Fırat, M. - Metin, H., Isparta Arkeoloji Müzesi Envanterinde Yer Alan Bir Grup Kandil

İsparta Arkeolojisi Müzesi Envanterinde Yer Alan Bir Grup Kandil*

[A GROUP OF LAMPS FROM ARCHAEOLOGICAL MUSEUM OF İSPARTA]

M U R A T F I R A T - H Ü S E Y İ N M E T İ N

Anahtar Sözcükler Kandil, Pişmiş Toprak, İsparta, Müze.

Keywords: Lamp, Terra-Cotta. İsparta, Museum.

Ö Z E T

Antik dönemin en önemli aydınlatma aracı olan kandiller, günümüzde kazısı yapılan antik yerleşimle-rin neredeyse tamamında karşımıza çıkan, önemli bir seramik buluntu grubudur. Prehistorik çağlardan, mum kullanımının yaygınlaştığı döneme kadar hemen her alanda aydınlatma aracı olarak kullanılmıştır. Kandiller üzerine yapılan çalışmalar sonucunda önemli sonuçlar elde edilmiştir. Eldeki bulgularla sağ-lam tipolojik ve kronolojik bir çerçeveye oturtulmuş, bu sayede arkeologların tarihlendirmede güvendik-leri bir materyal haline gelmiştir. Bu çalışmada İsparta Arkeoloji Müzesi depolarında bulunan seramik eserler arasından seçilen 11 adet kandil 107Kİ38 numaralı TÜBİTAK Hızlı Destek Projesi kapsamında değerlendirilmiştir. İ.Ö. 2. - İ.S. 7. yy.lar arasına tarihlenen bu kandillerin özellikle Hellenistik Döneme tarih/enen tipleri, dönemin anlayışına uygun olarak tüm yüzeyi astarlıdır. Çalışma içerisinde irdelenen kandiller tipolojik sınıflandırma için yeterli olmadığı için, tarihsel sıralamaya göre değerlendirilmiştir.

A B S T R A C T

As the most essential illumination tools of Antiquity, oil lamps are significant ceramic finding group that is found in almost every ancient settlement being excavated today. From prehistoric ages till the age when the usage of lamp becomes widespread, it was used in nearly all fields as an illumination tool. Important outcomes are accomplished after studies made on lamps. Available findings have been set in a steady typological and chronological frame, and by this means they have become materials the archaeologists use confidingly in dating. In this study. 11 lamps chosen from the ceramics existed in the stores of the Arc-heology Museum in İsparta, have been evaluated within the concept ofTUBlTAK Fast Support Project number I07KI38. Dated between B.C. 2 - A.D. 7, the whole surfaces of these lamps, especially the ones dated in Hellenistic Period, are lined as pursuant to the perception of the era. As the lamps, investigated during the study, are not enough for typological classification, they have been evaluated according to historical sequencing.

Giriş Antikçağda, farklı mekânlar ın aydınlatılmasında önemli bir yer tutan kandil için en genel tanımıy-la ateşin ehlileştirildiği araç diyebiliriz. Bu amaca yönelik olarak önceleri çok basit biçimlerde küçük kâseler kullanılmış, bu kaplar zamanla yerlerini daha gelişmiş, kullanışlı biçimlere bırakmış ve sanatın da

I07K138 numaralı TÜBİTAK projesi kapsamında çalı-şılan İsparta Arkeoloji Müzesi eserleri arasında yer alan bu grubu yayınlamamıza izin veren ve görüşlerini biz-den esirgemeyen değerli hocamız Yrd. Doç. Dr. Bilge Hürmüzlü'ye katkılarından dolayı teşekkür ederiz.

ilerlemesiyle, kullanıldıkları dönemlerin gelenekle-rine bağlı kalarak çeşitli mot i f le r ya da figürlerle bezenmişlerdir .

Bugüne dek başlıca İtalya, Yunanistan, Anadolu, Suriye, Musir, Kıbrıs olmak üzere birçok kazıdan ele geçen ya da çeşitli özel koleksiyonlarda bulunan kan-dillerin biçimlerini kronolojik düzende inccleyen ve yapılış tekniklerini konu alan birçok bilimsel ve po-püler çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada ise öncelikle, eski çalışmalarda kullanılan terminolojiye sadık kalı-nacak, ancak farklı formlar tanıtılırken yeni terimler kullanılacaktır.

Arkeoloji Dergisi (20 İL) 143

144 Murat Fırat-Hüseyin Metin ADerg XVI

Mağara duvarlar ına yapılan resimlerden Paleolitik Dönem'de aydın lanma araçlar ının kul-lanılmış olduğu kabul edilir. Işık kaynağı olarak hayvan yağlarını kul lanan bu insanlar, muhteme-len gün ışığından yoksun birkaç yüz metre içe-rideki mağaralardaki duvar resimlerini yapmak için ışıktan yarar lanmaya mecbur kalmışlardır . ' İ.Ö. 8000-6000 ' l e rde deniz kabukları kandil olarak kullanılmışt ır . Deniz kabuğu içindeki he-lezon biçimli kıs ım fitilin yerleştiri lmesini ko-laylaşt ırmaktadır . Filistin'de deniz kabuğundan yapı lmış ve kandil olarak kullanıldığı sanılan eşyalar bulunmuştur . 2

Birçok kültür unsuru gibi kandil in kökeni dc eski doğu medeniyetleridir . Kandi l ler çok eski tar ihlerden beri Ön Asya Medeniyet ler i 'nde kul-lanılıyordu. Mısır 'da, İ.Ö. III. binde Eski Kral l ık Dönemi 'ne ait hiyeroglif işaretler arasında kandil resimleri vardır. Or ta Krall ık Dönemi 'nde ise piş-miş toprak kandil lere rastlanmıştır .3 Herodotos, Mısır gezisinde Sais kentinde gördükler ini şu şekilde aktarır; "Bunlar yağ ve tuzu karıştırarak geniş çanaklara dolduruyorlar ve bunun üzerine fitil koyuyorlar, bütün gece yanıyor'.4

Sümerler zamanında kandilin kullanıldığını ise; Ur Kral mezar lar ında bulunan altın ve g ü m ü ş kandil lerden öğreniyoruz . 5

Anadolu 'da II. binde Kültepe, Accmhöyük ve Alişar 'da üzüm salkımı şekl inde yapı lmış ve ası-larak kul lanı lan kaplar bu lunmuş , dolayısıyla bu kapların kandil olabileceği düşünülmüştür . Bu düşüncenin nedeni ise; Konya-Karahöyük kazı-larında bulunan üzüm salkımı şekl indeki kaplar ile kol ve bacak şeklindeki kaplar üzerindeki ya-nık izleridir. Hititlerin kandil kul landığına dair yazılı vesikaların olmasına rağmen, arkeolojik verilerle kesin olarak doğrulanmamış t ı r . Ni tekim sadece Boğazköy kazı lar ında değil, Hitit kültü-rü veren diğer yerleşimlerin hiçbirinde kandile rast lanmamışt ır . Ö te yandan Hamit Z. Koşay ' ın Kussaray 'da yaptığı sondaj kazısında Hitit taba-

1 BAILEY 1 9 7 2 : 17; BF.AUNI: 1987 : 5 6 9 ; KITCII v e G O L D M A N

1994 . 3; KASSAII VC SEZER 1995 : 2 7 .

2 K I N A L 1 9 6 0 : 1 5 5 ; BAILEY 1 9 7 2 : 17; F I T C H V C G O L D M A N 1994 . 5; BARIN 1 9 9 5 : 4 : ÇOKAY 1 9 9 6 : 15; Ö / . T Ü R K 2 0 0 3 : 2 3 ; C O Ş K U N 2 0 0 7 : 16

3 KINAI. I 9 6 0 ; 5 5 . 4 Hcrodolos, 2.62-110. 5 WALTERS 1914: X I ; CIVELEK 2 0 0 1 : I I : C O Ş K U N 2 0 0 7 :

16

kalar ında kandile çok benzeyen taştan bir kabın 6

bulunmuş olduğunu an ımsa tmak verinde olacak-tır.7

Protogeometr ik ve Geometr ik Dönem kandilleri hakk ında herhangi bir bilgiye sahip değiliz.

Devamında İ.Ö. 600'lerde çarkta yapılmış, çanak bi-çimli, gövdesine fitilin oturacağı bir burnun eklendiği kandiller karşımıza çıkar ve bunlar Yunanistan, Ege adaları, İtalya, Anadolu, Kıbrıs, Kuzey Afrika, Mısır ve Filistin'e yayılarak Hellenistik Dönem'e kadar kullanılır. Yunan buluşu olduğu düşünülen, köprü-lü burunlu kandiller İ.Ö. 6. yüzy ı lda Anadolu ve Suriye'de çok sayıda üretilmekle birlikte, İ.Ö. 6.- 4. yüzyı l la r arasında kandil üretiminde başı çeken Atina'nın yerini son iki yüzyı lda İtalya'nın aldığı anlaşılmaktadır.8

Hellenistik Dönem kandil üre t iminin yoğunluk kazandığı evre olarak kabul edilebilir. Nedeni ise art ık çarkla birlikte kal ıplama tekniğinin de kullanıl ıyor olmasıdır . İ.S. 1. yüzyı l or talar ın-da özellikle Kuzey İtalya'da bronz örneklerden kopya edilen kandiller ortaya ç ıkar "Fabrikasyon Kandi l ler i" diye anılan bu formlar, İtalya'nın kuzey batısındaki kentlerde bol mik ta rda üre-t i lmişken, imparator luğun doğu ve güneyinde fazla tutulmamışt ı r . 9 İ.S. 2. yüzyı l ın sonunda İtalya atölyelerinin egemenliğinin sona ermesiyle Almanya, İngiltere ve Fransa gibi Avrupa kentlerinin, İ.S. 3. yüzyıl boyunca sürecek olan kopyalar üret-mesi dikkati çeker.

Kandil ler üzer indeki değişiklik esas olarak İ.S. 3. yüzyı l sonlar ında diskuslar üzerindeki palmi-ye ağaçları , kuşlar, ç ivi lenmiş üçgenler, tekerlek-ler, kalpler, üzüm salkımlar ı gibi Hırist iyanlıkla ilgili bet imlerin ortaya çıkmasıyla kendini gös-terir.10 Dolayısıyla İ.S. 4. yüzyı l kandilleri , Geç Roma Dönemi 'nden Erken Bizans Dönemi 'ne ge-çişi teşkil ederler. Dönem kandil ler inde gövde ve burun daha uzundur . Kulp ve onun yerine geçen çıkıntı , düşük kenar çerçevesi, yüksek dekoras-yon, d iskustan fitil deliğine kadar uzanan bir ka-nal ve kaide halkası, kandil lerin genel özelliğidir

6 KOŞAY 1 9 6 6 : 89 .

7 ÇOKAY 1998 : 15; Ö Z K U L 1991: 10; SARAÇOĞLU 1 9 9 "

3 0 9 ; Ö Z T Ü R K 2 0 0 3 : 2 4 ? C IVELEK 2 0 0 1 : 8 .

9 BAILEY 1 9 7 2 : 1 9 - 2 0 ; H A R R I S 1 9 8 0 : 127; Ö Z T Û K K 26.

1 0 P E R L Z W E I G 1961: 2 2 - 2 3 .

2011 İsparta Arkeoloji Müzesi Envanter inde Yer Alan Bir Grup Kandil 145

Değerlendirme 107K138 numaralı TÜBİTAK Hızlı Destek Projesi kapsamında İsparta Arkeoloji Müzesi deposunda-ki seramik eserler arasından seçilen 11 adet kandil çal ışmamızda tarihsel sıralamaya göre Kat. No. 1-11 numaralarıyla irdelenmişlerdir.

İncelediğimiz ilk iki eser, (Kat. No 1 Res. 1, Kat. N o 2 Res. 2) çark yapımı, üste doğru genişleyen derin haznelidir. Haf i f içbükey diskusun ortasın-da yağ deliği, çevresinde keskin bir şerit bulun-maktadır. Ucu yuvarlak üzeri köprülü burunlu kandilin tabanı hafif içbükeydir. Bu kandil formu Hellenistik Döncm'de çok fazla yaygın olmamak-la birlikte, net olarak hangi dönemde üretildikle-rini saplamak da olası değildir. Delos kandillerini yayınlayan Bruneau, İ.Ö. 4-3. yy.lar arasında de-ğerlendirdiği kandiller arasında bu örneğimizi de ver i r" . Ancak kandilin formundaki küçük ayrın-tılar, elimizdeki kandilin Bruneau'nun kandilin-den daha geç bir tarihten olduğunu düşündürür. Anadolu 'nun çeşitli yerlerinden gelmiş ve İstanbul Arkeoloji Müzesi 'nde yer alan Arkaik, Klasik ve Hellenistik Dönem kandillerini yayınlayan Kassab-Sezer; kandillerimizin birebir benzerini Doğu Ege - Batı Anadolu üretimi kandiller grubu adı altında değerlendirir ve İ.Ö. 1. yy.a tarihler.12

Her iki örnek yardımıyla elimizdeki kandil için İ.Ö. 2. ve I. yy. aralığını önerebiliriz.

Loeschcke Tip 1 B olarak değerlendirdiğimiz kandil, (Kat. No. 3, Res. 3) İ.S. 1. yy.ın en popü-ler formlarından birisidir. O m u z kısmında özenli yapılmış birden fazla çember ve tabandaki halkalı yapı, kandillerinin ayırt edici özelliğidir. Bu halka-ların hemen bitiminde, buruna doğru kavis çizerek oluşturulmuş volütler yer alır. En erken örnekleri-nin Geç Helenistik Dönem'e kadar izlendiği volüt-lü kandiller, MS I. yy.da yaygın biçimde üretilmiş ve Roma yayılımının görüldüğü hemen her yerde kullanılmıştır.13 Diskuslarında çoğunlukla figü-ratif konular ve bezemelerin işlendiği kandillerin bıırıın ve omuzlan , bugün güncelliğini koruyan Loeschcke tiplerine göre belirlenmiştir.14 Tipolojik çalışmalarda, burnun iki yanında yer alan volül-lerin gövde ile bağlantısı, burun açısı ve omuza geçiş, alt grupların belirlenmesinde rol oynamak-tadır. Genellikle üçgen burunlu kandillerde diskus-

11 BRUNEAU 1965: 22. XXVI . PI.2-44. 1 2 KASSAU v e SEZI.R 1995 . 9 8 , R c s . 2 6 3 . 1 3 FITCH v e GOI.DMAN 1994: 8 4 . 14 LOESCHCKE 1919: 212-213, Ahh.l-2.

tan burna doğru uzanan kanalın bulunması erken bir özellik olarak kabul edilmektedir. Bu kanalın daha sonraki örneklerde kaybolduğu görülür.

Volütlü kandillerin ilk tipolojisini, 1899 yılında Roma'daki kandilleri inceleyen Dressel yapmış ve daha sonra Loeschcke tarafından, Vindonissa malzemesiyle birlikte genişletilerek alt gruplara ayrılmıştır.15 Öte yandan Ivânyi, Pannonia volüt-lü kandillerini ayrıntılı irdeleyerek tarihleme ve form gelişimindeki bazı sorunları çözümlemiş-tir.16 Yanı sıra Korinth' te bulunan volütlü kandiller Broneer,17 Atina'dakiler Perlzweig; IR İtalya'dakiler Bai ley; 1 9 İtalya ile diğer merkezlerden ele geçenler Hayes:2 0 Kıbrıs ' takiler Vessberg; 21 Cosa'dakiler Fitch-Goldman;2 2 Keramcikos ' takiler Böttger;2 3

Kyzikos'takiler Öztürk; 2 4 Phokaia'dan ele geçen-ler Civelek25 tarafından incelenerek tipoloji ve kronolojileri oluşturulmuştur.

Değer lendi rd iğ imiz kandi l in d i skusunda iki g ladya törün ( thraex 2 6 ) mücadele sahnesi işlen-

15 Bu gruba giren kandilleri Tip l"dc alt gruplar halin-de inceleyen Loeschcke, Omuz formlarını ise "Form l.e"de değerlendirir. LOESCHCKE 1919: 211-227.

1 6 IVANYI 1935: 10-11. 1 ' Volütlü kandilleri Tip 22'de inceleyen Broneer, bu gru-

ba giren kandillerin İ.Ö. geç I. yy.da üretilmeye baş-landığını; İ.S. I. yy.ın ilk yarısında özellikle İmparator Tiberıus döneminde yaygınlaştığını ve I yy.ın sonları-na değin üretildiklerini belirtir. BRONEER 1930: 76-78.

I i ! PF.RLZVVEIG 1961: PI .2-3 . 1 9 BAILEY 1 9 8 0 : 1 2 7 - 1 3 2 , Pi l - 4 . 2(1 Hayes bu gruba giren Kıbrıs örneklerini değerlendi-

rirken Vessberg tip 10a alt grubunu kullanır ve tarih olarak İ.S. I. yy.ın ilk yarısını önerir. HAYES 1980: 77. PI.38, Fig.307-308.

2 1 Vessberg bu forma giren kandilleri Tip 10a alt grubun-da inceler. VESSBERG 1953- 121-122, PI.2.

2 2 FITCH v e G O L D M A N 1 9 9 4 : 8 4 - 1 0 4 . 2 3 BOTTGKR 2002: 84-86, Taf.l . 2 4 Ö Z T Ü R K 2 0 0 3 . 2 5 CIVELEK 2008: 115-135.

- f ' Bu d ö v ü ş ç ü t ü r ü n ü n R o m a ' y a i t h a l i n i n , ilk kez Trakyalı halklar yoluyla gerçekleştirildiği anlaşılmak-ladır. Arenalarda, oldukça fazla rağbel gören ve sevilen bir dövüşçü lürüydü. Cumhuriyet Dönemi yazarlarının en önemlilerinden olan Cicero tarafından belirtilmiş-tir. En büyük özellikleri oldukça iri ve güçlü olmala-rıydı. Kullandıkları silahların tamamen Trakyalılar 'a özgü olduğu anlaşılan bu tip gladyatörlerin, başlarında siperlikti ve süslü bir miğfer, sağ kollarında koruyucu bandaj, köşeli veya yuvarlak tarzda küçük kalkan (par-mula) ve ellerinde çoğu zaman kısa hançerler ve eğri kılıç ile dövüşmekteydiler Muhtemel rakipleri arasın-da mıırmillo ve hoplamaclıus en başla gelmekteydi.


miş t i r (Kat . No 3, Res. 3). Her iki g ladya törün sol e l inde küçük kalkan (pa rmula ) sağ el ler in-de ise kısa kıl ıçlar (gladius) bu lunmaktad ı r . Tepelikl i miğfer (galea) takan gladyatör ler in kol ve bacak la r ında koruyucu z ı rh lar yer a lmak ta -dır. Sağdak i thraex, sol dizini k ı r m ı ş rakibine hamle yaparken, solda cepheden resmedi len di-ğer thraex, sanki bu hamleyi önceden hissetmiş , atağı s a v u ş t u r m a k için hamles in i yapmak üzere iken be t imlenmiş t ı r .

Kat . No. 3 'ün At ina Agora 'dan benzer örnekler i İ.Ö. geç 1. yy. - İ.S. erken 1. yüzy ı l a ; 2 7 Kor inth kaz ı la r ından ele geçenler İ.S. 1. yüzy ı !a ; 2 s Bonn Müzes i 'ndek i le r İ.S. 1. yüzy ı l ın ilk yarıs ına ve-ril ir .2 9 Hayes , 3 0 merkez İ talya 'daki benzer ör-nekleri İ.S. 1. yüzy ı l ın or ta la r ına tar ihlerken, H e i m e r r i n g rup 2'de incelediği Pergamon kan-dilleri İ.S. 1. yy.ın ikinci yar ıs ına tarihlenir .3 1

Bu veri ler ış ığında Kat. N o 3'deki kandi l in ta-r ih ini İ.S. 1. yüzy ı l ın ilk yarısı olarak önerebi-liriz.

Loeschcke Tip VI IFe giren bir diğer kand i l imiz kısa kalp bu run lu kandi l ler in popüler formla-r ından bir is idir (Kat . No. 4. Res. 4). Bu tip kan-di l ler in genel özell iği , bu run üzer indeki kalp yaprağı biçimi ve küçük içbükey diskuslar ıdır . Ç o ğ u n l u ğ u n u n d iskusu f igür lü olup, çevres in-de ise genelde iç içe halkalar görü lmektedi r . Kandi l in halka dipli t aban ın ın or tas ında (TA. . . ve yoc) usta imzası veya atölye damgas ına işaret eden yazı o lmakla bir l ikte, aşındığı için okuna -m a m a k t a d ı r . E l imizdeki kandi l in d i skusunda görü len ışın bezemesi ile benzer örnek Tralleis kaz ı l a r ında M. 28 meza r ında ç ıkmışt ı r . 3 2 Her ne kada r söz konusu örnek İ.S. i . yüzyı l ın ikinci yar ıs ına ta r ih lense de fo rmun yoğun olarak kul-lanıldığı dönemin İ.S. 2. yüzy ı l o lduğunu an ım-sa tmak gerekir . Kn idos kaz ı la r ından ç ıkmış ör-nekler de t a r ih lemede bize yardımcıdır . Ni tek im K n i d o s kandi l ler in i inceleyen Pas tu tmaz , 3 3

B k z . . MALAY v e SILAV 1991: 19 -20 ; IACOBIXLI 2 0 0 3 : 9 ; UZUNASLAN 2 0 0 5 4 5 ; FUTREI.L 2 0 0 6 : 9 6 : MF.IICR 2 0 1 0 : 81: UZUNASLAN 2 0 1 0 : 1 5 6 - 1 5 8 .

2 7 PERLZWEIG 1961: 75. P I .2 , F i g . 3 8 . 2 8 BRONEF.R 1930: 77-78. PI.7. Fie.425. 2 9 HUBINGF.R 1993:67, Taf.14. Abb.L 13. 3 0 HAYES 1980 . 4 8 . PI . 21- F ig .217 . 3 1 HEIMERL 2001: 99, Taf. l . Abb.25. 3 2 CİVELEK 2001: 79. Lcv.9:K49. 3 3 PASTUTMAZ 2 0 0 1 : 76 . R e s . 1 0 5 .

benzer örnekler i İ.S. 2. yüzy ı l ın ilk yar ıs ına ta-r ih lemekte , y ine Brit ish Museum 'dak i bir g r u p Knidos kandi l i için de İ.S. 2. yüzy ı l tar ih olarak uygun görü lmekted i r . 3 4 Goe ther t -Po laschek 3 5 de fo rmlar ı İ.S. 2. yüzy ı l içerisine tar ihler . Bunlar ın dış ında Royal Onta r io Müzes i ' nde yer alan kandi l ler i yayın layan Hayes, bu tipin İ.S. 50-100 aras ında Or t a İtalya se ramik atöl-yeler inde üre t i lmiş olabi leceğini ileri sürer . 3 6

El imizdeki örneğin hem taban ındak i yazısı hem de form ve bezemes inde görü len değ işkenl ik ten yola ç ıkarak yuka r ıdak i ö rnek le rden farklı bir a tölyede üret i ldiğini d ü ş ü n m e k t e , tarih olarak da İ.S. 2. yüzy ı l ın ilk yarıs ını öne rmek tey iz .

Kat. No. 5-9 (Res. 5-9) değer lend i rd iğ imiz çark yapımı disk fo rmundak i kandi l ler in t ü m ü alta doğru basık haznelidir . Dar d i skusu geniş yağ delikli kandi l ler in o m u z l a r ı n d a ince yivler gö-rü lmektedi r . Kandi l ler in en ayır t edici özell iği o m u z d a n yukar ı doğru uza t ı lmış bu run ve ucu düz kes i lmiş oval fitil del ikler idir . Diğer taraf-tan maka ra şekl inde di l imli küt kulplar ıyla di-ğer örneklerden kolayca ayır t edi lmektedi r ler . Kat. No. 5 d ış ındaki kandi l ler k ı rmız ıms ı sar ı renkte hamur lu ve da ld ı rma tekniğiyle oluştu-ru lmuş par lak k ı rmız ı astar l ıdır lar (Kat. No. 6 - 9, Res. 6 - 9). Fırça değil de bu yön temin kul la-nı lması , kandi l in üreti ldiği a tölyede seri imalat o lduğunu; zaman ve i şgücünden t a sa r ru f yap-mak amacıyla bu yön temin uygulandığ ın ı akla getirir.

Değer lend i rd iğ imiz benzer fo rmlu bu örnekle r kandi l l i teratürü aç ıs ından önem taş ımak ta -dırlar. Ni tek im yap t ığ ımız a raş t ı rma la r sonu-cunda karş ı laş t ı rmal ı az ö rneğ ine ras t ladık . Bunlar içerisinde British M u s e u m kata logun-da buluntu yeri b i l inmeyen benzer bir ö rnek için Anadolu 'da üre t i lmiş olabi leceği y o r u m u yapıl ır ; ancak kandil için herhangi bir ü re t im yeri veya bölgesi ve rmek ten kaçınıl ır .3 7 Oziol ise, askos tipi kandil olarak adlandırdığı bu t ip kandi l ler in Kıbr ıs ' ta b u l u n m u ş ö rnek le r in in Mıs ı r 'dan ithal ed i lmiş olabi leceğini düşünür . 3 8

Son zaman la rda Kibyra Odeon /Bou leu te r ion 'da yapılan kazılar, bu konunun ayd ın l anmas ına

3 4 BAILF.Y 1988: 3 4 9 . P L . 8 8 : 0 2 8 1 5 . 5 5 CıOETHERT - POLASCHEK 1985: 166. T; ıF ' .72:M.236. 3 6 HAYES 1980: 54. PI.26. Fıg.244. 3 7 BAILEY 1988: 4 1 8 . P I . 1 2 5 : Q 3 3 3 6 . . 3 8 OZIOL v e POILLOUX 1969: 4 8 - 4 9 . P I . I I . F ı g . 1 0 2 .

2011 İsparta Arkeoloji Müzesi Envanter inde Yer Alan Bir G r u p Kandil 147

katkı sağ layacak nitel iktedir . Söz konusu yapı İ.S. 2. yüzy ı ldan sonra dep rem ya da yang ın -la y ık ı lmas ıy la asal işlevini kaybe tmiş olup, bu ka tmandan Kat. No. 6 -9 örnekler iy le benze r b i rçok kandi l parçası bu lunmuş tur . Parça la rdan baz ı la r ın ın iç k ı s ımla r ında görülen p a r m a k izleri , t iplerin ka l ıp lama tekniğiyle de üreti l-diğini gös termiş t i r . Bu sonuçla erken örnekle r için İ.S. 2. yüzy ı l T A Q olmalıdır . 3 9 Bai ley 'de British M u s e u m ' d a n benzer bir kandi l için İ.S. 2 yüzy ı l ı uygun görür . 4 0 Sagalassos 'da 4 1 yapı lan kaz ı la rda t iyatro yamac ında se ramik atölyeleri tespit ed i lmiş ve kaz ı la rda bu fo rmda birçok ör-nek bu lunmuş tur . Kandi l le r in tabaka ta r ih in in İ.S. 2-3. yüzy ı l a ver i lmesi , e l imizdeki ö rnek le -ri t a r ih lemede bir başka kr i terdir . 4 2 Yapt ığ ımız a ra ş t ı rma la r net icesinde; bu fo rmla r ın metal kandi l le rden tü re t i lmiş olabileceği sonucuna ulaş t ık . Zira Ha luk Perk K o l e k s i y o n u n d a bronz bir kandil , e l imizdeki eserlerin birebir benzer i -dir ve genel olarak İ.S. 2. - 3. yy.a t a r ih led iğ imiz ö rnek le r imizden daha erken tar ih lere ver i lmek-tedir . 4 3

Çark yapımı disk fo rmlu bir d iğer kand i l imiz (Kat . No. 10, Res. 10) karna doğru keskin pro-f i l l id i r ve keskin omuz lu (yan duvar) yapılıdır . O m u z d a n yükse len b u r u n kısmı ise Kat. No. 5-9 a ras ında değer lend i rd iğ imiz kandi l le rden daha uzundur . Kat . No. 5-9 arası kandi l lere naza ran h a m u r ve as tar ın kali tesizl iği ve ayr ıca fo rmda görü len bazı bozuk luk la r d ikka te a l ınd ığ ında , tar ihi d iğer örneklere göre daha geç bir evre-den olabi leceğini düşündürü r . Her ne kada r kenar lar ı kontur içine a l ınmış geniş yağ deli-ğ in in e t raf ı düz kandi l in , British Museum 'dak i benze r ö rneğ i 4 4 İ.S. 2-3. yüzy ı l a ta r ih lendir i l se

3 9 Söz konusu kandiller Hüseyin Metin tarafından dokto-ra tezi olarak çalışılmakladır.

4 0 BAILEY 1988:418, Pl.l 25:Q3336. 4 1 Burdur Müzesi deposunda yaptığımız incelemeler ne-

ticesinde bu forma ait üç yüzden fazla örnek bulduk. Söz konusu eserlerin büyük bölümü satın alma, diğer kalanları ise Kibyra ve Sagalassos kazılarından çık-mıştır. Her iki kentte de kandil üretimine dair izle-rin bilinmesi, formların Pisidia ve Phrygia'nın güney kentlerinde üretildiğine dair izlenim uyandırmaktadır. Şuan ki görüşümüz gövdesi disk biçimli kandillerin hem Kibyra'da hem de Sagalassos'da yoğun olarak üre-tildiğidir.

4 2 SCHELTENS 1993: 195, F i g . 8 . 4 3 ATASOY 2 0 0 5 : 198, R c s . 1 4 .

4 4 BAILEY 1988: 4 1 8 , P 1 . 1 2 5 : Q 3 3 3 8 .

de yak ın fo rmla r ın Saga lassos 'un Geç Roma - Erken Bizans Dönemle r i arası t abakas ında ç ıkt ığ ını a n ı m s a t m a k gerekir .4 5 Konya Ereğli Müzes i ' nde de benzer bir örnek bu lunmak la bir l ikte, satın a lmayla gelen örnek için herhangi bir tar ih öner i lmediğ i an laş ı lmak tad ı r . 4 6 K i b y r a üre t iml i benzer bir örneği Kbr-T6'da değer len-diren Met in , 4 7 eser için İ.S. 3. yüzyı l , ve sonra-sı bir tarihi uygun görür. E l imizde destekleyic i başka veri bu lunmadığ ı için bu kandi l için en uygun tarih İ.S. 3. yüzy ı l ve sonras ı o lmal ıd ı r diye düşünüyoruz .

Son ö rneğ imiz satın a lma yoluyla Müzeye ka-zand ı r ı lmı ş pa lmet kulplu bir kandi ld i r (Kat . No. 11, Ç iz im 11). Bu kandi l f o rmunun belir le-yici özell iğini ku lpun bitkisel bir örge şekl inde olması ve d iskus ile bu run a ras ındak i kanaldır . Son zaman la rda yapılan a r a ş t ı rma la rda 4 8 üre-t imler i Hellenist ik D ö n e m ' e kada r uzanan pal-met kulplu kandi l ler in İ.S. 1 yüzy ı lda popüler o lduğu b i l inmekte , dönem kandi l le r inde palmet b iç imin in genelde dikey halka kulplar üzer ine monte edildiği an laş ı lmaktad ı r . Pergamon, 4 9

Kyzikos , 5 0 Tarsus-Gözlükule 5 1 gibi Anadolu kent ler in in yanı sıra. Kuzey Af r ika , 5 2 Sur iye 5 3

gibi merkezlerde de palmet kulplu kandi l ler üre-t i lmiş; ancak İ.S. 2. yüzy ı l ın o r ta la r ından son-ra çoğu merkezde üre t im son bulmuştur . İ.S. 6. 7. yüzy ı l l a rda Ephesos , 5 4 Miletos , 5 5 K iby ra , 5 6

Sardes , 5 7 Sagalasosos 5 8 gibi kent lerde pa lmet kulplu kandi l le r in tekrar üret i ldiğini gö rmek te -yiz. Bu kandi l lerdeki pa lmet kulplar, İ.S. 1. yüz -yıl ö rnek le r ine göre oldukça st i l izedir . Ayrıca kandi l hazneler i İ.S. 6-7. yüzy ı l Örneklerinde

4 5 ROOVERS 1993: 154 , F i g . l l 2 : d ; SCHELTENS 1993: 197, Fig.22:a-b.

4 6 COŞKUN 2 0 0 7 : 2 5 , R c s . 9 . 4 7 Söz konusu örnek "Kibyra Kandilleri" konulu doktora

tez kapsamında Hüseyin Metin tarafından incelenmek-tedir.

4 8 M E T I N 2 0 0 9 . 4 9 HEIMERI . 2 0 0 1 : 6 2 - 6 3 , T a f . 4 .

5 0 Ö Z T Ü R K 2 0 0 3 : 114-116 , L e v . l 4 : a - c . 5 1 G O L D M A N 1950: 108, l i g . 1 2 7 - 1 2 8 . 5 2 DENEAUVE 1969 : 147. 5 3 KASSAB v e SEZER 1995 : 156 . R e s . 4 4 1 . 5 4 BAILEY 1988: 3 9 3 , P l . l I 4 : Q 3 2 I 0 .

5 5 BARIN 1995: 12, L e v . 4 : a - d . 5 6 M E T I N 2 0 0 9 .

5 7 BAILEY 1988: 3 9 5 , P l . l 1 4 : Q 3 2 I 9 . 5 8 ROOVERS 1993: 156 . F i g . l I 5 : c

1 4 8 Murat Fırat-Hüscyitı Metin ADergXYl

oldukça basık olup, omuz üzer inde genell ikle asma dallı ü z ü m salkımlı bezeme tercih edil-miştir .

Kat. No. 1 Tin benzer örnekler inden Tralleis ' tekiler5 9 İ.S. 4. yüzyı la ; Ephesos , 6 0

Miletos,6 1 Kibyra 'daki ler 6 2 İ.S. 6. yüzyı l ın ikin-ci yarısı-7. yüzyı l ın ilk yarısına ta r ih lenmekte-dirler. Sagalassos 'daki ler ise İ.S. 3. -7. yüzyı l gibi geniş bir zaman aral ığında değerlendir i l -mişlerdir.6 3

Yukarıdaki verilerden anlaşıldığı kadarıyla bu tipteki kandil lerin tar ih lendir i lmesinde tam bir birliğin olmadığı görülür. Bu düşünceye paralel olarak Yassıada gemi bat ığından el imizdeki ör-nekle benzer bir kandil bulunmuş, söz konusu değerlendiren F.H. Van Doorninck ve G.F. Bass, İ.S. 4. yüzyı l bat ığından çıkan benzer kandilin gerçekte İ.S. 7. yüzyı l , gemi batığına ait oldu-ğunu , fakat bir şekilde sürüklenerek İ.S. 4. yüz-yıl batığına karışt ığını ve bu tip Batı Anadolu kandil ler inin İ.S. 4. yüzyı l sonlar ından başla-yarak 7. yüzyı la kadar formlar ı neredeyse hiç değişt i r i lmeden kul lan ımının devam ettiğini bel ir tmişlerdir .6 4 Biz de bu görüşe kat ı lmakta , e l imizdeki örneği kandil lerin genel olarak ta-rihlendirildiği döneme, İ.S. 6-7. yüzyı l la ra ver-mekteyiz.

İncelenen eserlerin hamurlar ında az mik ta rda kireç, mika ve kum katkı lar ına rast lanmış; ge-nel olarak oldukça kaliteli ince e lenmiş hamur yapısı gözlenmiştir . Kandi l ler in tüırıü k ı rmı-zı ve kahverenginin tonları ile astar lanmışt ır . Boya, Kaı. No. 1-4 arası ve 11 numaral ı kan-dillerde tüm yüzeye sürülürken, diğer örnekler-de da ld ı rma tekniğinden kaynaklanan d u r u m nedeniyle kandil in üst gövdesi boyalı, tabana yakın yerler ise boyasızdır. Kat. No. 3, 4 ve 11 numaral ı eserler hariç, genel olarak sade ve süs-lemesi/. bir işçiliğe sahiptirler. Eserlerin birço-ğunun fitil del iğinde is izleri tespit edi lmişt i r (Kat. No. 4, 6 , 7 , 8 , 9, 10).

Üzerinde çal ış t ığ ımız İsparta Müzesi 'ndeki kandil ler içerisinde Kat. No. I, 2, 4, 5, 6, 7, 8, 9,

5 9 CIVELEK 2 0 0 1 : 9 8 , L e v . 2 3 : K I 3 2 . 6 0 BAILEY 1988: 393, Pl.l I4:Q3210. 6 1 BARIN 1995: Lev.l4:d, Çiz.lû:b. 6 2 M E T I N 2 0 0 9 . 6 3 KOOVERS 1993: 156, Fig.i5:c. 6 4 DOORNINCH v e BASS 1971: 3 6 - 3 7 .

10 örnekleri Hellenistik ve Roma Dönemi kan-dillerinin form ve gel iş imine katkı sağlayacak niteliktedir. Zira bu örneklerden Kat. No. 1, 2. 5, 6, 7, 8, 9 numaral ı eserlerin son zamanlara kadar Anadolu 'da üreti ldikleri düşünülmekte , ancak herhangi bir üret im yeri sap tanamamak-tadır. Genel kan ımız kandil lerin bugüne kadar iyi çalışı lmış Ephessos, Pergamon, Knidos. Miletos gibi bilinen atölyelerden ziyade, form \ e dekoratif farkl ı l ıklardan dolayı başka bir atöl-yede üret i lmiş olabileceğidir. Eldeki verilerle Kibyra ya da Sagalassos atölyelerinde üreti lmiş olabileceklerini düşünmektey iz ; ancak eserlerin müzeye satın a lma yoluyla kazandı r ı lmış olma-ları nedeniyle atölye belirleme konusunda kesin bir kıstas o luş turulamadı . İleride bölge ile ilgili araş t ı rmalar çoğaldığında gö rüşümüzün des-tekleneceği kanaat indeyiz .

K A T A L O G

K a t a l o g No: 1 (R e s im No: l , Ç iz im N o : l )

Müze Env No: 9 . 9 . 8 0

Hamur: 5 Y R 7/6 K ı r m ı z ı m s ı Sarı

Aslar: 5 Y R 3/3 Koyu Kı rmız ıms ı Kahvereng i

Formu: Yuvarlak bu run lu

Ölçülen: U: 7.1 cm. Y: 2.5 cm. Taban Çapı : 3.5 cm.

Durumu: Sağlam

Tanım: Ça rk yap ımı , üste doğru geniş leyen de r in h a z a r -lidir. Diskus : Ha r i f içbükey, o r t a d a yağ del iğ i , v e -res inde kesk in bir şeri t . O m u z : Diskus la b i r l e ş m a B u r u n : Ucu y u v a r l a k üze r i k ö p r ü l ü . Taban : H a f i f içbükey.

Benzerleri: K A S S A B v e S E Z E R 1 9 9 5 : 9 8 , R e s 2 * 3 . .

BRUNEAU 1965: 22, X X V I , Pl. 2 -44 .

Tarihi: İ.Ö. 2. ve 1. yüzyıl.

K a t a l o g No: 2 (Res im No:2. Ç iz im No:2)

Müze Env. No: 9.22.80

Hamur: 5 YR 5/1 Gri

Astar: 2 . 5 Y R 4 / 4 K ı r m ı z ı m s ı Kahverengi

Formu: Yuvarlak burun lu

Ölçüleri: U: 6.5 cm. Y: 2.4 cm. Taban Çapı: 3.0 c m .

Durumu: Sağlam

Tanım: Ça rk yapımı , üste doğru geniş leyen der in hxzac -lidir. Diskus : Ha r i f içbükey, o r t a d a yağ de l : ğ ı_ced -res inde kesk in bir şeri t . O m u z : Diskus la B u r u n : Ucu y u v a r l a k üzer i k ö p r ü l ü . Taban H a f i f içbükey.

2 0 1 1 İsparta Arkeoloji Müzes i Envanter inde Yer Alan Bir G r u p Kandi l 149,

Benzerleri: K A S S A B ve S E Z E R 1995: 9 8 . R e s . 2 6 3 ; BRUNEAU 1965: 22. X X V I . PI.2-44.

Tarihi: İ.Ö. 2. ve 1. yüzy ı l .

K a t a l o g No: 3 (Res im No: 3. Ç iz im No:3)


Hamur: 7.5 YR 8/4 Pembe

Astar: 2.5 YR 5/8 K ı r m ı z ı

Formu: Üçgen burnıı volütlü

Ölçüleri: U: 10.4 cm. Y: 4.7 cm. Taban Çapı : 4.4 cm.

Durumu: Yüzeyde aş ınmala r

Tanım: K a l ı p y a p ı m ı , gövdes i da i r e se l f o r m l u , bas ık lıaznelıdir. içbükey d i skus iç içe çember ler le s ınır la-nır. Diskus: İki g ladya törün mücadeles i , o r t a la r ında yağ del iği . O m u z : Dar , B u r u n : Üçgen b u r u n l u , iki yanda volütler. Taban: Halka dipli.

Benzerleri: B R A N T S 1913: 14-15, P1.2, F ig .157 -230 ; WALTERS 1914: 116, F i g . 7 6 6 ; BRONEHK 1930- İl-l i , PI.7, Fig.425; PF.RLZVVEIG 1961: 75, P1.2, Fig.38; PONSICII 1 9 6 1 : 3 3 - 3 4 , F i g . 4 - 5 ; BRUNEAU 1 9 6 5 : 115-116, PI .29. F ig .4576 -4586 ; GOLDSTEIN 1969: 302, PI.5. Fig .2: HAYES 1980: 48 , PI.21, Fig.217; BAILEY 1 9 8 0 : 138 . P I . 3 : Q 7 8 I ; BAILEY 1 9 8 8 : 3 0 1 , P I . 6 2 : Q 2 3 6 I ; G O E T H E R T - P O L A S C H E K 1 9 8 5 : 5 0 , Taf.3l M.9I ; HUBINGER 1993: 67. Taf.14, Abb . l 13; FITCH ve GOLDMAN 1994: 106-107, BARIN 2 0 0 0 : 14, L c v . 2 : K . 8 ; CIVELEK 2001 : 83 , L e v . l 2 : K 6 4 : HEIMERL 2001: 99, Taf . l , Abb.25, MERIÇ 2002: Kat .No.38-40.

Tarihi: İ.S. 1. yüzy ı l ın ilk yarısı .

K a t a l o g No:4 (Res im No: 4 , Ç iz im No:4)

Miize Env. Mo: 13 161.75

Hamur: 5 Y R 8/4 Pembe

Aslar: 2.5 YR 4/8 Kı rmız ı

Formu: Kısa kalp burun lu

Ölçüleri: U: 8.6 cm. Y: 2.9 cm. Taban Çapı: 4.0 cm.

nurumu: Sağ lam, fitil de l iğ inde ıs izi

Tanım Ka l ıp y a p ı m ı , gövdes i d a i r e s e l f o r m l u , g e n i s de r in hazne l id i r . i çbükey d i s k u s iç içe ç e m b e r l e r -le s ın ı r lanı r . Diskus : O r t a d a yağ del iğ i , ç e v r e s i n d e ışınlar, d i s k u s b u r u n a ra s ında hava l and ı rma del iği . O m u z : Az e ğ i m l i , b e z e m e s i z . B u r u n : Kısa ka lp biçimli . Taban: Halka dipli , o r t a s ında o k u n a m a y a n yazı (FA. . . veyoc) .

Benzerleri: HAYES 1980: 54. PI .26 . Fig.244; G O E T H E R T

- POLASCHEK 1985: 166, T a f . 7 2 : M . 2 3 6 , BAII.FY 1 9 8 8 .

349, PL.88:Q2815; PASTUTMAZ 2001: 76, Res.105.

Tarihi: İ.S. 2. yüzy ı l ın ilk yarısı .

K a t a l o g No: 5 (Res im No: 5. Çiz im No.5)


Hamur: 2.5 YR 6/6 Açık Kı rmız ı

Astar: 10 YR 2/2 Çok Koyu Kahverengi

Formu: Disk

Ölçüler i : U: 9.8 cm. Y: 3.4 cm. Taban Çapı : 6.1 cm.

Durum: Sağ lam

Tanım: Ça rk y a p ı m ı , gövdes i d isk f o r m l u , a l ta d o ğ r u basık haznel id i r . Gen i ş , az eğ iml i o m u z d a n y ü k s e -len üç d i l iml i a lçak volüt (maka ra ) ku lp lu . D i skus : Dar, çevres inde yiv, o r t ada geniş yağ deliği . O m u z : Or t ada tek ince yiv. B u r u n : O m u z d a n yukar ı doğ ru uzat ı lmış , ucu düz kes i lmiş oval fitil delikli . Taban: D ü z dairesel kaideli .

Benzerleri: O Z I O L v e P O I L L O U X 1969: 4 8 - 4 9 , P l . l l , Fig . 102; BAILEY 1988: 418 , P I . 1 2 5 : Q 3 3 3 6 ; SCHELTENS 1993: 195, Fig.8; COŞKUN 2007: 25, Res.2.

Tarihi: I.S. 2. - 3. yüzyı l .

K a t a l o g No: 6 (Res im No: 6, Ç iz im No:6)


Hamur: 10 R 6/3 Açık Kı rmız ı

Astar: 10 R 4/6 Kı rmız ı

Formu: Disk

Ölçüleri: U. 9.9 cm. Y: 3.5 cm. Taban Çapı: 6.1 cm.

Durum: Sağ lam, fitil de l iğ inde is izi

Tanım: Ç a r k y a p ı m ı , gövdes i disk f o r m l u , a l ta d o ğ r u basık haznel id i r . G e n i ş , az eğ iml i o m u z d a n y ü k s e -len iiç d i l iml i a lçak volüt (maka ra ) kulplu . D i skus : Dar, çev res inde yiv, o r t ada geniş yağ deliği . O m u z . Or t ada tek ince yiv. Bu run : O m u z d a n yukar ı doğ ru uza t ı lmış , ucu düz kes i lmiş oval fitil del ikl i . Taban: D ü z dairesel kaideli.

Benzerleri: O z ı o ı . ve POILLOUX 1969: 4 8 - 49, P l . l l , F ig . 102 ; BAILEY 1988 : 4 1 8 , P I . I 2 5 : Q 3 3 3 6 ; SCHELTENS

1993: 195, Fig.8; COŞKUN 2007: 25, Res.2.

Tarihi: I.S. 2. - 3. yüzyı l .

K a t a l o g No:7 (Res im No: 7, Ç iz im No:7)

Müze Env. No: 10 .49 .81



Formu: Disk

Ölçüleri. U: 9.9 cm. Y: 3.5 cm. Taban Çapı: 6.1 cm.

Durumu: Sağ lam, fitil de l iğ inde is izi

Tanım: Ça rk y a p ı m ı , gövdes i d isk f o r m l u , a l ta d o ğ r u basık haznel id i r . Gen i ş , az eğ iml i o m u z d a n y ü k s e -len üç d i l iml i alçak volüt (maka ra ) kulplu . D i skus : Dar, çev res inde yiv, o r t ada geniş yağ deliği . O m u z : Or tada tek ince yiv. Bu run : O m u z d a n yuka r ı doğ ru uza t ı lmış , ucu düz kes i lmiş oval fitil delikli . Taban: Düz dairesel kaideli.

Benzerleri: O Z I O L v e P O I L L O U X 1 9 6 9 : 4 8 - 4 9 , P l . l l , F ig . 102 ; BAILEY 1988 : 4 1 8 , P I . I 2 5 : Q 3 3 3 6 ; SCHELTENS

1 9 9 3 : 195, F i g . 8 ; C O Ş K U N 2 0 0 7 : 2 5 , R e s . 2 .

Tarihi: İ.S. 2 - 3. yüzyı l .

1 5 0 M u r a t F ı r a t - H ü s e y i n M e t i n A D e r g X V I

K a t a l o g No: 8 (Resim No: 8, Çiz im No:8)




Formu: Disk


Durum: Sağ lam, fitil del iğinde is izi

Tanım: Ça rk y a p ı m ı , gövdesi d isk f o r m l u , a l ta d o ğ r u basık haznel idir . Geniş , az eğimli o m u z d a n y ü k s e -len üç d i l iml i alçak volüt (makara) kulplu. Diskus : Dar, çevres inde yiv, or tada geniş yağ deliği. Omuz : Or t ada tek ince yiv. Burun: O m u z d a n yukar ı doğru uzat ı lmış , ucu düz kesi lmiş oval fitil delikli . Taban: D ü z dairesel kaideli.

Benzerleri: O Z I O L ve P O I L L O U X 1 9 6 9 : 4 8 - 4 9 , Pl 11,

F i g . 102 ; BAII.EY 1 9 8 8 : 4 1 8 , P I . 1 2 5 : Q 3 3 3 6 ; SCHELTENS

1993 : 195, F i g . 8 ; C O Ş K U N 2 0 0 7 : 2 5 , R e s . 2 .

Tarihi: İ.S. 2 - 3. yüzyı l .



Hamur: 10 R 6/3 Açık Kırmızı


Formu: Disk


Durum. Sağlam, fitil del iğinde is izi

Tanım: Çark yapımı , gövdesi disk fo rmlu , kar ına doğru keskin haznelidir . Geniş , az eğimli o m u z d a n yükse-len iki di l imli alçak volüt (makara) kulplu. Diskus: Dar, çevres inde yiv, or tada geniş yağ deliği. Omıız: Or tada tek ince yiv. Burun: O m u z d a n yukar ı doğru uza t ı lmış , ucu d ü z kesi lmiş oval fitil delikli . Taban: Düz dairesel kaideli.

Benzerleri: O Z I O L ve I>OII.LOUX 1969: 4 8 - 4 9 . P l . l l . F i g . 102 ; BAII.EY 1 9 8 8 : 4 1 8 , P 1 . 1 2 5 : Q 3 3 3 6 : SCHELTENS

1993: 195, Fig.8: COŞKUN 2007: 25, Res.2.

Tarihi: İ.S. 3. yüzyı l .



Hamur: 10 R 6/3 Açık Kırmız ı

Astar: 10 R 4/6 Kırmız ı

Formu: Disk


Durum: Sağlam, fitil del iğinde is izi

Tanım: Çark yap ımı , gövdesi disk fo rmlu , ka r ına doğ-ru ke sk in h a z n e l i d i r . G e n i ş , a z e ğ i m l i o m u z d a n y ü k s e l e n iki d i l iml i a lçak volüt ( m a k a r a ) ku lp lu . Diskus : Dar, çevres inde yiv, o r t ada geniş yağ deli-ği O m u z : keskin eğimli (yan duvar) . Burun . U z u n . o m u z d a n y u k a r ı doğru uza t ı lmış , ucu düz kes i lmiş

oval fiti l del ikl i . Taban: H a f i f yükse l t i lmiş dairesel kaidel i .

Benzerleri: BAILEY 1988: 418. PI.I25:Q3338; ROOVF.RS

1 9 9 3 : 1 5 4 . F i g . l l 2 : d ; SCHELTENS 1 9 9 3 : 197, Fig.22:a-b; COŞKUN 2007: 25, Rcs.9.

Tarihi: İ.S. 3. yüzy ı l ve sonrası .

K a t a l o g No: 11 (Çizim N o : l l )

Müze Env. No. E . 1 .5 .89

Hamur: 5 YR 8/3 Pembe

Aslar: 2.5 Y R 3/4 Çok Koyu Kı rmız ı

Formu: Palmet Kulplu


Durumu: Sağ lam

Tanım: Ka l ıp y a p ı m ı , oval f o r m l u , bas ık hazne l id i r . İçbükey d i skus damla b iç imiyle s ınır lanır . Diskus -b u r u n a ras ı gen i ş bir kana l ile b i rb i r i ne bağlanı r . Eğimli o m u z d a n palmet kulplu. Diskus: Or tada yağ de l iğ i , ç e v r e s i n d e k a b a r t m a h a l k a , d i s k u s b u r u n a r a s ı n d a h a v a l a n d ı r m a del iğ i . B u r u n : Üçgen ims i . Taban: İç içe halka dipli.

Benzerleri: BAII .EY 1988: 393 , Pl 1I4:Q3210; R A D T

1986: 56, Abb .4 l :d ; ROOVERS 1993: 156, Fig . l5 :c ; BARIN 1995: L e v . l 4 : d , Ç i z . l 0 : b ; CIVELEK 2001 : 9 8 , Lev.23:KI32.

Tarihi: İ.S. 6. - 7. yüzyı l .

K I S A L T M A L A R VE K A Y N A K Ç A

ATASOY 2005: S. Atasoy, "Ha luk Perk Koleksiyonumdan Bronz Kandil ler" . Tu liva 1, 1 9 3 - 2 3 0 .

BAILEY 1972: D.M. Bailey. Greek and Roman Pottery Lamps, Oxford .

BAILEY 1975: D.M. Bailey, Catalogue of the Lamps m the British Museum /. Greek. Hellenistic and Early Roman Pottery Lamps. London.

BAILEY 1988: D.M. Bailey, Cataloı/ııe of the Lamps in the British Museum lil. Roman Provincial Lamps, London.

BARIN 1995: G. Barın, Aydın ve Milet Müzesi ndeki Üzeri Kabartmalı HeUenistik ve Roma Dönemi Kandiller, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enst i tüsü, (Yay ın lanmamış Doktora Tezi), İzmir.

BARIN 2000: G. Barın. "Aydın ve Mile! Müzeler inde Bulunan Red-0n-\V'hı te Grubu Kandil ler". Arkeoloji ve Sanat Dergisi 97, 2 - 22.

BÖ'I ' IGER 2 0 0 2 : B. Böttger, Die Kaiserzeitlichen Lampen vom Kerameıkos. Münclıeıı.

BRANTS 1913: J. Brants, Antieke Terra-Cotta Lampen uit het Riiksmuseum van Oudheden te Leiden, Leiden.

BRONFF.R 1930: O. Broneer. Terracotta Lamps. Corinth Vol. IV.2, Cambr idge .

BRUNEAU 1965: P. Bruneau . Les Lam pes. Delo> 26. P>n>

2011 İspar ta Arkeoloji Müzesi Envanter inde Yer Alan Bir G r u p Kandi l 1 5 1

C I V E L E K 2001: A . Civelek, Tralleis Nekropolisi Buluntuları Işığında Hellenistik ve Roma Dönemi Seramiği, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İ /mir.

CIVELEK 2008: A. Civelek. "Phokaıa'da Bir Volütlü Kandil Atölyesi", Colloquium Anatolicum 7, 115 -135.

Ç O K A Y 1 9 9 6 : S . Çokay, Antik Çağda Aydınlatma Araçları ve Perge Pişmiş Toprak Kandilleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.

Ç O K A Y 1 9 9 8 : S . Çokay, Antik Çağda Aydınlatma Araçları, İstanbul.

C O Ş K U N 2 0 0 7 . D. Coşkun, Konya Ereğli Müzesi'nde Bulunan Roma Dönemi Kandilleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.

D E N E A U V E 1969: J. Deneauve, Lampes de Carthage, Paris.

DOORNINCH ve BASS 1971: ILV. Doorninck. G.F. Bass, "A Fourth-Century Shipwreck Al Yassı Ada" A JA 75. 36-37.

FITCH v e GOLDMAN 1994: C . R . F i t ch . N.W. G o l d m a n , Cosa: The Lamps, Roma.

FULRELL 2 0 0 6 : A . Filtreli, The Roman Games. Historical Sources in Translation. Oxford.

GOETHERT-POLASCHEK 1985: v o n K. G o e t h e r t -Polaschek, Katalog der Römischen Lampen des Rheinischen Landesmuseums Trier, Mainz.

G O L D M A N 1950: H. Goldman, Excavation at Gözlükule. Tarsus. Vol. / Hellenistic and Roman Period. Princeton.

GOLDSTEIN 1969: S.M. Goldstein, "A Terracotta Lamps in the Mc Daniel Collection", HarvStClPhil 73, 291-303.

H A Y E S 1980. J.W. Hayes, Ancient Lamps in the Royal Ontario Museum I: Creek and Roman Clay Lamps, Toronto.

H E I M E R L 2 0 0 1 : A . Heimerl, Die römischen Lampen aus Pergamon, Berlin.

H U B I N G E R 1993: U. Hübinger, Die Antiken Lampen des Akademischen Kunstmuseums der Universität Bonn. Berlin.

JACOBF.I.LI 2003: L. Jacobelli Gladiators at Pompeii. Roma.

IVAN YI 1935: D. İvânyi, Die Ponnanischen Lampen, Budapest.

KASSAB ve SEZER 1995: D. Kassab, T. Sezer, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Pişmiş Toprak Kandil Katalogu, Cilt I. Prehisto' ik. Arkaik. Klasik, ve Hellenistik Dönemler, İstanbul.

KINAL 1960: F. Kınal, "Kaunos Adak Lambaları", Belleten 130, 151-159.

KOŞAY 1966: H.Z. Koşay, "Kussaray Sondajı", TürkAD 1 5 1 , 8 9 - 9 7 .

LOESCHCHE 1919: S. Loeschche Lampen aus Vindonissa. Ein Beitrag zur Geschichte von Vibdonissa und des Antiken Beleuchtungswesens, Zürich.

MALAY ve SIL AY 1991: H. Malay, H. Sılay, Antik Devirde Gladyatörler, İstanbul.

M E I I E R 2 0 1 0 : F. Meijer, Gladyatörler: Tarihin En Ölümcül Sporu. (Çev. D. Günenç), İstanbul.

M E R I Ç 2 0 0 2 : R. Meriç, Spaethellenistisch-römische Keramik und Kleinfunde aus einem Schachtbrunnen am Staatsmarkt in Ephesos, FiE IX/3, Wien.

METIN 2009: H. Metin, "Kibyra'dan Bir Grup Palmet Kulplu Kandil", I. Uluslararası Genç Bilimciler Buluşması: Anadolu Akdenizi Sempozyumu, Antalya, (Baskıda).

Ozıoı. ve POILLOUX 1969: T. Oziol, J. Poilloux, Les Lampes. Salamine de Chypre 1. Paris.

Ö Z K U L 1991: A . Özkul, Patara Kandilleri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum.

Ö Z T Ü R K 2 0 0 3 : N . Öztürk, Kvzikos Kandilleri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum.

P A S T U T M A Z 2001: D. Pastutmaz, 1988-1998 Yılları Arasında Bulunan Knidos Kandilleri, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya.

PERLZWEIG 1961: J. Perlzweig, Lamps of the Roman period. First to Sever,th Century After Christ, The Atheman Agora 4. New Jersey.

PONSICH 1981: M . Ponsich, Les Lampes Romanies En Terre Cııite De La Maurentanie Tingitane, Rabat.

RADT 1986: W. Radt. "Lampen und Beleuchtung in der Antike". AW 17, 40 - 58.

ROSARIA 2003: B.M. Rosaria, "Modelli Culturali Egemeni Sülle Lucernc Romano-İmperalli: Teatra, Anfileatra e Circa", Are•uveatutes Lychnologiques/ Lyciwological News. Sierre. 21 - 48.

ROOVERS 1993: I. Roovers, III. "The Lamps". First General Report on the Survey (19X6-1989) and Excavations (1990-1991), Sagalassos I, Acta Archaeolologica Lovaniensia Monographie, Lcuvcn.

SARAÇOĞLU 1997: A. Saraçoğlu, "Erzurum Müzesı'nden Bir Grup Kandil". TürkAD 31, 307-330.

SCHELTENS 1993: Scheltcns E., "Some Whcelmadc Lamps of Sagalassos. A Preliminary Note", Report on the Third Excavation Campaıgn of 1992. Sagalassos II. Acta Archaeolologica Lovaniensia Monographie. Leuven.

Uz UN A.st. AN 2005: A. Uzunaslan. "Antik Roma'da Gladyatör Oyunları", Süleyman Demire! Üniversitesi Fen-Edebıvai Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 12, 15-58.

UZUNASLAN 2 0 1 0 : A . Uzunaslan. Gladyatörler: Arenanın Tutsak Savaşçıları. Ankara.


VESSBUBG 1953: O. Vessberg, "Hellenistic and Roman Lamps in Cyprus", OpAth I, 115-129.

W A L T E R S 1914. H.B. Walters, Catalogue of the Greek and Roman Lamps in the British Museum, London.

M U R A T F I R A T

Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü İsparta

H Ü S E Y İ N M E T İ N

Mehmet Ak i f Ersoy Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Burdur

201! İspar ta Arkeoloji Müzesi Envanter inde Yer Alan Bir G r u p Kandil 153

Kaı. No. 1 Res. 1 Kat. No. 2 Res. 2 Kat. No. 3 Res. 3 Kat. No. 4 Res. 4

Kat. No. 5 Res. 5 Kat. No. 6 Res. 6 Kat. No. 7 Res. 7

Kat No B RPS fl Kat No fl Rp* g Kat Nn m Poc m

Fırat, M. - Metin, H., Isparta Arkeoloji Müzesi Envanterinde Yer Alan Bir Grup Kandil

Documents