GALERI BUDAYA PENDALUNGAN DI KOTA PROBOLINGGO … · Gambar 4.14. Arah Pantulan dan Kolam Pendingin Evaporatif..... 101 Gambar 4.15. Solusi Analisis Matahari ...

GALERI BUDAYA PENDALUNGAN DI KOTA PROBOLINGGO

(TEMA: METAFORA ANGIN)

TUGAS AKHIR

Oleh:

AGUS ABRRORI NIM. 04560006

JURUSAN TEKNIK ARSITEKTUR

FAKULTAS SAINS DAN TEKNOLOGI UNIVERSITAS ISLAM NEGERI (UIN) MAULANA MALIK IBRAHI M

MALANG 2010


TEMA: METAFORA ANGIN

TUGAS AKHIR

Diajukan Kepada:

Fakultas Sains dan Teknologi Universitas Islam Negeri (UIN) Maulana Malik Ibrahi m Malang

Untuk Memenuhi Salah Satu Persyaratan Dalam Memperoleh Gelar Sarjana Teknik (S.T)

Oleh:

AGUS ABRORI NIM. 04560006

JURUSAN TEKNIK ARSITEKTUR

FAKULTAS SAINS DAN TEKNOLOGI UNIVERSITAS ISLAM NEGERI (UIN) MAULANA MALIK

IBRAHIM MALANG 2010

SURAT PERNYATAAN ORISINALITAS KARYA

Dengan hormat, Saya yang bertanda tangan di bawah ini:

Nama : Agus Abrori

NIM : 04560006

Fakultas/Jurusan : SAINS DAN TEKNOLOGI/ Teknik Arsitektur

Judul Tugas Akhir : Galeri Budaya Pendalungan di Kota Probolinggo

Menyatakan dengan sebenar-benarnya bahwa hasil karya saya ini tidak

terdapat unsur-unsur penjiplakan karya penelitian atau karya ilmiah yang pernah

dilakukan atau dibuat oleh orang lain, kecuali yang secara tertulis dikutip dalam

naskah ini dan disebutkan sumber kutipan dan daftar pustaka.

Apabila ternyata hasil penelitian ini terbukti terdapat unsur-unsur jiplakan,

maka saya bersedia untuk mempertanggungjawabkan, serta diproses sesuai

peraturan yang berlaku.

Malang, 20 Januari 2010

Yang membuat pernyataan,

(Agus Abrori)

04560006



TUGAS AKHIR

Oleh:


Telah Dipertahankan di Depan Dewan Penguji Tugas Akhir dan Dinyatakan Diterima Sebagai Salah Satu Persyaratan untuk

Memperoleh Gelar Sarjana Teknik (ST)

Tanggal, 20 Januari 2010

Susunan Dewan Penguji

1. Penguji Utama : Tarranita Kusumadewi, M.T. NIP. 19790913 200604 2 001

2. Ketua : Pudji P. Wismantara, M.T. NIP. 19731209 200801 1 007

3. Sekretaris : Elok Mutiara, M.T. NIP. 19760528 200604 2 003

4. Anggota : Dr. Ahmad Barizi, M.A. NIP. 19731212 199803 1 001



TUGAS AKHIR

Oleh:


KATA PENGANTAR

Assalamualaikum Wr. Wb

Alhamdulillah, segala puji syukur kehadirat Allah SWT atas berkat

limpahan Rahmat, Taufik, Hidayah serta Inayah-Nya sehingga penulis dapat

menyelesaikan laporan tugas akhir dengan segenap kemampuan dimiliki.

Sholawat serta salam selalu tercurahkan kepada junjungan kita Rasulullah

SAW yang diutus sebagai penyempurna akhlaq yang mulia.

Penulis menyadari sebagai makhluk sosial yang tidak dapat hidup tanpa

bantuan orang lain. Maka, seiring doa dan ucapan terima kasih yang sebesar-

besarnya kepada pihak-pihak yang telah banyak membantu, baik berupa pikiran,

tenaga, waktu, dukungan dan motifasi demi terselesaikannya laporan tugas akhir

ini. Adapun pihak-pihak tersebut antara lain:

1. Prof. Dr. H. Imam Suprayogo selaku Rektor Universitas Islam Negeri (UIN)

Maulana Malik Ibrahim Malang.

2. Retno Susilowati, M. Si selaku dekan Fakultas Sains dan Teknologi

Universitas Islam Negeri (UIN) Maulana Malik Ibrahim Malang.

3. Ibu Aulia Fikriarini Mukhlis, M.T selaku Ketua Jurusan Teknik Arsitektur

Universitas Islam Negeri (UIN) Maulana Malik Ibrahim Malang.

4. Ibu Elok Mutiara, M.T selaku dosen pembimbing I.

5. Bapak Pudji Pratitis Wismantara, M.T selaku dosen pembimbing II.

6. Tarranita Kusumadewi, M.T selaku dosen penguji.

7. Bapak Dr. Ahmad Barizi, M.Ag selaku anggota penguji.

8. Bapak, ibu, adik yang telah memberikan do’a, dukungan berupa materi,

tenaga, dan moril, sehingga penulis dapat memperoleh ilmu yang bermanfaat

dalam menyelesaikan laporan tugas akhir ini. Semoga Allah SWT

menjadikan ini sebagai catatan amal baik bagi bapak, ibu dan adik.

9. Teman-teman seluruh angkatan khususnya angkatan 2004 (Arif, Alfin, Idris,

Dwi K, Erik, Fuad, Lukman, Lukman H, Maria, Muis, Pram Dwi, Qosim)

atas dukungan dan kekompakannya.

10. Saudari Dinna Eka L (angkatan 2006) atas semua dukungan berupa tenaga,

materi, waktu, dan fikiran. Saudari Amalia Dwi Arfiani (angkatan 2006

jurusan biologi) terima kasih atas pemberian triplexnya. Mamluatul

Mahmudah (angkatan 2006 jurusan psikologi).

11. Serta diucapkan terima kasih pula kepada beberapa pihak yang tidak dapat

sebutkan satu persatu.

Semoga tugas akhir ini dapat bermanfaat dan menambah khasanah ilmu

pengetahuan.

Wassalamu’alaikum Wr. Wb.

Malang, 20 Januari 2010

Penulis

DAFTAR ISI

KATA PENGANTAR .......................................................................................... i DAFTAR ISI ........................................................................................................ iii DAFTAR TABEL................................................................................................. vi DAFTAR GAMBAR ........................................................................................... vii DAFTAR LAMPIRAN ........................................................................................ xii ABSTRAK............................................................................................................ xiii

BAB I PENDAHULUAN.............................................................................. ....... 1 1.1 Latar Belakang ............................................................................... ................ 1 1.2 Rumusan Masalah............................................................................. .............. 5 1.3 Tujuan ........................................................................................ .................... 5 1.4. Batasan ........................................................................................................... 5

BAB II TINJAUAN PUSTAKA........................................................................... 6 2.1. Galeri Budaya Pendalungan............................................................................ 6 2.1.1. Pengertian Galeri ......................................................................................... 7 2.1.1.1. Macam-macam Galeri............................................................................... 8 2.1.1.2. Faktor-faktor Utama Dalam Perancangan Galeri...................................... 8 2.1.1.3. Persyaratan Perancangan Galeri................................................................ 14 2.1.1.3.1. Persyaratan Umum................................................................................. 14 2.1.1.3.2. Persyaratan Khusus ............................................................................... 14 2.1.2. Pengertian Budaya....................................................................................... 33 2.1.2.1.Kebudayaan Indonesia ..................................................................... 34 2.1.2.2. Kebudayaan Jawa Timur .......................................................................... 34 2.1.2.3. Kebudayaan Pendalungan di Kota Probolinggo....................................... 35 2.2. Tema Rancangan............................................................................................. 38 2.2.2. Geometri ...................................................................................................... 38 2.2.2. Budaya Pendalungan.................................................................................... 43 2.2.3. Angin............................................................................................................ 44 2.2.3.1. Pengertian Angin secara Umum................................................................ 44 2.2.3.2. Pengertian angin dalam Al Qur’an............................................................ 47 2.2.4. Metafora....................................................................................................... 50 2.2.5. Integrasi Geometri, Kebudayaan Pendalungan, Angin dan Metafora......... 53 2.2.6. Metafora Angin Sebagai Tema..................................................................... 54 2.3. Studi Banding................................................................................................. 55 2.3.1. Studi Banding Objek (Galeri)...................................................................... 55 2.3.2. Studi Banding Konsep (Geometri)............................................................... 64 2.3.3. Studi Banding Tema (Metafora)................................................................... 72

BAB III METODE PERANCANGAN................................................................. 76 3.1. Metode Perancangan....................................................................................... 76

BAB IV ANALISIS PERANCANGAN............................................................... 85 4.1. Analisis Tapak................................................................................................. 85 4.1.1. Analisis Syarat dan Lokasi Tapak Perancangan........................................... 85 4.1.1.1. Lokasi Tapak............................................................................................. 86 4.1.1.2. Kondisi Existing........................................................................................ 90 4.1.1.2.1. Kondisi Fisik Tapak................................................................................ 90 4.1.1.2.2. Kondisi Fisik Bangunan Sekitar............................................................. 91 4.1.1.2.3. Kondisi fisik prasarana........................................................................... 93 4.1.2. Analisis Aksesibilitas.................................................................................... 95 4.1.3. Analisis Matahari.......................................................................................... 100 4.1.4. Analisis Angin.............................................................................................. 103 4.1.5. Analisis Kebisingan...................................................................................... 106 4.1.6. Analisis Pandangan...................................................................................... 109 4.1.7. Analisis Sirkulasi........................................................................................... 112 4.1.8. Analisis Kenyamanan.................................................................................... 115 4.1.9. Analisis Vegatasi........................................................................................... 117 4.1.10. Analisis Zoning........................................................................................... 120 4.2. Analisis Fungsi................................................................................................. 122 4.3. Analisis Aktivitas............................................................................................. 126 4.3.1. Hubungan Aktivitas....................................................................................... 130 4.1.2. Aktivitas Galeri............................................................................................. 131 4.4. Analisis Pengguna............................................................................................ 133 4.5. Analisis Ruang................................................................................................. 135 4.5.1. Tuntutan dan Persyaratan Ruang.................................................................. 142 4.5.2. Kebutuhan Ruang.......................................................................................... 150 4.5.3. Hubungan Ruang........................................................................................... 156 4.5.4. Kedekatan Ruang.......................................................................................... 161 4.5.5. Analisis Sirkulasi Ruang................................................................................ 162 4.5.6. Analisis Organisasi Ruang............................................................................. 167 4.5.7. Analisis Ruang Dalam (interior).................................................................... 168 4.6. Analisis Bentuk................................................................................................ 175 4.7. Sistem Bangunan............................................................................................. 177 4.6.1. Sistem Struktur.............................................................................................. 177 4.6.2. Sistem Modul................................................................................................ 178 4.6.3. Bahan Bangunan........................................................................................... 180 4.6.4. Sistem Utilitas............................................................................................... 180

BAB V KONSEP PERANCANGAN................................................................... . 197 5.1. Konsep Perancangan........................................................................................ 197 5.1.1. Konsep Dasar Perancangan dengan Tema Metafora Angin......................... 197 5.1.1.1. Sifat-sifat Angin........................................................................................ 198 5.1.1.2. Penahan Angin........................................................................................... 200 5.1.2. Konsep Khusus Metafora Angin dalam Perancangan.................................. 201

5.1.2.1. Konsep Tapak........................................................................................... 201 5.1.2.2. Konsep Ruang.......................................................................................... 218 5.1.2.3. Konsep Bentuk......................................................................................... 225 5.1.2.4. Konsep Struktur........................................................................................ 229 5.1.2.5. Konsep Utilitas......................................................................................... 231 5.2. Kesimpulan Konsep Perancangan.................................................................... 237

BAB VI HASIL PERANCANGAN..................................................................... 240 6.1. Perspektif Kawasan Galeri Budaya Pendalungan........................................... 240 6.2. Karakter Jawa.................................................................................................. 243 6.3. Karakter Madura............................................................................................. 245 6.4. Karakter Jawa-Madura.................................................................................... 248 6.5. Karakter Pendalungan..................................................................................... 249 6.6. Pertunjukan Out door...................................................................................... 252 6.7. Masjid.............................................................................................................. 254 6.8. Bangunan Penunjang....................................................................................... 257 6.9. Vegetasi........................................................................................................... 260 6.10. Struktur......................................................................................................... 262 6.11. Utilitas........................................................................................................... 263

BAB VII PENUTUP............................................................................................. 266 7.1. Kesimpulan...................................................................................................... 266 7.2. Saran................................................................................................................ 267

DAFTAR PUSTAKA............................................................................................ 268

LAMPIRAN-LAMPIRAN.................................................................................... 270

DAFTAR TABEL

Tabel 2.1. Sirkulasi Pencapaian............................................................................ 10 Tabel 2.2. Konfigurasi Jalur Sirkulasi.................................................................. 11 Tabel 2.3. Hubungan Jalur dan Ruang................................................................. 12 Tabel 2.4. Ruang Pembentuk Sirkulasi................................................................. 13 Tabel 2.5. Teknik Olah Geometri.......................................................................... 39 Tabel 4.1. Fungsi Vegetasi/Tanaman.................................................................... 118 TabeL4.2. Aktivitas Pelaku................................................................................... 126 Tabel 4.3. Jenis dan Karakter Pengunjung............................................................ 134 Tabel 4.4. Tabel Kelompok Aktivitas................................................................... 139 Tabel 4.5. Karakteristik Unit-Unit Fungsi dalam Galeri Budaya Pendalungan......................................................................................... 143 Tabel 4.6. Tabel Analisa Persyaratan Ruang......................................................... 147 Tabel 4.7. Kebutuhan Ruang Berdasarkan Kelompok Fungsinya........................ 150 Tabel 4.8. Sirkulasi Ruang.................................................................................... 163 Tabel 4.9. Perbandingan Alternatif Tata Koleksi Ruang...................................... 169 Tabel 4.10. Material Akustik.................................................................................. 147 Tabel 5.1. Sifat-sifat Angin Sebagai Simbol Desain Konsep............................... 198

DAFTAR GAMBAR

Gambar 2.1. Jarak Pengamat – Koleksi............................................................... 27 Gambar 2.2. Jarak dan Sudut Pandang Pengamat............................................... 30 Gambar 2.3. Tari Glipang.................................................................................... 35 Gambar 2.4. Kerapan Sapi................................................................................... 36 Gambar 2.5. Kerapan Kambing........................................................................... 36 Gambar 2.6. Jaran Kencak................................................................................... 37 Gambar 2.7. Kesenian Jaran Bodhag................................................................... 37 Gambar 2.8. Proses Transformasi Bentuk Geometri........................................... 43 Gambar 2.9. Proses Transformasi Budaya Jawa-Madura Manjadi Budaya Pendalungan....................................................................... 43 Gambar 2.10. Proses Transformasi Angin Menjadi Dinamis................................. 46 Gambar 2.11. Pembentukan Gelombang Laut....................................................... 48 Gambar 2.12. Proses Transformasi Angin Menjadi Dinamis (Al Qur’an)...................................................................................... 49 Gambar 2.13. Proses Metafora............................................................................... 52 Gambar 2.14. Proses Integrasi................................................................................ 53 Gambar 2.15. Skema Integrasi Tema, Konsep dan Kebudayaan Pendalungan.................................................................................... 54 Gambar 2.16. Galeri Nasional Indonesia.............................................................. 56 Gambar 2.17. Ruang Pameran dan Denah GNI..................................................... 59 Gambar 2.18. Ruang Seminar................................................................................ 60 Gambar 2.19. Ruang Restorasi.............................................................................. 61 Gambar 2.20. Ruang Penyimpanan....................................................................... 61 Gambar 2.21. Perpustakaan................................................................................... 61 Gambar 2.22. Cafetaria.......................................................................................... 62 Gambar 2.23. National Gallery of Art (East Wing)............................................... 64 Gambar 2.24. Analisa Awal National Gallery of Art (East Wing)........................ 65 Gambar 2.25. Orientasi National Gallery of Art (East Wing)................................ 65 Gambar 2.26. Jalur Jalan National Gallery of Art (East Wing)............................. 66 Gambar 2.27. Eksplorasi Bentuk 1 National Gallery of Art (East Wing).............. 66 Gambar 2.28. Eksplorasi Bentuk 2 National Gallery of Art (East Wing).............. 67 Gambar 2.29. Eksplorasi Bentuk 3 National Gallery of Art (East Wing)............... 67 Gambar 2.30. Pencahayaan National Gallery of Art (East Wing).......................... 68 Gambar 2.31. Ide Desain....................................................................................... 69 Gambar 2.32. Ide Desain Denah............................................................................ 69 Gambar 2.33. Denah Final..................................................................................... 70 Gambar 2.34. Perspektif National Gallery of Art (East Wing).............................. 71 Gambar 2.35. Struktur panel kaca National Gallery of Art (East Wing)................ 71 Gambar 2.36. Interior National Gallery of art (East Wing)................................... 72 Gambar 2.37. Yamanashi Fruits Museum.............................................................. 72

Gambar 2.38. Plan Yamanashi Fruits Museum...................................................... 74 Gambar 2.39. Metaphor Yamanashi Fruits Museum............................................. 75 Gambar 2.40. Peneduh Yamanashi Fruits Museum............................................... 75 Gambar 3.1. Skema Metode Perancangan Galeri Budaya Pendalungan............. 84 Gambar 4.1. Lokasi Tapak................................................................................... 87 Gambar 4.2. Batasan Tapak................................................................................. 88 Gambar 4.3. Ukuran Tapak.................................................................................. 89 Gambar 4.4. Fungsi Bangunan Sekitar................................................................ 92 Gambar 4.5. Pembuangan Air Kotor (gorong-gorong)........................................ 94 Gambar 4.6. Jaringan Listrik Sekitar Tapak........................................................ 94 Gambar 4.7. Transportasi dan Fasilitas Jalan...................................................... 95 Gambar 4.8. Analisis Aksesibilitas (kondisi eksisting)....................................... 96 Gambar 4.9. Solusi Alternatif............................................................................. 97 Gambar 4.10. Gapura............................................................................................ 98 Gambar 4.11. Jalur Servis...................................................................................... 98 Gambar 4.12. Akses Langsung............................................................................. 99 Gambar 4.13. Arah Datang Sinar Matahari........................................................... 100 Gambar 4.14. Arah Pantulan dan Kolam Pendingin Evaporatif........................... 101 Gambar 4.15. Solusi Analisis Matahari................................................................. 102 Gambar 4.16. Solusi Analisa Vegetasi.................................................................. 103 Gambar 4.17. Solusi Analisis Angin..................................................................... 104 Gambar 4.18. Penghalang Angin........................................................................... 105 Gambar 4.19. Solusi Analisis Angin..................................................................... 105 Gambar 4.20. Analisa Kebisingan......................................................................... 107 Gambar 4.21. Solusi Analisis Kebisingan............................................................. 109 Gambar 4.22. Potensi Pandangan.......................................................................... 109 Gambar 4.23. Bangunan Sekitar 4 Lantai.............................................................. 110 Gambar 4.24. Menyamakan Bangunan Sekitar..................................................... 111 Gambar 4.25. Jarak Pangamatan........................................................................... 111 Gambar 4.26. Arah Sirkulasi................................................................................. 112 Gambar 4.27. Sirkulasi Pejalan Kaki..................................................................... 113 Gambar 4.28. Pembeda Sirkulasi........................................................................... 114 Gambar 4.29. Jalur Sirkulasi.................................................................................. 115 Gambar 4.30. Penghawaan.................................................................................... 117 Gambar 4.31. Vegetasi Tapak............................................................................... 118 Gambar 4.32. Vegetasi Peneduh........................................................................... 118 Gambar 4.33. Vegetasi Pengarah.......................................................................... 119 Gambar 4.34. Vegetasi Penghias........................................................................... 119 Gambar 4.35. Vegetasi Pembatas.......................................................................... 119 Gambar 4.36. Vegetasi Pengatap.......................................................................... 119 Gambar 4.37. Vegetasi Pengendali....................................................................... 120 Gambar 4.38. Intensitas Kebisingan 1................................................................... 120 Gambar 4.39. Intensitas Kebisingan 2................................................................... 121 Gambar 4.40. Skema Analisa Fungsi pada Galeri Budaya Pendalungan di Kota Probolinggo........................................................................ 125 Gambar 4.41. Struktur Organisasi Pengelola Galeri.............................................. 127

Gambar 4.42. Diagram Alur Aktivitas Pengunjung Umum................................... 128 Gambar 4.43. Diagram Alur Aktivitas Pengunjung Khusus.................................. 129 Gambar 4.44. Diagram Alur Aktivitas Pengelola secara Umum............................ 129 Gambar 4.45. Diagram Alur Aktivitas Instruktur.................................................. 130 Gambar 4.46. Hubungan Pelaku............................................................................ 130 Gambar 4.47. Bagan Organisasi Galeri.................................................................. 135 Gambar 4.48. Hubungan Ruang Kelompok Fungsi Apresiasi............................... 157 Gambar 4.49. Hubungan Ruang Kelompok Fungsi Promosi................................ 158 Gambar 4.50. Hubungan Ruang Kelompok Fungsi Konservasi............................ 159 Gambar 4.51. Hubungan Ruang Kelompok Fungsi............................................... 160 Gambar 4.52. Hubungan Ruang Kelompok........................................................... 161 Gambar 4.53. Sirkulasi Interior.............................................................................. 165 Gambar 4.54. Sirkulasi Pengunjung Umum........................................................... 165 Gambar 4.55. Sirkulasi Pengunjung Khusus.......................................................... 166 Gambar 4.56. Sirkulasi Pengelola 1....................................................................... 167 Gambar 4.57. Sirkulasi Pengelola 2....................................................................... 168 Gambar 4.58. Unsur Garis pada Interior................................................................ 170 Gambar 4.59. Unsur Bentuk pada Interior............................................................. 170 Gambar 4.60. Jarak Sirkulasi dengan Koleksi....................................................... 171 Gambar 4.61. Warna Khas Pendalungan............................................................... 172 Gambar 4.62. Pencahayaan Buatan....................................................................... 173 Gambar 4.63. Akustik Interior............................................................................... 174 Gambar 4.64. Rotation........................................................................................... 176 Gambar 4.65. Penambahan dan Pengurangan........................................................ 177 Gambar 4.66. Struktur Tangki............................................................................... 186 Gambar 4.67. Sistem Pembuangan Air Kotor....................................................... 187 Gambar 4.68. Hidrant............................................................................................ 190 Gambar 4.69. Sprinkler.......................................................................................... 191 Gambar 4.70. Halon Gas........................................................................................ 192 Gambar 4.71. Tangga Darurat................................................................................ 194 Gambar 4.72. Lift................................................................................................... 196 Gambar 4.73. Ramp dan Tangga............................................................................ 196 Gambar 5.1. Skema Konsep Perancangan............................................................ 197 Gambar 5.2. Garis Naik-Turun............................................................................. 198 Gambar 5.3. Garis Lengkung............................................................................... 198 Gambar 5.4. Terpecah........................................................................................... 199 Gambar 5.5. Merusak........................................................................................... 199 Gambar 5.6. Putaran Angin.................................................................................. 199 Gambar 5.7. Berputar........................................................................................... 199 Gambar 5.8. Konsep Metafora Angin.................................................................. 200 Gambar 5.9. Penahan Angin Melalui Sifat Benda Aero Dinamis........................ 201 Gambar 5.10. Gapura Sebagai Entrance................................................................ 202 Gambar 5.11. Peninggian Tapak............................................................................ 203 Gambar 5.12. Sirkulasi Tapak................................................................................ 205 Gambar 5.13. Sirkulasi Pembeda........................................................................... 206 Gambar 5.14. Aksen Fasad.................................................................................... 207

Gambar 5.15. Pandangan ke Dalam....................................................................... 208 Gambar 5.16. Jarak Pandangan.............................................................................. 209 Gambar 5.17. Pandangan ke Luar.......................................................................... 209 Gambar 5.18. Kenyamanan Penghawaan Luar...................................................... 210 Gambar 5.19. Penghawaan Basement.................................................................... 211 Gambar 5.20. Penyaring Bising pada Dinding...................................................... 211 Gambar 5.21. Penghalang Bising terhadap Angin................................................. 212 Gambar 5.22. Pohon Mangga................................................................................. 213 Gambar 5.23. Tanaman Hias.................................................................................. 213 Gambar 5.24. Tanaman Anggur............................................................................. 214 Gambar 5.25. Pohon Pengarah............................................................................... 214 Gambar 5.26. Pohon Mahoni.................................................................................. 215 Gambar 5.27. Peletakan Vegetasi........................................................................... 215 Gambar 5.28. Pembagian Tiga Zona...................................................................... 217 Gambar 5.29. Aplikasi Gerak Angin...................................................................... 217 Gambar 5.30. Pembagian Masing-Masing Zona................................................... 218 Gambar 5.31. Warna Khas Pendalungan............................................................... 221 Gambar 5.32. Lighting........................................................................................... 221 Gambar 5.33. Ventilasi dan Penyinaran................................................................. 222 Gambar 5.34. Perbedaan Ketinggian..................................................................... 223 Gambar 5.35. Vitrine Dinding............................................................................... 224 Gambar 5.36. Akustik Ruang Pertunjukan......................................................... ... 225 Gambar 5.37. Bentuk Dinamis.............................................................................. 226 Gambar 5.38. Ide Bentuk...................................................................................... 226 Gambar 5.39. Alternatif Desain Bentuk................................................................ 227 Gambar 5.40. Konsep Arsitektural Gapura dan Sculpture.................................... 227 Gambar 5.41. Konsep Arsitektural Sculpture........................................................ 228 Gambar 5.42. Struktur Pondasi Galeri Budaya Pendalungan............................... 229 Gambar 5.43. Struktur Dinding Galeri Budaya Pendalungan............................... 230 Gambar 5.44. Struktur pada Basement Galeri Budaya Pendalungan.................... 230 Gambar 5.45. Struktur Kabel................................................................................. 231 Gambar 5.46. Struktur Beering Wall...................................................................... 231 Gambar 5.47. Skema Konsep Sistem Penyediaan Air Bersih Bersumber dari PDAM dan Sumur................................................................... 232 Gambar 5.48. Gambar Konsep Sistem Penyediaan Air Bersih Bersumber Dari PDAM..................................................................................... 232 Gambar 5.49. Skema Konsep Sistem Drainase...................................................... 233 Gambar 5.50. Septic Tank...................................................................................... 233 Gambar 5.51. Tempat Pembuangan Akhir............................................................ 224 Gambar 5.52. Skema Konsep Sistem Pembuangan Sampah................................. 224 Gambar 5.53. Gambar Konsep Sistem Pembuangan Sampah............................... 224 Gambar 5.54. Skema Konsep Jaringan Listrik...................................................... 235 Gambar 5.55. Skema Konsep Sistem Pemadam Kebakaran................................. 236 Gambar 5.56. Abstraksi Tampak Area Utara........................................................ 237 Gambar 5.57. Perspektif Abstrak Sirkulasi Utama............................................... 237 Gambar 5.58. Abstraksi Kawasan.......................................................................... 238

Gambar 6.1. Perspektif Kawasan........................................................................... 240 Gambar 6.2. Perbedaan sirkulasi............................................................................ 241 Gambar 6.3. Sirkulasi pengunjung......................................................................... 242 Gambar 6.4. Sirkulasi pejalan kaki........................................................................ 242 Gambar 6.5. Bangunan Karakter Jawa ............................................................. ..... 243 Gambar 6.6. Entrance dan aksen masuk................................................................ 243 Gambar 6.7. Material bangunan karakter Jawa..................................................... 244 Gambar 6.8. Sirkulasi interior karakter jawa......................................................... 244 Gambar 6.9. Material bangunan karakter Madura................................................. 245 Gambar 6.10. Sirkulasi interior karakter madura................................................... 246 Gambar 6.11. Karakter pada struktur dan ornamen.............................................. 247 Gambar 6.12. Selasar taman atas........................................................................... 247 Gambar 6.13. Karakter Jawa-Madura................................................................... 248 Gambar 6.14. Perbedaan fasad............................................................................. 248 Gambar 6.15. Sirkulasi interior karakter Jawa-Madura........................................ 249 Gambar 6.16. Karakter Pendalungan.................................................................... 250 Gambar 6.17. Pintu keluar menuju bangunan karakter Jawa- Madura................. 250 Gambar 6.18. Ruang pengelola............................................................................. 251 Gambar 6.19. Sirkulasi Interior............................................................................. 251 Gambar 6.20. Interior Ruang Pamer..................................................................... 252 Gambar 6.21. Tempat pertunjukan out door......................................................... 252 Gambar 6.22. Material & struktur......................................................................... 253 Gambar 6.23. Sirkulasi tamu pengisi acara........................................................... 253 Gambar 6.24. Masjid............................................................................................. 254 Gambar 6.25. Denah ortogonal masjid 1............................................................... 255 Gambar 6.26. Denah ortogonal masjid 2............................................................... 256 Gambar 6.27. Sirkulasi masjid............................................................................... 256 Gambar 6.28. Pujasera Khas Jawa......................................................................... 257 Gambar 6.29. Karakter pujasera khas jawa........................................................... 257 Gambar 6.30. Ukiran khas jawa............................................................................. 258 Gambar 6.31. Perspektif Pujasera Khas Madura................................................... 259 Gambar 6.32. Perspektif kawasan Pujasera Khas Madura.................................... 259 Gambar 6.33. Plaza, kolam dan selasar................................................................. 260 Gambar 6.34. Vegetasi.......................................................................................... 261 Gambar 6.35. Penutup pada tiap meja pujasera jawa............................................ 261 Gambar 6.36. Struktur atap bangunan karakter pendalungan............................... 262 Gambar 6.37. Struktur penutup atap tempat pertunjukan out door....................... 262 Gambar 6.38. Penyediaan air bersih...................................................................... 263 Gambar 6.38. Pembuangan air kotor..................................................................... 264 Gambar 6.39. Genset, travo & panel...................................................................... 264 Gambar 6.40. Lift barang & shaft plumbing galeri pendalungan.......................... 265 Gambar 6.41. Sentral AHU & penghawaan basement galeri pendalungan........... 265

DAFTAR LAMPIRAN

Lampiran 1. Rancana Tata Ruang Wilayah Kota Probolinggo............................ 270 Lampiran 2. Draft Review Rencana Tata Ruang Wilayah Kota Probolinggo..... 278 Lampiran 3. Hasil Perancangan............................................................................ 279

ABSTRAK

Abrori, agus. 2010. Galeri Budaya Pendalungan di Kota Probolinggo. Dosen Pembimbing Elok Mutiara, M.T. dan Pudji Pratitis Wismantara, M.T.

Kata kunci: Kebudayaan Pendalungan di Kota Probolinggo

Kebudayaan Jawa Timur memiliki ragam suku dan kebudayaan dengan pengaruh kebudayaan dari luar. Setiap kebudayaan menghasilkan karya budaya dari masing-masing proses tersebut. Kesenian rakyat atau kesenian tradisional Jawa Timur sejak dulu berkembang di atas formasi sosial agraris tradisional. Formasi sosial masyarakat Jawa Timur sangat menentukan pola dan arah perkembangan kesenian rakyat (tradisional) Jawa Timur seperti formasi sosial masyarakat Pendalungan (jawa-madura), Mataraman (bekas kekuasan mataram), Arek, Osing (Jawa, Madura, Bali) , Samin (Bojonegoro) , dan suku tengger konon adalah keturunan pelarian Kerajaan Majapahit, tersebar di Pegunungan Tengger dan sekitarnya.

Sebagai wadah mengembangkan dan melestarikan kebudayaan Jawa Timur khususnya budaya Pendalungan, maka pembahasan ini diarahkan pada perancangan galeri budaya yang menekankan identitas khas etnis kebudayaan Pendalungan di Jawa Timur. Fungsi dan aktifitas yang mewadahi kegiatan galeri secara umum yaitu sebagai pusat studi kebudayaan Pendalungan Kota Probolinggo, dan dalam perkembangan selanjutnya dapat digunakan sebagai pusat pelestarian kebudayaan yang menunjukkan galeri budaya sebagai mediator dakwah.

Konsep yang digunakan dalam perancangan galeri budaya pendalungan yaitu angin yang memunculkan bentuk-bentuk abstrak (metafora), dimana konsep ini penggabungan antara integrasi 3 unsur utama yaitu angin (aqli dan naqli), kebudayaan Pendalungan dan bentuk geometri yang memiliki sifat dinamis. Penerapan tema metafora angin dalam wujud fisik bangunan yaitu menggunakan konsep dua arah angin yang diibaratkan sebagai kebudayaan Jawa dan Madura yang saling bertemu dalam satu titik yaitu kebudayaan Pendalungan. Bila dikaitkan dengan angin itu sendiri, apabila angin bertemu dalam satu titik, maka akan membentuk putaran angin dengan wujud titik angin itu dapat merusak dan membawa sesuatu yang dilaluinya dengan gerak berputar. Sedangkan titik putaran itu terdapat benda-benda berserakan akibat pertemuan putaran angin tersebut, dapat diibaratkan sebagai bentukan geometri. Gambaran ini sebagai acuan perancangan galeri budaya Pendalungan yang bercirikan kebudayaan khas di kota Probolinggo, sebagai kesimpulan akhir yaitu sebagai ikon kota Probolinggo.

PERSEMBAHAN

Assalamu’alaikum. Alhamdulillah, puji syukur kehadirat Allah SWT

atas berkat limpahan Rahmat, Taufik, serta HidayahNya. Sholawat serta salam

tetap tercurahkan kepada junjungan Nabi Muhammad SAW.

Terima kasih kepada ibu, bapak, adik, sanak saudara, atas semua

dukungan berupa do’a, materi, dan tenaga, sehingga saya dapat menyelesaikan

studi ini dengan segenap kemampuan yang saya miliki.

Bapak dan ibu dosen jurasan Arsitektur UIN Maulana Malik Ibrahim

Malang atas kesabaran yang telah mendidik dan membesarkan nama jurusan

kami. Hanya kata maaf yang bisa saya sampaikan jika ada perilaku yang

kurang berkenan dihati ibu dan bapak dosen. Maaf sebesar- besarnya untuk

Pak Pudji dan Ibu Elok yang selalu membimbing serta memberikan solusi

terbaik untuk menyelesaikan studi saya ini.

Kawan- kawan AAS grup (Santung, Bos Andik, Kandam/yu dom,

Tokek, Dolphin, Merri, Lek Qosim, Idris Gizmi, Cemet, Pak lek Fuad, Cung

Arif, Erik, Muse) dan kawan- kawan lainnya, terutama mbulet, dudul ampel,

dhinnex, lucky, Neny, Dite bunul, serta seluruh angkatan jurusan Arsitektur

UIN, UB, ITN, UNMER (F-MAM).

Buat Ifa angkatan 05, Merri 04, semangat ya...

Bagi kawan- kawan yang belum disebutkan, saya minta maaf sebesar-

besarnya, semoga Allah SWT membalas dengan limpahan rahmat serta

hidayahNya, Amin...Wassalam

GALERI BUDAYA PENDALUNGAN DI KOTA PROBOLINGGO … · Gambar 4.14. Arah Pantulan dan Kolam Pendingin Evaporatif..... 101 Gambar 4.15. Solusi Analisis Matahari ...

Documents