France - a history of cleanliness

1

นา - ประวตความสะอาดในยโรป(1)

การอาบนาอยางเปนกจจะลกษณะในยโรปนนเรม ขนในประเทศกรซและอตาลกอน เมอประมาณ 400 ปกอนครสตกาล โสคราตซได พดถงเรองการอาบนาแล ววาทาให รางกายและจตใจสะอาดบรสทธ สาหรบประเทศในยโรปภาคเหนอเชนฝรงเศส องกฤษ เยอรมน เอกสารสารลายลกษณท พดถงการอาบนานน เรมตงแตยคกลางและเจาะจงวาเปนผลพลอยได อยางหนงจากสงครามครเสด(2) นนคอผ ท ไปสงครามในตะว นออกกลางเปนผ นามาเผยแพร ประว ตความสะอาด สะท อนให เหนววฒนาการของสงคมในยโรปตงแตยคกลางเปนตนมา จากแบบประชาคมตามคตอ ศวนนยม แลวสบตอมาเปนสงคมแบบศกดนา กอนทจะเปนระบบกษตรย(หรอจ กรพรรด)และจบลงดวยการเปนประเทศสาธารณรฐตามระบอบประชาธปไตย ในขณะเดยวกนตลอดระยะเวลาอนยาวนานน มสถาบนครสตศาสนาท เจรญพฒนาและเปลยนแปลงควบคไปกบระบอบการปกครองของยโรปแบบตางๆดวย ในบทความนใช ประว ตความสะอาดของประเทศฝรงเศสเปนกรณศกษาและตวอยาง การศกษาค นควาเกยวกบเรองนาและการอาบนาของชาวฝรงเศสเรองเดยวนให ข อมลมากมายนาทงและทาให เราร วานาหยดเดยวกนาไปสการปฏวตได เรองเลาจากคมภร บทบาทของครสตศาสนา ทกสงท เ กยวกบยโรปตงแตต นครสตกาลเปนตนมาจนถงศตวรรษท19 ยอมอย ใต อทธพลของครสตศาสนา ค มภรเกาและใหมเปนหนงสออ างองเลมสาค ญทนาไปสแนวการพฒนาสงคมและศลปวทยาการทงปวง แมวามแนวโนมทแยกการเมองออกจากศาสนาและสลดความผกพนกบศาสนาออกไปมากขนๆ แตในสวนลกกยงต องคานงถงอย คตหรอศลธรรมศาสนาอาจแทรกเข าเปนนยพนหลงดงทปรากฏในงานจตรกรรมเปนตน ทาให เข าใจได วาในจตใต สานกของชาวยโรปยงม อดมการณการครองชวตอยางมสตโดยไมลมวาทกอยางไมย งยน เราจงเรมด วยการอ างองไปถงเรองการอาบนาทปรากฏเลาไวอยางเฉพาะ เจาะจงในคมภรเกา มอยสองเรองเดนๆดงตอไปน เรองแรกเปนเหตการณในชวตของกษตรยเดวด(II Sam. 11: 2-17) เลาไวในคมภรเกาวา กษตรยเดวด(3) ได เหนนางบาธชบา (Bath-Sheba เปนชอในภาษาฮบร ในจตรกรรมยโรปมกใช ชอในภาษาฝรงเศสวา Bethsabee[เบทซาเบ]) เปลอยกายอาบนา บาธชบาเปนคนสวยและเปนภรรยาของยรชาวฮตไทต(Urie the Hittite ชอ นบางทกเ ขยนเปน Uriah)นายทหารเอกของเดวด เปนทหารคนสาคญเพราะเขามทอยสวนตวภายในเขตพระราชว งของกษตรยเดวดดวย และเพราะอยภายในเขตพระราชฐาน ทาให กษตรยเดวดได เหนนางบาธชบาโดยทนางไม ร ต ว

2

จตรกรรมฝมอของ Lucas Cranach der Altere [ลค ซ ครานาฆ] (คอลกส ครานาฆ ผ พอ มชวตอย ในระหวางป 1472-1553 เปนจตรกรชาวเยอรมนยคเนอแนสซองส) เนรมตขนในป 1526 อยทหอศลป เมองแบรลน (Gemäldegalerie [เกแมลเดอกลลาร]) ประเทศเยอรมน ผ ชายบนระเบยง คนทม พณในมอคอกษตรยเดวด (พณในภาพเจาะจงให ร วาคนไหนคอเดวด ตามตานานท เลาวาเขาเปนผ ม ฝ มอด านดนตรสงมาก ทาให ผ ฟงเคลบ เคล ม คลายทกขคลายกงวล พณจงเหมอนสญลกษณทจตรกรใช เปนเครองช บอกวาใครเปนใคร ตามระบบการเจาะจงความหมายในยคกลาง) เขามได กาลงดดพณ บาธชบานงให สาวใช เชดนวดเท าอย ใต กาแพง โดยไมร วากษตรยเดวดลอบสงเกตเธออย เลากนวาเดวดเหนนางจากระเบยงช นบนของปราสาท กษตรยเดวดหลงรกนาง สง สารให นางไปหา ตอนนนยรสามของนางถกสงไปรบ นางตองเข าว งไปและในท สดตกเปนของกษตรยเดวด นางตงครรภ เดวด ร เข ากไมยนดนก เรยกตวยรกลบมาให นอนกบ

3

ภรรยา เพอกลบเกลอนความจรงวาเขาเปนบดาของเดกในทองบาธชบา แตยรไมยอมท งเ พอนทหารดวยกนเพอกลบมาหาภรรยาเพยงผ เดยว เดวดจงส งให สงยร ไปรบยงแนวหนาและให กองทพปลอยเขาไวคนเดยวกบข าศกเพอให ตายในสงคราม ในท สดยรถกฆาตายในสนามรบตามความตองการของเดวด เดวดรบนางบาธชบาไปเปนภรรยาอยางเปดเผย เรองช สาวอ อฉาวแบบนทาให ยาเวพระเจ าไมทรงโปรด สงให เนธน(Nathan ศาสดาพยากรณในคมภรเกา) ไปแจ งแกเดวดวาจ กถกพระเจ าลงโทษหลายแบบเชนในครอบครวมการเขนฆากนอย เสมอและโดยเฉพาะลกชายท เ กดจากนางบาธชบาตองตาย เดวดเสยใจร สานกผดและบาเพญภาวนาอย เจดว นเจดคนขอให พระเจ ายกโทษให แตเมอถงว นท เจดลกชายกส นใจ อยางไรกด เดวดกบนางบาธชบามลกชายตอมาอกหลายคน ตางแกงแยงเขนฆากนชงความเปนใหญ แตเดวดในท สดประกาศแตงตงให โซโลมอน(Solomon ราวป 972-932 กอนครสตกาล) ลกชายอกคนหนงท เ กดกบนางบาธชบาเปนผ ครองอสราเอลตอไป และเจาะจงให เช อสายของโซโลมอนครองอสราเอลตอไปในอนาคตดวย ยคของโซโลมอนเปนยคทชาวอสราเอลมอานาจและเจรญรงเรองท สด โดยมเมองเยรซาเลมเปนศนยรวมจตสานกของชาวยว

จตรกรรมภาพนางบาธชบากาลงอาบนา ฝมอของเ รมบรองท (Rembrandt, 1606-1669) เนรมตขนในป1654 อยท พ พธภณฑLe Louvre [เลอ ลเวรอะ] กรงปารส ประเทศฝรงเศส เรมบรองทเสนอภาพของนางถอจดหมายจากกษตรยเดวดในมอ นางคงได อานแลวและเข าใจวากษตรยเดวดขอให นางไปพบ นางมทาครนคด ใบหนาเศร าๆ เพราะคง

4

สงหรณใจวา จะเกดสงไมดงาม แตการจะปฏเสธกษตรยเดวดนนกทาไมได ในฐานะท เ ปนหญงแตงงานแลวและสาม กไปรบศก นางจงหวาดหว นใจมาก เรองราวของนางบาธชบา น ฝายครสตจ กรจดจาเปนคาเตอนและคาสอนวาเพราะ นางบาธชบาเปลอยกาย และกษตรยเดวดได เหนเรอนรางของนาง จงเปนสาเหตสาค ญททาให เ กดเรองอ อฉาวไร ศลธรรมไปได ถงเพยงนน เปนการดทชาวครสตต องหลกเลยงการอาบนาและการเปลอยกายในทสาธารณะ ในอกมมมองหนง เรองชสาวมปรากฏแทรกอย ในคมภรเกาหลายเรอง คมภรครสตศาสนาจงมได มแตคาสอนวาจงทาอยางนน ห ามทาอยางน หรอมแตเรองราวของผ วเศษ ผ เครงศาสนา ของนกบญผ สมบรณแบบหรอปาฏหารยแบบตางๆ แตรวมเรองราวชวตของคนผ ม เลอดเนอวญญาณ ม กเลส ตณหาและราคะ มความโลภ ความเลวสารพดชนดตามธรรมชาตนส ยของคนทย งลมหลงและออนแอ และจบลงดวยการถกพระเจ าลงโทษตามกรรมทตนกระทาเสมอ เชนนคนเดนดนธรรมดาๆอาจเหนภาพสะท อนของตนเองในเรองใดเรองหนงท เคยเกดขนแลว และทาให เขาตระหนกถงความไมย งยนของความสขบนโลกน หรอเตอนให เขาสานกผดกลบตวกลบใจเปนตน เรองทสองเปนเหตการณในชวตของซซาน ชอซซานเปนชอตวของสตร มาจากคาในภาษาฮบร วา โชชานาห (Shoshannah ทแปลวา ดอกลลล บางทกแปลวา ดอกกหลาบ ปรากฏจารกไวในเรองราวของศาสดาพยากรณดาเนยล - Le Livre de Daniel, 13 ในคมภรเกา) หรอท ร จ กกนแพรหลายในนามวาซซาน เรองราวของซซาน เปนเนอหาท นยมแพรหลายท สดเ นอหาหนงในจตรกรรมตะว นตก(4) เลาไววาในดนแดนบาบโลเนย มสตรสงศกด ชอซซาน เปนคนด มคณธรรม เครงศาสนา อกทงรปงามและเปนมารดาทดของครอบครว ผ เฒาสองคนทชาวบานเคารพนบถอในฐานะผ อาวโสและผ ต ดสนคดตางๆท เ กด ขนในหมบ าน ม โอกาสเข าๆออกๆบานของโจอาคมคหบดผ ม งค งสามของซซาน ได เหนนางบอยๆและเกดความปรารถนารกใครนาง ว นหนงขณะทคหบดไมอย ผ เฒาท งสองเข าไปในสวนและไปแอบดซซานกาลงอาบนารางเปลาเปลอยอย กเข าไปลวนลาม แตซซานร องตะโกนให คนชวยในขณะทพยายามขบไลไสสงท งสองผ เฒาท เข ารมลอมเธอ ผ คนในบานพากนออกมา สองผ เฒาเหนการไมด กลวเรองอ อฉาว จงเปลยนสถานการณด วยการใสร ายซซานวาคบช เรงร กกบหนมคนหนงในสวนและทงสองไปเหนเขา เมอเรองเปนเชนน ซซานถกตดสนประหารชวต แตดาเนยลศาสดาพยากรณ(Daniel มชวตอย ในราวป 587-538 กอนครสตกาล) เอยขอให ทประชมซ กไซ ไล เลยงผ เฒาแตละคนแยกกนวาได เหนอะไรในสวน สองผ เฒามได เตรยมการเรองนมากอนจงตอบไมตรงกน ดาเนยลได พสจนให เ หนวาคากลาวหานนไมมมล และผ เฒาท งสองโปปดมดเทจ ในท สดถกตดสนวาทาผดศลธรรมและถกชาวบานทาประชาทณฑจนตาย ซซานพนจากการถกประณาม ครสตศาสนานาเรองนมาเปนขออ างได อกเชนกนวา รางเปลาเปลอยของสตรเปนตนเหตของตณหาราคะเสมอ

5

จตรกรรมภาพนฝมอของ Jacopo Comin Tintoretto [ยาโกโปะ โกมน ตนตอเรตโตะ] (1518-1594) ในภาพนซซานเพงถอดเส อผ าออกหมดแลว นงแชเท าในนา เราเหนเส อร ดหนาอกทผ หญงใสกนในยโรปยคศตวรรษท16วางอยบนพน เธอถอดสรอยไขมกและแหวนสองวงออก ชายชราสองคนแแอบดอยหลง พมไมต นกาเมเลย(camellia)อยคนละมม (ตรงหนาและไกลออกไป) เหมอนจะลอมนางไว ในสระนา เปดวายอยสามสต ว เปนสวนใหญทมต นไมดอกรมรน มนกบนมาในสวน ตวหนงเกาะอยบนกงเหนอศรษะของซซาน เราเหน รวด วย ตรงมมเหลยมของรวมประตมากรรมศลาจาหลกแบบอจปต เ พอนาเหตการณเรองซซานไปส ยคของชาวยวในคมภรเกา (ภาพนอยท พ พธภณฑ Kunsthistorisches Museum ในกรงเวยนนา)

6

จตรกรรมผลงานของ Albrecht Altdorfer [อลเบรชต อาลทดอเฟอ] (ราวป 1480-1538 ชาวเยอรมน) ภาพนให รายละเอยดเกยวกบชวตในว ง แมวาในยคคมภรเกานน ไมปรากฏมสถาปตยกรรมยงใหญแบบน แตให จนตนาการคราวๆได วา วถชวตชาวว ง เมอจะอาบนานน จะไปอยสวนใดของว ง ในภาพสตรผ ดคนหนงนงให เหลาหญงร บใช ล างเท า สางผม ในสวนทอยตดว ง เพราะฉะนนจง งายทจะมผ เดนผานไปเหน ภาพนจตรกรให คาอธบายวาเปนภาพของซซานสรงนา เนรมตขนในป1526 อยทหอศลปเกา (Alte Pinakothek) เมองมวนค ประเทศเยอรมน

7

การทผ ชายแอบดผ หญงอาบนามมาทกยคทกสมย(5) รางเปลาเปลอยของผ หญงมอทธพลตอจตวทยาของคนอยางมหนต ครสตศาสนาจงต องการตดไฟเสยแตต นลม ด วยการหามเปลอยกายอาบนา แถมยงประณามการอาบนาด วยวาเปนบอเกดของกเลสตณหาทกชนด ถงกระนนกมอาจลบความสขความพอใจท ได อาบนาลงไปได ในอกแงหนง มภาพจตรกรรมทตกทอดมาเกยวกบการไปอาบไปแชในสระนาอายว ฒนะ(6) เทากบวาเนนถงศรทธาความเชอในความศกดสทธของนา ซงอาจโยงไปถงสายนาสสายท ไหลลงจากสวรรคไปสทศดงทพรรณนาไวในตอนพระเจ าสร างโลกในคมภรเกา เชนนการอาบนาแชนา โดยปรยายจงยงคงอย ในบรบทของศาสนา ค มภรของอ ครทตจอหนเลาไววาพระเยซได ร กษาคนปวยคนหนงข างบอนาหนงในกรงเยรซาเลม(Pool of Bethesda) นา พแหงอายว ฒนะหรอนาแหงชวตจงอาจตความได วา คอความเมตตาอนลา เลศของพระผ เ ปนเจ า เพราะนาแหงชวตทแท จรงคอการเข าถงพระผ เ ปนเจ า ภาพท 5 ขางลางน ท งชายและหญง แก หนม สาวหรอเดกปะปนรวมอย ในสระนาด วยกนอยางเปดเผย เปนไปอยางธรรมชาต ทกคนด สขสนกสนานเหมอนไดชาระลางในสรวงสวรรคอเ ดนทจ กทาให พวกเขามชวตชวา แขงแรงสมบรณเหมอนเมอแรกทอาดมกบอฟถกเนรมตขน ทงค เปลอยกาย ไมมความร สกละอายใดๆ จนเมออฟได ชมผลไมจากตนไมแหงความร ด ร ช ว จงเกดความละอายขนมาและนาใบไมมาปกปดอว ยวะเพศ เชนเดยวกบอดมการณในศลปะกรกท เสนอรปปนของเหลาทวยเทพเปลอยทงหมด ทาให มองได วาความงามของรางกายทพระเจ าสร าง ขนมานนสมบรณสมสดสวนเพยงใดและนาจะเปนสงททาให มนษยชนชมสรรเสรญพระเจ ายง ขนอก แตเพราะธรรมชาตของมนษยนนยงออนแอ จงขาดสตได งายและตกหลมพรางของสงทตาเหนโดยมได มองลกถงแกนแทของสงท เ หน ความสขในการอาบนาถกห ามตงแตศตวรรษท15 แลวเรม ขนใหมในศตวรรษท19 เมอเกดความเข าใจมากขนเกยวกบกาฬโรคและปญหาสขอนามย

8

ภาพ Der Jungbrunnen (นาพแหงอายว ฒนะ หรอ Fountain of Youth) ผลงานป 1546 ของ ลกซ ครานาฆ ผ ลก-1515-1586 ชาวเยอรมน) ในภาพนมนา พอย ในสระ ทาให นกไปถงนา พวเศษซงหากผ ใดได ดม เหมอนได ชบชวตใหมให สดชนแจมใสอย ในว ยเยาวช วนร นดร หญงชราคนหนงนงอยขอบสระด านซ าย อกคนหนงอย ในสระแลว มาจงให ลงนา คนนมรางอมอวบแลวเพราะได ลงแชในนาแหงอายว ฒนะแลว จงเกล ยกลอมให หญงชราลงแชนาจะได ม รปรางอมอวบของว ยสาว ด านซ ายนย งมคนปวย คนเจบทถกแบกถกหามมาหรอนงรถมามาเพอแชนาวเศษในสระนา น ด านขวาผ หญงท เดนขนจากสระเปนสาวสวยรางงาม เหมอนธรรมชาตในฤดใบไมผลท มดอกไมใบไมใหมๆผลงามสะพรง ในด านขวาน ผ คนทงหญงและชายกาลงสนกสนานกนหลงจากขนจากนาแล ว บางคนเต นรา หรอกาลงทานอาหารฉลองกน แตละคนดสดสวย ไกลออกไปทขอบฟา มหมสถาปตยกรรมบอกทต งของเมองของปราสาท พวกเขาเหลา นเดนทางมาไกลเพอมาหาแหลงนาแหงอายว ฒนะน และกพอใจทได ชบชวตใหมเปนหนมสาวทม สขภาพดและแขงแรง จตรกรได ให รายละเอยดตางๆท เ ปนความร และข อมลเ กยวกบโลกทศนของชาวตะวนตกในยคศตวรรษท16 ครงหลงของศตวรรษเดยวกนน ไมปรากฏการลงอาบนาหมอก ภาพนอยทหอศลป(Gemäldegalerie) กรงแบรลน ประเทศเยอรมน หากพจารณาภาพเปลอยในจตรกรรมตะว นตก เราเหนวา จนถงปลายยคกลางภาพสตรเปลอยในศลปะลวนเกยวกบทวยเทพในตานานกรกโรมน และในยคโบราณนยมเสนอภาพชายเปลอยมากกวาภาพผ หญงเปลอย การเสนอภาพเปลอยเปนว ฒนธรรมทสถาปนาฝงรากลกมานานแลวและเปนทค นเคยและเข าใจอยางถกต องในหมชาวยโรป นนคอภาพเปลอย

9

เหลานนไมวาในจตรกรรมหรอในประตมากรรมไมมนยของการยว ยอารมณเพศ ของความลมหลงในเนอหนงมงสา เปนงานศลปท ไร อคตใดๆ ไร ความร สกสวนตว ไมเ กยว กบอตลกษณทางสงคมของบคคลใด ศลปนเสนอรางเปลอยเหมอนเสนอภมท ศนแบบหนง เชนนการนารปปนเปลอยหรอภาพเปลอยประดบอยางเปดเผยในทสาธารณะจงเปนสงท เ ปน ไปได มได ผดศลธรรมแตประการใด และชาวยโรปมองทะลภาพเปลอยเหลานนไปถงแกนแทของเทพตานานกรกโรมน เมอครสตศาสนาเข าครอบงายโรป ได ส งห ามรปปนทวยเทพกรกทงหลาย หรอสงให ศลปนปกปดอวยวะเพศดวยใบไม แตในท สดกหนกลบมาใช รปปนเปลอยเหลานนเ พอสอคณธรรมหรออธรรมในศาสนาแทน ซงอาจรวมถงการกระช บจตสานกของความเสมอภาค รางท ไร เส อผ าเครองประดบตกแตงทอาพรางกาย อาจเนนวาทกผ ทกนามไมวากษตรย บาทหลวงหรอชาวบาน ทกคนเทาเทยมกนเบองหนาพระผ เ ปนเจ า ครสตจ กรจงอนญาตให มภาพเปลอยชายหญงในฉากพระเจ าสร างโลกหรอในฉากการพพากษาสดทายเปนตน เพราะฉะนนจนถงศตวรรษท15 ยงคงมภาพเปลอยในงานศลปทได ร บการยกยองทวไปในยโรป เชนในผลงานประตมากรรม “เดวด” ของ มเกลอนเจโล(Michelangelo, 1475-1564) ท เนรมตขนในราวป1501-1504 หรอในจตรกรรม “กาเนดของวนส” ของ Botticelli ([บตตเชลล] 1445-1510) ท เนรมตขนในราวป1485 เสนอภาพของวนสทม ใบหนาเรยวงาม สงาเรยบรอย เศร านดๆเหมอนใบหนาของพระแมมาร ความงามและราศบนใบหนา กลบความเปลอยของรางเทพสตรกรกหมดส น ด วยกระบวนการคดดงกลาว ศลปนและจตรกรรมในยคนนล วนเปนเครองมอรบใช ครสตศาสนาเปนสาค ญ สรปได วาภาพหญงเปลอยในยคนนหากมใชภาพของทวยเทพกรกโรมน(ทรวมทงเทพครงคนครงส ตวและเหลานางฟานางไม) กต องเปนสวนหนงในภาพเหตการณประว ตศาสตรหรอของเนอหาวรกรรมแบบใดแบบหนง ทงสามกรณนถอวาเปนเนอหา “สง มคณคา” สวนความงามของชายหญงชาวโลกนน ยงไมเปน“ผ ด”พอทจะเปนเนอหาของศลปะ เชนนภาพหญงเปลอยอนใดหากไมมการเจาะจงไว ถอกนวาเปนภาพของเทพวนสทงหมดตามขนบแบบแผนท ถอปฏบตกนมา และกลายเปนกฎในวงการศลปะตะว นตกจนถงศตวรรษท19 ประวตการอาบนาในยโรป ชาวโรมนมชอเสยงในเรองอาบและแชนาแร ภายในคาบสมทรอตาล เอง วลลาสวนตวในสมยโรมนมอาคารสรงนารวมอยด วยเสมอ สถานอาบนาสาธารณะกมมากทประชาราษฎรไปใช กนได เสยคาใช บรการไมแพง สถาปตยกรรมสถานอาบนาพฒนาอยางตอเ นอง แหงทสมบรณแบบท สดรวมหองอาบนา เ ยน ห องนาร อน ห องพกระหวางห องนา เ ยนกบห องนาร อนทปรบอณหภม อนพอเหมาะเพอเตรยมรางกายจากอณหภม รนแรงเยนสดส อณหภมร อนสด ภายในหองนย งอาจมบรการอนๆทไม เ กยวกบการอาบนา โดยตรง เชนอาหาร ไวน การบรหารรางกาย หรอการบรการเฉพาะทแตละคนตองการอยางเจาะจง เ นองจากทกคนไปพบกนทสถานอาบนา ทาให กลายเปนศนยกจกรรมสงคมประจาว นไปดวยโดยปรยาย สถาน

10

อาบนาสาธารณะบางทแบงว นใช หรอแบงเวลาการไปใช สาหรบผ ชายและผ หญงแยกกน แตบางแหงกเปดใหใช รวมกนทกว นทกเวลา

ภาพจตรกรรมฝมอของอแบร โรแบร (Hubert Robert 1733-1808 ชาวฝรงเศส)

เสนอให เหนสถาปตยกรรมโบราณขนาดใหญท ใช เ ปนทอาบนาสาธารณะ โบราณสถานทย งเหลออยจากยคโรมนเปนหลกฐานยนยนวา ท ใดทจ กรวรรดโรมนแผอานาจไปถง โดยเฉพาะณตาแหนงทมตานาไหลลกๆและทนาม เกลอแรเจอปนมาก เชนบนเกาะอ งกฤษท เมองบาธ(Bath) ทนนชาวโรมนสร างสถานอาบนาและยมเนเซยม ว ด โรงละคร

11

ภาพแสดงสวนหนงของสถานสรงนา โรมนทสร าง ขนในราวครสตศต .ทหนง นกโบราณคดขดค นพบซากสถานสรงนาในป 1755 และได บรณะขนอยางสมบรณท สด เปดให เข าชมได เ กอบทงบรเวณทรวมทงห องนา เ ยน ห องนาร อน ห องอน ห องออกกาลงกายเปนตน อยทเมองบาธ (Bath) ประเทศองกฤษ ภาพนมาจาก www.visitbath.co.uk เปนภาพลขสทธของ Bath Tourism Plus ปรากฏในเวปไซตของ http://whc.unesco.org/en/list/428/gallery/

เชนนทาให เมองบาธกลายเปนเมองรสอรทท มนา พร อนแหงแรกขององกฤษ จากการศกษาค นควาของนกโบราณคด เราได ข อมลนาสนใจมากมายทงด านว ฒนธรรมสงคม สถาปตย กรรมและดานธรณวทยา และเมอวเคราะหจากองคประกอบเกลอแรของนา พร อนทนน ทาให ร วานา พร อนนไหลผานช นดนและหนมาหลายชนดมาก และเปนนาฝนทตกลงบนทราบแถบลมแมนา เอเวน(River Avon)เมอหมนปกอน(!) นา นไหลซมลงใต พนโลกผานช นดนช นหนตางๆตลอดความลกประมาณ2700-4300 เมตร จงร อนขนๆตามธรรมชาตเมอเข าใกลใจกลางโลก ทาให นาม อณหภมสงระหวาง64-96 องศาเซนตเกรด นา นพยายามหาทางออกโดยแทรกซมไปตามเนอดนและหน จนพบทางออกท เมองบาธน มฟองอากาศผดปดๆตามออกมาดวยตลอดเวลา จนทกว นนนา พร อนท พงออกมาเฉลยประมาณ13ลตรตอวนาทหรอ1,106,400 ลตร(ประมาณสองแสนหาหมนแกลลอน)ตอว น อณหภมของนา โดยเฉลยราว46องศาเซนตเกรด นา นประกอบดวยแรธาตทงหมด43 ชนด มค ลเซยม,กามะถน,โซเดยมและคลอไรดในอตราสวนสง. เปนนาท ไม มสแตเมอไปยนดนาทนน เหนออกสเ ขยวๆเพราะ

12

การสะท อนของแสงและเพราะมตะไครนาจ บ นานนไมละลายโลหะแตทาให เ กดคราบสส มๆจบบนเหลก เปนทยนยนวาดมได ไม เปนพษเปนภย สรรพคณของนา เมองบาธเรมเปนทยอมรบกนตงแตป1562 เมอนายแพทยWilliam Turner เ ขยนหนงสอให ความร เ กยวกบแหลงนาแรในยโรปและกระต นชาวองกฤษท มปญหาสขภาพใหเดนทางไปพกรกษาตวท เมองบาธ Queen Anne of Denmark พระราชนในพระเจาเจมสทห นงกได เสดจไปสองครงและทาให เมองบาธกลายเปนเมองยอดนยมทนท เพราะเมอเจ านายเสดจไปไหนชนชงสงยอมตองตามไป

ภาพวาดของThomas Johnson,1675, แสดงให เหนวาการลงอาบนาแรนน มชาวบานชาวเมองมาดมงดกนบนระเบยง เหมอนดมหรสพอยางหนง อาคารสงทางขวาของภาพถกร อในป1704-6 และเปลยนเปนอาคารหองโถงใหญ สาหรบเปนทพกและดมนาแร กอนจะเดนลงไประดบลางทPump Room เ พอเปลยนเส อผ าและลงไปแชในนา

13

ภาพลอจากป1931ของ H.M.Bateman เมอมคนเดนไปสงวส ก double scotch ใน Grand Pump Room ตามนสยการดมของชาวองกฤษ แบบลมไปถนดวาคนไปบาธ เ พอดมนาแร น เทานน ภาพลอนให รายละเอยดของPump Roomได ดเพราะยงคงเปนแบบน ด งภาพตวอยางท ไปถายมา

มมมดมนาแรทย งคงเหมอนในสมยต นศตวรรษท20ทชาวอ งกฤษแหกนไปท เมองบาธ นาตรงนนมาจากนาพร อนใต ดนโดยตรง มคนคอยรองนาให ดมตามจานวนแกว กแกวตามทหมอสงไวสาหรบแตละคน(ไมเทากน) ตงแตสมยนนแลวทมการจ ดวงดนตรมาบรรเลงเพลง

14

กลอมผ คนในหองPump Room นนระหวางรอเวลาอาหารเช า

ในปจจบน ทางการเมองบาธกยงจ ดทกอยางตามแบบสมยต นศตววรษท20 เชนให แตงกายตามสมยนยมยคนน สวนดนตรกยงมอย ข บกลอมผ คน ห องนนได กลายเปนภตตาคาร เสนออาหารเช า อาหารกลางว นหรอขนมนาชาไปจนเยน (ตองรอควนานทเดยว)

การไปอาบนาพร อนท เมองบาธเปนท นยมกนมากตงแตศตวรรษท18 และโดยเฉพาะในทศวรรษท1780 จนตองขยบขยายหองPump Room ใหมรวมทงวางแผนพฒนาเมองทง

15

เมอง ตอมาในป1793 อ งกฤษทาสงครามกบฝรงเศส ทาให แผนพฒนาตองหยดชะงกลง Bath ขนชอวาเปนเมองแฟชนช นสง เปนเมองผ ด ยคนนในราชสานกอ งกฤษ มตาแหนงผ จ ดและดาเนนพธการตางๆเรยกวาMaster of Ceremonies คนทสร างชอเสยงให กบเมองบาธ ร จ กกนในนามวา Richard Beau Nash (นาชผ งามสงา, มชวตอยระหวาง1673-1762) เขาเปนคนกาหนดโปรแกรมประจาวน ตงแตการอาบนาแรในตอนเช าไปจนถงการสงสรรครนเรงในตอนเยนถงคา จ ดทงดนตร เต นรา เลนไพหรอการพนนแบบอน เขาสงให มการจดไฟตามถนนในเมองให สวางไสว (นบเปนเมองทสองในประเทศองกฤษตอจากกรงลอนดอนทม ไฟตามถนน) เขาสงห ามการพกดาบในเมอง(องคประกอบหนงในแฟชนผ ด ยคนน) ควบคมคาบรการเกาอ หาม(ดในภาพ) ออกระเบยบความประพฤตและกรยามารยาทในสงคมเปนตน ผ ท ไปเมองบาธตองปฏบตตามกฎระเบยบท เขาวางไว (เชนห ามสบบหร ในห องสวนรวมดวยการเจาะจงวาเปนการรบกวนสภาพสตรและเปนการแสดงความไมยาเกรงตอคณเธอทงหลาย) ส งคมท เมองนจงเปนภาพลกษณของสงคมผ ดช นสงทม กรยามารยาท สภาพเปนเลศ ระเบยบตางๆทนาชเปนผ เรมไว กลายเปนบนทดฐานสาหรบการฝกและอบรมมารยาทในสงคมองกฤษยคนน

ในภาพขางบนน คาบรรยายประกอบภาพยนยนวาเมองบาธคอประเทศองกฤษ ให ความหมายวาท นรวมทกอยางทด เลศของประเทศสาหรบชาวองกฤษ เมองบาธนแหละท มชอเสยงมาตลอดหลายรอยป ให ส งเกตเกาอ หามมหลงคาสวยงามทางขวา คา G.W.R. เข าใจวายอมาจาก The Great Western Railway คอทางรถไฟสายตะว นตกของลอนดอน เพอเนนความสะดวกในการเดนทางส เมองบาธ

16

การพฒนาสรางและขยายเมองบาธอยางมระบบระเบยบตามแนวสถาปตยกรรมGeorgian (เปนแบบสถาปตยกรรมทสถาปนก Palladio,1508-1580, เปนผ ร เรม ขน และแพรหลายในทกประเทศท ใช ภาษาองกฤษระหวางป1720-1830 ซงตรงกบรชสมยของราชวงศ House of Hanover อนมพระเจาGeorgeท1ถงท4, ครองราชบระหวางป1714-1830. แบบสถาปตยกรรมนได หวนกลบมาเปนท นยมอกในสหรฐอเมรกาและในเครอจ กรวรรดอ งกฤษในตนศตวรรษท20) ทสถาปนกรนใหมร บมาใช กบเมองบาธได อยางลงตวสมบรณและสมดลกลมกลนกบสภาพภมประเทศภายในหบเขา ทาให เมองบาธมภมท ศนทงดงาม รมรน เปนเมองอทยานขนาดใหญทดงดดนกทองเทยวปละจานวนมากมาจนถงทกว นน ในป1987 เมองบาธ( พนท เมองรวมทงหมด2,900เฮกตาร)ได ร บการขนทะเบยนยเนสโกเปนมรดกโลก (กลบมายงบรบทการทาความสะอาดในยคโบราณ) ในคมภรเกาเจาะจงการลางมอ ล างหนาและลางเท ามากกวาการอาบนาท งต ว โดยเฉพาะกอนเข าไปพบกบพระผ เ ปนเจ า นนคอกอนเข ารวมพธในศาสนา กอนลงมอปฏบตหนาทสาค ญซงหากไมทาตามอาจถงตายได (7)

ทาไมไมมการเอยถงการอาบนา เลยนนเพราะผ คนในยคกอนครสตกาลจนถงต นยคกลางนนมได อยก บทแตเรรอนเล ยงสตวจากแหลงนาหนง(Oasis-โอเอซส)ไปยงอกแหลงนาหนง นอกจากนเรองราวในคมภรเ กดขนในบรเวณแหงแลงในทะเลทรายแถบเอเชยตะวนออกกลาง เมอไมมนาอาบนาล างพวกเขาอาจใช ทรายแทน ใช ลบไล หนา แขนขาและตว จนถงปจจบนนการลางมอ หนาและเท ากอนเข าวดเปนสงทชาวยวและชาวมสลมทงหลายตองทา ในวรรณกรรมอศวนยคกลางกลาวไววา การเสนอนาให ใครลางมอกถอวาเปนมารยาทผ ดอยางหนง ทแสดงมตรจตมตรใจตอผ นน(Vigarello, 56) องคการศาสนากระบให เปนระเบยบความประพฤตอยางหนงเชนกน ในเหตการณ อาหารม อสดทาย พระเยซได กาหนดพธศลมหาสนท(หรอ ยการสเทย- Eucharistia ในภาษาละตน) และสงให เหลาสาวกถอปฏบตกนตอๆไป หลงอาหารพระเยซย งนาอางนา คกเขาลงตรงหนาสาวกแตละคนและลางเท าให ทละคนๆแลวสอนวา นคอวธทเหลาสาวกพงปฏบตตอกนและตอผ อน พระเยซสอนให ร จ กถอมตนและแสดงความรกฉนพนอง ไมวาจะเปนใครมาจากไหนโดยไมมอคต ให ขจ ดความรงเกยจเดยดฉนทในใจออกให ได ธรรมเนยมการลางเท าให ผ อนนนยงทากนอยบ างในยคกลาง โดยเฉพาะเลากนวาพระเจ าแซงตหลยส(Saint Louis กษตรยนกบญชาวฝรงเศสผ มพระชนมอย ในชวงปคศ .1214 -1270)และพระราชนได ทรงกมลงลางเท าของคนจนในว นพฤหสบดกอนว นอสเตเหมอนกบทพระเยซเคยปฏบตตอเหลาสาวก

17

จตรกรรมบนแผนไมพนทองในภาพขางบนน เปนสวนหนงของจตรกรรมแผนไมท เคยตงประดบบนแทนบชาใหญทว ดนกบญSt.Michaelis[มชาอลซ] เมองLüneburg [ล เนอบรก] เปนฝมอจตรกรรมเยอรมนยคป1418 ปจจบนอยทหอศลปNiedersachsische Landesgalerie เมองHannover[ฮนโนวา]ในประเทศเยอรมน ในภาพพระเยซนงคกเขาอยตรงหนาอ ครสาวกคนหนง กาลงเชดเท าหลงจากท ได ล างให แล วในอางนา มคนโทนาวางอยข างๆ เหลาสาวกตางจ องมองการกระทาของพระเยซด วยความสนใจ ลกษณะของมบอก ให ร วาพวกเขามความร สกตางๆกน เชน คนทพระเยซล างให คนแรกนยกมอขนไขวก นบนหนาอกแสดงความร สกวาซาบซ งในการกระทาของพระองค มอของคนทนงถดจากเขาไปแสดงทาบอกวาไมคอยเหนด วยทพระศาสดาอยางพระองคคกเขาล างเท าให สาวก เขาคออ ครทตจอหนผ มอาวโสนอยท สดในกลม ส งเกตได จากการท เขายงไมมหนวดเคราเหมอนคนอนๆ คนทนงตดกบเขา มอขวายกขนประทบบนหวใจ แสดงความเคารพยกยอง คนรมขวาสดในภาพ นงมอไขวก นบนหนาตก แสดงความสารวมเปนตน หลงศรษะแตละคนมวงกลมประดบแบบวงรศมเรอนแกว ส ญลกษณของความเปนนกบญ มชอเ ขยนกากบอยด วย พงร วาในศลปศาสนายคกลางนนเท าคนมกจะหอห มหรอปดอย ใต รมผาเพราะถอวาเปนสวนทตา(ท นา จะสกปรกกวาสวนอน) นอกจากพระเยซ พระแมมารกบอ ครสาวกเทานนทศลปนปลอยให เหนเท าเปลาเปลอย เพราะถอวาเปนพระเจ าหรอเปนผ ม บญสง เหตการณนเกดหลงจากการรวมทานอาหาร(ม อสดท าย)กบอครสาวกแลว ตามปฏทนศาสนา ถอวาเปนว นพฤหสบด ว นรง ขนพระเยซถกจ บและถกตรงไมกางเขนจนส นชวต ต นครสตกาล เมอครสตศาสนาเข าครอบงายโรปตงแตศตวรรษท 4 และท 5 เหลาหวหนานกบวชบดาของศาสนาเชนนกบญเจโรม(Jerome หรอ Hieronymous, 347-

18

420) โจมตผ ท ไปใช สถานอาบนาสาธารณะรวมทงการเข าสนกในสถานเรงรมณตางๆ ในยคนนชายหญงใช สระนา เดยวกน เจโรมยงเจาะจงด วยวา สาวพรหมจารควรอาบนาแยกตวออกจากผ หญงอนๆและต องไมเปลอยกายอาบนา เพราะรางเปลาเปลอยดงดดเพศตรงขามและนาไปสการทาบาป ในความเปนจรงแลวกฎบญญตทางศาสนากาหนดขนเพอปองกนเรองอ อฉาว การไปอาบนาต องไมเปนขออ างสาหรบความสาเรงสาราญทผดศลธรรมจรรยา ศาสนามได ห ามการอาบนาหรอห ามทาความสะอาดรางกาย ส นปะปาปาเกรเกอรทหนง (Gregorius I หรอท ร จ กกนในภาษาองกฤษวาGregory the Great,c.540-640) ผ ประณามการอาบนาด วยผ หนง ยงได อนญาตให อาบนาในว นอาทตยแตต องอาบให เสรจโดย เ รวไมให เสยเวลากบการขดถ ลบคลารางกายมาก ตอมาในศตวรรษท11-12 สานกศาสนาทกลน(Cluny) เจาะจงให นกบวชอาบนาอยางหมดจดตงแตห วจรดเท าปละสองครง ในเทศกาลว นครสตมาสครงหนง และในเทศกาลว นอสเตอรอกครงหนงโดยตองปกปดอว ยวะเพศให มดชด สถานอาบนาแบบโรมนยงใช การได เรอยมา หรอมการสร างใหมอยางตอเ นองบนดนแดนอสลามตลอดยคกลางและยคเรอแนสซองส และทชาวมสลมเรยกวา ฮ มมม(Hammam ในปจจบนเรยกกนวาTurkish Bath) ฮ มมมเปนเอกลกษณเดนอยางหนงของว ฒนธรรมอสลาม แมจะเปนสถานอาบนาแรแบบโรมน แตมข อแตกตางสาค ญตรงท สถานอาบนาแรของชาวโรมนเปนทสอนท เรยนและท ฝกกฬากบการบรหารรางกาย ตามอดมการณโรมนทวาการพฒนาศกยภาพของคนๆหนงต องควบคไปกบการปลกฝงการรกการเรยนร การมคณธรรมและการรกษาสขภาพรางกายให แขงแรว ระบบฮมมมของชาวอาหรบไมมวส ยทศนไกลเกนกวาเรองการผอนคลาย การนวดรางกายและการชาระลางรางกายในสะอาดหมดจด ทอาจแฝงความหว งวา รางกายทสะอาดยอมเอ อตอการมจตใจทสจรต ซอตรงและเข าถงคาสอนของอสลาม

19

จตรกรรมนอยจากตรก เสนอภาพสตรในหองอาบนาใหญ ทผ หญงไปอาบนารมกนรวมทงพาลกเลกเข าไปอาบนาล างตวให ด วย ดงเหนได ช ดในภาพน สามคนทอยลกเข าไปใกลอางนาใหญ กาลงทาความสะอาด ทกคนถอดเส อผ าออกหมด มผ าผนหนงคลมทอนลางทอาจใช เชดด วย ผ ทอาบเสรจ นงพกบนแทน ให ส งเกตรองเท าแตะแบบเกยะไมจนทยกสงท งหนาและหลง สตรทย งม เส อผ าปกปดมดชด อาจเปนเจ าของหรอผ ดแลสถานทอาบนานน สวมรองเท าไมทสงเปนพเศษ เพอกนมให เส อผ าเปยก

20

จตรกรรมภาพภายในสถานอาบนาเตรก(1862) ผลงานของ Jean-Auguste Dominique Ingres [ฌอง-ออกซต โดมนก แองกร] (1780-1867 ชาวฝรงเศส) ตลอดชวตจตรกรสนใจและพฒนาเทคนคการนาเสนอรางกายอวบ นาพศของอสตรในอรยาบถตางๆ ถอกนวาเขาได เนรมตภาพ(โดยเฉพาะมองจากหลงของสตร)สตรเปลอยทสวยท สดในประว ตศาสตรของจตรกรรมตะว นตก ท เขาเรยกวา Odalisque [โอดะลซก] ศพทคา นมาจากภาษาเตรก ทแปลวาเดกสาวตนหอง เมอเข ามาใช ในภาษาฝรงเศส ความ หมายได กลายไปเปนทาสสาวหรอนางสนมของในฮาเรมของสลตานยคออตโตมนและในจตสานกของชาวฝรงเศสโดยเฉพาะ เนนนยของหญงงามเมองท นาร กนาใคร ในชวตจรง จตรกรมเคยเดนทางไปถงตรก ภาพสถานอาบนาของเขาเกดจากจนตนาการและการได ร ได ฟงและได เหนภาพวาดลายเส นจากตรกเ กยวกบการอาบนาในตะว นออกกลาง เขามภาพชดสตรในสถานอาบนา เตรกเปนชด นกวจารณศลปยกยองวา เขาเปนผ เสนอภาพสตรโดยเฉพาะหลงเปลาเปลอยของผ หญงได งามท สดทหาผ ใดเสมอมได เลย (ดภาพสตรทนงห นหลงตรงกลางภาพขางบนนเปนตวอยาง) ภาพนอยท พ พธภณฑ Le Louvre กรงปารส การอาบนาตามแบบอสลามมาจากธรรมเนยมการชาระลางรางกายเพอความสะอาดกอนเข าไปในสเหรา สวนการแชตวในนาและการสงสรรคกบผ อนในสถานอาบนานน ม ใชประเดนทวฒนธรรมอสลามเนนแตอยางไร ศาสนาอสลามมกฎบงคบเรองการชาระลางบอยครงในแตละว น ทาให ม อปกรณเ กยวกบการอาบนาและการซ กลางทพฒนาขน ท

21

เอ ออานวยให มวลชนชาวมสลมอาบนาล างตวเปนนส ย นกประว ตศาสตรบางคนเชอวาการอาบนาในความหมายท เข าใจในปจจบนมาจากตะว นออกกลางเข าส ย โรปตะว นตกเมอทหารชาวครสตไปทาสงครามครเสด ในยโรปภาคกลางตอนนนมได มระบบทอนาประปาทมประสทธภาพดอยางระบบของชาวโรมนหรอชาวมสลม ทาให พวกเขาอาบนาล างตวกนนอย อาจกระทากนตามธารนาใหญนอยและในฤดทอากาศอบอนเพยงพอเทานน แตนนมได หมายความวา พวกเขาไมชอบอาบนาหรอไมเคยร สกสนกสนานในนา

จตรกรรมฝมอของLucas Cranach der Altere [ลกซ ครานาฆ] (ผ พอ มชวตอย ในระหวางป1472-1553 เปนจตรกรชาวเยอรมนยคเนอแนสซองส) แสดงให เหนความสขสนกสนานในการอาบนา เลนนา ในธารนาทามกลางธรรมชาตในว นทอากาศอบอน นกประว ตศาสตรกลาววา จนถงศตวรรษท11ไมปรากฏมเอกสารลายลกษณยนยนช ดเจนเรองการอาบนา(8) จนเมอเกดสงครามครเสด ชาวครสตในยโรปผ ท ไปรวมทาสงครามตองเดนทางไปถงดนแดนตะว นออกกลาง จงได ร ได เ หนและมประสบการณโดยตรงเกยวกบการอาบนาชะลางรางกายของชาวมสลมภายในอาคารไมใชในธรรมชาต วานอกจากจะเปนการทาความสะอาดรางกายได อยางหมดจดแลวยงเปนความสขสาราญอยางหนงด วย เมอกลบมาถงยโรปจงนาความคดเรองการสร างสถานอาบนาร อนสาธารณะตามแบบท ได พบเหนในตะวนออกกลางมาเผยแพร เปนการยให ผ คนสนใจการลงแชอาบนาท งต วในอางนาหรอ

22

ในสระนา (สระนา ยคนนยงเปนแบบต นๆและไมมขนาดหรอความลกเทาอางอาบนาหรอเปนสระวายนามาตรฐานแบบปจจบน) จอจส ดบ(Georges Duby, 1919-1996)(9)ให ข อมลไววา ความสะอาดมคณคาสงในหมชนช นปกครอง ในศตวรรษท11-12 บานพกชนชนสงและอารามนกบวชคตกลน แบงพนทสาหรบการอาบนา โดยเฉพาะ ในยคนนงานเล ยงอยางเปนทางการในหองโถงยาวใหญของคฤหาสนใดหรอของอารามนกบวช เมอมแขกมารวมรบประทานอาหารเปนจานวนมาก ต องมการสงตอเหยอกนาปากกวางท เตรยมไวให ผ มารวมรบประทานอาหารได ล างมอกอน และในวรรณกรรมเรงรมณของชาวบาน เมออ ศวนพเนจรไปในถนใดและขอเข าพกในบานผ ใด ลกสาวเจ าของบานมกจ บตวอ ศวนไปอาบนา ข ดสฉววรรณ สระผม หวผมและแตงตวให อยางเรยบร อยทธารนา พหรอในโรงอบไอนา การชาระลางรางกายของตวเองและลางให ผ อน ด เหมอนจะเปนหนาทของผ หญง ของนายสาวเจ าของสถานอาบนา ไมวาจะอาบลางกนในบานหรอในธรรมชาต ยคนนเชนกนชายหญงต องอาบนาร อนกอนมเพศสมพนธด งปรากฏพรรณนาไวในนทานหรอตานานยคกลาง ผลพลอยได จากสงครามครเสดทาให ทกรงปารสในป1292 มสถานอาบนาร อนใหญๆ ถง26 แหงแลว เปนธรกจท เ ฟองฟ ขนอยางรวดเรว สถานอาบนาร อนแตละแหงสงคนออกไปรองประกาศเชญชวนให ไปอาบนา แบบเดยวกบท พอค าแมค าหาบเรทร องขายของไปตามถนนตรอกซอกซอยในเมอง ผ คนเคยชนกบเสยงโฆษณาเชญชวนให ไปอาบนาร อน ท นาสนใจคอในยคนนการเชญใครไปอาบนาร อนถอเปนการเล ยงขอบคณแบบหนง เหมอนรางว ลแกผ มความดความชอบท เจานายในยคศตวรรษท13ให เปนการตอบแทน ผ ไปสถานอาบนาจะได นอนแชต วในอางนาร อนจนพอใจ แลวจงขดสฉววรรณจนสะอาดผดผอง กอนไปนอนพกผอนบนเตยงทจ ดไวให มผ คอยดแลเอาใจใสพร อมกบบรการอาหารและไวน สถานอาบนาร อนยคนนมบรเวณอาบนา บร เวณแชนาร อนท เ ปนสระหรออางนาและห องอบไอนา ไอนาร อนมาจากการเผาฟนหรอไมเ พออนนา ให เดอด ให ไอนากระจายออกเตมหองทาให ห องอบอนพอ คนถอดเส อผ าออกหมด นอนเลนอยภายในหองนนให เหงอออก การอาบนาจงเปนกระบวนสมาคมสงสรรคมากกวาเพอสขอนามย เชนในงานเล ยงอาหารและงานฉลองการแตงงานทจบลงด วยการอาบนา เสมอ มภาพวาดยคศตวรรษท14-15 ทแสดงให เหนวาสถานอาบนาร อนบางแหงหรหรามาก ข อมลจากบทความตอนหนงของแบรนารด รดอฟสก (Bernard Rudofsky, 1905-1988 นกประว ตศาสตรส งคมยคปจจบน)(10) ยนยนในทานองเดยวกนวา “ยคกลางทประวตศาสตรประณามวาเปนยคมด ยคสกปรก กลบเปนยคทผ ชายผหญงอาบนาดวยกน คนอาบนาย งคงแชอยในนาแมในเวลาอาหาร อาหารถกเสรฟบนโตะทลอยนา เพราะฉะนนไมนานตอมากลายเปนธรรมเนยมทคนชอบจดงานเลยงในสระอาบนา มวงดนตรและนกรองขบกลอมดวย โดยทนกดนตรเหลานนกนงอยในนา ผ ชายยงคงสวมหมวกและผหญงกมเครองแตงกายทจดทาเปนพเศษเพอการแชนา ในงานเลยง ไดมการออกแบบเส อผาสาหรบโอกาสน โดยเฉพาะสวนทอยเหนอแนวสะดอขนไป มความประณตหมดจดเปนพเศษ เชนมคอปกเส อตงสงประดบดวยสรอยคอ มผาโพกผมและเครองประดบศรษะ ผมก

23

เปนทรงสงมาก ผาคลมหนาเปนเครองหมายบอกวาผหญงคนไหนแตงงานแลว (สวนทอยใตระดบนาสวมชดบางๆเทานน) กลาวโดยรวมไดวา นอกจากกรณความประพฤตทนอกลนอกทางสดๆ ศาสนายนยอมใหการอาบนา ทผนวกการกนเลยงเพอการสงสรรคในแบบทกลาวมาพอสมควร อารามวดบางแหงยงผนวกการอบไอนาร อนเพอรกษาสขอนามย แตกมอารามหลายแหงทกลบหามการอาบนาอยางเดดขาดยกเวนในวนครสตมาสกบวนอสเตอรเทานน นอกจากน สถานอาบนาแรท เหลอมาจากยคโรมน แทนทจะทาลายอาคารเหลานน สถาบนนกบวชกลบบรณะและใชเปนวด อางอาบนาหนออนหลายหลงถกเปลยนเปนอางประกอบพธศลจม เก าอ นงอาบนา กเปลยนเปนธรรมาสน และธารนาท ใช เ ลนใชอาบกถกปลกเสกใหเปนนาศกดสท ธสาหรบใชในพธตางๆ ฉากอาบนา ททอเปนพรมในศลปะกอตคเปนหลกฐานยนยนอยางส นสงสยวา การอาบนานาความสขความพอใจใหทกผทกนามไมวาชนชนใด ปกตในตอนเชาเมอสถานอาบนาสาธารณะเปดใหบรการ มการเปาแตรและรวกลองประกาศใหร ท งชมชน เพอปองกนการขโมยเส อผาหรอทรพยสนใดทนาตดตวไปในสถานอาบนา ชาวเมองเดนไปสถานอาบนาโดยไมมเส อผาใดปกปดรางกาย สาหรบผท เชาอางอาบนามาใชสวนตวในบ าน กมผนาอางนาเปนถงไมเปดกวางขนาดใหญไปวางใหในหองนอนและเตมนาร อนในอางนนไว ให หากเชอตามบนทกจดหมายเหต เหลาคนรวยมอางอาบนาสวนตวทตดตงพรอมทอนาร อนทาจากทองคาหรอเงน ในฤดใบไมผลงานเลยงอาบนามกยายไปอยในสระนานอกอาคารหรอในอางนาประดบขนาดใหญ ทามกลางหม รปปนหนออนและใตรมเงาของดอกไมผลใหมทหอยระยา ” รดอฟสกประชดวา สภาพสงคมแบบนนถกประณามวาเปนยคมดยคสกปรกไดอยางไร นอกจากสถานอาบนาร อนสาธารณะ ในศตวรรษท13 ยงเรมจ ดระบบหองอาบนาสวนตวตามคฤหาสนใหญๆของเหลาเจ านายช นสง ในแง นนากลายเปนสญลกษณะบอกระดบ ชนชน เปนเครองหมายของคนรวย สาหรบชนชนสงการมนา ใช มนาร อนอาบในคฤหาสนสวนตว เปนโอกาสให จ ดงานเล ยงเชญชวนเจ านายดวยกนมารวมอาบนา กนและดม ในยคนนการอาบนา เปนความสาราญ เปนการเลนอยางหนงท ไมเ กยวกบการทาความสะอาดรางกายโดยตรง แตเปนสงท เสรมสร างหนาตาของเจ าของบาน ห องท ใช เ ปนทอาบนาจงกวางใหญโอโถงเพราะเปนหองรบแขกดวย เจ านายทงหลายกพอใจทจะแชต วในนา อนๆเปนเวลานานๆ กน ดมและรบแขกไปดวยพรอมกน อางนาของใครเดนทางตดตามเจ าของไปดวยทกแหง เชนเมอราชสานกย ายทประทบพกแรมในฤดตางๆเปนตน ตอมาในศตวรรษท16-17 ราคานา ใช สง ขนมาก การอาบการแชนา ยตลงเพราะความกลวกาฬโรคดวย อางนาสวนตวของเจ านายกถกนาไปใชปลกตนไมดอกและกลายเปนสงแปลกหแปลกตาเหมอนสมบตพสดารทคนมงดกน

24

ภาพนเปนสวนหนงของพรมทอผนใหญ แสดงให เหนการอาบนาของสตรสงศกด ทมผ คอยอานวยความสะดวก เชนนากลองมาเกบเครองประดบทสตรผ สงศกดถอดออกกอนจะลงในอาง อกผ หนงถอถาดผลไมหรอขนมหวานพรอมบรการ รวมทงมนกดนตรประจาราชสานกมาขบกลอมให รนเรงใจด วย อางนา ในสมยแรกๆนน เปนอางส เหลยมไมลก อาจตดจากหนกอนใหญ จาหลกด านนอกอยางงดงาม ฉากอาบนา น เ กดขนในธรรมชาตแวดลอมท มต นไมดอกนานาพนธ สอให เข าใจวาอากาศอบอนขนมากแลว ผลกระทบจากกาฬโรค เปนท ร ก นวาสงทประชาชนยคกลางถงต นยคเรอแนสซองสหว นกลวมากท สดคอกาฬโรค(11) เ นองจากไมเข าใจต นเหตและการแพรเช อ กาฬโรคทระบาดแตละครงในประว ต ศาสตรโลก ครอบระยะเวลาหลายสบป และยงผลให มผ คนตายไปหลายสบลานคน กาฬโรคครงท รนแรงท สดสาหรบทวปยโรปทงทวปมชอเรยกกนวา กาฬโรคดา (The Black Death) เกดขนในป1346-1353 หยดชะงกไป แลวกลบระบาดขนใหมอกในศตวรรษท16 และ17 เมองทม โรคระบาดถกตดขาดจากเมองอนๆ ไมมการสงเสบยง งดการตดตอค าขายโดยส นเชง ผ คนในเมองทม โรคระบาดเกดขน กพยายามหนโรคดวยการหนออกนอกเมอง แตกถกชาวบานเมองอนขบไสไลสงและทาร าย จนในท สดต องกระเสอกกระสนกลบไป(ตาย

25

ในเมองของตน(Vigarello,15) ทง นท งนนเพราะความกลวเช อกาฬโรคและการตดตอกบใครคอความเสยงตดเช อ การอาบนารวมกนชายและหญงนอยลงๆตงแตศตวรรษท14 เมอเกดกาฬโรคระบาด ในว งมระเบยบการวางตวใหม ให มการรกษาระยะหางระหวางกนในสงคม มกฎเกณฑใหมๆสาหรบสถานอาบนาด วย ในศตวรรษท15 สถานอาบนาแยกให ใช บรการสาหรบชายและหญง หรอไม กแยกหองเปนสดเปนสวนออกไป บางแหงห ามผ ชายทแตงงานแลวเข าไปใช บรการ ในศตวรรษท16 เมองอาบนาแรนาร อนทวไปในยโรปถกปดเกอบหมด เหลอไวเพยงไม กแหง ทกลายเปนสถานพยาบาลสาหรบผ ปวยทแพทยเจาะจงให ใช นาร อนและไอนาร อนเพอทาให ผ ปวยเหงอออกมากท สด เปนการขบสารเสยออกจากรางกาย(hydrotherapy) หรอไม กกลายเปนโรงแรมเพอความสาเรงสาราญลบตาคนสาหรบคนกลมเลกๆ หญงชาวชนบทท เข าไปทามาหากนในเมอง มกตกทนงลาบากตองขายบรการในท สด หญงผ ขายบรการเหลา นกนอยก บบานท เ ปดเปนสถานอาบนาร อนในเมอง ในท สดสถานอาบนาร อนหลายแหงจงกลายเปนแหลงโสเภณ สถานการณบางแหงเลวรายลงจนกลายเปนแหลงอาชญากรรมไปดวย ทกรงลอนดอนพระเจ าเฮนรทห า ทรงสงปดสถานอาบนาร อนทงหมดในป1411 เลากนวาชวตในอารามของเหลานกบวชยคนน เกอบไมมการอาบนาล างตวเลย เหลานกบวชอาบแหงและใช นา เ ยนเทานน คอเชดตว ล างหนา มอและเท า จงไมนาแปลกใจท ครสตจกรประณามและหามการแชต วในอางนา อนอยางเครงครดตงแตศตวรรษท16 เปนตนมา ผ ฝาฝนอาจถกตดออกจากความค มครองของศาสนา(excommunication) ท เ ปนการลงโทษขนสดท ายทสาหสท สดสาหรบชาวครสต เพราะหมายความวาเขาไมมสทธ เข าว ด ไปมซซา ไปแกบาป กอนส นใจกไมได ร บการเจมนามนจากพระ(Extreme unction) เมอตายลงกไมมพระทาพธสวดให พระเจ ามารบดวงวญญาณไปและญาต พนองกไมมสทธนาศพไปฝงไมวาท ใดในครสตจ กรเปนตน ความกลวโทษรนแรงเชนนจงไปกลบความอยากอาบนาแชนา เสยส น ทาให การอาบนาหยดชะงกไปทงยโรป จนกลายเปนความละอาย อายการแกผ า อายการเปดเผยเรอนรางของตนเองสสายตาคนอนๆ ในท สดยโรปทงทวปจงอาบนากนนอยครงมากในชวต ประกอบกบท ย โรปเกดขาดแคลนนา บทบาทของครสตศาสนาท เ กยวกบการอาบนา ยตลงเมอการแพทยและการอนามยสมยใหมพฒนาขนในศตวรรษท19 การค นพบทางการแพทยบวกกบเทคโนโลยได ชวยสงเสรมให เข าใจเรองสขอนามยอยางถงแกน เพราะการอนามยมได จาเปนสาหรบบคคลคนใดคนเดยวแตจาเปนสาหรบการอยรอดของประชาโลกทงหมด กาฬโรคจงเปนปจจ ยสาค ญททาให ฝายบรหารประเทศเรมหนมามองเรองอนามยของประชาชนในเมอง การตดตอกนในสงคมลดลงไปตามลาดบ สถานทบางแหงถกปด คนปวยถกแยกออกจากสงคม โรงเรยนถกสงงดและปดบอยๆ ผ คนงดไปวด งดไปอาบนาในสถานอาบนาสาธารณะ ความจรงแลวตงแตศตวรรษท15 เหลานายแพทยไม เคยเหนด วยกบการทคนไปอาบนาในสถานอาบนาร อนสาธารณะ ทงย งประณามวาเปนสถานทแพรเช อท เลวร ายท สด เพราะทกคนในนนเปลอยกายอาบนา ถกเ นอต องตวกนและรางกายตองลมและเช อโรคในอากาศ องคการแพทยยคนนยนยนถงความจาเปนทคนตองปกปดรางกายให มดชดตลอด

26

เวลา เหมอนปดประตบานและหนาตางมให เช อผานเข าออกได เพราะนาร อนและความรอนในสถานท เหลานนทาให ร ขมขนเปดออกกวาง รางกายคนออนปวกเปยก เช อโรคจงเข าสรางกายได งายมาก การลงแชและอาบนาร อนจงเปนตนเหตของความตายและโรคภย ซาร ายกวา นในศตวรรษท16และ17 ยงเชอด วยวาผ หญงอาจตงครรภได ถ าลงแชในนาทผ ชายลงไปแชกอน หรอไม กตดเช อซฟ ลส ทงย งเนนวาถ าร ขมขนเปด อว ยวะภายในรางกายจะถกกระทบกระเทอนจนทางานลมเหลวได นาอาจเข าไปทาลายทารกในครรภออน พลงชวตและความคดอานกอาจหนออกมาตามรขมขนเพราะไอนาร อนทาให ห วมนงงแบบสตเสอม สรปได วาการลงแชอาบนาร อนเปนภยตอรางกายและทาให ประสาทเสอม ยคนนมการออกแบบเส อผ าและเนอผาท เหมาะสมสาหรบสวมใสในยามทกาฬโรคระบาด นนคอใช ผ าเ นอแนนและลนมนตดเข า รปพอดต ว(12) ชนดทลมพดทะลเ นอผาเข าไปถงเ นอตวไมได และถาเปนไปได กต องเปลยนบอยๆ ให หลกเลยงการใช ผ าทดดซมได ดเชนผาฝายและผาขนสตวหรอผ าท มขนใดๆเพราะขนผากกเกบเช อโรคท มในอากาศ มเอกสารลายลกษณทตกทอดมาจากกลางศตวรรษท16ฉบบหนง เลาถงชวตของนกมานษยวทยาชาวสวสชอโทมส ปลตแตร(Thomas Platter ,1499-1582)(13) ทาให เราร วาการทาความสะอาดเมอไมมการอาบนากนเลยนน นอกจากเชดด วยผาขาวสะอาดแลว ยงต องกาจ ดเหาให หมดไปจากตว ดเหมอนวาทกคนไมวาเจ านายหรอไพรม เหาตดตวเปสมบต เหาเปนสงทพวกเขากมหนาร บเหมอนยอมจานนตอวบากกรรมของตน หรอกมหวร บโทษจากพระผ เ ปนเจ า มปรากฏเลาเจาะจงไวด วยวา ในยคนน(ศตวรรษท14-16) การหาเหาให กนเปนกรยาทแสดงความรกใครเอนดตอกน หรอเปนการแสดงความเคารพตอกนด วย ผ หญงชวยจ บเหาออกจากตวสามหรอคนรก สาวใช ชวยเจานาย ลกชวยแมและแมยายชวยลกเขย บางคนเชยวชาญมากจนกลายเปนมอจ บเหาอาชพ วธกาจ ดเหาดงทบ นทกไวในยคนนคอ การอดเส อผ าทกช นกบผาหมนอนลงในหบไมขนาดใหญให แนนท สด เ พอให เหาหมดอากาศหายใจและตายลง วงการแพทยยคนนคดวาเหาเกดจากเหงอไคลคนทอบตดอยก บเส อผ า เชนจากเศษเลอดประจาเดอนของผ หญง หรอจากนานมทค างตดอย ในตวของแมนม ทาให เ กดสงมชวต ขนกลายเปนเหบเปนเหา วธแกสมยนนคอเปลยนเส อผ าให บอยท สด ซ กเส อผ าให สะอาดอย เสมอ เปลยนแมนมของลกหรอเปลยนอาหารการกนของแมนมโดยให หลกเลยงอาหารท ช น เกนไป อาหารทยอยยากทงหลาย อาหารท เ ปนกรดมากเกนไป เพราะไปเรงให เหงอออกเปนตน หมอสมยนนเชออยางไมมข อสงสยเลยวา อาหารท กนเปนตนเหตให รางกายสรางนา เหลองท เอ ออานวยตอการเกดของเหลาส ตวกาฝาก แพทยยคนนจงแนะให คนระมดระว งในเรองอาหารการกนเปนสาค ญ การท เชอวาเหาเกดจากรางกายของคนกยงไปปลกความกลวตายในจตใจ ยงทาให เหนจรงจ งวา ภายในรางกายคนประกอบดวยหนอนยวเย ยทคอยออกมาดดเลอดบนทอนชวตคน จนถงศตวรรษท17 มาตรการการกาจ ดเหาเปนไปตามแนวท เลามา ไมม ใครคดถงเรองการทาความสะอาดรางกายทแท จรง วาอาจเปนวธเดยวทกาจ ดเหาท ได ผลท สด ในยคศตวรรษท 16นน นายแพทยส งให ไปอาบและแชนาแรร อนในกรณทหลกเลยงไมได แลวจรงๆ เ พอรกษาโรคภยไข เจบ เพราะเชอวานาร อนจะชวยฟนฟและบรรเทาผ ท ปวย

27

ดวยโรคตบอกเสบ กลามเนออ กเสบ หรอผ ทซบผอมมากเปนตน แตกวาจะได ลงไปแชนาจรงๆกต องเตรยมการและระมดระว งกนอยางท สด เชนนาทผ ปวยจะลงไปแชนน ต องประกอบดวยสารทคลายคลงกบสารท มในตวผ ปวย เ พอวาหากนาทาลายสารบางสวนจากรางกายผ ปวยไป กจะได ร บสารนนเ พมจากนาท เขาลงไปแชเปนการชดเชยและฟนฟสภาพรางกายไมให ทรดลง(14) เชนนทาให สรปไดวา การอาบนาท ถกต องตามคตด งกลาวนนแทบเปนสงสดวส ย ใครทต องลงแชนาท งต วในอางยคนน คงร สกกลวเหมอนกาลงเดนลงโลง ความเหนดงกลาวและมาตรการการปองกนเช อกาฬโรคในยคนน ได สร างภาพพจนท นาสะพรงกลวเ กยวกบการอาบนาในหมประชาชนและผลกดนให ทางการฝรงเศสสงปดสถานอาบนา เ กอบทงหมดในศตวรรษท16 วธทาความสะอาดรางกาย ครสตศาสนาคดวานาร อนทาให รางกายออนปวกเปยก จงตงระเบยบใหมสาหรบทารกแรกเกดทต องรบการลางบาปกาเนดและรบศลจม มเอกสารระบเ กยวกบการอาบนาทารกแรกเกดวา นอกจากลางรอยเลอดและเมอกทตดออกมาจากครรภมารดาให หมดแลว หมอตาแยยงต องคอยนวดคลงสวนตางๆของรางทารกไปดวย เปนโอกาสให ดงและปนรปรางทารกให เข าท เหมาะเจาะและสวยสมบรณท สด เพราะความรอนของนาทแชต วทารกลงไป เอ ออานวยตอการปนแตงรปรางดงกลาว หมอตาแยยงต องทาชโลมตวทารกดวยสารทผสมมาจากผงบดละเอยดของเปลอกหอยแมลงภหรอของเขาลกว ว คลกเคลากบเหลาองน เกลอ นามนและสผ งเปนตน การทาตวด วยสารผสมนกเ พอปดรขมขนของทารก เทากบปองกนเช อโรคเข าตว ทารกยงถกหอห มอยางมดชดเปดให เหนหนาตาเทานน(ในจตรกรรมสมยนนภาพทารกแรกเกดถกพนปดทงต วมองด เหมอนมมมขนาดจว) นนคอการอาบนาครงแรกสดของชาวตะวนตกในพธล างบาปกาเนดและรบศลจม น เอกสารท นาสนใจยงอกฉบบหนงเลาถงพระเจ าหลยสท13 กษตรยฝรงเศส(1601- 1643) เมอทรงประสตและทรงรบการลางบาปและรบศลจมแลว มผ เรมล างพระบาทให พระองคกเมอพระชนมได 6 พรรษาเทานน และไมเคยลงสรงนา เลยจนเมอพระองคมพระชนมได 7พรรษา ความกลวการลงแชในนาย งคงมตอมาในจตสานกของชาวยโรปในศตวรรษท17 ครงเดยวทพระเจ าหลยสท14(1638-1715) ทรงสรงนา ในห องประทบในพระราชว ง แวรซายส คอเมอป1655 กลนตวของพระองครนแรงขนาดผ จงร กภกดท สดของพระองค พยายามหลกเลยงการเข าเฝา และแมวาแพทยหลวงได ทลแนะนาอยางไรกไมสาเ รจ ตลอดชวตของพระองคทรงพอพระทยกบการให เชดพระพกตรและโกนหนวดเคราสองว นครง ดวยการใช สาลจมลงในแอลกอฮอลเชดเทานน ไมมห องอาบนาหรอห องส วมในพระราชว งแวรซายส ในสมยของพระเจ าหลยสท16 (1774-1791) จงเรมมการจดทาห องส วมจรงๆหนงห อง แยกออกจากหองอนๆ รายละเอยดท นาสนใจอกอยางหนงท มในพระราชฐาน คอม เก าอนง อจจาระทงหมด 274ตว เก าอ น เจาะเปนรใหญตรงกลางแผนทนง น เ ปนโถสวมแบบแรก เมอจะทาธระกวางกระโถนรองรบไวใต ทนงตรงรนน ในหองส วมมผากองมหมาท ใช สาหรบ

28

เชดตวเชดกน สมยนนยงไมมกระดาษชาระใช มผ ทาวจ ยเ กยวกบผาเชดกนท ใชก นในฝรงเศสยคนนวา มคณภาพตางๆแลวแตความพอใจของแตละคน เชนของ ร เชอลเยอ(Richelieu, 1585-1642 เปนหวหนานกบวชและเลอนตาแหนงขนในศาสนาจนถงตาแหนงสงสดคอการดนลในป1622 และเปนหวหนาคณะรฐมนตรในสมยพระเจ าหลยสท 13 ในป 1624)ใช ผ าปาน สวนกงแตซ ด บาร ร(Comtesse du Barry, 1743-1793 พระสนมแตงตงคนสดทายของพระเจ าหลยสท 15) ใช ผ าลกไมเ นอดเปนตน สาหรบชาวบานทวๆไปใช หญาหรอกอนกรวดแบบทชาวกรกโบราณใช กน และชนชนกลางใช เศษดายเนอหยาบเปนตน วรรณกรรมฝรงเศสยคศตวรรษท17(15)ให ข อมลท นาสนใจยงเ กยวกบความสะอาด และทาให เราเข าใจวา ในยคนนความสนใจอยท มองดสะอาด มกลนสะอาด การเปลยนเส อ ผาและความขาวของเส อผ าคอประเดนเดนและเกอบจะเปนประเดนเดยวของความสะอาด มารยาทสงคมเนนความสาค ญของสวนและสงทตาเหน สวนทอย ใต รมผานนไมสาค ญ เพราะ ฉะนนความสะอาดคอการม เส อผ าสะอาดกอนอนใด มหนงสอสขศกษาสาหรบเดกนกเรยนทระบวาทนททตนนอนตองทาความสะอาดหนา ตาและมอ "การใชผาขาวสะอาดบรรจงเชด หนาและตา เปนการขจดคราบสกปรกและร กษานานวลของผวพรรณตามธรรมชาตไว การใชนาลางจะทาลายสายตา ทาใหปวดฟน เปนหว ด หนาซด ผวพรรณไมอาจทานลมหนาวหรอสแดดในฤดรอนได "(Vigarello,26 และ Perrot,17) เพราะฉะนนการทาความสะอาดคอการเชด เปนการอาบแหง ไมจาเปนตองใชนา เลย หลงจากนนกทาความสะอาดศรษะด วยการใช ผ าหรอฟองนาขย ผมให ท วท งห วแลวหวจากด านหนาไปยงด านหลงถงต นคอ ให หวนานๆจนผมหมดกลน ระหวางนอาจเดนไปมาได เปนการกระต นกลามเนอแขนขา ตอไปจงเปนการทาความสะอาดหและฟน ใช นาสาหรบลางมอและบวนปาก บางทเพยงแตพรมๆนาใสมอหรอเข าปากเทานนเอง นาท ใชกต องมสวนผสมของเหลาองนหรอนาส มสายชเ พอให นามล กษณะเปนกรดมากขนสาหรบฆาเช อโรค การทาความสะอาดดงทอธบายมาขางต นเปนบท บญญตสาหรบเดกนกเรยนทงประเทศฝรงเศส มแตกตางกนไปเพยงเลกนอย เชนบางแหงระบวาเดกๆตองตดเลบทกแปดวน บางแหงเนนการสระแหง ดวยการโรยแปงฝนแลวหวนานๆใหผมหายมนเปนตน แตทหมอนกนทงหมดคอ บทบาทของนาในเรองความสะอาดนนแทบไมม เลย สรปได ส นๆวา การเชดหนาดวยผาขาวและการใชนาลางมอ เปนวธทาความสะอาดพ นฐานของประเทศในยโรป ใบหนาและมอเปนอว ยวะสองอยางทจา เปนท สด เพราะไมมอะไรปกปดให พนสายตาของคนอน ในแง นความสะอาดของใบหนาและมอ ถอเปนมารยาทสงคมทสาค ญยงข อหนง การอาบนาท งต วในสถานอาบนาสาธารณะหรอในคฤหาสนสวนตวถกยกเลกไปโดยส นเชงระหวางศตวรรษท16-17 เพราะความกลวการตดเช อกาฬโรคดงท ได อธบายมาขาง ตน การยกเลกใช นาทาความสะอาดทวท งรางกายในชวงศตวรรษท16-17 ยงผลให มการเปลยนแปลงในขบวนการแตงกายและแตงหนา รวมทงการใสวกผมเพอคลมความสกปรกและการขาดอนามยของรางกาย ในสภาพการณนเองทฝร งเศสเรมผลตเครองสาอาง นาหอมและเครองประทนผวชนดตางๆมากกวายคใดๆ โดยสะกดจากพชและสตว ผลตภณฑเหลา นม

29

กลนรนแรงเพอกลบกลนสาบและปดบง ขไคลทสะสมบนตว ความจรงแลวเครองสาอางเหลา นไปเพมขไคลให หนาขนอก สวนกลนตวกไมได ถกกลบหายไปพยงแตแปรเปนกลนฉนรนแรงอกกลนหนงเทานนเอง สงเหลา นเข ามาทาหนาทแทนนา คอเข ามาทาให รางกายมองดสวยสะอาดอย เสมอและมกลนดกวา เปนกลนอนท ไมใชกลน ขไคลหรอกลนตว โดยเฉพาะการฉดนาหอมไดชวยความร สกของคนยคนนมากทเดยว ทาให มการฉดไปทวทกหนทกแหงทงในบานสวนตวและตามทสาธารณะ ความร เรองการอาบนาข ดสฉววรรณเกอบหายสาบ สญไป ความทไม มโอกาสได ทา ผ คนเคยชนกบการอย โดยไมมนา ใช เพยงพอ รวมทงเคยชนกบการสดกลนสาบของกนและกน อกประการหนงความสกปรกและกลนเหมนทปรากฏสงสมมาตลอดระยะเวลาสองศตวรรษ(ศต .16-17) ถงจดสดยอดของมนแลว เพราะเหมนไปทงประเทศ ความเหมนนยงผลให มการเปลยนแปลงในมารยาทสงคม ผ คนตางหลกเลยงถอยหางจากกนเพอจะได ไมต องสดกลนตวของกน การถกเ นอต องตวลดนอยลง มการรกษาชวงหางระหวางตวคน ไมมการไปมาหาสก นทกเวลาเชนท เคยเปน แมในหมญาตสกลเดยวกนหรอในหม เ พอนสนทมตรสหาย เรมมการเกบตวอยภายในบาน ในรวรอบขอบชดของทอยตน ซงพฒนากลายเปนอปนสยประจาชนชาตยโรป นนคอสทธของการมชวตสวนตว หอมลอมปกปองตนเองจากความอยากร อยากเหนของคนอน ปลอดภยอยภายในกรอบของหอง ของบานและของรว อทธพลงานเขยนของ รสโซได กระต นให คนหนกลบเข าหานา เรยกร องให มระบบการวางทอสงนาจากแมนาแซน(la Seine)ส เขตชมชนดวย ไมใชเ พอพระราชว งแวรซายสหรอคฤหาสนของชนชนผ ด เทานน แตความหว งในการมนา ใช นย งเปนไปไมได สาหรบประชาชนทวไป แมจะมการสรางโรงอาบนาสาธารณะขนบนสองฝงแมนาแซนในกรงปารส สวนใหญเปนโรงอาบนา เ ยนคดคาบรการถกจงมประชาชนไปอาบนากนมาก ถงกระนนกย งมชาวบานและคนงานอกจานวนมากทไมม เ งนพอจายคาอาบนา(16) จงพากนไปเชดลางตวกนทรมฝงแมนาแซนแถวเชงสะพานหรอรมทางท เลยบฝงแมนา ใกลๆสะพานโดยไมเข าไปในโรงอาบนา เปนเชนนเรอยมาจนถงต นศตวรรษท20 แมวามกฎหมายออกมาตงแตวนท30 เมษายน1840 ระบห ามคนอาบนารมแมนาหรอในแมนานอกจากในโรงอาบนาของทางการท มฝากนมหลงคาปดกนอจาดสายตาเทานน ในยคนนภาพพมพท เ ปนภาพลอฝมอของโดมเย ได บนทกภาพผ หญงคนงานกาลงเชดตวกนอยางอตลดในขณะทผ ดแตงตวงามทงชายและหญงเดนผานไปมาบนฝง (Daumier,1808-1879 ภาพดงกลาวออกพมพในวารสารเลอชารวาร - Le Charivari ฉบบว นท 3 สงหาคมป1842) สวนโรงอาบนาร อนในปารสชวงกงศตวรรษท18นน มเพยงสบกวาแหงเทานนและคดคาบรการแพงกวามาก ในท สดโรงอาบนาร อนจงกลายเปนสถานพบปะสงสรรคของพวกผ ด มสกลและชนชนกลางทรารวยเทานน(17) สถานอาบนาร อนท โดงดงมากท สดแหงหนง ตง ขนในป1783 บนรมฝงแมนาแซน ร จ กกนในชอ Aux Bains du sieur Albert. เจ าของได ทาทอนา เจาะรให กระแสนา พง ขนและลงไปหลายทศทางเพอให นากระจายไปถกทวท งรางกายคนอาบ นอกจากนยงเปนสถานแหงแรกและแหงเดยวในยโรปทมการจ ดทาทอนา ให พง ขนจากใต แผนทนงของเกาอ อจจาระ ความเรวของนาท พง ขนทะลทะลวงเข าทาความสะอาดกนและชองคลอด นบเปนรปแบบแรกของบเดท

30

ยโรป (le bidet-โถส วมปสสาวะและใช นงเ พอลางกน) ตอนนนบเดททาจากว สดประเภทตางๆและมแบบท เหมาะกบการขนยายตดตามเจ าของไปทกแหง บเดทนบเปนสมภาระเดนทางทขาดไมได ช นหนงของสตรยคนน

นา - ภาพลกษณของอานาจและอภสทธของชนชนสง เหตการณสาค ญยงเหตการณหนงในชวงศตวรรษท 17-18 คอการสรางพระราชว งแวรซายสซงเรมตงแตป 1624ในสมยพระเจ าหลยสท 13 แลวมการขยบขยายเปลยนแปลงอย เรอยๆในสมยของพระเจ าหลยสท14 , ท15และท16 . สงทมชอเสยงท สดอยางหนงของพระราชวงแวรซายสคอสถาปตยกรรมสวน พระราชอทยานแวรซายสนม เ นอทท งหมดประมาณหนงร อยเฮกเตอร(1,000,000 ตารางเมตร) การจ ดสร างสระนา ทางเดน ประตมากรรมตลอดจนการจ ดการปลก โคนหรอย ายต นไม ทกอยางเปนไปอยางเหมาะเจาะและเปนระเบยบสมดลบนพนทซ ายและขวาตลอดแนวแกนหลกของสวน ตรงตามทสถาปนกออกแบบไว (18) พระราชอทยานแวรซายสได กลายเปนแบบฉบบของสวนฝรงเศส และเปนแมพมพของสวนอนๆในยโรป

จตรกรรมผลงานของ Pierre Patel [ปแยร ปาเตล] (1605-1676 ชาวฝรงเศส จตรกรในยคบารอค) แสดงอาณาบรเวณกวางใหญของพระราชวงแวรซายสพร อมอทยานททอดออกไปไกลสดสายตาในตอนบนของภาพ เปนครงแรกทมการถางปา ปราบพนทขนาดมหมาเชนน เ พอเนรมตให เปนเหมอนสวรรคบนดน ภาพนเนรมตขนในป 1668 อยทพ พธภณฑแวรซายส ภาพนยงมได รวมบรเวณพระราชอทยานแวรซายสท งหมด นนคอ

31

พระราชว ง Le Grand Trianon [เลอ กรอง ตรยานง] (และ Le Petit Trianon [เลอ เปอต ตรยานง]) ท เรมสร างในป1670 จงไมรวมอย ในภาพน ผนนาขนาดมหมาท เ ปนแนวลาคลองใหญในพระราชว งแวรซายส (เรยกกนทนนวา Le Grand Canal) เปนผลงานสรางสรรคท สดยอดของสถาปนกอองเดร เลอ โนตร(André Le Nôtre,1613-1700) ผ พลกโฉมหนาของพนทต งแนวทศตะว นออก-ตะว นตก เปนเส นทางยาวสวางไปสดลกหลกตา การกอสร างแนวลาคลองใหญสายนใช เวลานานถง 11ป ตงแตป1668-1679 ยาวทงส น1670 เมตร บนลาคลองสายนเคยใช เปนทลองเรอสาราญในวาระงานเฉลมฉลองตางๆนบครงไมถ วน ทง น เพราะพระเจาหลยสท14 ได ส งเข าเรอขนาดเลกจานวนมากมาใช ในลาคลองใหญน และในป1674 สาธารณรฐแหงเวนส(ตอนนนเวนสเปนรฐอสระ) ได สงเรอกนโดลา(gondola เปนเรอพายทองแบนท ใชท เมองเวนสในอตาล)สองลาพร อมนายพายเรอสคนมารบใชพระองค ทมนกพายเรอชาวอตาเลยนทงสพกอาศยอย ในอาคารตรงหวมมด านขวาของลาคลอง ซงต งแตนนเรยกชอกลมอาคารตรงนนวา Petite Venise ([เปอตดต เวอนซ] หรอเวนสนอย กลมอาคารตรงนปจจบนเปนภตตาคาร ใกลๆกนเปนทาเทยบเรอ มเรอให เชาพายเลนบนลาคลองใหญ) เพราะฉะนนตลอดฤดร อน พระเจ าแผนดนและข าราชบรพารลงเรอสาราญบนลาคลองใหญน สวนในฤดหนาว เมอนา เปนนาแขงกเปนท เลนสเกตและรถเลอนบนหมะ ยงกวาสถาปตยกรรมสวน ดอกไมและพมไมตางๆโดดเดนมมท ใดเหมอน แตสงท เหนอกวาคอนา ในทกรปแบบทนามาประดบสวนและเปนเอกลกษณเดนท สดของสวนฝรงเศส ไมวาจะเปนนาตก นา พ นาสงบนงราบเรยบผนใหญท เ ปนดงกระจกเงาเ นอดสะท อนทองฟาและแสงสวาง ทงหมดนเปนสงทหาดท ใดเสมอเหมอนมได ในยโรปยคนนและแมแตยคนเองกยงหาท ใดมาเทยบกนได ยาก เมอมองดสภาพการณและความมเหาฬารของพระราชว งแวรซายสในยคนน สรปได วาเปนยคทนา เข าครอบครองแผนดนอยางมศลปและเตมศกยภาพ พระราชว งแวรซายสมสระนาขนาดใหญ(bassin) ทงหมด12แหง มละเมาะไมพร อมประตมากรรมนาพหรอนาตกอก15แหง(bosquet) มปารแตรนา(Parterre d’Eau) ท เ ปนสระนาต นแตกวางเหมอนแปลงสนามหญาส เหลยมใหญๆสองแปลงทขนาบสองขางทางเดนสายสาค ญของสวน และตงขนานไปกบอาคารพระราชว งด านสวน จนเกอบจะพดได วาเปนสวนตอขยายของว ง เพราะแสงสวางทสะท อนจากสระนาปารแตรท งสองแหง สองระยบระยบไปยงห องกระจก(Galerie des Glaces) ภายในอาคารพระราชว งทต งตรงกน ถานบจานวนนาพนาตกและสระนาเ ลกๆใหญๆแลว ม ถง1300แหง ประมาณกนวาปรมาณนาท ใช ในพระราชว งแวรซายสเพยงแหงเดยวแตละว นเกอบเทากบปรมาณนาท ใชสาหรบชาวเมองทงหมดในกรงปารสในแตละวน นอกจากหองสวน ผนนา ย งม พนทจ ดเหมอนหองโถงกลางแจ งหรอห องรบแขกนอกชายคาสาหรบงานเล ยงนาชา ฟงดนตรหรองานเต นราในยามทอากาศดแสงแดดอบอน ทกแหงมประตมากรรม แจกนขนาดใหญ หรอนา พเลกๆประดบอกจานวนมาก และตามสองฝงของทางเดนภายในสวนทกสาย(les allées) ในปจจบนสวนบางหยอมเชนสวนวงกตท เคยมในสมยพระเจ าหลยสท14 ถกทาลายไปแลว

32

พระราชอทยานแวรซายสนบเปนสวนเนรมตทผนกรวมเข าไปในธรรมชาตแวดลอม ยงใหญและสวยงามท สดทไม มท ใดเหมอนในยโรป แสดงถงอ จฉรยภาพของสถาปนกชาวฝรงเศสหลายๆคนททางานตอเ นองกนมาในยคตางๆโดยสามารถรกษาความกลมกลนและจรรโลงเอกภาพของศลปะสวนฝรงเศสไวได อยางวเศษ ภาพของนาจานวนมหาศาลทนามาประดบพระราชอทยานแวรซายส เปนทตนตาตนใจ ทงประทบใจและขมขว ญไปพรอมๆกนในหมข าราชบรพารและข าแผนดนรวมทงชาวยโรปทงทวป ทาให ทกคนสานกถงความยงใหญและอานาจของผ เ ปนเจ าของพระราชอทยาน นาได ไปเสรมสร างบญญาธการของกษตรยฝรงเศสโดยเฉพาะของพระเจ าหลยสท14 ได วเศษเหนอสงอนใด เพราะแมแตธรรมชาตกสยบใต คาบญชาใต พระประสงคของพระองค ภายในอาคารพระราชวงมการจ ดห องเพอวางอางอาบนาท งของพระมหากษตรย พระราชนและพระสนมตางๆ สวนใหญเ พอการตงโชวเปนสาค ญ การลงอาบจรงๆยงนอยครง เพราะนาทสงจากแมนาแซนทปารสเข าไปถงพระราชว ง แวรซายสนอยลงๆ ฝรงเศสได ตดตงเครองสบนาและทาระบบทอสงนาจากอางเกบนาทอย ในจ งหวดในปรมณฑลของพระราชว งท งหมด รวมทงสร างอางเกบนาแหงใหมอกหลายแหงเ พอรองรบนาไวใช สาหรบนา พนาตกทกแหงในพระราชอทยานโดยเฉพาะในยามทพระเจ าหลยสเสดจออก และในระหวางป 1681-1682 มการประดษฐเครองปนเครองสบนาขนาดใหญ (la machine de Marly) ททดและสบนาจากแมนาแซนทปารสสวนทอย ใกลพระราชว งท สดกประมาณ10-15 กโลเมตร และพนท กตางระดบกนอกด วย มการนาสงนา เปนระยะๆผานสะพานสงนาท เมองมาร ล (Aqueduc de Marly) เข าส เขตพระราชว งแวรซายส

33

ภาพถายให เหนทศนมตของพระราชว งแวรซายส จากบนไดหนาอาคารพระราชว ง เปนแนวตรงออกไปสดสายตา แกนหลกนเปนผนนาขนาดมหมาตอๆกนไปกวาสบกโลเมตร

34

ภาพแสดงทต งของเครองปนนา (La Machine de Marly) ทวศวกรประดษฐขนเพอทดนาจากแมนาแซน(la Seine) ทปารสและนาสงตอๆขนไปผานสะพานสงนาท เมองมาร ล (Aqueduc de Marly)ไปยงพนท เขตพระราชว งแวรซายสทอย ไกลออกไปประมาณ15 กโลเมตร เครองกลจ กรนประกอบดวยกงลอแบบกงหนนาขนาดใหญเส นผาศนยกลาง12 เมตรทงหมดรวมถง14 ลอ วศวกรรมประดษฐเครองกลจกรนมประสทธภาพเตมพกดนบเปนนวตกรรมแนวหนาท ไม เคยมมากอนในยโรป ภาพนเปนผลงานในป 1723 ของเปยร- เดอนส มารแตง(Pierre-Denis Martin) (ภาพจาก wikipedia.org) นานหลายศตวรรษทเดยว กวาส งคมยโรปจะหนกลบมาใช นา เ พอร กษาความสะอาดทงเรอนราง มใชเพยงเพอเชดหนาและลางมอเทานนแตเ พอการมอนามยทด อยางไรกตามการมนา ใช เ พอความสะอาดกยงคงเปนอภสทธของเหลาผ ดม เ งน ผ ทสะอาดไดมากเทาไรหมายความวาผ นนมบารม ม เ งนสาหรบซ อความสะอาดในทกสง ไมจากดอย เ พยงรางกาย แตรวมไปถงทอยอาศยทสะอาด มนา ใช อดมสมบรณ มสวนนาพหรอธารนา ใส ม เครองใช ถ วยโถโอชาม เครองแกวหรอเครองเ งนทข ดล างเชดจนเปนเงาวาวว บ ความสะอาดกลายเปนบรรทดฐาน เปนประกาศนยบตรทแท จรงของความเปนผ ด และการอาบนา กได พฒนากลายเปนการเสพสขประเภทหนง ในศตวรรษท18 ชนกลมนเทานนทสามารถมอางนาสวนตวสาหรบลงแชและอาบนาได เตมตวตามความพอใจในว ง คฤหาสนหรอบานพกสวนตวของเขา การอาบนาในยคนย งผลให เกดความสมพนธแนวใหมระหวางเจานายกบผ ร บใช เหลาบรวารหรอคนรบใชได เข าใกลชดเจ านายมากขน เพราะเข าไปชวยและดแลอยในห องอาบนาด วย จงมโอกาสได เหนรางเปลาเปลอยของเจ านาย ไมวาเปนเจ านายผ หญงหรอผ ชาย เหลาคนรบใช กมท งผ หญงและผ ชายแลวแตใครทาหนาทอะไร ผ ชายเปนคนยกถงนา เทนา เตมลงในอาง สวนผ หญงอาจชวยอาบชวยถต วเชดตวเปนตน บางทย งมนกดนตรเข าไปดดสตเปาให ความบนเทงแกผ กาลงอาบนา เ พมขนอก

35

จตรกรรมภาพน(1729) ฝมอของฌอง มารก นาตเย (Jean Marc Nattier, 1685-1766) ทาให เรานกจนตนาการการอาบนาของเจ านายในสมยศตวรรษท18 ทมบรวารคอยรบใช หลายคน มชาวผวดาด วยแนนอน เปนยคทมการนาชาวแอฟรกามาเปนคนรบใช ในยโรป บนพนมพรมปผนใหญ อ นเปนหนงในสมบตมคาของยคนน(เข าส ย โรปกบพวกเตรก) บคคลในภาพคอ Marie-Anne de Bourbon-Condé (หรอทเ รยกกนสนๆวา มดมวแซล เดอ แกลรมงต Mademoiselle de Clermont ผ เ ปนหลานสาวของพระเจ าหลยสท14 กบ Madame de Montespan) ภาพจาก Musée Condé ท เมอง Chantilly ประเทศฝรงเศส ห องท ใช เปนทอาบนาสมยนนต องเปนหองใหญมาก ใหญพอสาหรบให คนอยางนอยหาหกคนเดนเข าออกหรอสวนไปมาได สบายๆ การอาบนาด งกลาวทาให เ กดแนวการตกแตงภายในอาคารแบบใหม มการออกแบบสรางอางอาบนาแบบตางๆตงแตแบบนอนเหมอนเตยง แบบเกาอ นวม แบบโซฟาเปนตน นอกจากนยงม เตยงหรอเกาอ ยาวสาหรบนอนพกหลง ขนจากนา ซงมกตอด วยการกน มสาวใช หลายคนคอยเชดคอยนวดตามตวด วยเครองประทนผว ชวยแตงตวและบรการอาหาร การเปลอยกายให เหลาข าทาสบรวารเหนในตอนอาบนาและแตงตว ไมใชเรองแปลกในยคศตวรรษท18 การอาบนา กไมใชเรองนากลวแลว กลายเปนเรองธรรมดา อยางไรกตาม ความคดเ กยวกบการอาบนาย งเ กยวพนอยก บความตองการอวดตว อวดสถานทและอวดรวย คานยมในตอนนนคอทกอยางต องตระการตาตระการใจ คฤหาสนหรอว งเปนฉากของชวตแตละขณะ และชวตแตละขณะคอศลปะการสรางภาพพจนใหวเศษทสดททาได ซงยอมหมายรวมไปถงการซอนสงทแยๆด วย ทงหมดนเปน

36

วถชวตแบบใหมทสงผลสบตอไปทกดานทงการกนอย การแตงกาย การแพทย การสาธารณสขและการปกครอง สาหรบผ ท ไม มเ งนสร างห องนาสวนตว กมบรการให เชาอางอาบนาพร อมดวยนา อนหรอนาร อนตามตองการ เมอคนอาบนากนมากขนๆ ประสาทรบร กลนของคนยงทนกลนสกปรกตางๆไมไหว จมกยงไวตอทกกลน ในยคน มการศกษาวเคราะหกลนตวจากสวนตางๆของรางกายอยางละเอยดลออ เ พอหาทางกาจ ดกลนไมดตางๆอยางเดดขาด มการคดหาสตรผสมใหมๆ เปนนาส มสายช อ ลกอฮอลหรอนายาอนๆ หรอผลตสบจากสารทสกดจากพชบางชนดออกใช โดยเลงหาประสทธภาพในการกาจ ดกลนทเ กดจากสวนนนสวนนของรางกายอยางจาเพาะเจาะจง ฝรงเศสกลายเปนประเทศแนวหนาในด านนตงแตนนเปนตนมา เมอพจารณาจตรกรรมตงแตปลายศตวรรษท18 เปนตนมา ในยคทการเปลอยกายกลายเปนเรองธรรมดาและการอาบนา กเปนเรองการโชวต ว จะเหนวาภาพเปลอยกลบเข ามาในวงศลปะ เชน ร เบนส (Peter Paul Rubens, 1577-1640 ชาวเฟลมมช) ผ ม กวาดภาพเนอหาจากคมภรหรอเ นอหาประว ตศาสตร ในชวงสดท ายของชวตได เสนอภาพของวนส(The Feast of Venus) ของสามเทพสตรกรกผ เลองชอลอนามในดานความงาม(The Three Graces) หรอภาพปารสตดสนความงามของเทพสตรสามคน(The Judgment of Paris) สตรในภาพเหลา นเปลอยทกคนตามอดมการณกรกโบราณ ภาพเปลอยของรเบนส จงย งวนเวยนอย ในกรอบของขนบ “ความเปนคลาซสก” (บคคลในภาพมาจากเทพตานาน)

จตรกรรมภาพสามความงามเลศพสทธ (Les Trois Grâces [เล ทรว กราซ]) ฝมอของ Peter Paul Rubens ผลงานในป 1636/1638 อยท พพธภณฑเอลปราโด (Museo del Prado [มเซโอ เดล ปราโด]) กรงมาดรด ประเทศสเปน (ภาพจากวกพเดย สารานกรมเสร)

37

ตอมาโกยา (Francisco Goya, 1746-1828 ชาวสเปน) ได วาดภาพ “มาฆาเปลอย” (La Maja desnuda ผลงานในราวป1798-1800 ชอ“มาฆา”เองกเจาะจงอยางแนช ดวาม ใชภาพวนสตามขนบเกา คา นใช เรยกหญงสามญชนทพฒนาตนเองเลยนแบบสตรในชนชนสงและใช ชวตตามแบบพวกผ ด) เปนภาพสตรเปลอยทงต ว นอนพงหมอนบนเตยง แขนทงสองยกขนวางหลงศรษะ เปนภาพสตรในโลกของความเปนจรง ตามองตรงมายงผ ด ท งสหนาและทาทางแสดงความสข ความพอใจ ไมมทาเอยงอาย กลบภม ใจในรางงามของเธอ ในความเปนผ หญงทม เลอดเนอและวญญาณ มใชเทพสตรในตานานทสวยสมสวนไร ทตแตให ความร สกเหนหาง โกยา ยงได บรรจงวาดเส นขนเลกๆเหนอเนนอว ยวะเพศ ซงเ พมมตของความเปนเปนจรงเข าไปอก และทาใหภาพเปลอยของโกยา เปนภาพหญงเปลอยจรงๆภาพแรกในโลกตะว นตก ทม ได เปนเทพสตรกรก ภาพเปลอยนเขยาวงการศลปะอยางรนแรงและเปนทวพากษณวจารณกนมาก(โดยเฉพาะจากองคการศาสนา) ภาพถกเกบไวในหองลบภายในหอศลปซนเฟรนนโด(San Fernando) จนถงป1901เทานนทภาพของโกยาภาพนได เข าไปประดบในพพธภณฑเอลปราโด(Museo del Prado)กรงมาดรด จตรกรรมนยงได โดนใจให มาเนตเสนอภาพหญงเปลอยในทานอนแบบเดยวกน(แตกลบข าง) ในจตรกรรมชอ โอแลงเปย(L’Olympia)ของเขา

จตรกรรมภาพเปลอยของโกยา ภาพนได ชอวาเปนภาพแรกทแสดงขนออนของสตรในจตรกรรมขนาดใหญออกสสายตาสาธารณะ อยท พ พธภณฑเอล ปราโด (Museo del Prado [มเซโอ เดล ปราโด]) กรงมาดรด ประเทศสเปน (ภาพจากวกพเดย สารานกรมเสร)

38

จตรกรรมภาพฝมอของ มาเนต (Edouard Manet, 1832-1883 ชาวฝรงเศส) ชอวา โอแลงเปย - L’Olympia เนรมตขนในป1863 ตามแบบภาพ “มาฆาเปลอย” (La Maja desnuda) ของ โกยา(Francisco Goya) ตาของผ หญงมองตรงมาทผ ด ไมอาย ไมได ท าทายหรอเชญชวน มทาสสาวผวดานาชอดอกไมมาให เธอ ซงอาจจะทาให คดได วา มผ หลงใหลเธอ(ทอาจทาให คดวาเธอเปนสตรผ ชายบรการหรอเปลา) ภาพนอยท พพธภณฑของ ออกเซย (Musée d’Orsay [มเซ ดอกเซ]) กรงปารส (ภาพจากวกพเดย สารานกรมเสร) มาเนต (Edouard Manet, 1832-1883 ชาวฝรงเศส) ย งได เสนอภาพจตรกรรม“ปคนกบนสนามหญา”ในธรรมชาต(Le Déjeuner sur l’herbe ราวป 1863) มภาพสตรเปลอยทงรางนงช นเขา ขนข างหนงบนพนสนามหญากบหนมสาอางคสองคนทแตงตวเตมตามยคสมย สตรอกผ หนงในฉากหลงม เส อขาวบางคลมไวหลวมๆ กาลงล างเ นอลางตวในลาธาร ภาพนของเขาถกคณะกรรมการของ“ซาลง”(19) (Salon หรอ Salon de Paris ป1863) ตดสทธม ให รวมในงานนทรรศการวจตรศลปปนน ระบวาเ นอหาไมต องทานองคลองธรรมของสงคม ภาพสตรเปลอยของมาเนตอยนอกขนบแบบแผนของบณฑตยสภาแหงวจตรศลป สตรนนมได เปนหนงในหมทวยเทพกรก เปนสตรสามญชน ไมมฉากหลงทอาจโยงไปถงขนบยคคลาซสกเลย คณะลกขนจงไมยอมรบ ตอมาเซซานน(Paul Cézanne, 1839-1906 ชาวฝรงเศส) ได เสนอภาพกลมผ หญงเปลอยรมธารนา ในอรยาบถตางๆ เชนเดยวกบโกยา และมาเนต ผ หญงเหลานนเปนผ หญงชาวโลกมใชเทพธดาหรอนางฟาใดๆ ประตมากรโรแดง(Auguste Rodin,1840-1917 ชาวฝรงเศส) กเสนอผลงานจานวน

39

มากท เ ปนรางเปลอยของชายและหญง เชนนต งแตจตรกรโกยาเปนตนมา ภาพเปลอยหลดจากกรอบบงค บของ “ความเปนคลาซสก” มาเปนการแสดงออกอยางอสรเสรของศลปนตามอดมการณความงามของศลปนเอง

จตรกรรม “ปคนกบนสนามหญา” ของ Edouard Manet [เอดวร มาเน] (1832-1883) เนรมตขนในป1863 อยท พ พธภณฑของออรเซย (Musée d’Orsay) กรงปารส (ภาพจากวกพเดย สารานกรมเสร)

40

จตรกรรมภาพสตรสรงสนานกนรมฝงนา (Les Grandes Baigneuses) ผลงานของ ปอล เซซานน (Paul Cézanne) เนรมตขนในป1906 เซซานนได เนรมตภาพชดผ หญงอาบนาหลายภาพเปนชดเลย นาสนใจตดตามดวว ฒนาการการเสนอภาพของเขา ทกภาพลวนสอความสขสงบ ความสบายตวสบายกายของผ หญงรมฝงนา ในธรรมชาตรมรนของฤดร อน ภาพนอยทหอศลปเมองฟลลาเดลเฟย (Philadelphia Museum of Art) สหรฐอเมรกา (ภาพจากวกพเดย สารานกรมเสร)

ดานหนาสถานอาบนาแรท ใหญท สดในยโรป ชอ Széchenyi Gyógyfürdő

สรางตามแบบสถาปตยกรรมนโอบารอค ดสงาภมฐานจนอาจเรยกเปนวงนาได เลย ภาพนเปนของ Pierre Bona ถายไวเมอว นท29 กรกฎาคม 2010 ลงในวกพเดย

41

ในยคใหม มการสร างสถานอาบนาแรขนาดมหมาบนดนแดนท อดมดวยนาแรธรรมชาต ทมากท สดคอในประเทศฮงการ และสถานอาบนาแรท นาทงท สดคงตองไปดท เมองBudapest อาคารภายนอกดสงาภมฐานมาก ตามแบบสถาปตยกรรมนโอบารอค มชอเรยกกนวา Széchenyi Gyógyfürdő สราง ขนในป1909 บนพนทราว6,220ตารางเมตร และเปดบรการประชาชนตงแตว นท16 มถนายน1913 ผ คนนยมกนมาก จนเปนนสยทต องแวะเข าไปแชนาอาบนาแรกนกอนกลบบาน(เกอบ)ประจาว น จนตองมการขยบขยายในป1927 การขดเพอสรางระบบทางเดนของนาไปยงสระใหม ทาให ได พบตานาลกใต ดนอกแหงหนงในบรเวณ อยลกลงไปใต ดน1256 เมตร มปรมาณนาแรพออกจากใต พนโลกประมาณ6ลานลตรทกว น นาแรทนนมอณหภมคงทณ74ºC (นาจากตานาแหงแรก) และ77ºC(จากตานาแหงทสอง) เจาะจงไววาม เกลอแรทชวยกระต นและฟนฟโรคท เ กยวเ นองกบกระดกและข อ อาการอกเสบเร อร งของกระดกและข อเปนตน ทนนมสระนาแรภายในอาคารถง15สระ มสระใหญกลางแจ ง3สระ(ดภาพขางลางน) แตละสระมอณหภมตางกน มสวนประกอบของเกลอแรในนาตางกนด วย นอกจากสระนาย งมห องอาบนาด วยระบบทอนาทฉดไปรอบตว หรอแบบฝกบว หรอแบบนงให นานวดตว(jacussi) มห องอบไอนาและบรการนวดตวอยางครบวงจร สระนามท งสระรวมและสระนา เฉพาะเพศหรอสระนาสวนตว ได มการศกษาวจ ยคณภาพของนาพร อนทนน พบวามสวนประกอบของซ ลเฟต คลเซยม แมกนเซยม ไบคารบอเนต และมปรมาณกรดฟลโอไรดและกรดเมตาบอรคอยางมนยยะสาค ญ สถานอาบนาแร นจงเปนสวนหนงของการบาบดพยาบาลทการแพทยและระบบประกนสขภาพของประเทศยอมรบ ประชาชนจงเสยคาเข าไปใช บรการนอยมาก เปนโชคอนนตสาหรบพลเมอง เ พอนชาวฮ งการบอกวา ตงแตเ ลกๆแลว ค นเคยกบการไปอาบนาแรทนนเปนประจาหลงเลกเรยน ไมมการปดไมวาว นใดสปดาหใดฤดใด จงดต วอยางภาพขางลางน ทถายมาได เฉพาะภายนอก (ผ คนท ไปใช สถานอาบนาแร น นอกจากหองแชสวนตว ทงหมดสวมชดอาบนา)

42

ตรงบนไดมมมเลนหมากรก คนแชนาแรไปเลนหมากรกไปดวย มท งคนเลนและคนเชยร เปดไปดภาพคนเลนหมากรกได จากท น

http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Sz%C3%A9chenyi_Gy%C3%B3gyf%C3%BCrd%C5%91_thermal_spa_in_Budapest_005.JPG

ประเทศฮงการ เปนทรวมตานาใต ดนจานวนมาก โดยเฉพาะท เมองหลวงBudapest มตานาไมตากวา100 แหง จงทาให มการสร างสถานอาบนาแรท วไปในเมอง นาแร กมคณภาพดทชวยการเยยวยารกษาโรคไดหลายประเภท ทงโรคกระดกและข อ โรคผวหนงฯลฯ ผ คนค นเคยกบการไปอาบนาแรตามสถานท เหลานน เฉพาะทกรงBudapest มสถานอาบนาแรทเ ปนอาคารสถาปตยกรรมทส งางาม ไมตากวา10แหง เกอบทงหมดขนบญชเปนอาคารทมความสาค ญทางประว ตศาสตรประจาชาต Budapestเปนเมองหลวงแหงเดยวในโลกท มนา พร อนอย ใต พนกลางตวเมองเลย ดงตวอยางทนามาให ชมจากว งนาแรขนาดใหญท สดของฮ งการและของโลก (ดข อมลเ กยวกบสถานอาบนาแรท เ มองBudapest ได ท น http://visitbudapest.travel/activities/budapest-baths/ )

43

ภาพมมสง นเปนลชสทธด งระบไวในวกพเดยดงน

This picture is © copyright Civertan Grafikai Stúdió (Civertan Bt.), 1997-2006.; ลงในวกพเดยเพอเผยแพรว นท28พฤศจกายน2008 ดท http://www.civertan.hu/

รสโซ ผปฏวตจตสานกของยโรป บคคลทมสวนสาค ญในการเบนชวตความเปนอยและความนกคดของชาวยโรปทงทวปตลอดทงศตวรรษท18 คอ รสโซ(Jean-Jacques Rousseau, 1712-1778) รสโซเปนนกเขยนและนกปราชญเกดท เมองเจนวาประเทศสวสเซอแลนด บทเขยนของเขาเชน Discours sur l 'origine de l 'inégalité (1755) เ กยวกบรากเหงาของความไมเสมอภาคท ปทางสการปฏว ตทางการเมองและสงคมในป1789 . เรอง Julie, ou La Nouvelle Héloïse (1761) เ กยวกบคณประโยชนของการดาเนนชวตทคล อยตามวถแหงธรรมชาต ปทางไปสกระแสโรแมนทซซมหรอจนตนยมในวรรณกรรม . เรอง Contrat social ควบคก บเรอง Emile ทสอนให ร จ กคดทบทวนเกยวกบคานยมทผดๆทครสตศาสนาได กาหนดใหชาวครสตยดถอและปฏบต รวมทงกระต นให เรยกร องสทธเสรภาพและความเสมอภาคของประชาชน ทงสองเลมปทางไปสพฒนาการความคดด านการเมองและสงคมสมยใหม ถงการปกครองในระบอบประชาธปไตยเปนตน วงการศาสนาประณามงานเขยนของเขาอยางรนแรง เขาต องหลบล หนภยเรรอนออกไปจากวงสงคมระหวางป1765-1770 . รสโซ ย งได เ ขยนหนงสอเรอง Les Confessions (บทสารภาพ) แสดงขอคดและ

44

เจตนารมณในสงท เขาเรยกร องในสงคมเพอดงคนออกสธรรมชาต เข าใกลธรรมชาตและเรยนร วถแหงธรรมชาต นบเปนนกเขยนผ นาแนวหนาท เข าถงและรณรงคให สาเหนยกถงความเอ ออานวยของธรรมชาตในการอนรกษชวตคนให คงอย ในความสนทรยและด วยความสงบสขโดยถวนหนา หนงสอเลมนย งได ร บการยกยองวาเปนบทเขยนท เยยมยอดททะลทะลวงไปถงแกนในจตวทยาของมนษยด วย และเปนหนงสอท ได รวมบทราลกความทรงจาทสวยงามตางๆในชวตของ รสโซ เปนวธการเขยนทนาไปสการเขยนอตชวประว ตสมยใหม (หนงสอเลมนพมพขนหลงจากท รสโซถงแกกรรมแลวเทานน) และโดยเฉพาะในระหวางป1776 รสโซได ประพนธ Les rêveries du promeneur solitaire (ความฝนใฝของคนเดนดนผ อ างวาง) เปนอตชวประวตท เน นการพนจพเคราะหสรรพสง “ตามเนอผา” ผ อานสามารถตดตามเข าไปในกระบวนการตรกตรองใครครวญเกยวกบทกสงทกอยางของ รสโซ อยางใกลชด กระบวนการมองและการคดของ รสโซกลายเปนเอกลกษณของสงคมยคใหม การทต องแจกแจงงานเขยนของ รสโซสามส เลมดงกลาว กเพราะวางานเขยนของเขาเปนทตดตามกลาวขว ญกนอยางแพรหลายไปทวท ง ยโรป ความคดของ รสโซได ไปเจาะจตสานกและบบหวใจของปญญาชนชาวยโรปซงนาไปสการปฏว ตฝรงเศสป1789ในท สด ปฏว ตฝรงเศสไมใชเ ปนเพยงด านการเมองการปกครองเทานน แตครอบไปทกๆดานทงส งคม เศรษฐกจ วทยาการ ศลปะ ความคดอานและความเปนอย เชนในสวนท เ กยวกบเรองของนากบความสะอาด รสโซกโจมตคาสอนผดๆของครสตศาสนาทห ามการอาบนาจนกลาย เปนการหามรกสวยรกงาม เพราะศาสนาเกรงวาจะเปนบอเกดของพฤตกรรมท เสอมทรามและตรงคนให หลงใหลกบรปรสกลนเสยงเปนตน รสโซประณามความสกปรกโสโครกในชวตประจาวน สนบสนนให คนอาบนาทาความสะอาดรางกายและทพกอาศย เ พอสร างแนว โนมให จตใจสะอาดบรสทธ เ ปนต น ระบบระบายและบาบดนาเสยของกรงปารส ตงแตศตวรรษท18 เปนตนมา ผ ม เ งนซ อความสะอาดไดเตมท และเรมเรยกร องสทธการมอากาศทบร สทธ ถนนทสะอาดไร ขยะมลฝอยหรอทไมมนา โสโครก นา เนา นา เสย นาข ง พวกเขาประท วงการปลอยนา เสยท ไปทวมนองบนพนถนน ฝรงเศสตองเรมปรบปรงและวางระบบทอระบายนา เสย กรณทปารส ได ชอวาเปนระบบเครอขายทกวางท สดและสมบรณเหมาะสมท สดกบความจาเปนดานสขอนามย มการขดอโมงคให เปนทตดตงระบบทอระบายนา ทกระจายออกไปเปนเครอขายตอเ นองกนอย ใต พน เหมอนผงเมองทสองของกรงปารส ทาหนาทสบสงโสโครกและนา เสยจากพนถนน และจากอาคารทงหลาย อโมงคเครอขายเหลา น ววฒนและพฒนาสมบรณขนเรอยๆและมศกยภาพมากขนๆ ในปจจบนนอกจากทาหนาทสบ ระบายและบาบดนา เสย ยงเปนทต งของทอลาเลยงนา ใช ทอระบายอากาศ ทอชมสายโทรเลขและโทรศพทเปนตน(20) อโมงคเครอขายทงหมดของกรงปารสจงเปนทต งเครอขายงานบรการสาธารณะและงานบรการเฉพาะกจอนๆ ประว ตการระบายสงโสโครกและบาบดนา เสย เรม ขนแลวตงแตสมยโบราณ ดวยการขดคลองหรอทางนาท เ ปดโลงในธรรมชาตเ พอระบายนา เสยไปลงแมนา สวนการสร างและ

45

พฒนาเปนอโมงคเครอขายใต ดนนนเปนไปอยางช าๆตดตอกนหลายศตวรรษ และในกลางศตวรรษท19 เทานนทมการศกษาวจ ยเข มรวมกนระหวางวศวกรและนกอนามย ทรวมกนเปนกลมผ บรหารจ ดการโครงการเพอกาจ ดและระบายสงโสโครกและบาบดนา เสยจนสาเรจลลวงและใชการมาจนถงปจจบน

ภาพนกากบวาอย ในป1858 เผยใหเหนวธการสร างอโมงคสาหรบการระบายนา เสยใต พนของกรงปารสบรเวณถนนรวยล(Rue Royale) จากปากทอระบายนารมทางเท าลงสทอ ทตดตงขนานไปกบกาแพงอโมงค พนทตรงกลางบางชวงเปนถนนทางเดนภายในอโมงค บางชวงเปนลาคลองทนาไปสแมนาแซนหรอแมนาสาขา สวนบนถนนบรเวณถนนรวยลน มอาคารสถาปตยกรรมแบบนโอคลาซสกท เดนสงา(ตรงกลางภาพ) ซงคอวดมดเดอแลน(Eglise de la Madeleine) เหนเสาสงแบบคอรนเธยนดานหนาอาคารและเรยงราย ไปโดยรอบว ดทงหมด52 เสาแตละเสาสง20 เมตร เอกสารทางการระบไววา ในราวป1200 พระเจาฟลปโอกซต (Philippe Auguste, 1165-1223) ให ป พนถนนกรงปารสด วยหน และจ ดทารองระบายนาไวตรงกลางพนถนน ในราวป1350 เรมขดสร างลาคลองระบายนา เสยสายแรกๆของปารสเชอมไปลงทแมนาและขดทาเ พมขนอยางตอเ นองจนถงป1618 ทรวมถงคลองระบายนา เสยวงแหวนลอมรอบกรงปารส จงเชอมลาคลองเลกอนๆทไหลตรงจากกลางเมอง ตอมามการสร างซ มหลงคาทรงกลมคลมเหนอลาคลองระบายนา เสยบางสาย และในป1740 เทานนทตร โกต(Turgot หวหนาและผ จ ดการระบบทอระบายนา เสยในตอนนน)ให สร างกาแพงกนสองฝงคลองระบายนา เสยวงแหวนของกรงปารส และตอมาสร างหลงคาทรงกลมคลมปดโดยตลอด

46

ระบบลาคลองและทอระบายนาตลอดหลายศตวรรษนน ยงมได แกปญหาดานการอนามยสวนรวมอยางมประสทธภาพเพยงพอ ในราวป1772 สถาปนกคนหนงชอ ปาตต(Patte) เสนอให สร างระบบลาคลองใต พนแทนการขดลาคลองหรอสร างทอระบายนาบนดน แตร ฐขาดงบประมาณและว สดกอสร างทจา เปน ทาให ข อเสนอของเขาถกเกบพบไป การสร างเครอขายระบายนา เสยจงทาตามแบบเดมตอมาเรอยๆ อกประการหนง นโยบายทชาวฝรงเศสถอปฏบตเรอยมาตลอดหลายศตวรรษคอ ให ท งทกอยางลงในทอระบายนา (Tout à l’égout!) ไมเคยมการขดลอกหรอชะล างทาความสะอาดลาคลองหรอทอระบายนากนเลย เศษปฏกลทงหลายทงปวงสะสมจนกลายเปนคนกนนา ในลาคลองหรอในทอ ไปหยดหรอชะลอการไหลของนา เสย บางททาให เครอขายบางตอนอดตน สงโสโครกทท บถมกนยอมเนาบดสงกลนเหมนและเพมมลพษในอากาศ จนถงกลางศตวรรษท19 นาจากพนถนนในเมองและจากอาคารทงหลายนนไหลไปตามธรรมชาต คอไหลลงทตากวา สลาคลองหรอทอระบายนา และเมอคลองหรอทอตน ฝนตกแมเพยงครงเดยว นา เสยกทวมลนเจงนองบนถนน พนถนนเสยหายมาก สภาพเมองกทรดโทรม จนถงราวป1830 ถนนทางรถวงเจาะเปนรองยาวไปตลอดพนตรงกลางถนนสาหรบรองรบนา เสยหรอนาฝน หากมนา เจงนอง พาหนะแบบตางๆทส ญจรไปมาบนถนนเชนรถมาและรถยนต ทาให นา เสยกระเดนออกไปทกทาง ไปถกคนเดนเท า ถกร านค าท งหลายทต งอยรมถนน เปนท เ บอหนายโกรธเคองกนไปทว ไมวาใครในยคนนตางเคยร สกโมโหอารมณเสยเพราะถกนาเสยกระเดนใสต วหรอเส อผ าขณะเดนไปมาบนถนนในปารส ทาให สกปรกมอมแมม ตองกลบบานไปเปลยนเส อผ า วศวกรเอมมร(Emmery) เปนคนแรกท เข าใจวาจาเปนตองมการทาปากทอระบายนา เสยรมทางเท า และปดรองนา เสยตรงกลางถนนแลวปรบเปลยนให พนถนนลาดลงสองขาง เชนนนา กไหลลงไปสปากทอระบายนารมทางเท าไปยงทอระบายนา เสยทวศวกรดโล(Duleau)และ จรารด(Girard) สร าง ขนรองรบเพอนานา เสยจากถนนในเมองตรงไปลงแมนาแซน ตงแตป1850 เทานนท เครอขายทอระบายและบาบดนา เสยของปารสพฒนารดหนา เปนยคทบารงโอซมานน(Baron Haussmann) เข าเปนผ บรหารเมองปารส และวศวกรเออแจน เบลกรอง(Eugène Belgrand) เข าร บหนาทบรหารจ ดการระบบระบายนา เสย เบลกรองให ความสาคญแกการอนรกษทางระบายนา เสยทมอยกอน ด วยการปรบปรงให ท นสมย ขนแทนการปดทอเกาเหลานนลง ในยคโอซมานน การบรหารจ ดหานาดมนา ใช มาสปารสกมประสทธผลมากขนตามลาดบด วย เกดเครอขายคขนานสาหรบการกระจายนาไปทวปารส สายหนงเปนเครอขายของนาทดมได และอกสายหนงเปนเครอขายของนาทดมไมได ในป1851 วศวกรมลล(Mille) แทนการใช ทอนาทรงกลม ได นาทอนาทรงรแบบไขจากองกฤษมาใช และใช ตอมาทวไปในฝรงเศส ทางการพยายามคดค านเพราะความหนาของทอไมมากนกทาให มข อกงขาเ กยวกบความปลอดภยในการสร างและการใช แตไมช าตอมากต องยอมรบ ความจรงแลวทอรปทรงร น ให พนทภายในทอกวางกวาทอส เหลยมและไมมคาใช จายเพมขน วศวกรคนอนๆกใช อยางตอเ นองสบมา นว ตกรรมอกอยางหนงท เรม

47

ขนในยคน คอการประดษฐระบบขดถอ ตโนมต (curage automatique) เ พอลางทอระบายนา เสย เบลกรองได ให สร างต ทาความสะอาด(wagons-vannes)แบบขบเคลอนไปมาบนรางและทาหนาทข ดล างไปตามเส นทางยอยๆภายในอโมงคระบายนา และให สร างเรอขดลาง(bateaux-vannes)สาหรบใช บนเส นทางลาเลยงนา เสยสายใหญหลกๆ กฎระเบยบฉบบลงว นท26 เดอนมนาคม1852 บทท6 ระบวา สงกอสร างใหมใดกตามทสร างขนบนถนนสายใดทมระบบทอระบายนา เสยแลว ต องตดตงระบบระบายนา เสยใต พนด วย สาหรบอาคารเกาทมอยกอน กต องบรณะตดตงระบบทอระบายนา เสยให แล วเสรจภายใน10ป อกฉบบหนงลงว นท19 ธนวาคม 1854 ระบวา เจาของทดนเจ าของอาคารทกแหง ต องสร างระบบทอระบายนา เสยเปนเครอขายใต พนเพอนาสงนา เสยบนพนทสวนตวไปยงทอระบายนา เสยสาธารณะ เพอให ทกอยางสอดคลองกนตามนโยบายรวมของการบรหารจ ดการเรองนา เสย เบลกรองให สร างระบบสบนาขนาดใหญทมประสทธภาพสง โดยเฉพาะเมอมการรวมดนแดนรอบนอกท เปนชนบทของปารสเข าเปนสวนหนงของกรงปารสในป1860 นา เสยของชานเมองจงไหลมารวมในเครอขายนา เสยของปารสและทงหมดไหลลงสแมนาแซน นอกจากเรองการระบายและบาบดนา เสย เบลกรองยงได ร บมอบหมายให ค นหาแหลงนา กนนา ใช นอกเหนอปรมณฑลของเขตหนยปซ มทล อมรอบกรงปารส ให หาแหลงนาจากทสงกวาและทมมากเพยงพอสาหรบการอปโภคบรโภคของชาวกรงปารส อนสนธจากการค นหาแหลงนาด งกลาว ในป1865 นาจากแดนดยส(Dhuys) จงถกลาเลยงเข าไปใช ในปารส เปนจานวนถง20,000 ลกบาศกเมตรตอว น สบปตอมา มการนาสงนาจากวานน(Vanne) เข ามาใช ในปารสอกเปนปรมาณ120,000 ลกบาศกเมตรตอว น เชนนทาให ปารสมนาดมนา ใช เ พมเปน350,000 ลกบาศกเมตรตอว น และในป1913 ปารสมนาดมนา ใช โดยเฉลย990,636 ลกบาศกเมตรตอว น จนถงป1881 ภายในทอระบายนาหลายแหงท ไม มแนวลาดชน ทรายหรอสงปฏกลทบถมกนเปนคนสงกนนาไว ตอนนนเจ าหนาทจะกกนา เสยไวใกลทตรงนนและว นหนงกปลอยปรมาณนาทก กไวออกอยางฉบพลน ทาให เ กดแรงผลกดนสง ด นสงโสโครกทก กกนไวออกไปได แตการทาเชนนมผลขางเคยงทไมสะดวกนก คอมอ นตรายได และทาให การหมนเวยนของนาภายในทอหยดชะงก เ นองจากทอถกนาทปลอยให ไหลออกฉบพลนนนกลบมด ทาให เ กดเช อโรคระบาดไดเพราะนา เสยถกกกขงไวณทนนนานว น ทงย งอาจทาให เ กดนาทวมพนท ใต พนได ด วย เ พอแกไขความไมสะดวกตางๆทอาจเกดตามมา ฝายบรหารจ ดการได สร างอางเกบนาสะอาดตงอยบนสวนสงของทอระบายนา เสย อางเกบนา นม เครองปลอยนาอ ตโนมตให ไหลออกว นละหลายๆครง เชนนเทากบได ใชนาสะอาดนนชะล างภายในระบบทอระบายนา เสยไปดวย นาสะอาดนให ประโยชนอนอก เชนชวยขบอากาศภายในทอระบายนา เสยออกและเปลยนอากาศภายในใหด ขน ปลายป1889 มอางเกบนาสะอาดดงกลาวจานวน892แหง ท ใช งานได ด สาหรบทอระบายนา เสยทปกตมทรายปนเปนจานวนมาก ให ตดตงภาชนะพเศษขนาดใหญใต ทางนา เสย ภาชนะใหญเหลา นทาหนาทกรองกากและสงปฏกลตางๆจากนา เสย

48

คนงานจะยกภาชนะกรองสงโสโครกแบบนออกหลายครงในหนงสปดาห การกรองนา เสยแบบนทาตอไปจนถงปลายป1889 ในระหวางป1890-1897 มการสร างและบรณะเครอขายระบายนา เสยอยางตอเ นอง และยกเลกการปลอยทกสงทกอยางลงสแมนาแซน ไมวาจะภายในตวเมองหรอทางเหนอนอกชานเมองกห ามทา รายละเอยดและทต งของระบบทอระบายนาทรวมกนเปนกลมๆในเขตตางๆของกรงปารสนน สามารถอานได ในอนเตอเนตท http://www.egouts.tenebres.eu/historique-01.php (เปนภาษาฝรงเศส) สวนเครอขายอโมงคระบายนาใต พนกรงปารสนน เปดใหประชาชนเข าชมเปนตวอยางได บางสวนทกรงปารส ตรงสะพานอลมา มารโซ(Alma-Marceau) เรยกกนวา Les égouts de Paris [เลเซกต เดอ ปารส] ถอวาเปนสงมหศจรรยอยางหนงในแงของวศวกรรมการกอสร าง มเจ าหนาทนาทางและอธบายว นละหลายรอบ ในยคนอกเหมอนกนทมการปฏรปผงเมองซงเปนตวอยางและแบบฉบบของประเทศอนๆในยโรปตงแตนน นนคอมการขดยายทรากศพ ยายสสาน งดการฝงศพภายในบรเวณว ดหรอใต พนโบสถ ยกเลกประเพณฌาปนกจตลอดจนการฝงศพท เคยปฏบตกนมาภายในตวเมองรวมพนกวาป(21) เหตผลทสาค ญท สดอยทวา สสานเปนแหลงกระจายกลนท ไมดแหลงหนง มการจ ดตงสสานใหมนอกเมอง นอกปรมณฑลของทอยอาศย สาหรบหวเมองและหมบ านอนๆให ใช พนทนอกเมองบนฝงถนนกอนเข าสต วเมองเปนตน ตงแตยคนนเปนตนมาในฝรงเศส สสานเปนจดเรมต นของปรมณฑลของชมชนหรอของเมอง เพราะฉะนน เมอขบรถออกไปตางจ งหว ด หากเหนสสานกหมายความวาถงเมองหนงแลว ประว ตการอาบนาในฝรงเศสไมใชเรองเลกนอย เพราะแมในเรองความสะอาดและการมนาอาบนาใช ก เปนอภสทธของชนชนสง ปฏว ตฝรงเศสไมได เกดขนเพอทาลายระบอบสมบรณาญาสทธราชเทานนแตเ พอเรยกร องความเสมอภาคและเสรภาพทางการเมอง ศาสนา ความเปนอย เ พอขอความเปนธรรมในการมปจจ ยชวตพนฐานฯลฯ ถาเรารวบรวมเอกสารด านการอนามย ดานเครองสาอาง ดรายละเอยดสงของเครองใช ในชวตประจาวนของชนชนผ ดม เ งน วเคราะหดวรรณคด จตรกรรมหรอแบบสถาปตยกรรมแหงยค เราจะได บรรณานกรมทสมบรณท สดทสะท อนใหเหนชวต คานยมและวส ยทศนของชนชาวฝรงเศส และเผยให เหนความกดดน ความทกขทรมานของประชาชาตสวนใหญท เ ปนเสมอนผนผาสมอๆดาๆ เ นอหนาและหยาบกระด าง ทอยข างหลงฉากตระการตาบนเวทละครแหงชวตยคนน ในบรบทนการปฏวตฝร งเศสจงเกดขนในศตวรรษท18 เปนจดระเบดทไม มอะไรรงไวอย .

โชตรส โกวทวฒนพงศ นาลงบลกเมอวนท ๒ เมษายน ๒๕๕๘.

49

เชงอรรถ (1) บทความนได นาบางตอนจากบทความชอ จาก“นา”สการปฏว ตฝร งเศส ทลงพมพในวารสารประว ตศาสตร มหาวทยาลยนครนทรวโรฒ ฉบบป 2542/1999 หนา12-23 (2) เราอาจสรปสนๆเกยวกบสงครามครเสดวา เปนสงครามศาสนา การใช ชอ “ครเสด” เพราะทหารฝายครสตม เครองหมายกากบาทปกบนเส อคลมตวนอกทกคน อนเปนสญลกษณของไมกางเขน ของการทพระเยซถกตรงจนตายบนไมนน ไมกางเขนในภาษาละตนคอ crux, crucis ซงออกเสยงวา “ครซส” สงครามครเสดเรม ขนในปคศ .1095 เมอส นตะปาปาอรแบงทสอง (Urbain II) ประกาศเชญชวนชาวครสตจากทกดนแดนใหมารวมกนเพอไปก ดนแดนศกดสทธแหลง กาเนดของศาสนา จดหมายของการไปสงครามครเสดครงทห นง คอการไปก ดนแดนท เคยเปนสสานของพระเยซท เมองเยรซาเลมทตกไปอย ใต การควบคมของพวกอสลามชาวเตรกเผาเซลดจ กดส (Seldjoukides) ตงแตปคศ .1076 กองทหารอาสาสมครชาวครสตได เดน ทางไปปราบปรามและขบไลชาวอสลามออกจากเมองเยรซาเลมจนไดในปคศ .1099 หลงจากทกองทหารอาสาชาวครสตกลบมาในยโรป มการรวมกาลงเ พอไปสงครามครเสดอกตอมาจนถงปคศ .1291 รวมทงส นเก าครงสาค ญๆ กองทหารฝายครสตมได เปนผ ชนะเสมอไป (3) เดวดมชวตอย ในราวป1000-972 กอนครสตกาล เลาไว ในคมภรเกาในเลม I Samuel, XVI - I Rois, II เปนเดกเล ยงแกะ ลกชายของแจสซ (Jesse หรอ Jessé ชาวเมองเบธเลเฮม แจสซปรากฏในจตรกรรมตะว นตกตงแตศตวรรษท12 ในเนอหาของ Tree of Jesse หรอ Arbre de Jessé คอต นไมแสดงตระกลและเช อสายของพระเยซ และทตอมาเปนตนแบบของ family tree ในตนไมของแจสซ น ทฐานหรอโคนตนไมคอแจสซ แตกเปนกงกานขนไปถงกษตรยเดวด กษตรยโซโลมอน จนถงพระเยซ ต นไมของแจสซนเ ปนเนอหาสาค ญเนอหาหนงในครสตศลป เ พอแสดงให เหนวา บรรพบรษของพระเยซเปนกษตรยชาวอสราเอลมาแลว) กษตรยเดวด ร จ กกนวาเปนผ ดดพณได ไพเราะเพราะพร ง เสยงดนตรทเดวดเลนเคยคลายความคล มคลงของกษตรยซาอล(Saül) ผ เ ปนกษตรยองคแรกของชาวอสราเอล ภาพลกษณของกษตรยเดวดจงมกถอพณในมอหรอมพณเปนองค ประกอบดวยเสมอ นอกจากนในตานานยงเลาถงวา เดวดฆายกษโกไลแอธ(Goliath) ผ ลาส นเกงกลาจากแดนฟลซไตน(Philistine เปนดนแดนสวนหนงในปาเลสไตนยคโบราณ) ทมารกรานชาวอสราเอล แตไมมใครสามารถเอาชนะยกษตนนได เดวดรบอาสาไปฆาโกไลแอธ เขาใชหนงสตกยงก อนหนตรงเข าปะทะหนาผากของยกษ ยกษล มลงหมดสต เดวดร เข าไปปนขนตวยกษและเฉอนคอยกษได เดวดได แตงงานกบลกสาวของกษตรยซาอลชอมชอล(Michol) เดวดประสบความสาเรจมากในชมชนชาวอสราเอลและมช ยชนะในสงครามระหวางชนเผาทกครง จนกษตรยซาอลเกดอจฉารษยาและกลวเขาขนมาในใจ จงหาทางกาจ ดเดวดแตลกชายของซาอลผ ร กใครชอบพอเดวดแอบบอกแผนฆาของพอ เดวดจงหนออกไปเรรอนในทะเลทราย มกลมผ ตดตามเขาไปดวย ผจญภยประเภทตางๆ มชอเสยงและผ คนเข าไปรวมกลมมากขนๆ เชนส ก บสงโต สามารถเอาชนะสงโตได (ในจตรกรรมมภาพแสดง

50

เดวดกาลงง างปากสงโต กระชากกรามสงโตออกจากตว) ตอมาเมอกษตรยซาอลและลกชายถกฆาในสงคราม ชาวอสราเอลเลอกเดวดให เปนกษตรยของชาวจดาและตอมาเปนกษตรยของชาวอสราเอลทงหมด เดวดสถาปนาเมองเยรซาเลมเปนเมองหลวง (4) จตรกรหลายคนเสนอภาพบาธชบาสรงนา เชน ราฟาเอล(Raphael จตรกรอตาเลยน) หรอเ รมบรองท(Rembrandt จตรกรฮอลแลนด)เปนตน และอกหลายคนเสนอภาพซซานสรงนา(Suzanne) เชนตนตอเรตโต (Tintoretto จตรกรอตาเลยน) หรอเ รมบรองทเปนตน (5) ในเทพตานานกรกกมกรณท ร จ กกนดคอ อคเทโอน(Aktaiôn) พรานจากเมองธบซ(Thebes หรอ Thêbai ในภาษากรก) ได แอบเหนเทพอารทมส(Artemis)อาบนา เปลอยกาย ถกเทพทาวเธอจ บได และถกแปลงรางเปนกวาง ในท สด อคเทโอนถกสนขลาเ นอของเขาเองรมกดจนตาย (6) ตานานเกยวกบสระนาหรอนาพแหงชวตหรอนา พอายว ฒนะ มปรากฏในทกยคทกสมยในทกชมชนตงแตยคโบราณจนถงปจจบน ทแสดงให เหนถงความปรารถนาของมนษยทกชาตทกภาษาท ใฝหายาอายว ฒนะทชวยให พวกเขาพนการเกดแกเจบตาย เชนในงานประพนธของเฮโรโดตซ(Herodotus, Book III : 22-24 เขามชวตอย ในราวศตวรรษท5กอนครสตกาล เปนนกประว ตศาสตรกรก ถอวาเปนนกประว ตศาสตรคนแรกของโลก) เขาเลาถงนา พวเศษสดบนดนแดนของชาวเอธโอเปย ททาให ชาวเมองมอายยนนานเกนอายขยปกต เรอง “นาแหงชวต” นปรากฏเลาไว ในฉบบของเปอเชยเรอง Alexander Romance (นยายผจญภยของพระเจ าอเลกซานเดอรมหาราช) ท เลาวาพระเจ าอเลกซานเดอรมหาราชพรอมคนนาทางคนหนงชออลคดร(Al-Khidr ผ ร และปราชญชาวเปอเชย)เ พอค นหานาพวเศษ ได ออกเดนทางขามดนแดนแหงความมดเบองหลงจดตกของดวงอาทตยในนานนาตะว นตก อกตานานหนงระบวาดนแดนแหงความมดมแมนาแหงชวตไหลหลอเล ยง ต นนาอยในภาคเหนอใต ดาวเหนอ ทงสองไปถงทางสองแพงและแยกออกไปคนละทาง อลคดรพบแมนาแหงชวตโดยบงเอญเมอหยดพกกนขาว ปลาเคมท เขานาตดตวไปเปนอาหาร ตกลงในแมนาและกลบมชวตวายนาไป ทาให เขาร วาเขาพบแมนาวเศษและดมนาจากแมนานน จงกลายเปนผ ไม ร ตาย สวนอเลกซานเดอรเดนทางไปดวยความมงมนปรารถนาแตไมพบ ได เ กบหนจากเส นทางบนดนแดนแหงความมด ตอมาพบวาหนกอนท เ กบมานนเปนเพชรพลอยมคา มคาพดกลาวไววา “อเลกซานเดอรคนหาและไมพบสงท เขาตองการยง แตอ ลกดรได พบสง ว เศษโดยทเขามไดคนหา” แมนาแหงชวตอาจตความไดวาเปนความเมตตาลา เลศของพระผ เ ปนเจ าแบบหนง เพราะแมนาแหงชวตทแท จรงคอความร ความเข าถงในพระผ เ ปนเจ า ในคาสอนของพระองค นยายผจญภยของอเลกซานเดอรเปนท ร จ กกนดในสเปนในยคทชาวอาหรบมวรเข ายดครองสเปน เนอหาของแมนาแหงชวตผนกแนนในจนตนาการของผ สารวจโลกใหมด วย ทาให มการค นหานาวเศษเมอไปในโลกใหม(ทวปอเมรกา) ตวอยางหนงท เมองเซนตออกสตน(St. Augustin) ในมลรฐฟลอรดา นกสารวจชาวสเปนชอเปโดร เมเนนเดธ เด อาวเลซ (Pedro Menendez de Aviles) เขาได ต งอาณานคมยโรปแหงแรกในทวปอเมรกาในป 1565 และกลายเปนนคมท เกาแกท สดในสหรฐอเมรกาด วย ท ร จ ก

51

กนในนามของ Fountain of Youth Archaeological Park (สวนโบราณคดแหงนา พอายว ฒนะ) ในอนเดยกมตานานท เลาถงนาศกดสทธทพบท เชงเขานอกเมองKollam . ในประเทศอนๆกเชนกน เชนในหม เกาะ Bahamas [เบอฮ าเมส] นอกฝงประเทศควบาในมหาสมทรแอตลนตกเหนอ นกมายากลชาวอเมรกนเดวด คอปเปอรฟลด (David Copperfield) ได ซ อเกาะ11 เกาะในกลมเกาะเอกซมา(Exuma ท เ ปนสวนหนงของหมเกาะ Bahamas)ในป 2006 เขาได ค นพบแหลงนาทมคณสมบตพเศษมาก และได จ างนกวทยาศาสตรทาวจ ยเ กยวกบนาทนน (7) เชนกรณทยาเวพระเจ าส งให โมเสสหลออางนาทองสมฤทธพร อมฐาน ให บรรจนาและนาไปตงระหวางกระโจมของยาเว(เปนกระโจมศกดสทธทต ง ขนเพอประกอบพธบชายาเวและยาเวมาปรากฏตวภายในกระโจมน) กบแทนบชาของอารง(Aaron) ( พชายของโมเสส เปนพระองคแรกของชาวฮบร) ผ ทม โอกาสเข าไปพบยาเวในกระโจมศกดสทธต องลางมอและเท าทอางนาทองสมฤทธนนกอน มฉะนนจะถกเผาเปนจณทนททแหวกกระโจมเข าไป(Exode 30,17) เพราะเหมอนเข าสอาณาจ กรของพระเจ า สวงรศมของพระองค สามญชนผ ไมบร สทธยอมทานอานภาพของยาเวไมได (8) ในบทกวนพนธฝรงเศสยคกลางเรองโรมองเดอลาโรส(Roman de la Rose แตง ขนในราวป1237) เ นอหาสานเกยวพนกนอยางแนนแฟนระหวางศรทธาในศาสนา อดมการณอ ศวน สวนและอารมณร กใคร หนงสอเลมนกระต นจนตนาการเกยวกบขมทรพยท ปดซอนอยภายในกาแพงเมองและภายในรวสวน ผ ร จ กอานได ร วธ เ กยวพาราสและวธครองใจสตร ในสานวน “เดดดอกกหลาบ-plucking the rose” ท ใชในเรองน ในยคกลางสญลกษณศาสนาสงและองแอบอย ในรปลกษณทสอความรกความใคร ศาสนาและอารมณร กใครดจะควบคกลมกลนกนด เปรยบได กบความงามของดอกไมท เข าจ บจตวญญาณไดลกซ งกวา นกวจารณตางเหนตรงกนวา หนงสอเรองนเปนหนงสอท มอทธพลตอความคดอานของคนยคกลางอยางมมอะไรเทยบได ยคนนสภาพการณส งคมมความปลอดภยเพยงพอสาหรบการสร าง “สวนรก” ด งกลาว ซงมกอย ใกลปราสาท ในเมองหรอตามอารามนกบวช) มบทพรรณนาหลายตอนเกยวกบความสขสนกสนานของชายหญงทลงอาบนาด วยกนในอางนาใหญ แลว ขนมานอนพกและทานอาหาร ช ให เ หนอยางช ดเจนถงคานยมในยคศตวรรษท13 ซงผนวกการอาบนากบการกนเล ยงและความรกท เ ปนการสมาคมแบบหนงอยางเปดเผย ภาพวาดจากยคนนแสดงให เหนวาท งชายและหญง แก หนม สาวหรอเดกปะปนรวมอย ในฉาก อาบนาด วยกนโดยไมตะขดตะขวางใจ คานยมดงกลาวเหมอนถายทอดจนตนาการเกยวกบความสขสนกสนานในสรวงสวรรคอเดน ในยคเดยวกนนคณะบาทหลวงกให จาหลกประตกรรมนนตา เปนฉากสรงสนานประดบโบสถเ พอช ให เหนถงความลมหลงในสงย วยวนชนดตางๆ ให เปนขอคดแกเหลานกบวชและครสตศาสนกชน ทศนคต นย งเปนเนอหาสาค ญในจตรกรรมยคศตวรรษท15 ถงต นศตวรรษท16 เชนจตรกรรมชอดงของบอสช (Hieronymus Bosch, 1450-1516 ชาวดชต) ได นาเสนอ The Garden of Earthly Delights (สวนโลกยพรมณ) พรอมฉากชายหญงอาบนาสรงสนานกนในสระอายว ฒนะ(Fountain of Youth) ภาพของเขาเปนท ร จ กกนดมากในวงการจตรกรรม

52

ยโรป ปจจบนภาพดงกลาวอยท พพธภณฑ ม เซโอ เดล ปราโด ในกรงมาดรดประเทศสเปน (Museo del Prado, Madrid) (9) จอจส ดบ (Georges Duby) เ ขยนไวในบทความเรองUne Histoire de la vie privée (ประว ตและพฒนาการของชวตสวนตวของเอกบคคล) ดบ เปนนกประว ตศาสตรผ เชยวชาญยคกลาง ได นาความร จากการวจ ยค นควาของเขาเกยวกบประว ตศาสตรยคกลางในยโรปเพมเปนขอมลความร ทลกซ งและกวางขวางสาหรบยคกลางท เคยถกจากดความวาเปนยคมด ยคลาหลงเปนตน อ นเปนความเข าใจทผด

(10) รดอฟสก (Bernard Rudofsky, 1905-1988) ชาวอเมรกนเช อสายมอราเบย เปนนกเขยน สถาปนก นกสะสม อาจารย นกออกแบบและนกประว ตศาสตรส งคม ได เ ขยนประว ตศาสตรส งคมยคกลางไวในบทความของเขาเรอง Interior Design (การออกแบบภายใน) (11) กาฬโรคเคยระบาดแลวในโลกโบราณ ดงเลาไวในมหากาพยอเลยดและโอดสเซของโฮเมอร และในคมภรเกา แตนกประว ตศาสตรถอครสตกาลเปนจดยน จงบนทกวาตงแตครสตกาลมกาฬโรคระบาดสามครงใหญๆ ครงแรกเกดขนในศตวรรษท6 และท เรยกกนวาเปน“กาฬโรคจสตเนยน” ครงแรกนนระบาดไปในคาบสมทรเมดเตอเรเนยน ประชาชนยคนนตายเกอบทงหมด ครงทสองอยระหวางปคศ .1246-1353 เรยกกนวาเปน “กาฬโรคดา” ครงนนเรมต นทประเทศอนเดยแลวแแพรกระจายออกไปทวยโรป สถตระบวาประชาชนลมตายไปประมาณ 25ลานคน ซงเทากบครงหนงของประชากรโลกในยคนน หลงจากครงทสอง ยงเกดโรคระบาดอกกระเซนกระสายเปนแหงๆทนนท น ในทวปยโรป เชนท เมองเวนสในอตาลระหวางป 1575-1577, ท เ มองลยงในฝรงเศส (Lyon)ในป1628, ท เมองนเมเกน (Nimeguen) ประเทศฮอลแลนดในป1635, ทกรงลอนดอนในป1665, ท เมองมารแซย (Marseille) ในฝรงเศสป1720, ท เมองคอนสแตนตนโนเปลในตรกในป1839 และทอจปตในป1844 จงได ยตลง และครงทสาม กาฬโรคปะท ขนทฮองกงในป1894 ทนนเองทนายแพทย A.Yersin ได ค นพบแหลงกาเนดของเช อโรค ส ปตอมานายแพทย P.L.Simond ได อธบายวธการแพรเช อกาฬโรค วามาจากหมดและหนทอย ในเรอกาปนสมยนนและเดนทางมากบเรอ นาเช อโรคไปยงเมองทาตางๆบนเส นทาง ทาให เช อโรคขยายออกไปวงกวาง จากฮองกงไปยงบอมเบยในอนเดยในป1896 แลวตอไปถงเมองสเอซ(Suez)ในป1897 ถงมาดากสการในป1898 แลววกกลบมาท เมองอเลกซานเดรยในอจปต และข ามไปถงเกาะญ ปน แอฟรกาตะว นออกและปอรตกลในป1899 หลงจากปนนกย งมกาฬโรคระบาดตออกท เมองมะนลาในฟลปปนส เมองซดนยในออสเตรเลย เมองกลาสโกวบนเกาะอ งกฤษ เมองซานฟรานซสโกในป1900 เ งยบสงบไปหลายปแลวกปะท ขนใหมในเมองฮอนอลลในป1908ท เกาะชวาในป1911 ท เกาะลงกาในป1914 และท เมองมารแซยในป1920 กวาโลกจะร จ กและเข าใจต นกาเนดและการแพรเช อของกาฬโรคนน เวลาผานไปสองพนปกวา เพราะความไม ร ไม เข าใจนนเองททาให คนหวาดกลวและสรปวามนคอการลงโทษจากพระเจ า

53

เ บองบน สงทสาค ญอยางหนงบนเส นทางการระบาดของกาฬโรค คอทาให เราได ร เส นทางเดนเรอและการตดตอระหวางชนชาตตางๆ (Britannica, vol.12. La peste. pp.846-8) (12) สามญชนใช ผ าฝายท เคลอบเปนมน สวนในหมชนช นสง ใช ผาแทฟฟเทอ (taffeta หรอ ตฟตาส tatfetas ในภาษาฝรงเศส) เปนผาบางแตเ นอแนนและเงาเปนมน อ นเปน ผลจากเทคนคการทอผาไหมในประเทศจน จนร จ กการทอผาไหมมานานหลายพนปกอนครสตกาลแลว ชาวยโรปได เหนผาแทฟฟเทอจากตะว นออกกลางเมอไปสงครามครเสด (13) โทมส แพลตเทอร (Thomas Platter the Younger, c. 24 July 1574-4 December 1628) เปนชาวสวสโดยกาเนด นกฟสกส นกเดนทางและผ เ ขยนอนทน บนทกทสาค ญท สดของชวตเขาคออนทนท เขาเขยนอยางตอเ นอง เปนภาษาเยอรมนในระหวางป1596-1600 ท ให ข อมลวาเขาเปนนกศกษาแพทยท เ มอง มงเปลเย (Montpellier)ในฝรงเศส และตอมาได เดนทางไปทวฝรงเศส สเปน แฟลนเดอรและอ งกฤษ อนทนของเขาให รายละเอยดหลายแงหลายมมในวถชวตและวฒนธรรมปลายศตวรรษท16 เชน แพทยศาสตรทรวมถงการผาตด ถนนหนทางและงานการนว ลท เมองบารเซโลนาในสเปน โรงละครในยโรปและการคาขายทาสเปนตน บนทกบทท เดนท สดเปนตอนท เขาเลาถงการไปลอนดอนในป1599 กบพชายตางมารดาของเขา(Félix Platter) ม โอกาสได เหนชวตชาวเมอง คานยม ความวนวาย การตดสนคด ฯลฯในลอนดอน เขาได มโอกาสไปดละครท โกลบเธยรเตอร (Globe Theatre) ของเ ชคสเปยร ได บนทกการไปชมการแสดงเรองจเ ลยสซซาร(Julius Caesar) บนทกเหตการณนทาให ผ ศกษาเชคสเปยรได หลกฐานยนยนและกาหนดว นเวลาท เช คสเปยรแตงบทละครเรองน (14) ด Francis Bacon, History of Life and Death. London, 1st Edition. 1623. (15) เชนบทละครลอเสยดสส งคมของปอล สการรน(Paul Scarron, 1610-1660) เรองเลอ โรมอง โกมค (Le Roman comique, 1651) พดถงการใช นาทาความสะอาดของปากและฟนเพยงหนงประโยค ในขณะทความสะอาดทผ แตงเนนพรรณนาอยางละเอยด ลอออยท เส อผ าทสวมใสวา ขาวทสดและหอมทสด (16) ตวอยางคาอาบนาในป1787 ทสถานอาบนาชอ เชส-อลแบร(Chez Albert) ราคา 2 livres 8 sous (ลวร -livre เปนหนวยช งนาหนกทมคาเทากบนาหนกเงนหนงปอนด และปอนดเปนเงนตราท ใช ในฝรงเศสสมยนน หนงปอนดตอนนนเทากบ 20 ซส-sous ในทานองทหนงเหรยญสหรฐมร อยเซนต) ราคาคาอาบนาท เชส-เกญารด (Chez Gaignard) ราคา 3 livres 12 sous อตรานเกอบเปนสามถงห าเทาของเงนคาจ างรายว นของคนงาน อ ตราทถกท สดอยท 20 sous ทสถานอาบนา เชส-ตรแกง (Chez Turquin) ถงกระนนคาอาบนาตา สดกยงแพงเกอบสองเทาของคาแรงรายว น (cf. Vigarello, p.171)

54

(17) ตงแตศตวรรษท19 ชนช นเศรษฐมงไปอาบนาทะเลกนเพอให รางกายได ส มผสนา เคม เปนยคทแพทยอนามยค นพบผลดของการอาบนาทะเลและนา เ ยน วาชวยรกษาบรรเทาโรค เสรมสรางความแขงแกรงของกลามเนอและอว ยวะทกสวนทงภายในและภายนอก การไปทะเลกลายเปนกระแสนยมในหมคนรวย สวนในเมองมผ บ นทกเลาวา กลางศตวรรษท19 ครพานกเรยนไปวายนาตามสถานอาบนารมฝงแมนาแซนในฤดร อนระหวางเดอนม ถนายนและเดอนกรกฎาคม ครสงเสรมให เดกวายนามากกวาการไปแชนา เฉยๆ (18) สถาปนกผ ออกแบบพระราชอทยานแวรซายสคอ อองเดร เลอโนตร (André Le Nôtre, 1613-1700) ระหวางป1661-1668 . (19) “ซาลง”หรอ Salon เปนนทรรศการวจตรศลปทบ ณฑตยสภาสาขาวจตรศลปเปนผ จ ด ขนในป1725เปนครงแรกและมสบตอกนมาจนถงป1890 ในตอนแรกจดทกป ตอมาเปลยนเปนทกสองปโดยให ตรงกบปเลขค เ ปนสาค ญ นทรรศการแบบนสาค ญตอชวตและความสาเรจของศลปนทกคน คณะกรรมการหรอลกขนผ ค ดเลอกงานทจะนาออกแสดงประกอบดวยศลปนผ เคยได ร บรางว ลมาแลวในนทรรศการดงกลาว อทธพลและคาตดสนของคณะกรรมการเหมอนประกาศตทสงผลกระทบอยางยงตอวงการศลปะในฝรงเศสและในโลกตะว นตกทงหมด เพราะตงแตภายหลงการปฏว ตฝรงเศส นทรรศการนเปดโอกาสให ศลปนตางชาตนาผลงานมาเข าร บการพจารณนาได เชนกรณของWhistler จตรกรองกฤษทถกคณะลกขนปฏเสธไมให แสดงผลงานภาพชอ Symphony in White, no.1 : The White Girl ปเดยวกบทภาพปคนกบนสนามหญาของมาเนตถกปฏเสธ จ กรพรรดนโปเลยนทสามเหนวาเ พอแสดงจตประชาธปไตย ได อนญาตให จ ดตงนทรรศการสาหรบผลงานทงหลายทถก “ซาลง” ปฏเสธ เพอให ประชาชนทวไปเปนผ พจารณนาวนจฉยเองวา ผลงานทถกปฏเสธเหลานนเปนเชนไร จงเกดเปน “ซาลง เดส เรอฟเซส ” (Salon des Refusés) มผ คนเบยดเสยดกนไปดซาลงหลง นแนนขนด ผลงานของศลปนทงหลายทนาไปแสดงในท สดได กลายเปน ผลงาน “อาวอง-การด” (avant-garde) ทแปลกแหวกแนวจากขนบแบบแผนและทนาไปสการรงสรรคศลปะในแนวแปลกแนวใหมตอๆมา รวมทงจตรกรรมกลมอมเพรสชนนสซมทมจตรกรโมเนต(Monet) เปนผ นา (20) ยกเวนทอสงกาซ ทอไฟฟาทสงพลงงานและแสงสวางทม กตดตงเปนสวนๆใตพนถนนหรอใต พนทางเท า (21) ในปารสยงม สสานอกหลายแหงท ไมได เคลอนยายศพออก เชนท สสาน ซมเมอตแยร เดอ มงมาตร (Cimetière de Montmartre), ซมเมอตแยร มงปารนาส (Cimetière Montparnasse), ซมเมอตแยร ด แปรลาแช ส(Cimetière du Père Lachaise) เพราะสสานทงสามแหงนถกจ ดในหมวดอนสรณสถานและเปนแบบสถาปตยกรรมสสานทนาสนใจเปนขอมลของประว ตศาสตรและว ฒนธรรม ทงยงเปนสวนรมรนท เ ปดให ชาวเมองไปเดนเลนและพกผอน จงย งคงอยภายในปรมณฑลของกรงปารส ดรายละเอยดขอมลเ กยวกบระบบสสานในกรงปารสได ท น http://www.chotirosk.blogspot.com/2014/06/blog-post_17.html

55

สวนสสาน ปองเต-อง (Panthéon) เปนสสานทพกสดท ายของวรบรษและบคคลสาค ญๆของชาตในแขนงตางๆ และโอเตล เดส แซงวาลด (Hôtel des Invalides) ทสร าง ขนในสมยพระเจ าหลยสท14เ พอให เปนทพกร กษาตวของเหลาทหารทบาดเจบจากสงครามและกลายเปนทประดษฐานหบศพของจ กรพรรดนโปเลยนและมพพธภณฑทหารทรวบรวมแบบศลปะการทหารและประว ตการทหารท ใหญท สดในโลกแหงหนง บรรณานกรมทนาสนใจ 1. Georges Bechmann. Distribution d’eau et assinissement. Tome second. Paris. Editions Baudry et Cie. 1899. 2. J. Mackenzie. Histoire de la santé ou de l’art de la conserver. La Haye. 1764, p. 172. 3. Philipe Perrot. Le travail des apparences : Le corps féminin XVIIe - XIXe siècle. Paris, Editions du Seuil, Mai 1984. Collection Histoire, H141. 4. C.A. Vandermonde. Essai sur la manière de perfectionner l’espèce humaine. Paris. 1756. t.II. 5. Georges Vigarello. Le propre et le sale : L’hygiène du corps depuis le Moyen Age. Paris, Editions du Seuil. Février 1985. Collection Histoire, H92. 6. ดรายละเอยดเกยวกบประว ตความเปนมาของอโมงคระบายและบาบดนา เสยของปารสได ท เวปไซตข างลางน เ นอหายอและปรบปรงมาจากหนงสอ Assainissement des villes et égouts de Paris ท A.Daverton เปนผ ประพนธขน หนงสอเลมนพมพทปารส สานกพมพ Dunod ป 1922. อานขอมลจากอนเตอเนตท เ กยวข องกนท http://www.egouts.tenebres.eu/historique-01.php