Fonetik 2

8/10/2019 Fonetik 2

1/32

1

1.0 Pendahuluan

1.1 Pengenalan

Bidang Linguistik merupakan satu cabang ilmu yang mengkaji bahasa secara

saintifik. Ia menganalisis satu-satu bahasa tertentu secara empirakal dan objektif. Kajian

mengenai Linguistik amat luas termasuklah kajian mengenai Pengetahuan Sistem Bahasa

Melayu khususnya tentang bagaimana sesuatu bunyi bahasa itu dihasilkan dan bagaimana

pertuturan itu dapat dikaitkan dengan alat tutur. Menurut ahli pengkaji bahasa ,penghasilan

bunyi bahasa dibahagikan kepada dua bahagian penting iaitu bidang fonetik dan fonologi

kerana kedua-dua bidang tersebut berkait rapat dengan kajian bunyi dari aspek penyebutan,

pendengaran dan juga sifat-sifatnya.

Manusia menggunakan bahasa sebagai alat perhubungan untuk menyampaikan hasrat,

buah fikiran dan perasaan serta mengeratkan hubungan antara satu sama lain antara anggota

masyarakat. Bahasa juga menjadi alat untuk berhubung, mengenal orang yang sedang

bercakap dengan lebih mendalam dan bagaimana seseorang itu bercakap, cara ia menyebut

perkataan serta bunyi perkataan. Untuk membunyikan sebutan bunyi sengauan, letupan,

geseran, letusan, getaran dan sebagainya, tumpuan seharusnya diberikan tentang alat-alat

sebutan yang mampu menghasilkan bunyi bahasa. Oleh yang demikian, pengkaji fonetik

memfokuskannya sebagai sesuatu yang amat penting untuk diterjemahkan dengan tepat, betul

dan dapat diterima penggunaannya. K.L. Pike,(1943) di dalam bukunya yang berjudul

Phonetics, telah mengkaji cara bunyi bahasa diucapkan, iaitu melalui gerak- geri otot dalam

pengajaran bunyi.

Antara aspek penting dalam mengkaji fonetik iaitu pendengaran, penyebutan dan

penelitian. Kenyataan ini disokong kuat oleh kepakaran ahli-ahli pengkaji fonetik Inggeris

8/10/2019 Fonetik 2

2/32

2

seperti Henry Sweet yang mampu mengenali 72 jenis bunyi yang berlainan manakala Daniel

Jones pula mengenali sebanyak 58 jenis bunyi vokal yang berbeza.

Alat- alat fonetik seperti palatogram, laringoskopi dan letromiografi digunakan bagi

menentukan sifat atau mengukur bunyi bahasa yang diucapkan dalam menentukan sifat- sifat

sesuatu bunyi dan juga cara- cara penghasiln bunyi bahasa yang dituturkan.

Proses penghasilan bunyi yang diucapkan melalui mulut manusia, baik bunyi bahasa,

bunyi bukan bunyi bahasa dan bunyi yang dihasilkan terbentuk melalui alat artikulasi yang

terdapat pada manusia. Makna artikulasi yang tercatat di dalam Kamus Dewan Bahasa dan

Pustaka Jilid 3 ialah satu cara atau proses menyebut bunyi atau kata dengan jelas atau

pernyataan idea atau perasaan terutamanya dengan kata- kata yang lebih menjurus kepada

penghasilan bunyi perkataan.

Sebagai kesimpulan, dapatlah dikatakan bahawa Fonetik Artikulasi dikenali juga

sebagai fonetik penyebutan merupakan satu bidang kajian tentang bunyi melalui sebutan dan

mengkaji penglibatan organ- organ atau bahagian- bahagian yang menyebabkan bunyi itu

dapat dituturkan seperti bahagian pita suara,lidah, palatal, paru- paru,velum,alveolar,velar,

gigi dan bibir. Organ- organ tersebut memainkan peranan yang amat penting bagi penutur

bahasa dalam menghasilkan bunyi sesuatu bahasa.

8/10/2019 Fonetik 2

3/32

3

1.2 Objektif

Objektif kertas kerja ini dihasilkan adalah untuk mengetahui dengan lebih jelas mengenai

Alat-alat Tutur serta peranannya dalam pengeluaran dan penyebutan bunyi bahasa Melayu.

Selain itu kajian ini juga bertujuan untuk mengenalpasti dan melihat dengan lebih dekat

gambaran alat tutur serta proses penglahiran sesuatu huruf dan perkataan.

1.3 Kaedah Kajian

Kaedah kajian yang telah diguna pakai dalam menyiapkan kertas kerja ini adalah kualitatif

iaitu dengan membuat rujukan melalui bahan bercetak seperti buku- buku rujukan, jurnal dan

majalah. Selain daripada itu, bahan dari internet juga turut diguna pakai.

1.4 Batasan

Batasan kajian tertumpu kepada alat tutur yang berhubungkait dengan bunyi dan penyebutan.

Ia akan ditunjukkan dengan lebih jelas melalui gambarajah agar lebih tepat serta mudah

difahami bagi melahirkan sesuatu bunyi bahasa Melayu.

8/10/2019 Fonetik 2

4/32

4

1.5 Definasi Konsep

Bidang Fonetik

Kajian bunyi bahasa yang dikaji dalam bidang fonetik lebih menekankan kepada bunyi

bahasa itu sendiri iaitu bagaimana bunyi-bunyi yang dihasilkan itu melalui pertuturan bagi

tujuan berkomunikasi antara seseorang dengan seseorang yang lain. Terdapat 5 cabang atau

pendekatan yang digunakan oleh ahli pengkaji fonetik ketika melakukan kajian iaitu:

a) Fonetik akustik iaitu bidang fonetik yang secara khusus mempelajari bagaimana cara-

cara penghasilan bunyi dari mulut seorang penutur hingga dapat didengari oleh orang

lain atau pendengar. Ia lebih bersifat mengkaji bunyi yang dilakukan dengan

menganalisis bunyi yang dirakam dengan mnggunakan alat-alat tertentu. Bidang ini

juga mempelajari hakikat bunyi dan klasifikasi bunyi.

b) Fonetik artikulasi iaitu fonetik yang secara khusus menumpukan kepada cara-cara

terbentuknya bunyi bahasa oleh alat-alat pertuturan. Ia berkaitan dengan mempelajari

cara-cara bagaimana mekanisma badan menghasilkan bunyi dan klasifikasi bunyi

berdasarkan kepada artikulasi dalam anggota manusia.

c) Fonetik auditorik iaitu pendekatan dalam mempelajari cara-cara menyalurkan bunyi

yang diterima oleh telinga hingga mencapai saraf bicara dalam otak pendengar.

Pendekatan fonetik ini lebih kepada mengkaji bunyi melalui pendengaran dalam

membezakan bunyi-bunyi bahasa seperti kasar, lantang, halus, lunak, garau, nyaring

dan sebagainya.

8/10/2019 Fonetik 2

5/32

5

d) Fonetik eksperimental. Pendekatan ini sebenarnya adalah nama lain yang digunakan

bagi gabungan ke tiga-tiga jenis kajian fonetik iaitu fonetik akustik, fonetik artikulasi

dan fonetik auditorik.

e) Fonetik sejarah. Bagi kaedah ini, pendekatan menjurus kepada kajian perubahan yang

dilakukan terhadap bunyi dalam sesuatu masa yang tertentu (sinkronik) atau di dalam

satu jarak masa (diakronik). Kajian terhadap bahasa di dunia ini bertujuan untuk

mencari maklumat bagaimana perubahan dan ketetapan perubahan mengenai bunyi

itu boleh berlaku.

2.0 Fonetik Artikulasi

Dalam mengkaji fonetik artikulasi, penumpuan lebih ditekankan tentang kawasan atau daerah

artikulasi yang menghasilkan sebutan atau bunyi sesuatu bahasa itu dan di mana terdapatnya

sumber bagi bunyi bahasa yang dihasilkan. Terdapat empat unsur utama dalam proses

penghasilan bunyi iaitu:

i) Sumber tenaga yang berupa otot- otot, tulang- tulang dan saraf- saraf badan yang

menggerakkan paru- paru manusia atau penutur bahasa tersebut. Sumber tenaga untuk

menggerakkan sumber bunyi bahasa manusia adalah udara yang dihembus keluar atau

masuk ke dalam paru- paru sewaktu bernafas. Hembusan udara yang keluar masuk ke

dalan paru- paru menghasilkan getaran pada pita suara.

ii) Sumber bunyi yang berupa pita suara yang dapat digetarkan oleh udara yang keluar

masuk melalui paru- paru. Pita suara yang terletak dalam tengkorok mendatar dari

muka (anterior) ke belakang (posterior). Getaran pada pita suara berlaku melalui

proses terbuka dan tertutup pada pita suara. Lubang pita suara yang terbuka dikenali

8/10/2019 Fonetik 2

6/32

6

sebagai glottis, manakala pita suara yang terbuka dan tertutup dalam dua getaran

dikenali sebagai satu gelombang.

iii)Resonator yang berupa tenggorok, rongga mulut, rongga hidung yang berfungsi untuk

mempertinggi bunyi dari pita suara. Dengan kata lain, sewaktu pita suara bergetar,

tenggorok , rongga mulut, rongga hidung dan rongga diantara kedua- dua bibir juga

akan menggetar- getarkan udara dengan frekuensi yang bernada dengan frekuensi pita

suara sehingga bunyi dari pita suara menjadi lebih tinggi kedengarannya.

iv)Unsur mekanisma artikulasi pada rongga mulut yang mengubah bunyi dari pita suara

menjadi berbagai- bagai bunyi.

3.0 Alat Artikulasi

Secara umumnya, pembentukan atau penghasilan sesuatu bunyi bahasa itu banyak

bergantung kepada kawasan atau daerah bunyi itu dihasilkan. Ada kalanya sesuatu bunyi

terhasil apabila berlakunya perubahan dari satu kawasan atau daerah artikulasi dengan daerah

lain. Oleh yang demikian, daerah artikulasi memainkan peranan penting dalam penghasilan

bunyi bahasa. Antara alat-alat sebutan atau daerah artikulasi yang mengeluarkan bunyi

bahasa itu termasuklah daeah bibir dan gusi, gigi(dental),bibir(dua

bibir),alveolar,velar(lelangit lembut),palatal(lelangit Keras),uvular(akar lidah),lidah,anak

tekak, rongga tekak,rongga hidung,rongga mulut,pita suara,paru-paru dan epiglotis.

Setiap daerah artikulasi ini memainkan peranan dan fungsi masing-masing dalam

mengeluarkan bunyi bahasa. Alat sebutan atau alat artikulasi dapat dikategorikan kepada dua

bahagian iaitu:

8/10/2019 Fonetik 2

7/32

7

(i) Atikulator (pengeluar) merupakan alat-alat pertuturan manusia yang boleh bergerak

dari satu arah kearah yang lain apabila mengeluarkan bunyi.

(ii)Titik artikulasi (daerah pengeluaran) merupakan pertemuan antara articulator dengan

bahagian- bahagian lain yang tidak bergerak sewaktu udara dari paru- paru

dikeluarkan.

Organ Kedudukan Fungsi

Lidah Daun lidah terbahagi kepada 4

bahagian iaitu hujung,

hadapan, tengah dan

belakang.

Digerakkan ke atas dan ke

bawah untuk menyekat udara

yang keluar melalui rongga

mulut.

Lelangit lembut

( velar )

Dari sempadan lelangit keras

hingga ke akhir rongga mulut

Menyekat atau membuka

perjalanan nafas dari paru-paru

ke rongga hidung.

Bibir ( bilabial ) Terbahagi kepad 2 bahagian iaitu

bibir atas dan bibir bawah

Bila dibundarkan ia

menghasilkan bunyi [u]

Bila dileperkan menghasilkan

bunyi vokal [e]

Boleh menahan udara sepertidalam penyebutan bunyi [m]

Organ Kedudukan Fungsi

Gigi Mengawal aliran udara iaitu

menempan udara

8/10/2019 Fonetik 2

8/32

8

Proses memahami bahasa, penutur sesuatu bahasa seharusnya mengetahui serta

memahami sistem bunyi yang terdapat di dalam bahasa tersebut terutama cara penyebutan

atau cara mengeja apabila ditulis. Cara bagaimana bunyi dikategorikan boleh menolong kita

mengetahui bagaimana bunyi digunakan di dalam bahasa.

Apabila organ- organ tertentu berfungsi, maka akan berlakulah pengeluaran dan

penglahiran bunyi. Sekiranya udara merupakan sumber tenaga utama dalam penghasilan

bunyi bahasa sehingga mengalami halangan atau tentangan pada alat- alat artikulasi manusia,

maka akan terhasillah bunyi bahasa itu.

Antaranya ialah paru-paru (lungs), batang tenggorok ( trachea ), pangkal tenggorok (

larynx ), pita suara ( vocal cords ), krikoid, tiroid/ halkum, aritenoid, dinding rongga

kerongkongan ( wall of pharynx ), epiglottis, akar lidah ( root of the tongue ), tengah lidah (

medium ), daun lidah ( lamina ), hujung lidah ( apex ), anak tekak ( uvula ), langit lembut (

velum ),langit keras ( palatum ), gusi dalam

( alveola ), gusi belakang ( alveolum ), gigi atas ( upper teeth - denia ), gigi bawah ( lower

teethdenta ), bibir atas ( upper lipslabia ), bibir bawah ( lower lipslabia, mulut (

mouth ), rongga mulut ( oral cavity , mouth cavity ), dan rongga hidung ( nose cavity, nasal

cavity )

Gusi ( Aveolar ) Bahagian melengkung yang

menurun dari gigin ke rongga

mulut

Berperanan dalam

pengeluaran bunyi-bunyi

seperti [t], [d], [l]

Lelangit keras

( palatal )

Dari sempadan gusi di bahagian

atas rongga mulut ke velar

8/10/2019 Fonetik 2

9/32

9

Gambarajah Alat Pertuturan

Organ organ yang aktif dalam menghasilkan bunyi ialah rongga mulut dan paru-

paru. Rongga mulut memainkan peranan dalam penghasilan bunyi yang dikeluarkan apabila

berlakunya penekanan kepada udara yang keluar dari paru-paru si penutur.

Jelas terbukti bahawa organ utama yang mana di situ tempat terkumpulnya sumber

tenaga penting iaitu udara adalah paru-paru. Dari paru-paru terdapat banyak udara yang

membentuk frekuensi kepada pelbagai bunyi bahasa yang akan terhasil. Dari paru-paru juga

udara akan bergerak keluar melalui rongga mulut atau hidung. Melalui rongga mulut atau

1. bibir atas2. bibir bawah3. gigi atas4. gigi bawah5. gusi6. lelangit atas7. lelangit lembut8. anak tekak9. hujung lidah10. hadapan lidah

11. tengah lidah12. belakang lidah13. akar lidah14. epiglottis15. pita suara16. rongga tekak17. rongga hidung18. rongga mulut19. rahang20. tenggorok

8/10/2019 Fonetik 2

10/32

10

hidung inilah akan menghasilkan bunyi sama ada bunyi bersuara atau bunyi tidak bersuara

dan melalui organ fonetik akan membentuk bunyi vokal dan bunyi konsonan bagi bunyi yang

dihasilkan.

3.1 Paru-paru ( Lungs )

Udara adalah sumber tenaga utama dalam menghasilkan bunyi bahasa. Sebab itu paru-paru

memainkan peranan penting dalam pernafasan kerana sewaktu manusia bernafas, udara mengalir

masuk ke dalam paru-paru ketika proses menarik nafas, manakala udara yang kotor dikeluarkan

melalui proses menghembuskan nafas.

8/10/2019 Fonetik 2

11/32

11

Gambarajah paru-paru

8/10/2019 Fonetik 2

12/32

12

3.2 Dua Bibir ( Bilabial )

Bibir terbahagi kepada dua bahagian iaitu bibir atas dan bibir bawah. Kedua-duanya

bertindak sebagai pintu rongga mulut. Semasa penghasilan bunyi bahasa, bibir bertindak

sebagai artikulator pasif dan bekerjasama denagan artikulator aktif iaitu bibir bawah. Ada

kalanya bibir bawah bertindak sebagai alat artikulator aktif apabila ia bekerjasama dengan

gigi atas yang menghasilkan bunyi labio-dental.

Melalui dua bibir yang dileperkan( dibundarkan ) atau dirapatkan akan

mengeluarkan bunyi konsonan /p, b, m/, separuh vokal /w/ dan bunyi vokal /u, o, dan i/. Bagi

bunyi /p dan b/ dinyatakan sebagai plosif bilabial ( dua bibir ), bunyi /m/ sebagai nasal

bilabial, /w/ sebagai separuh vokal bilabial dan vokal /u/ sebagai vokal belakang atas bibir

bundar dan /o/ vokal belakang tengah bibir bundar, manakala vokal /i/ adalah vokal depann

tinggi keadaan bibir yang leper.

Berkurangnya tekanan udara dalam paru-paru kerana adanya pembesaran ruangan

pada paru-paru dan begitulah sebaliknya. Udara mengalir keluar dari paru-paru apabila

tekanan udara yang ada dalam paru-paru lebih besar daripada tekanan udara yang ada di luar

sehingga memungkinkan gas karbon dioksida ( Co2) mengalir keluar.

8/10/2019 Fonetik 2

13/32

13

3.3 Bibir Gigi ( Labio - dental )

Daerah artikulasi gigi atas dan bibir bawah akan menghasilkan bunyi /f/ dan /v/. Ini

berlaku apabila gigi atas dan bibir bawah dirapatkan kemudian dibiarkan ada sedikit ruang

untuk membenarkan kedua-dua organ bergeser.

3.4 Gigi ( Teeth Denta )

Alat artikulasi ini terbahagi kepada dua bahagian iaitu gigi atas dan gigi bawah.

Walaupun gigi bawah dapat digerakkan ke bawah dank e atas tetapi dalam menghasilkan

bunyi bahasa ianya tidak banyak memberi peranan kecuali sebagai pembantu sahaja. Alat

artikulasi yang berfungsi lebih ialah gigi atas yang bekerjasama dengan bibir bawah atau

hujung lidah. Bunyi yang dibentuk oleh gigi disebut bunyi dental manakala yang dihasilkan

oleh bibir disebut bunyi labial.Bunyi yang dihasilkan oleh halangan gigi atas dengan bibir

bawah disebut bunyi labio-dental dan bunyi yang dihasilkan oleh halangan gigi atas dengan

hujung lidah dikenali dengan bunyi apiko-dental.

3.5 Lelangit Lembut ( Velar, Velum, Soft Palate )

Lelangit lembut beserta hujungnya yang disebut anak tekak ( uvula ) dapat berfungsi

secara turun naik mengikut udara yang keluar masuk melalui rongga hidung. Dalam keadaan

normal, lelangit lunak serta hujung anak tekak akan menurun sehingga udara keluar masuk

melalui rongga hidung dan membentuk bunyi nasal ( sengauan ). Bagi bunyi bahasa yang

dihasilkan oleh alat artikulasi ini dikenali sebagai bunyi velar. Manakala bunyi yang

menerima halangan anak tekak ( uvula ) disebut bunyi uvular.

Bahagian artikulasi ini menghasilkan beberapa bunyi konsonan seperti /k/, /g/, /x/

dan bunyi nasal /y/. Contohnya apabila jika bunyi bagi konsonan /k/ dan /g/ terbentuk

dengan cara bahagiann belakang lidah merapati daerah velar dan apabila lidah diturunkan

8/10/2019 Fonetik 2

14/32

14

sedikit, udara meluru keluar secara letupan. Ini mengeluarkan konsonan /k/ yang disebut

plosif velar tidak bersuara dan konsonan /g/ sebagai plosif velar bersuara.

3.6 Lelangit keras ( Hard Palate, Palatal, Palatum )

Ia merupakan satu susunan bertulang iaitu bahagian depan lelangit melengkung

cekung ke atas dan bahagian belakangnya berakhir dengan bahagian yang terasa lembut

apabila diraba. Dalam pembentukan bunyi bahasa, alat ini berfungsi sebagai artikulator

pasif manakala yang aktifnya ialah hujung lidah atau tengah lidah. Kerana itu, bunyi

bahasa yang dihasilkan oleh lelangit keras dikenali dengan nama palatal, manakala bunyi

yang keluar daripada hujung lidah disebut apikal dan bunyi yang terhasil apabila ada

halangan tengah lidah dikenali sebagai medial.

Pada daerah ini akan menghasilkan bunyi vokal /I dan e/, bunyi konsonan /e.j dan

s/. Bunyi ini melibatkan bahagian depan lidah meninggi ke atas di daerah palatal kemudian

dikenali dengan nama vokal depan tinggi leper dan dan /e/ sebagai vokal depan tengah

leper. Begitu juga bagi contoh nonsonan /s/ yang mana bahagian tengah lidah merapati

daerah palatal dengan hanya memberi sedikit ruang untuk udara keluar atau bergerak. Oleh

kerana keadaan ruang yang sempit, bahagian tengah lidah dan daerah palatal akan sama-sama

bergeser sehingga terhasil konsonan /s/ ini yang juga disebut frikatif palatal tidak bersuara.

8/10/2019 Fonetik 2

15/32

15

Gambarajah lelangit

3.7 Glottal

Pada daerah artikulasi ini akan terbentuk dua bunyi konsonan sahaja iaitu plosive

glottal /?/ dan frikatif glottal /h/. Contohnya bunyi konsonan /h/ dilahirkan di daerah

epiglottis tapi dengan mendekatkan organ tersebut dengan daerah faring ( rongga

kerongkong ). Apabila kedua organ ini bertembung, akan berlakulah pergeseran dan bunyi

konsonan tersebut akan terbentuk. Geseran yang dihasilkan berlaku akibat penyempitan

ruang udara sewaktu melalui rongga mulut.

8/10/2019 Fonetik 2

16/32

16

3.8 Pita Suara

Pita suara terletak dalam ruang tenggorok ( halkum ) dan amat penting

dalam penghasilan bunyi. Proses pengeluaran suara berlaku dengan cara

memperluas dan mempersempit lubang yang terdapat di antara dua keping

selaput nipis berkenaan.

8/10/2019 Fonetik 2

17/32

17

4.0 ARTIKULASI/ CARA SEBUTAN

Bunyi bahasa yang dihasilkan oleh penutur bahasa banyak bergantung kepada daerah

artikulasi yang menghasilkan bunyi huruf vokal dan konsonan yang dituturkan. Cara

sebutan bunyi pula ditentukan iaitu bagaimana kedudukan daerah artikulasi itu diubahsuai

atau berubah sama ada ianya akan disempitkan, diluaskan, dileperkan, dibundarkan ataupun

digerakkan tinggi atau rendah. Situasi ini akan menghasilkan beberapa bunyi seperti plosif

( letupan ), frikatif ( geseran ) afrikat ( letusan ) nasal ( sengauan ), likuida/ lateral ( sisian ),

retrofleks

( getaran ), implosif, ejektif dan klik.

Pita suara tertutu Pita suara terbuka

8/10/2019 Fonetik 2

18/32

18

Bagi plosif oral, jika velum ( anak tekak ) dinaikkan, udara akan keluar melalui rongga

mulut. Manakala bagi plosive nasal, jika velum diturunkan, udara akan keluar melalui hidung.

Bagi penghasilan bunyi cara plosif, daerah artikulasi seperti lidah, velar, pita suara, glotal,

epiglottis turut memainkan peranan masing-masing. Contohnya melalui organ-organ artikulasi ini,

bunyi [ p, b, t, d, k, g ] dihasilkan. Contoh lain perkataan pin, pun untuk [p] , beg, bila untuk

[b], tin, turun untuk [t], duit , duku untuk [d] , kek,kuku untuk [k] dan gol,goreng

untuk [g].

4.1 Letupan ( Plosif )

Bunyi plosif dihasilkan adalah berdasarkan kepada laluan arus udara

yang tertutup rapat sehingga udara terhenti untuk seketika melalui rongga mulut

atau hidung. Ada dua bunyi plosive akan terhasil melalui caranya iaitu plosif

oral dan plosif nasal.

i. Letupan dua bibir bersuara [b]

Bibir

8/10/2019 Fonetik 2

19/32

19

- dua bibir ditemukan

Udara

- alirannya tertahan untuk keluar dan dilepaskan serta

merta tanpa menggetarkan pita suara.

ii Letupan dua bibir tak bersuara [p]

Bibir

dua bibir ditemukan

Udara

- alirannya tertahan untuk keluar dan dilepaskan serta

merta tanpa menggetarkan pita suara.

iii. Letupan gusi bersuara [d]

Gusi

- merapatkan hujung lidah ke bahagian atas gusi

Udara

- dibiarkan tersekat di bahagian belakang pertemuan

di antara hujung daun lidah dengan gusi

8/10/2019 Fonetik 2

20/32

20

- dibiarkan serta merta dan menggetarkan pita suara.

i. Letupan gusi tidak bersuara [t]

Gusi

- merapatkan hujung lidah ke bahagian atas gusi

Udara

- dibiarkan tersekat di bahagian belakang pertemuan

di antara hujung daun lidah dengan gusi dan

dilepaskan serta merta tanpa menggetarkan pita suara.

ii. Letupan lelangit lembut bersuara [g]

Lelangit lembut

- merapatkan belakang lidah ke lelangit lembut.

Udara

- dibiarkan tersekat di bahagian belakangnya dan dilepaskan

8/10/2019 Fonetik 2

21/32

21

serta merta tanpa menggetarkan pita suara.

iii. Letupan lelangit lembut tidak bersuara [k]

Lelangit lembut

- merapatkan belakang lidah ke lelangit lembut.

Udara

- dibiarkan tersekat di bahagian belakangnya dan dilepaskan

serta merta tanpa menggetarkan pita suara.

4.2 Sengauan ( Nasal )

Bunyi ini terjadi apabila anak tekak ( velum diturunkan ke bawah bagi menutup ruang

laluan udara di dalam rongga mulut dan menyebabkan udara keluar melalui rongga hidung.

Antar contoh bunyi sengauan yang terhasil seperti , /m, n, n dan n/. Contoh perkataan

bunyi /m seperti makanan , tempat dan tikam . Contoh bunyi n seperti Negara ,

tanda dan tekanan . Bunyi n seperti nganga, ngungap, orang dan bunyi n seperti

nyanyi , nyonya .

8/10/2019 Fonetik 2

22/32

22

Antara organ artikulasi yang terlibat sama dalam penghasilan bunyi nasal ialah pita

suara, lidah, bibir, palatal ( lelangit keras ) dan velar ( lelangit lembut ).

i. Sengauan dua bibir bersuara [m]

Bibir

- kedua-dua bibir dirapatkan

Lelangit lembut

- dalam keadaan biasa

Udara

- dikeluarkan melalui rongga hidung dan pita

suara digetarkan.

ii. Sengauan gusi bersuara [n]

Lidah

- Hujungnya dirapatkan gusi

Lelangit lembut

- dalam keadaan biasa

Udara

- dikeluarkan melalui rongga hidung dan pita suara digetarkan

iii. Sengauan lelangit keras bersuara [ ]

Lidah

8/10/2019 Fonetik 2

23/32

23

- depan dirapatkan dengan lelangit keras

Lelangit lembut

- dalam keadaan biasa

- Udara- dikeluarkan melalui rongga hidung dan pita suara digetarkan

iv. Sengauan lelangit lembut bersuara [ ]

Lidah

- belakangnya dirapatkan pada lelangit lembut

Lelangit lembut

- dalam keadaan biasa

Udara

- dikeluarkan melalui rongga hidung dan pita suara digetarkan

4.3 Letusan ( Afrikat )

Bunyi ini terhasil apabila jalan udara ditutup rapat kemudian dibuka sedikit-sedikit

sehingga udara keluar sedikit demi sedikit. Bagi ahli fonetik, hasil kombinasi bunyi plosif

dan frikatif ini boleh menghasilkan bunyi afrikat. Contoh bunyi afrikat ialah [c] dan [j],

misalnya [c] seperti cabai, acuan, manakala [j] seperti jalan, kejar dan caj

Secara amnya, hasil pertemuan yang rapat antara daerah palatal ( alveo palatal ) dan

bahagian tengah lidah ini akan menyebabkan udara terkumpul di belakang velar ( lelangit

8/10/2019 Fonetik 2

24/32

24

keras ) tetapi jika kedua-dua artikulasi tadi terpisah atau lidah diturunkan, maka satu geseran

akan terjadi.

i. Letusan lelangit keras bersuara [ ]

Lidah

- depan lidah ditemukan dengan lelangit keras.

Udara

- dibiarkan tersekat dibelakang pertemuan dan

dilepaskan perlahan-lahan dengan pita suara digetarkan.

ii. Letusan lelangit keras tidak bersuara [ ]

Lidah

- depan lidah ditemukan dengan lelangit keras.

Udara

- dibiarkan tersekat dibelakang pertemuan dan

dilepaskan perlahan- lahan tanpa menggetarkan

pita suara.

8/10/2019 Fonetik 2

25/32

25

4.4 Geseran ( Frikatif )

Pembentukan bunyi frikatif terjadi apabila dua alat artikulasi bertemu/ terhalang di

antara satu sama lain sehingga menyebabkan laluan arus udara menjadi sempit atau disekat

perjalanannya tetapi arus udara tetap dapat keluar melalui daerah artikulasi walaupun daerah

laluannya disempitkan atau terhalang. Contoh bunyi frikatif seperti [f], [v], [s] dan [z].

Umpamanya seperti perkataan Fatimah, veto, syabas dan Zamani.

i. Geseran gusi tidak bersuara [s]

Lidah - daun lidah didekatkan pada gusi supaya

dapat membuat sempitan untuk udara keluar.

Lelangit lembut - dinaikkan rapat

Udara - dikeluarkan melalui rongga mulut dan bergeser

dengan gusi tanpa pita suara digetarkan

ii. Geseran glotis [h]

Pita suara

- direnggangkan

Udara

- dikeluarkan secara bebas melalui glottis

8/10/2019 Fonetik 2

26/32

26

4.5 Sisian ( Likuida )

Penghasilan bunyi ini melibatkan lateral ( sisian ) dan tril ( getaran ) di kawasan

alveolar ( gusi ) penutur. Bunyi yang terhasil ialah [l] dan [r].

Bagi penghasilan bunyi lateral ( sisian ), ia melibatkan penggulungan bahagian hujung

atau depan lidah. Apabila udara tidak boleh keluar di bahagian tengah lidah, udara akan

melalui kawasan pinggir lidah iaitu sisian kiri kanan rongga mulut. Contoh perkataan yang

terhasil daripada bunyi [l] seperti lari , belut , dan betul .

Bagi bunyi tril ( getaran ) bunyi yang terhasil ialah [r]. Ia terhasil akibat getaran pada

lidah dalam rongga mulut. Bunyi ini berbeza sebutannya mengikut tutur kata seseorang (

daerah penutur ) terutama dari segi penggulungan lidah. Antara contoh bunyi [r] ialah

ramai , permai dan bakar .

i. Sisian gusi bersuara [l]

Lidah

- hujung lidah dikenakan pada bahagian tengah gusi

Lelangit lembut

- dinaikkan rapat pada bahagian belakang rongga tekak.

Udara

- dikeluarkan melalui rongga mulut tetapi hanya melalui

tepian lidah dan pita suara digetarkan.

8/10/2019 Fonetik 2

27/32

27

5.0 Vokal

Penghasilan enam voKal bahasa melayu iaitu a, e, I, o, u dan e terhasil tanpa

gangguan semasa udara keluar dari paru-paru. Setelah udara keluar dari paru-paru, ia akan

menuju ke pita suara yang berada di dalam faring ( rongga kerongkong ). Pita suara berada

dalam keadaan sempit ( dindingnya berdekatan satu sama lain). Ini menmyebabkan pita

suara bergetar apabila udara merempuh keluar hingga menghasilkan bunyi yang bersuara.

Kemudian udara akan menuju ke rongga mulut dan dibentuk pula oleh lidah dan bibir. Di

sinilah vokal depan, vokal belakang dan vokal tengah akan terbentuk.

5.1 Bunyi vokal

Bunyi vokal terhasil apabila udara keluar dari rongga mulut tidak mengalami

sekatan atau himpitan. Bunyi vokal juga dipengaruhi oleh pengaruh lidah, keadaan

rongga mulut dan bentuk bibir.

5.1.1 Separuh Vokal

Bunyi /w/ dan /y/ disifatkan oleh ahli fonetik sebagai bunyi vokal yang tidak

selesai. Ini kerana kedua-dua bunyi vokal ini tidak boleh ditempatkan ke dalam bunyi

konsonan atau bunyi vokal. Penghasilan bunyi ini berlaku separuh jalan tidak seperti

penghasilan vokal yang sempurna bila mana tiada berlakunya gangguan dari paru-paru

hingga bunyi itu keluar dari mulut.

Antara bunyi /w/ seperti wayang dan mawas , manakala bunyi /y/ pula ialah

yakin dan bayang . Organ artikulasi yang terlibat dalam sebutan separuh vokal ini

termasuklah kedua-dua bibir, tengah lidah, belakang lidah, lelangit lembut dan lelangit

keras.

8/10/2019 Fonetik 2

28/32

28

Kedudukan vokal-vokal dapat dilihat seperti berikut

Penghasilan Bunyi Vokal

5.1.2 Vokal Depan Separuh Sempit [ e ]

Untuk menghasilkan bunyi ini depan lidah dinaikkan, tetapi tidaklah setinggi

membunyikan vokal (i). Contoh: kole, tauge, bendi, elok

5.1.3 Vokal Depan Luas [ a ]

Untuk mengeluarkan bunyi vokal ini, depan lidah diturunkan serendah-rendahnya.

Lelangit lembut berkeadaan terangkat rapat ke belakang tekak dan menutup rongga

hidung.Kedudukan alat pertuturan lain adalah sama seperti menghasilkan vokal (i), dan (e).

Contoh: anak, siapa, pandai, landai, anting, takat.

8/10/2019 Fonetik 2

29/32

29

5.1.4 Vokal Belakang Sempit [ u ]

Dihasilkan dengan mengangkat belakang lidah setinggi mungkin ke atas, tetapi tidak

menutup ruang aliran udara. Bentuk bibir dibundarkan. Contoh: ulang,udang,ubat, ulat,

undang.

5.1.5 Vokal Belakang Separuh Sempit [ o ]

Dihasilkan dengan menurunkan belakang lidah 1/3 di antara tempat yang paling

tinggi dan tempat yang paling rendah. Keadaan bibir pula dibundarkan .Contoh: orang, obor,

solo, polo, took.

Vokal Tengah

Dihasilkan dengan meletakkan lidah seperti biasa di lantai rongga mulut. Bahagian

tepi lidah dilengkungkan sedikit, manakala rongga mulut berkeadaan sederhana luasnya.

Contoh: enam, empat, gerai, kenduri,

5.1.6 Vokal Depan Separuh Luas [ ]

Untuk mengeluarkan vokal ini depan lidah diturunkan sepertiga dari kedudukan

untuk mengeluarkan vokal ( e ). Kedudukan alat pertuturan adalah sama seperti

semasa mengeluarkan bunyi vokal (i) dan (e). Contoh: tauke, gesek, gerek, gelek.

8/10/2019 Fonetik 2

30/32

30

5.1.7 DIFTONG

Gabungan bunyi vokal dinamakan diftong. Diftong terbentuk apabila berlaku

pengeluncuran bunyi-bunyi vokal. Satu vokal mengeluncur dari satu vokal kepada vokal yang

lain. Terdapat 3 jenis diftong.

a. (au): lampau, pukau, silau, surau, garau.

b. (ai): cuai, landai, salai, gulai, sampai ,sungai.

c. (oi): boikot ,amboi, dodoi, adoi, sepoi.

8/10/2019 Fonetik 2

31/32

31

6.0 KESIMPULAN

Kesimpulan yang dapat dibuat berdasarkan hasil kajian ini ialah alat-alat tutur atau

sebutan terbahagi kepada dua jenis, iaitu:

daerah pengeluar (artikulasi) - merupakan tempat-tempat yang dapat

dicapai olah artikulator. Contoh: gigi atas, gusi dan lelangit keras.

pengeluar (artikulator) - alat yang dapat digerak-gerakkan dengan

bebas dan dapat diletakkan di beberapa kedudukan. Contoh:

hujung lidah, bibir lelangit lembut dan sebagainya.

Secara Umumnya, dalam bahasa Melayu terdapat tiga golongan bunyi iaitu vokal,

konsonan dan diftong. Ketiga-tiga elemen tersebut diberikan lambang tertentu. Ianya dikenali

sebagai lambang dan bunyi fonetik. Kesemua bunyi ini bermula dan terhasil daripada

beberapa daerah artikulasi sama ada udara yang dikeluarkan daripada paru-paru itu melalui

rongga mulut ataupun rongga hidung.

Setiap penghasilan bunyi bahasa itu berlaku antara satu atau lebih alat artikulasi yang

bertindak balas dengan bunyi yang ingin dihasilkan. Oleh itu setiap daerah artikulasi

memainkan peranan dan fungsi masing-masing. Ini membuktikan akan pentingnya organ

artikulasi manusia terutamanya rongga mulut dan paru-paru memainkan peranan penting

dalam pengeluaran bunyi bahasa sama ada bunyi vokal, diftong ataupun bunyi konsonan

dalam Bahasa Melayu

8/10/2019 Fonetik 2

32/32

32

BIBLIOGRAFI

Abdullah Hassan. 1987. Linguistik Am untuk Guru Bahasa Malaysia. Cetakan

ke-8. Petaling Jaya. Fajar Bakti Snd. Bhd.

Aishah Mahdi, Azizah Hussein. 2002. Linguistik: Penghantar Bahasa dankomunikasi. Kuala Lumpur. Dewan Bahasa dan Pustaka.

Asmah Hj Omar. 1986. Bahasa dan Alam Pemikiran Melayu.Kuala Lumpur.

Dewan Bahasa dan Pustaka.

Zulkifley Hamid. 2000. Bahasa: Konsep, Fungsi dan Penguasaannya oleh

Penutur.Kuala Lumpur. Dewan Bahasa dan Pustaka.

Zulkifley Hamid. 1994. Pembelajaran dan Pengajaran Bahasa. Kuala

Lumpur. Dewan Bahasa dan Pustaka, Kementerian Pendidikan Malaysia.

http://id.wikipedia.org/wiki/artikulasi

http://www.dbp.gov.my/lamandbp/main.php