-
ADA DNYA YAZARLARI
1. basm: 19782. basm: 1982, Can3. basm: 1988, Can4. basm: 1991,
Can
Bu kitap, istanbul'da Can Yaynlan'nda dizildi, zen Basmevi'nde
basld. (1991)
BAKAN BABAMIZIN SONBAHARI
4 t
Gabriel Garcia Marquez
1982 NOBEL EDEBYAT DL
ROMAN
Trkesi TOMRS UYAR
CAN YAYINLARI LTD. T. Babli Cad. Shhiye Apt. No. 19 Kat 2
Caalolu-stanbul
Telefon: 528 6113 Faks: 513 5188
-
zgn ad El Otono del Patriarca
ISBN 975.510.267-1 Onk Ajans Ltd. / Can Yaynlan (1982)
Hafta sonunda akbabalar, balkon pencerelerindeki kepenkleri
gagalayarak bakanlk sarayna girdiler, kanat rplar, ierdeki duraan
zaman dalgalandrd ve pazartesi gn tan aarrken, kent, byk bir l ve
ryen bir grke-min lk esintisiyle, yzyllarn uyuukluunu stnden att.
Ancak o zaman, kimilerimizin nerdii zere ana kapy menteelerinden
skmek iin koba kullanmadan ve daha gzpek olanlarmzn szlerine
uyarak, yklmaya yztut-mu, ka kereler payandalanm ta duvarlar
zorlayp ieri girme yiitliini gsterebildik, yapnn cesur alarnda,
William Dampier'in Lombardiyallarna kar direnmi koskocaman kurun
geirmez kaplar, bir omuzlayta alverdi. Baka bir an havasna girmi
gibiydik; saltanatn bu geni inin-deki beton tuzaklarda hava daha
hafifti, sessizlik epeskiydi ve lgn kta nesneler kolaylkla
seilemiyordu. Girite, deme talarnn boydan boya alttan sren
ayrkotlarna boyun edii avluda, grevini brakp kaan nbetinin
kulbe-sindeki kemekei grdk, silhlklardaki pusatlar grdk, anszn
bastran bir rk sonucu yanda kalm pazar le yemeinin artklaryla dolu
tabaklarn dizildii uzun, kaba tahta masalar, glgeler iinde hkmet
konann bulunduu blmeyi grdk, en tatsz hayatlardan da daha ar ilem
grm dosyalarn arasndan fkran renk renk mantarlar, solgun irisleri,
avlunun tam ortasnda, en aa be kuan as-keri trenle vaftiz edildii
vaftiz kurnasn grdk, geride, imdi atl arabalarn durduu eski genel
valilik ahrn, kamelyalarla kelebeklerin ortasnda, ayaklanma
gnlerinden kalma st kapal faytonu, salgndan kalma yk arabasn,
kuyrukluyldzn grnd yldan kalma yolcu arabasn, dzenin yerletii
yllarn simgesi cenaze arabasn, barm ilk yzylndan kalma uyurgezer
kupay grdk, tozlu rmcek
5
-
alarnn altnda sapasalamd hepsi, bayran renklerindey-diler.
Bitiik avluda, demir parmakln ardnda, evin tantanal gnlerinde
czzamhlarm glgesinde uyukladklar, ay tozuyla kapl gl fidanlar vard,
byk braklmlklan iinde ylesine grelmilerdi ki, bahenin telerinden
burnumuza kadar gelen le kokusu, kmes kokusu, bir sre nce mandraya
evrilmi koloni kilisesinden ykselen tezek kokusu ve ineklerle
askerlerin dk ve eki sidik kokularyla kaynam bu balan gl kokusunun
szmad tek atlak bile kalmamt. Sk, boucu fundal aralaynca, karanfil
sakslar, astro-melya dallar ve hercai menekelerle kemerli geidi,
odalklarn barnd blmeyi grdk, evii vr zvrlarnn eitlilii, hele sryle
diki makineleri karsnda, ola ki, diye dndk, burada binden fazla
kadn yaamtr zamannda, yedi aylk doan pilerden bir orduyla,
mutfaklardaki sava alam kemekeini grdk, musluklarn yanbanda gnete
ryen birtakm giysiler, odalklarla askerlerin ortaklaa kullandklar
toprak ayakyolunu ve arkalarda Kk Asya'dan kendi topraklar, kendi
zsular ve nemleri korunarak, koskocaman, zel deniz aan serlerle
canl canl getirtilmi Babil stlerini grdk, onlarn da arkasnda hkmet
konan grdk, dev bir yapyd ve hznlyd, akbabalar, didik didik edilmi
pancurlardan ieri dalyorlard hl. Sandmz gibi, yklenmek zorunda
kalmadk, anakap bir sesin usul ykleni-iyle kendiliinden ald, yol
hals inek trnaklaryla delik deik olmu plak, ta merdivenlerden kp
birinci kata vardk, ilk geitten, zel yatak odalarna kadar, yerlebir
olmu yazhaneler, arsz ineklerin istilsna uram protokol salonlar,
kadife perdeleri ve iskemle pskllerini kemiren inekler grdk,
askerlerle azizlerin, krk dkk eyalarn arama atlm, yere alnp taze
inek fksna bulanm kahramanlk portrelerini grdk, ineklerin kemirip
bitirdikleri bir yemek odas grdk, yine ineklerin hmna uram, slp
svanm mzik odasn, krlm domino masalarm, keelerini ineklerin
kemirdii bilardo masalarm, bir kede ylece du-
6
ran rzgr gln grdk, pusulann drtbir yannda olup biten doa
olaylarna tpatp benzer sesler karan bu gl sayesinde evdekiler,
ekilmi denize duyduklar zlemi giderebili-yorlard, her keden sarkan
kafesleri grdk, bir hafta nce bir gece, stlerine geirilmi rtler de
duruyordu daha ve saysz pencerelerden yava yava doan bu tarihsel
pazartesiden habersiz, saf saf uyuyan, adna kent denilen o azman
hayvan grdk ve kentin tesinde, ufka doru, eskiden denizin bulunduu
usuz bucaksz dzlkte, kat ay klnden olumu l kraterleri grdk. Birka
ayrcalkl kii dnda kimselerin adm atmad yasak blmede akbabalarn dkt
kann kokusunu duyduk, ilk olarak; akbabalardan yllarn
soluksuzluklarn ve igdsel nsezilerini devraldk, kanat rplarndan
yaylan rme kokusunu izleyerek kabul salonuna girince, ineklerin
kurtlanm iskeletleriyle karlatk, diigerileri boy aynalarnda
defalarca yansyordu, sonra duvara gizlenmi bir yazhaneye alan yan
kapy ittik, orada O'nu grdk, rtbesiz ayak niformas stndeydi,
izmeleri, sol topuunda altm mahmuzu, karada ve denizdeki btn
ihtiyar insanlarla btn ihtiyar hayvanlardan daha da ihtiyard, yerde
yatyordu, yzst, sa kolunu kvrp bana dayamt, yapayalnz bir zorba
kimliiyle yllar yl srdrd hayatnn her gecesinde, bitimsiz
gecelerinde hep nasl uyu-musa yle. Yzne bakmak iin srtst dndrdmzde,
tannacak durumda olmadn farkettik, geri yzn akbabalar
didiklememiti, ama iimizden hi kimse daha nce grmemiti ki onu, geri
profili btn demir paralarn iki yznde de vard, pullarda, kaput
reklamlarnda, kask balarnda, kei gmleklerinde, her yerde, geri gsne
bayrak ve anayurdun simgesi ejderha oturtulmu resmi her zaman, her
yerde gze arpard ama biz bu resimlerin daha kuyrukluyldzn grnd yl
bile aslna uygun saylmadn biliyorduk; o devirde ana-babalarmz onun
kimliini biliyorlard, onlar da ana-babalarndan duymulard ve biz,
ocukluumuzdan balayarak, onun egemenliini srdrd bu ko-
7
-
nakta yaadna inanmaya alarak bymtk; biri, bir festivalde onu in
fenerlerini yakarken grmt; biri, hznl gzlerini, solgun dudaklarn,
dinsel, bezeklerle sslenmi bakanlk koltuunda ban dnceli dnceli
salladn grdn sylemiti, nk yllar nce bir pazar, huzuruna sokaktaki
kr arkcy getirmilerdi, be sent karlnda, unutulmu air Rub6n
Dario'nun iirlerini syleyecekti, yalnz bakanmzn izleyecei bu iir
gsterisi iin bir tomar para aldndan, keyfinden baylyordu herif,
bakam grmemiti tabii, kr olduundan deil, hummadan bu yana hibir lml
grmemiti ki onu, yine de orada olduunu biliyorduk, deil mi ki dnya
dnyordu, hayat sryordu, posta geliyordu, belediye bandosu
cumartesileri, alanda, tozlu palmiyelerin ve lo klarn altnda uar
valsler alyordu ve bandoda, len mzkaclarn yerini baka ihtiyar
mzkaclar alyordu. Son yllarda, konaktan insan sesleri ve ku cvltlar
gelmemeye balaynca, kurun geirmez kaplar ilelebet kapandnda bile,
ierde birinin olduunu biliyorduk, nk geceleri, bir geminin iaret n
andran birtakm klar szyordu denize bakan pencerelerden ve daha
yakna gidecek cesareti gsterenler, payandalanm duvarlarn arkasndan
binlerce toynak akrtsyla hayvan hrltdar duyuyorlard; bir ocak
ikindisi, bakanlk balkonunda gurubu gzleyen bir inek grmtk, dnn
bir, ulusal balkonumuzda bir inek, ne korkun bir ey, ne boktan lke,
herkes ineklerin merdiven kamayacan, yol hallar seyrelmi
merdivenleri bile kamayacan bildiinden, inein ne yapp balkona kt
uzun uzun tartld ve sonunda, inei gerekten grdk m, yoksa ikindist
alanda gezinirken bakanlk balkonunda bir inek grdmz m sandk,
anlayamadk, o balkonda yllardr bir ey grmemitik nk ve geen cuma tan
aarrken gelen ilk akbaba srs de olmasa, daha nice yllar
gremeyecektik; akbabalar o gn, salk yurdunun saaklarnda hep
uyukladklar yerden uua gemilerdi, ta ilerden, bir zamanlar denizin
bulunduu toz denizinin kylarndan dalga
8
dalga kopup geliyorlard, btn bir gn boyunca egemenliin simgesi
yapnn stnde halkalar izerek utular, ta ki gveylik sslerini takm,
kzl tyl bir dvken, kral, sessiz bir buyruk verene kadar, ite cam
angrtlar, yce bir lnn sald esinti, ancak dirlii kalmam bir evde
rastlanlacak o akbaba saldrs, camdan girip kmalar o zaman balad da,
bizler ieri girme yiitliini gsterdik ve ssz smakta, grkemin
ykntlarn bulduk, gagalanm gvdeyi, gen kz eli gibi przsz o elleri;
saltanat mhr, orta parmann boumundayd, bedeni, denizin
derinlerinden emdii kk yosunlarla asalaklar fkrtyordu, zellikle
kolaltlar ve kasklar; ftk ameliyat geirmi hayasnda, yelken bezinden
bir ftk ba vard, taa bir kz bbrei iriliindeydi ama naslsa
akbabalarn gznden kam tek organyd, gelgele-lim bizler onun ldne
yine de inanamyorduk, nk byle giyimli kuaml, uykusunda doal bir
lmle lmesine, yazhanesinde tekbama ikinci kez l bulunuuydu bu,
biliciler sulara bakp yle demilerdi ya uzun bir sre nce. lk lnde,
sonbaharnn balangcnda da bu durumda bulunmutu, o zamanlar yatak
odasnn yapayalnzhnda bile, lme stnlk tanmayacak kadar zinde bir
ilgi duyuyordu ulusuna, yazgs hi lmemekmi gibi srdryordu
egemenliini, o zamanlar buras, bir bakanlk sarayna deil bir pazar
yerine benzerdi, kfe boaltan, geitlerde eeklerin stnden tavuk
kmesleri indiren plak nbetileri, alktan krlan torunlaryla
basamaklara kp devletten mucizevi balar bekleyen dilenci kadnlar
yarp gemek, anaklardaki gece ieklerini atp yerlerine taze iekler
yerletiren, yerleri silen, balkonlarda hal dven, kuru daldan
patpatlarn temposuyla dsel ak arklar syleyen kfrbaz odalklarn sratt
pis sulardan saknmak gerekirdi ve bu amatada, ekmecelerinde
kulukaya yatm tavuklar bulan tmarl kamu grevlilerinin feryatlar,
helalarda orospularla askerlerin bitmeyen gitgelleri, ku lklar,
ortalkta hrlaan sokak kpekleri; kaplar ak duran bu sarayda, hkmetin
nerede olduu-
9
- nu kestirmenin olanakszlat bu byk kargaada, kim kimin ne
olduunu, kimden yana olduunu da bilmiyordu. Evin beyi, yalnzca bu
pazar kargaasna katlmakla kalmam, kargaay yaratp ynetmiti, onun
yatak odasndaki klar yanar yanmaz, daha horozlar tmeden, bakanlk
muhafzlarnn ald kalk borusu, yaknlardaki Conde klasna yeni gnn
baladn bildirdi, sonra San Jeronimo ss iin bir boru daha alnrd,
sonra doru liman kalesine; kalede pepee tam alt kere alman boru,
nce kenti uyandrd, sonra da btn lkeyi: bu arada bakanmz oturana
kurulup dncelere dalar, yeni yeni balayan kulak vnlamasn gidermek
amacyla ellerini kulaklarna bastrarak, o anl gnlerde daha
penceresinin altnda uzanan oynak, kehribar rengi denizden geen gemi
klarm gzlerdi. Evin ynetimine elkoyduu gnden soma her gn, allarda
ineklerin saln denetler oldu, kentteki klaya bakanlk arabasyla
yollanacak st eliyle tartard, mutfakta bir anak koyu kahveyle,
biraz rek attrrd, yeni gnn delimen esintileriyle nereye savrulacauu
daha tam kestiremeden, hizmetilerin lklkna kulak kabartarak; evinde
ayn dili konutuu tek kimselerdi onlar, en ok onlarn iten
pohpohlamalarna nem verir, en iyi onlarn akllarndan geeni okurdu,
saat dokuza gelmeden az nce, zel avlusuna, badem aalarnn glgesine
oydurttuu granit havuzda, kaynatlm ifal yapraklarn arasnda uzun
uzun ykanr ve ancak saat on birden sonra, tann uyuukluunu stnden
atard, gerein tehlikeli oyunlaryla yzlemeyi gze alabilirdi. Daha
nceleri, denizcilerin kartmas srasnda, ulusun yazgsn kararlatrmak
adna igalci kuw
-
nin sokaklarn tarayp da hkmet konann btn pencerelerinden
koskocaman bir austos cumartesisi gibi ieri yklenene kadar, bir
cumartesi ki aynalarda midyeler bytm, kabul salonunu kpekbalklarna
teslim etmi, tarih ncesi okyanuslarn ulat en yksek dzeyi ap topran,
meknn ve zamann yzn silip gemiti, yalnz o, tekbama, bo- / ulmu bir
adamn dlerinde, dlerin ay-suyunda yzkoyun srklenip kalmt, ayak er
niformas, izmeleri, altn mahmuzuyla, sa kolu bann altnda kvrlm. lk
lmn izleyen acmasz yllarda, kendisi yoku aa giderken, dorua
trmanan, kendisi cokudan kprrken, baarsz aklarn acsn eken ikinci e
kiilii, ne dalkavuklarn ileri srd gibi doann tand bir ayrcalk, ne
de hasmlarnn syledii gibi bir toplu sanryd; bakanmza tpatp benzeyen
Patricio Aragones, kusursuz hizmeti ve kpeke ball-yla onun bahtnn
almasn salamt; aranmadan bulunmu bir benzer; general hazretleri
demilerdi, Kzlderili kylerini dolaan dzmece bir bakanlk arabasna
rastladk, herif ktlkla para kazamyor; evet, ller evini andran
oyuklarda sakin gzleri grmlerdi, solgun dudaklar, kadife
eldiveniyle nnde diz ken halka avu dolusu tuz saan przsz, taze
gelin elini; arabann arkasndan giden iri yar. iki svari, salk datm
karlnda para topluyordu, dnn generalim, dpedz kfrdr bu; ama
general, sahtekr cezalandrmam, onu gizlice huzuruna getirmelerini,
halk ikisini birbirine kartrmasn diye de bana bir uval geirmelerini
buyurmu, sonra da bylesi bir eitliin koullarna dmenin utancm
ekmiti, Allah kahretsin bu herif benim ite, demiti, gerekten de
adam onun kalbna girmiti sanki, yalnz br, generalin buyurgan sesini
asla karamyor-du, bir de onun hayat izgisi, baparmann dibinde, hi
kesintiye uramakszn bir halka iziyordu; adam hemen kuruna
dizdirtmeyii, yalnzca kendi kuklas olarak kullanmay tasarladndan tr
deildi, bu tasar ok sonra gelmiti aklna, ama z yazgsnn ifresinin
bir dzenbazn avucunda yat-
12
tn dnmek, dpedz cann skyordu. General bu kuruntularn yersizliini
kavrayadursun, Patricio Aragon6s, kolunu bile kprdatmadan alt
suikast atlatm ve falakayla yas-sltlan aylaklarm sryerek yrmeye
almt, artk onun da general gibi kulaklar vnlyor ve k sabahlar tan
aarrken hayas szlyordu, altn mahmuzu takp karrken kaylar birbirine
dolatrmay, bylelikle karsmdakileri oyalamay, zaman kazanmay da
renmiti, th Allah kahretsin u tokalar, Flaman demircileri uncack ii
bile beceremiyorlar keratalar; babasmn dkknnda iecilik yapt
gnlerdeki aklabanl, gevezelii durulmu, dnceli, dalgn bir adam
oluvermiti; insanlarn neler dediklerine aldrmyor, gzlerdeki
glgelerden, neleri gizlediklerini kestirmeye alyordu; sen ne dersin
peki, diye sormadan, sorular asla yantlamyordu, mucize satt
gnlerdeki aylaklndan da iz kalmamt, kendine ikence edercesine
didiniyor, yerinde duramyordu, boyuna yrye kyordu, zamanla eli
bsbtn skat, gz doymaz oldu, giysilerini karmadan, yerde yatyordu
geceleri, yzst, yastksz, nceleri tella sahip kt zel kimliini,
babadan kalma cam fleme, ie yapma mesleinin altn uarln yadsyordu
artk, ikinci bir tan asla smayaca kelere ta koyarak saltanatn en
byk tehlikelerine kar diretiyordu, dman topraklarnda hz kesiyor,
yumuack dlere, gereklemesi olanaksz, bastrlm nice i-ekilerine kafa
tutuyordu; uucu, eriilmez gzellik kralielerine ta giydirirken,
onlara elini dedirmiyordu bile, nk sonsuza kadar kendisine ait
olmayan bir yazgya boyun emiti, yoo, ne gz doymazlk, ne de inant bu
boyun emenin nedeni, general ayda elli peso deyerek kendi hayatn
onun hayatyla takas etmiti, stelik kral olma felketine uramadan
krallar gibi yaama ayrcaln da vermiti, daha ne isteyebilirdi?
Aralarndaki kimlik karkl, rzgrn azt-, t bir gece doruuna varmt;
general, Patricio AragoneVi yaseminlerin tatl kokular arasnda
denize bakp i ekerken bulmutu, hakl bir korkuyla sormutu, yemee
kaplanboa-
13
-
notu mu katmlard ne, neden byle soluu tkanyor, ii ekiliyordu;
yoo hayr generalim, dedi Patricio Aragonds, ondan da beter,
cumartesi gn bir karnaval kraliesine ta giydirmi, onunla ilk dans
etmiti, bir daha kurtulamamt o andan, grmemiti ylesini, dnyama en
gzel kzyd, sizin ayarladnz kadnlardan deil generalim, bir
grebilseydi-niz onu, o zaman rahat bir soluk almt general, ne
oluyor canm, kadnlara tutulunca ba derde girer insann; kz ka-rsaydn
ya, kendisi sonralar odal olan bir sr gzel kadm karmt, kary yataa
bastau:, kollarna drt binici asker oturturum, sen kepenle tadna
bakarsn bu arada, Allah kahretsin, varsn tekmelesin, sen bu arada
iini grrsn, en zorbalar bile nce fkeyle rpnr, sonra n'olur beni bu
durumda brakma generalim, byle tohumu dm elma iei gibi brakma
generalim, diye yalvarrlar; gelgelelim Patricio Aragon6s bu
kadaryla yerinmiyordu, kadnlarn kendisini sevmelerini istiyordu,
szgelimi bu kz, generalin nasl aka geleceini bilen ustalardan, bir
bakta anlalyor, general bir kar yol buldu, ona odalklarna giden
gece geitlerini gsterdi, onlar kendisi gibi rahata kullanmasna izin
verdi; hemen saldracaksn, arabuk, soyunmadan, Patricio Aragones de
bylece sevda bataklna batm oldu, iinde kabaran tutkular
dindireceini sanarak, ama artk ylesine kayglyd ki, bazan pazar ln
koullarn unutuyor, pantolon dmelerini dalgn dalgn zyor, ayrntlarla
oyalamyor, en aalk kadnlarn en gizli cevherlerini, en derin i
ekilerini koparp alyor, glgelik yerlerde aknlktan gldryordu onlar,
seni ihtiyar apkn seni, diyorlard, ihtiyar yanda iyice dtn bize ve
o gnden sonra ne ikisi, ne de kadnlar hangi ocuun kimden olduunu
kestirebildiler, nk Patricio Aragons'in ocuklar da generalinkiler
gibi yedi aylk douyorlard. Ve bylelikle bakanlk koltuunun
vazgeilmez adam oldu Patricio Aragones; rivayet ederler ki en
sevilen, belki de en ok korkulan adamd, generalin de silhl
kuvvetlere ayracak vakti bollamt bu arada, hepimizin
14
sand gibi egemenliini srdrmede silhl kuvvetlerin desteine gerek
duyduundan deil, tam tersi, onlar en rkn doal dmanlar saydndan,
kimi subaylar, baka subaylarca gzetlendiklerine inandrd, darbe
giriiminde bulunmasnlar diye grevlerini sk sk deitirdi, zellikle
arapsana evirdi, her askeri se, on atmlk merminin yansra sekiz
manevra mermisi veriliyordu, slak kum katlm barut yolluyordu
askerlere, gerek donamm, bakanlk saraymm silh deposunda duruyordu,
deponun anahtarlar, eleri olmayan baka anahtarlarla, kimselerin
aamayaca baka kaplarm anahtarlaryla birlikte bir halkaya
geirilmiti, anahtar destesini gzeten de, akademi bitirmi bir topu
subay olan, ayn zamanda savunma bakanl grevini ve yine ayn zamanda
bakan muhafzlar kumandanln, saray hizmetleri efliini stlenmi, bir
keresinde bakann kapal faytonu suikast alanndan gemeden birka
dakika nce bir dinamit kapsln zararsz hale getirmeye alrken sa
kolunu kaybettii iin de domino oyununda bakam yenmesine izin
verilen birka lmlden birinin, can dost General Rodrigo de Aguilar'n
sakin glgesiydi, General Rodrigo de Aguilar'n koruyuculu-uyla
Patricio Aragon6s'in varl, generale ylesine bir gven vermiti ki,
kendi gvenliim daha az dnr olmutu, gittike daha sk grnyordu
ortalkta, kendi armasn tayan kapal arabada, tek muhafzn eliinde
kentte gezindi, dnyann en gzel katedrali ilan ettii, yaldzlaryla gz
alan ta katedralin deliklerine gzlerini uydurdu, her eyin tatl bir
uyuuklua brnd, gnebakanlarn denize dnd devirden kalma talklaryla
eski ta konaklara bakt, genel valilik mahallesinin bulunduu alanda
enfiye kokan ta deli yollar, kl balkonlarnda hercai menekelerle
karanfil sakslar arasnda kl krk yararak pamuk ipliiyle dantel
ileyen solgun gen kadnlar, Biscayan rahibelerinin kuyrukluyldzn ilk
geiini kutladklar gnk arp temrinini, her ikindi saat tam te
yineledikleri o dama tahtasn andran manastn, ticaret merkezinin
Babilsi labirentini geti, lm
15
-
kokan ezgileri geti, piyango biletlerindeki alacal sancaklar,
eker kam suyu satan arabalar, iplere dizili iguana yumurtalarn,
Trkleri ve pazarlklarn rengi atm sesini, ana-ba-ba sznden ktklar
iin akrebe dnm kadnlarla donatlm rkn kilimleri, gnbatmnda,
giysileri oymal tahta balkonlarda kururken, rlplak dar urayp mavi
korbina-larla krmz levrekler satn alan ve sebzeci kadnlarla ana
avrat kfrleen erkeksiz kadnlarn aclar mahallesini geti, rk midye
kokan rzgr iine ekti, kede, pelikanlarn hep ayn yerde durular,
koyun ta telerinde, Zenci gece-kondularndaki renk kargaas,
birdenbire, tm liman, srlsklam tahtalaryla rhtm, gemicilerin
doru'd&n bile daha eski, daha i karartc eski sava gemileri,
korku saan kupann nnden zamannda kaamayan Zenci liman iisi kadn ve
dnyann en hznl bakyla liman gzleyen ihtiyarn gnbatmnda anszn
beliriiyle, kadnn lm ense kknde duyuu; o ite, diye barmt kadn, abuk
atlara, diye barmt, in barlarndan, aevlerinden kopup gelen
erkekler, haydin diye barmlard, kadnlarla ocuklar haydi diye
haykrarak atldlar, atn bacaklarna yapp arabay durdurdular,
saltanatn eline sarlalm hadi, ylesine hzl, ylesine beklenmedik bir
kargaayd ki bu, general, silhl muhafznn kolunu itecek zaman ancak
bulabildi, ona sert bir sesle kt, aptallk etme temen, brak bana
sevgilerini gstersinler, o gn ve sonraki gnlerdeki sevgi
gsterilerinden ylesine duygulanyordu ki, yurtseverler beni iyice
grebilsinler, bundan byle st ak arabayla dolaacam diye
tutturduunda, onu bu kararndan caydrana kadar General Rodrigo de
Aguilar'n cam kt, ne vard yani, Umandaki gsterinin itenliinden
kukulanmamt, ama sonraki gsterilerin kendisini honut etmek iin
kolluk kuvvetlerince dzenlenmi olduunu anlamyordu, sonbaharnn
akamnda, sevgi esintileri iini tatlandrmt, yllar sonra kentten kmak
cesaretini gsterdi, bayrann renkleri boyanm eski treni yeniden
altrd, usuz bucaksz, yasl lkesinin kuytularna sokuldu,
16
orkide dallarn, ifal Amazon elmalarn aralayacak, maymunlar,
cennet kularn, raylarda uyuklayan jaguarlar uyandrarak; tepelerdeki
orak topraklarn buz gibi souk, braklm kylerinde, istasyonlarda, at
alan bandolarla, lm canlaryla karland; Ruhl Kuds'n sa elinde oturan
bu adsz yurtsevere itenlikle ho geldin diyorlard, ta uzaklardaki
rgatlara da haber salnd, bakanlk arabasnn cenaze karanlnda gizlenen
saltanat karlamaya kotular ve arabaya yaklaabilenler, yalnzca o
titreyen dudaklar ve nereden kt belli olmayan anl bir elin araftan
kendilerine doru sallandn grdler, o srada yanndakilerden biri
pencereden ekmeye alyordu generali, aman dikkat, generalim, ulusun
size ihtiyac var; kayglanma, bo ver albay diyordu, uykulu bir
sesle, bu adamlar seviyorlar beni ve orak topraklarda trenle nasl
gezdiyse, ekvatorlu uyruklarnn topraklarndan, gardenya ve rk
semender kokular arasnda, dmen suyunda piyano valsleri brakarak
szlp giden ahap, yandan arkl gemisiyle de yle geiyordu, yerlilerin
mein tabanca klflarndaki tarih ncesi ejderlerden kendini saknarak,
sonra sirenlerin yere uzanp doum yapt kutlu adalarda, ykolup gitmi
nice grkemli kentin felketini hazrlayan ne gnbatmlarnda, yerlilerin
ulusal renklere boyanm ahap gemiyi grmeye rmak kysna kotuklar ama
yalnzca kadife eldivenli bir elin bakanlk kamarasndan sallandn
seibildikleri o yank, derme atma kasabalarda, oysa general,
bayraklar olmad iin kydan malanga yapraklar sallayan kalabalklar
gryordu, canl tapirler, fil aya byklnde dev bir patates ya da bir
kafes dolusu keklikle bakanlk orbasna tuz yetitirmek iin denize
atlayanlar gryordu, bakanlk kamarasnn o dinsel alacakaranlnda
duygulanarak iini ekiyordu, bakn nasl geliyorlar kaptan, bakn nasl
seviyorlar beni. Aralk aynda, Karayip dnyas buz kesildiinde, kapal
arabasna kurulup da yamalarna trmanyor, kayalklarn tepesine
kondurulmu byk evde, ktann br uluslarnn eski diktatrleriyle domino
oynayarak geiri-
Bakan Babamzn Sonbahar 17/2
-
yordu ikindiyi, yllarca nce snma hakk tand, tahtlarndan edilmi
bu sabk babalar, onun bandan yararlanarak yalanyorlard imdi,
taraadaki koltuklarda, ellerine geecek ikinci bir frsatn hayal
gemisini kuruyor, kendi kendilerine konuuyor, denize uzanan blmede
generalin onlar iin yaptrd dinlenme evinde lmlerini lyorlard; nce
hepsini teker teker, biricik konuu gibi karlard; hepsi de tan
aarrken, pijamalarnn stne geirdikleri niformayla kagel-milerdi.
Yanlarnda devlet hazinesinden yrttkleri bir sandk dolusu para,
nianlarla dolu bir bavul, gazete kesikleri yaptrlm eski defterler,
karlar karlamaz gstermeye can attklar fotoraf albm, balan
generalim, ite temenken ben, bu da ynetimi ele aldm gn ekildi, bakn
u bakanlmn on yedinci yldnm, balon general; oysa general,
sylediklerine kulak asmadan, kantlar gzden geirmeden snma hakk
tanrd onlara, nk onun gznde, tahttan drlm bir bakann tek kimlik
belgesi lm ilmhaberi olmalyd, yle ya ve ayn kmser bakla,
ezberledikleri hayal rn konumalar dinlerdi, evet generalim, ksa bir
sre sizin soylu konukseverliinize smyorum, ksa bir sre, halkn
adaleti siden hesap sorana kadar; bu ahmaka resmi aklamay bir sre
sonra sinin azndan duyard, sonra da siye asilik edenden, sanki
Allann bels salaklar bilmiyorlar m ki, bu erkek dvnde bir kere dtn
m, temelli dmsn demektir; hepsini birka aylna bakanlk saraynda
barndrr; dominoya arr, son meteliklerini de smrdkten sonra; evet,
sonra koluma girip pencereye gtrd beni, denize bakan pencereye, u
zorlu, kemirici hayatn aclarndan szettik, ans bir kere dnmeye grsn,
bak uraya gidersin, evime, diye avuttu beni, nah u kayalklarn stnde
transatlantik gibi duran kocaman yapya, aydnlatma iyidir, odalar
bol, yemekler gzeldir; ayn felkete uram dostlarn yannda acm
unutacak bol bol zaman bulursun, denize bakan bir taraa var; o
taraada aralk ikindileri oturmaya baydrd, yoo, o salaklarla domino
atmaya bayddndan deil, onlarn
18
durumunda olmamann tadm karmak, onlarn acnlas halinden ders
almak niyetiyle; doyurucu mutluluun batanda debeleniyor, dler
kuruyor, tan aarrken, yar karanlkta, hkmet konan spren boynu eik
melez kzlarn peinden, sinsi bir artniyet gibi parmakularna basarak
gidiyordu, yatakhane ve ecza kokan yal salarn kokusunu izliyor,
ilerinden birini anszn avlamak amacyla pusu kuruyor, kaplarn
arkasnda horoz gibi zavallnn ensesine biniveriyor-du,
karanhktakiler glmekten krlyorlard, yamansnz generalim, hem byk bir
adamsnz, hem de tam bir horoz, gel-gelelim sevitikten sonra, bir
mutsuzluk kerdi generalin stne, kimselerin sesini duyamayaca bir
yere ekilir, kendini arklarla avuturdu, ey parlak ocak mehtab,
derdi arksnda, sen pencerenin tepesinde daraacndayken, benim ektiim
znty grmyor musun, derdi; hele uursuz be-Jirtgeler getirmeyen ekim
aylarmda, halkmm sevgisine yle gvenirdi ki; anas Bendicion
Alvarado'nun kent dndaki konann avlusuna bir hamak asar, hint
hurmalarnn glgesinde, yanma muhafz bile almadan siestaya dalar,
yatak odalarnn renkli sularnda yol alan servenci balklar dlerdi,
ulus kadar iyi bir bulu yoktur ana, inan, diyerek i ekerdi, yine
de, kendisini kolaltlar ac soan koktuu iin azarlayabi-len bu
biricik insann yantn beklemeden bakanlk sarayna dner, ocakta
Karayiplerin mucize mevsiminin esintileriyle, ihtiyarln sonunda
dnyayla varlan uzlamann dinginliiy-le anakapdan girerdi; papalk
elisiyle anlatklar gnden sonra, o olgun, yumuak ikindilerde, eli,
onu grevi dnda da yokluyordu, ama artk sa dinine dndrmeye
yeltenmeden; birlikte ikolatalar, ekerler yiyorlard, general
kahkahalar atarak, hadi bakalm diyordu, eer Tanr senin dediin apta
bir herifse kulamn dibinde vzldayp duran u bokbceini defetsin,
sonra pantolonunun dokuz dmesini ayor, eliye muhteem aletini
gstererek, hadi diyordu, unun ateini sndrsn Tanr da grelim;
gelgeldim eli, srsn gden oban mesleinde gereken sabr ve kararll
el-
19
-
den brakmadan, her dorunun, kimin azndan karsa ksn, Kutsal
Ruh'tan doduuna inandrmaya alyordu onu; general, ilk klar yandnda
dostunu kapya kadar geirir, pek ender att kahkahalardan krlarak,
barutunu ahinlere harcama peder, derdi, halkn isteklerini yerine
getirmekten baka derdim yokken, neden dine dndrmeye urayorsun beni?
Allah Allah. Bir gn, bu uykulu dinginliin kozas atlad, ta
uzaklarda, horoz dv ukurunda kana susam bir horoz, rakibinin
boynunu kopard gibi kandan gz dnm bir sr seyirciyle, korkun olay
enlik mzii alarak kutlayan sarho bir bandonun nnde gagasyla didik
didik etti, uursuz belirtgeyi ilk deerlendiren, general oldu,
tehlike ok ak seik, ok yakndayd, muhafzna gizlice algclardan birini
tutuklamasn buyurdu, unu canm, u, tuba alan; gerekten de adamn st
arandnda, el yaps bir tabanca bulundu, ikence srasnda, kalabalk
dalrken, karklktan yararlanp generali ldrmeyi tasarladn itiraf
etti, apak ortadayd dedi general, ben herkese bakyordum, herkes de
bana, yalnzca bu orospu ocuu tubac, bir kere-cik bile gzlerimin
iine bakmaya cesaret edemedi beceriksiz kpek; yine de kendisini
kayglandran asl nedenin bu olmadn biliyordu, nk gvenlik
grevllerLartk kayglanacak bir ey kalmadn bildirdikten sonra da,
gece hkmet konanda tedirginlii srmt, bakn generalim her ey yolunda
ve horoz dv ukurundaki uursuz belirtgeden sonra Patricio
Aragones'e, kendine sarhrcasna sarlmt, ona kendi yemeinden veriyor,
kendi balndan kendi kayla tattryor, bylelikle yemeklere zehir
katldysa hi deilse birlikte lecekleri avuntusuyla, i rahatlyla
leceini dnyordu, ikisi, ssz odalarda kaaklar gibi ses etmeden
dolayorlar, hi kimse kocaman, yass, Siyam fili ayaklarnn sesini
duymasn diye hallarn zerinde geziniyorlar, kulede belli aralarla
yaklan, konan odalarm her otuz saniyede bir aydnla boan, inek
fklarndan ykselen buuda, uyuklayan denizlerdeki gece gemilerinin
yasl selm ddklerini yemye-
20
il bir parltyla yaran kta, elyordamyla yollarm buluyorlard, nice
ikindiyi yamuru gzleyerek geirmilerdi, iki ihtiyar k gibi sereleri
saymlard eyll ikindilerinde, general, dnyadan yle uzaklamt ki, iki
kat varolmak adna gsterdii yaman savam, tam kart bir kukuyu,
gittike daha az varolduu kukusunu beslediinin farknda bile deildi,
tam bir uyuukluk iindeydi, muhafzlar iki kata karlmt, bakann
blmesine girip kmak herkese yasaklanmt, ama biri ne yapp edip bu
kaim a am, kafeslerinde suskun duran kular, vaftiz kurnasnda su ien
inekleri, gl yataklar arasnda uyuyan czzamhlarla yatalaklar grmt;
herkes, gn ortasnda tann aarmasn bekliyor gibiydi, nk su
yorumcular, onun uyku srasnda, doal bir lmle ldn bildirmilerdi, ne
var ki, yksek kumanda kademesi, kendi aralarndaki atmalar ertelemek
amacyla ok gizli toplantlar dzenliyor, lmn resmen ilann
geciktiriyorlard. Bu sylentilerden habersizdi ama yaknda hayatnda
bir ey olacann bilincindeydi, ar giden domino oyununu kesip General
Rodrigo de Aguilar'a soruyordu, iler ne lemde dostum, her ey
yolunda general, lkede tam bir durgunluk vard; o, yine de avlularda
yaklan tezeklerin kllerinde, khne kuyulardaki sularda sezgisini
dorulayacak belirtiler aryor, bir trl kaygsna bir aklama
bulamyordu, scan azald saatlerde, annesi Bendicion Alvarado'nun
kent dndaki konama gidiyordu, hint hurmalarnn altnda serin ikindi
rzgrlarn ilerine ekiyorlard, annesi, geleneksel sallangal
iskemlesinde, yal, bitkin ama ruhu btn, avluda dolaan tavuklarla
tavus kuuna avu avu yem atard; generalim geni hezaren koltukta
apkasyla yelpazelenir, doymaz baklaryla kavurucu susuzluunu
gidermek ister, renk renk meyve sulan getiren iri yar melez kadnlar
izlerdi, ah Bendicion Alvarado anacm derdi iinden, dnyaya artk
katlanamyorum, bir bilsen, nereye gitsem bilmem ki anacm, bunca
hakszlktan bam alp nerelere gitsem, ne var ki, bu i ekilerin
temelinde yatan duygular anasndan bile
21
-
gizlerdi, sonra akamn ilk klaryla sarayna dner, mutfak kapsndan
girer, geitlerde kendisini selmlayan nbetilerin topuk seslerine
kulak verirdi, her ey yolunda generalim, ama bunun doru olmadm
biliyordu, gizlemeye almlard bir kere, korkudan yalan sylyorlard,
zaferini aclatra bu gvensizlik bunalmnda, hibir doruya bel
balayamazd, horoz dv ukurunun banda geen ve yazgsn belirleyen o
geceden sonra, eski ynetme tutkusu da azalmt; ta ge saatlere kadar
uyumadan yzst yerde yatyor, ak pencereden denizi gzlyor, uzaklarda
yoksullar arasnda kutlanan bir dnden gelen tok davul seslerini, ili
tulumlar dinliyordu, kendi lmn de ayn cokuyla kutlarlard mutlaka,
liman kaptanndan izinsiz, sabahn ikisinde demir alan serseri bir
buharl geminin veda ddn duyabiliyordu, tan aarrken kt sesleri
kararak alan glleri duyabiliyordu, bir dakika rahat yz grmeden, bir
kolcu igdsyle, ok nceden sezdii o ikindiyi; anasnn konandan dnerken
sokaktaki kalabalktan irkilii, pencerelerin al, kapan, donuk aralk
gnde kaan krlanglar; arabann perdelerini aralayp ne olup bittiini
grmek istemiti, tamam anacm bitti ite, dedi kendi kendine, byk bir
i erinciyle, gkteki renk renk balonlar grnce, krmz yeil balonlar,
iri mavi portakallar andran sar balonlar, krlanglarn tel arasnda
gklere ykselen saysz gezgin balon, bir sre saat drt'n kristal nda
yzdkten sonra anszn sessizce hep birden patlyor, kentin stne
binlerce, binlerce kt paras savuruyorlard, bu kt bombardmanndan
yararlanan arabac, kimsenin bakanlk arabasn farketmesine kalmadan
pazar yerinin kargaasndan szlvermiti, herkes balonlardan den ktlar
yakalamak derdindeydi generalim, balkonlardan o ktlarda yazlanlar
haykryorlard, i ezikliiyle ezbere yineliyorlard, haine lm diye
haykryorlard, bakanlk saraynn geitlerindeki nbetiler bile yksek
sesle okuyorlard bildirileri, yzyllardr sren zorbala kar snf ayrm
gzetmeden hepimiz birleelim, yozla-
22
m, kyc askeri dzene kar bir yurtseverler cephesi kuralm, kan
dklmesin artk, diye baryorlard, yamacla son, o arabasyla kapdan
girdii anda, btn lke, yzyllk uykusundan uyanyordu, kara haberi o
anda ald; generalim efendim, Patricio Aragon6s zehirli oktan lmcl
bir yara ald. Yllar nce, skntl gecelerinden birinde, Patricio
Arago-nes'e hayatlar stne bir kumara girimeyi nermiti, yaz m tura
m, turaysa sen leceksin, yazysa ben, ama Patricio Aragon6s,
birbirlerinden ayr lemeyeceklerini, nk b-tn-demir paralarn her iki
yznde de ikisinin resimleri olduunu anlatmt ona; o zaman da
general, hayatlar stne bu kumar domino masasmda oynamay nermiti,
yirmi eit oyunumuzdan en iyisidir domino ve Patricio Aragones eref
duyarak kabul etmiti neriyi, erefle generalim, yalnz bana sizi
yenme ayrcaln tanmanz kouluyla; kabul etmiti, peki; bir el
oynadlar, derken iki el, yirmi el oynadlar ve Patricio Aragons her
keresinde kazand, nk imdiye kadar general, kendisini yenmek yasak
olduundan tr kazanmt hep, uzun, kanl bir sava ald ve son ele
geldiklerinde general, bir kerecik bile kazanamamt; Patricio
Ara-gon6s gmleinin yeniyle alnndaki teri sildi, ok zr dilerim
generalim, diyordu bir yandan, lmek istemiyorum; general talar
toplamaya koyuldu, onlar srayla tahta kutuya dizerken, ezberledii
dersi makine gibi anlatan bir retmen tavryla, kendisinin de domino
masasmda lmeye can atmadn, zaman geldiitfde tpk su yorumcularnn
anaklarna dadand gnlerde rendii zere, yatanda, uykusunda doal bir
lmle leceini syledi, aslnda iyice dnrsen yle bile deil, Bendicion
Alvarado anaklar gzlemem iin deil, soyumu srdrmem iin getirdi beni
dnyaya, hem zaten sen deilim ki ben, ben benim, Tanrya kret alt st
bir oyundu oynadmz, dedi glerek, ama o gece bu korkun akann bir gn
gerekleecei akimin ucundan gememiti, ta ki Patricio Aragons'in
odasna girip onu zehrin etkisiyle kvranrken, aresizlikle can
ekiirken grnceye ka-
23
-
dar; kapdan elini uzatarak selm vermiti, Tanr korusun seni
yiidim, demiti, lken urunda can vermek ereftir. Can-ekitii sre
iinde, yanmda kalmt; ikisi odada yalnzdlar, arkesici urubu ona
eliyle, kak kak iirmiti, Patricio Aragones, hi teekkr etmeden ilac
yutuyor, yudumlar arasnda, seni bir sre bu boklu dnyanda yalnz
brakacam general, diyordu, nk iimden bir sesy ok yaknda cehennemin
yedi kat dibinde yine buluacamz sylyor, ben u zehirden tr kefal
balklar gibi kvrk durumda olacam, sen de elini atp kafan dayayacak
bir yer arayacaksn, generalim bil ki, en ufak bir sayg duymadan
konuuyorum, sandnn tersine, seni sevmediimi artk rahata
syleyebilirim, uruluk gnlerimde senin topraklarna ayak basma
talihsizliine urayal beri, her gn ldrlmeni bekledim, ama ok ac
ekmeden, ancak o zaman bana ektirdiin bu cehennem hayatnn hesabn
verebilirdin, senin gibi uyurgezer admlaryla yryebileyim diye
ayaklarm falakayla yasslt-tn, ftk olaym diye hayalarma kundurac
bizi vurdurdun, terebentin iirdin bana zorla, anamn nice abalarndan
sonra rendiim okuma-yazmay unutaym diye kendi gitme yrekliliini
gsteremediin trenlere gitmeye zorladn beni, yoo, dediin gibi,
ulusun senin dirine ihtiyac var gerekesiyle deil, en yiit adam bile
bir gzele ta giydirirken lmn hangi keden beynine ineceini
kestiremezse, knn donduunu duyar da ondan, en ufak bir sayg
duymadan sylyorum bunlar general; generali Patricio Aragones'in
kstahlndan ok nankrl skmt, seni kral mevkiine ykselttim, dnyada
kimsenin kimseye vermeyecei eyi verdim sana, kendi kadnlarm bile
baladm; bu konuyu hi ama-sak daha iyi general, insan o zavall
analar buza damgalar gibi yere kerteceine, hayalarna topuz insin
daha iyi, zavall sahipsiz orospular, korkudan ne dalayan demirin
acsn duyuyorlar, ne rpnyor, ne de szlanyorlar buzalar gibi,
kalalarndan duman ttmyor, yank et kokusu gelmiyor, ki bir kadndan
en az bunu bekler erkek, oysa bunlar,
24
l inek gvdeleriyle yere kyor, iimi bitirmemi bekliyorlar, bir
yandan patates soyup br kadnlara seslenerek, n'o-lur mutfaa benim
yerime gz atver de bir soluk alaym urada, aman pilavn dibi tutmasn,
ancak sen sevime diyebilirsin buna general, nk baka sevime
bilmezsin en, en ufak saygm yok demitim; sus diye kkryordu general,
kapa eneni, canna okurum, ama Patricio Aragon6s hi de akaya
vurmadan, neden sUsacakmm diyordu, en ok, tut ki ldrrsn beni, zaten
ldryorsun ya, u anda doruyu grme frsat var elinde, deerlendir,
kimsenin sana gerek dncelerini sylemediim, herkesin yalnzca duymak
istediin eyleri sylediini, bir yandan nnde eilirken, arkam dnnce
dilini kardn ren artk, bu dnyada sana en ok acyan insan ben olduum
iin yazgna kret, sana tek benzeyen adam benim diye, herkesin
gizlice sylediklerini merte yzne haykracak namusu gsteren tek adam
benim, evet kimselerin bakan deilsin sen, seni u tahtna koca koca
toplarn deil, ngilizler oturttu, gringolar da sava gemilerindeki
birka glleyle korudular, grmtm seni, hamambcekleri gibi kouturup
duruyordun; gringolar giderken, Zenci orospularnla babaa brakyoruz
seni, diye haykrmlard, bakalm biz olmadan dizginleri elinde
tutabilecek misin, o zamandan bu yana u koltuktan kalkmamsan, hi de
kalkmamak derdindeysen, canm ekmediinden deil, kalkacak cesareti
gstermeyiindendir anladn m, biliyorsun ki, seni sokakta siradan bir
lml klnda grdkleri an, kpekler gibi ecekler tepene, Santa Maria del
Altar'da-ki cinayetlerin, kulenin hendeine attrp timsahlara
yedirdiin mahkmlarn, derilerini diri diri yzdrp ders olsun diye
ailelerine yolladn insanlarm cn bir rpda alacaklar senden;
Aragonds, nicedir ertelenmi kinin dipsiz kuyusuna dalyor, onun
rezil ynetiminin gaddarlklar zincirini aa karyordu; bir ara
konuamaz oldu, barsaklarna kzgn bir trmk sapland, yumuad o zaman,
kzdrmak amac gtmeden, neredeyse yakarrcasna, ok ciddiyim general,
dedi, u
25
-
anda lmemden yararlann, hadi ln benimle, bunlar size syleme
hakkm kendinde benden fazla kimse bulamaz, nk bir gn bile bir
bakasna, bir kahraman zentisine benzemek istemedim, babam gibi kk,
hznl bir cam fleyici-si olmak, ie yapmak istedim, siz de deneyin
general, grnd kadar ok actmyor, sesindeki gvenli durgunluk karsnda,
generalin kabaran fkesi duruldu, karnm tutup kvranmaya baladm
grnce, onu koltuuna oturtmaya alt; Aragons, ac ve utan gzyalaryla
sarslyordu, zr dilerim general, altma ediyorum; general, bu
szlerden onun ok korktuu anlamm kard; hayr, dedi Patricio
Arago-nes, gerekten altma ediyorum general; tut kendim, bizler
anayurdun generalleri, ucunda lm bile olsa, erkeke direnmeliyiz,
diye yalvard general, ne var ki ge kalmt, Patricio Aragons, stne
ykld, korkudan tepmiyordu, boka ve gzyana batmt. General, kabul
salonunun bitiiindeki yazhanede, cesedi sabunlu bezle sildi; koku
geti, ona kendi giysilerini giydirdi, yelken bezinden kask bam
takt, izmelerini ayana geirdi, sol topuuna altn mahmuzunu takt, bu
ileri yaparken, yava yava yeryznn en yalnz adam haline geldiim
duyuyordu, son olarak, bu maskaraca gsteriden kalan btn izleri yok
etti, su yorumcularnn anaklarnda, kendi gzleriyle grd imgeyi en
ince ayrntlarna kadar gerekletirdi, yle ki, ertesi gn gelen
temizliki kadnlar, onu stnde rtbesiz ayak niformas, izmeleri, altn
mah-muzuyla yazhanede yzst yere uzanm, sa kolu bann altnda kvrlm
bulacaklard, uykusunda doal bir lmle ilk l buydu. O zaman da haberi
hemen yaymamlard, tam umduu gibi, nice srvermez saatler gizli
kapakh soruturmalarla, birbiriyle elien aklamalarla, lm
sylentisinin aslszln bildirerek zaman kazanmaya alan ynetim
miraslarnn gizli pazarlklaryla geti, yas tutmadm kantlamak amacyla
annesi Bendicion Alvarado'yu pazar yerine getirdiler; bana zorla
iekli bir yosma entarisi giydirdiler, herkes mutlu olduuma inansn
diye papaan tyleriyle ssl
26
bir apka aldrdlar, dkknlardaki btn incik boncuklar aldrdlar
bana, olmaz diyordum, hayr, imdi alveri edilecek zaman m, yas tutma
zaman imdi, nk ben de lenin olum olduuna inanmtm efendim, boy boy
fotoraflarm ekerken hep glmsememi istediler, askerlerin dediine
ba-klrsa, lkenin esenlii iin yle gerekiyormu. Bu arada general,
gizlendii yerde dnp duruyordu, lm numarasndan sonra ortalkta hibir
ey deimediine gre, d dnyada acaba neler olup bitiyordu, gne nasl da
hi tkezlemeden bir daha, bir daha doabilmiti, u pazar tel neydi
ana, hava bensiz de scak olabiliyormu demek, ama limandaki kuleden
bir top sesi ykselip de katedralin anlar almaya ve dnyann en nemli
haberiyle alkalanan kalabalklar, yzyllarn bataklndan kp hkmet
konana doru seller halinde akmaya balaynca, yatak odasnn kapsn
aralad, toplant salonuna bakt, Hristiyanln gelmi gemi btn
papalarndan daha l ve daha ssl gvdesini yere yatrlm grd, iekler
arasndaki bu yiit asker bedeninin rk ve utancyla yand ii, yz
bembeyaz pudralamam, dudaklar boyal, pervasz bir gen kzmkine
benzeyen elleri, askeri nianlarla bezenmi gsnn stnde kavuturulmu,
gsterili niformasnda on yldzl bir nian var, lmden soma kimbilir
kimin yaktrd bir "kinatn generali" unvan, mr boyunca hi kullanmad
maa-papaz-klc da yaranda, ifte altn mahmuzlan, saltanatnn bitmez
tkenmez bezekleri, hznl askeri zaferlerin nianlar, hepsi bir insan
kalbna sdrlp gzleri nne serilmi olanca debdebeyle; Allah kahretsin,
dedi kendi kendine fkeyle, bu ben olamam, doru deil Allah
kahretsin, dedi cesedinin evresinde dnenleri izlerken, bir an,
oyunun bulank nedenlerini unutmu, lmn saltanata oynad bu zalim oyun
karsnda, saldrya uram, ezilmiti; kendisi olmadan srp giden hayat
grd, yetkisinden yoksun kalm insanlar garip bir acmayla gzledi,
lenin gerekten o olup olmadm anlamaya, esrar zmeye gelmi kimseleri
gizli bir tedirginlikle gzle-
27
-
di, federal sava dneminden kalma, mason selm veren ok ihtiyar
bir adam grd, yas giysili bir adamn mhrn ptn grd, cesedinin stne
iek koyan renci kz; bu lmn gerekliine katlanamayp sepetindeki btn
canl balklar yerlere frlatan, cesedin stne kapanarak hkra hkra
alayan balk kadm, Tanrm, valla o, imdi onsuz ne yapacaz bizler,
diye alyordu, demek kendisiydi gerekten, demek oymu diye haykrdlar
avaz avaz, alanda bunaltc gne altnda soluu tkanm kalabalk baryordu,
demek oymu ve sonra katedralin anlar sustu ve btn kiliselerin anlar
kutlu bir aramba adna almaya baladlar; enlik fiekleri frlatlyor,
mealeler yanyor, zgrlk davullar vuruluyordu, bekinin suskun, ezik
baklar altnda pencerelerden ieri dalan saldrganlar gzledi, kalabal
sopalarla datan, dertli bahk karsn yere ykan gz dnm elebalar
gzledi, cesedin lekeleniini gzledi, sekiz kiinin, ly o antsal
konumundan, zambak ve gnebakanlarla bezenmi masals havadan ekip
merdivenlerden srdklerini grd; bereketin ve kara yazgnn birlikte
barnd bu cenneti yamalarken, saltanatn barnan yerlebir ettiklerine
inanyorlard, Dor kabartmalarn, kadife perdeleri, ak mermerden
palmiye aalaryla talanm Babil stunlarn alaa ediyor, kafesleri
pencerelerden frlatyorlard, genel valilik koltuunu, kuyruklu
piyanoyu, ne varsa, adsz yurtseverlerin kllerinin durduu kseleri,
gondolalarda uyuyan kskn kzlar ilenmi goblen hallar talan
ediyorlard, piskoposlarn, eski denizcilerin ve aklalmaz deniz
savalarnn kocaman yalboya tablolarn, o dnyay ylesine silip
spryorlard ki gelecek kuaklarn belleinde bu kahrolas savalar
soyundan tek iz bile kalmasn, sonra pancurlarn aralndan sokaa bakp
bu yakp ykma tutkusunun hangi boyutlara ulatn kestirmeye alt, aman
Allahrm, daha ilk bakta byle erefsizlik, byle nankrlk olamaz diye
gzyalar dkmeye balad, anacm doduumdan beri byle gzya dkmemitim,
yanmamtm byle, en dullarn mutfak kap-
28
sndan karlarken grmt, allarmdaki ineklerin yularlarna aslm
sryorlar hayvanlar, devlet maln alm gtryorlar, peteklerimdeki
kavanoz kavanoz ballar gtryorlar ana; yedi aylk doan pilerinin
mutfaktaki kapkacaklara saldrp, papalk yetkilileri adna verilen
lenlerde kullanlan kristalleri, porselen yemek takmlarn keyifle
angrdat-tklarn grd, sokak ocuklar gibi avaz avaz, babam ld diye
sevin lddar atyorlard, yaasn zgrlk; ynetiminin ta ilk gnlerinden bu
yana yerlerinden hi indirilmeyen resmi portrelerle tabasks yllklar
yakmak zere alanda hazrlanan byk enlik ateini grd, sokaklarda
srklenirken, ardnda madalyalardan ve apoletlerden svari dmeleri,
srmal kadife paralar, ili kuak iplikleri, iskambil kd kllarndan
pskller ve kinatn generali niannn on kskn yldzn brakan kendi
cesedini grd, ah anam, bak e yapyorlar bana, dedi, nlerinden getii
balkonlardan suratna savrulan tkrklerin, frlatlan oturaklarn utancn
etinde duyarak, lm enliimi kutlayan donanma fieklerinin gmbrts, o
lgnca haykrlar arasnda kpeklerle akbabalar beni bir keye
kstrverecekler diye iim gitti. Hengme dindiinde, esintisiz
ikindinin uzak ezgilerini duyabiliyordu daha; durmadan sivrisinek
ldrd, yanaklarna aplaklar atarak, dnmesini engelleyen kulak
vnlamasn dindirmeye alt, ufukta alevlerin m grebiliyordu daha,
pancurlarn arasndan szp yzn her otuz saniyede bir yeile boyayan
deniz fenerini de, gnlk hayatn soluu eski haline dnd sra kendi lm,
tpk gemiteki br lmler gibi hzla baka bir lme deiiyordu, onu acmann
ve unutuun karanlk lkesine tayan bitimsiz bir gerekler alayanna, th
Allah lmn anasn, diye haykrd, sonra en grkemli saatinin vurduundan
emin, kendinden honut, kt smandan, yama edilmi odalarda kaln,
hort-laks ayaklarn sryerek, nceki hayatnn ykntlar arasnda, kurumu
iek ve l mumu kokan glgeliklerde dolaarak; toplant odasnn kapm
itti, uzun, ceviz masann evre-
29
-
sine doluanlarn ksk seslerini duydu cigara dumanyla dolu havada
ve grd ki, bulunmasn istediklerinin hepsi oradalar, federal sava
satan liberaller, satm alan tutucular, yksek rtbeli generaller,
kendi bakanlarndan , Bapiskopos ile Bykeli Schontner hepsi orada,
hepsi yzyllardr sregelen zorbala kar halk birlemeye aryorlar, ayn
tezgh kurmular, lmnn ganimetlerini rahata pay edebilsinler diye
aralarnda; gzlerini ylesine bir agzllk brmt ki hibiri, kefensiz
bakann farkna varmad, bakan bir yumruk indirdi masaya, aha! diye
haykrd, yapp yapaca da bu kadard zaten, nk elini masadan kaldrdnda,
bozgun sona ermi, odada azna kadar dolu kl tablalarndan, kahve
anaklarndan, devrilmi koltuklardan "e sava giysileriyle tiril
tiril, serinkanl, aziz dostum General Rodri-go de Aguilar'dan baka
kimse kalmamt, bir eliyle duman datyor, hadi kn diye yeri
gsteriyordu br eliyle, buyurun generalim, nk asl enlik imdi balyor;
makineli tfeklerin lmcl serdii n kapda baladnda, birlikte yere
ktler, bakann muhafz byk bir keyif ve onur duyarak, bu ihanet
toplantsndan kanlarn diri kurtulmamalar konusundaki kesin buyruunu
bir kym treni dzenleyerek uyguluyordu, n kapdan kamaya kalkanlar,
makineli tfekle taranyorlard, pencerelerden sarkanlar, kular gibi
indiriliyorlard yuvalarndan, kuatmadan kurtulup yakndaki evlere
snabilenler, fosforlu elbombalaryla atee veriliyorlard; bakann
ilkeleri uyarnca, yarallar hemen ldrlyordu, nk hayatta kalan her
yaral, salam bir dman kadar tehlikeliydi; kendisi, General Rodrigo
de Aguilar'n yarm metre tesinde, yzst yere kapanm, her patlamada
yaan cam ve al saanana kar koymaya alarak yatarken dua edercesine
mrddamyordu hi durmadan, evet sevgili dostum, tamam, vartay
atlattk, bundan sonra tekbana yneteceim lkeyi, itler ulumayacak
evremde, yarn sabah bu anasn bellediimin ayaklanmasndan bir bok kp
kmadm greceiz, bu arada kmz dayayacak ey kalma-
30
mysa, en ucuzundan alt mein tabureyle birka hasr ayarlarz, uraya
buraya koyup delikleri rteriz, birka vr zvr daha alrz o kadar, ne
tabak, ne kak ne bir ey, hepsini kladan kendim getireceim, askermi
subaym artdc istemem evremde, Allah bellarm versin, tek yaptdar i,
st tketmek ama bamz derde girdi mi, demin grdmz gibi, kendilerim
besleyenin gzn oyuyorlar, bir tek, bakanlk muhafzlarm tutacam, iyi
niancdrlar, drst adamlardr onlar, hkmet falan da kurmayacam, Allah
belsn versin, bir salk bakan bulurum, zaten salktan baka bir eye
ihtiyacmz m var u dnyada, bir de eh yazya yatkn birini bulmal
kaytlar iin, bylece bakanhklar, klalar falan da kiraya veririz,
topladmz paray hizmet ilerinde kullanrz, burada insana deil, paraya
gerek var asd, iki iyi hizmeti kz tutarz, biri ortal temizler,
yemei yapar, br amar, ty halleder, bir daha ineimiz, kularmz falan
oldu mu, kendim ilgilenirim onlarla, kendim beslerim, yoo, artk ne
helalarda cilveleen orospular isterim, ne gl fidanlarnn altmda
yatan czzamhlar, yeter artc, her eyi bilen felsefe doktorlaryla her
eyi gren akdh politikaclara da paydos, yle ya buras bir bakanlk
saray ne olsa, Patricio Arago-n6s de sylemiti ya, gringolarm dedii
gibi Zenciler kerhanesi deil, kuyrukluyldz bir daha grnene kadar
tekba-ma ynetebilirim lkeyi, yeterim de artarm bile, bir kere deil
on kere bekleyebihrim yddzn geliini, imdi u durumda, bir daha lmeye
hi niyetim yok bilesiniz, Allah kahretsin, bakalar lsn, di mi; hi
duraksamadan, ezbere konuuyordu, yksek sesle dnmenin, oday sarsan
dinamit patlamalarnn yaratt korkuyu gidereceim savata renmiti,
durmakszn ertesi sabaha ilikin tasanlar hazrlayarak, tan aarrken
gelecek yzyln tasarlarna balayarak, sonunda, sokaktan son yaralmn
da aasmn dindirildiini bildiren an sesi duyulduunda, General
Rodrigo de Aguilar pencereye srnp, p kamyonlarm hazr etmeleri,
cesetleri gtrmeleri buyruunu verene kadar; soma, iyi geceler
general di-
31
-
yerek odadan kt, sana da aziz dost, dedi general, ok teekkrler,
toplant salonunun mezar tam andran demesine yzkoyun yatt, sa kolunu
bann altna dayad, hemen uykuya dald, o gece, tten cesetlere, kymn
kan glndeki tortulara, bir daha bitmemecesine balayan acl
sonbaharnn sararm yapraklarna kulak verirken, her zamankinden daha
da yalnzd. nceden bildirdii nlemlerin hibirini almas gerekmedi, nk
ordu kendiliinden bozuldu, birlikler dald, kentteki garnizonlarda
son anlara kadar direnen birka subayla krlk kesimlerdeki alt
garnizona bal subaylar, sivil gnlllerin de yardmyla, bakanlk
muhafzlarna krlp geirildi; canlarn kurtaran bakanlar, tan aarrken
katlar, ilerinden en sadk ikisi kamad; biri, generalin zel
doktoruydu ayn zamanda, teki de lkenin en gzel elyazs yazanyd;
general yabanc glere ba emek zorunda da kalmad, devlet hazinesi,
hemen partizan kesilenlerin teminat ad altnda elkoyduu nikh
yzkleriyle dolup tayordu, zararlar karlamak zere hasr ya da en
ucuzundan mein tabureler almak zorunda da kalmad, nk lke daha
tamtamna yerine oturmadan, grme odas eskisinden de daha gzalc bir
biimde onarlmt, her yanda ku kafesleri, geveze papaanlar, Portekiz
adna deil hep spanya adna trkler aran Gney Afrika papaanlar, yapy
bir sava gemisi gibi prl prl, tertemiz tutan, saygl, hizmete hazr
kadnlar gze arpyordu, pencerelerden zafer ezgisi duyuluyordu, sevin
belirtisi, mealeler, lmn kutlamak amacyla almaya balayan enlik
anlarnn bu kere lmszln kutlamak zere alp duruu, alanda da bitmek
bilmeyen bir enlik vard, ballklarn haykran sesler ve kocaman
afiler, 'lmnn nc Gn Dirilen Muhteem Bakanmz Tanr Korusun', enlii
uzatmak iin daha nce bavurduu dmenleri kullanmas gerekmedi bu kere,
sonsuz bir kutlama treniydi bu, devlet ileri kendiliinden yola
girmiti; ulus, kendi yolunda yryordu, hkmet, kendisiydi tekbana; hi
kimse, keyfi ynetimini szle de eylemle de
32
bozmaya yeltenmiyordu, zaferinde ylesine yalnzd ki, dmanlar bile
kalmamt artk, can dostu azizim Rodrigo de Aguilar'a duyduu ykmden
tr harcanan st miktarna da sinirlenmiyordu artk, tersine grev
sorumluluklarna sahip kan, kyclklaryla gzdolduran erleri avluda
toplad, iinden gelen esine uyarak, parman rastgele sallayp en yksek
rtbelere ykseltti onlar, sras geldiinde gzn oymaktan ekinmeyecek
silhl kuvvetleri yeniden kurduunu bile bile, sen yzba oldun, sen
binba, sen albay, yahu ne diyorum ben general oldum, general; geri
kalanlar da temenlie ykseldiler, ite aziz dost, buyurun ordunuzu;
lmne yas tutanlarn hali de ok duygulandrmt bakan, mason selm veren
ihtiyarla yas giysileriyle yzn pen beyefendiyi huzuruna artt, bar
madalyas takt gslerine, balk kadm da getirtti, en ok istedii eyi
armaan etti ona, on drt ocuuyla birlikte rahata yaayabilecei ok
odal bir ev, cesedinin stne iek koyan renci kz da artt, onun da
dileini yerine getirdi, dnyada en ok istediim ey bir deniz adamyla
evlenmektir; yine de, btn bu iyilik gsterilerine karn, her an ii
iini yiyordu, San Jeroni-mo klasnda, bakanlk sarayn yamalayan
saldrganlar el-leri-kollar bal grene kadar srd bu duygu; halk, nasl
yzlerine tkryordu; kinle kzan acmasz belleiyle hepsini teker teker
tand, iledikleri sularn arlna gre kmelere ayrd onlar, s5en buraya,
sizler saldrnn elebalar, sizler uraya, zavall kederli balk kadn
yere ykanlar, sizler buraya, siz, siz, cesedi tabuttan karp
merdivenlerden aa sryenler, amurlara beleyenler, geri kalanlar u
tarafa gesin, sizi alaklar sizi; onlar cezalandrmak deildi asl
amac, konaa yneltilen saldrnn kendiliinden bir halk hareketi
olmadn, haince bir pazarlk sonucunda gerekletiini kendine
kantlamakt; hemen orada bulunan tutuklularn sorgusunu stlendi,
habire konutu, yreinin duymak istedii tek doruyu kendi azlaryla
sylemelerini salamak istedi, beceremeyince de, enlemesine bir sra
ast onlar, el-
Bakan Babamzn Sonbahar 33/3
-
leri ayaklar bal, baaa, saatlerce asl durdular, yine
be-ceremeyince, avlunun hendeine attrd, br tutuklular, arkadalarnn
timsahlarca kstrlp diri diri yiyiliini grdler, yine olmad, elebalar
kmesinden birini seti, derisini hepsinin gzleri nnde yzdrd, adamn
yeni domu bir bebek ei gibi sapsar, yumuack etini gzleriyle grdler,
gvdenin lk kan fokurtusunu kulaklaryla duydular, slakln, avlu
talarna arparak, canekierek dn yaadlar, o zaman generalin istediini
itiraf ettiler, cesedi pazar yerindeki gbre ynna kadar srkleme
karlnda drt yz altn peso almlard, isteyerek yapmamlard tabii, para
yznden de deil, generale bir dmanlklar yoktu ki, hele ldne gre,
gelgelelim, iki yksek rtbeli generalin de hazr bulunduklar gizli
bir toplantda her trl gzda verilmiti, gzleri korkutulmutu, o yzden
yaptk generalim, yemin ederiz; ite o zaman, rahat bir soluk
koyvermiti general, tutuklularn doyurulmalarn buyurdu, gece
dinlenmelerine izin verilecekti, ertesi sabah atlacaklard
timsahlara, zavall aldatlm olanlar, diye iini ekerek, yrei kukunun
ineli zrhndan syrlm, bakanlk sarayna dnd, hepiniz grdnz ya, diye
mrldanyordu, th Allah kahretsin hepiniz grdnz ite, bu insanlar
seviyorlar beni; yreine Patricio Aragones'in ektii son tedirginlik
tohumlarn da silip spr-mek telayla bu ikencelerin son olduuna, bir
daha kimseye ikence yaplmamasna karar verdi: timsahlar ldrld,
gvdeyi ldrmeden her kemiin teker teker unufak ezilebil-dii ikence
odalar boaltld, genel af ilan edildi; gelecee, iine doan nurlu bir
dncenin nda bakyordu, evet, bu lkenin asl derdi, insanlarn fazla
dnecek bo vakitleri olmasyd, onlar bireylerle oyalamak amacyla mart
ay iir enliini yeniden dzenledi, her yl bir de gzellik kraliesi
seilecekti, Karayip Adalarmm en byk beyzbol alamn yaptrd, milli
takma, ya zafer ya lm slogann verdi, her eyalette sprgecilik reten
okullar almasn buyurdu, bakann nc ruhundan evk alan renciler,
evlerini sprdk-
34
ten sonra sprgelere sarlp sokaklar, yaknlardaki kentlera-ras
yollar, ara sokaklar sprmeye baladdar, bir eyaletten brne, durmadan
p tanyordu, kimse pleri nereye boaltacam bilmiyordu, p kamyonlarnda
ulusal bayraklarla, 'Tanr Ulusun Temizliine Bekilik Eden Temizler
Temizi Bymz Korusun' yazlar gze arpyordu; general, hnzr bir hayvann
ar admlaryla yol alyor, sivil halk i stnde tutmamn yeni yntemlerini
aryordu, ellerindeki ifal tuzu yalamak iin yalvaran czzamllarn,
krlerin, sakatlarn arasndan geip avludaki kurnada vaftiz ocuklarnn
ocuklarna adn vererek, sizden by yoktur, diyen srnak dalkavuklarn
arasmda dolaarak; bir benzerin yetilerinden yararlanamazd artk,
gveni kalmamt, annesi Bendicir on Alvarado'nun kuu olduu srr aa kal
beri, her gn ei bulunmaz kularla dolu kafeslerin yad bir saray
arsnda, iki kiilii birden yrtmek zorundayd, kimilerinin srf
yaltaklanmak iin, kimilerinin de i olsun diye gnderdikleri
kafesleri asacak yer kalmad bir sre sonra, ayn anda o kadar eitli
devlet ileriyle ilgilenmek zorundayd ki yazhanelerde ve avlularda
biriken kalabalklarda hizmet edenlerle hizmet edilenleri ayrdetmesi
olanakszd artk; duvarlar ykp odalar geniletmiler, pencereleri ap
denizi grmeye almlard ve bir odadan brne gemek gibi gnlk bir i,
aykr sonbahar rzgrlaryla savrulan bir yelkenlide yrmek kadar
glemiti. teden beri pencerelerden giren mart alizelerine, bar
rzgrlar bunlar general hazretleri, deniliyordu; yllardr ektii kulak
vnlamasna, generalim, bar vnlamalar bunlar, demiti zel doktoru; onu
ilk kez l bulduklarndan bu yana, yeryznde ve gkyznde bir bartr
gidiyordu, generalim efendim, bir bar, bir bar sormayn; o da
inanyordu sylenilenlere, hem de candan inanyordu, kayalardaki eve
gidip sla zlemi eken eski diktatr kardelerinin karayazglarna
bakarak kendini avutmaya balamt, adamlar domino oyununu tam ortada
kesip, szgelimi siz de atm olun imdi deyiveriyorlard, kuramc
tutu-
35
-
cular da de atm olsunlar, yalnz ben Masonlarla rahipler
arasndaki gizli ilikiyi nereden bilebilirdim, kimin aklna gelirdi,
orbann yann donduunu bile unutarak anlatrlard, biri atlrd derken,
szgelimi u ekerlik bakanlk saray diyelim, ite, dmann en uzun
menzilli topu da, elveriliyse, bilemedin drt yz metre, ite bakn,
yani imdi bu duruma dmemin tek nedeni krk yedibuuk santimlik bir
aksilik ksacas, srgnlkleri kaskat kabuk balam olanlar bile,
gzleriyle ufku taryor, yurtlarndan gelen gemilere bakyorlard,
dumanlarnn renginden seiyorlard bu gemileri, sis ddklerindeki
pastan, sabahn erkenci ayaznda limana inerek gemicilerin kyya
karken getirdikleri kumanyay sardklar gazeteleri taryor, p
tenekelerinden gazete toplayp, batanaa, soldan saa, son satrna
kadar okuyor, lm ve evlenme ilanlarndan, kimin doum gnne kimleri
ardndan, kimleri armadndan, lkelerinin gelecei konusunda
kestirimlerde bulunuyorlard, kendi yazglarn Tanrnn tam zamannda
yollayaca bir frtna bulutunun azizliine gre zmlyorlard; lkelerini
kasp kavuracakt bu yamur, cehennemsi bir tufan rmaklar taracak, her
yan sular basacak, barajlar yklacak, kentler yoksulluk ve salgndan
krlacak, evet o zaman buraya ayama gelecekler ite, n'lur bizi
felketten koruyun diyecekler, greceksiniz; bu arada, o byk ann
gelmesini beklerken, gen srgnlere yalvaryorlard, ltfen u ineye
iplik geirir misiniz, pantolonu yamayacam da, duygusal nedenler
yznden atmak istemiyorum durup dururken ve giysilerini gizlice
ykyorlard, yeni gelenlerin kullanlmam jiletlerini ereflendiriyor,
odalarna kapanp yemek yiyorlard, kimse kirli donlar grp de altlarna
kardklarn anlamasn; sonra beklenmedik bir perembe gn, ilerinden
birinin sonuncu gmleine madalyalarn topluineyle ilitirir, cesedi
bayrana sarar, ulusal marn syler, doru denize, kayalarn dibine,
unutulmu insanlar ynetmeye yollardk onu, tek yk, kendi yorgun
yreidir, hi ufuk grmeyen taraadaki sallangal iskemlesi
36
kadar bir boluk brakr dnyada, bizler de lnn mallarn paylamak iin
zar atardk aramzda general, tabii varsa mal, o grkemden sonra bu
sivil hayat yaamay bir dnn general. Baka bir uzak aralk aynda, evin
al yaplrken general, sanrl Anti Adalarm grmt; birisi gstermiti
denizin camekmna doru parman uzatp; Martinik'in kokulu yanardam
grmt, bakn ta urada generalim, salk yurdunu grmt, vali karlarna
kilise basamaklarnda demet demet fuller satan dantel gmlekli o
kikiyim Zenciyi de, Paramaribo'nun pazar yeri cehennemini, ite uras
general, denizden kp doru kuburlara ve dondurmaclardaki masalara
trmanan yengeleri, iliklere ileyen yamurun altnda salam klar stnde
yangelip Kzlderili kellesiyle zencefil kk satan Zenci ninelerin
dilerine gml elmaslar da, general bakn; Tanaguarena kumsahndaki som
altn inekleri, tek telli kemanyla cilve dktren, lm rktme karlnda
iki riyal isteyen kr La Guayra bilicisini, Trinidad'm kavurucu
austosunu da grmt, ters ynde ilerleyen otomobilleri, dkknlarnn nne
sokaa bada kurmu, katksz ipek gmlekler giymi yeil suratl Hindular,
kucaklarnda som fildiinden oyulmu mandarinlerle, Haiti'nin
karabasanm, mavi kpeklerini grmt, tan aarrken sokaklardan ceset
toplayan kany, Curaao'da benzin bidonlarnda hayata dnn Hollanda
llelerinin, atlar kardan yeldeirmenlerini, kentin tam ortasndan,
otel mutfaklarnn arasndan "szlp geen esrarengiz transatlantii,
Cartagena de ndias'n ta eddini de grmt, zincire vurulmu koyunu,
balkonlardaki son klar, genel valinin eliyle verdii saman dndke
gidien kirli atlarm kiralk arabalarn; u gbre kokusu yok mu
generalim, syleyin ne gzel deil mi, ne byk u dnya, yleydi gerekten,
hem yalnz byk de deil sinsiydi de, nk aralk aynda kalkp
ka-yalklardaki eve trmanyorsa, birlikteyken, aynada kendi talihi
dnm suratna bakarken duyduu tiksinti kadar byk tiksinti duyduu u
gmenlerle vakit geirmeye deil, aralk
37
-
nn doduu o mucizeler annda, orada hazr bulunmaya trmanyordu, yaa
ana - doruydu, bir kere daha Barbados'tan Vera Cruz'a kadar btn
Antiller evreni seriliyordu gzlerinin nne, o zaman dse'nin kimde
olduunu unutu-veriyor, gidip bakyordu denizin sarncnda uyuyan aylgn
adalar dizisine ve adalar gzlerken o tarihsel ekim cumasnn ans
uyanyordu; odasndan gn rken ktnda, bakanlk sarayndaki herkesin
kafasnda krmz takkeler grmt, yerleri sprp kafeslerdeki sular
deitiren yeni odalklarn balarnda ayn krmz takkeler vard, allardaki
stler, kulbelerindeki nbetiler, merdivenlerdeki yatalaklar, gl
fidanlarnn arasndaki czzamhlar, hepsi, bir pazar karnavalnn krmz
takkeleriyle geziniyorlard; kendisi uyurken dnyada neler olup
bittiini aratrmaya balad o zaman, ne olmutu da evindeki insanlarla
kent sakinleri krmz takkelerle dolayor, her gittikleri yere kk
ngrak sesleri gtryorlard byle, sonunda iin iyzn rendi birinden;
generalim, birtakm yabanclar gelmilerdi, acayip acayip
konuuyorlard, szgelimi deniz, diil bir szckt onlarn dilinde, eril
deildi, sonra makaolara papaan diyorlard, kanoya sal, zpkna karg
diyorlard, onlar karlamak iin denize atladmz, gemilerinin evresinde
yzdmz grnce, hemen serenlere trmandlar, birbirlerine haykrmaya,
unlara bakn, bakm ne biimli yaplar var, hem gvdeleri gzel, hem
yzleri ne ince, salar da gr, ksrak yelesi ipekinde, gneten korunmak
iin boyandmz ayrde-dince de slak papaanlar gibi amataya baladlar
bcr bcr, bak bak, nasl da griye boyanmlar, tpk kanaryalar gibi, ne
beyaz, ne boz; bu neydi byle, neden byle grlt kopardklarna aklmz
ermedi gitti generalim, neden byle eleniyorlard bizimle acaba
generalim, anamzdan doduumuz gn naslsak yleydik biz, oysa onlar o
scakta maa olan gibi donanmlard, aynen Hollandal kaaklar gibi
ka-r-khkh herifler, erkektiler gya, salar kar sa gibi uzundu,
Hristiyanmlar ama dilimizi anlayamyorlarm, boyuna
38
baryorlard, aslnda bizim sylediklerimizi onlar anlamyorlard,
sonra o sal dedikleri kanolar var ya, daha nce de demitik ya, ite
onlara binip yanmza geldiler, zpknlarmza tirsi bal kemii takmamza
ok atlar, balk-dii diyorlar onlar, elimizde avucumuzda ne varsa
verdik, u krmz takkelerle, holarna gitsin diye boynumuza astmz u
boncuklar takas ettik, u pirin anlar da verdiler, hepsini topla-san
bir metelik etmez, oturaklar, gzlkler, sonra Fele-menk'ten gelme
bir sr vr zvr aldk, en ucuzundand hepsi generalim, iyi insanlar
olduklarm anlamtk, kt niyetleri yoktu, bilmeden, kyya kadar
getirmiiz onlar, ben sana unu vereyim, sen bana bunu ver derken
anasn dzdmn alverii kztka kzt, rmdan kt, derken baktk, herkes
papaanlarn yakalam koturuyor, ttn, ikolata, iguana yumurtalar,
Tanrnn yaratt ne varsa hepsini, herifler alverie gnlden raz, Avrupa
diyarnda dolatrlp halka gsterilmeye gnll biri karsaym iimizden,
bizlere kadife yelek vereceklermi karlnda, dnn generalim ne lgnlk;
gelgelelim generalin akh karmt bir kere, bu lgnln kendi ynetiminin
snrlarna tap tama-dn kestiremiyordu, yatak odasna ekildi, denize
bakan pencereyi at, bylelikle kendisine anlatlan karmakark eylere
biraz berrak bir k altnda bakabilirdi belki, gemicilerin tede,
rhtmda braktklar o sava gemisini grd nce, onun gerisinde de,
glgelerle kapl denize demir atm karavelay. ,
39
-
kinci kez ayn giysilerle ayn yatar durumda, yazhanesinde
akbabalar tarafndan didik didik edilmi olarak bulunduunda,
hibirimiz ilk bulunuunda neler olup bittiini anmsayabilecek yata
deildik, tek ey biliyorduk, onun lmne ilikin hibir kant kesin
deildi, her zaman bir dorunun arkasnda baka bir doru yatyordu. En
ataklarmz bile grne bel balamyorlard artk, sara nbetine tutulduu,
kalabalklarn karsnda kvranarak tahtndan dmesinin, azndan kanl
kpkler gelmesinin bir an meselesi olduu ka kez resmen aklanmam myd,
hani ok konumaktan dili tutulmutu da, onun konutuu izlenimini
uyandrmak iin perdelerin arkasna bir karnmdan-konuma ustas
gizlemilerdi, hani sapklklarnn bedeli olarak teni pul pul olmu
dklyordu, hani aralk ayaznda ft szm szm deniz ezgileri sylyordu da
ameliyatl hayasn kk bir el arabasna koymadan yryemiyordu, hani altn
Dor balklaryla sslenmi bir tabut getirmiti askeri bir kamyon,
birisi de yamur bahesinde, Leticia Nazareno'nun kanayarak
can-Veriini grmt; stelik, lm konusundaki sylentilerin kesinlii
arttka, kendisi daha canl, daha da dedii dedik kesiliyor, en
beklenmedik anlarda, hi umulmayan ynlere doru zorluyordu yazgmz.
Bakanlk mhr kazl yznden, durmadan gezinen olaanst byklkteki
ayaklarndan ya da akbabalarn didiklemeye cesaret edemedikleri ftkl
hayasndan kesin kantlar yakalayp onlara yapmak kolay olabilirdi,
ama her seferinde biri kp gemiteki daha az nemli lmlerden sz ayor,
o zaman da byle belirtilere bel balandn anmsyordu. Evdekilerin
sonsuz dikkati ve kukuculuu bile onun kimliinin saptanmas yolunda
hibir gvenilir ipucu getirmiyordu. Bendicion Alvarado'nun yatak
odasnda, tek anmsadmz, kadncazn resmi bir buyrk-
40
la azize katna ykseltildiiydi, odasmda, nice yllarn geiiyle
talam kk ku kemikleriyle dolu krk kafesler bulduk, ineklerin
didikledii bir hasr koltuk, suluboya takmlar, camlar, boya fralar,
hepsi de yaylalarda oturan kuu kadnlarn kulland trdendi, tyleri
solmu kular boyar, sarck kuu diye satarlard bu kadnlar; bir anakta
bakmsz, kendi kendine boy atm bir melisaotu grdk ki dallar duvara
trmanp duvardaki portrelerin gzlerine dalm, sonra pencereden km,
sonunda arka avlulardaki yabanl otlara dolanmt, gelgelelim
generalin bir zaman bu odaya girdiine ilikin en ufak bir iz
bulamadk, yalnzca daha yakn bir dnemde egemenliini srdrdnden deil,
al trenlerinin grkeminden tr gzlerimizin nnde biraz daha iyi
canlandrabildiimiz Leticia Nazareno'nun zifaf odasnda, ak lgnlklarn
yattrmaya birebir bir yatak grdk, ili rtnn st, tavuklarn kuluka
yeri olmutu, dolaplarda gvelerin diinden kurtulabilen arktik tilki
krknden atklar grdk, emberli etekliklerin demir am, i eteklerin
stne km kaskat toz tabakasn, Brksel dantelinden frfrl
memeliklerini, evde giydii erkeksi botlarla arlarda giydii uzun
keli, atmal iskarpinleri, devletin bir numaral kadn sfatyla adna
dzenlenen cenaze treninden kalma kee menekeler ve tafta
kurdelalarla ssl uzun kefenim, sonra zel arlarda kullanlan kristal
sandkla Jamaica'dan karlp bir bakann gizli kars olarak tahta
oturtulduunda, stndeki el dokusu rahibe giysisini, boz koyun
derisini andran giysiyi de grdk ama odada belirgin hibir iz
bulamadk, bu korsanca serveninin bir aktan doup domadn bile
anlayamadk. Generalin son yllarnn byk blmn geirdii bakanlk yatak
odasnda, hi kullanlmam bir kla yata bulduk, denizcilerin terkettii
konaklardan, antika merakllarnn hemen toparlayp gtrdkleri cinsten
bir oturak, generalin doksan iki madalyasn saklad demir bir kasa ve
tpk tpksna cesedin stndekine benzeyen kaba pamuklu bir takm, srttan
girip gsten karken birer yara
41
-
izi brakm alt adet geni kalibreli kurun grdk; hemen, srttan
yedii kurunun ona ilemeyecei efsanesinin doruluuna gitti aklmz;
nden yedii kurun gvdesine arpar arpmaz seker, tepip saldrgan hedef
alrm, ancak kendini onun uruna feda edecek kadar seven birinin
sevecenlikle ateledii bir silh yaralayabilirmi onu. Ashnda her iki
niforma da bedenine gre olduka kkt, yalnz biz niformalarn onun
olmayabilecei sonucuna bu yoldan varmadk, nk bir zaman, yz yama
kadar yaad, yz elli yama varnca da nc bir kere di kard sylenmiti,
oysa akbabalarn delik deik ettikleri gvdesi, zamanmzn sradan bir
adamnnkinden iri deildi, salam dileri, st dileri gibi kk ve kalnd,
teni kara saryd, karacier lekeleriyle kaplyd, tek yara izi yoktu
bedeninde, bir zamanlar olduka i-manm izlenimini veren et cepler
sarkyordu orasndan burasndan, o suskun gzlerin yerinde bo oyuklar
vard imdi, ameliyatl haya dnda oransz saylabilecek tek organ,
yayvan, nasrlarla dolu, bir atmaca penesini andran kocaman
ayaklaryd. Giysilerinden anlalann aksine, tarihileri ok iri
gstermilerdi onu, ders kitaplarnda kaplardan samad- iin evden dar
kamayan, ocuklarla gvercinleri seven, kimi hayvanlarn dilinden
anlayan, doann hilelerini nceden sezebilme yeteneine sahip, kiinin
iinden geenleri bir bakta anlayabilen, czzamllarn yaralarm
iyiletirecek, yatalaklar yrtecek bir tuzun gizini elinin ayasmda
tutan iri csseli bir bakan baba olarak geiyordu sz, soyaac,
metinlerden yok edildii halde, yukar yaylalar blgesinden geldii
sanlyordu, kudret hrs, ynetim biimi, hznl tavr, denizimizi
yabanclara satarak bizleri bu kat ay-tozlarnn snrsz ufkuyla babaa
brakacak, dipsiz gnbatmlarnm ruhumuza ac vermesine gzyumacak kadar
kat, aklalmaz ktlkte bir yrei oluu byle aklanyordu. Hayat sresince
be bin ocuk, hepsi de yedi aylk doan ocuklar peydahlad hesaplanmt,
saysz, sevgisiz sevgilileri srayla yer deitirir, onun keyif ann
kollarlard, ama ocuklardan hibiri-
42
ne adm ve soyadn verdii grlmemiti, yalnz Letica Na-zareno'dan
olma olu, bir kararnameyle, doduu an orgeneral ilan edilmiti, nk
general, annesinden baka kimsenin bir oulun anas olabileceini
dnmyordu. Bu inan, kendi oulluu iin de geerliydi, tarihteki nl
zorbalarn ou gibi pi olduunu biliyordu, tand tek kanda, canm anas
Bendicion Alvarado'ydu; okul kitaplarnda, anasnn onu hibir erkekle
cinsel iliki kurmadan peydahlad, ulusu kurtaracak bu kahramann
yazgsn simya anahtaryla dnde ele geirdii yazyordu; general, ulusal
ana ilan etmiti annesini, ana dediin, biriciktir, o da benim
anaradr gibisinden bir savla; gelgelelim nerede doduu belirsiz bu
kadmcazn basitlii, ynetimin ilk yllarnda bakanlk onurunu korumay i
edinen birtakm banazlarn gznde tam bir kepazelikti, devlet bakannn
annesinin, her trl bulac hastalktan korunmak iin boynuna kfuru
asmasn, havyan taban dibinden kazmaya kalkmasn, rugan terlikle
ortalkta dolanp durmasm kendilerine yediremiyorlard, mzik odasnn
taraasmda ar kovan bulundurmasn, resmi alanlarda hindiler ve
suluboyayla boyanm birtakm kular yetitirmesini, sylevlerin verildii
balkonlara araf asp kurutmasn da ho karlamyorlard, hele diplomatik
bir arda, aman efendiler, Tanrya olumu tahtndan indirmesi iin her
gn dua etmekten usandm, u bakanlk saraynda yaamak da her an
elektrikleri yank tutmak gibi bir ey, deyiini hi haz-medememilerdi,
stelik zavall anack bu szleri byk bir doallkla sylemiti, tpk ulusal
bayramlardan birinde, eref ktasnn nnden bir sepet dolusu bo ieyle
geerkenki doalhyla, sevin lklar, marlar, iek yamuru arasnda
kortejin ban eken bakanlk arabasna yanam, pencereden sepeti
uzatarak oluna, oralardan geeceine gre, ieleri kedeki bakkala
geriver diye haykrmt zavall anack. Amiral Higgjngson'un
komutasndaki denizci birliklerinin topraklarmza ayak bast gn
kutladmz resmi bir tren srasnda, tarih bilinsizlii de en grkemli
gecesini ya-
43
-
yordu, evet, Bendicion Alvarado, olunu tren niformasyla, altn
madalyalar ve o gnden sonra elinden eksik etmedii kadife
eldivenleriyle grnce, analk gururunu bastrama-m, diplomatik zevatn
nnde avaz avaz, olumun bakan olacan bilseydim, diye barmt, bir
bilseydim efendiler, onu okula gnderirdim ne yapp edip ve ne ayptr,
o gnden sonra kent dndaki konaa srgn edildiinde, federal sava
liderlerinin, bozguna uram tutuculardan kalan gzelim toprak
paralarn blmek amacyla kumar masalarn kullandklar hzl bir kumar
gecesinde, generalin kazand bu konaa da burun kvrmt Bendicion
Alvarado, bu grkemli dekor karsnda Papa'nm kars sanyorum kendimi
efendiler, buyruuna verilen alt yalnayak hizmetinin kald blmede
oturmay yelemiti, scak yz grmeyen unutulmu bir odaya diki
makinesiyle boyal kularnn kafeslerini yerletirmiti, saat altda
kagelen sivrisinekleri kovmak da kolaylamt bylece; ana avludan
gelen uyuuk kta demirhindi otlarnn eczal kokusunda, tavuklar
odalara girip karken, muhafz askerler bo yatak odalarnda
hizmetilerin yolunu beklerken dikiinin bana oturuyordu, sarck
kularn boyamaya koyuluyordu, birtakm denizcilerin, anasmdan bunca
uzaktaki bir bakanlk sarayna oturttuu olunun ektii aclar anlatp
dertleiyordu onlarla, zavalh yavrum, gece bir sancs tutacak olsa,
bakacak, seven bir kars bile yok, bu bakanlk meslei de getire
getire ayda yz peso gibi berbat bir aylk getiriyor, zavall bahtsz
olan. Ne sylediini bilmiyor deildi, bakan her gn, kent halk
siestanm bataklnda debelenip dururken yoklamaya gidiyordu onu ya,
onca sevdii meyve ekerlerinden gtryor, denizcilerin a-marolamna
dnmekten yakmyordu, eker portakallarm, ball incirleri nasl
peetelere sarp sakladn anlatyordu, igal kuvvetlerinin
muhasebecileri, le yemeinin artklarn bile kalem kalem not
ediyorlard, sava gemisinin kaptan geen gn saraya gelirken yannda
toprak gkbilimcileri falan gibi birtakm adamlar getirmiti de
herifler her eyin ls-
44
n almlard, merhaba bile demeden mezuray boynuna gei-rivermi,
aralarnda ngilizce konuarak birtakm hesaplar yaptktan sonra tercman
araclyla dar kmasn sylemilerdi, haydi ayak altnda dolama; kmt,
iimize engel olamayacan bir yere git, Allah kahretsin, sanki nereye
gitse, engel olacakt ilerine, herifler balkondan vuran a kadar, her
eyi inceden lp biiyorlard, iin en kts bu da deil ana, elinde
avucunda kalan son alz odalklar da defetmiler-di; amiral, bir
bakana yaramyor bunlar, demiti nk, imdi kadn al doruuna Varmt ite,
baz ikindiler, konaktan gider gibi yapyordu ama annesi, yatak
odalarnn glgelik yerlerinde hizmetilerin peisra koturduunu
duyuyordu, ylesine hznleniyordu ki, hemen kafeslerdeki btn kular
uyandryor, kimsenin olunun gizli dertlerini renmemesine alyordu,
kular tmeye zorluyordu, konu-komu saldrnn kokusunu almasn, itimenin
utancn duymasn diye, o ksk sesli gzdalar, generalim, ya kendinize
gelirsiniz ya da hemen ananza sylerim ve kadncaz uykusunu haram
ediyor, olunun kan kabarm erkek hrdtlarn, giysilerini karmadan
sevien bir k olarak yklendii zavalll, kpeksi iniltilerini, akam
karanl gibi inen yalnzlk gzyalarn ku arkdaryla rtbas etmeye
abalyordu, zavall olum, svm-s, cam havada, Tanrnn bile bolad o
austos ikindisi saat te, acdan ryor sanki, yazk. Ktlk, igal
kuvvetleri salgndan rkp de lkeyi terkedene kadar srd, oysa anlama
koullarn yerine getirmeleri iin daha yllar vard nlerinde, subay
konutlarn paraladdar, blmlere ayrp numaraladlar, tahta sandklara
yerletirdiler, mavi imenlikleri kazp bir rpda durulmu hallar gibi
tayp gtrdler, ime sular-mzdaki solucanlar barsaklarm kemirmesin
diye kendi lkelerinden gelme artlm su ile doldurdular kauuk
sarnlarmz, beyaz gezgin hastaneleri sktler, kimsecikler nasl yapldn
anlamasn diye dinamit koydular klalarn temeline, rhtma kadar
geldikleri eski gemiyi, gvertesinde, haziran gecelerinin rtkanlnda,
yitik bir amiral hayaletinin volta att
45
-
gemiyi braktlar, yine de savan bu tanr cennetim uan trenlerine
yklemeden nce, generale rnek komu nian taktlar, devlet bakan rtbesi
verdiler, herkesin duyabilecei bir sesle, imdi seni Zenci
kerhanenle babaa brakyoruz dediler, bizsiz ileri nasl yrteceksin
bakahm, gittiler ite ana. Gittiler, Allah kahretsin ve general,
igalle gelen ilk boynu eik yllarndan sonra, yksek sesle buyruklar
yadrarak kt merdivenleri, bizzat, horoz dvlerine yeniden izin
verilmesini isteyen sesler arasnda, peki, izin verdi, kabul
ediyordu, uurtma uurmak da yasak deildi artk, denizcilerin koyduu
bir sr yasaktan dnlyordu, kendi yetkisini sonuna kadar kullanarak,
buyruklar yadrarak, dilekleri kabul ederek gcnn ylesine bilincine
vard ki, buyurdu, kabul etti, bayran renklerini, kendisi
kararlatrd, armadaki Frigya kasketinin yerine igalcilerin yenik dm
ejderhasn koydurttu, ne de olsa artk kendi kendimizin kpekleri
olduk ana, yaasn salgn. Bendicion Alvarado, hayat sresince bu
saltanat artmacalarn unutmayacakt, daha eski ve buruk yoksulluk
artmacalarn da, gelgelelim bunlarn hibiri, olu l oyunu oynayp
bahtnn tadm karrken kendisinin, nne gelene, kulan her uzatana
aktard szlamalar kadar taze deildi belleinde, diki makinesinden
baka hibir eyi olmayan bir bakan anas olmann ne yarar var, diye
szlanyordu altn oymal cenaze arabasna bakarken, zavall olum bunca
yl yurduna hizmet ettikten sonra bam sokabilecek bir kovuk bile
bulamad ya, Tanrm, adaletin bu mu; alkanla da dk-rklna da
balanamazd szlanmalar, general, artk ne yeni atlmlarn anasyla
paylayor, ne de eskisi gibi, saltanatn en byk gizlerini onunla
ortaklamaya yelteniyordu, stelik denizciler dneminden sonra ylesine
deimiti ki, Bendicion Alvarado, kendisinden daha yal gryordu onu,
gerisinde kalm hissediyordu, szckleri kekeleyerek kardn duyuyordu,
doru kavram da iyiden iyiye sarpa sarmt, arasra samalyordu, bir sr
paketle, hepsini ayn anda amaya ca-natt armaanlarla konana
geldiinde, ona bir anann de-
46
il, bir kzn duyabilecei acmay duyuyordu, sicimleri teltan diiyle
koparyordu general, anasnn diki sepetinden makas almasn beklemeden,
kancalara takp kryordu trnaklarn, rpman elleriyle doludizgin bir
endie yaayarak, ykntnn fundalna tutunuyordu, baksana u ahane eylere
ana, diyordu, al sana akvaryumda canh bir deniz kz, saat balarnda
oday dolanp ann alar, insan boyunda, kurgulu bir melek, kulam
dayayann dalga sesleriyle deniz rzgrnn uultusunu deil, ulusal marn
ezgilerini duyduu dev bir deniz kabuu, ne acayip eyler di mi ana,
artk yoksul olmamann gzelliini anlayabilirsin, ama anas bu cokunlua
katlamyor, yreinin parampara olduunu olundan gizlemek amacyla,
papaan boyad fralar kemirmeye balyordu, kimsenin kendisi kadar
yakndan bilmedii bir gemie yanyordu, u koltuu korumak nelere
patlamt, yok canm, saltanatn elle tutulur, esiz-benzersiz bir sorun
olduu tatl gnlerde deil, hani avucunda kck camdan bir misket
tutu-yormusun gibi anacm derdi ya, o deil Tanrm, federal sava
liderlerince izlendii, yaknlardaki bir sarayda, Tanrnn ve hukukun
elini eteini ektii yerlerde, can derdine dm bir tirsi bal gibi yzp
durduu gnler; air-general Lautaro Munoz'un alaa ediliinden sonra
liderler, hrsla mlerdi tepesine, aydn bir zorbayd Munoz, Latince
ayinleri ve krk iki soylu atyla topra bol olsun, liderler silh
yardmlar karlnda, yasad ilan edilmi iftilerin iftliklerine,
mallarna elkoymulard, bamsz eyaletlere blmlerdi lkeyi, federalizm
budur general, gibisinden tartmasz bir sav ileri srerek,
damarlarmzdaki kan bu yzden aktmadk m; kendi blgelerinde tartmasz
hkmdarlardlar, yasalarm kendileri karyorlard, kiisel ulusal
bayramlary-a, altna imza bastklar zel kt paralaryla, kllarna deerli
talar kaklm niformalar, altn kurbaalar ili svari ceketleri ve
kendilerinden nce lkeyi yneten genel valilere zenerek tavus kuu
tyleriyle ssledikleri ke apkala-ryla, evet yabanl ve duygusaldr
Tanrm, hem de nasl, ba-
47
-
kanlk sarayna n kapdan, kimsenin iznini almadan girerlerdi, bu
ulus hepimizindir general, canmz bu yzden diimize takmadk m, balo
salonunda yaylp yatarlard, bar dl diye istedikleri haremleri ve
iftlik hayvanlaryla; bylelikle yiyecekleri hi eksik olmuyordu,
kiralk barbar askerler de getiriyorlard yedeklerinde, zel
muhafzlard bunlar, izme yerine ayaklarna paavralar saryor,
Hristiyanca'da dertlerini ktktna anlatabiliyorlard, gelgelelim
kumar hilelerinde, sava silhlarm kullanmada yamandlar, ustaydlar,
bakanlk saray ingene ergisine dnmt artk, gelgitle sular ykselen bir
rmak gibi eki kokuyordu, genelkurmay subaylar, devlet maln kendi
zel iftliklerine tamlard, Bendi-cion Alvarado Ana'nn tlerine kulak
asmadan, ynetimin sunduu ayrcalklar rastgele kumara yatryorlard;
kadncaz bu reziller panayrnn sprntlerini toparlamaya abalyor, batan
gemiye bir para olsun dzen getirmeye urayordu; ilerinde, liberal
sava ilkesinin bylesine alalmasna kar kan tek kii oydu, yksek
rtbeli subaylarn makam koltuklarnda kyasya kumar kavgalarna
girierek evin saygnlna leke srdklerini grnce, sprgesini kapt gibi
defetmeye kalkmt onlar, piyanonun arkasnda erkek erkee dztklerini
grmt, ka kez yapmayn dedii halde, su mermerinden amfrlara stklarn
grmt, beyler kenef falan deil ki bunlar, Pantelleria denizlerinden
karlm amforlar, oysa onlar, zenginlerin oturaklardr bunlar,
diyorlard, Tanrm ne gnlerdi, iktidara geliimin onuncu ydn kutlarken
dzenlediim diplomatik arya General Adriano Guzman'in da katlmasn
engelleyememitik, yine de o gecede zel olarak giydii sade keten
niformasyla kapda grndnde, bamza gelecekleri kestiremedik; bana
verdii asker szn tutmu, silh kuanmamt, sivil giyinmi kaak Fransz
askerleriyle gelmiti; kocalarn nnde eilip izin istedikten sonra,
elilerle bakanlarn karlarna, adamlarnn getirdikleri Cayenne
ekerlemelerini teker teker datyordu; yardaklarndan, Versailles'da
grg kurallarnn byle ge-
48
rektirdiini renmiti, kurallar tam bir centilmen inceliiyle
uyguladktan sonra balo salonunun bir kesine kt, dans edenlere
bakarak bam tatl tatl sallamaya balad, ok gzel diyordu, bu Avrupal
zppeler gzel dans ediyorlar, haklarn vermeli, koltuunda gzden
uzakt, yaverlerinden birinin, her yudumdan sonra bardana tepeleme
ampanya doldurduunu yalnz ben ayrdettim; saatler getike, gerginlii
ve kzarkl artyordu, bin glkle yuttuu geirtinin basnc gz hizasna
geldiinde, tere batm ceketinin bir dmesini ayordu, sayklamaya
balamt anacm, o srada, dansa ara verilmesinden yararlanarak glkle
ayaa kalkt, tepeden trnaa zd dmelerini, en sonunda pantolon
dmelerini de at, yle rlplak, aval aval dikilip, elilerle
bakan-karlarnn ho kokulu, plak gerdanlarna, smsk, koca hortumunu
tutarak iemeye koyuldu, sava sarhou, eki sidiiyle, muslin etekleri,
altn brokarla kapl gsleri, tavus kuu tynden yelpazeleri sulad
durdu, o kargaada hi umursamadan ark sylyordu bir yandan, ardanzn
gllerini sulayan toy kylym ben, ey tomurcua durmu gl, diye
srdryordu, kimsecikler susturmaya cesaret edemiyordu onu, general
bile, nk ben teke tek kaldmda hepsinden daha gl olduumu ama onlar
babaa verdiklerinde herhangi ikisinden daha gsz olduumu kavramtm;
onlar olduklar gibi grebiliyordu, onlarnsa granit suskunluunda ve
suskunluu ancak usulca yelken aan saknganlyla, sabryla atba giden
bir ihtiyarn gizli dncelerini asla okuyamadklarnn bilincinde
deildi; bizler, onun kararm gzlerini grebiliyorduk yalnzca, kara
haberi ald korkun lede bile, klcnn kabzasnda bir an titremeyen gen
kz elini; generalim efendim, demilerdi, General Narciso Lopez ottan
ve rakdan kafay bulmu, bakanlk muhafzlarndan birini helaya atm,
olan lgn bir karnn yardmyla kztrdktan sonra, hadi imdi hepsi bana,
demi, emrediyorum, hepsini birden akm, altn hayalarn da diye
acsndan alayarak, fkeden alayarak; drtayak stn-
Bakan Babamzn Sonbahar 49/4
-
de utancndan kusar durumda, dnn kafas kenefin pis kokusuna
bulamm, sonra Adonis'i andran o temeni kaldrm, toplant salonunun
baharda serdiimiz duvar kilimlerine bir kelebei ilitirir gibi
akvermi; gn sreyle kimsecikler zavally indirmeye cesaret edemedi,
nk generalin tek derdi, eski silh arkadalarn yakndan ama hayatlarna
karmadan gzleyerek kendisine kar kumpas kurmalarn nlemekti;
ispiyonlamadan da birbirlerini yiyeceklerine inanyordu; general
hazretleri, refakat subay, General Jesuc-riste Sanchez'in kedi
srmasndan kuduz olduunu farkedin-ce, zavally bana iskemle indirip
ldresiye dvmek zorunda kalm, bakn generalim anlatyorum, General
Lotario Se-reno, rma geerken, at altnda atlam zavallnn,
dediklerinde, gzlerini domino masasndan kaldrmyordu bile, General
Narciso Lopez'in kma bir dinamit ubuu sokarak barsaklarn uurduunu,
azgn sapkln byle utan verici bir biimde kantlad haberini aldnda,
gzn bile krp-mamt, zavall adam, demiti yalnzca, bu onursuz lmlerle
hibir ilikisi yokmuasna, hepsine lm sonras dllerini, nianlarn bol
keseden datmt, grev srasnda ehit den kurbanlar diye ilan etmiti
onlar, ulusal panteona byk bir trenle gmdrtmt, mezarlarn
ykseklikleri bile eitti, nk kahramansz bir ulus, diyordu, kapsz bir
eve benzer, btn lkede eski savatan kala kala alt general kaldnda,
hepsim doum gnn kutlamak zere bakanlk sarayna iki lenine armt,
hepsi birarada, Tanrm en esmerleri ve en aklhlar General Jacinto
Algarabia da ilerin-deydi, anasndan bir oul peydahlamakla vnrd,
yalnzca iine barut katlm metil ispirtosu ierdi, eski gnlerdeki gibi
dolumuyorlar enlik sofrasna generalim, hepsi kankarde-i gibi, silh
kuanmamlar, refakatileri bitiik odaya dolumular, bizi anlayan tek
insan diye adlandrdklar kiiye paha biilmez armaanlar getirmilerdi,
bizi ynetebilen tek kii sensin demek istiyorlard, safkan Kzlderili,
efsaneler-ge-nerali Saturno Santos'u bile uzak dalardaki ininin
derinlikle-
50
rinden karp getirmeyi becermiti; tpk beni douran orospu anam
gibi aya yerde, tetikteydi o adam, nk biz ensesi kalnlar generalim,
ayamz topraa basmadan rahat soluk alamayz; acayip hayvan
desenleriyle ssl prl prl bir pelerinle kagelmiti herif, tekbana,
her zamanki gibi refa-katisiz, kasvetli ve silhszd; bir tek palas
vard kuanda, sava aleti deildir bu, emek aletidir, diyerek kartmay
reddediyordu, armaan olarak insanlarn savalarnda dvmeyi renmi bir
kartal getirmiti bana anacm, bir de arpy-la, kasrgalar estirebilen,
harman dnemlerinin arasn ksaltan ezgileriyle General Saturno
Santos, yrekten gelme bir beceriyle tellere dokunuyordu, hepimizde,
savan korkun gecelerine bir sla zlemi uyanyordu anacm, hepimiz
savan kudurgan kokusunu alyorduk, ruhlarmzn evresine bizi ta telere
gtrecek altn bir geminin sava arksn ryordu; hepsi bir azdan ta iten
sylyorlard arky anacm, gzyalaryla, glkle kprden gerisin geriye
srkle-dim admlarm; kna erik doldurulmu bir hindiyle yarm st
domuzunu midelerine indiriyorlard, herkes kendi iesinden iiyordu;
bakam, bir de onlarn hayatlarnn toplam bir hayat boyunca azna iki
srmemi, ttn imemi, yaamak iin gereken besinden bir lokma fazlasna
dokunmam General Saturno Santos'u saymazsak; benim onuruma, gzyalar
iinde, gelmi gemi btn doum gn arklarn, Kral Davud'un ili serenadn
sylediler, Konsolos Hene-mann, borulu gramojfon diye grmediimiz bir
ey getirmi generalim, plakta ngilizce, doum gnn kutlu olsun arks
alyordu, herkes uykudayd, ikiden yar lm gibiydi ve saat on ikiyi
vurur vurmaz kla usul yataa girmeden nce, lmbay eline alp evi gzden
geiren sessiz ihtiyar grmedi bile; dnte, len salonundan geerken,
alt generali yerde stste ylm durumda grd, birbirlerine sarlmlard,
uyuuk ve dingindiler, birbirlerini srekli gzaltnda tutan be
refakatiler kmesinin koruyuculuu altndaydlar, nk uyurken bile,
birbirlerine sarlrken bile kendisinden tek
51
-
tek korktuklar kadar birbirlerinden de korkuyorlard, bakan,
onlarn kendisine kar ibirlii yapmalarndan ne kadar korkuyorsa yle;
lmbay rafa brakt, yatak odasndaki kilidi kilitledi, srgy srd, kol
demirini indirip yzkoyun yere uzand, refakatilerin silhlan hep
birden ve ayn anda ate almea, yap temelinden sarsld youn bir
patlamayla, ff Tanrm ne o, ne bir ses, ne bir inilti, ff Tanrm ne
o, tamam' ite, irkef temizlendi, geriye yalnzca, dnyann
sessizliinde oyalanan bir barut kokusu kalmt ve o, saltanatn
getirdii kayglardan kurtulmutu, hatmi yumuaklnda nlaryla yeni yeni
doan o gnde, emir erlerinin len salonundaki kan birikintilerini
sprlerini gzlerkenki gibi, korkudan ba dnen anas Bendicion
Alvarado'yu grmt, kadncaz duvarlar kll suyla sk sk sildii, ovalad
halde, kan szyordu her yandan, Tanrm, ne kadar kyasya skarsa sksn,
boyuna kan fkryordu hallardan, kymn izlerini yok etmek iin
geitlerle yazhaneleri boydan boya ykamalarna karn akan kan alayan
durmak bilmiyordu, savamzn son miraslarnn kan; resmi kaytlara gre,
kendilerinden geen refakatilerince ldrlmlerdi, ulusal bayraa sarl
cesetleri piskoposlara layk bir gmlme treniyle yurtseverler
panteonuna sralanmt, kanl temizlikten, bir tek refakati sa
kurtulamamt nk, tek general sa kurtulamamt, kutynden gerdanlklaryla
zrhl, Kzlderililerden dilediince kalp deitirmenin gizlerini renmi
General Saturno Santos'u saymazsak, Allah kahretsin, can ekti mi
kertenkele oluyor generalim, havuz oluyor, imek bile oluyor;
doruydu dedikleri, en yaman iz srcler bile, geen Noel'den beri
bulamamlard izini, en iyi yetitirilmi av kpekleri ters ynde
aramlard onu, iskambil destesinde, maa papaz klmdayken, birdenbire
canlanmt, diriydi evet, gndzleri uyuyor, geceleri kara, su demiyor
hzla yol alyordu, ardnda izini srenlerin kafasn bulandran,
dmanlarna ylg veren bir dua zinciri brakarak, gelgelelim general,
bir gn bile ara vermedi onun aranmasna, yllarca
52
her gn, her gece, ta ki bir gn, bakanlk treninin penceresinden
kalabalktakileri grene kadar, erkekler, kadnlar, ocuklar,
hayvanlar, mutfak eyalaryla alana dolumular her zamanki gibi, sava
srasnda cephe gerisinde ka kereler rastlamt bu kalabalklara,
yamurda ilerliyor, kazklara geirilmi sedyelere yatrdklar hastalarn,
soluk benizli, abalar giymi bir adama gtryorlard, generalim, Tanrnn
el-isiymi bu adam, yle diyor; general alnna vurdu, th yahu, General
Saturna Santos bu, ta kendisi, gaml, zavall bir halde, akortsuz
arpndan ykselen tatl ezgilerle gebelerden ba dileniyor, banda dknt
bir kee apka, srtnda lime lime bir pano ama bu acnlas durumda bile
kolay ldrlecek gibi deildi, palasna davranp en iyi askerlerden
ikisinin kellelerini uurmutu, en gz kara adamlara kar yle yiite,
ustalkla direnmiti ki general, trenin bu Tanr elisinin vaaz verdii
dzlkte, mezarln tam karsnda durmasn buyurdu; bakanlk muhafzlar,
bayrak renklerindeki trenden atlayp silhlarna sarldlar, herkes il
yavrusu gibi dald, efsanevi arpnm yannda eli palasnn kabzasnda
ylece duran General Saturno Santos'tan baka kimse kalmad; candmanm,
vagon sahanlnda, rtbesiz ayak er niformasyla, silhsz grnce
bylenmiti galiba, evet yle ihtiyar ve uzakt ki, sanki grmeydi yzyl
oldu general, bezgin ve yalnz gibiydi, karacieri bozulmu, teni kara
sar, gzleri sk sk yaaryor yine de gcnden dmemi kiilere zg bir lt,
benim lmmle pekiecek iktidarnn lts da vurmu yzne, fazla direnmeden
lmeye hazrlandm, nk egemenliini srdrmekten baka hibir hrs, hibir
erdemi olmakszn bunca yol tepmi bir ihtiyara kar koymak gereksizdi
bence, oysa bakan, ylan baln andran elini uzatt, Tanr seni kutsasn
ulan hergele, bu lke sensiz ne yapar, bkemeyecei bilei pmesini
bilmez mi bu lke; General Saturno Santos da bakann bast topra pm,
hizmetini ltfen