Filiz Can

Aktif ve Sağlıklı Yaşlanmada Sağlık Hizmetleri ve Bakım

Modelleri

Hastane Sonrası Bakım ve Fizyoterapi Hizmetleri

Prof. Dr. Filiz Can Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi

Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü Geriatri Fizyoterapistleri Derneği

Ankara

TürkiyeAktif ve Sağlıklı Yaşlanma

Zirvesi 20163-4 Mart 2016- Swiss Otel-Ankara

Evde Bakımda Multidisipliner Takım Elemanları

Doktor Hemşire Fizyoterapist Ergoterapist Diyetisyen Konuşma terapisti Psikolog Eczacı Sosyal hizmet uzmanı

Yaşam kalitesi Bireyin, yaşama karşı, yaşamındaki

beklentileri, hedefleri, ilgi alanları ve standartları; yaşadığı yer ile ilişkili kültür ve değerler sistem bütününün kişisel algılanışı veya ifadesidir.

Çok geniş bir içeriği vardır: - Fiziksel sağlık - Psikolojik durum - Bağımsızlık düzeyi - Sosyal ilişkiler - Kişisel inançlar ve değerler - Kültürel ilişkiler ve çevre ile ilgili değerler (WHO, 1994)

Yaşam kalitesi için eşik değer

Egzersiz performans

Yaş Young (1986)

Her gün yapılan iş performansı için gerekli “Eşik” değer

Fiziksel olarak aktif

Fiziksel olarak inaktif

Bozukluklar

Fizyolojik Bozukluklar Anatomik Bozukluklar Psikolojik Bozukluklar

Bozukluklar Fizyolojik Bozukluklar: Fizyolojik fonksiyonlardaki

bozukluklar veya değişiklikler

- Aerobik kapasite - Kardiyopulmoner fonksiyonlar - Kas performansı - Kognitif ve Duyusal

fonksiyonlar - Motor fonksiyonlar - Eklem mobilitesi - Denge ve koordinasyon - Yürüme ve harekete ait

fonksiyonlar - Postüral fonksiyonlar vb.

Fizyoterapistler en anlamlı ve

en büyük ölçüde etkiyi fizyolojik

bozukluklarda gösterirler!

Evde fizyoterapi ve ev ziyaretleri

Özellikle ortopedik, nörolojik ve kardiyopulmoner (kalça kırığı, amputasyon veya strok rehabilitasyonu ve KOAH vs) rehabilitasyon gerektiren hastalıklarla ilgili taburculuk planlaması yapılırken -başarılı ev taburculuğuna yardımcı olunması -ev programı egzersizler verilmesi-ev ziyareti ile değerlendirmelerin yapılması, -ev ziyaretleri ve evde FTR yapılması, -güvenlik tavsiyeleri ile yardımcı araç-gereç ihtiyacının belirlenmesi, -ev ve işyeri düzenlemelerinin yapılması,-koruyucu FTR uygulamaları ve risk analizi

Evde Bakımda Fizyoterapi Yaklaşımları

Komplikasyonları/ hastalığa sekonder problemleri önleme

Aktif ve bağımsız yaşamı sağlama Ev ve çevre düzenleme, sosyal

yaşama katılımı artırma Sağlığı artırma ve hastalıkları önleme Yaşam kalitesini artırma Sağlık harcamalarını azaltma

ABD’de Evde Bakım ile ilgili durum Evde Bakım servisleri 1989-1994 yılları

arasında %33 artmıştır Bunun nedenleri: - Bir çok hasta için evde bakım

hizmetlerinin maliyeti daha ucuzdur - Sağlık sigorta sisteminin ( Medicare)

yönetmelikleri yaşlı hastalar için evde bakımı zorunlu kılar

- 65 yaş üstü nüfusun artması ile evde bakım hizmet oranı artmıştır

Fizyoterapistlerin gelişmiş ülkelerdeki diğer

rolleri Evde bakım hizmetlerini hasta ve

özürlülerin yanı sıra yüksek riskli yaşlılara da vermek

Yaşam kalitesini artırmak Toplum sağlığını artırma ve hastalıkları

önlemede ana sağlık elemanlarından biri olmak

Koruyucu fizyoterapi hizmetlerini geliştirmek

Sağlıkla ilgili toplumsal farkındalığı artırmaya yönelik çalışmak

Klinik Karar Verme

A. Karşılaşılan temel problemlerB. Temel objektiflerC. Sonraki yorumlar

Ann Finn, Evaluation Form for Older People,

School of Physiotherapy, Dublin, 1980

Kapsamlı değerlendirme Tıbbi? Fiziksel? Fonksiyonel? Psikolojik? Sosyal veya sosyo-kültürel?

Bakım Modelleri

Değerlendirme Ev ortamının değerlendirilmesi Genel değerlendirme Özel değerlendirme - Kardiyorespiratuvar sistem - Nörolojik sistem - Baş ve boyun - Kollar - Bacaklar - Bel - Kas kuvveti - Görme

Değerlendirme Mobilite - Yürüme - Denge - Kol ve bacaklarını

kullanabilme - Yürüme yardımcıları • Mental Kapasite• Genel Sağlık

Temel Mobilite Değerlendirmesi 1. Fiziksel Durum a. Yürüme yeteneği b. Yürüme tipi c. Kullanılan yürüme yardımcıları d. Bağımlı olmanın nedeni2. Psikososyal durum a. Motivasyon b. Comprehension3. Sosyal durum a. Medeni durum b. Ev c. İş Ann Finn, Evaluation Form for Older

People, School of Physiotherapy, Dublin,

1980

Fonksiyonel kapasite

Mobilite Kuvvet Denge

Fonksiyonel Yeterlilik

Fonksiyonel Değerlendirme Skalaları

Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçütü (FIM) Enstrümentasyonel Günlük Yaşam

Aktiviteleri Fonksiyonel Durum İndeksi Lawton GYA Değerlendirme Skalası

Lawton GYA Değerlendirme Skalası

Lawton’ un fonksiyonel kapasite değerlendirme görüşü GYA’i 3 seviyede tanımlar:

1. Temel GYA : banyo yapma, giyinme, tuvalete gitme, ve beslenme gibi kendine bakım aktiviteleri

2. Enstrümental GYA (IADLs): telefon kullanma, araba kullanma, alışveriş yapma, ev işleri, yemek pişirme, çamaşır yıkama, parayı kullanabilme, ilaçlarını kullanabilme

3. Mobilite: evden çıkabilme ve bir yerden bir yere gidebilme

Fonksiyonlar için derecelendirme skalası

1: Hiçbir yetersizliği yok 2: Bağımsız olarak mobil3: Limitli düzeyde mobil4: Eve bağlı-hafif ev işlerini yapabiliyor 5: Eve bağlı- limitli kendine bakım aktivitelerini

yapabiliyor6: Eve bağlı- kendine bakım aktivitelerinde

yardım gerektiriyor7: Sandalyeye bağlı- kendine bakım

aktivitelerinde yardım gerektiriyor8: Tamamen bağımlı Frazer (1979)

Hastaya özel Fonksiyonel Skala

Hastaya Özel Fonksiyonel Skala Tıbbi problemi nedeniyle yapmakta zorluk

çektiği 5 fonksiyonel aktivitenin saptanması Her bir aktivite 10 puanlık skala ile

derecelendirilir “Yapamadığı hareket” “0” puan ile “Hiçbir zorluk çekilmeden yapılan hareket”

“10” puan ile Toplam puan, saptanan aktivitelerin aktivite

puan toplamına bölünmesi ile hesaplanır http://www.tac.vic.gov.au/upload/Patient-

specific.pdf. Accessed September 6,2010

ICF İlk model 1980’de the International Classification of Impairments, Disabilities and Handicaps (ICIDH) olarak geliştirilmiş

Sağlıkla ilgili 3 durumun arasındaki farkı tanımlar:- Vücut fonksiyonları ve yapıların bozukluğu

(impairment)- Yapılan işte yetersizlik (disabilite veya inabilite) - Yetersizlik ve bozukluğa eşlik eden rol kaybı/engel

(handicap)

impairment Disabilite Handicap

ICF

Evde Bakımda Fizyoterapi Yaklaşımları

Isı ve elektroterapi uygulamaları Manuel terapi Gevşeme ve Fleksibilite egzersizleri Kuvvetlendirme egzersizleri Nöromusküler kontrol ve propriosepsiyon

egzersizleri Denge ve koordinasyon egzersizleri Yürüme eğitimi Endurans ve performans eğitimi Fiziksel uygunluk programları

Yardımcı araçlar Araçların çoğu kişilerin boş zaman

aktivitelerine katılmaları ve daha aktif olmaları için seçilir

Belirlenen yardımcı araçların yaşlıların kullanımına uygunluğunun değerlendirilmesi gerekir

ilgili ergoterapi yaklaşımlarının rehabilitasyon programı içinde yer almalıdır

Teknolojik yardım

Çevresel düzenlemelerin yapıldığı, hareket için bilgi ve becerilerin kazanılmasını içeren Bağımsız Yaşam Programları:

mali düzenlemeler mobilite mesleki değerlendirme tıbbi ihtiyaçlar sosyal beceriler zaman ve hareket ekonomisi gibi konuları kapsar.

- Parkinson hastalarında FIM ( Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçütü) değerleri taburcu olduktan 6 ay sonra

düşmüştür.

- Ama bu değer, başlangıç değerine göre anlamlı düzeyde yüksektir.

- Bu durum rehabilitasyon ile elde edilen kazançların taburcu olduktan 6 ay sonra bile korunduğunu göstermektedir.

Myocard enfarktüsü geçirmiş hastalarda evde yapılan kardiyak rehabilitasyon, hastanede yapılan kardiyak rehabilitasyon programı kadar etkin bulunmuştur. Bu programlar arasında (depresyon ve anksiete, yaşam kalitesi, serum total kolesterol düzeyi yönünden) bir fark yoktur ve rehabilitasyonun başarısını etkilememiştir.

N= 199 ( evde yaşayan yaşlı), 70 yaş ve yukarısı

Proksimal femur kırığına bağlı cerrahi sonrası akut ortopedi hastanesinden taburcu

99 hasta (49.7%) evde rehabilitasyon 100 hasta (50.3%) enstitü bazlı

rehabilitasyon Kalça kırıklarından sonra evde

rehabilitasyon etkili Evde rehabilitasyon, enstitüde uygulanan

rehabilitasyondan biraz daha etkili

Coulter CL et al. Physiotherapist-directed rehabilitation exercises in the outpatient or home setting improve strength, gait speed and cadence after elective total hip replacement: a systematic review. Journal of Physiotherapy 2013, 59: 219

Kalça protezi sonrası hastaneden taburcu olmuş hastalara uygulanan FTR, kalça abduktör kas kuvvetini, yürüme hızını ve kadansı artırır.

Fizyoterapistin evde verdiği egzersizler, fizyoterapistlerin kliniklerde verdiği egzersizler kadar etkilidir.

Sandalye–temelli egzersiz programı:

(Kanıta dayalı çalışmalar) Kas kuvvetinde artış (Fiatarone et al 1990; McMurdo et al 1993; Skelton et al

1995, 1996) Güçte artış (Skelton et al, 1995)

Fleksibilitede artış (McMurdo et al, 1993; Mills, 1994; Skelton et al, 1996) Fonksiyonel yeteneklerde gelişme (McMurdo et al, 1993, 1994; Skelton et al, 1995, 1996) Statik dengede artış (Skelton et al, 1996) Kalça kırıklarının rehabilitasyonunda başarı

(Nicholson et al, 1997) Günlük işlerde performans artışı

(McMurdo et al, 1994; Skelton et al, 1995, 1996)

Depresyonda azalma (McMurdo ve ark.,

1993) Artiritik ağrıda azalma (Hochberg ve ark.,

1995) Postural hipotansiyonda düzelme (Millar ve ark., 1999) Vücut yağ oranında azalma (Nicholson ve ark.,

1997) İleri düşmelerde azalma (Allen ve ark.,

1999)

Sandalye–temelli egzersiz programı: (Kanıta dayalı çalışmalar)

Dikkatiniz için teşekkür ederim…

Filiz Can

[email protected]