop

.

Ham

al T

aşım

a Ko

op.

Sigo

rta

Koop

.

Deni

z Yol

cu

Taşı

ma

Koop

.

Elek

trik

Ener

ji Ür

etim

i Koo

p.

Geliş

tirm

e Ko

op.

Hizm

et

Koop

.

Bası

n Ko

op.

Sağl

ık

Hizm

etle

ri Ko

op.

Deni

z Yük

Ta

şım

a Ko

op.

Paza

rcıla

r İş

letm

e Ko

op.

6.443 2.599 998 641 425 358 338 308 292 205 61 47 31 30 24 20 19 17 7 6 5 5 3 2 2 1 1 1 1

187.325 232.582 647.708 115.110 18.580 18.977 515.700 38.273 8.750 3.323 17.751 2.796 3.193 795 571 13.719 2.132 135 599 522 63.638 178 21 80 14 23 37 8 7

22

Kooperatif;TürkDilKurumusözlüğünegöreişbirliğinedayananortaklıkdemektir.Be-nimöğrencilikyıllarımdaherokuduğumokuldabirkooperatifvardı.Öyleki1943-48yıllarıarasındaokuduğumGedelekKöyüİlkokulu’ndabilebirkooperatifdolabıbulu-nurdu.Budolaptakalem,defter,silgivebenzerleriaraçlarvardı.Öğrencilerarasındanseçilerekoluşturulankooperatifkolununüyeleribudolabıaçar,kaparvesatışyapar-lardı. Bu kolun üyelerinin kollarında kırmızı bez üzerindeKooperatif Kolu yazan birbantbulunurdu.DahasonragirdiğimArifiye,Kızılçullu,BeşikdüzüKöyEnstitüleri’ndebulunanokulkooperatifleridahadüzenlibirmekanda,dahabolürünleribulunanyer-lerdi.Bunlarındaişletmesinibiröğretmeningözetimialtındaöğrencileryapardı.Eğitselkollardan sadeceKooperatif Kolu’nun ülkenin bütün okullarında uygulanan özel biryönetmeliğivardı.Diğereğitselkollaryöreveokulkoşullarınıgözönündebulundura-rakkendileriözelyönetmeliklerhazırlardı.Ortağınkaçpayıolursaolsunbiroyhakkıvardı.Heryılınsonundaeldeedilenkârbütünortaklaraortaklıkpayınagöredağıtılırdı.Kooperatifinişletilmesindegörevalanöğrencilerebirmiktarücretveyaarmağanve-rilirdi.Beşikdüzü’ndeokulkooperatifininişletilmesindeikiyılbendegörevyapmıştım.ÖğretmenolarakatandığımKaraağaçKöyüİlkokulu’ndailkişimbirkooperatifkurmakolmuştu.

1960yılındagirdiğimGaziEğitimEnstitüsü’ndeokuldışındankişilerin işlettiğikanti-nimiz bulunuyordu. 1950 yıllarından sonra okullarımızdan kooperatifler kaldırılmış,yerleriniticaretamaçlıişletilenveeğitimamacıolmayan,hattazamanzamanşeryu-vasınadönüşebilenkantinvelokalleralmıştı.Denetimigüçolanbuyerlerdebazıkişivegruplarcaöğrencilereuyuşturucu,sigarasatışları;hattasilahatıştalimleriyaptırıldığı

23

gazetehaberlerindenöğrenilmekteydi.Alımgücü sınırlı olanöğrencilerin durumlarıgözetilmedenyüksekfiyatlarlasatışlaryapılmaktaydı.Bazıokulyöneticileridebulokalvekantinişletmecileriyleişbirliğiyaparaköğrencilerinsırtındanhaksızkazançsağla-dıklarıgörülmektedir.

1975yılındaEdirneKızÖğretmenOkulu’na yönetici olarakatanınca ilk işimöğrencikantininiişletendışardankişilerinsözleşmelerinifeshetmekoldu.Hemenokulkoope-ratifinikurupkantinişletmesinikooperatifinelealmasınısağladım.

Okulkooperatifleriaşırıkâramacıgütmeyen,ortaklarınahizmetetmekiçinkurulmuşoluşumlardır.Birçokyararıvardır.Enbaştaöğrencinintemelgereksinmeleriniucuzaalmasınısağlar.Öğrencialdığınınsağlam,kullanışlı,gereksinmesinitamkarşılayaca-ğınıvealdatılmadığınıbilir.Öğrencikooperatifin işleyişininheraşamasında içindedir.Mallarınalımında,satımında,denetlenmesindebaşındadır.Birçokşeyiyaparak,göre-rek, yaşayaraköğrenme fırsatı bulur.Başkaları ile işbirliği yapmayı, dayanışmayı vebirişbaşarmayıöğrenir,bununmutluluğunuyaşar.Alış-verişyaparakvebaşkalarıileiletişimkuraraksosyalleşmesigerçekleşir.Öğrencininkendine olangüveniniartırır.

Kooperatiflerokulbünyesinde,okulunvazgeçilmezbirunsu-rudur.Oradaokuldışındanyabancılarayeryoktur.Heranokulyönetimi, öğretmen ve öğrenciler tarafından denetlenmesikolaydır.Kooperatiflerinhiçbirzararlıyönleribulunmamak-tadır.Okulunişleyişinekülfetdeğil,olumlukatkılarsağlar.Okulkooperatiflerieğitimeyaptıklarıbüyükkatkılarnedeniilemutlaka her okulda kurulmalıdır. Bugün okullarımız-dakooperatifi,buçokdeğerlieğitimaracınıgörmezliktengelmek,onukullanmamak,ondanyararlanmamakbü-yükbiraymazlıktır,gaflettir.

LemanserSükan,Eğitimci,

12Şubat2011

Kaynak: Lemansan Şükan özel röportajı-www.yenikusakbursa.org

Fotoğraflar: aksarayanadolulisesi.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/68/01/971539/icerikler/tarihi-fotograflar_1310632.html

24

25

Eğitim Alanında Kooperatifçilik

Örgün Eğitimde ve Yüksek Öğretimde Kooperatifleşme

OkulveeğitimkooperatifleriTürkiyeiçinyenibirolguolarakgözükmeklebirliktedünyadayaklaşıkolarak100yıldanfazladıruygulanmaktaolanbirmodeldir.Esasamacıtoplumuneğitimihtiyaçlarınınkarşılanmasıveeğitimalanındatoplumunkarşılaştığısorunlarınçözümüiçinortaklarının,öğrenci-lerveöğretimüyeleriningörüşleridoğrultusundayasalarınveulusaleğitimpolitikaları çerçevesinde çözümler bulan, hizmet ve ürünler geliştiren birkooperatif çeşididir. Toplum için önemi çok büyüktür. Öğretmenlerin, öğ-rencilerinveailelerinyukarıdabelirtilenamaçlariçinbirarayagelmesinior-takpaydadabirleşmesinisağlamaktadır.Butipkooperatiflerintemelortaközellikleriveyararlarışuşekildesıralanabilir;

1.Toplumiçineğitimlivebilinçlibirbireyyetiştirilmesi.

2. Bireylere verilen eğitimin kalitesinin artması ve bukonudagerekeğitmengerekseöğrencilerdenmak-simumveriminalınabilmesi.

3.Ortaklarıneğitimlerisüresincekarşılaştığıeko-nomik sıkıntılarının üstesinden gelebilmek içinonlaragereklikatkınınsağlanması.

4. Ortakların gerek yönetime katılması gerekseyapılan işekatkı vererekgenç yaştaüretimekatkı

vermelerivekendilerinigeliştirmeleri.

5.Yasalardahilindekarşılaşılansorunlarınkooperatifiçe-risindekiyönetimdeçözülmesi.

6.Kooperatiflerinsahipolduklarıkaynaklarınıenverimlişekildekul-lanılmasıveisrafınönlenmesi.

7.Kanununyapmasıgerekenbazıişveyatırımlarınsözkonusueğitimkoo-peratifleritarafındanyapılarakkamuüzerindekiyükündüşürülmesi.

Dünyada Eğitim, Öğrenci, Üniversite Kooperatifleri Örnekleri

İngiltere’de okul işleten kooperatifler hakkında

İngiltere’de son on yıllık dönemde yeni bir kooperatif sektörünün, deyimyerindeysepatlamasınaşahitolunmaktadır.Bugelişmeİngilteregenelinde

26

yaklaşık700okulunkooperatifleşmesidir.Sononyıldayaşananbuilerlemeİngiltereeğitimsisteminin temelleriniçoksağlamlaştırmıştır.Bununlabirlikteülkegenelindeeğitimortamınınhızlagelişmesineveeğitimprogramlarınınyenilenmesineyolaçmış-tır.Bunaekolarakİngilizeğitimsistemindeokullarperformanslarınıarttırmış,okullararasındagelişmeyi,ilerlemeyisağlayanbirortamoluşmuşveenönemlisiöğrencilerinokulvesınavbaşarılarıartmıştır.Bunaekolarakİngilizsistemindeyaklaşık100yıllıkgeçmişiolanbirokulmevcuttur;Co-operativeCollege.Okulunesasamacıisterbireyistersebirgrup insanolsun,girişimcilerekooperatiflervekooperatifçilikkonusundabilgivermekveeğitmektir.Bir kooperatif nasıl kurulur? Kooperatifçiliğin temelleri ne-lerdir? Kurulan bir kooperatif başarı ile nasıl yöneltilir?gibikonulardagirişimcilerege-reklieğitimivermektedir.Kooperatifokulutümdünyadandiğerkooperatiflerleiletişimhalindedir.Bunaekolarakİngiltereiçerisindesözkonusualandafaaliyetgösterenhertürlükamu,siviltoplumkuruluşugibikuruluşlarlaetkiliiletişimhalindedir.Ülkeninko-operatifçilikleilgiliarşiviveilgilidokümanlardabukuruluşunenvanterindedir.Kuru-mabağlıolarakçalışanaraştırmacılarıngeliştirdiğiyeniteknikler,bulduğuvesunduğuyenibilgilersistemingelişmesi içinçokönemlidir.GerekCo-operativeCollege isimlikuruluşunverdiğihizmetler,gereksebukuruluşabağlıaraştırmacılarınyaptığıaraştır-malarİngiltere’nin,kooperatifçiliğindoğduğubirülkeolmasıbakımındanönemlidir,busistemeverdiğiönemigösterir.Kooperatifçilikküreselleşenvekârmaksimizasyonunolmazsaolmazolduğubirdünyadüzenindegerektoplumunkalkınmasıgereksedahaiyibirdünyadüzeniiçinolmazsaolmazdır.

İngiltere: İngiltere’de öğrenci kooperatifleri oldukça yaygın kullanılan bir sistemdir.EdinburghveBirminghamüniversiteleriöğrencikooperatifleriönemliörneklerdir.Ülkegenelindeyaklaşıkolarak20üniversitekooperatifimevcuttur.İngiltere’dedeaynıHar-vardCooperativeörneğindeolduğugibiöğrencileryönetimdesözsahibidir.

AmerikaBirleşikDevletleri:DünyadakurulaneneskiöğrencikooperatifiHarvardÜni-versitesibünyesindeolup,1882yılındakurulmuştur.Kurulduğuzamanöğrencilerinya-kacakvekitapihtiyaçlarınınkarşılanmasınıamaçlamıştır.GünümüzdeKuzeyAmerikagenelinde63öğrencikooperatifimevcuttur.Bunların58’iortaklarınınkonutihtiyaçları-nıkarşılamaküzerekurulmuşolup,ikisikooperatifişletmesi,üçüisedernekstatüsün-dedir.KuzeyAmerikagenelindekurulmuşolanöğrenciveyaeğitimkooperatifleri,kısaadıNASCOolan,KuzeyAmerikaÖğrenciKooperatifleriBirliği(www.nasco.coop)çatısıaltındatoplanmışolup,buorganizasyon1940’lıyıllardaoluşturulmuştur.Günümüzdeonbindenfazlaortağı/üyesibulunmaktadır.Sözkonusubirlik,ortağı/üyesiolan63öğ-rencikooperatifininsorunlarınınçözülmesi,gereklifonbulunması,maddisıkıntılarının

27

giderilmesivebelkideenönemlisilobivetanıtımfaaliyetlerininetkinbirbiçimdeyürütülmesigibifaaliyetlerdebulunmaktadır.

Kanada:Kanada’da1944yılındaCOOPSCO(www.coopsco.com)kurul-muştur.Sözkonusubirliktamamıüniversitekooperatifiolan60öğrencikooperatifininbirçatıaltındatoplanmasıylaoluşmuşbirorganizasyon-dur. Toplamdabünyesindebulunanüyelerinin 90 yurt tesisi, 110 satışyeri,700tamzamanlıve1500yarızamanlıçalışanıvardır.Yıllık132mil-yondolarlıkbirsatışrakamımevcuttur.

Japonya:Japonya’daise“KampusKooperatifçiliği”sistemiüyeleriolanöğrencilerindüşükfiyatlıalışveriş, ikametvedanışmanlık imkanısağ-lamayıamaçedinmiştir.ZiraJaponya’daikametenpahalıihtiyaçlardanbirisidir.Japonya’dakurulmuşolanbutip“kampus-öğrencikooperatif-leri” JaponÜniversiteKooperatifleri Ulusal Federasyonu çatısı altındatoplanmıştır. Günümüzde Japonya’da 212 birim üniversite kooperatifimevcuttur.Toplamdabuyapıyaüyeolanöğrencisayısıyaklaşıkolarak1.5milyondur.BusayıJaponya’dabulunantoplamöğrencisayısınınyak-laşıkyüzde95’ineeşittir.Bu tablodakampuskooperatiflerisistemininJaponÜniversiteyükseköğretimindenekadarönemlibiryapıolduğu-nunaçıkbirgöstergesidir.BunaekolarakJaponyaeğitimkooperatifleribirçokokulunyönetimindesözsahibidir.Busistemgereköğretmenleringereksevelilerindoğrudanyönetimdesözsahibiolmasınaolanaksağ-lamaktadır.

Avusturalya:Avusturalya’daiseenönemli,başarılıüniversitekooperatifiörneğiolarakSidneyÜniversitesiÖğrenciKonseyiolduğusöylenebilir.KonseySidneyÜniversitesiöğrencikooperatifleritarafındanişletilenvekâr amacı gütmeyen bir yapıdadır. STUCCO (www.stucco.org.au) kısaadıyla 1991 yılında kurulmuştur. Söz konusu üniversite kooperatifineSidney Üniversitesi tarafından fon ve kaynak desteği sağlanmaktadır.Üniversiteyönetimitarafındaneskibircamfabrikasıyenidendizaynedi-lereköğrencilerinbarınmaihtiyacınınkarşılanmasıiçinöğrencikoope-ratifinebağışlanmıştır.

Diğer Ülkeler: Malezya’da sekiz öğrenci kooperatifimevcuttur. GüneyKoreli öğrencilerin ilk üniversite kooperatifiyle tanışması 1974 yılıdır.Hindistan’da ise üniversite kooperatiflerinin toplam ortak/üye sayısıyaklaşık olarak 12 bin dolayındadır. Yukarıda saydığımız örneklere ekolarak Almanya, Polonya, Fransa gibi ülkelerde de değişik üniversiteöğrencikooperatifiörneklerimevcuttur.

28

Türkiye de Eğitim, Okul, Öğrenci, Üniversite Kooperatifleri

Hukuksal Altyapı

Türkiye‘dekurulmuşvekurulacakolan“eğitim”alanıylailgiliokul,üniversiteveöğren-cikooperatiflerininuymakzorundaolduklarıhukuksalaltyapı1983yılındayürürlüğegiren10Ekim1983tarihve2149sayılı“Sınırlı Sorumlu Okul Kooperatifleri Ana Söz-leşmesi’’dir.Mevcut1163sayılıKooperatifKanunu’ndabelirtilenOrtaklarGörevleriveHakları-KooperatifOrganları-KooperatifHesapları,SermayePayları,KooperatifBirlik-leri-DağılmaveDağıtmagibitemelkonularkapsamındakooperatifleringörevtanımı,kuruluş,amaçlarıylailgiliolarakçeşitlitanımlardüzenlemeleryeralmaktadır.

1163 Sayılı Kooperatif Kanunu

Sınırlı Sorumlu Okul Kooperatifleri Ana Sözleşmesi 10.10.1983/2149

Madde 4 - Okul kooperatifi; ekonomik, sosyal ve kültürel faaliyetlerde bulunmak üzere öğrenci, öğret-men, yönetici ve diğer personel tarafından kurulan ve yönetilen bir kuruluştur.

Amacı

Madde 5 - Okul kooperatifinin amaçları şunlardır:

a) Öğrencilerin ve diğer ortakların eğitim, öğretim ve ekonomik ihtiyaçlarını karşılıklı yardım ve daya-nışma ile sağlamak,

b) Okul içi ve okullar arası kooperatifçilikle ilgili açık oturum seminer ve yarışmalar düzenlemek, yayınlar yapmak, kooperatif üretimlerinden diğer okulları yararlandırmak gibi yollarla öğrencilerin karşılıklı güven, yardım ve dayanışma duygularını güçlendirmek,

c) Öğrencilere; ortak bir amaç etrafında, bir arada çalışmayı, iş birliği ve iş bölümü ilkelerini ve bunların uygulanmasını öğreterek, onları toplumsal yaşantıya hazırlamak,

ç) Öğrencilerin, kooperatiflerde görev almalarını, kendilerine verilen yetkileri, ortakların yararına kul-lanmalarını ve buna alışmalarını sağlamak, böylece sorumluluk alma ve taşıma bilincini geliştirmek,

d) Öğrencilerin, derslerde kazandıkları bilgi ve becerileri, iş hayatında uygulamalarını sağlamak,

e) Öğrencilerde kooperatifçiliğin sosyal ve ekonomik bir çalışma olduğu bilincini oluşturarak, toplum-sal kalkınmadaki yer ve önemini kavratmak.

Çalışma Konuları

Madde 6 - Okul kooperatiflerinin çalışma konuları şunlardır:

a) Öğrencilerin ve ortakların ihtiyaç duydukları her türlü eğitim ve öğretim araç ve gereçleriyle giye-cek, yiyecek ve içeceklerini sağlama, satışa sunmak,

b) Okul özelliğine ve imkânlarına bağlı olarak arıcılık, tavukçuluk, sebzecilik ve diğer ders konuları ile ilgili deneme ve uygulama yapabilecek nitelikte girişimlerde bulunmak, bu konularda çalışan çevre kooperatifleri ile iş birliği yapmak,

c) Eğitsel kolların, spor çalışmalarının, sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi ve yoksul öğrencilere ders araç ve gereçlerinin sağlanması gibi sosyal yardım çalışmalarında bulunmak,

29

Eğitim Kooperatifleri

Eğitimalanındakooperatiflerülkemizdeözellikle son yıllardagelişmegösterse biledünyagenelindeyüzyıldanfazlasüredirfaaliyetgösterenbirkooperatifkoludur.Eğitimalanındafaaliyetgösterenkooperatiflerintemelamaçlarıtoplumun,ortaklarınıneğitimihtiyaçlarınınkarşılanmasıdır.Buen temelamacaulaşmak içineğitimkooperatifleriortaklarıtarafındanalınmışortakkararlarneticesindebulunduklarıülkelerdekieğitimpolitikalarıveyasalaruyarıncakarşılaştıklarısorunlaraçözümbulanbirkooperatifçe-şididir.

Eğitim Kooperatiflerinin Önem Kazanması

Türkiye’deeğitimkooperatifleriadıaltındabulunantümkooperatiflerişletmeniteliğin-deolduğundanGümrükveTicaretBakanlığı’nındenetimialtındadır.2012yılınakadarTürkiye’de bulunan toplam eğitim amaçlı kooperatifi sayısı 30'tur. Bununla beraberözellikle2012yılındaçıkanteşvikprogramıuyarıncaeğitimalanındakooperatifleşmeönemkazanmayabaşlamıştır.Teşvikinçıktığıyılikieğitimkooperatifininkuruluşuta-mamlanmıştır.

Türkiye’deilkkezAralık2013’teÇağdaşEğitimKooperatifitarafındanBirinciEğitimKo-operatifleriÇalıştayıdüzenlenmiştir.Çalıştaysonrasındaortakbirsonuçbildirisiyayın-lanmışveaşağıdaözetolarakanahatlarıverilenkonubaşlıklarınadikkatçekilmiştir;

“Eğitim Kooperatifçiliği, kamu ve özel sektörün yanında yükselen üçüncü sek-tördür. Dershanelerin kapatılmasına ve 4+4+4 eğitim sistemine alternatif bir çözüm önerisidir. Eğitim kooperatifleri, kısaca 4+4+4 olarak nitelendirilen eğitim modeliyle yaşanan derslik sıkıntısı, öğretmen istihdamı, atanamayan öğretmen-ler gibi sorunlara da çözüm getirebilir. Okullarda eğitim kooperatifçiliğinin ders olarak okutulması için Milli Eğitim Bakanlığı’na öneride bulunulmalıdır. Eğitim kooperatiflerine devlet desteği (katkısı) olmalıdır. Eğitim kooperatiflerine ücretsiz arsa tahsis edilmelidir. Vakıflara tanınan üniversite kurma hakkı, eğitim koope-ratiflerine de tanınmalıdır. Eğitim kooperatiflerinin bedelsiz teslimleri KDV’ye tabi olmamalıdır. Ana sözleşmelerine göre gelir-gider farkını eğitim yatırımlarına ayıran ve ortaklara dağıtılmayan kârlar, kooperatiflere yapılan bağışlar kurum-lar vergisinden istisna olmalıdır. Eğitim kooperatiflerine yatırım yaparak bağışta bulunan (yurt, okul vb. yapan , arsa bağışlayan) bağışçılar, KDV’den ve kurumlar vergisinden muaf tutulmalıdır. Eğitim kooperatiflerinin işbirliğini güçlendirmeleri ve yaygınlaşması için üst birlik (Eğitim Birlik) oluşturması için gerekli girişimler başlatılmalıdır…”

11Ağustos2014tarihliverileregöreTürkiyegenelindebulunaneğitimkooperatiflerinortaksayısıise2481kişidir.

30

Türkiye’dekieğitimkooperatiflerineörnekolabilecekdörteğitimkooperatifi;

Çağdaş Eğitim Kooperatifi (www.cagdas.org.tr):

1995yılında23girişimcitarafındanBursa'dakurulmuşilkeğitimkooperatifidir.Eğiti-mingiderekniteliğinikaybettiğiveekonomiközgürlüğüolmayanbireylerindeeğitimihtiyaçlarının karşılanması gerekliliği fikrinden hareketle kurulmuş olan kooperatifgünümüzde önemli bir büyüklüğe ulaşmıştır. Söz konusumodelde ortakların vakıfmantığıilekooperatifçiliğinanafelsefesiolandemokratikyapısıbirleştirilmiştir.Çağ-daş Eğitim Kooperatifi anaokulundan-üniversiteye eğitim anlayışını benimsemiştir.Bünyesinde;

• 73bursluolmaküzere330yatakkapasiteliöğrenciyurdu,

• 84yatakkapasitelitamburslukızöğrenciyurdu,

• 145öğrencikapasitelianaokulu,

• 1262kişilikilköğretimokulu(2016),

yaklaşık250kişilikbirkültürmerkezibulunmaktadır.

MayıstaYaşamEğitimKooperatifi(facebook/mayistayasamkooperatifi):

BoğaziçiÜniversitesimezunubeşgençtarafından2002yılındakuruluşsürecibaşla-tılmış,maddi imkanıolmayangençlereüniversiteyehazırlanmalarıveyaderslerindebaşarılıolmalarıiçindestekverilmesiamacıilekurulmuştur.Öğrenciveöğretmenlerinayda15TL’yledestekverdiğibukooperatifİstanbul’dadörtşubedefaaliyetgöstermek-tedir.Kooperatif bünyesinde bugünekadar binden fazla öğrenciye üniversiteye girişeğitimiverilmiştir.

TomurcukEğitimKooperatifi(www.tomurcukkooperatifi.org):

Kooperatifin amacı zihinsel engellilerin eğitimi, onların kendilerine yetecek düzeyegelmeleri,işedinmebecerilerinigeliştirme,sosyalrehabilitasyonvesözkonusubirey-lerinüretkenhalegetirilmesidir.Kooperatifbünyesindebireyleresosyalyaşam,spor,sanatgibibecerilerkazandırılmasıyanındaatölyeçalışmaları,müzik, resimgibiçokçeşitlibranşlardaeğitimverilmektedir.

BaşkaBirOkulMümkünKooperatifi:

Mevcuteğitimsistemindekisorunlaronlarındeyişiyle‘konuşup kararmaktan usanmış’ birgrupaile,eğitimcivegönüllüler‘başkabirokulmümkünmü?’arayışıyla2009yılın-dabirarayagelirve2010yılındaBaşkaBirOkulMümkünDerneği’nikurarlar.Bugiri-şiminiçindeyeralanlar2013yılındanbaşlayarakvederneğinrehberliğindehayallerin-dekiokullarıhayatageçirmekiçinMuğla-Bodrum,Ankara,İstanbulAnadolu,İstanbulAvrupa,Antalya-Kaş,Çanakkale,Eskişehir,İzmir-Urla,Balıkesir-Ayvalık,Bursa’daBirBaşkaOkulMümküneğitimkooperatiflerinikurarveyakurmagirişimindebulunurlar.

31

Bodrum’dakigirişimler2013yılındakooperatifikurarak2013-2014eğitim-öğretimyı-lındaMutluKeçiilkokulunueğitimeaçarlar.Bugirişiminilkkurduğuokuldur.Kooope-ratifinkurucularıamaçlarını; “mevcut eğitim sisteminde farklılık yaratmak, yaşadığımız coğrafyaya özgü eğitim çözümlerini hayata geçirmek” diyerekaçıklarlar.

2015yılındansonraAnkara’daMeraklıKediokuluyineAnkara’dakurulanBBOMEğitimkooperatifitarafındanaçılır.Buamaçlaküçükgruplarhalindegerçekleşenplanlamalarsonrasındasayılarınınartmayabaşlamasıylaveçeşitli illerdebenzerisomutgirişim-ler başlar. Ticari kar amacı olmayanbukooperatiflerdeokulun tümgiderleri ailelerarasındaeşitolarakpaylaşılmaktadır.Herailedenbirkişininkooperatifortağıolduğutopluluktaherkeseşitsözveoyhakkınasahiptir.İzmirRenkliOrmanErkenÇocuklukMerkezi,İstanbulKoşanKaplumbağalarErkenÇocuklukMerkeziveokullarınıaçmayolunda ilerleyenEskişehir,Çanakkale,Ayvalık,Urla,Kaşkooperatifleriylebüyükbireğitimağınınparçasıolmayolundadırlar.

Bodrum’dakurulanBBOMEğitimKooperatifi finansalzorluklarıaşamadığını,bune-denleTemmuz2017'deiflasvetasfiyeamacıylagenelkurulunutoplandığınıveokulukapatmakzorundakaldığınıilanetmiştir.

32

Okul Kooperatifleri

10.10.1983tarihve2149sayılıresmigazetedeTürkiye’dekurulacakolanokulkoope-ratiflerininkuruluş,amaçvekapsamlarıogünküülkeşartlarınagörebelirlenmiştir.Türkiye’deörgüneğitimdeokulkooperatiflerininsayısıoldukçaazdır.Özelliklebazıokulkantinlerininkooperatifedönüştürülmesi veyameslek liselerigibiüretimvehizmetsağlayannitelikliokullarıngelireldeetmesi içinkurulmuştur.Sözkonusuokulkoo-peratifleriningünümüzdeartıkbirereğitimkooperatifinedönüştüğügözlenmektedir.

Türkiye’deörgüneğitimdekurulubulananvetarafımızcatespitedilebilen(kesinlisteyehiçbirşekildeulaşılamamaktadır)okulkooperatifleriarasındaaşağıdakikooperatifleryeralmaktadır.

• PoyrazadamlarOkulKooperatifi

• ÇorumLaçinLisesiOkulKooperatifi

• AnkaraTicaretMeslekLisesiKooperatifi

• GalatasarayLisesiTalebeKooperatifi (Batılıörneklergibikurulmuşancaktasviyeedilmiştir.)

Üniversite Kooperatifleri

Dünyadaüniversitelerbünyesindekurulmuşbulunankooperatifleringeçmişioldukçaeskileregitmektedir.AncakTürkiye’deüniversitebünyesindekurulmuşolankoopera-tiflerhemenhemenyokdenecekdüzeydedir.Bukonuyıllarcaihmaledilmişveönemgösterilmemiştir.Bununbaşlıcasebepleriaşağıdakigibidir:

1. Üniversitelerinözerkveözgürolamayacağıkanısınıngerektoplumdagerekseyö-netimkatındakabulgörmesi,

2. Üniversiteöğrencikooperatiflerininüniversiteyönetimleriylebirleşmebütünleşmealanındakarşılaşılansorunlar,

3. Mevcutyükseköğretimsisteminintümüniversiteöğrencilerineyeterinceaçıkol-mamasıveonlarıkucaklayamaması,

4. Üniversiteleriyönetenlertarafındanbenimsenmişbulunanbürokratikyönetimya-pısıvekontrolsistemininvarlığı,

5. Kooperatifçilik felsefesininveanlayışınınüniversitelerdekabulgörmemesivebukonudaöğrenciler,öğretimüyeleriveüniversiteyiyönetenlertarafındanyeterlibilgisahibiolunmaması,

6. Üniversitelerdekikantin,yurt,lokanta,kitapevi,otoparkgibiişletmelerinüniversitelertarafındanönemlibirgelirkaynağıolarakgörülmesivebugelirlerinöğrencilerlepayla-şılmakistenmemesi.

Türkiye’dekiüniversitekooperatifleriniüçeayırmakmümkündür;

1. Üniversitelerbünyesindekurulmuşolup,genellikleüniversitelerinkantin,misafirha-ne,otoparkgibitesisleriniişletenkooperatifler.

33

GaziÜniversitesibünyesinde2004yılındakurulmuşolanGaziEğitimKoope-ratifiüniversitebünyesindebulunankantin,restoran,kafe,kızyurduvehavuzgibibirimlerinişletimhakkınıelindetutmaktadır.

GaziAraştırmaveProjeKooperatifiise2005yılındakurulmuştur.Kooperati-finkuruluşamacı“KarayollarıAraştırmaveUygulamaMerkeziİşletmesi”dir.

Ancak her iki kooperatifte 2012 senesinde üniversite bünyesinden alınıpüçüncü kişilere devredilmiştir. Artık söz konusu iki kooperatifte üniversi-teyönetimi temsiledilmemektedir.Kooperatiflerinüstyönetimiüniversitepersonelideğildir.Herikikooperatifinüçüncükişileredevriveüniversitedenalınmasıileilgilihukuksalsüreçdevametmektedir.Bununlaberaberüniver-siteyönetimiyukarıdakuruluşamacınıbelirttiğimiz“Eğitim Kooperatifi’nin” amacıdışındakullanılmasısebebiileüniversitebünyesindeihtiyaçlarıngide-rilmesiiçintekrarkantinaçmayolunagitmiştir.

DokuzEylülÜniversitesibünyesindeDokuzEylülÜniversitesiEğitimveÖğre-timBilimselAraştırmaKooperatifibulunmaktadır.Ancakkooperatifinfaaliyet-lerihakkındabilgilereerişilememiştir.Tarafımızcayapılanaraştırmadakoope-ratifinortaklarınaçeşitlidanskurslarıdüzenlediğibilgisineulaşılmıştır.

2. Öğretimüyelerininkendiaralarındakurduğuvetüketim-konutedinmegibiamaçlarıolankooperatifler.

BoğaziçiÜniversitesibünyesindeöğretimüyelerivekampusçalışanlarıta-rafından 2010 yılında Boğaziçi Mensupları Tüketim Kooperatifi (BÜKOOP)kurulmuştur.Kooperatifinkuruluşamacı;

• Ortaklarınaaracısız,tefecisizveenönemlisisağlıklıgıdayısağlamakveküçüküreticilerikorumak.

• EkolojiküreticiyiBoğaziçiÜniversitesimensubu tüketicilerlebuluştur-mak.

• Üretimyapanküçükçiftçilerikorumakveonlarıkooperatifleştirmek.

Belkideenönemlisi“adil ve temiz gıda sistemi kurma”kooperatifinamaçlarıarasındadır.Ürünyelpazesizenginleşmektedir.Üniversiteninkuzeyyerleş-kesindehizmetvermektedir.

www.bukoop.org

3. Öğrencikooperatiflerigirişimleri(BoğaziçiÖğrenciKooperatifi)

BoğaziçiÜniversitesi’ndebirgrupöğrencitarafından2012yılındabiröğ-rencikooperatifikantinikurulmasınailişkinçalışmalaryapanbiröğrenciinsiyatifidir.BukapsamdaBoğaziçiÖğrenciKooperatifi ÇalışmaGrubukurulmuştur.ÇalışmaGrubu'nunesasamacı;

• Öğrencisosyalmekanıoluşturma,

34

Boğaziçi Mensupları Tüketim Kooperatifi gıda satış dükkanı

• Öğrencilerinniteliklibeslenmesinisağlama,

• Üniversitetopluluğununekonomiksosyalihtiyaçlarınayanıtvermek,

• Alternatifbirekonomikmodelyaratmak,

• Üreticilerleilişkileringeliştirilerekişbirliğiyapılmasıvebelkideenönemliortaklarıarasındabirdayanışmakültürününoluşturulmasıolaraksıralanabilir.

Sözkonusukooperatif ortaklarına/üniversite öğrencilerinekooperatifçilik kültürünüyaygınlaştırmayıvebumodelidiğerüniversiteleretanıtmayıdamisyonedinmiştir.Ça-lışmagrubu,BUKOOP’undadesteğiyleilkkantinini2015yılındaBârâkâ’daaçmıştır.

Türkiye’deözelüniversitelerinsaylarınınhızlaartmasıylabirliktebuüniversitelerinko-operatifçiliğe ilgisiazdaolsaartmayabaşlamıştır.Örneğin;uzaktaneğitimkurumuolanMetropolUniversityTürkiye,İstanbulMetropolEğitimKooperatifi'nebağlıolarakfaaliyetlerinisürdürenABDmerkezliMetropolÜniversitesiTürkiyelisanslıtemsilcisi-dir.BöylecebirkooperatifebağlıolarakTürkiye’dekurulanilküniversiteolmuştur.An-cakİstanbulMetropolEğitimKooperatifitasfiyehalindedir.

Üniversitelerde Kooperatifçilik Eğitimi

Türkiye’deüniversitelerindüzenledikleripanel,seminerveçalıştaylar,yayınlananra-porlar, kooperatifçilikmerkezi (GaziÜniversitesiKooperatifçilikAraştırma veUygu-

35

lamaMerkezi),dersler(kooperatifçilikişletmeciliği,mevzuatı,finansmanı,Türkiye’deuygulamalargibi)veprogramlar(KırşehirAhiEvranÜniversitesiMeslekOkuluKoope-ratifçilikBölümü,AydınAdnanMenderesÜniversitesiKuyucakMeslekOkulu,NamıkKemalÜniversitesiÇorluMeslekOkulu)kooperatifçiliğinüniversiteöğrencileriarasın-datanınmasınaçalışmaktadır.

Örgün Eğitim Okullarında Kooperatifçilik Kolları

MilliEğitimBakanlığımüfredatınabağlıbulunanokullardakooperatifçilikkollarıgeç-mişte kurulmuştur. Günümüzde bu kollar kulüplere dönüşmüş olup, kooperatifçilikkulübühakkındaherhangibirbilgiyeerişilememiştir.Geçmiştekurulankooperatifçilikkolundaaşağıdakonulardaöğrencilerebilgiaktarılmaktadır.

• Kooperatifnedir?

• Kooperatifininsanvetoplumiçinöneminedir?

• Ortakçalışmanınfaydalarınelerdir?

• Okulkooperatiflerininamaçlarınelerdir?

• Öğrencilerinplanlıçalışmaiçindesorumluluklarınınarttırılması.

• Okulkooperatiflerininönemininvurgulanmasıgibianabaşlıklardaöğrencilerinbil-gilendirilmesiveortakçalışmalarakatılmalarıamaçlanmaktadır.

36

Harvard Üniversitesi Kooperatifi kitap satış yeri.

37

Harvard Üniversitesi Öğrenci Kooperatifi (Harvard Cooperative Society)

Üniversiteler Şehri Boston

Boston, Amerika Birleşik Devletleri’nin NewEngland Bölgesi’ninMassachusetts eyaletin-debulunan,ABD’nineneski vevarlıklıkent-lerindenbiridir.AyrıcabukentABD’ninkuzey-doğu bölgesinin resmi olmayan merkezidir.Boston, 17. yüzyılın başlarında Amerika’yailk yerleşenler tarafından kurulmuş ve ülke-nin Avrupa’dan göç alan ilk kentlerinden biriolmuştur.Bukentinadı, bölgeye ilk yerleşen

AnglikanvePüritenmezhebinebağ-lı İngilizler tarafından, İngiltere’deki Boston kasabasının

isimlerini vermişlerdir. Günümüzde Boston kenti bireğitim,sağlık,finansveteknolojimerkezidir.Kentinmerkeznüfusuyaklaşıkolarak580binkişiolma-sınarağmençevrenüfuslarlaberaberyaklaşık6milyonaulaşmaktaveABD’ninenbüyükonuncukenti konumundadır. Kentte yaklaşık 50 üniver-site bulunmaktadır. MIT, Harvard Üniversitesi,Massachusetts Üniversitesi, Northeastern Üni-versitesi,BostonKoleji,BostonÜniversitesi,TuftsÜniversitesi,BerkleeMüzikOkulugibidünyacaünlü

eğitimkurumlarıkentteveçevresindebulunmaktadır.

Harvard Üniversitesi

AmerikaBirleşikDevletleri’ndeMassachusettseyaletininBostonşeh-rininCambridgemahallesindebulunanvealanındadünyanınenöndegelenüniversitelerindenbiriolaraktanınanözelbiryükseköğretimku-rumudur.1636yılındakurulanve IvyLeagueüyesiolanHarvardÜni-versitesi, ABD’de hâlâ eğitim vermekte olan en eski yüksek öğretimkurumudur.

13Mart1639’daadıHarvardKolejiolarakdeğiştirilir.BuisimdeğişikliğiilkyöneticisiJohnHarvard’ınölümündenhemensonrayarastlar.Resmianlamdaüniversiteolarakanılmayabaşlandığıdönemise1780’liyıllar-dır.JohnHarvardvasiyetindeüniversiteye400adetkitapvebirkaçyüzpoundbıraktığınıaçıklamıştır.Oyıllarda,bu400kitaplaoluşturulmayabaşlanankütüphanedebugün15milyondanfazlakitapbulunmaktadır.Bu sayı üniversite kütüphanesi dünyanın en büyük akademik kütüp-

38

hanesi yapmaklakalmaz, tümkütüphanelerarasındada ilk beşesokar.Birkaç yüzpoundlukbütçeninbugüngeldiğinokta ise2016yılıverilerinegöreyıllık34,5milyarABDdolarıdır.

CharlesWilliamEliot’ınbaşkanlığınıyaptığı1869-1909yıllarıüniversiteninyenilenmeyıllarıdır ve öğrenci seçmesistemi, derslerin işlenişi ile kurumun fiziksel yapısı bu-günküşeklinialır.BumodelkendisindensonragelentümAmerikanüniversitelerindeuygulanır.HarvardÜniversitesi’nde2016yılında2400akademisyen,6700lisansöğren-cisi,12.400kadardayükseklisansöğrencisibulunmaktadır.Bostonkentinindünyacabilinenenbüyükikiüniversitesi:HarvardÜniversitesiileMassachusettsTeknolojiEns-titüsü’dür.

Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (Massachusetts Institute of Technology-MIT)

AmerikaBirleşikDevletleri’ninMassachusettseyaletindekiBostonkentininCambri-dgemahallesindeyerleşikveözelliklebilim,mühendislikveekonomikonularındakibaşarılarıylatanınanbirtekniküniversitedir.MIT,1861yılındakurulmuşve1865yılındaBostonkentininmerkezindekiralıkbirbinadaeğitimebaşlamıştır.1916yılındaBostonşehrininortasındangeçenCharlesnehrininkarşıyakasındabulunanCambridgesem-tindebulunanşimdikikampüsüneyerleşmiştir.1900yılındaaynıkenttebulunandün-yacaünlüHarvardÜniversitesi’ylebirleşmesidüşünülmüş,fakatbuöneriMITmezun-larındangördüğü tepkiüzerinegerçekleşmemiştir.Enstitününönemiözellikle ikinciDünyaSavaşısırasındayaptığıaskeriamaçlıbilimselbuluşlardolayısıylaartmıştır.So-ğukSavaşyıllarındaABDhükümetindenaldığıfonlarlaaraştırmalarınhızınıarttırmıştır.21.yüzyılagirerkenhemkendiiçindeyapılanbuluşlarlahemdemezunlarınınkurduğubilimveteknolojiyedayananbaşarılıfirmalarlaöneminikorumayadevametmektedir.

Kaynak; https://www.retrosnapshots.com/1899-harvard-university-memorial-hall-photo.html

Kaynak; http://lisansustutecrubem.com/wp-content/uploads/2016/08/Harvard-University.jpg1899 2016

39

Teknolojivemühendislikkonularındadünyanıneniyitekniküniversitesiolaraktanınmaktadır.ŞuanakadarMIT’ninöğretimvearaştırmaüyeleri,öğrencivemezunlarıarasındaNobelÖdülükazananlarınsayısı83’eulaşmıştır.

Harvard Cooperative Society Tarihçesi Kuruluş Çalışmaları (-1920)

1861-1865yıllarıarasısürenAmerikanİçSavaşısonrasıdönemAmerikaBir-leşikDevletleritarihindeYenidenYapılanmaDönemiolarakbilinmektedir.1865yılındaiçsavaşınsonaermesiilebirlikteAmerikaBirleşikDevletleriulusalbir-liklerinisağlayıphızlıbirsanayileşmesürecinegirmiştir.Ancak1870’liyıllardatümdünyadahissedilenbirekonomikkrizbaşlamıştır.Bukrizkapitalizminilkkrizidir.1873-1896yıllarındahükümsürensözkonusuekonomikkrizAvrupaülkeleri ve Rusya gibi AmerikaBirleşik Devletleri’ni de derinden etkiler. Sözkonusukriz,döneminekonomiyazarlarıtarafından“Büyük Depresyon”olarakadlandırılmıştır. Amerikan hükümetinin karşılaştığı derin ekonomik sorunlar,(durgunlukgibi)toplumuntemeldireğiolanailelerinsağlık,barınmaveeğitimgibitemelihtiyaçlarınısağlamakiçinsatınalmagüçlerinindüşmesiveçocukla-rınayeterinceyardımedememelerisonucunudoğurmuştur.BununsonucundaAmerika kıtasında üniversite için ilk kooperatifleşme fikirleri ortaya çıkar veüniversitekooperatiflerininkurulmasıülkegenelindediğerüniversitekoopera-tiflerininkurulmaihtiyacınıtetikler.

HarvardÜniversitesi’ninbulunduğuBostonkentiAmerika’nın1860’lıyıllardaengelişmiş,aynızamandadayaşambakımındanenpahalıbölgelerindedir.HarvardKoleji’nde,üniversiteozamanlarkolejolarakanılmaktadır,özelliklebarınmaveyemekoyıllardaöğrencileriçinenbüyüksorundur.Yıllık150USDolanokulücretivebunaekolarakkitap,barınma,giyecekveyakıtücretleriekonomikdarboğaz-dakiailelerinbelinibükmektedir.1882yılınakadarHarvardKoleji’ndeöğrencileringayretleriyleyaşammasraflarınıdüşürmekiçinçeşitliprojeler,barınma,yemekdesteklerihayatageçirilir.Fakatbuçabalaryeterlideğildir.Harvard’dayaşamko-şullarınınpahalıolmasınınbirkaçönemlinedenivardır;

a. Öğrencilerkrediilealışverişyapıyor,ancaköğrencilerdenbazılarıborçlarınıödeyemiyorvebuesnaflailişkilerdesıkıntıyaratıyordu.

b. Öğretim üyeleri ancak belli aralıklarla veya borçlar belli düzeye ulaşıncaödemeyapıyorlardı.Budabölgeesnafınınüniversitelilereolangüveninisar-sıyorvefiyatlarıngereğindenfazlapahalıolmasınıtetikliyordu.

c. Üniversitedeokuyanyüksekgelirgrubunamensupöğrencilerfiyatlarısor-gulamadanalışverişyapıyordu.

d. Bölgedeoluşmayabaşlayan tekelleşme, bununsonucunda iseüniversitemensuplarıarasındafiyatlarlailgilioluşanhoşnutsuzlukvebunakarşıha-reketegeçmeisteği.

Bu süre zarfında, kooperatifleşme sürecinin hemen öncesi, Harvard Üniver-sitesiöğrencileriönceliklederskitaplarınınuygunfiyattanteminedilmesiiçinüniversitebünyesindesatışıylailgiliçeşitliadımlaratmıştır.Harvardbünyesinde

GeorgeJacobHolyoake(1817 – 1906)İngilizsekülarist,sendikacıvegazeteyayımcısı.Holyoake,1817’deBirmigham’dakalaycıbirbabavedüğmeüreticisibiranneninenbüyükoğluolarakdoğdu.Oldukçamütevazikoşullardayetişti.İlkokulseviyesindeeğitimgördüamaaynızamandababasınınyanındaçalışarakzanaatöğrendi.Dahasonrakendinisiyasisosyalhareketlereadadı.Sekülerizm,kooperatifçilikgibikonulardaöncüfaaliyetlerdebulundu.BirçokkitapyazdıveTheMovement,TheReasonergibigazeteleriçıkardı.Holyoake,İngilizmahkemesinceateizmlesuçlanıpmahkumedilensonkişioldu.

40

birkooperatifkurulmasıfikriniateşleyençeşitligelişmeleryaşanır.BunlardanbirincisiGeorgeHolyoake’nin“The History of Co-operation in England (İngilte-re’de İşbirliğinin Tarihi)”kitabınınöğrencilerveakademisyenlerarasındaçokokunanpopülerbirkitapolmasıdır.TorontoÜniversitesikooperatifdeneyimiveülkegenelindesüregelenkriz,bunabağlıolaraköğrencilerinalımgüçleri-nin,yaşamstandartlarınınazalması.Bütünbugelişmelereekolaraküniver-sitedekooperatifbenzeriyapıkurulmasınınfikirbabasıolanCharlesHaydenKip’inodasındaöğrenciarkadaşlarıveöğretimüyeleriileyaptığıtoplantılardabusürecietkilemiştir.

Kooperatif Hareketi

Bütün bu gelişmeler Üniversite bünyesinde bir kooperatif kurulması fikriniateşler.Beşöğrencibirkooperatifanasözleşmesihazırlar.13maddedenolu-şanbusözleşme28Şubat1882tarihindeyayınlanır.Kooperatifebirbaşkan,biryönetimkurulu,maliişlerleilgilibirüyevebunaekolarakdiğeroperasyonelişlerleilgiliikiüyeatanmasısonucukooperatifinilkorganizasyonutamamla-nır.Yönetimkurulunakooperatifinişleyişiiçingereklikurallarınbelirlenmesivehazırlanmasıyetkisiverilir.İlksözleşmeyegörekooperatifbünyesindeüçtemelgelirkalemibelirlenir:

a. üyelikaidatları(başlangıçtayıllık2ABDdoları),

b. üyeleresatılanikincielürünlerdenalınankomisyonlar,

c. diğerürünlerinsatışındansağlanan,ancakyüzde5kârmarjınıgeçemeyengelirler.

Kooperatifbugelirkalemlerininyanındabazıtemelkurallarbenimser;

a. Üyeolmayankişilereikincielsatışıyapılmayacaktır,

b. Bütünödemelernakitolarakyapılacaktır,

c. Eğerkooperatifbüyükmiktarlıalışverişlerdesıkıntıyaşarsa,örneğinkoo-peratifiçinkömürvb.yakacakalımı,muhasebedensorumluüyeüyelerebilgivermekzorundadır.

Bunaekolaraköğretimüyelerindenderslerdekullanacaklarıkitaplarınbirliste-sininyayınlanmasıistenmiştir.Ancakbuhareketyaşanabilecektekelleşmeteh-likesikarşısındaçevreesnafınıntepkisiniçeker.Kooperatifbünyesindesatışlarınnakitolarakyapılmasıkuralıkonulur.Buradaesasamaçlananözellikleparalıöğrencilerinbilinçsizcepahalıalışverişyapmalarınınönünegeçmektir.Alışverişöncedenkrediileyapılıyordu.İkinciolarakyapılankârkooperatifininsermaye-sineeklenecektir.Enfazlayüzde5kârmarjıilesatışüyeleriçinavantajlardanbirtanesiidi.Ayrıcakullanılmışmobilyalarınveihtiyaçdışıkitaplarınkoopera-tiftarafındansatınalınmasıcazipti.Kooperatifebirmüfettişatamasıyapılmıştı.Böylecehesapişleridenetlenebilecekvekayıplarınönünegeçilebilecekti.

HarvardÜniversitesibünyesindekurulankooperatifinilkbaşkanıolarakFran-ckBollesseçilir.Kooperatifinilkzamanlarındabazıgörüşayrılıklarımeydanagelir.Enbüyüksıkıntıöğrencileriçingerekliolankömürünneşekildetemin

FranckBolles-HarvardÜniversitesibünyesindekurulankooperatifinilkbaşkanı.

CharlesHaydenKip(1870-1937)Üniversitedekooperatifbenzeriyapıkululmasınınfikirbabası.

41

edileceğidir.Mart1882’dekooperatifilkdükkanınıaçar.Sözkonusudükkanınyeriko-operatif tarihi içinde birkaç kez değişecektir. Kooperatif altı ana kategoride satış vehizmetyapmaktadır.

a. Kırtasiye,

b. Kitap,dergi,spormalzemeleri,

c. Kömür,odungibiyakacaksiparişleri,

d. İkincielkitaplarmobilyalar,

e. Yaztatilisüresinceüyelerineaitmobilyalarınsaklanması,

f. Kooperatiflistesindebulunan30adetfirmadanalınanmallarınüyelereyüzde5veyüzde33oranında,malıncinsivekategorisinegöreindirimlisatılması.

Kooperatifinilkzamanlarıtekgiderkalemiofiskirası,müfettişveçalışanlarınmaaşıdır.İlkseneoperasyondankooperatif3,700ABDdolarıkâreldeeder.Yineilksenesonundaüniversitebünyesindebulunanöğrencilerinyüzde49’ukooperatifeüyeolur.Busayıöğretimüyeleriarasındaancakyüzde9’dur.Kooperatifinilkyıllarıoldukçabaşarılıdır.Kârınyanındaderskitaplarındaortalamayüzde10’lukbirindirimsağlanmıştır.Koope-ratifinsağladığıbuindirimkampusçevresindebulunankitapçılarınolumsuzetkilen-mesineyolaçarvebudurumkitapçılar tarafındankooperatifin tekelleştiğigerekçe-siyleprotestoedilir.Ancakkooperatifiçinherşeygöründüğügibigitmez.1885yılındakooperatifsıkıntılıgünlergeçirirvekapanmaaşamasınagelir.Bundaenönemlisorunyanlışalınankararlar,yanlışseçilenürünlerinsatılamamasıvekooperatifinkârmarjı-nındüşmesidir.Kooperatifüyelerininkendiaralarındatopladığıparalarsonucusorunaşılır. Bu süre zarfında üye aidatlarına zam yapılır. Oluşan bu finansal tablo sonrasıkooperatifbünyesindedönümnoktalarındanbirisayılabilecekbirkararalınırvekoo-peratiftenüyeharicikişilerindealışverişyapabilmesineizinverilir.Böylecekooperatifinkârıarttırılabilecektir.

Harvard COOP üye aidatları

1882-1884 2.00 ABD dolları/yıllık 1884-1887 2.50 ABD dolları/yıllık

1887-1893 1.50 ABD dolları 1893-2017 1.00 ABD dolları/aylık

Kaynak:Harvard Co-operative Society Past and Present, 1882-1942,s.57

42

HarvardCoop’unyaklaşıkolarak20yılsürenvekooperatifinkuruluşununvetemel-lerininatıldığı budönemdensonraartık ikinci aşamayageçilmiştir. 1900-1920arasıdönemkooperatiftarihinde“Gelişme ve Güçlü İdarecilik” olaraktanımlanır.

Gelişme ve Güçlü İdarecilik (1921-1928)

Mevcutkooperatifbaşkanınınyaptığıgözlemlersonucuilkişolarakyönetimioluşturanbütünorganların,kooperatifinbölümleriyleyakıntemasiçindeolmasıfikribenimsen-miştir.Budönemdeortayaçıkanana fikirkooperatifinkâredenbir işletmeolduğu,biryardımkuruluşuolmadığıvebunabağlıolarakkârmarjınınmaksimizeedilmesiiçinsatışhacmininarttırılmasıgerekliliğidir.İlkaşamadakooperatifyönetimindebazıdeğişiklikleryapılmıştır;başmüfettişingörevtanımıveyetkilerideğiştirilmiş,başmü-fettişyönetimkurulunadahiledilmiştir.Bunaekolarakbaşmüfettişesatışıizlemevekontrolyetkileriverilmiştir.Ayrıcayönetimkurulubaşkanınıngörevtanımınasatışlarınarttırılması,stoklarıntakibi,satışlarınmaliyetininizlenmesivekooperatifingenelope-rasyonununmaliyetinin takibigibikonulareklenmiştir.Bunaekolarakbudönemdeyapılanenönemliyenilikler ise;yenibirmuhasebesisteminindevreyealınması,-bukonuda üniversite hocalarından destek alınmıştır- ve kooperatifin tümbölümlerininayrı ayrı değerlendirilmesi ve iş yapışmaliyetlerininhesaplanmasınabaşlanmasıdır.Budakooperatif içindemodernyönetimbilimininkullanılmayabaşlamasıanlamınagelmektedir.Kooperatifyönetimiyeniişakışprensiplerinibenimserveuygular:

1 Üyeleriçinüçayvedahafazlaaidatödemeyenlerekârpayıödenmez.Budakoope-ratifinüyelikgelirlerinindahadüzenliolmasınayolaçar.

2 Kooperatifsatışbirimlerindebirkârpayıuygulamasınageçilir.Buuygulamasatışpersonelininmotivasyonunaolumlukatkıdabulunur.

3 Kârınarttırılmasıiçinkampusdışınadadükkanaçılmasıfikribenimsenir.

4 Kooperatifinsattığıürünleringözdengeçirilmesi,gerekirsekaldırılmasıgerekirseyeniürünlerinkooperatifportföyünealınmasıfikribenimsenir.Bubağlamdakoo-peratifekgelirgetirmesimaksadıile;

a- tiyatro,

b- sigara,tütünvb.

c- plakvb.kategorilerindesatışlarabaşlar.

Ayrıca kooperatif söz konusu zaman diliminde kâr-zarar tespiti sonucunda elindetuttuğumevcutdükkanlarındanbazılarınıkapatmakararıalır.Diğerdükkanlarda isesatılanmalların içeriklerinindeğiştirilmesigibiçeşitliyenilikleryapılarakkârmaksi-mizasyonusağlanmayaçalışılır.Bütünbunlaraekolarakbirpazarlama fikriolarak,dahagenişbirkitleyehitapedebilmebakımından,kooperatifinadı“Harvard Coopera-tive Society”yerine“College Cooperative Society”olarakdeğiştirilir.Bütünbuyapılançalışmalarkooperatifinyenibiryapılanmaiçerisinegirmesi,rekabetedebilmesi,kârmarjınınarttırılmasıveenönemlisigereküyelerineeniyihizmetinsunulmasıgereksedeonlaradağıtılankârpayınınarttırılmasıiçindir.

43

1916yılıHarvardCoopiçinbirdönümnoktasıdır.MITkampüsünüBoston’danCambri-dge’etaşımıştır.DöneminMITbaşkanı,HarvardCoopyönetiminiMITkampüsünedaveteder.BudavetteesasamaçHarvardCoop’undeneyimlerindenfaydalanmakveişbirli-ğidir.AynıyılHarvardCoop,MITbünyesindedahaöncekurulmuşolanbirkooperatifinhisselerineortakolurve“TechnologyBuilding”(TeknolojiBinası) isimliyenibirşubeaçar.BuolaykooperatifintarihindeçokönemliolupgünümüzdebilekooperatifinadıHarvard/MITCoop.olarakanılacaktır.

Ancakbütünbuçalışmalaryapılırken1917yılındaAmerikaBirleşikDevletleri,BirinciDünyaSavaşı’nadahilolur.Amerikanekonomisisavaştanetkilenir.BuHarvard’aka-yıtlıolanöğrencisayısınınyüzde40oranındadüşmesianlamınagelir.Aynıdönemdekooperatifüyesayısı5035’ten3870’edüşer.Kooperatifçeşitliadımlaratar;

Büyük Depresyon yıllarında ABD’de öğrencilerin kaynaklarını zorlayan bu zamanlarda, yiyecek ve barınaktan tasarruf etmek için ülke çapında kooperatiflerin kurulmasını başlatılıyorlar. Buna ek olarak, birçok öğrenci konut ararken ırk ve dini ayrımcılıkla karşı karşıya kalıyor. Şubat 1933'te eski YMCA direktörü Harry Kingman, 14 University of California Berkeley öğrencisine Berkeley'deki ilk öğrenci barınma kooperatifini başlatmasına ilham vermiştir.

Kaynak: www.bsc.coop/index.php/who-we-are/general-info-who-we-are/history

44

• stoklarındüşürülmesi,rezervlerinarttırılması

• savaşzamanı/savaşsonrasıatılacakadımlarınbelirlenmesiiçinçeşitlisenaryola-rınıngeliştirilmesi,

• üyelereödenmesigereken2/3kooperatifkârınınsermayeyeeklenmesi.

Atılanbuadımlarsayesindekooperatifsavaşdönemindeherhangibirfinansalsıkıntı-dadeğildir.AmerikaBirleşikDevletleri’ninBirinciDünyaSavaşı’nınkazananülkelerinyanındayeralması,savaştazminatıalmasınayolaçar.Buda1920’yekadarolanbir-ikiyıllık süredeülkeningerçekvegenişkapsamlı bir refahdöneminin tadını çıkarmasıanlamınagelir.Tüketicidavranışlarındaçeşitlideğişikliklerolur;BirinciDünyaSavaşısırasındaçalışanlaryüksekparalarkazanır.Harcamalarartar.Budurumonlarınlüksmallaraolan ilgisini arttırır.Aileler ilk kez radyo, otomobil, buzdolabı gibi teknolojikürünlerletanışır.Budönemdekooperatifkârınıarttırır.Kooperatifemlakalımınayatı-rımyapar.Ayrıcasermayeyapısıgüçlendirilir.

Harvard Cooperative Society 1900-1920 yılları karşılaştırması

Üye Sayısı Üyelik Aidatı Ürün Satışı Net Kar

1900 Yılı 2670 2670 USD 247,000 USD 12,812 USD

1920 Yılı 7374 7374 USD 847,000 USD 40,135 USD

AmerikaBirleşikDevletleriekonomiktarihinde1920’liülkeekonomisiaçısındanra-hat,huzurluvedahasıülkeaçısındanenyaratıcıyıllarolarakanılır.Ülkedeüretimveistihdamoranlarıyükselerekartmayadevametmektedir.Amerikanhalkıseriüretimletanışmıştır.Çalışanlarınmaaşlarıçokyükselmesedeürünfiyatlarısabittir.Hanehalkısatınalmagücüiyidurumdadır.BudurumdaAmerikaBirleşikDevletleri’ninenönemliözelliğiolanortaveorta-üstgelirdüzeyinesahiphalkeskisinegöredahazengindir.Kısaca1920’lerAmerikankapitalizmiiçinparlakdönemlerdenbiriolarakgösterilmek-tedir.1920‘liyıllarAmerikanekonomisiaçısından“Kükreyen Yirmiler”olarakadlandı-rılmıştır.Kooperatifekonomidekibugelişmelerdenolumluyöndeetkilenmiştir.Artıkkooperatifinbirincilönceliğideğişmiş;önceliknetkâreldeetmekyönünedoğrukay-mıştır.Seçilenyenibaşkanveyönetimkurulunagörekooperatif,kâredenbirkuruluşolmalıdır,biryardımkuruluşudeğildir.Bubağlamdakooperatiftekârlılığınarttırılmasıiçinçeşitliyönetimseladımlaratılmıştır.Önceliklekooperatifiçerisindeozamanaka-daruygulanankararalmamekanizmasırevizeedilmiştir.Kooperatifinçokbürokratikolanmevcutçalışmaprensibisadeleştirilmişveartıkkooperatifbaşkanıolankişileredahaçokyetkiverilmiştir.1920’liyıllarınbaşındankrizyıllarınınbaşlarınakadarkoo-peratifinsatışları,kârlılığı,yatırımlarıartmıştır.1920yılında874binUSDolansatışlarveüyelerdenalınanaidatlartoplamıkrizbaşlangıcıolan1929yılında1milyon395binUSD’yeçıkmıştır.Netkârrakamıise1920yılında40binUSDcivarındaiken1928yılında105binUSD’yeçıkar.Kooperatifinsahibiolduğuvarlıklarvetoplamı ise1920yılında245binUSDiken1929yılındaburakam956binUSD’yeyükselir.

45

Budönemiçerisindekooperatifçeşitliyenidükkanlaraçar.1924yılındaHarvardMey-danı’ndaerkekler için ikiadetmobilyadükkanıvekitapçıaçılır.Bunaekolarak1925yılındakooperatifyeniyönetimbinasınataşınır.Kooperatifinsözkonusuzamaniçindebüyümesininçeşitliananedenlerivardır;

• Yönetimde yapılan değişiklik;tümörgütünvekooperatifbünyesindeçalışanperso-nelinyönetimi.Ayrıcailkinsankaynaklarıyönetimidenemeleri.

• Kooperatifin politika geliştirme becerisi;gereküyelerininihtiyaçlarınınbelirlenme-sindegereksekararalma,alınankararlarınuygulanmasıalanında.

• Kooperatifinişyapışbiçimi.

• Yerel işletmelerleolan ilişkiler vekooperatifinartık yerel işletmelerkarşısındakigücününartması.

• Kooperatifinamacındaolandeğişiklik;kâretmegerekliliği.

Büyük Buhran Yılları (1929-1937)

HarvardCoop.’un1920‘liyıllardabaşlayanbubaşarılıvedeaynızamandakârlıdöne-mi1927-1928yılınakadardevameder.Budönemdekooperatifinfinansalyapısıçokgüçlüdür. Herhangi bir borcu bulunmamaktadır. Kooperatif her türlü olumsuzluğakarşıgücünükullanabilmektedir.Mevcutperformansıylarakiplerindenayrılmaktadır.Artıkkooperatifbölgedebüyükoyuncuolmuşverekabetettiğidiğersatıcılarıfiyatlarındüşmesi içinzorlayabilmektedir.SekizyıllıkbudönemdünyadaveAmerikaBirleşik

Büyük Buhran'da iş arayanlar...

46

Devletleri’ndehükümsürmeyebaşlayanvesonucundabirdünyasavaşınıtetikleyecekbüyüklüktebirekonomikkrizekadardevameder:Büyük Burhan.

Ülkedeburefahdurumu1927yılınakadardevametmiştir.1927yılındanbaşlayarakgerekadetsizgelirdağılımı,gerekoyıllardaABDMerkezBankası’nınyanlışpolitikaları,gerekseözelsektörünyaşadığısorunlarnedeniyleülkeyıllarsürecekbirekonomikkriziniçinedüşer.Amerikanhalkınınyaklaşıkyüzde44’üişinikaybeder.Büyük Burhan dönemiolarakadlandırılanbusüresonundaayrıcaAmerikanekonomisibirdünyasa-vaşıileyüzleşecektir.

Kooperatifin1929yılında1milyon351binABDdolarıolangelirleri,1934yılında938binABDdolarınageriler.Aynıdönemdeise105binABDdolarınaolannetkarı55binUSD’yegerileyecektir.Budönemdebiryandankooperatifülkedebulunankrizleuğ-raşırkenbiryandandayeniişleregirmek;1933yılındaoptikaletlerve1934yılındakış

sporları gibi dükkanlar açmak, aynı zamanda verimli olmayan tiyatro bileti satışlarıişlerinikapatmaktadır.Aynızamandakooperatif1937yılında“Teknoloji Dükkanı”adıylayenibirdükkanaçar.Buhamlekooperatiftarihindeyenibirbasamakolacaktır.Günde500kişiyehizmetverilenbirbüyüklüğesahiptir.Bütünbugelişmelerolurkendünyadasavaşrüzgarlarıesmeyebaşlar:İkinciDünyaSavaşı

İkinci Dünya Savaşı’ndan Refah Dönemine (1940-1970)

Kooperatif1941-1942yıllarındatoplam14,248üyeveyaklaşıkolarak1,64milyonABDdolarıgelirve186binABDdolarınetkârıolanbiryapıyadönüşmüştür.1945yılındaİkinciDünyaSavaşısonaermiştir.ABDbudünyasavaşındansüpergüçolarakçıkmıştır.Ge-rekülkeninsavaşbombardımanındanetkilenmemesi,savaşsonrasıağırsanayininçok

ABD'de büyük buhran paniği...

47

gelişmesi,ülkeninyeraltızenginliklerivedünyaticaretindeliderkonumageçmesigibisebeplerleülkeekonomisisavaşöncesidurgunluğugeridebırakmıştır.Artıkülkedeekonominindegetirdiğirahatlamaileberaber1970‘liyıllarınbaşınakadardevamede-cekbirbolluk,refahsürecibaşlamıştır.İkinciDünyaSavaşısonrasıbiryandanAme-rikanüniversiteleriveöğrencileribilimselçalışmalarındoruğundadır,birdiğeryandandaülkeninsosyo-ekonomikrefahınınartmasısayesindesatınalmaparitelerindeçokönemligelişmelergözlenmektedir.HarvardCoop.budönemdeüyelerinistekleridoğ-rultusundakendinigeliştirmişveülkeekonomisininiçindebulunduğurahatlamasa-yesindegelirlerinigiderekarttırmıştır.Kooperatifgelirleri1945yılındayaklaşıkolarak1,57milyonABDdolarıve1950yılında1,74milyonABDdolarıikenbeşyılsonra1955yılındainanılmazbirşekildeyaklaşık4,12milyonABDdolarınayükselmiştir.Sözko-nusuivmeartarakdevametmiş,1960yılında7,63milyonABDdoları,1965yılındaise10,5milyonABDdolarınayükselmiştir.Ancakkooperatifingiderleridesözkonusudö-nemdeartmıştır.Budurumkooperatifyönetiminihareketegeçirmişverebateoranları(üyelerinyaptıklarıalışverişlerdeyılsonuyapılanparaiadesininyüzdelikoranı)değişi-meuğramıştır.1960yılındabuoranyüzde10iken1965yılındanakitsatınalmalardayüzde10,kredilisatınalmalardayüzde8,1969yılındaisenakitsatınalmalardayüzde7.5,kredilisatınalmalardayüzde5.5olarakgerçekleşmiştir.Ayrıcagiderlerinartması(maaşartışıvesatışlardakiyavaşlama)yanındaözellikle1969-1970dersyılındakoo-peratif yenibir sorunlayüzleşecektir.Kooperatifebağlıdükkanlardayapılanhırsızlıkbiröncekiyılagöreyüzde40oranındaartmıştır.Kooperatifinnetkarı15,3milyonABDdolarıolmuştur.

Kız Öğrencilere de Hizmet (1970-1979)

1970 yılı HarvardÜniversitesi tarihinde bir dönümnoktasıdır. O zamana kadar üni-versitebünyesindesadeceerkeköğrencileröğrenimgörürken,artıküniversiteyekızöğrenciler de kabul edilmektedir.Bu çokönemli değişiklik kooperatif açısındanka-dınlarayönelikyenihizmetlerinverilmesizorunluluğunudadoğurur.Artıkkooperatifkızöğrencilereyönelikürünlergetirmekzorundadır.Bununyanındakooperatifgeçmişyıllardangelensorunlarlaboğuşmaktadır. İkinciDünyaSavaşı sonrası süren “soğuksavaş”vebununsonucuAmerikaBirleşikDevletleri’nin1969yılındaDoğuAsya’daka-tıldığıVietnamSavaşıülkeekonomisiniderindenetkiler.Kooperatifinyaşamışolduğusorunlarfinansalvekurumsalsıkıntılar(kooperatifteürünçalmaolaylarınınartması,öğrencilerinkooperatifbinalarınaulaşımdavearaçparketmedeyaşanansıkıntılar,iş-letmemaliyetlerininartması)gibisebeplerdendolayıyönetimkurulu1971-1972yılın-daüyeleregeriödenenkârpayıyüzdesini(rebate)yüzde3gibibiroranınadüşürmekzorundakalır.Bunaekolarakbirde1970’liyıllarlaberaberülkedehissedilmeyebaş-lanacakpetrolkriziüyelerinsatınalmaolanaklarınıolumsuzetkileyecek,kooperatifin1970’liyıllarıkrizlerle,inişliçıkışlıkârmarjlarıylageçirmesineyolaçacaktır.

48

Küçülerek Büyüme (1980-2013)

1980‘liyıllardaHarvardCoop.okadarbüyümüşveürünyelpazesiokadarartmıştırki,adetabüyükbirsüpermağazadır.Ürünleriarasındadayanıklıtüketimmalzemesindenhertürlükitapkırtasiyemalzemesine,giysiye,makyajmalzemesine,çeşitlisporürü-nüne,plakvb.müzikmalzemelerinekadarçokçeşitliürünleribulunmaktadır.Hattamüzikalanındaenzenginkoleksiyonlardanbirikooperatiftedir.Ancakkooperatifinsa-hibiolduğubuçeşitlilikgelecekyıllardasorunlaryaratacaktır.

Gerek1980’li yıllardaAmerikanekonomisinin içindebulunduğu sorunlar, gerekse rakip firmaların koo-peratifin üstünde yarattığı baskılar neticesinde artıkyenibiryolharitasınaihtiyaçduyulur.Kooperatifbün-yesindekiürüngamısadeleşmeli,gereksizürünlerinsatışından vazgeçilmeli ve böylece kârmarjı korun-malıdır.HarvardCoop.artıkülkeninkonusundabüyükoyuncularıolanWallMart (süpermarket),HomeDe-pot(Mobilyavb),TowerRecords(müzik)gibikurum-larlabaşedememektedir.Kooperatifgelirlerinde ise

gerilememevcuttur.Kooperatifin1980yılısonundatoplam6merkezibulunmaktadır;(1HarvardMeydanı,3HarvardÜniversitesikampusu,2MIT-MassacusetsInstituteofTechnologykampusu)Buyıllardakooperatifebağlı6merkezintoplamgeliri45,9mil-yonABDdolarıdır.Burakambiröncekiyılagöreyaklaşıkyüzde11azalışanlamınagel-mektedir.Aynızamandaoperasyonelanlamdadayaklaşık533binABDdolarlıkkayıpmevcuttur.Kooperatifbünyesindebulunanveüyelerineüniversitekampusuiçerisindeeczane,terzi,kurutemizlemegibihizmetlersunanbirimleriseişletmelerinkonumusebebi ile rekabettenetkilenmemektedir. Yüzyılı aşkınbir süredirbüyüyenkoopera-tif,tarihindeilkkezküçülecektir.Kooperatif,bünyesindebulunançoğuişlerdençıkmakararıalır.1980’liyıllarınsonuve1990başlarındakooperatifinesasodaklandığıkonubaşlıklarısadeleşecektir.Kooperatiftarihindeilkkezsahipolduğu114binm2büyüklü-ğündekimekanınyüzde30’unufedaetmekzorundakalmıştır.Kooperatifülkegenelin-deendonanımlı,enkapsamlıakademikbirkitapçıdükkanıhalinegetirilecektir.Bunaekolarakkırtasiyeveüniversiteileilgilihediyelikeşyasatışıyapılacaktır.

HarvardCoop.ileAmerikaBirleşikDevletleri’ndekonusundaenbüyükvebilgiseviyesiengelişmişkitapçıolanBarnes&Noblesarasındakitapoperasyonlarınınidaresiiçinbiranlaşmayapılır.Buanlaşmakooperatiftarihinindönümnoktalarındanbirisidir.Bunaekolarakkooperatifinkararalmaveyönetmemekanizmasındabazıufakdeğişikliklerolur.OzamanakadarHarvardCoop‘unyönetimkurulu(öğrenci-öğrenciolmayanüye-ler-fakülteöğretimüyeleri)hertürlüpolitikayıgeliştirir,stratejiyibelirler,profesyonel-leriseçervealınankararlarıyöneticilerinebildirirdi.Yöneticilerisealınanbukararlarıuygulamaklayükümlüdür.ArtıkBarnes&Nobles’ınişiniçinegirmesiyleberaberuygu-lamadabazıdeğişikliklerolmuştur.Özellikleseçilenpersonelveyöneticiler,kullanılanyazılımgibialtyapıprogramları,işletmeninyönetimiBarnes&Noble’aaittir.

Harvard Coop kitap satış dükkanı

49

1995yılıkooperatifiçinzorbiryılolur.1995yılındakooperatifsatışlarındayaklaşıkolarak190binABDdolarlıkbirkayıpmevcuttur.Toplamgeliriseyaklaşık45mil-yonABDdolarıolacaktır.Kooperatifgerekişlerininsadeleşmesi,gerekbünyesin-debiryenidenyapılanmagerekseamiralgemisiolankitapsatışındandeneyimlibirortaklayolaçıkmasebebiyleönümüzdekibirkaçyılıiyibirşekildeatlatacaktır.Kooperatifintoplamüyesayısı55bine(bunun22biniHarvardveMIT’den)ulaşır.Kooperatif 1999 yılında yaptığı stratejik pazarlama toplantısında üyelerini çeşitligruplaraböler:akademisyenler,öğrenciler,bağlıüniversitedeçalışanlar,bölgeyizi-yaretedenturistlergibi.BuradaesasamaçogrupiçinçeşitliürünlergeliştirmekveenönemlisiogruplarındeğişiktaleplerinecevapverecekşekildeHarvardCoop’ugeliştirmektir.BunaekolarakdünyatarihininkilometretaşlarındanolaninternetdevrimiHarvardCoop’ayenisorumluluklaryükleyecektir.

İnternetdevrimi,ülkegenelinde liderbir“Üniversite Kitapçısı”olmak isteyenkoo-peratifedarbevurur.Kooperatifinartıkönemlibirrakibivardır:onlinesatış.Koope-ratifüyelerininderskitaplarıveyardımcıkitaplarınıninternettensiparişverilmesininönünegeçmekiçinyenibiryolbulur.Herkitabınbirelektronikkünyenumarasıvar-dır.Ancakbunumaralargizlenir.Böyleceöğrencilerkitaplarınıkooperatiftenalmakdurumundakalır.Bunaekolarakdersyılıbaşındakisıkışıktakvimöğrencilerinça-lışmalarını olumsuzetkilemektedir.Kitapların temini gecikmektedir.Kooperatif enakıllıçözümolmaktadır.Ancakkooperatifinkitapkonusundakitekelolmasıveokulkitaplarınınçokpahalıolmasıüyelerintepkisiniçeker.Gereküyelerininihtiyaçları,buihtiyaçlarıngiderilmesininpahalıolması,gereksepazardakiAmazongibidiğerbüyükpiyasaoyuncularıkooperatifinyeniadımlaratmasınanedenolur:kullanılmışderski-tabıvederskitabıkiralamagündemegelir.Öğrenciiçinkullanılmışkitapnormalkitapfiyatınınyüzde50’sidemektir.Budakooperatifinüyeleriiçinçokönemlidir.

Günümüzdekooperatifinamiralgemisi,kitapsatışındayüzde40oranındakiralıkkitap,yüzde25oranındaikinciel,yüzde35iseyenikitapsatışıdır.Barnes’&Noble’sileçalışmanınkooperatifiçinçokfaydasıvardır.BarnesandNobles’inkonusundaolanuzmanlığıgerekseülkegenelindeberaberçalıştığıdiğerüniversitekitapçılarıHarvardÜniversitesibünyesindekikitabevinibazıkonulardazararetmektenkorur.ÖrneğinHarvardÜniversitesibünyesindesadecebiryılkullanılanderskitaplarıül-kenindiğerüniversitelerinegönderilmekte,budurumkooperatifigereksizbiryük-tenkurtarmaktadır.2000’liyıllarlaberabergelişenbilgiteknolojileriHarvardCoop,tarafındanüyelerininhizmetinesunulmaktadır.Örneğin2001yılındanitibarenherüyeyeüzerindekişiyeözelbarkodbulunanelektronikkartlarbasılmıştır.Busayedeüyelerinbilgileri,yaptığıalışverişler,harcadığıtoplamparagibihertürlügereklibil-giyeçokkolayulaşılabilmektedir.2000’liyıllarınortalarındakooperatifyönetimininyaptığı strateji toplantısında çok büyümenin kendileri için zararlı olabileceği, ko-operatifingiderekdevasabirmegamarketedönüşebileceği vebununlaberaberoperasyonlarınartıkefektifolarakidareedilemeyeceğiyönündebiröngörüdebu-lunmuştur.Buöngörüsebebi ilekooperatifartıkagresifbüyümestratejilerindenuzakdurmaktadır.

50

51

Günümüzde Harvard Coop: 2017

GünümüzdeHarvardCoop.30binüyeveyıldaortalama41milyonUSDgelireldeedenbirbüyüklüğeulaşmıştır.KooperatifbünyesindeHarvardMeydanı(kitapveürünsatışı),MITKendallMeydanı(kitapsatışı),MITStrattonMeydanı,HarvardBusinessSchool,HarvardLawscho-olveonlinesatışolmaküzerebeşadetdükkanıbulun-maktadır.HarvardCoop.GenelMüdürüMr.Powell ileyapılanmülakattakendisikooperatifbünyesindeüye-lerineyapılanhizmetlervesatışışuşekildebelirtmiştir:Kitap, hem yeni hem de kullanılmış ders kitabı satışı ve kiralanması, elektronik eşya, öğrencilerin yurt odaları için çeşitli mobilyalar, üniversiteyle ilgi hediyelik eşya ve giyim eşyası (t shirt, şapka, logolu ürünler gibi). Koope-ratif finansal anlamda 2013 yılında yüzde 2’lik bir kayıp yaşamıştır. Özellikle kooperatifin odaklandığı konuların başında olan kitap ve basılı ders materyalinin satışında bu düşüş göze çapmaktadır. Ancak gerek üniversitenin ününün yüksek, gerekse kurulu bulunduğu bölgenin tu-ristik açıdan önemli olması nedeniyle hediyelik ürün sa-tışlarındaki yüksek rakam kooperatifin gelirlerinin aynı kalmasının en önemli göstergesi olmuştur.

HarvardCoop.üyelerinehemyüzdeonbirindirimyap-maktahemdeomaliyıliçerisindebelirlenenverebateadıverilenoranaveüyelerininbiryıl içerisindeyaptığıalışverişebağlıolarakbirparaiadesiyapmaktadır.Sözkonususistemdeörneğinkooperatifinbelirlediğireba-teoranı: yüzde9veoöğrencibirsene içerisinde500ABDdolarlıkbiralışverişyaptıysakendisinekooperatiftarafından45ABDdolarıiadeçekolarakgönderilmek-tedir.

52

Harvard Coop. Finansal Tablosu (USD)

28 Haziran 2013 29 Haziran 2014

Gelir 41,956.819 41,877.479

Ürün satışı 21,610.580 21,248.229

Operasyonel giderler 11,487.526 13,807.826

Toplam maliyet ve giderler 33,098.106 35,056.055

Vergi öncesi kâr 8,058.713 6,821.424

Gelir vergisi 3,134.544 2,196.733

Net kazanç 4,924.169 3,824.691

53

Harvard Coop AnasözleşmesiHarvard Cooperative Society (kısaca The Coop) 1882 senesinde üyelerinin temel ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulmuş, ancak zaman içinde bölgesinin en büyük oyuncularından biri haline gelmiştir. Bu bağlamda gerek üyelere yapılan hizmetlerin en efektif şekilde yapılması, gerek yö-netimsel anlamda çeşitli kuralların konulması ve en önemlisi kooperatifin altyapısının hukuksal bir temele oturtulması zorunluluğu doğmuştur. Bu bağlamda kooperatifin ilk anayasası konumunda bulunan ana sözleşmesi kooperatifin kuruluş yılı olan1882 yılında hazırlanmıştır. 1893 senesinde ana sözleşmede çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. 2017 yılı itibarıyla ana sözleşmenin belli başlı maddeleri şu şekilde özetlenebilir.

• Kooperatif “Harvard Cooperative Society –the Society” olarak adlandırılmıştır. Kooperatif 1903 yılında “şirketleşmiştir” ibaresi ile kaydedilmiştir.

• Üyeliğe kabul kriterleri: Her üye Harvard Üniversitesi, MIT veya Episcopel Divinity School’da öğrenci, çalışan, mezun olmalıdır. Bununla beraber yönetim kurulunda bulunan kişiler için bu durum söz konusu değildir. Yönetim Kurulu’nca belirlenmiş yıllık ücreti ödeyen her üye “Har-vard Cooperative Society” tarafından belirlenmiş kuralları kabul etmiştir.

• Yönetim Kurulu: Kooperatifin işleyişini belirler. Buna bir adet profesyonel anlamda kooperatif başkanının atanması dahildir. Kooperatif Yönetim Kurulu toplamda 23 kişiden oluşur. Bu kişi-lerden 11’i ilgili okullarda öğrenim gören öğrenciler (Harvard ve MIT. Ayrıca ana sözleşmeye göre hangi okuldan kaç adet öğrenci seçileceği açık olarak belirtilmiştir) , 11’i ise söz konusu okullardan mezun olan veya çalışanlardan (çalışanların öğrenci olmaması gerekmektedir) se-çilir. Geriye kalan 1 adet boş koltuk ise kooperatif başkanı içindir. Seçimle iş başına gelir.

• Toplantılar: Yıllık Yönetim Kurulu toplantısı her yıl Eylül ayında önceden belirlenen bir tarih ve saatte yapılır. Düzenli Yönetim Kurulu toplantısı ise her yıl (her mali yılda) üç kez olarak yapılır. Buna ek olarak Kooperatifle ilgili özel olarak yapılmak istenilen toplantılar.

• Toplantılar için yeterli çoğunluk: Yaz ayları (Haziran, Temmuz, Ağustos) için 7 yönetici. Diğer toplantılar için 9 yönetici gerekmektedir.

• Komiteler: İcra Komitesi (Executive), Denetleme (Audit) Komitesi, İdare (Governence), Nomi-nating Komitesi (Aday Belirleme Komitesi) olarak adlandırılır. Başkanlık makamı söz konusu komitelere üye atamalarını, yönetim kuruluna seçilen üyelerin arasından yapar. Söz konu-su komitelerin yaptırım gücü yönetim kurulundan az olmamak kaydı ile kanunlarda belirtilen ölçüdedir. Buna ek olarak başkanlık makamı komitelere yönetim kurulu dışından da uygun kişileri görevlendirebilir. Komitelerin aldığı kararlar yönetim kuruluna gider. Burada söz konusu kararlar değerlendirilir, düzenlenir ve gerekirse revize edilebilir. Her komite kendine ait kuralları düzenleyebilir. Ayrıca her komitenin yaptığı çalışmalar, attığı bütün adımlar ileride olası bir yönetim kurulu denetlemesi ihtimaline karşı saklanır.

• İcra Komitesi: 5-7 kişi arasında değişir. Görevi kooperatifin ve bağlı girişimlerin icraatlarını yönetmek, yönlendirmek, denetlemektir. İcra komitesi yönetim kurulunun yetkilerine sahiptir. Söz konusu girişimlerde görev yapan orta-üst düzey yöneticilere koçluk yapmak icra komite-

54

sinin sorumluluğundadır. Ayrıca bağlı olunan girişimlerin hissedar ve kamu nezdindeki piyasa değerinin korunması ve geliştirilmesi için kanunun verdiği izinler çerçevesinde gerekli adımları atmak icra komitesinin görev ve sorumluluğundadır.

• Denetleme Komitesi: 4-6 Kişiden oluşur. Denetleme Komitesi’nin görev ve sorumluluğunda; Yönetim Kurulu’na tavsiyede bulunmak, finansal konularla ilgili olarak İcra Komitesi’ne danış-man lık yapmak, kurum içi iç kontrol, zaman zaman ilgili girişimin, kooperatifin performansının değerlendirilmesi, finansal raporların hazırlanması bulunmaktadır.

• İdare Komitesi ve Aday Belirleme Komitesi; Minimum altı kişiden oluşur ve bu üyeler kooperatife üye veren her kurumu (öğrenci-mezun-çalışan vb.) temsil etmek zorundadır. Ko-mitenin görevleri arasında; Mezun-idarecilerin belirlenmesi ve Yönetim Kurulu’na sunulması, kanunlarla belirlenen görevlerin yapılması, mezunlar derneğinin görüş ve önerilerinin değer-lendirilmesidir. Bu komite belli aralıklarla toplanarak yönetim kuruluna rapor verir.

• Yıllık Raporlar: Kooperatifle ilgili yıllık raporlar ilgili birimlerce her mali yılı kapsayacak şekil-de hazırlanır. Söz konusu raporlar her yıl düzenlenen Yönetim Kurulu toplantısında ilgili kişilere dağıtılır. Buna ek olarak ilgili raporların özetleri üyelerinin dikkatine sunulmak üzere Harvard Coop’a bağlı merkezlerde bulundurulur.

• Yönetim Kurulu toplum yararını gözetecek şekilde (sağlık, bilimsel vb.) ilgili kurumlara bağış yapmaya yetkilidir.

Kooperatifte görev yapan kişiler

İcra Kurulu Başkanı

Kooperatifte icra kurulunun başıdır. Yönetim Kurulu’na ve kooperatif bünyesinde kurulmuş olan İdare Komitesi ve Aday Belirleme Komitesi’ne başkanlık yapar. Yokluğunda yardımcıları görev yapar.

Kooperatif Başkanı

Yönetim kuruluna bağlı olarak görev yapar. Kooperatifte idari işlerin başıdır. Bağlı elamanların işe alımı, işten çıkartılması, onların tazminatlarının belirlenmesi ve ödenmesi, Yönetim Kurulu’nun isteği doğrultusunda ilgili bütçelerin ve raporların hazırlanması, sunulması kooperatif başkanın görev ve sorumluluğundadır. Buna ek olarak Yönetim Kurulu’nun 23. üyesi konumundadır.

Hazine (Muhasip) Sorumlusu

Kooperatifin para, muhasebe kayıtları ve ödemelerini düzenler.

Katip

Katip kooperatifin bütün Yönetim Kurulu toplantılarına ve İdare Komitesi ve Aday Belirleme Komi-tesi toplantılarına katılmakla yükümlüdür. Toplantıların sağlıklı işleyişi, toplantılarda oyların kayda

55

alınması katibin görev alanındadır. Ayrıca katip katıldığı toplantılarda kanunun kendisine tanıdığı yetkiler çerçevesinde kılavuzluk yapar.

Seçim (Kooperatif Yöneticilerinin ve İdarecilerin seçilmesi)

Kooperatif anasözleşmesinde söz konusu yöneticilerin seçilmesiyle ilgili yasalar, düzenlemeler, yasaklar en detaylı şekilde anlatılmıştır. Burada sadece seçim işleyişiyle ilgili maddeler (şematik) halinde verilecektir.

• Öğrenci üyeler tarafından öğrenci temsilcilerinin atanması

• Öğrenci temsilcilerinin ilgili komite tarafından aday gösterilmesi.

Ekstra adaylıklar-öğrenci temsilcileri

Vekaleten kullanılan oylarla ilgili yasaklar

• Üyelik gereklilikleri (Kooperatife kimler üye olabilir)

• Üniversite mezunlarını temsilen yönetici seçimi

Yöneticiler ve kooperatif çalışanlarının seçimi

Yöneticiler ve kooperatif çalışanları ilgili diğer tanımlar

Herhangi bir pozisyon boşalması ile ilgili hükümler

Yönetici ve çalışanların ayrılması ve değişmesi durumunda yapılacaklar.

Kâr paylaşımı

The Society (Harvard Coop.) üyelerinin yararlarına hizmet eden ve temel kooperatif ilkeleriyle oluş-turulmuş bir yapıdır. Amerikan hukukunda (orjinal metinde 1381 sayılı kanundan bahsedilmekte ve ayrıca kooperatifin 1986 yılında çıkarılan Gelirler Kanuna tabii olduğu belirtilmektedir) yukarıda adı geçen işletmenin bir mali yıl içerisinde yaptığı her tür faaliyet gelir ve/veya yapılan gerek ope-rasyonel gerekse diğer masraflar ilgili kanunlar çerçevesinde muhasebe yöntemleriyle hesaplanır. Ortaya çıkan kâr kooperatifin üyeleri arasında bölünür. Söz konusu kâr paylaşımında iki önemli öge vardır. Birincisi: Rebate oranı, ikincisi ise her üyenin bir sene içerisinde yaptığı harcama miktarı. Bir mali yıl içerisinde her kooperatif üyesinin yaptığı harcama tutarı o mali yıl için geçerli olan Rebate oranı ile çarpılır. Ortaya çıkan miktar her üyeye çek olarak geri ödenir. Bazı yıllar kooperatif Yönetim Kurulu kararı uyarınca kâr payı dağıtımı yapılmayabilir. Bir mali yıl için yönetim kurulunca alınan karar söz konusu mali yıl başladıktan sonra değiştirilmez. Bununla beraber üye olmayan kişilerin kooperatiften yaptığı harcamalarda vergilendirildikten sonra herhangi bir rebate oranına dahil edilmeden kooperatife direkt kâr olarak aktarılır.

56

57

Yapabilmenin Bir Başka Seçeneği: Kooperatifler1

GençlerİçinKooperatifçilikHareketi

Kooperatif,mülkiyeti,sermayesi,fikirleriortaklaşaolanveyönetimide-mokratikolarakgerçekleştirilenbirgirişimaracılığıileortakekonomik,sosyal ve kültürel ihtiyaçları vehayalleri gerçekleştirmek için gönüllüolarakbirarayagelmişinsanlarınkurduğubirorganizasyondur.Tarih-selsürecebakıldığındayapabilmeninbirbaşkaseçeneğiolarakkoope-ratifler her zaman önemli roller üstlenmişlerdir. Tarım üreticilerindentüketicilere, tedarikçilerden öğrencilere kadar toplumun her kesimikooperatifleşmearacılığıylagüçlerinibirleştirmeve ihtiyaçlarınıuygunkoşullardateminetmeolanağıbulmaktadır.

Dünyadakooperatifleşmesüreciyaklaşık200yılöncebaşlamıştır.Sa-nayileşmenin yarattığı etkilerden kendilerini korumak isteyen

işverenler ve işçiler tüketimmalzemelerini toptan teminetmek amacıyla kooperatifleşme sürecini başlatmış-lardır.İlerleyenyıllardatoplumunhemenhemenherkesimitarafındankurulankooperatiflerkrizlerdenenazetkilenenorganizasyonlarolaraktoplumsalyaşamakatkısağlamaktadırlar.

Günümüzde ise BirleşmişMilletler’in verilerinegöre dünyada 750 binden fazla kooperatif or-ganizasyonu bulunmaktadır. Bu kooperatiflerdeyaklaşık100milyonkişiistihdamedilmekte;yak-

laşık800milyonkişininbukooperatiflerleortaklığı,birşekildeilişkisibulunmaktadır.Kooperatifler,gele-

nekselolarak tarımsektöründe (girdialımı,ürünsatışıve kredi sağlama), toptan ve perakende ticaret alanında,

sağlıksektöründe,konutyapımsektöründe,bankacılıkvesigorta-cılıkalanındafaaliyetgöstermektedir.Ayrıca,bilgiveiletişimteknolojisisektörlerinde, yaşlı vebebekbakımhizmetleri, göç vegöçmenlik sü-reçlerinde, turizmvekültürelalandadagiderekartanbiçimdefaaliyetgöstermektedirler. Gelişmiş ülkelerin üniversitelerinde de öğrencilertarafındankurulmuşkooperatiflerbulunmaktadır.ÖrneğinHarvardÜni-versitesi’ninöğrencikooperatifi1882yılındakurulmuştur.

AvrupaBirliğikooperatiflerinyüklendikleriekonomikvesosyalfonksi-yonlarıaşağıdakigibibelirlemiştir;

a) Piyasabaşarısızlığınıdüzeltebilirveetkinbirpiyasaorganizasyonu-nudestekleyebilir,

1BölümünhazırlanmasındaKooperatifçilikStratejiBelgesi’nden(2010-2014)yararlanılmıştır.

58

b) Küçüksınaîişletmelere,kendiözerkliklerinikaybetmeksizindahabüyükvegüçlüekonomikyapılarşeklindebirleşmeolanağısağlar,

c) Ürünyadahizmetarzınıkoordineetmeksuretiylebireylerinyadaküçükişletme-lerinpazargücünüartırabilir,

d) Düşüksermayeliortaklaradaekonomikkararlarakatılımolanağısağlar,

e) Kooperatif ortaklarına/vatandaşlara hizmet ihtiyaçlarını düzenleme veya tespitetmeolanağısağlar,

f) Hissedarlarlailgilideğerdeğildepaydaşlarınyararıönplandaolduğundan,gele-ceğidahafazladüşünebilir.Kooperatifortakları,şirkethissedarlarınagöredahaazdeğişkendir,

g) Özelliklebaşkatürlüsorumlupozisyonlaragelemeyecekolankişileriçinyönetimdeneyimlerikazanmaolanaklarısunar,

h) Nüfusunbüyükbölümlerininekonomikentegrasyonunaolanaksağlar,

i) Yerelpiyasalar içinavantajlarsağlar,oradaoturanlarlayakıntemaslarsayesindeyerel ihtiyacıkarşılarvekendibölgesindeyada ilgilisektördeekonomikfaaliyeticanlandırır,

j) İstikrarakatkıdabulunur.Kooperatifinamacı,maksimumkâreldeetmekdeğildeortaklarındesteklenmesiolduğundan,hiçkâretmediğidurumdadahi,ortaklarınahizmetgötürmeyisürdürebiliyorsageneldeayaktakalmayıbaşarmaktavebaşarılıolmaktadır.Aynıdurumyatırımcılarınkurduğuticarişirketleriçingeçerlideğildir,

k) Demokratikolarakyönetildiğindenveekonomikaçıdanyönetimekatılmayaolanaksağladığından,güvenyaratır,sosyalsermayeoluştururvemuhafazaeder.

Buözellikleriylebölgeselkalkınmasüreçlerininayrılmazbirparçasıdakooperatifler-dir.Kooperartifleraynızamandayeniişalanlarınınaçılmasıvegençlerinistihdamındadaönemlirollerüstlenmektedir.Özelliklekendiişinikurmakisteyengençlerinküçüksermayeleriylebunukooperatifleşmeileyapmalarımümküngörülmektedir.

Türkiye’de kooperatifleşme süreci Osmanlı döneminde ‘memle-ketsandıkları’ilebaşladığıkabuledilmeklebirlikte,Cumhuriyetinkuruluşuylabirliktehızkazanmıştır.GünümüzitibarıylaTürkiye’dekayıtlı88binkooperatifin (Dünyadakikooperatiflerin%12’si)12binitarımsalamaçlı,76biniisetarımdışıamaçlarlakurulmuştur.Tarımdışıamaçlakurulankooperatiflerin%78’ikonutyapıkoo-peratifiniteliğindedir.Kooperatiflerintoplamortaksayısı8.4mil-yondur (Dünya’daki kooperatif ortaklarının yüzde1’i).Bunlardan2.1milyonukonutyapıkooperatifiortağıdır.)

Türkiye’dekikooperatifleşmeperformansınabakıldığında;

• Kooperatifleşmeayni yadamali birkaynağaulaşmanınaracıolarakkabulgör-mektevebunedenlebukaynağaulaştıktansonrakooperatifeilgiazalmaktadır,

2012 - 2016

T.C.GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞIKooperatifçilik Genel Müdürlüğü

Ankara, 2012(“Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı 2012-2016” 17/10/2012 tarih ve 28444 sayılı Mükerrer Resmi Gazete’de yer alan 31/07/2012 tarih ve 2012/14 sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı eki olarak yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.)

59

• Yetersizüstörgütlenmenedeniyle,kooperatiflereyönelikeğitim,finansman,dene-tim,danışmanlık,teknikveyasaldesteksunumuyetersizdir,

• Ülkemizde kooperatiflerin, “Milli Gelir, Üretim, İstihdam, Yatırım, Dış Ticaret” ra-kamları içindekipayı ilefaaliyetgösterdiklerisektör içerisindekipaylarıyeterincebilinmemektedir,

• Ülkemizdekooperatiflerancaksayısalaçıdan(kooperatifsayısı)birgelişmegöste-rebilmiş,güçlübirkooperatifçilikyapısıveanlayışıoluşmamıştır,

• Toplumunkooperatifleşmeoranıoldukçadüşüktür,

• Ülkemizdedahaçokkonutyapımıvetarımalanındayoğunlaşankooperatifçilik,di-ğerülkeuygulamalarındaolduğugibiperakende,kredi-finans,sigortacılık,enerjiüretimi,eğitim,sağlıkgibisektörlerdepekyeralamamıştır,

• Gençlerinkooperatiflereilgisiazolup,bukonudahemteknikhemdemalibilgileriyetersizdir,

• Kamukuruluşlarıkendiişlerinikurmakisteyengençlerekooperatifleşmeseçene-ğinisunmamakta,kooperatifkuranlarmaliveteknikolarakyeterincedesteklen-memektedir.

Kooperatifçiliğinyoksulluğunortadankaldırılmasınaveülkelerinkalkınmasınayöne-likpotansiyelinivekatkısını farkedenvebundanyararlanmayıamaçlayanBirleşmişMilletlerÖrgütü,1950’liyıllardanberikooperatifçiliğidesteklemektedir.Bukapsamda1971yılındaKooperatiflerinTeşvikEdilmesiveGeliştirilmesiKomitesi(COPAC)kurul-muştur.Küreselleşmeçağındakooperatiflerintaşıdığıönemedikkatçeken1992tarihli“Yeni Ekonomik ve Sosyal Eğilimlerin Işığında Kooperatiflerin Statü ve Rolü” başlıklıBMGenelSekreterlikRaporubuçalışmalardaönaçmıştır.UluslararasıKooperatiflerGünükutlanmaya başlanmış, kooperatifçiliğin daha çok teşvik edilmesi sağlanmıştır. Bir-leşmişMilletlerGenelKurulu2001yılındaA/RES/56/114sayılıİlkeKararıaracılığıyladünyadakitümhükümetlerdenkooperatifleringelişmesiiçindestekleyicibirortamınyaratılmasını resmen talep ederek, bu amaçla hazırlananbir rehberi kabul etmiştir.Rehber,kooperatiflerindesteklenmesiiçingerekliyasal,adliveidarihükümler,eğitimfaaliyetlerivekamufonlarındanfaydalanmaimkânlarınıelealmaktadır.

BuİlkeKararı’nıniki,üçvebeşincifıkralarıaşağıdakişekildedir:

2. Üye Devletlerin dikkatini kooperatiflere ilişkin ulusal politikaların geliştirilmesi veya revize edilmesinde göz önünde bulundurulması gereken ve kooperatiflerin gelişme-si için destekleyici bir ortamın yaratılmasını hedefleyen taslak rehbere çekmektedir;

3. Hükümetlerin kooperatifler için destekleyici bir ortamı temin etmek ve amaçlarına ulaşmalarına yardımcı olmak için potansiyellerini korumak ve geliştirmek maksa-dıyla kooperatiflerin faaliyetlerini idare eden yasal ve idari hükümleri uygun düşen şekilde revizyon altında tutmalarını teşvik etmektedir.

5. Hükümetleri, uygun durumda, kooperatifçilik hareketi ile birliktelik içerisinde ortak-ların, seçilen önderlerin ve profesyonel kooperatif yönetiminin eğitimini teşvik ede-

60

cek ve güçlendirecek programlar geliştirmeye ve kooperatiflerin gelişimi ve ulusal ekonomilere katkılarına ilişkin istatistiksel veritabanları yaratmaya veya bunları iyi-leştirmeye davet etmektedir.

İlkeKararı’ndadikkatçekilen(revizeedilmiş)rehber,kooperatifçilikalanıileilgilidü-zenlemeler ile desteklemeler konusunda başlıca uluslararası esasları ortaya koy-maktadır.Genelolarakburehberde;yasaldüzenlemelerde,kamufonlarındanfayda-lanmada,eğitimfaaliyetlerinde,kooperatiflerindiğerbirlikveteşebbüslerkarşısındagerçekten eşit olması ve özel nitelikleri nedeniyle ayrımcılığamaruz bırakılmamasıkonusunadikkatçekilmektedir.

BirleşmişMilletler’inkooperatifçiliğeilişkinçalışmaları,kooperatifleringelişmesiiçindestekleyicibirortamınyaratılmasınıhedefleyenrehberinkabuledilmesiilesonaer-memiş,tamtersineBirleşmişMilletlersistemininkonuyaodaklanmasındabusayedebircanlanmagerçekleşmiştir.Rehbereistinaden2002yılındagerçekleştirilenUlusla-rarasıKalkınmanınFinansmanıKonferansıve1992yılındakiBirleşmişMilletlerÇevreveKalkınmaKonferansı’nın(RioKonferansı)devamıniteliğindekiDünyaSürdürülebilirKalkınmaZirvesi’ndekooperatifçilikleilgilikararlaralınmış,bunlarvedahaöncealınankararların beş yıllık gözdengeçirmeleri dahil olmaküzere,GenelKurul’un 19Ocak2004tarihveA/RES/58/131sayılı İlkeKararıaracılığıylaenüstdüzeydetanınmıştır.GenelSekreterlikde16Temmuz2003tarihveA/58/159sayılıraporuaracılığıylareh-bereilavetenşuönlemlerinalınmasınıtalepetmiştir:

1. Ulusalkooperatifçilikeğitimvebilgilendirmemerkezlerigüçlendirilmelivekoope-ratiflereentegrehizmetpaketlerisunulmalıdır.

2. Ulusalveuluslararasıkooperatifçilikağlarıgüçlendirilerekbukuruluşlararasındagörüş,bilgivedeneyimalışverişisağlanmalıdır.

3. COPAC,kooperatifçilikmodeli ile ilgiliaraştırmalaryürütereken iyiuygulamalarıvealınanderslerisaptamalı,kooperatiflerilebenzeramaçlarıgüdendiğerörgütlerarasındaişbirliğiveortaklıkimkânlarınıdeğerlendirmelidir.

4. BirleşmişMilletler kooperatiflerin insan kaynaklarının geliştirilmesi ve koopera-tiflereteknikyardımveeğitimverilmesineyönelikçalışmalarınıgüçlendirmelidir.Yayınlananson“KooperatiflerveSosyalKalkınma”raporuolan15Temmuz2005tarihveA/60/138sayılıraporiseDünyaSosyalKalkınmaZirvesi’ninonuncuyılın-da,KopenhagBeyannamesidoğrultusundakooperatifçiliğinyoksulluğunortadankaldırılmasınayönelikpotansiyelvekatkısınıdeğerlendirmeyeayrılmıştır.Bunais-tinadenkabuledilen31Ocak2006tarihveA/RES/60/132sayılıİlkeKararı’ndasözkonusuamacayönelikolarakdiğerhususlarınyanısırakooperatiflerinörgütsel,yönetimselvemaliyeterlilikleringüçlendirilmesisağlanarakkapasiteleriningeliş-tirilmesigerektiğivurgulanmıştır.

BirleşmişMilletlerin2012yılını“UluslararasıKooperatiflerYılı”olarakilanetmiştir.Bukapsamdahazırlananreferansbelgedehükümetlerinkendiülkelerindefaaliyetgöste-

61

renkooperatifleridesteklemekiçinneyapmalarıgerektiğiüzerindeaşağıdakikonularadikkatçekmiştir.

• Kooperatiflerinkapasiteleri,hemsosyalhemdeekonomikkonulardakikatkılarınıninsanlartarafındanöğrenilmesiamacıylafarkındalıkkampanyalarıdüzenlenmesinegerekbulunmaktadır.

• Kooperatif sektörü hakkında temel istatistikî çalışmalar yapılmalı ve kamuoyunaduyurulmalıdır.

• Herülkedekooperatiflerinkendinehasyapısınauygunvediğerişkollarıylauyumluhalegetirilmesiamacıylayasaldüzenlemeleryapılmalıdır.

• Kalkınmaktaolanülkelerdekihükümetleryoksulluklamücadelekonusundakistra-tejilerininkapsamındakooperatifsektörününgelişmesinedeyardımcıolacakstra-tejiler planlamalı ancak kooperatiflerin özerk yapısının bozulmamasına da dikkatgöstermelidir.

• Hükümetleryetersizbeslenme,kırsalalanlaraverilenhizmetinkalitesiveyereleko-nomilerindesteklenmesigibikamupolitikalarınınuygulanmasındatüketicikoope-ratifleriyleişbirliğiyapabilirler.

• Hükümetlersağlıkhizmetlerikonusundahemhastaları;hemdesağlıksektörüçalı-şanlarınasistemedahafazlakatılmafırsatıvermeolasılığınıgözönündebulundura-bilirler.

• Hükümetleryapıkooperatiflerininkentleşmepolitikalarındakirolünügözdenkaçır-mamalıdırlar.

• Hükümetlersağlıkhizmetlerindeçalışanlartarafındanişletilenişyerlerinidestekle-melidirler.

• Hükümetlerçiftçilerinkendiürettikleriürünlerikendilerininpiyasayasunmasıkonu-sundadestekleyiciolmalıdır.

• Hükümetlerkooperatiflerveortaklarınınkarşıkarşıyagelebileceklerikopma teh-ditlerinekarşı tedbirleralmalıdır.Örneğinkooperatifveortaklarınınbirarayagelipherkesineşitsözhakkınasahipolmasıvekararlarınşeffafolmasıkonusundadü-zenlemeleryapmalıdır.

• Kooperatifortaklarınınhergünkarşıkarşıyageldiğiriskleriazaltmakamacıylamev-cutkooperatifleraracılığıylamikro-sigortayapılmalıdır.

UluslararasıÇalışmaÖrgütü(ILO)kooperatiflerinekonomikvesosyalişlevleriaracılı-ğıyla;istihdam,iyiçalışmakoşullarıvegelirdağılımıadaletiaçısındansağladıklarıfay-dalaraodaklanmaktadır.Örgüt’ünenüstkararalmaorganıolanUluslararasıÇalışmaKonferansı’nın 2002 yılında gerçekleştirilen 90. Toplantısı’nda “Kooperatiflerin Teşvik Edilmesi” başlıklı193sayılıTavsiyeKararıkabuledilmiştir.UluslararasıÇalışmaKon-feransıGenelKurulubukararla;istihdamyaratma,kaynaklarınhareketegeçirilmesi,yatırımoluşturmaveekonomiyekatkılarındakooperatiflerinönemliolduğunu,koope-

62

ratiflerindeğişiktürleriyletüminsanlarıntamolarakekonomikvesosyalkalkınmayakatılımlarını teşvik ettiğini, küreselleşmeninkooperatifler için yeni ve farklı baskılar,sorunlar ve fırsatlaroluşturduğunuvebunabağlı olarakküreselleşmenin yararları-nındahaadaletlidağılımınıkolaylaştırmakiçininsanlararasındaulusalveuluslararasıdüzeydedahagüçlü bir dayanışmanıngerekliliğini kabul etmiştir.Ayrıca, dengeli veadaletlibirtoplumiçingüçlübirkamusektörüileözelsektörünyanısırakooperatifle-rinvediğersosyalvehükümetdışıkuruluşlarıniçindebulunduğugüçlübirsektörünvarlığınındagerekliolduğuaçıkbirbiçimdevurgulanmıştır.

Kooperatifçiliğe ilişkin hedefler, politika çerçevesi, bu kapsamda hükümetlerin rolüve teşvik içinalmalarıgerekenönlemleriayrıntılışekildeelealanbutavsiye tam70ülke tarafındankooperatifçilikmevzuatlarını gözdengeçirmek için kullanılmıştır. Bubelge,BirleşmişMilletlerGenelKurulu tarafındankabuledilenkooperatifleringeliş-mesiiçindestekleyicibirortamınyaratılmasınıhedefleyenrehberlebirliktekooperatif-çiliğinenönemliuluslararasıesaslarınıoluşturmaktadır.UluslararasıÇalışmaÖrgütühükümetlerinkooperatifçiliğeilişkinpolitikavetedbirlerikonusundahiçbiraçıknok-tabırakmamış,yapılmasıgerekentümçalışmalarıderlitopluşekildesunmuştur.BuaçıdanbakıldığındaUluslararasıÇalışmaKonferansı’nın193sayılıTavsiyesi,BirleşmişMilletlerGenelKurulutarafındanA/RES/56/114sayılıİlkeKararıilekabuledilenreh-berdendahaayrıntılıdır.Budurum rehberinamacınınkooperatifçilik için elverişli birortamyaratılması,tavsiyeninamacınınisekooperatiflerinteşvikedilmesiolmasındankaynaklanmaktadır.Dolayısıylarehbervetavsiyebirbirlerinintamamlayıcısıolarakde-ğerlendirilmelidir.

Kooperatifçiliğingeliştirilmesindedevletinrolüaçısındantavsiyekararınınvurguladığıanakonularaşağıdakiçerçevekapsamındaelealınmaktadır:

Tavsiye kararı devlete, kooperatiflerin yaşaması ve büyümelerine elverişli bir yasal çerçeve hazırlanmasında çok önemli görevler yüklemektedir. Devlet desteği koope-ratifçilik değerleri ve ilkeleri ışığında olmalıdır. Bu uygulamanın özellikle destekleyici bir politika, yasal ve kurumsal çerçeve oluşturulması, kamusal ve sosyal amaçla-rın gerçekleşmesi söz konusu olduğunda destekleme tedbirleri alınması (yani genel olarak kooperatiflerin değil, türlerine göre kooperatif faaliyetlerinin desteklenmesi), diğer işletme ve sosyal organizasyonlar ile eşit muameleye tabi tutulması, dezavan-tajlı grupların finansman kaynaklarına ulaşmaları için tedbirler alınması ve kayıt dışı ekonominin kayıt altına alınması gibi tedbirleri içermesi beklenmektedir. Dev-letin ayrıca kooperatiflerin iş verimini artırmak için kooperatif destek hizmetlerinden yararlanabilmelerini sağlaması da beklenmektedir. Özellikle, insan kaynaklarının geliştirilmesine destek olunmasının çok önemli olduğu kabul edilmektedir. Koopera-tifin başarısı, genellikle kooperatiflerin kapsamlı -ortaklar, çalışanlar ve yöneticiler- insan kaynakları geliştirme programlarındaki başarılarına atfedilmektedir.

Bunaekolarak,TavsiyeKararı’nda,devletin,kooperatifçilikdeğerleriilekooperatifha-reketininavantajveyararlarınınöğrenilmesinedönük tedbirleralması,ulusalpoliti-kaların,teknikvemeslekibeceriler,işletmecilikveyöneticibecerilerikazandırılmasını

63

desteklemesivekooperatifortakları,çalışanlarıveyöneticilerininişletmepotansiyelini,genelekonomikvesosyalpolitikabilgilerinigeliştirmelerinivehaberleşmeteknoloji-sineulaşmalarınısağlamasıteşvikedilmektedir.TavsiyeKararıayrıcakooperatiflerdesağlıkvegüvenlik,verimlilikverekabetkurallarınıngelişimi,kredivebilgikaynaklarıilepazarolanaklarınaulaşım,kurumsalyönetimkonusundakiörnekolaylarınyaygın-laştırılması, kadın-erkek eşitliğinin güçlendirilmesi, kooperatiflerde çalışan isçilerinhaklarınınkorunmasıvekooperatiflerarasındayatayvedikeyilişkilerinteşvikedilmesikonularındadadevletinrolüneatıftabulunmaktadır.

TavsiyeKararı’ndaayrıcakooperatiflerleilgiliyasaveyönetmeliklerhazırlanmasında,yasalardadeğişiklikyapılmasındaveilgilipolitikalarsaptanmasındahükümetleriniş-verenveişçikuruluşlarıvekooperatiförgütleredanışmalarıistenilmektedir.

64

KalkınmaAtölyesi2004yılındanitibarenbirgrupgençtarafındankurulmuşsosyalkal-kınma çalışmalarında bulunan bir kooperatiftir.KalkınmaAtölyesi’nin kuruluş süre-cindebirçokzorluklarlakarşılaşılmış,yapabilmeninbirbaşkaseçeneğiolarak15yıldırçalışmalarınadevametmektedir.Atölyekendisinebenzerkooperatiflerinkurulmasınıvegüçlenmesiniherzamandesteklemektedir.Bukapsamdaözelliklegençlerinkendiişlerinikurarkenkooperatifmodelinitercihetmeleriveüniversitelerdeöğrencikoope-ratiflerikurulmasıkapsamındabirdizifaaliyetöngörmektedir.Bufaaliyetlerinyalnızcabirigençlerinkooperatifkurmasürecinekatılımısağlamaktır.Bukapsamda;öncelikleüçaşamalıbirçalışmaplanlanmalıdır;

1.AŞAMA

Dünyada ve Türkiyede kooperatifçilikle ilgili çalışmaları detaylı olarak öğrenmek,analiz etmek ve GENÇLER İÇİNKOOPERATİFÇİLİKHAREKETİ planlama sürecinidetaylıhazırlanmak.

2.AŞAMA

KendiişinikurmakisteyengençlereKOOPERATİFÇİLİKHAREKETİNİtanıtmak,on-larıcesaretlendirmek.

3.AŞAMA

Kendiişinikurmakisteyengençlere,üniversitekooperatifiteknik,mali,finansalko-nulardadanışmanlıkhizmetlerisunmak.

KalkınmaAtölyesiolarakneyapmakistiyoruz?

Kaynaklar

- HarvardCooperativeSocietyPastandPresent1882-1942N.S.BGRAS

- HarvardCoop.özelröportajlarıveyazışmaları

- HarvardÜniversitesiKütüphanesi

- www.newyorktimes.com,

- www.bostonglobe.com,

- www.harvardcrimson.com,

- www.thecoop.com,

- www.ahilik.gov.tr

- www.arifiyeliler.org

- www.blogmilliyet.com.tr

- www.blogradikal.com.tr

- www.bogazıcıadk.com

- www.bogaziciögrencikoop.wordpress.com

- www.bounedu.tr

- www.Bostonglobe.com

- www.Bostonmagazine.com

- www.cagdas.org.tr

- www.cemvakfı.org.tr

- www.coop.ac.uk

- www.cooptr.com

- www.gaziedu.tr

- www.dergiler.ankara.edu.tr

- www.devrimcigenclik.com

- www.daukoop.org

- www.dergikmu.edu.tr

- www.dergipark.ulakbilim.gov.tr

- www.demirhukuk.com

- www.ege.edu.tr

- www.halkevleri.org.tr

- www.Harvardcrimson.com

- www.gtb.gov.tr

- HarvardGazette-news.harvard.edu

- HarvardCoopözelRöportajları

- www.harvardsquare.com

- www.ıssuu.com

- www.ito.org.tr

- www.iso.org.tr

- www.Kalkınmaatolyesi.com

- www.kigem.com

- KooperatifPostasıKarıncadergisi

- www.koopmergazi.edu.tr

- www.koop.gtb.gov.tr

- www.koopkur.org.tr

- www.kooptr.com/ekitap/guncel/cek.ppt

- www.kooperatiflerkanunu.wordpress.com

- www.koyenstituleri.web.tr

- www.mayıstayasam.bloogspot.com.tr

- www.mevzuat.gov.tr

- www.mevzuat.meb.gov.tr

- www.Newyorktimes.com

- www.orkoop.org.tr

- www.tekb.org.tr

- www.socialsciencecentre.org.uk

- www.tarımkütüphanesi.com

- www.turkermanga.net

- www.yavuzodabası.com

- www.yesilkusakbursa.org

- www.ted.org.tr

- www.thecoop.com

- www.tomurcukkooperatifi.og

- www.turkey.coop

- wikkipedia.org

65

66

HAK

KIM

IZD

AİL

KELE

RGE

NEL

AM

AÇLA

R

Sosyal kalkınma alanında program ve projeler gerçekleştirmek iste-yen bir grup genç, ulusal ve uluslararası kalkınma çabalarına destek vermek ve bu sürecin bir parçası olmak için 2003 yılında Kalkınma Atölyesi Çalışma Grubu’nu kurmuştur. Kalkınma Atölyesi, sosyal ant-ropoloji, sosyoloji, uluslararası ilişkiler, politika, biyoloji ve ormancılık gibi farklı alanlarda uzman profesyoneller tarafından 3 Kasım 2004 yılında kooperatif çatısı olarak örgütlenmiştir. Bilindiği üzere sosyal kalkınma alanında kooperatif tarzı örgütlenme Türkiye’de ve de dün-yada yaygın bir örgütlenme biçimi değildir.

Atölye’nin kooperatif şeklinde örgütlenmesinin başlıca nedeni daya-nışma, birlikte üretme ve sosyal kalkınma alanına yeni fikirlerle kat-kıda bulunmaktır. Ayrıca sosyal kalkınma çalışmalarının farklı alan-larında çok ortaklı aktif bir aktör haline gelmek ve ortakların sürece demokratik katılımını sağlamaktır.

Kalkınma Atölyesi, Türkiye ve uluslararası kalkınmaya destek ver-mek ve her ölçekteki projelerin sürdürülebilir, tekrarlanabilir ve başarılı olmasına katkı sağlamak amacıyla kurulmuş kâr amaçsız bir kooperatiftir. Kalkınma Atölyesi, ayrıca sivil toplum örgütlerinin ve üretici birliklerinin yönetişim, sosyal kalkınma, eğitim, çocuk ve gençlik alanlarında kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi dâhilinde programlar geliştirmekte ve uygulamaktadır. Atölye’nin güçlü olduğu alanlar yerel kalkınma programları ve projelerin geliştirilmesi, araş-tırma ve kapasite geliştirme çalışmaları, gençler için kooperatifçilik hareketi, arıcılık, mevsimlik işçi göçü ve çalışan çocuklardır.

• Yoksulluk ve yoksunlukla mücadele

• Demokratik katılım

• Sürdürülebilirlik, tekrarlanabilirlik ve yaygınlaşabilirlik

• Dezavantajlılarla çalışma

• Kadının toplumsal konumunun güçlendirilmesi ve toplumsal cinsiyet

• Doğal çevrenin korunması ve geliştirilmesine odaklanma

• Çocuk işçiliğiyle mücadele

• Yoksulluk ve yoksunluğun azaltılması

• Doğal çevrenin korunması ve geliştirilmesi

• Kadının toplumsal konumunun güçlendirilmesi ve toplumsal cinsiyet dengeli kalkınma

• Bölgesel ve uluslararası kalkınma iş birliklerinin geliştirilmesi

• Sürdürülebilir kalkınma modellerinin tasarlanması ve uygulan-ması

66

67

GENELSEKRETER

MUHASEBEÇEVİRMEN AVUKAT TASARIMCI

DİREKTÖR

PROJE YÖNETİCİSİ

DANIŞMAN / UZMAN

ASİSTAN

GÖNÜLLÜ

DENETLEME KURULU

DİĞER ORTAKLAR

YÖNETİM KURULU- Başkan- Başkan Yardımcısı- Muhasip Üye

GENEL KURUL

EĞİTİM ATÖLYESİ

KALKINMAYA KATKI VERENLER ATÖLYESİ

SOSYALİNOVASYONATÖLYESİ

ARI DOSTU KENTATÖLYESİ

BARIŞ VE KALKINMAATÖLYESİ

Ana Sözleşme

YAŞLILIKATÖLYESİ

ÇOCUK HAKLARIATÖLYESİ

Kooperatif,mülkiyeti,sermayesi,fikirleriortaklaşaolanveyönetimidemokratikolarakgerçekleştirilenbirgirişimaracılığıileortakekonomik,sosyalvekültürelihtiyaçlarıvehayallerigerçekleştirmekiçingönüllüolarakbirarayagelmişinsanlarınkurduğubirorganizasyondur.Tarihselsürecebakıldığındayapabilmeninbirbaşkaseçeneğiolarakkooperatiflerherzamanönemlirollerüstlenmişlerdir.Tarımüreticilerinden tüketicilere, tedarikçilerden öğrencilere kadar toplumun her kesimi kooperatifleşmearacılığıylagüçlerinibirleştirmeveihtiyaçlarınıuygunkoşullardateminetmeolanağıbulmaktadır.

GENÇLER İÇİN KOOPERATİFÇİLİK EĞİTİM, OKUL ve ÜNİVERSİTE ... COOP.pdf · Bu vaka analizi farklı kaynaklardan derlenen veri ve bilgilerin sistema-tik bir şekilde bir

Documents