Filozofi-12, Liber Mesuesi

8/10/2019 Filozofi-12, Liber Mesuesi

1/85

PROGRAMIILENDES

FILOZOFI

KlXII

LibriiMESUESIT

1


2/85

HYRJE

Studimiifilozofisishrbenzhvillimittaftsiveintelektuale,trndsishmepr

jetnn

trsi,

prtej

njohurive

dhe

aftsive

q

krkohen

n

profesione

ose

n

fusha

t

veantatveprimtarisnjerzore.Aizhvillonaftsitanalitikekritikedheinterpretueseq

zbatohendhejantdomosdoshmendofushlndoredhekonteksjetsor.Aizhvillon

aftsindheprirjenprrefleksiondhevetshprehje,prtshkmbyeridetdheprtdebatuar

rrethtyre,prtnxntgjatgjithjets.Studimiifilozofisndihmonnprgatitjene

qytetarveprdetyratqatakanndajbashksiskujetojndheipajisatame

prgjegjshmrindheaftsiteduhuraintelektualeprtmarrpjesnshtjetaktualet

politiksdhe

t

bashksis

.N

kt

mnyr

studimi

ifilozofis

krijon

mundsit

pr

rritjen

e

pushtetitintelektualdheprtprballuarndryshimeteshpejtaetvazhdueshmeq

karakterizojnsotveprimindhemendiminnjerzor.

1.SYNIMETELNDS

Programiilndssfilozofissynontpajisnxnsitme:

Aftsinprtzgjidhurprobleme,mbibazneanalizsskoncepteve,tprcaktimeve,

targumenteveetsintezsslarmisskndvshtrimevennjttrtvetme.Ajoofron

mundsitprkrijimineaftsisprtorganizuaridetdheshtjetendryshme,prt

dalluardheprtprzgjedhuratqshtthelbsorensasineshumttinformacionitme

tcilinndeshemi.

Aftsinprtkomunikuaridet,dukeofruarmjetetkryesoretvetshprehjes,si

aftsinprtparaqituridedukeprdorurargumentetstrukturuarmirdhesistematik.

Aftsinprtshprehurembrojturnjqndrimtcaktuarmeargumente.Ajosynont

ndihmojnzhvillimineaftsisprtndrtuareprtmbrojturnjpikpamje,prt

2


3/85

vlersuareprtmbajturparasyshargumentetdhepikpamjetendryshmedhetkundrta,

aftsinprtprzgjedhurdheprtjustifikuarzgjedhjenenjalternative.

Aftsinprtformuluarhipoteza,prtbrhulumtime,prtparashtruarprobleme

nmnyrqtmundsohetzgjidhjaetyre.

Aftsinekrkimit,tkuptimitdhetprballimitttgjithaproblemevet

rndsishmetjets.

Aftsinprtkuptuarlidhjenefilozofismedijetdheaktivitetetetjeranjerzore,

dukeprdorurmetodologjineprshtatshmeprtrajtimineshtjevefilozofike,nsituatat

ndryshme.

Aftsitepjesmarrjesqytetareprtzgjidhurnpraktikproblemetndryshme

jetsorefilozofike.

Aftsinprtzgjedhurnjqndrimtcaktuarfilozofikemoralnfunksiont

angazhimitttijnjetnshoqrore.

2.OBJEKTIVATPRGJITHSHM

NfushnenjohuriveNxnsiduhettjetngjendje:

Tprshkruajzhvillimin,evoluiminemendimitfilozofik,sipasperiudhavehistorike.

Tedallojperiudhatkryesoretzhvillimittmendimitfilozofik.

Tprshkruajkarakteristikatkryesoreteperiudhsqlidhenmezhvilliminefilozofis.

Tprshkruajhistorinemendimitfilozofikprmesprfaqsuesvetsaj.

Tdallojetargumentojlidhjenedisaprejkonceptevedheproblemevekryesoret

filozofismeperiudhatkryesoretmendimitfilozofiknshekujetj.

Tdallojpikpamjetekundrtaosetndryshmenhistorinemendimitfilozofikdhe

tprshkruajdallimetdhepikateprbashkta.

Historicizmi

dhe

lidhja

e

kushtzimi

reciprok

Nxnsiduhettvlersojrrymat,mendimindhepikpamjetfilozofike,historikeetj,nkoh

dhenhapsir.Prktaiduhettjetngjendje:

Tdallojtiparetthelbsoretperiudhshistoriketcilsiprketnjpikpamjeose

qndrimfilozofik.

3


4/85

Tshpjegojlidhjenenjrryme,tnjpikpamjejeosetnjqndrimifilozofikme

faktorhistorik(ekonomik,shoqror,politik,kulturor,fetaretj.).

Tanalizojetvlersojkufizimetosevleratefilozofve,tmendimtarve,t

historianveetj.nkohdhenhapsir.

Ttregojdhetargumentojrolinefilozofisnprpariminefushaveoseaspekteve

tndryshmetjetsshoqroreeshkencore.

TdallojetprshkruajmendiminfilozofiknShqiprinperiudhatndryshme

historike.

Tdallojetprshkruajndikiminemendimittprparuarbotrornmendimin

filozofiknShqiprinperiudhatndryshmehistorike.

Ndryshimidhevazhdimsia

Nxnsiduhettkuptojprocesinendryshimitdhetvazhdimsissmendimitfilozofikdhe

tshpjegojarsyenendryshimitdhevazhdimsis.

Tdallojndryshimetdhevazhdimsinhistorikedhettregojsiktokanndikuarn

zhvilliminosendryshiminepikpamjevefilozofike.

Tdallojtiparetkryesoretshoqrisssotmedhetargumentojvazhdimsine

mendimitfilozofik.

Krijimiimendimitpavarur

Nxnsiduhettjetngjendjetkrijojdhetrespektojmendiminetijtpavarur.Pr

kt,nxnsiduhettjetngjendje:

Tdallojndryshimetqekzistojnnmendiminfilozofik

Tshpjegojpsenjerztndryshmkanpikpamjetndryshme.

T

dalloj

lidhjen

e

pikpamjeve

t

ndryshme

me

interesa

t

ndryshme

ekonomike,

politike,fetareetj.

Tformulojpikpamjenetijdhetargumentojpsettjertduhettpranojn

mendiminetijfilozofik.

4


5/85

Respektimiidiversitetit

Nxnsiduhettjetngjendje:

Tdallojvleratpozitiveedhenrrymatfilozofike,mendimetepikpamjetmetcilat

nuksht

dakord.

Targumentojqdomendim,praedhemendimiitijshtikufizuarngakohadhe

vendi,ngainteresat,arsimimi,prkatsiaekonomike,shoqroreetj.

Ttregojpsettjertduhettpranojnmendiminetijfilozofik,prtkuptuarpseai

duhettpranojpikpamjetettjerve.

Tpranojmendiminetijdhettjetritsimendimeplotsuesentablone

prgjithshmetmendimitnjerzortepoks.

Dukeunisur

nga

synimet

eobjektivat

elnds

dhe

nga

problematika

filozofike

dhe

evolucionifilozofikimendimit,ngatraditaemsimdhniesslndssfilozofisnshkolln

tondhenganevojatenxnsitshqiptarnkuadrineformimitttijtrsormeaftsitet

menduaritkritikekrijues,lndaefilozofisngjimnaztzhvillohetsinjhistoriefilozofis.Ky

trajtimifilozofisnnformnenjtrsiesistematike:

Spari,dotijepteprgjigjeshtjeveqkantbjnmeorigjinatnkohdhekufijtn

hapsirtfilozofis.

Sdyti,dotjeptemundsitkuptohejlidhjaefilozofismedijetdheaktivitetetetjera

njerzoret

zhvilluara

n

koh

dhe

n

hapsir

Streti,dotijeptemundsinxnsittnjihejmeprogresinemendimitfilozofik,nkuadrine

bashkpunimitdhetndrvarsisstijmefaktorteekonomik,shoqror,politike

shkencortepokavekryesorehistorike

Nkndvshtriminhistorikmundtprmblidhenedheproblemetkryesore,metcilatsht

hasurmendimifilozofikdhezgjidhjetqfilozofiadhekymendimkaofruarnktdrejtim.N

ktkuptimetrhistoriaefilozofisshihetdhevlersohetnkuadrineevolucionitdhet

progresittmendimitnjerzorefilozofikdhetshoqrisnjerzore.Gjithashtu,dukeunisur

ngaproblematika

aktualisht

m

ediskutueshme

dhe

elidhur

me

shqetsimet

ekohs,

autort

e

zgjedhursiprfaqsueskuptimplottkohsdhetperiudhavehistorikeetmendimit

filozofik,duhettshihennnnjskem,pakashumunike,ecilatprfshijjovetmrisit

filozofiketdoautorinkuadrinehistorissfilozofis,poredheproblemetkonkretesiato

tkuptimittnjeriut,tmarrdhnievetnjeriutmenatyrndhenjeritjetrin,problemete

5


6/85

drejtsis,filozofispolitike,tlirisdhetndonjproblemitrndsishmsocialtepoks

prkatse.Prrrjedhoj,trajtimihistorik:

dotaftsontenxnsintkuptontedhetvlersonteprocesinezhvillimittmendimit

filozofikdhetdomendiminkohdhenhapsir,prankuadrinenjkontekstitcaktuar

historikekulturor;

dotaftsontenxnsittvlersontekontributetemendimitnjerzorosetindividvet

ndryshmnkuadrinekohsntcilnkanjetuarevepruar.

dotaftsontenxnsintanalizontedhetvlersontemendiminesotmfilozofik

dhedomendimtjetrnkuadrinebashkveprimitdhetndrvarsismefaktorteshumt

qveprojnnkohnesotme.

dotaftsontenxnsintkrijonteosetprzgjidhtemendiminoseqndriminetij

filozofikpr

problemet

dhe

zgjidhjet

ekohs

etj.

Dyfjalprmnyrn sesishttrajtuarmaterialintekstinaktual.

Filozofiaprklasnedymbdhjet, vjennktpunimnformnenjhistorietfilozofis.

Sotthuhet

shpesh

se

,historia

efilozofis

sht

n

t

vrtet

vet

filozofia.

Prandaj

dhe

ky

punim sjellnformsistematike,mendiminfilozofikbotror,meprfaqsuesitmnz,jo

vetmtkohs,poredhetdrejtimitfilozofik,icilikadominuarnjperiudhtcaktuar.

Dukeetrajtuarfilozofin,meprfaqsues,poredhemeproblematikanrrjedhnhistorike,

nxnsiarrintkrijojnjmendimtqartmbirrugtiminemendimitfilozofik.Kjoindihmon

msmiriformimitttijkulturoreqytetar. Analizaerrethanave,qkrijondjepinelindjes

dhelulzimittnjrrymefilozofike, ijepmundsinnxnsit,tarrijtkuptojpsefilozofia

kamarrktdrejtimdhejonjtjetr,qvjenmvon.

Igjith

teksti,

synon

t

krijoj

llogjikn

n

kuptimin

efilozofis

,madje

nj

llogjik

q

shtyhet

prtejleximitttemavedheqprthyhetndebatetqnxitdhen punimetepavaruara.

Prandajkylibr,vjennnjmnyrtthjeshtttrajtimitproblemor,pr tabr filozofin

prnxnsit,jovetmmtkuptueshme,poredhemtdashur.Prandaj shtprdorur nj

gjuh e pasur,pormenjrrjedhimllogjik,qtndihmonnkuptiminesaj.

6


7/85

QllimiIktijtekstishtIshumfisht.Aisynontjapnocionetbaztfilozofis,por

njkohsishttshkojprtejksajdukenguliturteknxnsit,njohuriqIprkasinemravet

kultursbotrore,pordhemomentthistorisbotrore.

Kytekst,sjellgjithashtunjinformaciontbollshm,porkurresitlodhshm.Kjodotthot

qpr

do

term

t

ri

q

sht

prdorur,

ka

nj

fjalor

shpjegues

,po

brenda

atij

teksti.

Ky

aparat pedagogjik,endihmonnmnyrtveantnxnsin,qtkuptojtermin,pau

lodhurtmarrmemend,kuptiminbrendakonteksittprdorur.

Mnyrasesishtndrtuartemaedokapitulli,sjellnevojnepashmangshme,t

bashkrendimitedijeveqnxnsimerrdhenlndtetjera.Kjoebnedhemt

qndrushmellogjiknfilozofike.

Tekstiqkenindor,kadhenjqllimtjetr:edukiminenjbrezijothjeshtmenjohuri

filozofike,poraftsillogjike,argumentuesedhedebatuese.Prandajteksti,qngannlinjae

parsynon

t

krijoj

nj

mjedis

tolerant

dhe

debatues

n

klas.

Nse

n

fund

t

vitit

msuesi

dotvrejqnxnsitdebatojndukeruajturqytetarin,sisjelljetolerantedheargumentinsi

elementtllogjiks,duhettthemiseiakemiarriturqllimitkryesor,prtashndrruar

filozofinsinevojprnjjetqytetare.

N disalinjanfundtmsimevejanvndhedisaprmbledhjetezash.Qllimishtq

msuesitketmtlehttorganizojnjrikujtestproblemevemtrndsishmedhe

ndrkoht detyrojnxnsintprdormetodnekrahasimit.

Sfundi,tekstisynonqnprmjettij,nxnsitarrij tkuptojsesaedomosdoshmesht

dijaprnjeriundhesenkohnesotmeegjithshoqria tentondrejtdijes,sinevoje

domosdoshmeprzhvillim,poredhembijetes.

7


8/85

PlaniMsimor

LinjaI.Periudhahelenike,10or

Hyrjeeshkurtrntcilntprshkruhenrrethanathistorikoshoqroretlindjess

filozofiss

ksaj

periudhe

dhe

veorive

m

t

prgjithshme

t

kohs,

veanrisht

lidhjenemititmeshkencndhendikiminqatokanpasurnmendimindhepraktikn

ekohs.

2.ParasokratiktdheSokrati;shkollaeMiletit,pitagoriant,Herakliti,Leucipidhe

Demokriti,sofistt.

3.Platoni;qllimiifilozofis,dialektikaplatonike,origjinaeshkencs,reminishencadhe

miti,filozofiadhepolitika,drejtsia,dekadencaepolisit,ligjet.

4.Aristoteli;organoni,kritikaeteorissideve,materialdheforma,shpirti,morali,

politika.

LinjaII.Periudharomake4or

Prshkrimiikarakteristikavetprgjithshmetperiudhsromake,qprcaktuandaljen

edrejtimevetmposhtmefilozofike.

Stoicizmi:origjinaestoicizmit,racionalizmistoik,logjika,fizika,psikologjia,morali.

Epikurianizmi:kanonika,fizika,morali.

LinjaIII.Drejtimetfilozofikenshekujtepartersson5or

Prshkrimiikarakteristikavetprgjithshmetepoks,sidomosiskepticizmitn

epoknperandorake.

Seneka;stoicizmi

iepoks

perandorake,

morali,

individi

dhe

bota.

MarkAureli;morali,msimiifilozofis,individidheuniversi.

Neoplatonizmi(Plotini,Porfiri).

8


9/85

LinjaIV.MesjetadheRilindja 10or

Prshkrimiikarakteristikavetprgjithshme,eveanrishttatyreqtrajtojn

marrdhnietearsyes e besimit,qprcaktuankttiptmendimitfilozofiknkt

periudh.

Arsyejadhebesimi;kuptimiibesimit,kuptimiiarsyes,prdorimiiarsyesnfunksiont

besimit.

PjerAbelard;opinionetteologjike,arsyeja,dialektika,metoda.

ShnAgustini;teologjiadhearsyeja,morali,qytetiiZotitdheqytetitoksor.

ThomaAkuini;arsyejadhebesimi,teoriaenjohjes,provateekzistencssZotit,

prshtatjaeAristotelitnfunksiontteologjisskrishter.

Avicena;teologjia

myslimane,

ndikimi

iAristotelit

dhe

neoplatonizmit,

morali,

teoria

e

njohjes.

Averroes;komentimiiAristotelit,teoriaeintelektit.

Montenji;pirroizmiitij,moralidhepolitika.

Kampanela;platonizmiitij,utopia.

LinjaV.

Shekulli

XVII

9or

Prshkrimiikarakteristikavetprgjithshmehistorikoshoqroreqprcaktuandaljen

eracionalizmitdhetempirizmitdhendikimiityrenproblematiknfilozofikedhen

mendiminekohs.

FrensisBekon;kuptimidheshkencateksperimentale,OrganoniiRi,prova

eksperimentale.

Dekartidhe

kartesianizmi;

metoda,

metafizika,

trupi

dhe

shpirti,

morali,

kartesianizmi

i

shek.XVII.

Hobsi;kontratashoqrore,edrejta,politika,morali.

Spinoza;reformaemendimit,natyranjerzore,liriadhejetaeprjetshme,fejapozitive

dhepolitike.

9


10/85


11/85

XhonStjuartMill;logjika,shkencatmoraledhemorali.

Marksi;materializmi,historia,politika,ateizmi.

FridrihNie;kritikaevlerave,mbinjeriu,ateizmi.

HenriBergson;doktrinaenjohjes,problemiikujtess,njeriu,natyradhefunksionii

inteligjencsnraportmejetn.

Haideger;Dasein,njeriu,ontologjia,ankthi.

Sartri;ekzistenca,liria,ateizmi.

XhonDjui;teoriaenjohjes,kuptimiiprvojs,etika,edukimi,shoqria.

Vitgenshtaindhefilozofiaanalitike;gjuhadheprvoja,qllimiIfilozofis,struktura

logjike

e

gjuhs

dhe

bota.

Disadrejtimedheproblemetfilozofisbashkkohore;psikanalizadhendikimin

filozofi,strukturalizmi,hermenautikadhestrukturalizmi.

ZBERTHIMIIPLANITMESIMORSIPASKAPITUJVE

LinjaI.Periudhahelenike,10or

1. Filozofiasidije.

2. Filozofiadheproblemiisaj.

3. Filozofiaparasokratike,ShkollaMilteti,filozofianatyraliste.

4.Shkolla

Joniane,

Herakliti,,

evolimi

ifilozofis

natyraliste.

5. Filozofiae ParmendidheZenoni,Llogjikasiqasjendajbots.

6. Shkollaatomistike,Demokriti.

7. Roliinjeriutnfilozofi Sokrati.

11


12/85

8. FilozofiaePlatonit,idealizmiobjektivdhedialektika,artiitjetuaritnshoqri.

9. FilozofiaeAristotelit,njohjadherealiteti,qniadheformatesaj.

10. TEST.

Thelbi iLinjs

Kjolinjsjelltenxnsitkontaktineparmefilozofin.Shpeshnterminologjinedits,

kuptimimbifilozofinsht pakipaqartdhejorrallnnkuptonnjshkalltlart

vshtirsieosenjdijepavler.Prandajnprmjetksajlinjesynohetq,nxnsitnjoh

filozofin,sinjnevojtshoqrisnjerzore ntkaluarn,poredhenevojnprtnjohur

filozofinsot,sishprehjeeqytetarisdhe enevojsprnjohjetrealitetevetndryshme.

Qllimiiksaj

Linje

sht

ishumfisht:

Njohja

efillimeve

t

filozofis

dhe

filozofia

greke

n

prgjithsi;ngjalljaedebatitdheprfshirjantesamshumnxnsve;krijimiinjmjedisi

tolerantnklas.

Ntgjithktlinj,shtmbajturparasysh kuptiminthelb,ifilozofisgreke,siburimi

filozofis perndimore,nprgjithsi.Njohjamefilozoftmnztkohsdhepikpamjete

tyre,shtjovetmnevojekultursqytetare,pordhenj domosdoshmriprtkuptuarse

psefilozofiagrekeshtepaprsritshmedhepsebotaishtasajmirnjohsentrajtimine

zhvilliminekultursdhecivilizimitperndimor.

Nnlinja1:Filozofiasidije

A.ObjektivateProgramit

Nxnsiduhettmsojtdallojdijenngaprvojapersonale,

:tkuptojprsedijashtedomosdoshmeprjetnenjeriut;

:tkuptojprmbajtjenefilozofisdherrnjtesajhistorike.

Konceptetkye:mit,dije,urtsi,filozofi.

12


13/85


14/85

Prvedisapyetjeveqjannfundtdomsimi,shtenevojshmeqmsuesitsjell

debatinteknxnsit,meqllimkrijiminenjmjedisitolerant,dheargumentativ.

Nkttem,mundtshtrohetprdebat, njproblemitill:Kohtefunditkamarrnj

prhapjetgjrkomunikimiI individvemenjpublik tkonsiderueshm.Madjesotn

bot(edhe

n

Shqipri)

organizohen

shfaqje

t

mdha

ku

protagonisti

mban

ligjrata

sipas

problematikavetndryshme.Kjometodpohyndhenngjarjetmdhasikoncerte,festivale

aposhowteleviziv.Pyetjashtintriguese:Psendodhkjo?Nsemendojmsefilozofiasht

njlodhjemendore,psenaplqejnktotrajtesa?farqllimikan?

Nnlinja2.Filozofia,shkenca,feja


:nfundtorsnxnsiduhettkuptojdalliminmesidealizmitfilozofikdhematerializmit;

;tkuptojqnzhvilliminehistorissfilozofis,filozofiadheshkenca,lindnsbashku,pr

tundarmvon,kurshkencattveoheshinmeobjektetveanta.

Konceptetky:njohja,dija,idealizmobjektiv,idealizmsubjektiv,materializm,evrtet.

1.Programi.

farduhettkuptojmmeidealizm.

prfaqsonmaterializmi.

2.Objektivatemsimit.

Nxnsi duhettnjihetmedisatermafillestarqprdorfilozofia.

Tkuptojpsefilozoftgjithnjkansynuartiafrohensvrtetave.

Tkuptojdalliminmeskonceptevefilozofikedheatyretprditshme.Tdallojidealizmin

ngamatrializmi.

T

kuptoj

pse

filozofia

lidhet

me

fen

dhe

po

kshtu

edhe

me

shkencn.

3.Komente.

Kjonnlinjkanjrndsitveantpasitrajtimiiqasjevendajnjohjes,ijepmundsin

nxnsitqtkuptojnmsimetpasardhse,psedisafilozofquhenidealistdhepset

tjertquhenmaterialist.Msuesiduhetttheksojsekjollojndarjemerrrndsi,vetmn

14


15/85

fillimetefilozofis,kurshkencaishteendenembriondhemitetetrajtesatfetare,ishin

sunduesenkoh.

B.Trajtimiimsimit.

Msuesimund

ta

filloj

msimin

me

nj

kndvshtrim

qoft

fetar,

qoft

shkencor

mbi

nj

problemtbots.p.sh problemiijetssnjeriut.Sietrajtonfejadhesishkenca.Kjoendihmon

msuesinthyjnthelbinetemsqdoshpejgojdheebnmtkuptueshmetrajtimine

idealizmitdhematerializmit(nukduhettkemifriksetrajtimiiktijprobleminabnt

dukemitvjetr,ntrajtiminefilozofis).

C.Trajtimiipyetjevedhedetyrave

Kjonnlinjijepmundsimsuesitthapnjdebatmbikuptiminqkannxnsitndaj

problemevetkohs.Prandajmundtzhvillohetnjdebatmetematiktngjashme:Pse

duhettjemitolerant?Kushekamonopolinetvrtets? Psedijashkonnganjevrtet

teknjtjetr?Siduhettagjykojmnjdebatqshohimntelevizor?

Nnlinja3:Filozofiaparasoktarike,Filozofianatyraliste

A.Objektivat

eProgramit

:nfundtorsnxnsitduhettkuptojnpsefilozofiaelashtlidhetngushtsishtme

natyrn;

;tdintargumentojnpsefilozofteasajkohe,quheshinmendjeuniversale;

;tkuptojn karakterineprgjithshmtproblemeveqshtrontefilozofiaeasajkohe;

;tdintdallojn tprbashktnnfilozofine miletasve.

Koncepte

kye:

substanc,

ndryshim,

natyr.

1.Programi.

Pseuquajtnparasokratik.

ShkollaeMiltetit

15


16/85

Talesi

Anaksimandri

Anaksimeni


Nxnsiduhettkuptoj qkureshtja,udhtimetdhenevoja,sjellinmjaftpyetje

tcilatkrkojnprgjigje.Prgjigjetetyre,sjellinlindjenenjmnyretcaktuartshpjeguarit

tbots.

NxnsiduhettarrijtvlersojkushtetntcilatlindshkollaeMiltetit,me

qllimq,tkuptojsesifilozofianisudhtiminsidijeuniversale.

Tkuptojpsefilozoftumornmedisaproblememjafttprgjithshmedhepse

quhenmendjeuniversal.Tdallojn tveantatntrifilozoftnatyralist.

3.Komente.

Msuesihynmektnnlinj,ntrajtimeteparathistorissfilozofis,poredhet

tematikavetfilozofvetkohs.Prandajaiduhettbjkujdesqttregoj sepselindsi

domosdoshmrifilozofiadhepsekjofilozofibhetbazeshkencs.Ntrajtimineteorive,

msuesiduhettndaletpakmgjatnfaktinqfilozofteasajperiudheishinmendje

universale.Ndrkoh

mund

t

trajtojn

dhe

pse

filozofia

eperndimit

nis

me

grekrit

elasht.

Dhektutshpegoj,ngaknvshtrimihistorikogjeografik,Greqineasajkohe.

B.Trajtimiimsimit.

Msimi duhettfillojmeprshkriminenjsituatetasajperiudhe.Pramsuesiduhett

krijojnfillimnjmjedisprfytyrimimbiatperiudh,mbishoqrin,mbiindividin,mbi

ekonomin,ederitemnyraeveshjes.Kjoebenmtprekshmenevojnenjohjesnnj

periudhkudijaishteendenfillimeteveta.Habia,kureshtjadhenevojatsjellinmjaftpyetje.

Prgjigjaetyreebnnjeriuntfilozofoj.Qnktmsimmsuesiduhettndaletet

qartsojse

me

pse

jo

do

njeri

q

mund

t

kishte

pyetje

nuk

mund

t

jepte

prgjigje

t

knaqshme.

C.Trajtimiipyetjevedhedetyrave.

Kjonnlinjijepmundsimsuesittkrijojhapsirprnjdebatmetemtngjashme: Pse

njeriuduhettprqndroj vmendjenndajgjravethlebsoredhejoatyresiprfaqsore?

16


17/85

NntrajtiminefilozofvetMiletit,nxnsit tkuptojndhepsefilozfteksajshkolle, u

fokusuannthelbinegjsendeve dhejondukjenetyre.

Nnlinja4 ShkollaJoniane

A.Objektivat

eProgramit.

N fundtorsnxnsiduhettkuptojthelbinefilozofissHeraklitit(ndryshimin,t

kundrtatdheekuilibrin);

;tdijtbjdallimetmesshkollsfilozofikemiletasedheasajjoniane.

Konceptetkye:ndryshim,univers,lvizje,tkundrta,ekuilibr.

1.

Programi.

Herakliti,vepra

Tkundrtat

Ekuilibridhelogosi


KjoormsimisynontjapthelbineteorissHeraklitit,jovetmsekyfilozofznjvend

nderinhistorinemendimitfilozofikgrek,pordhesepsekadhndisatezaeteorit

rndsishmeprfilozofin.

Nxnsiduhettkuptojsesifilozofiafillontrritetntrajtimineproblematikavet

shtruarangafilozoftmiletas.

3.Komente.

MsuesiduhettabjtqartqnfillimtorssepseHeraklindalettekndryshimi.T

shpjegojmeshembujsesibotalviz,dukeqennndryshimtpandrprer.Tkuptojse

psekjotez,pratezaendryshimit,prbnnjhapmprparasetezateshkollsmiletase.

B.Trajtimiimsimit.

Ntrajtiminektijmsimimsuesimundtnisetmenjpyetje:Simendoni,botashtn

ndryshim?Dhetpreseqnfillimkomentetenxnsve.MtejttregojsesiHerakliti

prfaqsonnjeshkolltjetrdhepseshtsrishfilozofgrek.Dukeqensehynnprdorim

konceptilogos,msuesitbjkujdesttregojkuptimineshumfishtt ktijtermi.

17


18/85


19/85

Msuesiduhettmbajparasyshrolinematematikssishkenc,ecilakanjobjektstudimit

veant.Ndrkohduhetttheksojnevojnearsyetimitnfilozofi,poredhenjet.T

shpjegojdhekuptimineparadoksevenbisedatthjeshta.

B.Trajtimiimsimit.

Msuesimundtafillojshpjegiminmenjpyetje:farstudionmatematika?Dhenga

prgjigjetenxnsvetfillojtrajtiminefilozofissParmenidit.Ttrajtojmshum

problemetearsyesnprocesinenjohjes.Msuesimundtprdorparadoksefilozofike,por

dheparadoksetjetsdhetikomentojmeqllimq,tutregojnxnsvesekuqndron

ndryshimi nga paradokseteZenonit.

C.Trajtimiipyetjevedhedetyrave

Msuesimundtjapnjdetyrtngjashme:Njrigrupttrajtojproblemin:Pseduhetta

shikojmbotn

n

ndryshim

t

vazhdueshm?

Tjetri:

Pse

pr

t

njohur

dika

sht

m

mir

ta

marrimtpalvizshme,tpandryshueshme?dotndodhtense,prstudiminebotsdhe

gjravettjerant,tniseshimngafaktisebotarrotullohet,pralviz.

Nnlinja 6.Shkollaatomistike

A.ObjektivateProgramit.

Nfundtorsnxnsiduhettkuptojtprbashktatdhedallimeteshkollsatomistike

memiletasit.

Tjetngjendjetargumentojnsekjoshkollprbnnjhapparanmendiminfilozofik

tkohs,apojo.

Konceptekye:atom,boshllk,lvizje.

1.Programi.

Atomidhehapsira

Demokriti


Msuesiduhettketsiobjektivqgjatksajoremsimoretjapthelbineteoris

atomistike.

Ttregojnevojnprnjfilozofiprfshirse.

19


20/85

Ttregojsedukeuzhvilluarmendimifilozofik,ikandihmuarshumshkencs.

3.Komente.

DukeqensenktormsimibhetfjalprDemokritin,msuesishtmirqttrajtoj

shpjegiminebots

nga

ky

filozof.

Ndrkoh

msuesi

duhet

t

sjell

n

vmndjen

enxnsve

dhefaktinseteoriaatomistikeqndroiepandryshuarprshekujttr.Zhvillimiishkencs

sollinjtrajtimtritksajteze.

B.Trajtimiimsimit.

Msuesimundtafillojmsimindukepyetursefardinnxnsitmbiatomindhecilisht

prkufizimiitijsot.Mtejtkrkojqnxnsitargumentojngadijetqkanfizikekimi,

psekandryshuarprkufizimimbiatomin.Kjoendihmonmsuesinttregojsedija ngrihet

pjespjes,duketentuartvrtetn.Dukeqensekjoshtnjorqndannjperiudht

historiss

filozofis,

msuesi

duhet

t

ndalet

et

argumentoj

tiparet

efilozofis

paraskoratike.


Pyetjetgjatksajorejanmtkonstruktuara.Atomundtjenttipit:

Prshkallzonisiuzhvilluakuptimifilozofikmbinjohjennfilozofinparasokratike?

Pytejettilla,ishrbejnnxnsitprtfilluartprdormetodnekrahasimitnstudimine

filozofvedhedrejtimevettyrefilozofike.

Nnlinja7.Pikndarjaefilozofvegrek. Humanizmi.

Roliinjeriutnfilozofi.Sokrati


NfundtorsnxnsiduhettkuptojpseSokratishtpikndarjeefilozofisgreke.

Tdallojrndsinqijepfilozofisvrtets.

T

kuptoj

thelbin

e

mendimit,

por

dhe

t

veprimit

t

tij.

Tkuptojthelbineteoris:Undinjgjqnukdiasgj.

Konceptekye:debati,metoda,ligji,drejtsia.

1.Programi.

20


21/85

Doktrinasokratiane

EvrtetadheDebati(Dialogu)

Konceptiismirs.

Mbiligjet


MsuesiduhettsynojqgjatksajorettregojpseSokratishtpikreferimin

ndarjenehistorissfilozofisgreke.DuhetqartsuarseSokratiektheuvmndjene

filozofisnganjeriusiivetmisubjektqmundtmbrrijtekevrtetadhedukenjohurt

vrtetn,aindjehetilumtur.

Nxnsitduhettarrijntvlersojnsaerndsishmeshttatrajtoshfilozofinsiartit

jetuarit.

3.Komente.

MsuesiduhettbjkujdesqtshpjegojsamgjerkushtethistorikekurjetoiSokratidhe

titregojnxnsitpsefilozofiaetijuprqndruateknjeriu.Aiduhettsqarojpsefilozofiau

prqndruatekartiItjetuarit.TbjkujdesdheprtshpjeguarsepseSokratiudnua

mevdekje.

B.Trajtimiimsimit.

Msuesimundtafillojmsiminmenjdiskutimtnatyrs:Psethuhetse:mundtjetosh

gjithjetnmenjnjeri,esrishmundtmosenjohsh?Amendonisenjeriuenjeh

vetveten? Pasitlertlirmendiminenxnsve,msuesifillonmethnieneSokratitiNjih

vetveten!Mtejtfillojshpjegimineteorisstijmbinjohjen,dhemoralin.Njkujdesi

veantduhettikushtohetteorissSokratitmbiligjetdhedomosdoshmrisszbatimitt

tyre.


Prvedetyravetlnantekstinbaz,msuesimundtorganizojnj diskutimmbidramn

monolog:ApologjiaevrteteSokratit.Nxnsveulihetdetyrtalexojndhetakomentojn

veprn.

Nnlinja 8.Artiitjetuaritnshoqri

21


22/85

Shtetiidealdhebotaeideve.Platoni


NprfundimtorssmsimitnxnsiduhettkuptojidealizminePlatonitnproesine

njohjes.

TdijsesiemendonPlatoniqeverisjen.

TkuptojpsePlatoni shtprdorurngatgjithfilozoft.

Konceptetkye:Ide,botidesh,shtet,qeverisje,politik.

1.Programi.

Mbiidet

Miti

ishpells

Dialektika

Gnoseologjia,oseteoriaenjohjes

Platonidhepolitika

Siorganizohetshteti

MbiDrejtsin

Harmonia


Kjoormsimoreshtmjaftengjeshurmeproblematik.Msuesiduhettprqndrohetn

prmbajtjenefilozofissPlatonitdukesynuarqnxnsitkuptojdialektiknePlatonit,por

tkuptojdhefilozofinetijpolitike.Nxnsiduhettashmtkettqartsefilozofiagreke,

ezgjeroiobjektinefilozofisdukeumarrdhemepolitik.

NxnsiduhettkuptojidealizminobjektivtPlatonitdhendrkohtkuptojpsetgjith

filozoftijanrikthyernmnyrtvazhdueshmeveprssTij.

3.Komente.

MsuesiduhettandajshpjegiminmbifilozofinePlatonitndypjes;npjesnepart

shpjegojdialektikndhegnoseologjin,ndrsamtejpolitikn.Tushpjegojnxnsvepse

22


23/85

Platonimundtkonsiderohetelitar,nproblemineshtetit.(Platonikrkonfilozofnkryet

shtetit,saemundshmedhesa realeshtkjotez).

B.Trajtimiimsimit.

Prta

br

sa

m

pak

t

lodhshme

orn

emsimit,

msuesi

mund

t

filloj

t

shpjegoj

n

fillimpsethuhetse:Platonishtfilozofia.Ttregohetpseaishtprdorurngatgjith

dhekundrtgjithve.Mtejtkalohetndialektiknetijdhegnoseologjin.Nmnyrt

veantduhetndalurnteorinetijmbishtetin.TtregohetsePlatonidhepseflet pr

demokracin,nukepreferonteat.


Mundtorganizohetnjdebatmetematiktngjashme: Edukimiashtnjdomosdoshmri

nkohnesotme?QllimishttkuptohetthelbiiteorissPlatonitmbinevojneedukimit

medije,

me

qllim

njohjen

et

vrtetave

dhe

realizimin

enj

jete

sa

m

t

mir

n

shoqri.

Nnlinja 9.Qeniadheformatesaj.Aristoteli

A.Objektivateprogramit

Nprfundimtorssmsimitnxnsiduhet:

TdallojndryshimetefilozofissAristotelitngaPlatoni.

T arsyetojmbiteznnjeriushtkafshpolitike.

TkuptojteorinenjohjessAristotelit.

Konceptekye:qenie,metafizika,organon,kushtetut,qeverisje.

1.Programi.

Mbiqeniendheformatesaj

Mbiprocesinenjohjes(Organoni)

Idetpolitike

Edukimi


NxnsiduhettarrijtdallojpseNdryshonAristotelingaPlatonidheku.

23


24/85

NxnsiduhettbindetseAristotelinukehodhiposhtPlatonin,porzhvilloifilozofinnnnj

kndvshtrimtjetr.

Tarrijtkuptojdhefarkantprbashktktadyfilozof.

3.Komente.

GjatksajoremsuesiduhettrikujtojdisazbulimetrndsishmeqfrymzuanAristotelin

dheprcaktuandhedrejtiminetijmaterialisttfilozofis.Duhetbrkujdesprt

argumentuarMetafizikneAristotelit.Msuesiduhettsqarojnxnsitseshpeshdialektika

dhemetafizikashihensitkundrta,porrealishtkantbjnmdyprbrstvet

filozofis;meteorinenjohjesdhemetodnesaj.

B.Trajtimiimsimit.

Msimimundtfillojmediskutiminmbinjgravurtvjetr,kujanbashk,Platonidhe

Aristoteli.Ngakjogravurmsuesimundtfillojdallimetmesdyfilozofive.(Platonishtme

gishtindrejtqiellit,prttreguarbotneideve,Aristotelishtmesyntok,prttreguar

seevetmjabotqduhettnjohimshtkjoqkemiprparasyve.Msuseitbjkujdespr

tshpjeguarndryshiminmesAkademissPlatonitdheLiceuttAristotelit.Ndrkohtheksi

duhetvndhenkuptiminmbishtetinenveantimbidemokracingreke.


Mundt

organizohet

nj

dramatizim

ithjesht;

nxnsit

t

vishen

si

grekrit

elasht

dhe

t

vendosenprballndyshe;nganjraanPlatonidhengatjetraAristoteli.Prdodynxns

tzgjidhetnjproblemprtudebatuar.P.shMbishtetin,osembiobjektinenjohjes.Qllimi

shtqnxnsitmsojtdebatojnnpetkunefilozofitqprfaqsondhetsjellsam

shumargumentengavetja.

LinjaII.Periudharomake4or

1.Prshkrimi

ikarakteristikave

t

prgjithshme

t

periudhs

romake,

q

prcaktuan

daljen

e

drejtimevetmposhtmefilozofike.

2.Stoicizmi:origjinaestoicizmit,racionalizmistoik,logjika,fizika,psikologjia,morali.

3.Epikurianizmi:kanonika,fizika,morali.

4. Prsritje.

24


25/85


26/85


27/85


28/85


29/85

Pyetjetnktormsimimundtjenttipit: PseEpikurisynoitngrihejmbiPlatonindhe

Aristotelin?Aprbnkyfaktzhvillim? Ktopyetjekanprqllimqnxnsitkuptojse

filozofiashtzhvilluarndegzimetndryshme,duketreguarsefilozoftkanmarr

kndvshtrimetndryshme,porgjithnjkanruajturraportinmetvrtetn,pranjohjensi

proes,

q

t

on

drejt

t

vrtets.

Pyetje:Gjenindonjndryshimmesepikurianizmitgrekdheatijromak?Pyetjetktijtipi,kan

prqllimtaorjentojnnxnsindrejtmetodskrahasuese.Aiduhettdijtdallojveorit

ntdytrajtimete tnjjtitdrejtimfilozofik.

LinjaIII.Filozofianshekujtepartersson 5or.

1. Lindjaekrishtrimit, tiparethistoriketpriudhs.Dyshimi nbaztgjithkaje.

2. Filozofiaprballdoktrinsskrishtere.

3. Stoicizmisimnyrjetese.Seneka.

4. Filozofimbret:MarkAureli.

5. Neoplatonizmi,RigjallrimiIfilozofisgreke,Plotinio.

Thelbiilinjs

Kjolinjmerrnjrndsitveantpasitrajtonraportinefilozofismekrishtrimin.Ndikimet

reciprokedhe roliqluajtinshoqrikrishtrimi,prbjnthelbineksajlinje.Msuesigjat

ksajlinjedotmbajparasyshsekatbjmenjpikkthesetfilozofis,jovetmromake

pordhefilozofisperndimore.Ngaanatjetermsuesidotketmundsittregojveorit

qkafilozofiaromakenktperiudhdhettregojseprhertparnhistori,njfilozof

bhetmbretdherealizonkshtundrrnePlatonit.Ashtusikundrkamundsittregojse,

psesiPlatonidheSenekarefuzuanpushtetinpolitik.

Nnlinja1.Lindjaekrishtrimit, tiparethistoriketpriudhs.Dyshimi nbaztgjithkaje

A. Objektivateprogramit.

29


30/85

Nfundtorsnxnsiduhettdij,tiparetthelbsoretperiudhsromakenshekujte

partersson.

Nxnsi

duhet

t

argumentoj

prhapjen

eskepticizmit

dhe

pasojat

q

solli.

Tkuptojdoktrinnfetaredhelidhjenesajmefilozofinekohs.

Konceptekye:skepticizm,dyshim,moral,pushtet.

1.Programi.

prfaqsonskepticizmi?Dyshimi

Doktrinaekrishteredhefilozofia


Qllimi

I

ksaj

ore

msimore

sht

t

krijoj

te

nxnsit

nj

prfytyrim

sa

m

t

qart

e

m

t

plotprlindjenekrishtrimitdhekushtetqefavorizuan,tparnfemonoteistenbot.

Mbitgjitha,tkuptojsefarkndvshtrimimorifilozofianktperiudhdhefar

raportipatimekrishtrimin.

3.Komente.

Msuesiduhettmbajparasyshselindjaekrishtrimit dhelulzimiIjashtzakonshmIksaj

doktrine,lanhijefilozofinprshkaksefilozofiavazhdontetkonsiderohejsielitaredhe

krkonte trielementtesaj:dije,edukim,llogjik.Ndrsakrishtrimipativetmnjkrkes

faretthjesht:besimtenjZOT.

B. Trajtimiimsimit.

30


31/85

Msuesimundtafillojtrajtiminmenjpyetjerrethkrishtrimit.Pasitketmarrmendimin

enxnsvembiktfe,prafardinatorrethlindjessksajfeje,msuesiduhettfillojt

tregojarsyetqebnkrishtriminnjdoktrinmtprhapursefilozofia.Duhetmbajtur

parasyshqdhevetfilozofiaendihmoilindjenekrishtrimit.Trisjellnvmndjene

nxnsve

teorin

e

Platonit

mbi

botn

e

ideve

dhe

dyshimin

ose

skepticizmin

,n

procesin

e

njohjes.Ngakjoormsimidotprcaktohetdhesuksesiitrajtimitttemavettjeratksaj

nnlinje.

C.Trajtimiidetyravedhepyetjeve.

Kjoorijepmundsimsuesittbjnjdebatmetematngjashme:Doktrinaekrishtera

mundt

konsiderohet

filozofi?

Ka

mendime

q

epranojn

nj

trajtim

t

till,

por

asnj

doctrine

fetarenukmundtquhetfilozofidhepsesecilaprejtyrekafilozofinevetkumbshtetet.

Filozofiambshtetettekdyshimi,njohjadhekrkimi isvrtets,doktrinaekrishter

mbshtetettekbesimi.

Nnlinja2.Individidheshoqria,Seneka.

A.Objektivateprogramit.

N fundtorsnxnsiduhettkuptojthelbinestoicizmittSeneksdhenprgjithsit

filozofisromaketkohs.

Targumentojnevojnenjmoralitrinktperandori.

Konceptetkye:politik,

mora,l

stoicizm.

1.Programi.

Mbinatyrn

Morali

31


32/85

Mbiskllavrin,rndsiaeindividit


Nktormsuesiduhettsynojttregojsesidrejtimetfilozofikeqmornudhn

periudhnehershme

romake,

tani

fillojn

ekristalizohen

n

zhvillime

filozofike

t

lidhura

me

emrafilozofshsiSeneka.Nxnsigjatksajoreduhettarrijtnjohatkasjelltre

filozofiaeSenekes,nkrahasimmeparaardhsit.

3.Komente.

Ntrajtimineksajteme,msuesimundtmbajparasyshseprSeneknkamjaftliteratur

dhemundtprdorgjrsishtaforizmatetij,meanttcilavemundttrajtojmthjesht

filozofinetij.

B.Trajtimiimsimit.

Msuesimundtfillojshpjegiminmefaktinqfilozofiaeksajperiudhe,dukeqene

mbshteturtekstoicizmidheepikurianizmivunnqendrtdebatevettyre,jetn,port

kundrqnmevdekjen.DheSenekamorikttem,dukedashurttregojsenbotdogj

qekziston, ndryshon.Sifilozofikadrejtuarsytnganatyraporedhengaqielli.Msuesiduhet

tbjkujdesqndorastttheksojperiudhnkurlulzonfilozofiaeSeneks,pradhe

faktinendikimittsajngakrishtrimi.VetmsenndryshimngakjodoktrinSenekau

munduatjetnjfilozoftoksor.Ndajmsuesiduhettvijnatyrshmnshpjegiminetezs

stijseprnjeriunajoqvlenmshumshtdijadhedijashtliri.

c.Trajtimiidetyravedhepyetjeve.

MundtngarkohennxnsitmedetyrprtgjetursamshumaforizmangaSeneka.Esht

njmnyrprtmbajturmendtezatefilozofisstij.

Nnlinja 3.FilozofimbretMarkAureli

A.Objektivat

e

programit.

NfundtorsnxnsiduhettkuptojthelbinestoicizmittM.Aurelit.

T argumentojsepseM.Aurelisht filozof,mshumsembret.

Konceptekye: bashksi,natyr,individ.

32


33/85

1.Porgrami.

Mbinatyrn

Filozofimbret


Gjatksajoremsuesiduhettbjkujdesqnxnsitnjihetmenjndrfiguratmt

mdhatfilozofisromakedhebotrorenjkohsisht.Nxnsi duhettarrijtargumentoj

sesimundetqnnjperandori,njmbrettjetnjkohsishtfilozof.Nxnsiduhett

kuptojsesindikonurtsiadhefilozofiannjpushtetpolitik.

3.Komente.

Msuesiduhettmbajparasyshsemektnnlinjikrijohetmundsiaprtfolurmgjat

rrethnjshembullipaktrrallthistoriskurnjfilozofbhetmbret.Ndajduhettbj

kujdesqnxnsitarrijtkuptojsekudallonfilozofingambretidhekujantdukshme

ndikimetndajnjeritjetrit.

B. Trajtimiimsimit.

Nxnsitkan

par

filma

mbi

periudhn

romake,

ndaj

dhe

mund

tu

krkohet

atyre

t

tregojn

ndonjepisodngakjojet.MsuesikrijonkshtunjatmosfermtprekshmembiMark

Aurelindhefilozofinetij.Msuesiduhettmbajparasyshsetekfilozoftromakdheaqm

teprtekMarkAureli,nukmundtgjejmfilozofinetipittPlatonitapoAristotelit,por

filozofqetrajtojnfilozofinsiartitjetuaritdheartitqeverisurit,dheku virtytii

grekrve,pozvndsohejmeinteresinejets.


Nfundtksajoremsuesimundtbjnjdebatmetemtngjashme:DukenjohurMark

AurelinmendonisedijashtlumturidhesefilozofiaIshrbennjqeverisjetbut?Mendoni

sefilozofiaeAurelit, idrejtohejmshumprivatizmitindividual,pradheinteresit,nraport

mevirtytinmoral?

Nnlinja4.Neoplatonizmi

33


34/85

Rigjallrimidherishikimiifilozofisgreke

A. Objektivateprogramit.

Nfundtorsnxnsidotduhettargumentojnevojnerimarrjessfilozofisgreke.

T dallojndryshimeteneoplatonizmitngafilozofiagreke.

Konceptekye:uniabsolut,parimiipar,natyra,individi.

1.Programi.

Plotinio,jeta

BotasikrijimngaparimiIpar

Metodaprrealizimineqllimit

Prtumbajturmnd


Gjatksajormsuesiduhettsynojtuqartsojnxnsvesenevojaprtrimarr

filozofingreke dhesigurishtPlatonin,vjennatyrshmngadshiraefilozofveprt

treguarsedhenperiudhnekrishterfilozofiamundt lulzojsipastradits.

Ndrkohmsuesiduhettsynojqnxnsitkuptojseneoplatonizmikandryshuar

n

thelb

filozofin

e

Platonit

dhe

nuk

sht

thjesht

nj

rivlersim

I

saj.

3.Komente.

34


35/85

DuhetbrkujdesntrajtimineunittPlotiniosmeidenePlatonit.Ttregohetse

Plotinioeprshkruanrrugne rikthimit tunit,shpirtit,nbotneprtejmedhe

bashkiminmeZotin,sinjrrugtimtndryshmngaiqprshkruanPlatoni.

B. TrajtimiImsimit.MsuesikamundsiqtarisjellqnfillimPlatoninprtrikujtuarvetnxnsit

teorinetijtideveabsolutedhetbotssideve.Mtejmsuesifillontshpjegoj

neoplatonizmindherrjedhimishtdotsjellveoritksajfilozofieq prmbyll

trajtiminefilozofisgrekenplantgjer.

C. Trajtimiidetyravedhepyetjeve.

Dukeqenseshtoraefundit,shtmirqmsuesitprgatisnj refleksion,n

formletrare: Njfilozofnoborrinekishs.

LinjaIV.MesjetadheRilindja 10or

1. Karakteristikateprgjithshmetepoks,qprcaktunraportinfilozofi/fe.2. Raportiarsye/besim.3. Realizminfilozofi:PjerAbelard.4. Arsyejadhebesimi,ShnAgostini.5. AsryejadheprdorimiIsaj,ProvaeegzistencssZotit,ThomaAkuinidhefilozofiaetij.6. Filozofiaarabe,Avicena,teoriaetijAverroes,filozofiaetij,Teoriaedytvrtetave.

7. Humanizmi,Montenjidhefilozofiaetij.8. Filozofiasiartitjetuaritnshtetinideal.Kampaneladheutopiaetij.9. Raportiifilozofismekrishtriminnmesjet.

10.Test

Thelbiilinjs

Kjolinjkasiqllimttregojnjndrproblemetmadhorethistorissfilozofis,raportine

arsyesmebesimin. Eshtmirqgjatksajlinjetmbahetvazhdimishtparasysh vlerae

35


36/85

ktijraportiprvetfilozofin.Duhetmbajturgjithashtuparasyshsekjoshtperiudhame

vshtirprmendiminfilozofik,ndajdhedonuancqvjennkundrshtimmedoktrinn

fetare,ijepvlera filozofis.Kryesoreshtqmsuesitmbajparasyshtendencne

filozofvetksajperiudheprtdebatuarmbitvrtetatdhepranimine teorivetfilozofis

greke,

brenda

mundsive

q

u

lejon

koha.

T

mos

harrohet

pr

asnj

moment

gjat

gjith

orve,sefilozofiaemesjets,kanjkaraktertndryshmdheunikalnhistorinefilozofis;

ajoshtmenatyrprshkruesedhejokrkuese.Prandajfilozoft,tciltstudiohennkt

linj,jan tkrishtertdevotshm,pordheprpiqentijapinarsyesnjvendtveant.Fal

tyre lulzoihumanizmidhemvonRilindjadheIluminizmi.

Nnlinja1.Karakteristikateprgjithshmetepoks,qprcaktunraportinfilozofi/fe


Nxnsinfundtorsduhettdijtiparetkryesoretperiudhssmesjets.

Tkuptojrolinqkaluajturfejanshoqri.

Targumentojvshtirsitqpenguanzhvilliminefilozofis.

Konceptekye:faktor,ndryshim,filozofi,fe.

1.Programi.

Tipareteprgjithshmetepoks.

Filozofianmesjet.

Prtumbajturmend.


Qllimikryesoriksajnnlinjeshttsjellteknxnsitnjprfytyrimtplottmesjets.

Dukenjohurshkaqetnatyravetndryshme,qprcaktuanzhvillimetefilozofisnkt

periudh,nxnsitmundt kuptojpsefilozofaeksajperiudheishteendryshmenga

paraardhsjaesaj,qoftgreke,qoftromake.Kjodotishrbejatyreprtkuptuarmvon

thelbinefilozofissRilindjesdhesidomostIluminizmit.

3.Komente.

36


37/85

Msuesimundtatrajtojkttemtshoqruarmeepisodengaperiudhaemesjets.E

rndsishmeshtqnxnsitkuptoj realishtnjepokkusundonfejadhedogma.

B.Trajtimiimsimit.

Kjonnlinj

mund

t

filloj

me

nj

tabllo

t

jets

nga

mesjeta;

feja

dhe

luftra

t

ndryshme,

q

sjellinndryshimetmdhantgjithbotn!Madjemundtndaletpakdhenmesjetnton

shqiptare. Duhetmbajturparasyshqkjonnlinjishrbenjofillimit,porgjithpriudhss

mesjets,ndajduhettrroknshpjegim,faktinqtiparetdhefaktortqprcaktuan

filozofinnmesjet,nukjanvetmtfillimittsaj,porttgjithpriudhs.Njkujdes

msuesiduhettikushtojfilozofismeqllimqnxnsitkuptojqdhenkushte,kurfeja

fitonmbifilozofin,nukarrindottamposhtprfundimishtat.


Nfundtksajoremsuesimundtorganizojnjdebatmetemtngjashme: Sie

mendonirolineindividitnmesjet? Qllimishtqnxnsivettmbrrijn

prfundiminsense,nukjeilirtmendoshdheilirtkrkoshtdishmshum,nukmund

tjeshilir.

Nnlinja 2.Raportiarsye besimnMesjet

A.Objektivat

eprogramit.

Nfundtorsnxnsiduhettdijthelbinemendimitnperiudhnemesjets.

Aiduhettkuptojpseushtruaraportiarsye/besim;tdijtargumentojkt problemn

tdyqasjeteveta.

Konceptekye:Arsye,besim,Zot.

1.Programi.

Filozofia

greke

dhe

mesjeta

Ndikimetreciproketfilozofisdhekrishtrimit

RaportiArsye/besim

Dallimimesvepravetmesjetsdhevepravetfilozofisgrekoromake

37


38/85


Gjatksajoremsuesiduhettsynojqnxnsitkuptojrolinearsyesnproesine

njohjes,porndrkohtbjkujdesdhemerolinqkabesiminnjohjedhensjelljene

njeriut.Msuesiduhettsynojqnxnsitkuptojsendobashkveprim,pavarsishtse

cilikadominimin,srishndikimetjanreciproke.Kshtundodhdhemefilozofinefen.

3.Komente.

Kashumrndsiqmsuesitrisjellnvmndjenenxnsitfilozofingrekedheromake.

Nktmnyrjovetemngulitentiparetkryesoretksajfilozofieporkrijohetdhemundsia

prtbrkrahasimemefilozofinemesjets.

B.Trajtimiimsimit.

Msuesimundtafillojshpejgimineksajnnlinje duketrajtuarnjproblemttill:Kur

besoniteknjnjeri?Pasitdgjojprgjigjetenxnsve,msuesifillondhebntrajtimine

raportitarsye/besim,portparngakndvshtrimifilozofik.Qtbesosh,duhettnjohsh

dheqtnjohsh,duhettiafroheshsamshumtvrtets.Pocilstvrtet?Ktumsuesi

duhettfillojtrajtiminetemsdhetrisjellfilozofineAristotelit.

C.TrajtimiIdetyravedhepyetjeve.

Nvlersiminedijevenlidhjemekttem,shtmirtprdorimdiskutiminegjerme

problematikkonkrete:

Sa

filozofia

hyn

n

problemet

efes?

Cila

ka

objekt

m

t

gjer

njohjeje? Kurfejandikonmbifilozofindhenfarproblemesh?Ntgjithaktopyetje

msuesiduhettbhtavokatiteorivefetaremeqllimqnxnsitarrijvetn

konkluzioneqishrbejnedukimitttijfilozofik.

Nnlinja3Tendecaprtbashkuarfilozofinmefen

RealizminfilozofiPjerAbelard


N fundtorsnxnsiduhettkuptojpsefejanukarritiplotsishttaeliminontefilozofin.

TdijtargumentojthelbinefilozofisseAbelardit.

38


39/85

Konceptekye:Fe,filozofi,bashkrendim,dakordsi,arsye,besim.

1.Programi..

Prpjekjetprtmbajturgjallfilozofin.

Llogjika,fjala,koncepti.

Kalimingauniversaljatekindividualja.

POdheJO,Metoda.

Etika Vesidhemkati.


Kjonnlinjkaprqllimtsjellteknxnsinjrinprejemravemtmdhenjtfilozofis,por

dhekulturs

mesjetare;

Pjer

Abelardin.

Prandaj

msuesi

duhet

t

synoj

ta

trajtoj

n

disa

detajektfilozof.DuhetmbajturparasyshqAbelardo tkuptohetnganxnsit,sifilozofi

skolastik,praqshpjegontefilozofi,nnjsistemtcaktuaredukimi.

3.Komente.

Kjoorijepmjaftmundsimsuesitttrajtojpakdhemnyrneshkollimitnmesjetdhe

sidomosrolinqkaluajturfejadheinstitucionetesajnktedukim.Tbhetkujdesqt

tregohetnevojaefesprtngriturnjsistemshkolloredukimingaajovetdhennkujdesin

esaj.PrandajsotnbotkaUniversiteteqdatojnnga1200.

B.Trajtimiimsimit.

Nktnnlinjmsuesikamundsitzhvillojnjormeshumintensitetinformacioni.

Mundtfillohetmefaktinsenjeriuimenurdhekrkuesgjengjithnjmundsiprttreguar

vleratemendimitttij. Abelardiuprpoqt krijojnjurtgjermesfilozofisdhe

doktrinskrishtere,prandajenisteorinetijmefjalndhekuptiminesaj.Kt kendvshtrim

dotarigjejmsrishmvonnfilozofinkonceptualistedheshummvontehermenautika

bashkkohoreetj.MtejAbelardisjellnobjektinetijtstudimitmoralin,metezn:Njih

vetveten!Msuesiduhettijapnuancneduhurksajtezenepoknkurkrishtrimipranon

vetmBesimintekZoti.


Msuesimundtndajklasnntrigrupe.Pasiukapropozuartjenntripozicione:njri

grupsiprfaqsuesifes,tjetrisidishepujtfilozofisgreke,grupiitretsipasuest

Abelardit,msuesiiltlirnxnsittzgjedhinargumentinmbitcilnduhettdebatojn.

39


40/85

Samshumargumenttmbledhur,aqmmirshtnguliturnjohjaetezavet

nnlinjs.(Pavarsishtseciliprejgrupimevefiton).

Nnlinja4,

Dhe

arsyeja

dhe

besimi,

Zoti

dhe

njeriu.

ShnAgostini


Nfundtorsnxnsiduhettkuptoj prpjekjetqkabrfilozofiadhevshtirsitesaj,

prtmbajturgjalldshirnprtvrtetn.

T argumentojthelbinefilozofisslirissAgostinit.

Koncepte

kye:

natyr,

Zot,

individ,

liri.

1.Programi

AgustinitezadheZotidhenjeriu

Logjika

Njeriusiproblem

Teoriaekrijimit

Liria

dhe

ekoncepti

iS

mirs

dhe

S

keqes

Etika

Politika


KymsimsynontutregojnxnsvesedheZyrtartekishssrishjanmunduartabjn

samtpranueshmeteorinmbiZotindhebesiminndajtij.Msuesiduhettsynojqduke

shpjeguargjithteorineAgostitinit,tdijtndajfilozofin,ngaikrishteriidenj.Nxnsi

duhettkuptojgjithashtusecilashtmnyramemirprtvepruarnjetdukeqen

dhefetarimirdhenjeriidijes.

3.Komente.

40


41/85

Nktormsuesiduhettndaletnmnyrtveantn nevojnprtkuptuarthelbine

lirisqsjellAgostini,dhesidomos,kuptiminetijmbidashurin.Dashuriaduhetparn

formnetrajtimit:Mosibjtjetritatqtjetrinukdottbjty.

B.Trajtimimsimit.

Msuesiduhettndaletnmnyrtveantn trajtiminetriadssAgostinit:Qenia,

ndriimidhedashuria.Duhetkuptuarseaifletprqeniensinatyrdhesinjerzim,mtejvjen

ndriimi,takimimezotindhemtej,vjendashuriandajTij,ecilaprkthehetndashuriprdo

gjqZotikakrijuar.Mshummsuesiduhettndaletn kuptiminesVrtetsSupreme

dhetSmirsSupreme.(Trisilletnvmndjenenxnsitfaktiqnjohjaesvrtetse

bnnjeriuntlumtur,prashtnjemirprt.)TtheksohetfaktisemendimeteAgostinit

prpolitikn,shnojngurinepartnjteoriemoderne,kushtetishihetsitoksor,prai

ndryshueshm,dheindarngakuptimidhebesimiinjeriutndajZotit!Kujdesduhetbrq

nxnsi

t

mbaj

mend

dhe

3

enigmat

q

trajton

Agostini.

c.TrajtimiIdetyravedhepyetjeve.

Msuesimundtjapnjdetyrmetem; Shkruaninjrefleksionmetem:Platoniprball

Agostinit,prdashurin.QllimishtqtrisilletkuptimiidealistIPlatonitmbiidetdhe

njeriundhekuptimiidashurissimirkuptimdherrjedhimi besimitndajZotit, tekAgostini.

Nnlinja5Besimisiarsye.ThomaAkuini

A. ObjektivateProgramit.

NxnsinfundtorsduhettdijtrenqsjellAkuininmndiminfilozofiktkohs.

AiduhettargumentojpseAkuiniiurikthyefilozofisaristoteliane.

Konceptekye:besim,arsye,lumturi,natyr.

1. Programi

ThomaAkuini,DritaebesimitdheDritaearsyes.

ProvaeekzistencssZotit.

Ashtepafundmebota

Politika


41


42/85

Kjoormsimoreduhettkrijojteknxnsitbindjensefilozoftemesjets,tentuantjen

mafrfilozofisdukepranuar arsyensidomosdoshmriprnjeriun. Nxnsiduhettbindet

seT.Akuiniuprpoqtpranontesitvrtetatkaepranonllogjika.Porduhettkuptojn

gjithashtusejodogj,qpranohetsiellogjikshme,shtevrtet.Ndrkohnxnsiduhet

t

kuptoj

dhe

filozofin

politike

t

ktij

filozofi,

q

dhe

pse

beson

arsyen

,pra

vlerson

njeriun,

srishpranonrolinepushtetittnjshit.

3.Komente.

MsuesiduhettbjkujdesqttrheqvmndjentekqllimikryesoriAkuinit:prfshirjen

efilozofisdhetvrtetavetsaj,brendadoktrinsskrishtere.Prandajduhenkuptuardhe

nuancatqsjellAkuinininterpretiminebots.

B.TrajtimiImsimit.

Msuesimund

ta

filloj

trajtimin

etems

nga

rrugt

q

kishte

filozofia

pr

t

ruajtur

objektin

e

sajdhetvrtetatesaj.Njndrrrugtishtetpranoheshinindirekt,osenprmjetfes

konceptetfilozofike.Akuiniishtefilozofiqtrajtoinmnyrmtgjerpothuajtgjith

problematiknefilozofis,pordukeiannshkruardoktrinsfetare,prtcilnaipunonte.

MegjithatduhettheksuarngamsuesisetezateAkuinit,qoftdhenatokuargumentohej

ekzistencaeZotit,ishinnjhapprparanfilozofi,pasimbshtesninarsyendhekjodot

thoshte,tijepjevlernjeriut.


Dot

ishte

mir

q

t

organizohej

nj

dialog

mes

dy

nxnsve(sipas

dshirs)

ku,

njri

t

argumentonteekzistencneZotit,sipasAkuinitdhetjetri,hedhjenposhttktyre

argumenteve.Qllimishttshihetsajanngjendjenxnsittprdorinargumentetetyre

dhesajanngjendjeteprdorinargumenttttjerve.

Nnlinja 6.Aristotelinnkndvshtriminefilozofisarabe.

RikthimitekfilozofiagrekeAvicenadheAverroe


Nfundtorsnxnsiduhettkuptoj rigjallriminefilozofisgrekedhenevojatprnj

rimarrjetretksajfilozofie.

Tkuptojthelbinemendimitfilozofikarabdhetrenqsjellkymendim.

Konceptetkye:doktrinislamike,natyr,filozofi,njohje,skolarizm.

42


43/85

1.Programi

Kulturaarabedhedoktrinaislame

Avicena

MbiZotindhenatyrn

Njohja,procesi

Avicena


Gjatksajoremsuesiduhettsqarojteknxnsitselindjaeislamizmit,ebrimtfort

luftnfetare

dhe

prforcoi

edhe

m

shum

veprimet

shtrnguese

n

edukimin

dhe

prhapjen

e

doktrinavettyre.Kjoebnedhemtvshtirzhvilliminefilozofis.Nxnsiduhett

kuptojsefilozofineprkrahndheezhvilluannjerztditur,qvininngabotaarabe,e

pavarsishtprofesioneveqkishin,iuprkushtuanfilozofis,jovetmprshkaktkulturs,

(faktitiqshpeshfilozofiakonsiderohejdijeelitare,)pordhe sepseekuptuanse,filozofia

shtnjmetodqtndihmonjashtzakonishttorientoheshnbot.

3.Komente.

Msuesiduhettbjkujdeskurtshpjegojndryshimetnfilozofinedyfilozofvearab,

sepsekto

ndryshime

prcaktojn

dhe

vendin

q

ata

zen

n

historin

emendimit

filozofik

botror.

B.Trajtimiimsimit.

Msuesiduhettsqarojsefilozofiashtndikuarporedhekandikuardoktrinatfetare,kjo

sepsefeja fokusohetteknjeriudhesjelljaetijnshoqridhefilozofiakaktqasje.Por

msuesiduhettshpjegojseluftamesdoktrinavefetarekrijonmundsinqargumentete

hedhuraposhtnganjradoktrin,trimerrenngatjetrasishenjkundrshtimi.Kjoshpjegon

rigjallrimin,sigurishtshumsiprfaqsor,ttezavetfilozofisgreke,ngafilozoftarab. Nj

kujdestveantmsuesiduhettikushtojraportitjet/vdekje,raportkyqgjatmesjets

shndrrohetnproblemfilozofik.


43


44/85

Msueimundtjapnjdetyrttipit:Sipasbesimevefetareqmundtkennxnsit,t

sjellinargumentmbijetendhevdekjen.Ndrkohmsuesitketcaktuardynxnst

prgatisinnjtrajtim,ese,mbijetendhevdekjen.Tballafaqohenargumentat.

Nnlinja7.Humanizimidheroliinjeriut

Montenj


Nfundtorsnxnsiduhettdijshkaqetqvunnqndrtmendimitfilozofike

kulturortperiudhs,njeriun.

Targumentojn rolinq luajtifilozofiaeMontenjitnmendiminfilozofik.

T

mund

t

argumentoj

nevojn

pr

nj

Rilindje

t

mendimit

filozofik

.

Konceptekye:arsye,individ,humanizm,dyshim.

1.Programi

HumanizmidheRilindja.

Ekzistenca.Raportimevdekjen.

Procesiinjohjes,kufijtetij,Dyshimi.

Liriadhepranimiitndryshmve.


Kjoorduhettsynojt sistemojdijetemarraderitani,mbifilozofinmesjetare.Pra

nxnnsiduhettkuptojsesigradualishtidejaearsyesmbibesimindotthoshtetriumfi

njeriutmbifen,dhelirimitij.Gjithashtuduhettsynohetqnxnsitkuptojsesinga

mesjetalindiRilindja.

3.Komente.

MsuesiduhettbjkujdesqnxnsitkuptojthelbinemendimittMotenjitmeqllim

kuptiminezhvillimitqsollikyfilozofnfilozofinefundittmesjets.Nveantiduhet

sqaruarpsefilozofitrajtoiraportinjetvdekje,sidhettjert,pordukeetrajtuarnnj

kuptimtveantse:Tivdes,sepsejeigjall.

44


45/85

B.Trajtimiimsimit.

Msuesidotaketmtlehtnseirikthehetraportitjet/vdekjengafilozoftemparshm.

Madjemundtashtrijtrajtiminqnfilozofinantike.Kjojovetmprforconkuptiminektij

raportinfilozofi,porebnedhemtlehtprthithjenefilozofissMontenjit.Nveanti

msuesiduhettndaletntrajtiminetezs;dyshimishtbazaegjithkaje.Msuesiduhett

sqarojsekyskepticizmonndiskutimineekzistencssZotit sidhe nmendiminsedija

shtepafundme.


Mundtorganizhetnjdiskutimmetemtngjashme:Dyshiminashtyndrejtdijesapodrejt

pasivitetit?Qllimiiktijdiskutimishtqnxnsitkuptojsedyshimimundtsjelldhe

dembelizmmendordhepasivitetsjellje,pornprgjithsidyshimiduhettaorientojnjeriun

drejtnjohjeve

t

reja.

Nnlinja 8.NjmodeliriorganizimishoqrorUtopia

TomasKampanela


N

fund

t

ors

nxnsi

duhet

t

dij,

pasojat

q

solli

humanizmi

dhe

zhvillimet

emendimit

filozofik.

Tkuptojnevojnerimarrjess filozofissiartitqeverisurit.

Konceptekye:lumturi,shoqri,shtet,barazi,fepozitive.

1. Programi

Shoqriadhelumturiaeindividit

Njohja

QytetiiDiellit/Shtetiutopik


45


46/85

Kjoorduhettshrbjqnxnsitkuptojsefilozofianukekapaturtlehtrrugne

zhvillimit,sidomosnkuptiminesajndajnjeriutdhejetsstij.Nxnsiduhettkuptoj

gjithashtusefilozofia shtprpjekurtjapmodeletmiradhetqndrueshmetjetesss

shoqris,dukengriturhervlerateindividit,hervlerateorganizmitshoqroropolitik.

3.Komente.

MsuesiduhetttrajtojmeshumkujdesutopineKampanels,dukeiabrnxnsvet

qartqnktmsim,seshumkohmvon,ttjerfilozofdotrisillninpoktvariant

tKampanels.Filozofiasiartitjetuaritnshoqri,tekKampanela,silletprhertparsi

njmodeliplot.

B.Trajtimiimsimit.

Pasit

trajtoj

empirizmin

eKampanels,

msuesi

duhet

t

risjell

modelin

ePlatonit,

pr

nj

shtetidealdhetrajtimittKampanelsprnjmodelshteti,kusundonarsyejadhevlersohet

individi.MsuesimundtprdordhepjesngavepraeprkthyernshqipQytetiiDiellit.

DuhetndalurmetheksimtrajtimiikonceptitfenatyraledhefepozitivengaKampanela,

pasimektokonceptenxnsidotndeshetedhentardhmenngafilozofttjerdheme

kuptimettjera.


Kjoorijepmundsinmsuesittjapdetyr:Sipasmendimittuaj,krijoninjmodelshteti

dheqeverisje.Mektrastmsuesidotmundtnjohdhedisakrkesaapointeresaq

nxnsitmundtkenndajpolitiksaposhtetit.

Shnim:Filozofianmesjetdhekrishtrimimundttrajtohensidyordebatilirme

argumentengavetnxnsit.KjoorduhettshrbjsinjriprsritjeprtkaluarTestin.

LinjaV ShekulliVII.

Rilindja(shkenca&filozofia)9or

1. KushtethistoriketEuropsnktperiudh.Tipareteprgjithshmetepoks.

2. Metoda,eskperimenti,racionalja,FrensisBekon,organoniiri,filozofiaetij.

3. Njohjaracionaledhedyshimi.Dekartidhefilozofiaetij.

4. Kontraktualistt.Hobsi,Shteti,jusnatyralizmidhefilozofiapolitike

5. Empirizmi,Lok,filozofiaetij,shteti, pushteti,tolerance.

46


47/85


48/85

Duhettheksuarmeshumvmndjeroliqmerrfilozofianktperiudh.Ttregohetme

kujdessesifilozofiaoinhumanizmdhekjoefunditneRilindje.

B.Trajtimiimsimit.

Trajtimin

kt

mnyr

ifilozofis,

pra

si

histori,

ijep

mundsi

msuesit

t

ndalet

n

momente

tndryshmedukesiguruarkshtunjmundsimtmirprtrifreskuardijetemarrangae

kaluara.Prandajdhenktor,msuesimundtfillojmekrijiminenjatmosferetksaj

periudhe.Ttregohenveoritksajkohedhetkalohetnkarakteristikateprgjithshmet

saj.Neveantimsuesiduhettndalojnemnyrnsesifilozofiakrijoimjedisine

prgjithshmhistorikkulturorepolitikprndryshimetmdha.


Prvepyetjeve

q

kan

t

bjn

me

teksin,

sht

mir

q

msuesi

tu

jap

nj

detyr

nxnsve

meobjekt:farkuptojunmeRilindje?Qllimishtqnxnsitarrijtvlersojrolinq

kaluajturfilozofianedukiminenjrzvedhenprhapjenenjfrymetjetrtmendimitdhe

sjelljesnshoqri.

Nnlinja2.Eksperimenti,simjetishkencsdhedijes FrensisBekon


N fundtksajore,nxnsiduhettkuptojmetodnenjohjesinduktivedhemnyrnsesi

mundt

prdoret

kjo

metod

n

procesin

enjohjes.

T njohkushtetntcilatuzhvilluamendimifilozofikiBekonit.

TdallojndryshiminqsolliBekoninOrganonineri.

T kuptojrolindheprmbajtjenefilozofisngakndvshtrimiiBekonit.

Konceptekye:njohjeinduktive,shkencnatyrore,utilitarizmi,idhuj.

1. Programi.

Njohja

shkencore

dhe

eksperimenti.

Organoniiri.

Utilitetiishkencs.


48


49/85

Gjatksajormsuesiduhettsynojttregojseproesiinjohjsdrejttcilitorientohet

filozofia,shndrrohettashmnprobleminkryesortshoqris,pordhennevojtsaj.

Nxnsiduhettarrijtprdormetodninduktivenanalizatndryshme.

3.Komente.

Msuesiduhettbjkujdsqttregojmedetaje,teorinenjohjssBekonitdhetbj

krahasimineOrganonitttij,meteorineAristotelit.Kykrahasimduhettalehtsojkuptimin

etresqsjellBekoninktpunimttijin.

B.Trajtimiimsimit.

Msuesimundtafillojmenjshembulldeduksionimsimin.Pramundtbjpshanalizne

njvepreletrare, kshillohettShekspirit,meqllimtregimineinduksionitmparset

shpjegoj zbulimineksajmetodengaBekoni.Mtejmsuesimundttrajtojroline

idoleve(idhujve)n

mendim

dhe

rolin

negativ

q

ato

luajn

tek

njerzit.

Ktu

mund

t

trajtohen

mjaftproblemepraktikeqkantbjnmeidhujdhemefanatik.Pseidhujtnuklejojn

njohjendhenukpranojnndryshimindhepsefanatiktnukpranojnarsyetimin?Shpjegimi

duhetttrajtojforcnmetcilnBekonibesontekeksperimentidhejotekllogjika.


Nktnnlinjshtemiraqnxnsitlihetilirtfilozofojndajnjohjesdhemetodavete

njohjes.Madjemundtkrkohetqnxnsittregojmetodnetijtnjohjesdhevlersimit

tsaj.Kjodotbnteqmsuesitkuptontensenxnsiekakuptuarsemetodaenjohjes

synonta

afroj

dijen

me

t

vrtetn,

ndaj

dhe

nj

metod

egabuar

sjell

nj

njohje

t

gabuar.

Nnlinja3.Njohjaracionaledhedyshimi.

(Racionalizmifilozofik)ReneDekart(Cartezio)


N fund torssmsimit,nxnsiduhettnjohmetodneDekartitdhetrenqsjellai

nprocesin

enjohjes.

Tkuptojthelbinshkencortksajmetodedhetargumentojrndsinprkohn.

Konceptekye:dyshimi,metodaenjohjesracionale.

1.Programi.

49


50/85

Nevojaprmetodtrenjohjeje.

Prmbajtjaemetods(Cogitoergosumm)Metafizika.

DualizmiiDekartiti(Filozofiaemendjes).

Morali(etika).


Nxnsitkannjohuri prDekartinsishkenctar,pornukkannjohuriprDekartinsifilozof,

ndajdheqllimiiksajorenukshtvtm njohjaefilozofit,pordhenevojaprnjmetod

nkushtetkurnjerzimikishtenevojprtbesuartektvrtetatdheshkencakishte

domosdoshmriverifikiminedijevetzbuluara.

3.Komente.

MsuesiduhetttrajtojshumgjerfaktinseDekartinukshtmarrmefilozofinsiartit

jetuarit,porshtfilozofiverifikimitttvrtetave,praimetods.

B.Trajtimiimsimit.

PasnjrifreskimitnjohurivembiDekartin,msuesifillondhetrajtonfilozofintekshknctari.

Thelbiifilozofisstijshtracionalizmi,ndajdhemsuesiduhettndaletmshumnkt

pik,sepsekshtusjellmthjeshtdheprmbajtjenemetodssDekartiti.Msuesiduhett

trajtojmeshumtheks,ndryshimetmesmetodssDekartitidhemetodssBekonit,duke

treguarse

pavarsisht

se

vin

n

kundrshtim

me

njra

tjetrn,

t

dyja

endihmuan

shkencn

dhekanvleratetyrepraktike.Kujdesiduhetkushturdyshimit,qshttrajtuardhempar,

teMontenji,prttreguarsekydyshimshtrealishtevrtetaeekzistencs,Cogitoero

summ.


Msuesimundtjapsidetyrnjpunimmetemtngjashme:DekartidheBekoninnj

tryez. Nxnsimundttrajtojnjebisedmesdyfilozofveduketrajtuarproblemete

metodsnnargumentetqkanmsuarnklas.

Nnlinja.4.Filozofiaanglezeshek17t

Kontraktualistt, Tomas Hobsi

50


51/85


Nfundtorssmsimitnxnsiduhettketnjohurimbi organiziminsocialsipasHobsit.

Tdallojtdrejtnnatyrorengaedrejtaligjore.

T kuptojthelbinekontratssocialedhekndvshtrimineHobsitprt.

Konceptetkye:Kontratasociale,jusnatyralizmi,Shteti,politika,morali.

1.Programi.

Fillimeteliberalizmit.

EDrejtanatyrore(Jusnatyralizmi)dhekonceptimbilirin.

Politikadhemorali.


Kjoorduhettsynojqnxnsitarrijtkuptojfilozofinangleze.Tarrijtvlersoj

ktfilozofiprfrymnliberaledhetoleranteqsolli.Nxnsiduhettkuptojpsefilozoft

anglezumorn,nndryshimngaatafrancez,mefilozofinsiartitjetuaritdhekrkuanm

shumkuptimtlirive.

3.Komente.

MsuesiduhetttrajtojmekujdesfaktinqmeHobsinfilozofiafillonmerrmshum

karakterpolitik,dukeidhnhapsirfilozofispolitike.Kjolidhetmekushtethistorikopolitike

ntcilatndodhejAnglia.

B.Trajtimiimsimit.

MsimimundtfillohetmespecifikatejetsnAngli,meqllimqnxnsitkuptojpse

filozofiaanglezekrkoitkuptojmshumorganiziminevetpolitik,meqllimqtgjente

vendineindividitnt.TtheksohetfaktiqrevolucioniindistrialfilloinAnglidheborgjeziae

reishtemeinteresuartprkrahtetezaeteoriqihapninrrugardhjesssajnpushtet.

Hobsi

dha

pr

her

t

par

nj

kuptim

t

vecant

t

lirive

natyrore

dhe

t

atyre

civile.

Leviatani,

qshtvepreprkthyerdhenshqip,mundtjepetmekapituj,prtgjeturmshum

argumentenfavorttezskontraktualiste.


Kjonnlinjshtmjaftegjerdheikrijonhapsirmsuesittndaletnkomentetgjata

rrethkuptimittliberalizmitdhetkufizimeveqkateoriajusnatyralisteeHobsit.Prandaj

51


52/85

mundtzhvillohetnjdebatitill:PseHobsimendonseshtetinukduhetndryshuar?Ashte

justifikuarkjotez? PseHobsidelnktprfundim?Cilatngatezatetijruanaktualitetin?

QllimishtqnxnsitkuptojjovetmvlernqkafilozofiaeHobsitprtrajtimine

shtetit,pordheprttreguarsesavlerkanpaturprshoqrinshumngatezatetij.

Nnlinja5.Empirizmidheliberalizmi

Shtetiliberal, XhonLok


N fundtorssmsimitnxnsiduhettkuptojthelbineteorissnjohjessLokut.

T bjdalliminmesempirizmitdheracionalizmit.

Tkuptojtolerancndhefaktortqekushtzojnat;tdallojfillesateshtetitliberal.

Konceptekye:empirizm,toleranc,ide,liberalizm.

1.Programi.

Lokumbinjohjen.

Mbishtetin.

Toleranca.


Synimi iksajorshtprforcimi imendimitsefilozofiaanglezeuorientuamshumdrejt

shoqrisdheorganizimittsaj,pordukesjelldhenjzhvillimtteorivetmparshmembi

njohjen.NxnsiduhettkuptojseLoku,jovetmnkohn,pordhenteori,shtmafr

teorivemoderne,mbishtetindhepolitikn.NxnsiduhettbindetseLokuvrtetmundt

konsiderohetsibabaiiliberalizmit.

3.Komente.

Msuesiduhettnxjerrnpahndryshiminqka filozofiaeHobsit ,ngaajoeLokut.Dhet

ndaletntrenqsjellLokunfilozofinpolitike.Nveanti,ttrajtohetteoriaenjohjesdhe

faktiqLokushtndrempiristtmnz tfilozofis.

52


53/85

B.Trajtimiimsimit.

MsimimundtfillojmfaktinqLokuiuprkushtuanjohjespormbitgjithashtetitprt

kuptuar roline tij.NndryshimngaHobsiprLokunnjeriunganatyra lind imirdhegzon

lumturinevrtetdhepikrishtngafrikasmosehumbktlumturiailidhetnkontratme

vullnett

lir

dhe

jo

nga

detyrimi

q

thot

Hobsi,

pr

shkak

se

njeriu

sht

ikeq

nga

natyra

dhe

lidhet n kontrat, nga detyrimi.Msuesi t bj dallimin e ktyre dy kndvshtrimeve q

sjellindhedy trajtime tndryshmendaj shtetit: Lokupretendonmundsinendryshimit t

shtetit,kurindividinukrealizonlumturinetijnt.Theksiduhetvndhentrenqsjell

Lokunndarjenepushteteve.


Esht e kshillueshme qmsuesi tjap nj detyr pr t shkruar nje eseme tem:Mbi

tolerancn.Qllimishtqnxnsitkuptojpseshterndsishmettoleroshdhe dot

thottoleranc.

T

shihet

nse

kuptimi

izakonshm

pr

tolerancn

si

durim,

sht

sundues

dhetenxnnsit.Tolerancaduhetparsipranimpordhesiprfshirje,sepsenukjetolerant,

nsejeindiferent.

Nnlinja.6.Filozofiaefesdhelirianjerzore

BaruchSpinoza

A.Objektivat

e

Programit.

N fundtorssmsimit,nxnsiduhettdijtrenqsjellSpinozanfushnenjohjes

T argumentojtrajtiminqibnfesdherolittnjeriut,prcaktimittliris.

T kuptojndryshiminmesfilozofispolitiketSpinozs,ngaHobsi.

Konceptekye:natyranjerzore,fejapozitive,panteizmi.

1.Programi.

Mbi

mendimin

njerzor,Njohja

si

shkenc

intuitive.

MendimimbiZotin(Panteizmi).

Liriadhenevojanjerzore.

Mbishtetin.

53


54/85


GjatksajormsuesiduhettsynojqnxnsitkapthelbinefilozofissSpinozs n

proesinenjohjes.TsynojqnxnsitkuptojpseSpinozandryshonngaDekartidhepse

tdynisenngaarsyeja,nnjohje.Nxnsiduhett kuptojpanteizmindheargumentinq

Spinozaibn

ksaj

teze.

3.Komente.

Msuesitbjkujdesqttregojpanteizminmadjedukeesjellnnjdebatletrar.Mundt

krkojtdiskutojnmbinjveprtNaimFrashrit,p,sh BagtieBujqsi,prtkuptuar

panteizminerilindasvetan.

B.Trajtimiimsimit.

MsuesiduhettfillojshpjegiminetezavetSpinozs,meteorinenjohjesdheargumentin

qaikaprshkalltenjohjesdherndsinqijepintuits.Msuesiduhettvijnatyrshm

nshpjegiminetezstjetrtSpinozsse njeriushtilirkurarsyejamposhtpasionet,sepse

nktmnyrnjeriunjehligjetenatyrs,pradheligjetqrregullojnjetnetijdheiprdor

prtqenilir.Kjotezdotrimerretdisahermvonnmendiminfilozofik,porsigurisht

menuancattjera.Prandajshtenevojshmeqmsuesitngulmojnkuptimineksaj

tezetfilozofit.


Msuesi

mund

t

sjell

nj

tem

debati:

Dekarti

prball

Spinozs

n

lidhje

me

Zotin

dhe

natyrn.

Qllimishtqnxnsitkuptojjovetmdallimetmestyrepordhetgjejnsamshum

argumentenlidhjemedualizmineDekartitidhepanteizmineSpinozs.

Nnlinja.7.Ndryshimetmesfilozofissmesjetsdhehumanizmit.

Shnim:

Kjo

nnlinj

sht

konceptuar

si

nj

form

dialogu

mes

msuesit

dhe

nxnsve.

Msuesiduhettnxjerrngadebatitiparetqkarakterizojnfilozofinektijshekullidhe

ndrkohtshpjegojformaterejat transmetimittdijesfilozofike.Kjodotikrijojmundsi

mesusittorientojnxnsitnzgjedhjenenjformeprttrajtuarnjproblemqatae

konsiderojntrndsishmprta.

Qllimishtqnxnsitmsojtshkruajnmnyrfilozofike.

54


55/85

Nnlinja 8.FilozofiadheshkencanshekeXVIIt

Shnim:Dhekjonnlinjshtkonceptuarsiorebashkrendimittdijeve.Msuesiduhett

organizojnjdialogrrethproblemevequannrevolucioninshkencor.Mtejaiduhett

shpjegojrolinefilozofisnktzhvillim.

TdynnlinjatkanprsynimtprgatisinnxnsitprnjTestimtlnds.

LinjaVI Filozofian shekulline XVIIIt, 9

1 Terreniqlindiiluminizmin.

2 Kushtet historikopolitikeqkrijoiiluminizmi,nlindjeneteorivetrejafilozofike.

3 Ndarjaepushteteve.Filozofiapolitike.MonteskjedheFrymaeLigjeve.

4 Tolerancadhepedagogjia.Volteri.

5 KontrataSociale,liria.Rusodhekontraktualizmiitij.

6 Enciklopedistt

francez

(Didro,dAlamber,Holbah, Helvetius).

7 Iluminizmianglez,Hjum,njohja,dyshimi,politika.

8 FilozofiakritikeeKantit.Iluminizmigjerman.

9 TEST

Thelbiilinjs

Kjolinjprfshinndrperiudhatmtndrituratkultursbotroreeprrjedhojdhet

mendimitfilozofik.Iluminizmitrajtohetnktlinj,sinevojbrendshmeeshoqrisdhee

zhvillimit

t

saj,

ndaj

dhe

filozofia

gjat

ksaj

periudhe

jo

vetm

q

u

rikthye

n

mod,

por

u

b

gjithnjemshumerndsishme,dukendihmuarnndriiminemendjessnjeriutdheduke

ebrattvetdijshmprrolinevet.Prandajshtmjafterndsishmeqmesuesit

mbajparasyshgjatshpjegimittdonnlinjetksajlinje,lidhjenengushtememomentin

historik dhesidomos,duke vntheksinnpasojatqdotsilltemvonkjofilozofi,apo

tezatveantatsaj.Trajtimiiksajlinjeijepmundsinxnsittriaktivizojnjohuritqka

prperiudhniluministedhetkuptojrolinemadhqkaluajturfilozofianktkoh.Kjoi

ndihmonkuptimitse,filozofianukshtdijeprelita,pordijeqshrbenprtkuptuarveten

dhebotn,kutibnpjes.

Nnlinja.1.Tipareteprgjithshmetmendimitfilozofikekulturor

Nnlinja

2.Karakteristikateprgjithshme historikopolitikeqprgatitiiluminizmi

55


56/85


Nfundtorsnxnsiduhettnjohmirkushtethistorikedheveoritelindjess

Iluminizmit.

Ai

duhet

t

dij

rolin

eRilindjes

n

periudhn

ere

historike

dhe

prgatitjet

pr

nj

epok

t

re

tmendimitfilozofik.

T kuptoj kushtetpolitikeehistorikeqefavorizuanpordheqepasuaniluminizmin.

Konceptekye:iluminizm,revolucion,liberalizm.

1.

Programi.

Karakteristikateprgjithshmeteepoks.

farkushteshefavorizuaniluminizmin.


Janvndynnlinja tcilatsbashkukrijojnpanoramneplotntcilnlvizmendimi

filozofikiktijshekulli.Ndajdhetdynnlinjatkantnjjtinobjektiv:ato synojn t

krijojnteknxnsitnjprfytyrimsamtqartpretapatezhvillimittmendimitnjerzor

dhenveanti,tatijfilozofik.Nxnsiduhettkuptojsesibrendamesjetsulind

humanizmi,q

ushndrrua

n

Rilindje

dhe

se

si

nga

Rilindja

,u

ngjiz

Iluminizmi.

3.Komente.

Dynnlinjatepara,jankonceptuartndarameqllimqmsuesitshfrytzojsammir

njohuritqnxnsitkanmarrnlndnehistorisdheletrsispriluminizmin.Prandaj

nktonnlinjamsuesiduhettmerretvetmmetipareteprgjithshmetksajperiudhe.

B.Trajtimiimsimeve.

Msuesisht

ilir

t

bj

trajtimin

etems

n

dy

or

ose

n

nj

or,

por

gjithnj

duke

mjatur

parasyshqkuadriiprgjithshmiasajepoketvijsamiqartteknxnsi.Kjodoti

shrbejmsuesitprtprcjellenmsimetpasardhse,melehtsitezat filozofiket

filozofvemnz.

c.Trajtimiidetyravedhepyetjeve

56


57/85

Msuesiduhettukrkojnxnsvetsjellinsamshumfaktengakyshekulldhenjkohsisht

tmundtsjellinshembujngaletrsiabotrore,pordhengaletrsiashqipeeksajperiudhe,

dhetanalizohettendencaliberaledhetkuptohetthelbiiiluminizmit.

Nnlinja3.Ndarjaepushtetevedhe LigjetMonteskje


Nfundtorsnxnsiduhettdijtargumentojnevojneshtetitligjordhesidomos

nevojnprndarjenepushtetevesipasMonteskjes.

T tregojpsefaktorigjeografik,luanrolnorganiziminligjortnjvendi.

T kuptojshkaqetqsjellinndryshiminsociopolitike.

Konceptekye:Ligj,ndarjepushteti,transparenca.

1.Programi.

FaktortqfrymzuanmendiminpolitiktMonteskjes.

FrymaeLigjeve.

Ndarjaepushtetevesidomosdoshmri.

2.Objektivat

emsimit.

MsuesifillonmektfilozofttrajtojproblemetmadhoretshekullittXVIIIt,prandaj

duhettsynojqnxnsitkuptojpseMonteskjeuorientuangatrajtimiipushtetit dhe

studimiitij.Nxnsiduhettngulisnmndjesemektfilozoflidhetnjndrproblemet

themeloretliris dhetliberalizmit;ndarjaepushteteve.Aiduhettkuptojpse vepra

Frymaeligjeve,shteveprmonumentale.

3.Komente.

Msuesiduhettbjkujdesqtvrtheksintekfaktiqfilozofteksajperiudhe nn

motone ndrimittmendjes,trajtuandyproblememadhoreprshoqrin;rolineindividit

dherolineshtetit,prafilozofiarishihetsiartitjetuarit.Tnnvizohetsekttrajtese

nxistesituatateprgjithshme,qutrajtuandynnlinjatepara.

B.Trajtimimsimit.

57


58/85

Msuesimundtfillojtrajtiminetemsndymnyra;duketreguarvlernenjvepret

quajturFrymaeLigjeve,ecilashtedhesotbusullprjurisprudencn, oseduketreguarse

filozofteasajperiudheishinjovetmshkenctar,pordheletrarepoet,madjedhejurist,

sepsetgjithsynonintjepninmtmirneteorive,prttreguarvleratelirisdheroline

njeriut

n

shoqri.

M

tej

msuesi

fillon

e

trajton

filozofin

e

Monteskjes

duke

vn

theksin

n

trajtiminfilozofikqaiubnligjevedhesiaigjykonmbitodhembipushtetet.Tndalet et

shpjegojzhvilliminqsjellMonetskje,nkrahasimmeLokun,prndarjenepushteteve.


Kjonnlinjkrijonmundsinqmsuesitshtrojmjaftpyetjemevleraaktualedheta

shndrrojorn,nnjdebatmbiqeverisjendhepushtetetndemokraci.Mundtbhetdhe

njdebatkrahasuesmesfilozofve,qdshironinpushtetasbsoluttnjshtisiAkuini,

Kampanela,Hobsi,mefilozoftqkrkojnndarjepushteteshsiLoku,Monteskjeetj.Nxnsi

duhet

t

gjej

sa

m

shum

argumente

n

favor

t

tezs

q

do

t

mbroj.

Nnlinja 4.Tolerancadhepedagogjia Volteri.


NfundtorsnxnsiduhettketkuptuarpseVolterishtnjiluministshumplansh.

T argumentojpseVolteriikushtoinjrndsitdorsspartolerancsdhesiegjenai

rrugnezgjidhjes.

Koncepte

kye:

intoleranc,

republik,

virtyt,

Zot.

1.Programi.

Toleranca.

MbiekzistencneZotit.

Mbipolitikn.


Volterisht

nj

ndr

emrat

m

t

mdhenj

t

iluminizmit

francez

ndaj

nxnsi

sht

injohur

mktemr.Prandajmsuesiduhettsynojnkttem,ttregojvlerateVolteritsi

filozof.Msuesiduhettsynojtqartsojsedhepsenukkemindonjteoritveant

filozofikettrajtuarngaVolteri,srishaimbetetfilozofiqshkroimshumdhefrymzoim

shum.

3.Komente.

58


59/85

DuketrajtuarVolterinmsuesiduhettqartsojfaktinqnrevolucioninfrancez,emrii

Volteritishtengojnedorevolucionarieprotestuesi.Kjodotthotseteoriaetijmbilirin

dhetolerancn,sidhedinjitetiiindividit,prbninthelbinefilozofisstij.

B. Trajtimiimsimit.

EshtmirqmsuesitafillojtrajtimineorsmedisakuriozitetengajetaeVolterit.T

tregojqpasvdekjes,mekockatetij,kandodhurpakashumsimekockateSknderbeut;t

gjithdonintkishinnganjcop,prtundjer(jomtfortsitekSkndrbeu),pormt

ditur.KjondodhiseVolteriishte njfigurshumplanshedheshkroiaqshumsa,pavarsisht

senukkateorittijn,ikadhnfilozofisiluministemshumsedhjetrafilozofbashk.M

tej,msuesifilloneshpjegonteorineVolterit.


Nletrsi

nxnsit

kan

msuar

pr

Volterin

dhe

sidomos

pr

faktin

se

si

ai

punoi

shum

pr

Pedagogjinndajdhemundtbhetnjdebatmetemtngjashme: Tolerancafetaresht

domosdoshmriekulturs,aponevojesigurimittjets,nnjshoqrimultietnike?

QllimishtqnxnsitkuptojthelbinetezssVolteritmbitolerancndhe tezsstij:

Zotiedhensenukekziston,duhetshpikur.

Nnlinja5KontrataSociale ZhanZhakRuso .


Nfundtorsnxnsiduhettdijveoritemendimitrusoniannkrahasimmeiluministt

etjer.

AiduhettkuptojdheargumentojthelbineKontratsSocialesipasRusoitdhetrenqai

sjellnmendiminfilozofik.

Konceptekye:KontrataSociale,sovrani,demokracia,vullnetipolitik.

1. Programi

Mendimifilozofik.

Projektimoralepolitikmbishoqrin.

KontrataSocialee Rusoit.

59


60/85


KjoorduhettishrbejnxnsitprtkuptuarRusoinjothjeshtsifrymzuestRevolucionit

francez,porsinjfilozofqinteresohetprproesinenjohjes,qfletmbinatyrndheligjete

saj,porq sitgjith filozoftekohs,ikushtonkujdesinmtmadhLirisdheindividitt

lir.

3.Komente.

Rusoiduhettrajtuarnshumplane dhenndryshimngafilozoftetjer,aikanjveprt

plot,ecilaikashrbyerpedagogjissishkenc,etiks,sishkencdhedemokracissisistem

politik.

B.Trajtimiimsimit.

MsuesimundtnisshpjegiminmejetneRusoit ,pordheme faktinseai ishtedhembeti

derinevdekje,ilidhurngushtemeVolterin.Prandajnhistorinekultursbotroreatahyjn

sbashku,pavarsisht seveprate tyrekanngjyrime tndryshme.Rusoi filozof,shtm i

voglseRusoifilozofpolitik,sepsenkttfunditaikaderdhurgjithvlerateveprsstij.

Msuesi duhet t ndalet n t gjitha konceptet q sjell ai tek Kontrata Sociale dhe t bj

dallimetngaHobsieLoku.TshpjegojmeshumkujdespseRusoiedshirontepushtetine

pandardhefarkuptonteaimesovran.


Srish

mund

t

praktikohet

ose

nj

debat

me

tem:

Rusoi

prballe

Hobsit

,

ose

nj

diskutim

mbidisapjesetlibritKontrataSociale,ecilashteprkthyernshqip.Qllimiduhettjet

qmsuesitkuptojsakanmsuarnxnsittprdoringjykiminepavarurdhesadint

prdorinmetodnekrahasimit.

Nnlinja6.Enciklopedisttfrancez filozofiaetyre

A.

ObjektivateProgramit

N

fund

t

ors

s

msimit

nxnsi

duhet

t

kuptoj

se

pse

enciklopedia

sht

nj

form

e

komunikimitfilozofikiluminist.

T arrijtdallojveorite prfaqsuesvemnztsaj.

T kuptojrolinejashtzakonshm,qvazhdojntluajnktopunimenditttona.

Konceptetkye: Enciklopedi,liri,natyr,arsye,besim.

60


61/85

1.Programi.

PseEnciklopedi

Filozofiaeenciklopedis

Didro filozofia

DAlambert filozofia

Holbahfilozofia

Helvetiusfilozofia

2.ObjektivateMsimit.

Gjatksajormsuesiduhettsynojtutregojnxnsverolinemadhjovetmshkencor

poredhe

praktik

q,

filozoft

eiluminizmit

kan

luajtur

n

lirimin

earsyes

njerzore.

Po

kshtu

msuesiduhettsynojtutregojpseEnciklopediafrancezekavleratevetaderinsot.

3.Komente.

Msuesiduhet t tregoj rolinq kan enciklopedit sotnbotdhe sidomosnevojnpr

informaciontshkurtr,portsakt.Tnxirretnpahroli ijashtzakonshm iprhapjess

dijes,qoftedhenktformdhepsekonisderohetsishenjekulturssnjeriut.

B.Trajtimiimsimit.

Pasi tshpjegohetfarvlerashpraktikekaprdorimi injenciklopedie,msuesindaletdhe

shpjegondiferencatqvihen ren filozofine filozofveq redaktuanktveprmadhore.

DuhetbrkujdsqtkuptohetnthelbfilozofiaeDidroit,sifilozofnatyralistdheHolbahut

siateistiipar,ishprehurnformeradikale.Ndrkohmsuesiduhettndaletprttreguar

sesievoluonmendimifilozofik,mbinatyrndheshoqrinnjerzore,nganjerifilozoftektjetri.


Kjonnlinjijepmundsimsuesittjapdetyra etbjnjvargpyetjesh,pordotkishte

m

vler

nse

do

t

oganizohej

nj

detyr

e

ngjashme:

Nse

do

tju

ngarkohej

nj

detyr

pr

tbrdisarubrikannjenciklopedifilozofie,fardotpreferonit?Qllimishttnxitet

nxnsitfantazojdhetprdordijetetij,sipasnjklasifikimiqaivetebndhemenj

gjuhdivulgative.

Nnlinja7.Iluminizmianglez

61


62/85


63/85


64/85

Msuesimund ta filloj shpjegimin duke sjell n vmndje tezn e Dekartiti Dyshoj pra

ekzistojdhetparalelizojmetezneKantitiungjykoj.Kjoendihmonmsuesintasjell

mtthjeshtiluminizmineKantitdhegjykiminetij,prakritiknetij ndaj filozofisskohs.

Muesiduhet tbjkujdesn sqariminekoncepteve aprioridhe transcendent , t cilat

nse

nuk

trajtohen

thjesht,

e

bjn

t

mrzitshme

kt

nnlinj.

Me

termin

a

priori

,nxnsi

shtnjohurdhenematematik,pornfilozofiduhetpaturparasyshqnnkuptohetnatyra

ngavetvetja,ecilaekzistonsimodelprarsyenton.


Msuesimundthapnjdiskutimmetemtngjashme:pseKantiekandarntrikritika

veprne tij? Qllimi i ksajpyetejeshtq tkuptohetnprgjithsi filozofiaeKantit si

kritikndaj filozofis teorike,nnjohje, filozofispraktiken moral, kuprfshihet fejadhe

normatesajdhengjykim, osenkritikneteorivetideve.

Nprfundim

t

ksaj

linje

msuesi

duhet

t

prgatis

nxnsit

pr

nj

testim

dijesh.

LinjaVII.ShekulliiXIXtdheXXt21or

1.Tipareteprgjithshmetshekullit19t

Utilitarizmi,pozitivizmi,materializmihisorik.

2.Utilitarizmi

anglez.

Bentam,

njohja

,morali,

lumturia.

3.Pozitivizmisocial,sociologjia.O.Konti,fejapozitivedhenjeriu.

4.5.Fenomenologjia.FilozofiaeHegelit.Triada,Dialektika.

6.Filozofiaindividualiste Kirkegarden evrtetaindividuale.

78.Filozofiasociale.SenSimon,Furje.

9.Utilitarizmidhepozitivizmi.J.S.Mill,llogjikadhemorali.

10.Filozofiarevolucionare.Marksizmisianalizglobale.MaterializmihistorikiMarksit.

11.Nihilizmi,shekullarizmi,mbinjeriu.Filozofiaejets.Niedhemendimiitijmbinjerin.

12.Filozofiaspiritualiste.Bergson,njohja,kujtesa,inteligjenca.

13.Filozofiamoderne.Gjuhadhemendimi,Haideger,Daisen,njeriudhegjendjaefriks.

14.Ekzistencializmi,

filozofia

eSartrit.

15.Filozofiasiedukim.RoliIpraktiksnnjohje.Xh.Djuidhefilozofiaefij.

16.Filozofiaanalitike.Vitgenshtajnidheteoriaetijmbi strukturat.

17.FilozofiaeksperimentalePsikanalizadhefilozofia.Frojdidhefilozofiaetijmbindrgjegjien.

18.Strukturalizmifilozofik.MFukodheteoriaetijmbit.

19.Hermenautika.Lidhjamestrukturalizmin.

20.Prmbledhjetematikash.

64


65/85

Thelbiilinjs

Kjoshtlinjamegjatetekstiti,jovetmseprshindyshekuj,pordhesepsetematikatjan

shumt

ndryshme

et

gjra.

Filozofi-12, Liber Mesuesi

Documents