Funda Elmacıoğlu

Prof. Dr. Funda ELMACIOĞLU

Marmara Üniversitesi

Beslenme ve Diyetetik Bölüm Başkanı

ANNE SÜTÜ TARİHÇESİ

MÖ 1500 (ESKİ MISIR (EBERS PAPİRÜSÜ)

Anne sütü önemli

Kolostrum nadiren öneriliyor / kimi zaman değersiz

Hamurabi yasası «süt anneler süt verdiği çocuğa iyi

bakmıyorsa memeleri kesilmelidir.

Babiller (Mezopotamya)

İŞTAR Bebeğini emzirirken tasvir edilmiştir

(Baştanrıça)

2

İslamiyet

İslam’a göre bebeğin anne karnında kanla beslenmesi arasında kesintisiz bir devamlılık vardır.

“Biz insana anne ve babasını (onlara iyilikle davranmayı)tavsiye ettik. Annesi onu, zorluk üstüne

zorlukla karnında taşımıştır. Onun sütten ayrılması, iki yıl içindedir.

Lokman Suresi, 14 3

Eski Türkler I

• Anne sütü kutsaldır.

• Yakut Türklerinde tanrıça Ayzıt’ın yeni doğan bebeğin ağzına

“süt gölünden” getirdiği sütünü damlatarak can verdiğine

inanılırdı.

• İbni Sina (980-1037) ünlü eseri El-Kaanun fit-tıp (tıp kanunu)

da anne sütünün anne karnındayken onu besleyen kana en

çok benzeyen besin olduğunu; bebeklerin mümkün

olduğunca anne sütü ile beslenmeleri gerektiği belirtilir.

4

Eski Türkler II

İlk Türk çocuk hekimliği kitabı olan Tedbir-ül Mevlüt (çocukların korunması) (1700)’ün yazarı olan Ayaşlı Şaban Şifai (1645-1701) bebeklerin beslenmesinde anne sütünün önemini belirtmektedir.

Onsekizinci yüzyılda yaşamış olan Resil’ül Etıbba Gevzekzade Hafız Hasan, Neticetül fikriyye fi tedbiri viladetül bikriyye (çocukların doğumları konusunda fikirlerin sonuçları) adlı eserinde (1794) anne sütünün üstün özelliklerini anlattıktan sonra sözün kısası eğer bebeğin annesinin sütü olup da emzirmeye elverirse ise ondan alası yoktur demektir.

5

Bireyler arasında genetik varyasyonlar bulunması onların besin ve

besin öğesi gereksinimlerini, beslenme durumlarını ve dolayısı ile

sağlık durumlarını etkilemektedir. Bu noktadan hareketle;

“Kimlerde kronik hastalıklara yatkınlık vardır?”

“Diyet düzenlemelerine kimler daha iyi yanıt verecektir?” soruları

sorulmaya başlanmıştır.

“Birisi için besin olan diğerleri için kuvvetli bir zehir olabilir”

Lukretius (M.Ö. 99-55).

Lukretius’un bu sözü, besinlere yanıtta bireysel farklılıkları vurgular.

Latin Celsus (M.Ö.25) Besin gruplarını belirtmiştir.

Göremeli Arataes (M.S.200) diyabet ve sprue yi tanımlamıştır.

6

Endüstri Devrimi / AVRUPA

1850 – 1950

Biberonla beslenme öneriliyor

Yaygınlaşıyor.

Formülalara vitamin ve mineraller ekleniyor.

1941’de formüla içeriği deklerasyonu

AS beslenme azalıyor.

Ek besinlere erken başlanıyor (8 hafta…..- ay)

ANNE SÜTÜ

7

1975 sonrası

AS ile beslenmenin önemi artıyor.

AS ile beslenme (din kitaplarında da yazılı)

Kolostrumun önemi artıyor.

ANNE SÜTÜ

8

AAP (American Pediatri Akademisi)

2020 hedefi: Sağlıklı her anneden %60.5’inin ilk 6 ay bebeğini sadece anne sütü ile beslenmesini

hedeflenmiştir.

1978 de “Anne Sütü En İyisidir.”

DSÖ ve UNICEF 1989 “Emzirmenin korunması,

özendirilmesi ve desteklenmesi” için doğum hizmetlerine

ilişkin önerileri belirten bir ortak bir bildiri yayınlanmıştır.

9

Dünya’da Mevcut Durum

Dünya’da

• 130 milyon bebek doğuyor

• 4 milyon bebek ölüyor

İlk 6 ay anne sütü verildiğinde 1,3 milyon bebeğin ölümü önlenebilir.

10

Türkiye’de Anne Sütü ile Beslenme Durumu

• İlk 6 ay anne sütü ile beslenme oranları

Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmaları-(TNSA) 1998, 2003 ve 2008 verileri

11

Ülkemizde Yıllara Göre Bebek Ölüm Hızı

208

180

153

1418294250

65

7132441.7364145

0

50

100

150

200

250

1960 1970 1980 1990 1994 1998 2003 2008 2013

Bebek

Ölüm Hızı

Perinatal

Ölüm Hızı

12

Yetersiz ve Dengesiz Beslenme

Çocuk ölümlerinin (WHO)

% 7’sinin birincil

% 46’sının ikincil nedeni

13

TNSA, 2008

Besin Tüketim Alışkanlıklarında Türkiye’de Durum: Sağlık Sorunları

14

Türkiye’de Mevcut Durum (önemli gelişmeler)

İlk 6 ay sadece «Anne Sütü» ile Beslenme Oranı

1998’de %1,4

2008’de %22

Bebek Ölüm Hızı

1998’de %042,7

2008’de %017,6

2013’de %07

16 kat artmış

6 kat azalmış

HEDEFİMİZ İlk 6 ay sadece anne sütü kullanımını %22’den %50’ye çıkarabilmek Bebek ölümlerini binde 17,6’dan binde 10’un altına indirebilmek

TNSA 2008 15

Dünya Sağlık Örgütü ve Amerikan Pediatri Akademisi bebeklerin ilk 6 ay sadece anne sütü almasını ve emzirmeye devam ederken 6 aydan sonra uygun tamamlayıcı besinlere başlanmasını

önermektedir.

16 American Academy of Pediatrics Work Group on Breastfeeding. WHO/UNICEF. Global strategy for infant and young child feeding.

• Yeterli ve dengeli beslenme

• Besin çeşitliliği olan bir diyet tüketmek gereklidir.

• Türk mutfağı Besin piramidi

• Türk ailelerinin sofralarındaki menüler dengeli: – Kurufasulye-bulgur/pirinç pilavı - yoğurt

– Kıymalı pirinçli ıspanak yemeği – yoğurt

– Terbiyeli köfte – mevsim salata

Sağlığın devamı için;

Sağlıklı beslenmenin

anahtar modeli

17

KARBONHİDRAT (CHO)

• Günlük enerjinin %55-60 CHO’lardan gelmeli – Komplex CHO – Sindirilmeyen CHO (fiber, posa, lif)

Örneğin: Kepek ekmeği Çavdar ekmeği Bulgur Kurubaklagiller Sebze ve meyveler (Basit şekerlerden gelen enerjinin %10’u geçmemeli)

18

Besin Tüketim Alışkanlıklarında Türkiye’de

Durum

DPT-2001: Ulusal Gıda ve Beslenme Stratejisi Raporu

1974 Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması

1984 Türkiye Besin Tüketimi Araştırması

ve

Bazı Küçük Ölçekli Çalışmalar

(TEKHARF, UNICEF-HACETTEPE vd)

2010 (TBSA-2010) Türkiye Beslenme ve Sağlık

Araştırması

19

Besin Tüketim Alışkanlıklarında Türkiye’de

Durum: Değerlendirme*

• Türkiye’de temel besin, ekmek ve diğer tahıl mamul ürünleri

• Günlük enerjinin ortalama %50’si ekmek ve tahıl mamülleri

• Besin tüketim eğilimi incelendiğinde; ekmek, süt-yoğurt, et, taze sebze ve

meyve tüketimi azalırken, kurubaklagil, yumurta ve şeker tüketiminin arttığı

belirtilmektedir.

• Tahıl ağırlıklı beslenen toplumumuzda buğday ve ekmek tüketiminin yüksek

olması ve unun beyazlaştırılması bu sorunları arttırabileceğini (özellikle de B

grubu vitaminler ve bazı minerallerin yetersizlikleri) düşündürmektedir.

• Toplumun bazı kesimlerinde hane halkı besin güvencesizliği ve hayvansal

ürünlerin az tüketimi nedeni ile makro ve mikro besin öğeleri yetersizlikleri

görülmektedir.* DPT, 2001 20

25000 yıldır Diyetin Temel Enerji Kaynağı: Tahıllar

21

Tahıllar

Tüm toplumlarda ana besin öğesidir.

Buğday, arpa, pirinç, çavdar başlıcalarıdır.

Büyük oranda karbonhidrat (%60-70) içerirler.

Karbonhidrat içeriğinin büyük kısmı nişastadan oluşur ve iyi bir enerji kaynağıdır.

Türk Pediatri Arşivi 2006;41:181-8 22

Yetişkin kadın ve erkeğin günlük ortalama gereksinimleri düşünüldüğünde

200 g ekmek (TBSA 2010 verilerine göre)

Günlük alınması gereken enerjinin %20-24’ünü,

• Demirin %8-32’ini,

• Proteinin %26-28’ini,

• Kalsiyumun %6-38’i,

• B1 vitamininin %18-42’sini,

• B2 vitamininin %8-20’sini

• Niasinin %10-18’ini karşılamaktadır.

23

Tam tahıl tüketen bireylerde bazı hastalıkların riski önemli derecede azalmaktadır.

Kalp hastalıkları riski

Tip 2 Diyabet riski

GIS Sistem kanserleri riski

Obezite riski

%25-36 %21-27 %21-43 %47

24

Ekmeğin Pişirilmesi-Kayıplar

Ekmeğin pişirilmesi sırasında mineral içeriğinde önemli bir değişim beklenmemektedir.

• B1 vit %10-30

• B2 vit %10-20

• B6 vit %0-15

Vitamin içeriğinde ise bazı azalmalar görülür.

25

ÇÖLYAK HASTALIĞI (ÇH)

Genetik olarak duyarlı kişilerde başlıca buğdaydaki gluten ve arpa, çavdar, yulaf gibi tahıllardaki gluten benzeri proteinlerine karşı kalıcı intolerans olarak gelişen bir ince barsak hastalığıdır.

Glutenin sindirim sistemine alınmasıyla ince bağırsak mukozasında gliadin peptidlerine karşı immün yanıt gelişir.

ÇH sıklığı tüm dünyada giderek artan bir eğri çizmektedir. Çalışmalar ÇH sıklığının yaşla birlikte arttığını desteklemektedir.

Avrupa kökenli toplumlarda 1/85-1/300 (ortalama 1/100)

Ülkemizde yapılan bölgesel çalışmalarda çocuklarda %1 civarında, erişkinlerde ve sağlıklı kan vericilerinde %0,8-1,3 arasında saptanmıştır

Sağlıklı okul çocuklarında ÇH tarama projesine göre ÇH sıklığı %0,47 (1/212) 26

Glutensiz Diyet

• Glutensiz diyete bir diğer alternatif de glutenin toksik olmayan fragmanlara parçalanmasını sağlamak amacıyla bakteriyel oligopeptidazlar kullanılmasıdır.

• Maya kaynaklı prolil endoproteaz, glutensiz diyete yardımcı, umut verici bir tedavi olarak gündemdedir.

• Ancak sonuçlar henüz kesin değildir ve yan etkiler nedeniyle glutensiz diyete alternatif olamamışlardır.

• Görülme sıklığı giderek artan ve tüm dünyada önemli bir sağlık sorunu olarak kabul edilen çölyak konusunda öncelikle hekimler ve diğer sağlık personeli yanısıra gıda sektörü giderek daha bilgili ve donanımlı olarak çalışmalarını sürdürmelidirler.

Güncel Gastroenteroloji 2011:58;15/1

27

• Hamur işi tatlılar

– (Baklava, Dilber Dudağı, Hanım Göbeği,

Şam Baba, Lokma, Revani, İrmik Helvası,

Un Helvası)

– Enerji değeri

• Sütlü tatlılar

– (Sütlaç, kazandibi, tavuk göğsü, dondurma,

muhallebi)

– En dengeli tatlılar

– Protein, Ca, Vit B2’den zengin, yağdan fakir

• Aşure

GELENEKSEL TATLILAR

28

Ölüme Neden Olan İlk 10 Hastalığın Ölüm Sayısı ve Toplam İçindeki Yüzde Dağılımı

(Türkiye, 2004)

TÜRKİYE HASTALIK YÜKÜ ÇALIŞMASI,2004 29

Ekmek Tüketimi (g/gün/kişi)

Türkiye FAOSTAT (2001) 318 g/kişi

1974 (TBSA) 425 g/kişi

1984 (TBA) 400 g/kişi

2001 (TEKHARF) 325 g/kişi

2010 (TBSA) 184 g/kişi

2008 (Ekmek İsrafı) 265 g/kişi

250-300 g Ekmek tüketimi/kişi

30

TBSA-2010 EKMEK, TAHIL VE EKMEK-TAHIL

GRUBU TOPLAM TÜKETİMİ

31

TBSA-2010 EKMEK, TAHIL VE EKMEK-TAHIL GRUBU

TOPLAM TÜKETİMİ

32

TBSA-2010 EKMEK, TAHIL VE EKMEK-TAHIL

GRUBU TOPLAM TÜKETİMİ

ENERJİ KARŞILAMA ORANI : % 25.3 33

Ev Dışında Öğün Tüketim Durumu

Baz : 1536

Ev Dışında Öğün Tüketim Sıklığı Ne sıklıkla ev dışında yemek yediğinizi öğrenebilir miyim?

14,0 Aylık Dışarıda Yemek Yeme Sıklığı

(Öğün) • Haftada 6-7 kez ev dışı öğün tüketimi, en yüksek orandadır.

• Kahvaltı öğününü daima evde yapan kesim yaklaşık %19,5’ dır. Sadece evde kahvaltı edenlerin %30,0’u ev hanımı, %23,8’i emeklidir.

• Öğle ve akşam öğünleri bazen evde, bazen dışarıda yapılmaktadır.

*Öğünden bağımsızdır.

34

Öğün Tüketim Sıklığı

Aylık Ortalama

(Kez) 28,4 20,8 7,7 9,1 5,0 4,3 28,6 11,4 17,3 9,1 4,5 4,7 29,0 24,0 5,1 8,5 7,1 1,4

Kahvaltı Kuşluk Öğle

yemeği İkındi

Akşam yemeği

Gece

35

Kahvaltı Tüketim Profili

Kahvaltıda geleneksel gıdaları tüketimi devam ediyor.

Aylık Ortalama (Öğün) 25,8 25,0 22,8 17,8 17,4 16,8 9,9 8,3 8,2 8,1 7,7 6,2 6,0 5,0 4,9 4,4 3,8 3,6 2,4 1,3

36

Öğle Öğününde ki Gıdaların Tüketim Sıklığı

Aylık Ortalama (Öğün)

26,1 17,7 16,4 10,4 9,6 8,0 7,9 7,9 6,9 6,8 6,2 6,2 5,9 5,0 4,3 3,9 3,8 2,9 2,3

37

Akşam Öğününde Tüketilenlerin Sıklığı

27,2 20,1 20,1 12,0 10,9 9,4 8,7 8,6 7,1 7,1 6,8 6,6 6,5 4,4 3,9 3,7 2,9 2,0 1,5 Aylık Ortalama

(Öğün)

38

39

Nüfus Piramidi, 2008

6 4 2 0 2 4 6

0 - 45 - 9

10 - 1415 - 1920 - 2425 - 2930 - 3435 - 3940 - 4445 - 4950 - 5455 - 5960 - 6465 - 6970 - 7475 - 7980 - 8485 - 89

90+

Yaş Grubu

%Erkek Kadın

ADRESE DAYALI NÜFUS KAYIT SİSTEMİ 2008 NÜFUS SAYIMI SONUÇLARI

% 6,8’i 65 ve daha yukarı yaş grubunda

Demografik tahminlere göre, • 2030'lu yıllarda Türkiye nüfusun

yaklaşık %15‘nin yaşlı • 2050 yılında Türkiye nüfusunda16

milyon civarında yaşlı

SONUÇ (I)

Türk mutfağı tarih boyu sağlıklı beslenme

modellerinin temelini oluşturmuş ÖRNEK beslenme

kültürüdür.

40

SONUÇ (II)

Dünyada her geçen gün artan beslenme ve sağlık ilintili

bilimsel veriler;

Türk beslenme örüntüsü ile birlikte sağlıklı bir yaşamın

sürdürülmesinde ne denli geniş olanak sunduğunu da

göstermektedir.

41

SONUÇ (III)

TAM TAHIL ÜRÜNLERİ TÜKETİMİ YETERLİ

DEĞİL

Bu açığı kapatmak için bilim insanları, sanayi,

üniversiteler, kamu kuruluşları, eğitimciler, çiftçiler,

sivil toplum örgütleri ve tüm sağlık çalışanları

arasında ortak çabalara gereksinim vardır.

42

43

Yakında olsun uzakta olsun Tanrının yarattığı her şey

Gizliden gizliye bağlı birbirine Bir yıldızı rahatsız etmeden Dokunamazsın bir çiçeğe….

Francis Thompson

44