• FINANSE I PRAWO FINANSOWE • www.finanseiprawofinansowe.uni.lodz.pl Finanse i Prawo Finansowe • Journal of Finance and Financial Law • Kwartalnik • 2016, III(3): 21–34 Lena Grzesiak, Dylematy terminologiczne wokół pojęcia nadużycia w przedsiębiorstwach 21 • Journal of Finance and Financial Law • Wrzesień/September 2016 ● vol. III, no. 3 ISSN 2353-5601 DYLEMATY TERMINOLOGICZNE WOKÓŁ POJĘCIA NADUŻYCIA W PRZEDSIĘBIORSTWACH Lena Grzesiak * Streszczenie: Z chwilą, gdy pojawiła się działalność gospodarcza, pojawiła się chęć oszukiwania i nagina- nia rzeczywistości w imię własnej korzyści (łac. pro bono sua). Artykuł jest próbą uporządkowa- nia panującego chaosu terminologicznego wokół pojęcia nadużyć (ang. fraud) w przedsiębior- stwach prywatnych poprzez traktowanie nadużyć jako pojęcia parasolowego. Sugestia ta została wysunięta w ramach pracy magisterskiej 1 obronionej w 2015 roku w Katedrze Finansów i Ra- chunkowości MŚP UŁ. Promotorem była dr A. Skoczylas-Tworek. Zastosowana przeze mnie metoda badawcza to krytyczna analiza obecnego piśmiennictwa. Słowa kluczowe: nadużycia w przedsiębiorstwach prywatnych, fraudy, oszustwa, przestęp- stwa, anomia pracownicza. JEL Class: J80, J89, K10, K20, L20, M20. WPROWADZENIE We współczesnym świecie gospodarczym zagadnienie nadużyć jest bardzo złożone i zawiłe, co sprawia trudność w jego zdefiniowaniu. Problematyka nad- * Wydział Zarządzania, Uniwersytet Łódzki. 1 Głównym celem pracy magisterskiej nie była jednak próba opanowania chaosu terminol o- gicznego a ocena nastawienia sektora MŚP w zakresie podejścia do nadużyć. Niemniej jednak zaproponowany podział stał się „produktem ubocznym” pracy magisterskiej, co nie znaczy, że pozbawionym wartości. Przyjęto/Accepted: 20.07.2016 Opublikowano/Published: 30.09.2016
14
Embed
FINANSE I PRAWO FINANSOWE • - Strona główna · Lena Grzesiak, Dylematy terminologiczne wokół pojęcia nadużycia w przedsiębiorstwach 22 Wrzesień/September 2016 vol. III,
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
• F I N A N S E I P R A W O F I N A N S O W E •
www.finanseiprawofinansowe.uni.lodz.pl
Finanse i Prawo Finansowe • Journal of Finance and Financial Law • Kwartalnik • 2016, III(3): 21–34
Lena Grzesiak, Dylematy terminologiczne wokół pojęcia nadużycia w przedsiębiorstwach
21
• Journal of Finance and Financial Law •
Wrzesień/September 2016 ● vol. III, no. 3
ISSN 2353-5601
DYLEMATY TERMINOLOGICZNE WOKÓŁ POJĘCIA
NADUŻYCIA W PRZEDSIĘBIORSTWACH
Lena Grzesiak*
Streszczenie:
Z chwilą, gdy pojawiła się działalność gospodarcza, pojawiła się chęć oszukiwania i nagina-
nia rzeczywistości w imię własnej korzyści (łac. pro bono sua). Artykuł jest próbą uporządkowa-
nia panującego chaosu terminologicznego wokół pojęcia nadużyć (ang. fraud) w przedsiębior-
stwach prywatnych poprzez traktowanie nadużyć jako pojęcia parasolowego. Sugestia ta została
wysunięta w ramach pracy magisterskiej1 obronionej w 2015 roku w Katedrze Finansów i Ra-
chunkowości MŚP UŁ. Promotorem była dr A. Skoczylas-Tworek. Zastosowana przeze mnie
metoda badawcza to krytyczna analiza obecnego piśmiennictwa.
Słowa kluczowe: nadużycia w przedsiębiorstwach prywatnych, fraudy, oszustwa, przestęp-
stwa, anomia pracownicza.
JEL Class: J80, J89, K10, K20, L20, M20.
WPROWADZENIE
We współczesnym świecie gospodarczym zagadnienie nadużyć jest bardzo
złożone i zawiłe, co sprawia trudność w jego zdefiniowaniu. Problematyka nad-
* Wydział Zarządzania, Uniwersytet Łódzki. 1 Głównym celem pracy magisterskiej nie była jednak próba opanowania chaosu terminolo-
gicznego a ocena nastawienia sektora MŚP w zakresie podejścia do nadużyć. Niemniej jednak
zaproponowany podział stał się „produktem ubocznym” pracy magisterskiej, co nie znaczy, że
2 Najważniejsze pozycje to: Jasiński [2013], Giese [1980], Grabarczyk [2002], Hollinger
i Clark [1983], Iyer i Samociuk [2007], Laszczak [1999], Albrecht [2008], Bereśniewicz i Ku-
chenbeker [2012], Flostoiu [2012], Nyc [2008], Pauch [2010], Rossi [2012], Zikmund [2008]. 3 W literaturze pojawiają się np. opracowania dotyczące: oszustw finansowych (Bela i Bole-
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Croall [2001: 11–12].
Przestępstwa zawodowe popełniane są w ramach wykonywanego zawodu
przez przedstawicieli wszystkich poziomów społecznej hierarchii, których czyny
skierowane są przeciwko pracodawcy i innym pracownikom, jedynie dla korzy-
ści indywidualnej sprawcy. W przeciwieństwie do przestępstw organizacyjnych,
których grono „beneficjentów” jest większe, popełniane są one dla korzyści
korporacji.
Inne podejście do przestępczości białych kołnierzyków zaproponował Gary
Green. Postuluje on, aby termin ten zastąpić jedynie pojęciem przestępstwa za-
wodowe, wśród których wymienił on [Friedrichs 2002: 245–247]: 1) organizacyjną przestępczość zawodową (ang. Organizational Occupatio-
nal Crime) – którą można uznać za odpowiednik przestępczości korporacyjnej
opisanej powyżej,
Finanse i Prawo Finansowe • Journal of Finance and Financial Law • Kwartalnik • 2016, III(3): 21–34
Lena Grzesiak, Dylematy terminologiczne wokół pojęcia nadużycia w przedsiębiorstwach
28
www.finanseiprawofinansowe.uni.lodz.pl
Wrzesień/September 2016 ● vol. III, no. 3
ISSN 2353-5601
2) przestępstwa zawodowe pracowników państwowych (ang. State Authori-
ty Occupational Crime) – czyny niedozwolone i nadużycia prawem popełniane
przez służby państwowe, 3) profesjonalne przestępstwa zawodowe (ang. Professional Occupational
Crime) – celowa szkodliwa działalność niebędąca incydentalną, a permanentną
aktywnością, 4) indywidualne przestępstwa zawodowe (ang. Individual Occupational
Crime) obejmująca wszystkie pozostałe formy niemieszczące się w trzech po-
wyższych kategoriach. Przestępczość niebieskich kołnierzyków (ang. blue-collar crime) Czyny nieuczciwe popełniają nie tylko pracownicy umysłowi, ale też fi-
zyczni. Stąd w literaturze powstała konieczność odróżniania naruszeń popełnia-
nych przez pracowników fizycznych. I tak, w pierwszej połowie XX w., dla
równowagi, zaczęto używać nazwy przestępstwa niebieskich kołnierzyków (ang.
blue collar crime) podkreślając, że czyny nieuczciwe (głównie drobne kradzie-
że) w przedsiębiorstwach także mogą być popełniane przez osoby o niższym
statusie społecznym [Grabarczyk 2002: 36]. Wspólnym mianownikiem dla obu
pojęć (przestępstw białych i niebieskich kołnierzyków) jest poczucie zezwolenia
na okradanie i oszukiwanie własnego pracodawcy, co nazwane zostało w poło-
wie XIX wieku anomią pracowniczą (Maj i Ambroziak 2013: 23]. Wszystkie rozwiązania przyjęte przez powyższych badaczy zaliczają do de-
finicji białych kołnierzyków oprócz osób fizycznych również całe jednostki, co
może być nieco mylące. Dlatego proponuję, aby:
nadużycia skierowane przeciwko organizacji popełniane przez indywidua
„zza biurka” dla ich korzyści uznać za przestępstwa białych kołnierzyków.
czyny nielojalne popełnianie przez osoby o niższym statusie społecznym
– przestępstwa niebieskich kołnierzyków,
nadużycia popełniane przez same jednostki dla ich korzyści to dla mnie
przestępstwa organizacyjne.
Wszystkie tworzyłyby przestępstwa zawodowe. Taki podział pozwoliłby
Defraudacja określana jest jako „przywłaszczenie sobie pieniędzy (najczę-
ściej publicznych) powierzonych przez kogoś, albo zagarnięciu czyjegoś mająt-
ku” [Bela i Bolesławska 2005: 13]. Na defraudację składają się: przywłaszcze-
nie, malwersacja oraz sprzeniewierzenie. Przywłaszczenie jest bezprawnym rozporządzeniem cudzego mienia ru-
chomego oraz praw majątkowych [Iyer i Samociuk 2007: 33] gdyż zgodnie
z definicją to „…zabranie i wykorzystanie do cudzej własności wyłącznie w celu
niegodziwego wyzyskania dobrej woli i reputacji właściciela mienia” [Wells
www.finanseiprawofinansowe.uni.lodz.pl
Finanse i Prawo Finansowe • Journal of Finance and Financial Law • Kwartalnik • 2016, III(3): 21–34
Lena Grzesiak, Dylematy terminologiczne wokół pojęcia nadużycia w przedsiębiorstwach
29
Wrzesień/September 2016 ● vol. III, no. 3
ISSN 2353-5601
2006: 51]. Przywłaszczenie pieniędzy to malwersacja, przywłaszczenie cudzego
mienia ruchomego to już sprzeniewierzenie majątku [Jasiński 2013: 25–28]. Korupcja i nadużycie stanowisk
10 OECD określa korupcję jako „nadużycie urzędu publicznego lub funkcji
pełnionej w sektorze prywatnym dla korzyści osobistej” [Iyer i Samociuk 2007:
32–34]. Podobny wydźwięk do korupcji ma termin nadużycie stanowisk, oznaczają-
ce „wykorzystanie stanowiska do wzbogacenia się poprzez świadome, niewła-
ściwe traktowanie składników materialnych i niematerialnych służących do
prowadzenia działalności przez pracodawcę” [Jasiński 2013: 17].
Odmienny charakter mają pojęcia: nieprawidłowość oraz błąd. Definicję nieprawidłowości odnaleźć można w Słowniczku Terminów Rewizji
Finansowej: „nieprawidłowość sprawozdania finansowego, która może być spo-
wodowana oszustwem lub błędem” [Słowniczek Terminów Rewizji Finansowej,
dostęp: 22.10.2015]. Choć definicja ta zawężona jest jedynie do sfery finansowej
(odnosi się do sprawozdania finansowego), to można „dostosować” ją do opisy-
wanego tematu twierdząc, że nieprawidłowości w firmie mogą być spowodowa-
ne błędem lub nadużyciem. Szkoda może powstać także w wyniku błędu, czyli działalności nieumyśl-
nej, popełnionej przypadkowo, niecelowo i bez premedytacji. Błąd może więc
często mieć podobne skutki co nadużycia [Flostoiu 2012: 24–25], choć, w od-
różnieniu od tych ostatnich, nie jest on celowy i umyślny.
2. PRÓBA UPORZĄDKOWANIA DEFINCIJI
Wielorakość występujących pojęć, nieostrość definicji oraz brak precyzyj-
nego tłumaczenia angielskiego terminu fraud11
doprowadziły mnie do stworze-
nia podziału terminu nadużycia i próby dokonania syntezy.
Tabela 3 wskazuje explicite, że nadużycia są pojęciem parasolowym. Na-
kładają się nań i rozmywają różnice, gdyż w jego granicach mieści się wiele
innych terminów.
10 Z uwagi na fakt, że korupcja i nadużycia stanowisk to zjawiska obszerne, złożone i ważne
ich szersza analiza nie będzie podjęta w niniejszej pracy, a ograniczona zostanie jedynie do poda-
nia definicji. 11 Uważam, że podjęte próby tłumaczenia angielskich słów fraud11, crime czy abuse
na polskie przestępstwo wpędziło wielu w prawdziwe zakłopotanie, sugerując podejście stricte
prawne, co jest oczywiście mylnym podejściem. Pojęcie przestępstwa jest użyte tutaj raczej
w medialnym znaczeniu, aniżeli wyłącznie prawnym, gdyż przestępczość równoznaczna jest tutaj
raczej naruszeniu wszelkich regulacji, nie tylko tych prawnych. Nie wyklucza to jednak, że niektó-
re z przykładów takich czynów mogą spełniać przesłanek wynikających z KK.
Finanse i Prawo Finansowe • Journal of Finance and Financial Law • Kwartalnik • 2016, III(3): 21–34
Lena Grzesiak, Dylematy terminologiczne wokół pojęcia nadużycia w przedsiębiorstwach
30
www.finanseiprawofinansowe.uni.lodz.pl
Wrzesień/September 2016 ● vol. III, no. 3
ISSN 2353-5601
Tabela 3. Nadużycia – próba uporządkowania
Nieprawidłowość
Nadużycia
(fraudy)
Przestępstwa
zawodowe
Anomia
pracownicza
Przestępstwa białych
kołnierzyków
Przestępstwa
niebieskich
kołnierzyków
Przestępstwa organizacyjne
(w tym korporacyjne)
Przestępstwa w rozumieniu Kodeksu karnego
Oszustwo
Oszustwo w rozumieniu KK jest
rodzajem przestępstwa
Oszustwo w rozumieniu 240.
standardu rewizji finansowej
Oszustwo w rozumieniu
standardów audytu
Korupcja
Sprzeniewierzenie, defraudacja,
malwersacja, przywłaszczenie
Skrzywienie zawodowe
Nadużycie stanowisk
Przestępczość przedsiębiorstw
Błąd
Źródło: opracowanie własne.
Nadużycia w przedsiębiorstwach łączą w sobie różne nieuczciwe zjawiska
jak: korupcja, oszukiwanie pracodawcy, nadużycia płacowe, nadużywanie sta-
nowiska, kradzież „zwykłego” ołówka, a także obszerną grupę nadużyć stricte
finansowych. Dlatego bardzo trudno jest stworzyć jedną definicję obejmującą
swoim zakresem wszystkie możliwe nadużycia odzwierciedlając „parasolo-
wość” i wielorakość przejawów badanego zjawiska. Istnieje bowiem niebezpie-
czeństwo, że będzie to sztuczne i „na siłę”. Niemniej jednak wszystkie przyto-
czone przeze mnie definicje pozwalają dojść do wniosku, że nadużycie12
może
być rozumiane13
jako wszelkie przejawy nieuczciwości i nieetycznych zacho-
wań, które mają swój wydźwięk dla przedsiębiorstw i działalności gospodarczej. Pozostawienie jedynie powyższej syntezy i stwierdzenie że nadużycie to po-
jęcie parasolowe pozostawiłoby wiele niedomówień. Dlatego zaproponowałam
własny podział nadużyć na nadużycia sensu stricte oraz nadużycia sensu largo.
12 Synonimem pojęcia może stać się także uchybienie. Słownik języka polskiego podaje, że
uchybieniem jest m.in. „wykroczenie przeciw jakimś normom, przepisom, zwyczajom”
(za: [www1], dostęp: 30.12.2014). Z tego może wynikać, że jest to pojęcie równoważne naduży-
ciom. Uchybienie ma jednak ma raczej bardziej „miękki” wydźwięk w stosunku do pojęcia nad-
użyć, które wskazują na „poważniejsze” działania. 13 Niemniej jednak każda jednostka na potrzeby zarządzania ryzykiem fraudów może stwo-
rzyć własną definicję nadużycia, oczywiście zważając na aspekty prawne.
www.finanseiprawofinansowe.uni.lodz.pl
Finanse i Prawo Finansowe • Journal of Finance and Financial Law • Kwartalnik • 2016, III(3): 21–34
Lena Grzesiak, Dylematy terminologiczne wokół pojęcia nadużycia w przedsiębiorstwach
31
Wrzesień/September 2016 ● vol. III, no. 3
ISSN 2353-5601
Tabela 4. Nadużycia sensu largo i sensu stricte – propozycja podziału
Nadużycia
Nadużycia sensu largo Nadużycia sensu stricte
Cechy Zależne od poczucia jednostki,
jej subiektywnego podejścia
Ściśle określone w przepisach,
regulaminach, procedurach etc.
Szkodliwość Mniejsza Większa
Znaczenie Mniejsze Większe
Postulat karania Zależny od jednostki Wynika z uregulowań
Zdefiniowanie Brak Wprost
Sprzeczność
z etyką
i moralnością
Tak Tak
Przykłady
Brak subordynacji Fałszowanie ksiąg i sprawozdań
finansowych manipulacje księgowe
Nieprzykładanie się do pracy Wyprowadzanie gotówki
z przedsiębiorstwa
Opieszałość w wykonywaniu zadań Spożywanie alkoholu w czasie pracy
Symulowanie choroby
Niewywiązywanie się z powierzonych
obowiązków
Zawyżanie kosztów wydatków
służbowych
Zabieranie materiałów biurowych
z pracy do domu
Wykorzystywanie informacji
poufnych, kradzież informacji
Nadużywanie Internetu na potrzeby
własne Przekupstwo
Kserowanie w pracy na potrzeby
własne Ukrywanie niedoborów
Załatwianie prywatnych spraw
w czasie pracy Kradzież mienia
Bezcelowe nadgodziny Naruszanie przepisów BHP
Nieprzestrzeganie czasu pracy
(wcześniejsze wychodzenie z pracy,
notoryczne przedłużanie przerw
w pracy, spóźnianie się, przedłużanie
przerw obiadowych etc.)
Nieprzestrzeganie tajemnicy
przedsiębiorstwa
Zbyt częste, wymuszone przerwy
na kawę
Rozpowszechnianie nieprawdziwych
informacji o klientach, kontrahentach,
pracownikach etc.
Niedbanie o czystość i porządek oraz
należyty stan maszyn i urządzeń
Zawyżanie/zaniżanie
przychodów i kosztów
Niezachowanie zasad uprzejmości
i życzliwości w kontaktach
międzyludzkich w pracy
Nieuzasadnione zakupy
na koszt firmy
Niezachowywanie się z godnością Zagarnięcie należności od klienta
Źródło: opracowanie własne na podstawie własnego osądu.
Finanse i Prawo Finansowe • Journal of Finance and Financial Law • Kwartalnik • 2016, III(3): 21–34
Lena Grzesiak, Dylematy terminologiczne wokół pojęcia nadużycia w przedsiębiorstwach
32
www.finanseiprawofinansowe.uni.lodz.pl
Wrzesień/September 2016 ● vol. III, no. 3
ISSN 2353-5601
Nadużycia sensu stricte to dla mnie wszelkie te czyny i postępowania, które
regulowane byłyby wszelkimi przepisami, nie tylko prawnymi, ale także ustale-
niami własnymi jednostek, wytycznymi środowisk zawodowych oraz kodeksami
etyki czy wewnętrznymi uregulowaniami przedsiębiorstw. Zakwalifikowanie
danego czynu do tej grupy nie budziłoby więc żadnych wątpliwości, głównie
z uwagi na występujące wskazania w w/w regulacjach. Jednak niemożliwym jest
enumeratywne ujęcie wszystkich niedopuszczalnych zachowań w regulacjach.
Dlatego powstała kategoria nadużyć sensu largo. W tym przypadku zaliczenie
danego czynu do nadużyć sensu largo uwarunkowane byłoby głównie osobi-
stym, a więc czysto subiektywnym postrzeganiem sprawiedliwości, etyki
czy społecznej odpowiedzialności biznesu, jak np. nieprzykładanie się do pracy
(tab. 4).
Pojęcie nadużyć nie jest łatwe do scharakteryzowania, głównie z uwagi
na konieczność zdefiniowania co jest sprzeczne z normami, a co etycznie do-
puszczalne. Kwestia nadużyć lekkich jak np. zbyt duża ilość przerw w pracy,
czy korzystanie z Internetu pracodawcy na potrzeby własne może być i jest kwe-
stią sporną. Pytaniem jest czy „już” zaliczone mają one zostać do nadużyć czy
„jeszcze” nie (przedział niekonkluzywności). O ile nie ma problemu z jawnym
okradaniem pracodawcy (tu sprawa jest co do zasady bezdyskusyjna), o tyle
nadużycia sensu largo do takich już nie należą. Nadużycia te często są traktowa-
ne jako forma zadośćuczynienia bądź jako forma „pseudoświadczeń” socjalnych
– nie są nazywane wprost „po imieniu”. Przeciwnicy zaliczania ich do działalno-
ści nie fair względem przedsiębiorstwa mogą postulować, że działania te służą
jedynie „relaksowi w pracy”, a rozluźniony pracownik to efektywny pracownik.
Kwestia ta jest prawdą i fałszem zarazem, albowiem zaznaczyć należy, że zali-
czając dany czyn do kategorii nadużyć w niektórych przypadkach należy mieć
na uwadze przepis zdrowego rozsądku. Organizacja nie może bowiem stać
się jednostką totalitarną. Dotyczy to zwłaszcza tych działań, które bezpośrednio
nie są penalizowane przez wszelkie akty prawne i wewnętrzne regulacje jedno-
stek. Zaliczenie danego czynu do nadużycia sensu stricte bądź largo będzie
w głównej mierze wypadkową podejścia organizacji. Różne jednostki mają bo-
wiem różne podejście do nadużyć – od bezwzględnego braku tolerancji dla ja-
kichkolwiek nieuczciwych działań, przez wyznaczenie poziomu ryzyka, od
którego przedsiębiorstwo będzie reagować. Dlatego te czyny, które dla jednych
jednostek zaliczać się będą do nadużyć largo dla innych mogą być nadużyciami
sensu stricte i odwrotnie. Nie zmienia to jednak faktu, że nadużycia sensu stricte
i largo należą do kategorii nadużyć. Z powyższego wyłania się więc kwestia
zaufania: gdzie postawić granicę?
www.finanseiprawofinansowe.uni.lodz.pl
Finanse i Prawo Finansowe • Journal of Finance and Financial Law • Kwartalnik • 2016, III(3): 21–34
Lena Grzesiak, Dylematy terminologiczne wokół pojęcia nadużycia w przedsiębiorstwach
33
Wrzesień/September 2016 ● vol. III, no. 3
ISSN 2353-5601
PODSUMOWANIE
Wielorakość przejawów nieczystych zachowań w przedsiębiorstwie spra-
wia, że stworzenie jednoznacznej definicji chrakteryzującej zjawisko nadużyć do
najłatwiejszych nie należy, w szczególności, gdy występuje szereg pojęć trakto-
wanych synonimicznie jak: oszustwa, nieprawidłowości, błędy, przestępstwa
zawodowe, przestępstwa białych kołnierzyków, skrzywienia zawodowe czy
naruszenie zasad. W mediach natomiast króluje łapówkarstwo czy bardziej
chwytliwe: korupcja, oszustwo, defraudacja. Pojęcia te są traktowane wymien-
nie, choć nie zawsze jednak prawidłowo. Nadużycia w przedsiębiorstwach są
problemem, który dotyka każde przedsiębiorstwo, z tą różnicą, że niektóre z nich
tego „nie odkryły”. Obserwując poczynania wielu firm czy instytucji można
stwierdzić, że jedną z przyczyn, dla których przedsiębiorstwa nie osiągają efek-
tów adekwatnych do ponoszonych nakładów jest właśnie zjawisko nadużyć.
Stąd istnieje potrzeba, aby poznać i przyjrzeć się bliżej temu pojęciu. Artykuł
stanowi próbę rozstrzygnięcia szeregu wątpliwości. Tematem przewodnim stało
się nadużycie, którego istota traktowana jest w literaturze wciąż marginalnie.
BIBLIOGRAFIA
Albrecht W. S., Albrecht C., Albrecht C. C., 2008, Current Trends in Fraud and its Detection,
„Information Security Journal: A Global Perspective”, vol. 17, issue 1.
Aluchna M., 2008, Oszustwa korporacyjne (część I): geneza, skala i zagrożenia, „Studia i Prace
Kolegium Zarządzania i Finansów”, z. 86, SGH, Warszawa.
Appelbaum R. P., Chambliss W. J., 1997, Sociology: A Brief Introduction, Wydawnictwo Long-
man, New York.
Bela A., Bolesławska E., 2005, Oszustwa finansowe. Podręcznik dla audytora, Biblioteka audyto-
ra, Infoaudit, Warszawa.
Bereśniewicz M., Kuchenbeker J., 2012, Jak zbudować korporacje odporna na nadużycia?, „Prze-
gląd antykorupcyjny. Czasopismo Centralnego Biura Antykorupcyjnego”, nr 1(2).
Croall H., 2001, Understanding White Collar Crime, Filadelfia. Definicja audytu wewnętrznego, Kodeks etyki oraz Międzynarodowe standardy praktyki zawodowej
audytu wewnętrznego, tłumaczenie na język polski, data tłumaczenia – grudzień 2012, The IIA.
Edelhertz H., 1970, The Nature, Impact and Prosecution of White-Collar’ Crime, National Insti-
tute of Law Enforcement and Criminal Justice, U.S. Department of Justice Law Enforcement
Assistance Administration.
Flostoiu S., 2012, The Relationship Between Internal Audit and Fraud, „Biuletin Stiintific” 2012,
vol. 17 (June).
Friedrichs D. O., 2002, Occupational Crime, Occupational Deviance and Workplace Crime. Sort-
ing out the Difference, „Criminal Justice”, vol. 2(3), Londyn.
Giese J., 1980, White-Collar-Crime and Blue-Collar-Crime, Ludwig-Maximilians Universitaet,
Munchen.
Górniok O., 1995, Przestępczość przedsiębiorstw i karanie jej sprawców, Wydawnictwo Naukowe
Scholar, Warszawa.
Finanse i Prawo Finansowe • Journal of Finance and Financial Law • Kwartalnik • 2016, III(3): 21–34
Lena Grzesiak, Dylematy terminologiczne wokół pojęcia nadużycia w przedsiębiorstwach
34
www.finanseiprawofinansowe.uni.lodz.pl
Wrzesień/September 2016 ● vol. III, no. 3
ISSN 2353-5601
Grabarczyk G., 2002, Przestępczość gospodarcza na tle przemian ustrojowych w Polsce, Wydaw-
nictwo TNOiK, Toruń.
Hollinger R. C., Clark J. P., 1983, Theft by Employees, Lexington Books, Lexington.
Iyer N., Samociuk M., 2007, Spacer po linie. Opowieść o defraudacji i korupcji, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa.
Jasiński W., 2013, Nadużycia w przedsiębiorstwie – przeciwdziałanie i wykrywanie, Poltext, War-
szawa.
Kraciuk J., 2012, Przestępstwa gospodarcze w przedsiębiorstwach i sposoby ich przeciwdziałania,
„Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 690: Finanse, Rynki Finansowe, Ubez-
pieczenia”, nr 51.
Maj M., Ambroziak D., 2013, Oszustwa i nieuczciwość w organizacjach, Oficyna a Wolters Klu-
wer Business, Warszawa.
Międzynarodowy Standard Rewizji Finansowej nr 240: Odpowiedzialność biegłego rewidenta
podczas badania sprawozdań finansowych dotyczących oszustw.