Farmaceutska zdravstvena zaštita Pharmaceutical … br 3 2018 farmaceutska...FARMACEUTSKA ZDRAVSTVENA ZAŠTITA U TERAPIJI PACIJENATA SA PROŠIRENIM VENAMA DONJIH EKSTREMITETA ‐

461

Farmaceutskazdravstvenazaštita

PharmaceuticalCare

462

SADRŽAJ–CONTENTS

FZZ-P1

PROCJENAZADOVOLJSTVAKORISNIKAZDRAVSTVENOMUSLUGOMPRUŽENOMNANIVOUAPOTEKAOTVORENOGTIPA

ASSESSMENTOFPATIENT'SSATISFACTIONWITHHEALTHCARESERVICESINCOMMUNITYPHARMACIES

- Miomir Šoškić, Aleksandra Radović, Branislava Miljković 467

FZZ-P2

VISOKKRVNIPRITISAKKODPUŠAČA‐MOŽELIFARMACEUTPOMOĆIDASEPRONAĐEIZLAZIZZAČARANOGKRUGA?

HIGHBLOODPRESSUREINSMOKERS‐CANAPHARMACISTHELPFINDAWAYOUTOFAVICIOUSCIRCLE?

- Jasna Anđelković, Sandra Vezmar Kovačević, Branislava Miljković, Miloš Radosavljević, Jelena Stanojević-Veličković 469

FZZ-P3

VELIKADOZAPROMENE:ODEDUKACIJEDOSAVETOVALIŠTAZAGERB

BIGDOSEOFCHANGE:FROMEDUCATIONTOCOUNSELINGFORGERD

- Vesna Đorđević, Branislava Miljković 471

FZZ-P4

INTERAKCIJELEKOVAPRISAMOMEDIKACIJIANALGETICIMA

DRUGINTERACTIONSINSELF‐MEDICATIONWITHANALGESICS

- Miomir Šoškić, Aleksandar Savić, Nemanja Bogdanović, Jovana Jovanović, Dušica Janković, Anja Ojdanić, Branislava Miljković 473

FZZ-P5

AMBULANTNAUPOTREBAANTIHELMINTIKAUREPUBLICISRPSKOJ

AMBULATORYUSEOFANTIHELMINTICSINTHEREPUBLICOFSRPSKA

- Ana Golić Jelić, Ljubica Bojanić, Ljiljana Tasić, Nataša Stojaković, Mirjana Đermanović, Svjetlana Stoisavljević Šatara, Dajana Rodić 475

463

FZZ-P6

ANALIZAUPOTREBEANALGETIKAPRISAMOMEDIKACIJI

THEANALYSISOFUSEOFANALGESICSINSELF‐MEDICATION

- Jovana Jovanović, Dušica Janković, Anja Ojdanić, Miomir Šoškić, Aleksandar Savić, Nemanja Bogdanović, Branislava Miljković 477

FZZ-P7

FARMAKOEPIDEMIOLOŠKAANALIZAPOTROŠNJEANTIHIPERGLIKEMIKAUREPUBLICISRPSKOJ

PHARMACOEPIDEMIOLOGICALANALYSISOFANTIHIPERGLICEMICSCONSUMPTIONINTHEREPUBLICOFSRPSKA

- Ljubica Bojanić, Miodrag Marjanović, Mirjana Đermanović, Kristina Zrnić, Ana Golić Jelić 479

FZZ-P8

UTICAJZNANJAISTAVOVAPACIJENATAORACIONALNOJUPOTREBIANTIBIOTIKANAPOJAVUBAKTERIJSKEREZISTENCIJE

THEINFLUENCEOFPATIENTS`KNOWLEDGEANDATTITUDEABOUTRATIONALUSEOFANTIBIOTICSONBACTERIALRESISTANCE

- Tatjana Denić, Branka Legetić, Snežana Stević, Slobodan Gigov, Milan Ilić, Gordana Stojković, Zorana Cvetković-Stojković 481

FZZ-P9

ZNAČAJRACIONALNOGPROPISIVANJAIIZDAVANJAANTIBIOTIKAZAPREVENCIJUPOJAVEBAKTERIJSKEREZISTENCIJE

THEIMPORTANCEOFRATIONALANTIBIOTICPRESCRIBINGANDDISPENSINGINTHEPREVENTIONOFBACTERIALRESISTANCE

- Tatjana Denić, Branka Legetić, Snežana Stević, Slobodan Gigov, Milan Ilić, Gordana Stojković, Zorana Cvetković-Stojković 483

464

FZZ-P10

PROPISIVANJEANTIBIOTIKAUPRIMARNOJZDRAVSTVENOJZAŠTITINATERITORIJINOVOGSADA:RAZLIKEIZMEĐURECEPATAKOJEPOKRIVAINEPOKRIVAZDRAVSTVENOOSIGURANJE

PRESCRIBINGOFANTIBIOTICSINPRIMARYHEALTHCAREINNOVISAD:DIFFERENCESBETWEENPRESCRIPTIONSCOVEREDANDNOTCOVEREDBYHEALTHINSURANCE

- Nemanja Todorović, Mladena Lalić-Popović, Boris Milijašević, Svetlana Goločorbin-Kon, Nebojša Pavlović, Jelena Čanji, Katarina Jeremić 485

FZZ-P11

PROBLEMISAUPOTREBOMLEKOVAKODODRASLIHPUŠAČASAHIPERTENZIJOM‐DALIIKOJEINTERVENCIJEFARMACEUTIMOGUDAPRUŽE?

DRUG‐RELATEDPROBLEMS(DRPS)INCURRENTADULTSMOKERSWITHHYPERTENSIONTHATAFFECTBLOODPRESSURE(BP)CONTROL‐IFANDWHICHINTERVENTIONSPHARMACISTSCANPROVIDE?

- Jasna Anđelković, Milan Rakić, Jovana Stojković, Sandra Vezmar-Kovačević, Branislava Miljković 487

FZZ-P12

ULOGAFARMACEUTAUEDUKACIJIDECEOBEZBEDNOJUPOTREBILEKOVA

ROLEOFPHARMACISTSINEDUCATIONOFCHILDRENABOUTSAFEUSEOFMEDICINES

- Sonja Stojiljković, Dragana Rajković, Jelena Milošević 489

FZZ-P13

FARMACEUTSKAZDRAVSTVENAZAŠTITAUTERAPIJIPACIJENATASAPROŠIRENIMVENAMADONJIHEKSTREMITETA‐RAZVOJNOVEUSLUGE

PHARMACEUTICALCAREINTREATMENTOFVARICOSEVEINSOFLOWEREXTREMITIES–DEVELOPMENTOFANEWPHARMACYSERVICE

- Jasna Anđelković, Ivana Tadić 491

465

FZZ-P14

MERENJEKRVNOGPRITISKAUAPOTECI–STAVKORISNIKAUSLUGA

SERVICESFORBLOODPRESSUREMEASURINGINPUBLICPHARMACY‐CUSTOMERSATTITUDE

- Jelena Stefanović-Vojinović, Đurđa Simić 493

FZZ-P15

PROCENAPOTENCIJALNONEODGOVARAJUĆEGPROPISIVANJALEKOVAPRIMENOMPIMCHECK‐A

ASSESSMENTOFPOTENTIALLYINAPPROPRIATEPRESCRIBINGOFDRUGSBYUSINGPIMCHECK

- Milica Ćulafić, Ana Murganić, Hristina Trajković, Milena Kovačević, Branislava Miljković, Željko Vlaisavljević, Sandra Vezmar Kovačević 495

FZZ-P16

STAVOVIPACIJENATAOFARMACEUTIMAUAPOTEKAMAPRIMARNEZDRAVSVENEZAŠTITEINJIHOVOJULOZIULEČENJUBOLESTIKOJESEMOGUZBRINUTIUAPOTECI

PATIENTS’ATTITUDETOWARDSCOMMUNITYPHARMACISTSANDTHEIRROLEINCURINGCOMMONCONDITIONS

- Tijana Ćïrović, Branislava Miljković, Mira Gavrilović, Đurđa Simić, Sandra Vezmar Kovačević 497

FZZ-P17

INTERAKCIJELEKOVAUPOPULACIJIODRASLIHISTARIJIHPACIJENATAUPRIMARNOJZDRAVSTVENOJZAŠTITI

DRUGINTERACTIONSINAPOPULATIONOFADULTANDOLDERPATIENTSINPRIMARYCARE

- Milena Kovačević, Janja Mladenović, Milica Ćulafić, Maša Roganović, Marija Jovanović, Sandra Vezmar Kovačević, Branislava Miljković 499

466

FZZ-P18

ULOGAFARMACEUTAUTRETMANUATOPIJSKOGDERMATITISA‐STAVPACIJENATA

THEPHARMACISTS'ROLEINTHETREATMENTOFATOPICDERMATITIS‐PATIENTS'OPINION

- Tatjana Mihajlović 501

FZZ-P19

SAMOMEDIKACIJAIFAKTORIRIZIKAKODTRUDNICANATERITORIJIGRADANIŠA

SELF‐MEDICATIONANDRISKFACTORSAMONGPREGNANTWOMENINTHECITYOFNIŠ

- Maja Cvetković, Dušan Ilić, Dušica Stojanović, Marija Tasić-Kostov 503

FZZ-P20

STAVOVIIZNANJEUČENIKASREDNJIHMEDICINSKIHŠKOLAOURGENTNOJKONTRACEPCIJI

ATTITUDESANDKNOWLEDGEOFSECONDARYMEDICALSCHOOLPUPILSABOUTEMERGENCYCONTRACEPTION

- Biljana Vasić, Tomislav Alavanja 505

FZZ-P21

POLIMEDIKACIJAOSOBASTARIJEŽIVOTNEDOBIUKANTONUSARAJEVO

POLYMEDICATIONINELDERLYPATIENTSINTHESARAJEVOCANTON

- Vanja Piljak, Sukejna Redžepi, Nermina Žiga 507

FZZ-P22

KOMPLIJANSAUTERAPIJIARTERIJSKEHIPERTENZIJE

COMPLIANCEINTHETHERAPYOFARTHERIALHYPERTENSION

- Tijana Grebić, Slobodan Gigov, Nataša Jovanović Lješković, Svetlana Stojkov, Manda Dizdar, Jelena Gigov 509

467

Arh.farm 2018;68: 467-468 FZZ-P1

PROCJENAZADOVOLJSTVAKORISNIKAZDRAVSTVENOMUSLUGOM

PRUŽENOMNANIVOUAPOTEKAOTVORENOGTIPA

MiomirŠoškić1,AleksandraRadović1,BranislavaMiljković2

1KliničkicentarCrneGore,Podgorica(CrnaGora),2Katedrazafarmakokinetikuikliničkufarmaciju,UniverzitetuBeogradu‐Farmaceutskifakultet(Srbija)

Primjena koncepta farmaceutske zdravstvene zaštite, značajno utiče na ishode

liječenja pacijenata. Cilj ovog istraživanja bio je ispitati zadovoljstvo korisnikapruženom zdravstvenom uslugom, na nivou apoteka otvorenog tipa u Crnoj Gori.Deskriptivnoistraživanje,dizajniranokaostudijapresjeka,sprovedenojeutokuaprilamjeseca2018.godine.Uistraživanjusuučestvovalikorisniciuslugaapotekaotvorenogtipa samjestom prebivališta u Crnoj Gori. Kao instrument u istraživanju korišćen jestrukturiraniwebupitnik(15pitanja).

Istraživanjem je obuhvaćeno 200 ispitanika (75,5% ženskog pola), prosječnestarosti35godina(17‐72godine).Najvećibrojispitanikabiojesazavršenomvisokom(60%), a potom sa završenom srednjom školom (29%). Materijalni položaj najvećegbroja ispitanika ocijenjen je kao dobar 57,5%. Najveći broj ispitanika (62,5%) je uposlednjih12mjeseciposjetiloapotekunajmanje6putaiviše,24,5%ispitanika,3do5puta, a 11% ispitanika, do 2 puta godišnje. Svega 2% ispitanika nije imalo ni jednuposjetu apoteci u poslednjih godinu dana. 91,5% ispitanika, smatra da je vrijemečekanja u apoteci optimalno. Organizacija rada apoteke je ocjenjena sa odličnom ivrlodobromocjenom(89%ispitanika).Snabdjevenostapotekajeocjenjenasaodličnomi vrlodobrom ocjenom (77% ispitanika). 83% ispitanika je sa visokim ocjenama,ocijenilokompetentnostzaposlenihuapoteci.86%ispitanika jesavisokimocjenama,izrazilo zadovoljstvo za dobijeno savjetovanje. Ljubaznost zaposlenih je sa najvišomocjenom, ocijenjena od strane 70,5% ispitanika. Dobijena informacija u vidu pisaneporuke je u 71% slučajeva, napisana čitko i jasno.Verbalni način komunikacije, 91%ispitanika,ocjenjujesaveomazadovoljnoizadovoljno.

Rezultati sprovedene studije ukazuju da korisnici često koriste zdravstveneusluge u apotekama i da su veoma zadovoljni nivoom pružene farmaceutske usluge.Kontinuiranounapređenjeznanjaistručnihkompetencija,prilikompružanjakonceptafarmaceutske zdravstvene zaštite i kliničke farmacije, neophodan je preduslov zaunapređenjezdravstveneusluge.

468

ASSESSMENTOFPATIENT'SSATISFACTIONWITHHEALTHCARE

SERVICESINCOMMUNITYPHARMACIES

MiomirŠoškić1,AleksandraRadović1,BranislavaMiljković2

1ClinicalCenterofMontenegro,Podgorica(Montenegro),2DepartmentofPharmacokineticsandClinicalPharmacy,UniversityofBelgrade‐Facultyof

Pharmacy(Serbia) The application of the concept of pharmaceutical healthcare significantly

influences the outcome of the patient's treatment. The aim of this research was toexaminethesatisfactionoftheuserswiththehealthserviceatthelevelofcommunitypharmaciesinMontenegro.Descriptiveresearch,designedasacross‐sectionstudy,wascarried out in April of 2018. The research involved users of community pharmacieswith a place of residence in Montenegro. A structured web questionnaire (15questions)wasusedasaninstrumentintheresearch.

Thestudyincluded200respondents(75.5%female),anaverageageof35years(17to72years).Thehighestnumberofrespondentsfinishedhigh(60%),followedbysecondary school (29%).Thematerial positionof the largestnumberof respondentswasratedasgood57.5%.Inthelast12months,themajorityofrespondents(62.5%)visitedthepharmacyatleast6timesandmore,24.5%3to5times,and11%to2timesayear.Only2%ofrespondentsdidnothaveasinglepharmacyvisit inthepastyear.91.5% of respondents think that the waiting time at the pharmacy is optimal. Theorganizationoftheworkofthepharmacywasratedwithanexcellentandgoodrating(89%oftherespondents).Pharmacysupplywasratedwithexcellentandgoodrating(77%ofrespondents).83%oftherespondentsratedthecompetenceofemployeesatthe pharmacy with high marks. 86% of the respondents expressed high satisfactionwith the consultations received. The kindness of the employees was rated with thehighestratingby70.5%oftherespondents.Thereceivedinformationintheformofawrittenmessageisin71%ofcaseswaswrittenclearlyandreadable.In91%ofcases,therespondentsevaluatedtheverbalmannerofcommunicationasaverysatisfactoryandsatisfactory.

Theresultsoftheconductedstudyindicatethatusersoftenusehealthservicesin pharmacies and are very satisfied with the level of service provided. Continuousimprovementofknowledgeandprofessionalcompetenciesinprovidingtheconceptofpharmaceuticalhealthcareandclinicalpharmacyisaprerequisiteforimprovinghealthservices.

469

Arh.farm 2018;68: 469-470 FZZ-P2

VISOKKRVNIPRITISAKKODPUŠAČA‐MOŽELIFARMACEUTPOMOĆIDASEPRONAĐEIZLAZIZZAČARANOGKRUGA?

JasnaAnđelković1,SandraVezmarKovačević2,BranislavaMiljković2,

MilošRadosavljević3,JelenaStanojević‐Veličković4

1ApotekaKragujevac,2Katedrazafarmakokinetikuikliničkufarmaciju,UniverzitetuBeogradu‐Farmaceutskifakultet,3Institutzajavnozdravlje

Kragujevac,4DomZdravljaKragujevac(Srbija)

Hipertenzija je jedan od najvažnijih uzroka prevremenog morbiditeta imortalitetakojimožedaseprevenira.Ciljovestudijebiojedaseproceniadekvatnostkontrolehipertenzijekododraslihpušačaidase ispitajuintervencijefarmaceutaradipoboljšanjakontrolehipertenzijekodovihpacijenata.

Odrasli pacijenti sa hipertenzijom i navikom pušenja uključeni su u studijusprovedenu u apotekama u Kragujevcu, Srbija, od februara 2017. do marta 2018.godine. Podaci su prikupljeni koriscenjem brzog skrining testa za procenu kontrolehipertenzije.

Studija je obuhvatila 944 pacijenata (61% muškaraca, stopa odgovora 57%),srednjestarosti49±5godina.Tokomposlednječetirinedelje,visokkrvnipritisak(KP)povremeno jeometaodnevni radu31%bolesnika,19%bolesnika je imalovisokKP,jednom ili dva puta nedeljno, a 9% pacijenata je imalo nizak KP jednom nedeljno ilicesce.7%pacijenatajeuposlednječetirinedeljezatražilokonsultacijesafarmaceutimauvezisaeliminacijomsimptomavisokogKP.39%pacijenatajenavelodaKPnijedobrokontrolisan, dok je 64%pacijenata reklo da promene zivotnog stila nisu e ikasne. Zavecinupacijenata,barijerezaboljukontroluKP‐abilesunemogucnostprepoznavanjasimptoma (19%) i činjenica da hipertenzivni lekovi nisu im dostupni (11%).Farmaceuti su predložili 472 individualnih algoritama za bolju kontrolu KP‐a i 611intervencija od kojih je 69% savetovanje pacijenta, a 31% intervencija zahtevalesuučešćelekara.

Farmaceuti u javnim apotekama mogu igrati važnu ulogu u upravljanjuhipertenzijomkodtrenutnihpušača.Farmaceutimogudapružeintervencijekojemogupoboljšatikontroluhipertenzijekodovihpacijenata

470

HIGHBLOODPRESSUREINSMOKERS‐CANAPHARMACISTHELP

FINDAWAYOUTOFAVICIOUSCIRCLE?

JasnaAnđelković1,SandraVezmarKovačević2,BranislavaMiljković2,MilošRadosavljević3,JelenaStanojević‐Veličković4

1ApotekaKragujevac,2DepartmentofPharmacokineticsandClinicalPharmacy,

UniversityofBelgrade‐FacultyofPharmacy,3InstituteofPublicHealthKragujevac,4HealthCenterKragujevac(Serbia)

Hypertension is one of the most important preventable causes of premature

morbidity and mortality. The aim of this study was to measure the adequacy ofhypertension control in current adult smokers, and to examine pharmacists’interventionstoimprovehypertensionmanagementinthesepatients.

Adult patientswith hypertension and smoking habitwere included in a studyconducted in Pharmacies in Kragujevac, Serbia, from February 2017 toMarch 2018.Thedatawerecollectedusingaquickscreeningtesttodetecthypertensioncontrol.

The study included 944 patients (61% male, response rate 57%), mean age49±5years.Overthepastfourweeks,highbloodpressure(BP)occasionallyinterferedwithdailyworklifein31%ofpatients,19%ofthepatientshadhighBP,onceortwiceaweek,and9%ofpatientshadlowBPonceaweekorlessoften.7%ofpatientsneededconsultationswith pharmacists, in the past fourweeks, regarding the elimination ofhighBPsymptoms.39%ofpatientsstatedthatBPwasnotwellcontrolled,while64%ofpatientssaidthatlifestylechangeswerenoteffective.Formostpatients,barrierstobetterBPcontrolweretheinabilitytorecognizethesymptoms(19%)andthefactthathypertensive drugs are not accessible to them (11%). Pharmacists offered 472individualalgorithmsforbettercontrolofBPandsuggested611interventionsofwhich69%werepatientcounselingand31%requireddoctor’sintervention.

Community pharmacists can play an important role in hypertensionmanagement in current smokers. Pharmacists can provide interventions that couldimprovehypertensioncontrolinthesepatients.

471

Arh.farm 2018;68: 471-472 FZZ-P3

VELIKADOZAPROMENE:ODEDUKACIJEDOSAVETOVALIŠTAZA

GERB

VesnaĐorđević1,BranislavaMiljković2

1ZUApotekaAstralek,Niš,2Katedrazafarmakokinetikuikliničkufarmaciju,UniverzitetuBeogradu‐Farmaceutskifakultet(Srbija)

Apoteka želi da se pozicionira na deregulisanom tržištu kao mesto gde je

pacijentima ponuđena dodatna vrednost koju farmaceuti ostvaruju kroz uslugusavetovanja. U cilju razvoja usluge savetovanja prepoznata je potreba za edukacijomfarmaceutazaspecifičnazdravstvenastanjakojasemoguzbrinjavatinanivouapoteke.Cilj rada bio je da se evaluira uticaj edukacije na unapređenje znanja farmaceuta zaprepoznavanje pacijenata sa gastroezofagealnom refluksnom bolešću (GERB) radipružanjasavetovanjaofarmakološkiminefarmakološkimmerama.

ApotekaAstra lek je sprovela kontinuiranu edukaciju (predavanja i radionice).Farmaceuti su odgovarali na postavljena pitanja pre i posle edukacije i radionice natemu GERB‐a. Materijal za edukaciju je sadržao savremene, pouzdane informacije osimptomima GERB‐a, način njihovog prepoznavanja; aktuelne smernice za terapijuGERB‐a, nefarmakološku podršku pacijentima sa GERB‐om. U okviru organizovaneradionice obrađeni su slučajevi iz prakse pacijenata sa GERB‐om. Upotrebljena jedeskriptivnastatističkaanaliza.

Brojpitanjana testubio je25.Prosečanbroj tačnihodgovorapreedukacije je11,1 a posle edukacije 19,2. Povećanje procenta poznavanja terapijskih ishoda je za44,4%.Najvećiporasttačnihodgovorabiojevezanzapitanjadiferenciranjapacijenataprema stepenu GERB‐a, terapijskih opcija prema stepenu GERB‐a, indikacija zadugotrajnu upotrebu inhibitora protonske pumpe (IPP), kada jeneadekvatna/adekvatna primena IPP lekova u gastroprevenciji, klinički značajneinterakcije i pitanja koja treba postavljati pacijentima koji ponovo uzimaju IPP. SvifarmaceutisuodgovorilidaodstepenapoznavanjaterapijskihopcijazavisiproaktivanpristupprilikomsavetovanjapacijenatakojitražepomoćzaGERB.

Sprovedena kontinuirana edukacija farmaceuta je značajno unapredila znanjefarmaceuta u zbrinjavanju pacijenata sa GERB‐om što je preduslov za razvoj uslugesavetovanjapacijentaipružanjekonceptafarmaceutskezdravstvenezaštite.

472

BIGDOSEOFCHANGE:FROMEDUCATIONTOCOUNSELINGFOR

GERD

VesnaĐorđević1,BranislavaMiljković2

1PharmacyAstralek,Niš,2DepartmentofPharmacokineticsandClinicalPharmacy,UniversityofBelgrade‐FacultyofPharmacy(Serbia)

The pharmacy wants to be positioned on the deregulated market as a place

where patients can get an added value that pharmacists are providing throughcounseling. In order to develop a counseling service, there is a need to educatepharmacists fora specifichealthcondition that canbe treatedat thepharmacy level.Theaimofthestudywastoevaluateimpactofeducationonimprovingknowledgeofpharmacists for recognizing patientswith gastroesophageal reflux disease (GERD) inordertoprovideadviceonpharmacologicalandnon‐pharmacologicalmeasures.

PharmacyAstra lek conducted continuing education (lectures andworkshops)for the employed pharmacists. Pharmacists answered the questions before and aftertrainingandworkshopon the topicofGERD.Theeducationalmaterialwasbasedoncontemporary, reliable information on the symptoms of GERD, the way they arerecognized, current guidelines for GERD, non‐pharmacological support. Within theorganizedworkshop,casesfromthepracticefrompatientswithGERDwereanalyzed.Descriptivestatisticalanalysiswasused.

Thenumberofquestionsontestwas25.Theaveragenumberofcorrectanswersbeforeeducationis11.1andafter19.2.Anincreaseinthepercentageofknowledgeis44%.ThehighestincreasesinaccurateresponseswererelatedtotheissuesofpatientdifferentiationaccordingtoGERD,therapeuticoptions,indicationforlong‐termuseofproton pump inhibitors (PPI), when is adequate/inadequate use of PPI, clinicallysignificant interactions and questions for patients on continuous PPI therapy. AllpharmacistsrespondedthataproactiveapproachtocounselingpatientsseekingGERDassistancedependsonknowledge.

ConductedcontinuouseducationforpharmacistshassignificantlyimprovedtheknowledgeofpharmacistsinthecareofpatientswithGERD,whichisaprerequisiteforthedevelopmentofpatientcounselingservicesandpharmaceuticalcare.

473

Arh.farm 2018;68: 473-474 FZZ-P4

INTERAKCIJELEKOVAPRISAMOMEDIKACIJIANALGETICIMA

MiomirŠoškić1,AleksandarSavić2,NemanjaBogdanović3,

JovanaJovanović4,DušicaJanković5,AnjaOjdanić6,BranislavaMiljković7

1KliničkicentarCrneGore,Podgorica(CrnaGora),2Vojnomedicinskaakademija,Beograd,3ApotekaLora,Beograd,4ApotekaBENU,Beograd,

5PHOENIXPharma,Beograd,6ApotekaBENU,Beograd,7Katedrazafarmakokinetikuikliničkufarmaciju,UniverzitetuBeogradu–Farmaceutski

fakultet(Srbija)

Premasprovedenimstudijamaanalgeticiseubrajajuučestokorišćenelekoveza

samomedikaciju. Stoga je njihova racionalna primena bitna sa aspekta prevencijepotencijalnih interakcija sa drugim, istovremeno primenjenim lekovima. Cilj ovogistraživanjabiojeispitatibroj,učestalostitipkliničkiznačajnihinterakcija.

Deskriptivnim epidemiološkim istraživanjem obuhvaćeno je ukupno 215ispitanika,samestomprebivalištauBeogradu.Kaoinstrumentuistraživanjukorišćenje standardizovani upitnik (14 pitanja). Za analizu nastanka potencijalnih interakcijakorišćena je baza podataka, Drug Interaction Checker. Istraživanje je sprovedeno uperiodu,februar–mart,tokom2018.godine.

Od ukupnog broja, 58,6% ispitanika bilo je ženskog pola. Prosečna starost uanaliziranom uzorku iznosila je 43,3 godine (od 18 do 84 godina). Najveći brojispitanika je sa završenim visokim obrazovanjem, 54,4%. Od ukupnog brojaanketiranih, 94,4% ispitanika se izjasnilo da pribegava nekom vidu samomedikacije.Potencijalne interakcije su identifikovane kod 20,5% ispitanika, dok je ukupan brojotkrivenih interakcija u analiziranom uzorku bio 195, čija učestalost aproksimativnoodgovara 4,4 interakcije po ispitaniku. U ispitivanoj populaciji kao najučestalijeinterakcijeizdvojilesuseoneukojimasuprisutninesteroidniantiinflamatornilekovi,od kojih se izdvajaju ibuprofen i diklofenak sa nekim od istovremeno primenjivanihantihipertenziva.Pomenuteinterakcijesusejavilesaučestalošćuod45,6%odukupnogbroja identifikovanih interakcija u analiziranom uzorku. Osim navedenog, 12,5%ispitanikajeidentifikovaloneželjenereakcijeprilikomupotrebeodređenihanalgetikauterapiji.

Sprovedena studija ukazuje da je učestalost pojave interakcija u ispitivanojpopulaciji velika. Stoga je potrebno edukovati pacijente koji analgetike koriste usamomedikaciji i pratiti njihove potencijalne interakcije sa drugim istovremenoprimenjenim lekovima u cilju prevencije i/ili minimiziranja neželjenih ishodainterakcija.

474

DRUGINTERACTIONSINSELF‐MEDICATIONWITHANALGESICS

MiomirŠoškić1,AleksandarSavić2,NemanjaBogdanović3,

JovanaJovanović4,DušicaJanković5,AnjaOjdanić6,BranislavaMiljković7

1ClinicalCenterofMontenegro,Podgorica(Montenegro)2MilitaryMedicalAcademy,Belgrade,3LoraPharmacy,Belgrade,4BENUPharmacy,Belgrade,5PHOENIXPharma,Belgrade,6BENUPharmacy,Belgrade,7DepartmentofPharmacokineticsandClinicalPharmacy,UniversityofBelgrade‐Facultyof

Pharmacy(Serbia)

According to the conducted studies, analgesics are considered as often used

drugsforself‐medication.Thereforeistheirsrationalusageimportantfromtheaspectofpreventionofpotentialinteractionswithotherdrugsappliedatthesametime.Theaim of this research was to examine the number, frequency and type of clinicallyimportantinteractions.

Descriptive epidemiological research, covereda totalof 215 respondents,withthe place of residence in Belgrade. As an instrument in the study was used astandardizedquestionnaire(14questions).DrugInteractionCheckerwasusedfortheanalysis of potential interactions as a database. The research was conducted in theperiodFebruary–March,during2018.

Ofthetotalnumber,58.6%ofrespondentswerefemale.Theaverageageintheanalyzedsamplewas43.3years(18to84years).Thehighestnumberofrespondentsiswith completed higher education, 54.4%.Of the total number, 94.4%of respondentsdeclared they resort to some form of self‐medication. Potential interactions wereidentifiedin20.5%ofrespondents,whilethetotalnumberof interactionsdetectedinthe analyzed sample was 195, the frequency approximating 4.4 interactions perrespondent.Intheexaminedpopulation,themostcommoninteractionswerethoseinwhich non‐steroidal anti‐inflammatory drugs were present, of which ibuprofen anddiclofenacweredistinguishedwithsomeof theantihypertensiveagentsadministeredsimultaneously.Theseinteractionshaveoccurredwithafrequencyof45.6%ofthetotalnumber of identified interactions in the analyzed sample. Besides that, 12.5% ofrespondentsidentifiedadversereactionswhenusingcertainanalgesicsintherapy.

The conducted study shows that the frequency of interaction in the examinedpopulation is high. It is necessary to educate patients who use analgesics in self‐medicationandmonitorpotential interactionswithotherconcomitantmedications inordertopreventand/orminimizeunwantedoutcomeoftheinteraction.

475

Arh.farm 2018;68: 475-476 FZZ-P5

AMBULANTNAUPOTREBAANTIHELMINTIKAUREPUBLICISRPSKOJ

AnaGolićJelić1,LjubicaBojanić2,LjiljanaTasić3,NatašaStojaković1,MirjanaĐermanović2,SvjetlanaStoisavljevićŠatara1,DajanaRodić4

1KatedrazafarmakologijuitoksikologijuUniverzitetuBanjojLuci‐Medicinskifakultet,2JZUInstitutzajavnozdravstvoRepublikeSrpske,BanjaLuka(BosnaiHercegovina),3KatedrazasocijalnufarmacijuifarmaceutskozakonodavstvoUniverzitetuBeogradu‐Farmaceutskifakultet(Srbija),4UniverzitetuBanjoj

Luci(BosnaiHercegovina)

Gotovo polovina svjetske populacije se nalazi u riziku od infekcija izazvanih

nekim od helminata, što postaje glavno pitanje javnog zdravlja umnogim tropskim isuptropskimzajednicamasaniskimprihodom.Svjetskazdravstvenaorganizacija(SZO)jeobjavilavodičekojisebavepitanjemovih infekcija injihoveprevencije.Ciljrada jeanaliziratiukupnuambulantnuupotrebuantihelmintikauRepubliciSrpskojuperioduod2014.do2016.godine,tejeuporeditisapodacimaizRepublikeHrvatskeiNorveške.

Podaci o ambulantnoj upotrebi gotovih lijekova na teritoriji Republike Srpsketokom 2014, 2015 i 2016. godine dobijeni su uvidom u izvještaje Instituta za javnozdravstvoRepublikeSrpske,teupoređivanisapodacimaoupotrebilijekovauRepubliciHrvatskojiNorveškoj.PodacizaHrvatskuiNorveškusupreuzetiizAgencijezalijekovei medicinske proizvode Republike Hrvatske i Instituta za javno zdravlje Norveške.Podacisuizraženiudefinisanimdnevnimdozama(DDD)na1000stanovnikadnevnouskladusasmjernicamaSZO.

URepubliciSrpskojpostojiporastambulantneupotrebeantihelmintika,koja je2014. godine iznosila 0,07DDD/1000st./dan, 2015.godine 0,09, a 2016. godine 0,12,što odgovara porastu ukupne ambulantne upotrebe lijekova u Republici Srpskoj uposmatranom trogodišnjem periodu. U Republici Hrvatskoj takođe postoji porastukupneambulantneupotrebelijekova,aliseupotrebaantihelmintikasmanjilaod2014.do2016.godine.Poredećiovetrizemljenajvećaupotrebaantihelmintikazabilježenajeu Norveškoj (0,15DDD/1000st./dan), bez značajnih varijacija u toku posmatranihgodina;infekcijesuuglavnomotkrivanerutinskimpregledimaimigranata,tejekretanjestanovništvakao i visok stepen razvoja sistema zdravstvene zaštite vjerovatnouzroknajvećeupotrebeantihelmintika.

URepubliciSrpskoj je zabilježenporastambulantneupotrebeantihelmintikauposmatranom periodu.Međutim, bez obzira na trend rasta, upotreba ovih lijekova uRepubliciSrpskojjejošuvijekniskaupoređenjusazemljamapoputNorveške,alitrebauzetiuobzirdaRepublikaSrpskanijeizloženadolaskuimigranatakaoNorveška.

476

AMBULATORYUSEOFANTIHELMINTICSINTHEREPUBLICOF

SRPSKA

AnaGolićJelić1,LjubicaBojanić2,LjiljanaTasić3,NatašaStojaković1,MirjanaĐermanović2,SvjetlanaStoisavljevićŠatara1,DajanaRodić4

1DepartmentforPharmacologyandToxicology,UniversityofBanjaLuka‐FacultyofMedicine,2PublicHealthInstituteoftheRepublicofSrpska,Banja

Luka(BosniaandHerzegovina),3DepartmentofSocialPharmacyandPharmceuticalLegislation,UniversityofBelgrade‐FacultyofPharmacy

(Serbia),4UniversityofBanjaLuka(BosniaandHerzegovina)

Almosthalfoftheworld'spopulationisatriskofsomeoftheinfectionscaused

by helminths,which is becoming themajor public health issue inmany tropical andsubtropical low income communities. The World Health Organization (WHO) haspublishedguidelinesaddressingtheissueoftheseinfectionsandtheirprevention.TheaimofthispaperistoanalyzetheoverallambulatoryuseofanthelminticsinRepublicof Srpska during the period from 2014 to 2016 and compare it to data from theRepublicofCroatiaandNorway.

Thedataonoutpatientmedicineuse in theRepublicof Srpskaduring2014 to2016wereobtainedfromthereportsonmedicineuseofthePublicHealthInstituteofRepublicofSrpskaandcomparedtodatainCroatiaandNorwaywhichweretakenfromtheAgencyforMedicinalProductsandMedicalDevicesofCroatiaandtheNorwegianInstitute of Public Health. The data are expressed in defined daily doses (DDD) per1000inhabitantsperdayinaccordancewithWHOguidelines.

There is an increase in outpatient use of anthelmintics in Republic of Srpska,with 0.07 DDD/1000inh./day in 2014, 0.09 in 2015 and 0.12 in2016, which isaccompaniedbyan increase intotaloutpatientdruguse inRepublicofSrpskaduringtheobservedthree‐yearperiod.ThereisalsoanincreaseintotaloutpatientdruguseinCroatia, but the use of anthelmintics has decreased from2014 to 2016. This analyzehad recorded the largest use of anthelmintics in Norway (0.15 DDD/1000 inh./day)withnosignificantvariationsduringtheobservedyears;infectionsaremostlydetectedbyroutinesurveysofimmigrants,thuspopulationmovementsandhighlevelofhealthcaresystemarelikelytobethecause.

Republic of Srpska recorded an increase in outpatient use of anthelminticsduringtheobservedperiod.Howeverregardlessofthegrowthtrend,theuseofthesedrugs in the Republic of Srpska is still low compared to Norway, thus Republic ofSrpskaisnotexposedtoimmigrantsasNorway.

477

Arh.farm 2018;68: 477-478 FZZ-P6

ANALIZAUPOTREBEANALGETIKAPRISAMOMEDIKACIJI

JovanaJovanović1,DušicaJanković2,AnjaOjdanić1,MiomirŠoškić3,AleksandarSavić4,NemanjaBogdanović5,BranislavaMiljković6

1ApotekaBENU,Beograd,2PHOENIXPharma,Beograd,3KliničkicentarCrneGore,Podgorica(CrnaGora),4Vojnomedicinskaakademija,Beograd,5ApotekaLora,Beograd,6Katedrazafarmakokinetikuikliničkufarmaciju,Univerzitetu

Beogradu‐Farmaceutskifakultet(Srbija)

Analgetici predstavljaju grupu lekova koji se sve češće upotrebljavaju u

samomedikaciji. Cilj istraživanja bio je sagledati upotrebu najčešće korišćenihanalgetika, utvrditi vrstu indikacije za koju se najčešće upotrebljavaju i razloge zaodabiranalgetika.

Istraživanje,dizajniranokaostudijapreseka,bilojeprospektivnoisprovedenouperiodufebruar‐mart2018.Korišćenjeanketniupitnik,kojisesastojaood14pitanja.AnalizapodatakasprovedenajeupotrebomstatističkogprogramaPASW,version18.0(SPSSIncChicago,Illionis).Zaispitivanjekorelacijeupotrebeanalgetikaipojedinačnihvarijabli korišćena je korelaciona analiza. Za procenu statističkog značaja rezultatauzetajevrednostp<0,05.

U istraživanju je učestvovalo 215 ispitanika, prosečne starosti 43,3 godine(18‐84godine),58,6%biloježenskogpola.Analgetikeusamomedikacijikoristi94,4%ispitanika.Najčešćaindikacijazaupotrebuanalgetikajeglavobolja(40,1%),doksekaonajviše upotrebljavani analgetik izdvaja ibuprofen (32,6%). Učestalost primeneanalgetika je u pozitivnoj korelaciji sa bolovima koji su prisutni u leđima, mišićima,kolenima i zglobovima. Upotreba nimesulida i veći broj različitih indikacija je ukorelaciji sa ženskim polom, dok se kao prediktor za odabir analgetika na osnovureklame izdvaja muški pol. Statistički značajna korelacija postoji između upotrebevećegbrojalekovasapovećanjemgodinaživotainastankakliničkiznačajnihinterakcijau korišćenoj terapiji. Utvrđeno je da se upotreba ibuprofena, paracetamola ikombinovanog praška smanjuje sa povećanjem godina života, dok se upotrebadiklofenaka i rizik od nastanka interakcija povećava. Neželjenu reakciju na lek jeprepoznalo12,5%ispitanika,odtoga,40,7%ispitanikanijeprijaviloneželjenureakcijunalek.

Rezultati istraživanja ukazuju da veliki broj pacijenata koristi analgetike usamomedikacijineracionalno.Neophodnojeuložitidodatneedukativnenapore,premakorisnicimaipremazdravstvenimradnicimauciljuracionalneprimeneanalgetika.

478

THEANALYSISOFUSEOFANALGESICSINSELF‐MEDICATION

JovanaJovanović1,DušicaJanković2,AnjaOjdanić1,MiomirŠoškić3,AleksandarSavić4,NemanjaBogdanović5,BranislavaMiljković6

1BENUPharmacy,Belgrade,2PHOENIXPharma,Belgrade,3ClinicalCenterofMontenegro,Podgorica(Montenegro),4MilitaryMedicalAcademy,Belgrade,5LoraPharmacy,Belgrade,6DepartmentofPharmacokineticsandClinical

Pharmacy,UniversityofBelgrade‐FacultyofPharmacy(Serbia)

Analgesicsrepresentagroupofmedicationswhicharemoreoftenusedinself‐

medication. The aim of this research was to have an insight of usage of most oftenutilized analgesics and to determine the type of indication for which they are mostoftenusedandthereasonsforchoosingananalgesic.

Theresearch,designedascross‐sectionalstudy,wasprospectiveandconductedintheperiodFebruary‐March2018.Asurveywasconductedbyusingaquestionnaireconsistedof14questions.DataanalysiswasconductedbyusingastatisticalprogramPASW, version 18.0 (SPSS Inc Chicago, Illinois). Correlation analysis was used forassaying correlation of analgesics application and individual variables. A value ofp<0.05wastakenforassessmentofstatisticalimportanceofresults.

215 respondentsparticipated in the studyand theaverageagewas43.3years(range18‐84years),ofwhich58.6%werefemales.Analgesicswereusedby94.4%oftherespondents.Themostoftenindicationforuseofanalgesicswasheadache(40.1%),while ibuprofen stoodoutas themostoftenappliedanalgesic (32.6%).Frequencyofanalgesic application was positively correlated to pain that is present in the back,muscles, knees and joints. Use of nimesulide and a larger number of indications iscorrelated to female sex, while the predictor for choosing an analgesic based oncommercials is male sex. Statistically important correlation exists between theapplication of larger number of medication with increasing age and occurrence ofclinically important interactions in the used therapy. It is determined that use ofibuprofen, paracetamol and combined powder decreases with age, while the use ofdiclofenac and risk of interactions’ occurrence increases. Adverse drug reactionwasrecognizedby12.5%of the respondents, ofwhom40.7%didnot report the adversedrugreaction.

Theresultsofresearchpointoutthatlargenumberofpatientsuseanalgesicsinself‐medication irrationally. It is necessary to invest additional educational efforts,towardusersandhealthcareworkersforthegoalofrationalanalgesicapplication.

479

Arh.farm 2018;68: 479-480 FZZ-P7

FARMAKOEPIDEMIOLOŠKAANALIZAPOTROŠNJEANTIHIPERGLIKEMIKAUREPUBLICISRPSKOJ

LjubicaBojanić1,2,MiodragMarjanović1,MirjanaĐermanović1,2,

KristinaZrnić1,AnaGolićJelić2

1InstitutzajavnozdravstvoRepublikeSrpske,2UniverzitetuBanjojLuci‐Medicinskifakultet(BosnaiHercegovina)

Dijabetes melitus predstavlja jedan od najvećih javnozdravstvenih problema

današnjiceširomsvijeta.Prevalencadijabetesa jeukonstantnomporastuposlednje3decenije, a smatra se da tome najviše doprinosi pretilost koja je u porastu, kao inedostatak fizičke aktivnosti. Prema podacima SZO, u 2012. godini dijabetes je biodirektnouzrokoko1,5milionsmrtnihslučajeva.Takođe,dijabetesmožedadovededobrojnih zdravstvenih komplikacija i poveća rizik prijevremene smrti. Cilj rada jepredstavitizdravstvenostanjestanovništvauodnosunadijabetesmelitus,tepotrošnjuantihiperglikemikauRepubliciSrpskojuperioduod2011.do2016.godine.

Podaci o zdravstvenom stanju stanovništva i potrošnji lijekova su dobijeni izgodišnjihizvještajaInstitutazajavnozdravstvoRepublikeSrpske.Potrošnjalijekovajeizražena u DDD (definisane dnevne doze/1000stanovnika/dan) prema metodologijiSZO.

U posmatranom periodu je evidentan značajan porast oboljelih od dijabetesmelitusa, pri čemu je broj prijavljenih oboljelih porastao sa 31056u2011. godini na56016u2016.godini(začak80%).Odtoga,smatrasedanadijabetestipa2otpada85do90%oboljelih.Najvećibrojoboljelihjeregistrovanušestojisedmojdecenijiživota,pričemudonaglogporastaoboljelihdolazivećupetojdeceniji.Uskladusatim,ukupnapotrošnja antihiperglikemika ima kontinuiran trend porasta od 2011. godine (34,3DDD)do2016.godine(52,6DDD),štočiniporastza53%uposmatranomperiodu.Odtoga potrošnja insulina i analoga (A10A) u prosjeku iznosi 5,6 DDD, dok potrošnjaoralnihantihiperglikemika(A10B)iznosi31,6DDD(84,5%odukupnepotrošnje).

Sobziromnaznačajanporastoboljelihoddijabetesa,odčeganajvišedijabetesatipa2kojisemožeprevenirati,teporastapotrošnjeantihiperglikemikaizdravstvenihtroškova, postoji jasna indikacija za pojačanimprovođenjem sistemskih preventivnihmjera i podizanjem svijesti o dijabetesu, sa ciljem smanjenja prevalence dijabetesmelitusauRepubliciSrpskoj.

480

PHARMACOEPIDEMIOLOGICALANALYSISOFANTIHIPERGLICEMICSCONSUMPTIONINTHEREPUBLICOFSRPSKA

LjubicaBojanić1,2,MiodragMarjanović1,MirjanaĐermanović1,2,

KristinaZrnić1,AnaGolićJelić2

1PublicHealthInstituteoftheRepublicofSrpska,2UniversityofBanjaLuka–FacultyofMedicine(BosniaandHercegovina)

Diabetes mellitus is one of the biggest public health problems of today. The

prevalence of diabetes has increasing in the last three decades, mostly because ofincreaseintheprevalenceofobesity,aswellasthelackofphysicalactivity.Accordingto theWHO, in 2012, diabetes was directly responsible for 1.5 million deaths. Also,diabetes can lead to many health complications and increase the risk of prematuredeath.Theaimofthepaperstopresentthehealthstatusofthepopulationinrelationtodiabetesmellitus,aswellastheconsumptionofantihyperglycemicsintheRepublicofSrpskaduringtheperiodfrom2011to2016.

Data on the health status and medicine consumption are obtained from theannual reports of Public Health Institute of the Republic of Srpska. Medicineconsumption data is expressed in DDD (defined daily doses/1000 inhabitants/day)accordingtotheWHOmethodology.

A significant increase in diabetes mellitus patients was recorded, with thenumberofreportedpatientsincreasingfrom31056in2011to56016in2016(80%).Ofthis,itisconsideredthat85to90%havediabetestype2.Themajorityofregisteredpatients were in the sixth and seventh decades of life. Accordingly, the totalconsumptionofantihyperglycemicshasacontinuousincreasefrom2011(34.3DDDs)to2016(52.6DDDs),whichisanincreaseof53%duringtheobservedperiod.Ofthis,theconsumptionofinsulinandanalogues(A10A)was5.6DDDsonaverage,whiletheconsumption of oral antihyperglycemics (A10B) was 31.6 DDDs (84.5% of totalconsumption).

Given the significant increase in diabetes patients, of which most can beprevented, and the increase in antihyperglycemic consumption and healthcarespending,thereisaclearindicationforincreasedenforcementofsystematicpreventionand raising awareness on diabetes in order to reduce the prevalence of diabetesmellitusinRepublicofSrpska.

481

Arh.farm 2018;68: 481-482 FZZ-P8

UTICAJZNANJAISTAVOVAPACIJENATAORACIONALNOJUPOTREBI

ANTIBIOTIKANAPOJAVUBAKTERIJSKEREZISTENCIJE

TatjanaDenić1,BrankaLegetić2,SnežanaStević2,SlobodanGigov2,MilanIlić2,GordanaStojković1,ZoranaCvetković‐Stojković1

1ApotekaMegapharmacyNiš,2UniverzitetPrivrednaakademijauNovomSadu

‐FarmaceutskifakultetNoviSad(Srbija)

Antimikrobni lekovi su svojom pojavom izazvali dramatične promene ne

menjajući samo tretman zaraznih bolesti već i sudbinu čovečanstva. Rezistencijabakterija na antibiotike je prirodan biološki fenomen u njihovoj borbi za opstanak.Pojava populacije patogenih bakterija otpornih na antibiotike koja je nastala usledprekomerne ilipogrešneupotrebepostala jeglavniglobalnizdravstveniproblem.Ciljovestudijejebiodaseispitanivoznanjaoosnovnojnameniantibiotika,posledicamaneracionalneupotrebeiučestalostprimeneantibiotika.

Opservacionim istraživanjem obuhvaćeno je ukupno 477 ispitanika koji sudobrovoljno pristupili popunjavanju anonimne ankete. U cilju prikupljanja podatakakorišćenjeoriginalniupitnikkojijedistribuiranudveapotekeuNišuijednuapotekuuAleksincu.

Odukupno477ispitanikakolikojebiloobuhvaćenoispitivanjem,367ispitanikaje bilo izNiša prosečne starosti 40,25 godina, a 110 ispitanika izAleksinca prosečnestarosti 40,36 godina. Rezultati su pokazali da ispitanici nemaju adekvatno znanje oosnovnoj nameni antibiotika. U Nišu je 54,02% ispitanika smatralo da su antibioticiefikasni za lečenje prehlade i gripa, dok je uAleksincuprocenat ispitanika sa takvimstavom 68,31%. Određeni broj ispitanika smatra da su antibiotici efikasni za lečenjevirusnihinfekcija(13,35%uNišui22,73%uAleksincu),alergija(1,82%uAleksincu)ibolarazličitogporekla(2,18%uNišui9,09%uAleksincu).Najvećiprocenatispitanikau Nišu je izjavio da uzima antibiotike jednom u par godina (45,23%) dok najvećiprocenat ispitanikauAleksincuuzimaantibiotike1‐2putagodišnje (48,18%).Pojambakterijskerezistencijejepoznatmalomprocentuispitanika(30,52%uNišui18,18%uAleksincu).Ispitaniciuobagradavidezdravstveneradnikeizdravstveneustanovekaonajpouzdanijiizvorinformacija.

Ispitivanjemznanja i stavova ispitanika izNiša iAleksincaustanovljen jevisokstepen zloupotrebe antibiotika. Ovakve studije imaju za cilj da osnaže edukativnekampanjezapromovisanjeracionalneupotrebeantibiotikakakouzajednicama,takoiuzdravstvenimustanovama.

482

THEINFLUENCEOFPATIENTS`KNOWLEDGEANDATTITUDEABOUTRATIONALUSEOFANTIBIOTICSONBACTERIAL

RESISTANCE

TatjanaDenić1,BrankaLegetić2,SnežanaStević2,SlobodanGigov2,MilanIlić2,GordanaStojković1,ZoranaCvetković‐Stojković1

1PharmacyMegapharmacyNiš,2UniversityBussinesAcademyinNoviSad‐

FacultyofPharmacyNoviSad(Serbia)

Antimicrobial drugs caused huge changes, not only in treatment of various

infections,butforthefutureofmankindgenerally.Bacterialresistanceonantibioticsisnatural biologicalmechanism in their struggle for existence. Appearance of differentpathogenbacteriaresistanttoantibiotics,whichisresultofexcessiveuseormisuseofantibiotics,isleadingglobalhealthissue.Theaimofthisstudywastoanalysethelevelof knowledge aboutmain purpose of antibiotics, consequences of antibioticsmisuseandincidenceofantibioticsuse

Observational study was conducted on 477 voluntary participants whocompletedanonymoussurvey.ForthispurposeoriginalquestionnairewasdistributedintwocommunitypharmaciesinNiš,andoneinAleksinac.

Outof477participants367werefromNišwithaverageageof40.25years,and110 were from Aleksinac with average age of 40.36 years. Results have shown thatparticipants` awareness about main purpose of antibiotics is very low. 54.02%participantsfromNišconsideredthatantibioticsareefficientagainstcoldorflu,whilein Aleksinac this percent is even higher (68.31%). Certain number of participantsconsideredthatantibioticsareefficientagainstviral infections(13.35%fromNišand22.73% from Aleksinac), against allergies (1.82% from Aleksinac) and pain (2.18%fromNiš,and9.09%fromAleksinac).MostparticipantsfromNištakeantibioticsoncein few years (45.23%), while most participants from Aleksinac take antibiotics 1‐2times a year (48.18%). Low percent of participants know about bacterial resistance(30.52% from Niš and 18.18% from Aleksinac). Participants from both Niš andAleksinacconsiderhealthcareprofessionalsandinstitutionsasmostrelevantsourceofinformationaboutantibiotics.

Inthissurveyonparticipants`awarenessweconcludedthatthereishighlevelofantibioticsmisuse. Such studieshaveanaim toencourageeducational campaigns forrationaluseofantibioticsinhealthcareinstitutionsandsocietyingeneral.

483

Arh.farm 2018;68: 483-484 FZZ-P9

ZNAČAJRACIONALNOGPROPISIVANJAIIZDAVANJAANTIBIOTIKA

ZAPREVENCIJUPOJAVEBAKTERIJSKEREZISTENCIJE TatjanaDenić1,BrankaLegetić2,SnežanaStević2,SlobodanGigov2,

MilanIlić2,GordanaStojković1,ZoranaCvetković‐Stojković1

1ApotekaMegapharmacyNiš,2UniverzitetPrivrednaakademijauNovomSadu‐FarmaceutskifakultetNoviSad(Srbija)

Poslednjihdecenijaupotreba antibiotika jepostala sve raširenija, zbog čega su

bakterijevremenompostalerezistentnenavelikibrojantibiotika.Problemantibiotskerezistencije ozbiljna je pretnja globalnom javnom zdravlju, koja je najčešće posledicaprekomerneineopravdaneupotrebeantibiotika.Ciljovestudijejebiodaseispitadalipostoji zloupotreba antibiotikaod strane lekara, farmaceuta i pacijenatakao i stepenkomplijansekodprimeneantibiotika.

Opservacionim istraživanjem obuhvaćeno je ukupno 477 ispitanika koji sudobrovoljno pristupili popunjavanju anonimne ankete. U cilju prikupljanja podatakakorišćenjeoriginalniupitnikkojijedistribuiranudveapotekeuNišuijednojapoteciuAleksincu.

Ispitivanjem je utvrđeno da je prisutan visok nivo samomedikacije međuispitanicima gde antibiotike bez preporuke lekara koristi 50,41% ispitanika u Nišu i51,82% ispitanika u Aleksincu. 51,77% ispitanika u Nišu i 54,55% ispitanika uAleksincujepotvrdilodaposedujeantibiotikeukućnojapoteciurezervi,dok50,55%ispitanika iz Niša i 52,29% ispitanika iz Aleksinca je koristilo antibiotike koji supreostali od prethodnog lečenja. Uput od lekara za analizu krvi, urina ili brisa prepropisivanjaantibiotikadobija14,09%ispitanikauNišui22,94%uAleksincu.Najčešćepropisivan antibiotik bio je cefaleksin (21,45% u Nišu i 27,08% u Aleksincu), zatimamoksiciliniazitromicin.Velikiprocenatispitanikajeizjaviodaterapijuuzimadokrajaiutačnoodređenomvremenskomintervalu.97%ispitanikaizNišai88%ispitanikaizAleksinca je izjavilo da zna šta su probiotici iako svega 55,02% ispitanika iz Niša i39,74%ispitanikaizAleksincapravilnokoristiprobiotikeuzantibiotik.

Naše istraživanje pokazuje da bi racionalizacija upotrebe antibiotika izmeđuostalogtrebaladapodrazumevarazvojobrazovnihprogramaza javnost izdravstveneradnike, razvoj nacionalnih i lokalnih vodiča za lekare, strogu zabranu prodajeantibiotikabezlekarskogrecepta,kaoirazvojnacionalnihstrategijakoje imajuzaciljpromocijuracionalnogkorišćenjaantibiotikakrozkomunikacijuiedukaciju.

484

THEIMPORTANCEOFRATIONALANTIBIOTICPRESCRIBINGANDDISPENSINGINTHEPREVENTIONOFBACTERIALRESISTANCE

TatjanaDenić1,BrankaLegetić2,SnežanaStević2,SlobodanGigov2,

MilanIlić2,GordanaStojković1,ZoranaCvetković‐Stojković1

1PharmacyMegapharmacyNiš,2UniversityBusinessAcademyinNoviSad‐FacultyofPharmacy(Serbia)

Over the years, the use of antibiotics has become widespread causing the

resistance of the increasing number of bacteria which is a serious threat to globalpublichealth.Oneofthemostimportantcausesofbacterialresistanceistheexcessiveand unjustified use of antibiotic in human medicine. The aim of this study was toinvestigate whether the use of antibiotics is abused by doctors, pharmacists and/orpatients,aswellasthelevelofcomplianceintheuseofantibiotics.

Observational study was conducted on 477 voluntary participants whocompleted anonymous questionnaire. For this purpose original questionnaire wasdistributedintwocommunitypharmaciesinNišandoneinAleksinac.

Theresultsshowedhighlevelofself‐medication–50.41%ofrespondentsinNišand 51.82% of respondents in Aleksinac use antibiotics without doctor’srecommendation. 51.77% respondents in Niš and 54.55% respondents in Aleksinacstatedthattheyhaveremainingantibioticsintheirhome,while50.55%respondentsinNišand52.29%oftheminAleksinacusedantibioticsleftfromtheirprevioustherapy.Veryfewrespondentsstatedthattheyalwaysgetreferralfromadoctorforblood,urineand swab analyses (14.09% in Niš and 22.94% in Aleksinac). The most commonlyprescribed antibiotic were cephalexin (21.45% in Niš and 27.08% in Aleksinac)followed by amoxicillin and azithromycin.Most of the respondents confirmed takingtherapy in linewith recommendedregimenandduration.97%of respondents inNišand88%ofrespondentsinAleksinacconfirmedthattheyknowwhatprobioticswere,althoughasmallpercentageconfirmeduseofprobioticswithantibiotics.Only55.02%of respondents from Niš and 39.74% from Aleksinac used probiotics properly withantibiotics.

Our study showed that rationalization of the use of antibiotics should includedevelopment of educational programs for the public and health professionals, thedevelopment of national and local guidelines for doctors and pharmacists, theprohibitiononthesaleofantibioticswithoutmedicalprescriptionandthedevelopmentof national strategies aiming promotion of the rational use of antibiotics throughcommunicationandeducation.

485

Arh.farm 2018;68: 485-486 FZZ-P10

PROPISIVANJEANTIBIOTIKAUPRIMARNOJZDRAVSTVENOJ

ZAŠTITINATERITORIJINOVOGSADA:RAZLIKEIZMEĐURECEPATAKOJEPOKRIVAINEPOKRIVAZDRAVSTVENOOSIGURANJE

NemanjaTodorović1,MladenaLalić‐Popović1,BorisMilijašević2,SvetlanaGoločorbin‐Kon1,

NebojšaPavlović1,JelenaČanji1,KatarinaJeremić1

1Katedrazafarmaciju,UniverzitetuNovomSadu‐Medicinskifakultet,2Katedrazafarmakologiju,toksikologijuikliničkufarmakologiju,UniverzitetuNovom

Sadu‐Medicinskifakultet(Srbija)

Praćenjepropisivanjaantibiotikajevažnozasmanjenjebakterijskerezistencije.

Ovo istraživanje imalo je za cilj utvrđivanje razlika između propisivanja antibiotikaprekorecepatanateretfondaRepublikeSrbije(RFZOrecepti)ionihrecepatakojinisunateretufonda(ne‐RFZOrecepti).

Studija je retrospektivna, zasnovana na podacima dobijenim iz Z.U. Apoteka„Cvejić“zajanuar2018.PosmatranojeosamapotekanateritorijiNovogSada.Uzetisupodaci o propisivanju svih grupa antibiotika, uključujući i antibiotike za lokalnuprimenu.Podacisupodeljeniudveosnovnegrupe:RFZOreceptiine‐RFZOreceptikojesu dalje podeljene na sledeće varijable: pol, godine, ATC grupa, farmaceutski oblik isedište proizvođača. Rezultati su izraženi kao broj izdatih antibiotika u okviru jednekategorijevarijable(n)ikaoprocenatodukupnogbrojapropisanihantibiotika.

Tokom posmatranog perioda, od ukupnog broja izdatih i prodatih lekova(35.705) 8,47% su bili antibiotici (7,89% od svih RFZO recepata, 8,88% od prodajelekova). Propisivanje antibiotika veće je putem ne‐RFZO recepata (60,77%). Nijedanantibiotik izATCgrupeAnijepropisanotroškufonda, iakosepojedinipreparatiovegrupenalazenalistiARFZO.Takođe, iantibiotici izATCgrupaD,G,PiSsusemanjepropisivaliputemRFZOrecepata,uodnosunane‐RFZO.ATCgrupaJjenajzastupljenija(94,10%RFZOantibiotskihrecepatai67,39%ne‐RFZO).Najvišesusepropisivaličvrstifarmaceutski oblici antibiotika (82,70%). Polučvrsti i tečni preparati antibiotika zalokalnu primenu su se više propisivali putem ne‐RFZO recepata. Od svih propisanihantibiotika,63,18%subiliantibioticidomaćihproizvođača.

Istraživanje je pokazalo veći procenat propisivanja antibiotika putemne‐RFZOrecepata, posebno lokalnih polučvrstih i tečnih farmaceutskih oblika antibiotika.Rezultati sugerišu na neophodnost veće kontrole ove vrste propisivanja, kako sastanovišta zdravstvenog osiguranja, tako i u opravdanosti upotrebe pojedinih grupaantibiotika.

486

PRESCRIBINGOFANTIBIOTICSINPRIMARYHEALTHCAREINNOVISAD:DIFFERENCESBETWEENPRESCRIPTIONSCOVEREDANDNOT

COVEREDBYHEALTHINSURANCE

NemanjaTodorović1,MladenaLalić‐Popović1,BorisMilijašević2,SvetlanaGoločorbin‐Kon1,

NebojšaPavlović1,JelenaČanji1,KatarinaJeremić1

1DepartmentofPharmacy,UniversityofNoviSad‐FacultyofMedicine,2DepartmentofPharmacology,ToxicologyandClinicalpharmacology,

UniversityofNoviSad‐FacultyofMedicine(Serbia)

Theaimof thispaperwastodeterminethedifferencesbetweenprescribingof

antibiotics through prescriptions which are covered by the Fund of the Republic ofSerbia (fund prescriptions‐FP) and those prescription which are not covered by theFund(non‐fundprescriptions‐NFP).

The study is retrospective,basedondataobtained fromPharmacy "Cvejić" forJanuary2018.EightpharmaciesontheterritoryofNoviSadwereobserved.Dataontheprescription of all antibioticswas collected, including antibiotics for topical use. Thedatawasdividedintotwobasicgroups:FPandNFPwhicharefurtherdividedintothefollowing variables: gender, age, ATC group, pharmaceutical form andmanufacturer.The resultswereexpressedas thenumberofantibioticdrugswithinone categoryofvariables(n)andasapercentageofthetotalnumberofprescribedantibiotics.

During the observed period, of the total number of issued and sold drugs(35705), 8.47% were antibiotics (7.89% of all FP, 8.88% of sale drugs). Antibioticsweremore oftenprescribed throughNFP (60.77%).Noantibiotic fromATCGroupAwas prescribed at the expense of the Fund. As for ATC groups D, G, P and S moreantibioticswereprescribedthroughFPthanNFP.ATCgroupJwasthemostcommonlyprescribed (94.10% of FP and 67.39% of NFP). Solid pharmaceutical forms ofantibiotics were prescribed the most (82.70%). Semi‐solid and liquid antibioticpreparationsfortopicaluseweremoreprescribedbyNFP.

The study showed a higher percentage of antibiotic prescribed through NFP,especially semi‐solid and liquid pharmaceutical forms for topical use. The resultssuggesttheneedforgreatercontrolofthistypeofprescription,bothfromthepointofviewofhealthinsurance,andjustificationoftheuseofcertaingroupsofantibiotics.

487

Arh.farm 2018;68: 487-488 FZZ-P11

PROBLEMISAUPOTREBOMLEKOVAKODODRASLIHPUŠAČASAHIPERTENZIJOM‐DALIIKOJEINTERVENCIJEFARMACEUTIMOGU

DAPRUŽE?

JasnaAnđelković1,MilanRakić2,JovanaStojković2,SandraVezmar‐Kovačević3,BranislavaMiljković3

1ApotekaKragujevac,2ApotekaProkuplje,3Katedrazafarmakokinetikuikliničkufarmaciju,UniverzitetuBeogradu‐Farmaceutskifakultet(Srbija)

Hipertenzijajejedanodvodecihuzrokakardiovaskularnihbolesti.Ciljstudijeje

bio da identifikuje vrste problema u upotrebi lekova kod odraslih pušača sahipertenzijom koji utiču na kontrolu krvnog pritiska (KP) i da se ispitaju vrsteintervencijafarmaceutakojebipoboljšaleishodelečenjakodovihpacijenata.

Odrasli pacijenti sa hipertenzijom i pušačkom navikom uključeni su u studijusprovedenu u apotekama u Kragujevcu i Prokuplju, Srbija od januara 2017. domaja2018. godine. Podaci su prikupljeni upotrebom upitnika za otkrivanje kontrolehipertenzije.PCNEklasifikacionisistemV8.02jekoriscenzaidenti ikacijuproblemasaupotrebomlekova.

Studijajeuključila293pacijenta(67%muškaraca,stopaodgovora56%),srednjastarost 51 ± 3 godine. Prosečan broj hroničnih bolesti bio je 2 ± 1, godine aktivnogpušenja18±3, cigareta/dan14±3, i vrednostiKP143±5/95±4mm/Hg.88%pacijenata ne zna svoj profil lipida, dok 76% pacijenata ne zna svoj profilkardiovaskularnog rizika. U 156 bolesnika otkriveno je ukupno 374 problema saupotrebom lekova (3 ± 1 problema / pacijentu). Problemi sa upotrebom lekova su:pogrešnaupotrebalekova36%,nejasnauputstvazadoziranje23%,izborlekova20%,neželjenereakcijelekova11%,potrebnapreventivnaterapija10%.Farmaceutjepružiosavetovanje kod 67% pacijenata, 17% pacijenata je dobilo pisana uputstva upotrebelekova dok je 16% pacijenata upuceno lekaru. Za vecinu pacijenata, doktori (31%) iinternet(30%)suglavniizvoriinformacijaolečenjuhipertenzije.

Identifikovan je značajan broj različitih problema u vezi sa primenom lekova.Farmaceuti imaju važnu ulogu u indentifikaciji problema sa upotrebom lekova kododraslih pušača sa hipertenzijom. Farmaceuti mogu pružiti intervencije koje mogupoboljšatiishodekodovihpacijenata.

488

DRUG‐RELATEDPROBLEMS(DRPS)INCURRENTADULTSMOKERS

WITHHYPERTENSIONTHATAFFECTBLOODPRESSURE(BP)CONTROL‐IFANDWHICHINTERVENTIONSPHARMACISTSCAN

PROVIDE?

JasnaAnđelković1,MilanRakić2,JovanaStojković2,SandraVezmar‐Kovačević3,BranislavaMiljković3

1PharmacyKragujevac,2PharmacyProkuplje,3DepartmentofPharmacokineticsandClinicalPharmacy,UniversityofBelgrade‐FacultyofPharmacy(Serbia)

Hypertensionisamongtheleadingcausesofcardiovasculardisease.Theaimof

the studywas to identify the typesofdrug‐relatedproblems (DRPs) in currentadultsmokers with hypertension that affect blood pressure (BP) control, and to examinepharmacistsꞌinterventionstoimproveoutcomesinthesepatients.

Adultpatientswithhypertensionandsmokinghabitwereincludedinthestudyconducted in Pharmacies in Kragujevac and Prokuplje, Serbia from January 2017 toMay 2018. The data were collected using a questionnaire to detect hypertensionmanagement.PCNEClassificationV8.02systemwasusedtoidentifyDRPs.

The study included 293 patients (67% male, response rate 56%), mean age51±3.Theaveragenumberofchronicdiseaseswas2±1,yearsof smokinghabit18±3,cigarettes/day14±3,andBPvalues143±5/95±4mm/Hg.88%ofpatientsdidnotknowtheirlipidprofile,while76%ofpatientsdidnotknowtheircardiovascularriskprofile.A total of 374 DRPs were detected in 156 patients (3±1 DRP/patient). DRPs were:inadequate use of drugs 36%, unclear dosing instructions 23%, drug choice 20%,adversereactionofdrugs11%,preventivetherapyrequired10%.67%ofpatientswereoffered to counsel, 17%written summary ofmedications and 16% of patientswerereferredtothedoctor.Formostpatients,doctors(31%)andinternet(30%)aremainsourcesofinformationabouthypertensionmanagement.

AsignificantnumberofdifferentDRPshavebeenidentified.Pharmacistshaveanimportant role in identifying DRPs in adult hypertensive smokers. Pharmacists canprovideinterventionsthatcanimprovetheoutcomesinthesepatients.

489

Arh.farm 2018;68: 489-490 FZZ-P12

ULOGAFARMACEUTAUEDUKACIJIDECEOBEZBEDNOJUPOTREBI

LEKOVA

SonjaStojiljković1,DraganaRajković2,JelenaMilošević3

1ZUapotekaFarmakom,2FarmaceutskaKomoraSrbije,3ApotekarskaustanovaKragujevac(Serbia)

Lekovi su sastavni deo života celokupne populacije. Svaka porodica ima svoju

kućnu apoteku, pamaker ona bila sastavljena samo od par lekova poput analgetika,antihistaminikailikremova/mastizatopikalnuprimenu.Decačestodolazeukontaktsafarmaceutskimpreparatima.Akolikoonjimazaistaznaju?Cilj sprovođenjaedukacijedece u uzrastu 5 – 10 godina je učenje osnovnih pojmova o bezbednom rukovanju ičuvanju lekova, podizanju svesti roditelja o mogućoj toksičnosti preparata sa jednestrane,ali i isticanjeulogefarmaceutakaoodgovornogzdravstvenogradnikasakojimmogurazgovaratiozdravlju.

Kratka prezentacija od strane farmaceuta u vidu interaktivnog javnog časa olekovimaiulozifarmaceuta.Prezentacijesuodržanegrupamadeceu3vrtićai2škole.Obuhvaćenoje80deceuzrasta5–6godinai60deceuzrasta7–10godina.Trajanjeprezentacije30minuta.

Interaktivnom komunikacijom utvrđeno je da su deca veoma zainteresovana ivećupućenauproblematikučuvanja ikorišćenja lekova,alimaloznajuo farmaceutukaozdravstvenomradnikuinakojasvetopitanjamogudobitiodgovorodfarmaceuta.Decisupodeljeniedukativnilifletisatemom“Farmaceut–vašsavetnikisaveznik”,dazajednosaroditeljimaporazgovarajuoedukacijikojojsuprisustvovali.

Deca sve češće dolaze u kontakt sa velikim brojem lekova i dijetetskihsuplemenata koje koriste oni sami, njihovi roditelji ili bliski rođaci. Edukacije suneophodne kontinuirano kako bi se smanjio rizik od zloupotrebe iz neznanja.Farmaceutkaonajdostupnijizdravstveniradnikdetetutrebadabudepredstavljenkaoprijatelj koji može pomoći prilikom unapređenja i održavanja zdravlja. Ovakav videdukacijamožesesprovoditiodstranefarmaceutanateritorijiceleSrbije.

490

ROLEOFPHARMACISTSINEDUCATIONOFCHILDRENABOUTSAFE

USEOFMEDICINES

SonjaStojiljković1,DraganaRajković2,JelenaMilošević3

1Farmakompharmacy,2PharmaceuticalChamberofSerbia,3PharmacyKragujevac(Serbia)

Drugsareanintegralpartofthelifeoftheentirepopulation.Childrenoftencome

into contact with pharmaceutical preparations. And howmuch do they really knowabout them? The goal of implementing the education of children aged 5‐10 years islearningthebasicconceptsofsafehandlingandstorageofmedicines,aswellasraisingparents'awarenessofpossibletoxicityofthepreparations.Alsothegoalishighlightingtheroleofpharmacistsasaresponsiblehealthworkerwithwhomtheycantalkabouthealth.

Brief presentationbypharmacists in the formof interactive conversationwithchildren about medicines and the role of pharmacists. Presentations were held bygroupsofchildrenin3kindergartensand2schools.Therewere80childrenaged5‐6yearsand60childrenaged7‐10years.Durationofthepresentationwas30minutes.

Interactive communication has found that children are very interested in andalreadyareconcernedwiththeproblemofpreservingandusingdrugs,buttheydon’tknowmuchaboutthepharmacistasahealthcareprovider.Childrenhavebeengiveneducationalleafletswiththetopic"Pharmacist‐youradvisorandally",totalktotheirparentsabouttheeducationtheyattended.

Children often come in contact with a large number ofmedicines and dietarysupplements used by themselves, their parents or close relatives. Education isnecessary to reduce the risk of misuse. The pharmacist, as the most accessiblehealthcareworker,shouldbepresentedtothechildasafriendwhocanhelpimproveandmaintainhealth.ThiskindofeducationcanbecarriedoutbypharmacistsinSerbia.

491

Arh.farm 2018;68: 491-492 FZZ-P13

FARMACEUTSKAZDRAVSTVENAZAŠTITAUTERAPIJIPACIJENATASAPROŠIRENIMVENAMADONJIHEKSTREMITETA‐RAZVOJNOVE

USLUGE

JasnaAnđelković1,IvanaTadić2

1ApotekaKragujevac,2Katedrazasocijalnufarmacijuifarmaceutskozakonodavstvo,UniverzitetuBeogradu–Farmaceutskifakultet(Srbija)

Razvoj farmaceutskih usluga koje imaju za cilj prevenciju i lečenje proširenih

venadonjihekstremitetamožebitiodvelikogznačajazazdravljepacijenata.Ciljevisubiliispitatiulogufarmaceutauterapijipacijenatakodkojihsuprisutneproširenevenedonjih ekstremiteta i da li usluga farmaceuta dovodi do poboljšanja ishoda kodpacijenata.

Istraživanje je sprovedeno u Savetovalištu Apoteke Kragujevac u periodu jul2016‐maj2018.godine.Usavetovalištujepacijentimapruženauslugamerenjavenskecirkulacije donjih ekstremiteta digitalnom fotopletizmografijom. Merenje je vršiofarmaceut nakon čega je svim pacijentima pružen savet u skladu sasmernicama zafarmaceute za terapiju proširenih vena. Farmaceuti su ishode intervencije pratili kodistihpacijenatanakon3,6i12meseci,ponovnimmerenjemvenskogprotokanaistomaparatu. Zadovoljstvo pacijenata uslugom evaluirano je upitnikom u kom je opštezadovoljstvoocenjenonaskaliod1do5.

Istraživanjejeuključilo96pacijenata(74%žena)ukupneprosečnestarosti48±3godina.Nakonmerenja,9%pacijenataupućenojelekaru.Tipičniznaciproširenihvenabili su prisutni kod 69% pacijenata. Kod 81% pacijenata farmaceut je predložiofarmakoterapiju (venotonik: diosmin + hisperidin), dok je kod 72 % pacijenatapredloženakompresivnaterapija.Poboljšanjejezabeleženokod61%pacijenatanakontrii48%pacijenatanakonšestmeseci.Nakondvanaestmeseci53%pacijenataizjaviloje da su se simptomi proširenih vena povukli. Od svih uključenih pacijenata, 88%smatradajemerenjevenskecirkulacijeikonsultacijasafarmaceutombilakorisna,dok70%pacijenatasmatradaovausluga trebadase sprovodiuapoteci.Prosečnaocenazadovoljstvapacijenatauslugomiznosilaje4,8.

Farmaceuti bi mogli da imaju značajnu ulogu u terapiji proširenih venapacijenata implementiranjem usluge merenja venske cirkulacije digitalnomfotopletizmografijomisavetovanjem.Smernicezafarmaceuteuterapijiproširenihvenamogudoprinetipoboljšanjuishodakodpacijenata.

492

PHARMACEUTICALCAREINTREATMENTOFVARICOSEVEINSOFLOWEREXTREMITIES–DEVELOPMENTOFANEWPHARMACY

SERVICE

JasnaAnđelković1,IvanaTadić2

1PharmacyKragujevac,2DepartmentofSocialPharmacyandPharmaceuticalLegislation,UniversityofBelgrade‐FacultyofPharmacy(Serbia)

Pharmaceuticalcareservicescancontributeinpreventionandbettertreatment

of patients with varicose veins of lower extremities. The aims of the study were toexaminetheroleofpharmacists intreatmentofpatientswithvaricoseveinsof lowerextremitiesandwhethernewpharmacyservicecouldleadtobetterhealthoutcomesofpatients

The studywas conductedwithin thePharmacyKragujevac (Serbia) during theperiod July 2016 ‐May 2018 year. In a specific pharmacy, pharmacistmeasured thevenous circulation of lower extremities using the digital photoplethysmography andprovidedtheconsultationtoeverypatientaccordingtoGuidelinesforpharmacistsforvaricosetreatment.Theoutcomesweremeasuredatthesamedeviceineverypatientafter3,6and12monthsafterbaselineservice.Thesatisfactionofthepatientswiththenewpharmacyservicewasevaluatedonascalefrom1to5.

The study included 96 patients (74% female) with the average age of 48 ± 3years. Pharmacist referred 9% of patients to the physician. Typical signs of varicosewerepresentedin69%ofpatients.Pharmacistsuggestedpharmacotherapy(diosmin+hisperidin)andcompression therapy in81%and72%ofpatients,prospectively.Thevaricose veins were improved in 61% and 48% of patients after 3 and 6 months,prospectively.After12months,53%ofpatientsreportedthatvaricosesymptomshadbeen receded. Most of the patients (88%) believed that measurement of the vaincirculation and consultation with a pharmacist was helpful, while 70% of patientsthought that this servicecouldbeusefulwithin thepharmacy.Thesatisfactionof thepatientswiththenewpharmacyservicewas4,8.

Implementationofanewpharmacyserviceforvaricosetreatmentcouldhaveasignificant role in treatment of patients. The Guidelines for pharmacists for varicosetreatmentcouldimprovepatientoutcomes.

493

Arh.farm 2018;68: 493-494 FZZ-P14 MERENJEKRVNOGPRITISKAUAPOTECI–STAVKORISNIKAUSLUGA

JelenaStefanović‐Vojinović,ĐurđaSimić

ZUALillydrogerie,Beograd(Srbija)

Očekivanja opšte i stručne javnosti u vezi razvoja različitih vrsta usluga koju

pacijentimogudaočekujuuapotekamasuuporastu.Ciljistraživanjajedapokažestavkorisnikauslugaopotrebizapostojanjemuslugemerenjakrvnogpritiskauapotekama.

Sprovedenajeanketaosmišljenazapotrebeistaživanjasa11pitanjaod01.06.‐10.06.2018.godineu54apotekeZUALillydrogeriena teritorijiSrbije.Farmaceutisudodatneinformacijeodznačajazapisivalinaosnovuodgovoraizankete.Primenjenajedeskriptivnastatističkaanaliza.

Ukupnojeanketirano629ispitanika(56.3godina+/‐14.4).Većibrojanketiranihjebioženskogpola(403,64%).Povišenkrvnipritisakima379(60%)ispitanikadok49(8%)ispitanikaneznadaliimahipertenziju.Odispitanikakojiimajuhipertenziju,366(97%) ima propisanu terapiju, od kojih 328 (90%) smatra da je redovno koristi.Najčešći navedeni razlozi neredovne primene su: upotreba samo kada imaju visokpritisak, stav da im lekovi ne prijaju, stav da im lekovi ne koriste sniženju krvnogpritiska.Odukupnogbroja ispitanika538(85%)smatradabiuslugamerenjakrvnogpritiskauapotekamabilakorisna.

Rezultati ukazuju na visoka očekivanja korisnika usluga apoteka za uvođenjeusluge merenja krvnog pritiska. Uvid u vrednosti krvnog pritiska omogućavafarmaceutu skrining korisnika za hipertenziju i njihovo blagovremeno upućivanjelekaru, a za pacijente sa hipertenzijom optimalno praćenje efikasnosti terapije isavetovanjeprilagođenopotrebamaindividualnogpacijenta.

494

SERVICESFORBLOODPRESSUREMEASURINGINPUBLICPHARMACY‐CUSTOMERSATTITUDE

JelenaStefanović‐Vojinović,ĐurđaSimić

ZUALillydrogerie,Belgrade(Serbia)

There are growing expectations in developing different type of services thatpharmacist could provide to their patients in the community pharmacy. Aim of thisresearch was to show attitude of the participants about having services for bloodpressuremeasuringincommunitypharmacies.

Surveywascreated forthisresearchwithelevenquestionsand itwasgiventothe participants during ten days (01.06‐10.06.2018.) in 54 pharmacies in ZUA LillyDrogerie across the Serbia. Additionally, pharmacists documented importantinformationfromtheparticipants.Descriptivestatisticalanalyseswereperformed.

Among629 surveyparticipants (56.3years+/‐14.4),majoritywere female403(64.07%). 379 (60%) of participants have a hypertension and only 49 (8%) ofparticipants don´t know if they have hypertension. From all the participants withhypertension,366(97%)haveprescribeddrugtherapy,and328(90%)ofthemclaimthattheyusetherapyregularly.Themostcommonreasonsfornottakingthetherapywere:theuseonlywhentheyhavehighbloodpressure,notwelltoleratedmedicines,theattitudethatmedicinesarenoteffective.538(85%)participantsconsiderusefultheserviceofmonitoringbloodpressureincommunitypharmacy.

The results in this study show great expectations among the customers forimplementing blood pressure monitoring in community pharmacy. By knowing themeasured blood pressure, pharmacist could provide good screening for new‐hypertensionpatientswhoneedtobedirectedtovisittheirdoctor.Forthepatientwithhypertension, this might be useful for optimizing efficacy of their therapy and forindividualcounseling.

495

Arh.farm 2018;68: 495-496 FZZ-P15

PROCENAPOTENCIJALNONEODGOVARAJUĆEGPROPISIVANJA

LEKOVAPRIMENOMPIMCHECK‐A

MilicaĆulafić1,2,AnaMurganić1,HristinaTrajković1,MilenaKovačević1,BranislavaMiljković1,ŽeljkoVlaisavljević2,SandraVezmarKovačević1

1Katedrazafarmakokinetikuikliničkufarmaciju,UniverzitetuBeogradu‐

Farmaceutskifakultet,2Transplantacionahepatologija,Klinikazagastroenterologijuihepatologiju,KliničkicentarSrbije,Beograd(Srbija)

Postoji više kriterijuma uz pomoć kojih se može ustanoviti neodgovarajuće

propisivanje lekova. Jedan od najčešće korišćenih širom sveta jesteBEER kriterijum.Sledi STOPP/ START kriterijum, koji osim potencijalno nepravilno propisanih lekova,detektuje i propuste u propisivanju lekova u starijoj populaciji i interakcije međulekovima. Najnoviji kriterijum PIM Check omogućava i proveru terapije u populacijiodraslih, a dostupan je u elektronskoj formi. Procena stope pravilnog propisivanjalekovaprimenomPIMCheckalataupopulacijipacijenatastarijihod65godinananivouprimarnezdravstvenezaštite,teupoređivanjesarezultatimadobijenimSTOPP/STARTkriterijumom,jeciljovogistraživanja.

Sprovedenajestudijapresekau5gradskihjavnihapoteka.Podaciopacijentimaiterapiji su obrađeni PIM Check alatom. Potencijalni problemi u propisivanju sukategorisaniučetirigrupe:prekomerno/nedovoljnopropisivanje, lek‐lek interakcije iostalo. Sve prikupljene informacije su statistički obrađene u PASW 18.0 (SPSS Inc.,Chicago,IL,USA).

U studiju je uključeno 509 pacijenata, prosečnih godina 74,8±6,5, žena 57,4%.Identifikovano je 71,4% prekomerno propisanih lekova (364 pacijenta), 80,6%nedovoljno propisanih (411 pacijenata) i 13,1% interakcija (67 pacijenata). Gotovopolovinapacijenata(47,8%)jeimalaistovremenoinedovoljnoiprekomernopropisanelekove. Dokazana je korelacija prekomernog propisivanja sa STOPP kriterijumom(p<0,05),kaoinedovoljnogpropisivanjasaSTARTkriterijumom(p<0,001).UočenajestatističkiznačajnarazlikaubrojuotkrivenihnepravilnostiupropisivanjuizmeđuPIMCheckiSTOPP/STARTkriterijuma(p<0,05).

Potencijalno neodgovarajuće propisivanje je uočeno kod značajnog brojapacijenata. PIM Check kao osetljiv i jednostavan alat za prepoznavanje potencijalnihnepravilnosti u propisivanju, može unaprediti svakodnevnu praksu. Neophodna jeaktivnijaulogakliničkog farmaceutauanalizipropisivačkepolitike,a jedanodnačinazapoboljšanjebrigeopacijentuupravomožebitiPIMCheck.

496

ASSESSMENTOFPOTENTIALLYINAPPROPRIATEPRESCRIBINGOF

DRUGSBYUSINGPIMCHECK

MilicaĆulafić1,2,AnaMurganić1,HristinaTrajković1,MilenaKovačević1,BranislavaMiljković1,ŽeljkoVlaisavljević2,SandraVezmarKovačević1

1DepartmentofPharmacokineticsandClinicalPharmacy,Universityof

Belgrade‐FacultyofPharmacy,2HepatologyandLiverTransplantUnit,ClinicforGastroenterologyandHepatology,ClinicalCenterofSerbia,Belgrade

(Serbia)

Several criteria are available to identify potentially inappropriate prescribing.

OneofthemostcommonlyusedworldwideisBeers’criteriaandSTOPP/STARTcriteria.Besides potentially inappropriate prescribing, STOPP/START allows the detection ofomissionofmedicines in theelderlypopulationanddrug interactions.Latest criteriaavailable in electronic form, PIM Check, enables verification of therapy in the adultpopulation.ThestudyaimedtoassessratesofinappropriateprescribingbyPIMCheckinpopulationages65andabove,atprimarycare level; tocompare this toolwith theSTOPP/STARTcriteria.

Across‐sectional study was conducted in 5community pharmacies. Patient’srecords and therapy were processed through PIM Check. Potential problems inprescribingwerecategorisedintofourgroups:excessive/insufficientprescribing,drug‐druginteractionsandother.StatisticalanalysiswasperformedusingPASW18.0(SPSSInc.,Chicago,IL,USA).

Fivehundredandninepatientswereincludedinthestudy,meanage74.8±6.5,57.4% female. PIM Check identified 71.3% overprescribed (OP) medicines (364patients), 80.6% under prescribed (UP) (411 patients) and 13.1% drug‐druginteractions (67 patients). Almost half of the patient population (47.8%) had at thesame time OP and UPmedicines.We detected a correlation between OP and STOPPcriteria (p<0.05) and between UP and START criteria (p<0.001). Statistically, asignificant difference was noted between the total number of identified potentialprescribingerrorsusingPIMCheckvsSTOPP/STARTcriteria(p<0.05).

Potentially inappropriate prescribing was detected in a significant number ofpatients.PIMCheck isasensitiveandeasy‐to‐use tool for identificationofpotentiallyinappropriateprescribingthatmayenhanceeverydaypractice.Themoreproactiveroleofaclinicalpharmacistiswarrantedregardingprescribingpolicyanalysis.TimelyuseofPIMCheckmaybeaproperwaytoofferbetterpatientcarethroughtheinvolvementofpharmacist.

497

Arh.farm 2018;68: 497-498 FZZ-P16

STAVOVIPACIJENATAOFARMACEUTIMAUAPOTEKAMA

PRIMARNEZDRAVSVENEZAŠTITEINJIHOVOJULOZIULEČENJUBOLESTIKOJESEMOGUZBRINUTIUAPOTECI

TijanaĆïrović1,BranislavaMiljković2,MiraGavrilović1,

ĐurđaSimić3,SandraVezmarKovačević2

1ZUA"DrRistić",Medigroup,2Katedrazafarmakokinetikuikliničkufarmaciju,UniverzitetuBeogradu‐Farmaceutskifakultet,3ZUALillydrogerie(Srbija)

U apoteke svakodnevno dolaze pacijenti kojima je potreban savet o terapiji

bolesti/stanjakojasemoguzbrinutisamomedikacijom.Cilj istraživanja jebioutvrditikakvi su stavovi pacijenata o farmaceutima i njihovoj ulozi u lečenju navedenihbolesti/stanja.

Istraživanje je obavljeno popunjavanjem upitnika od strane pacijenata uapotekama, uz pomoć farmaceuta, u nekoliko gradova u Srbiji. Prikupljeni su sledećipodaci: najvažniji kriterijum za odabir apoteke, da li farmaceut treba da iskažemišljenje o terapiji, da li je farmaceut stručan da predloži odgovarajućusamomedikaciju,dalipacijentprvotražisavetodfarmaceutazanavedenebolesti,dalibi bilo potrebe za izabranim farmaceutom i da li je potrebno ujednačiti cene lekova.Statistička obrada je izvršena deskriptivnom analizom i Mann‐Whitney U testom,statističkiznačajnimjesmatranop<0,05.

Uistraživanjujeučestvovalo112pacijenata.Najčešćikriterijumzaizborapotekebilajestručnostiljubaznostfarmaceuta(41%),blizinastanovanja(30%)ipristupačnecene (18%). Pacijentima (87%) su stručnost i ljubaznost bili veoma važni u odabiruapoteke.58%pacijenatasesložilodajefarmaceutdužandadasvojestručnomišljenjenapropisanuterapijulekara,dokje80%pacijenatasmatralodajefarmaceutdovoljnostručan da pruži savete o samomedikaciji. Većina pacijenata (59%), najčešćezaposlenih, savete za samomedikaciju prvo traži u apoteci (p<0,05). Pacijenti sahroničnimbolestimaisa>2lekauterapijisusmatralidabiimodkoristibioizabranifarmaceut(p<0,05).84,8%pacijenatajesmatralodabibilodobroujednačiticenelekauapotekama.57,2%pacijenatakažedaposavetodekod farmaceutaučijustručnostimapoverenja,alikupilekgdeimavećipopust.

Zaposleni pacijenti savete za samomedikaciju češće traže od farmaceuta.Pacijentismatrajudasufarmaceutistručnidapružesavetosamomedikacijidokimjenajčešćiivrlovažankriterijumzaodabirapotekestručnostiljubaznostfarmaceuta.

498

PATIENTS’ATTITUDETOWARDSCOMMUNITYPHARMACISTSAND

THEIRROLEINCURINGCOMMONCONDITIONS

TijanaĆïrović1,BranislavaMiljković2,MiraGavrilović1,ĐurđaSimić3,SandraVezmarKovačević2

1ZUA"DrRistić",Medigroup,2DepartmentofPharmacokineticsandClinicalPharmacy,UniversityofBelgrade‐FacultyofPharmacy,3ZUALillydrogerie

(Serbia)

Patientscometopharmaciesonadailybasislookingforadviceonhowtocure

certainconditionsbyusingover‐the‐counter(OTC)drugs.Ouraimwasto investigatepatients’attitudestowardspharmacistsandtheirroleincuringcommonconditions.

Aquestionnaire‐basedsurveywasconducted inpharmacies inseveralcities inSerbia.The followingdatawerecollected frompatients: themost importantcriterionwhenchoosingapharmacy,shouldapharmacistexpressanopinionaboutthetherapy,isapharmacistanexpertonOTCdrugs,dopatients firstaskpharmacistsabouttheirconditions,isthereaneedforafamilypharmacistandisthereaneedforanequalpriceofmedicines. Descriptive statistics andMann‐Whitney U testwere used, significancewasdeterminedbyp<0.05.

112patientsparticipatedinthesurvey.Themostimportantcriteriaforchoosinga pharmacy were competence and kindness (41%), closeness to home (30%) andpopular prices (18%). Respondents (87%) considered competence and kindness asvery important when choosing a pharmacy, 58% of respondents agreed thatpharmacistsmustexpresstheiropinionabouttheprescribedtherapy.80%ofpatientsconsideredapharmacist an expert onOTCdrugs.Majorityofpatients (59%),mainlyemployed, first soughtadviceaboutOTCdrugs inpharmacies (p<0.05).Patientswithchronic illnesses and >2 prescribed medicines considered family pharmacists to beuseful(p<0.05).Furthermore,84.8%ofpatientsthoughtthatthepricesinpharmaciesshould be equal. 57.2% patients consulted a pharmacist whose knowledge andexperiencetheytrustandafterwardstheyboughtamedicinewheretheygotabetterdiscount.

EmployedpatientsaskpharmacistsforadviceaboutcommonconditionsanduseofOTCdrugsmoreoften.Patientsconsiderpharmacistsexpertsforcuringbasichealthproblems. The most common and the most important criteria, when choosing apharmacy,arecompetenceandkindnessofthepharmacist.

499

Arh.farm 2018;68: 499-500 FZZ-P17

INTERAKCIJELEKOVAUPOPULACIJIODRASLIHISTARIJIH

PACIJENATAUPRIMARNOJZDRAVSTVENOJZAŠTITI

MilenaKovačević,JanjaMladenović,MilicaĆulafić,MašaRoganović,MarijaJovanović,SandraVezmarKovačević,BranislavaMiljković

Katedrazafarmakokinetikuikliničkufarmaciju,UniverzitetuBeogradu‐

Farmaceutskifakultet(Srbija)

Interakcija izmeđudva leka je kvantitativna ili kvalitativnapromenadelovanja

jednog leka usled prisustva drugog, a lek‐lek interakcije (LLI) spadaju u uzrokeproblema sa izborom leka. Procenjeno je da je polovina LLI predvidiva i može seprevenirati. Cilj studije bila je identifikacija i procena potencijalnih LLI u populacijiodraslih pacijenata u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, kao i analiza uticajaidentifikovanihLLInakliničkei/ililaboratorijskeparametrepacijenta.

Sprovedenojeprospektivnoopservacionoistraživanjeuapotekamajavnogtipau kojem su učestvovali odrasli pacijenti na hroničnoj terapiji. Podaci o pacijentima iterapiji prikupljeni suna osnovu recepata i iz razgovora sa pacijentom. IdentifikacijaLLI je vršena pomoću programa LexiInteract®, dok je statistička analiza izvršenapomoćuprogramaSPSS®.

Ustudijujebilouključeno440pacijenata,prosečnestarosti70,79±11,64godina(opseg 56‐91). Prosečan broj lekova u terapiji po pacijentu iznosio je 7,39±2,20.Identifikovanojeukupno3377interakcija,višeod90%bilesukliničkiznačajne(X,DiC klase). Prosečan broj klinički značajnih LLI po pacijentu iznosio je 6,96±4,80.Najučestaliji tipovi očekivanih posledica su uticaj na kardiovaskularni sistem, nivoglukozeukrviiuticajnafunkcijububrega.PokazanajestatističkiznačajnapovezanostizmeđubrojalekovaibrojakliničkiznačajnihLLI(p<0,001).Ispitivanjemuticajabrojalekova,ukupnogbrojaLLI,ibrojakliničkiznačajnihLLInakliničkei/ili laboratorijskeparametre pacijenta, kao što su krvni pritisak, lipidni profil i parametri glikemije,statističkiznačajnapovezanostidentifikovanajezakontrolulipidnogprofila(p<0,05).

U ispitivanoj populaciji pacijenata iz primarne zdravstvene zaštiteidentifikovanjevelikibrojLLI,pričemu jevišeod90%bilouklasikliničkiznačajnih.Najvećibrojinterakcijazahtevapraćenjeterapijeipacijenta.Prisustvointerakcijabiloje povezano sa kontrolom lipidnog profila, što bi moglo biti u fokusu farmaceuta uprimarnojzdravstvenojzaštiti.

500

DRUGINTERACTIONSINAPOPULATIONOFADULTANDOLDER

PATIENTSINPRIMARYCARE

MilenaKovačević,JanjaMladenović,MilicaĆulafić,MašaRoganović,MarijaJovanović,SandraVezmarKovačević,BranislavaMiljković

DepartmentofPharmacokineticsandClinicalPharmacy,UniversityofBelgrade

‐FacultyofPharmacy(Serbia)

Adrug‐druginteraction(DDI)isaquantitativeorqualitativemodificationofthe

drugeffectwhenadministeredwithanotherdrug.ItisestimatedthathalfoftheDDIsare predictable and can be prevented. The study objective was to identify potentialDDIs in a population of adult outpatients, and to assess the DDIs impact on clinicaland/orlaboratoryparameters.

A prospective observational study was performed in community pharmacies.Data for patients on chronic therapy were collected from drug prescriptions andinterview. Identification of potential DDIs were performed using LexiInteract®.StatisticalanalysiswereperformedusingSPSS®software.

Atotalof440patientswereincludedinthestudy,meanage70.79±11.64years(range56‐91). Patientswereprescribed7.39±2.20drugs, in average.A total of 3377DDIs were identified, over 90% were clinically significant (X, D and C class). TheaveragenumberofclinicallysignificantDDIswas6.96±4.80.Themostcommontypesofharm expected from DDIs were on cardiovascular system, blood glucose level, andkidneyfunction.Therewasstatisticallysignificantcorrelationbetweenthenumberofdrugs and the number of clinically significant DDIs (p <0.001). The influence ofprescribed drugs, the total number of DDIs, and the number of clinically significantDDIs, on clinical and/or laboratory parameters (blood pressure, lipid profile andglycemicparameters)wastested.Thestatisticallysignificantassociationwasidentifiedforlipidprofile(p<0.05).

AsignificantnumberofDDIswasidentifiedinthestudiedpopulationofpatientsin primary care, where more than 90% was classified as clinically significant. ThelargestnumberofDDIsrequiredmonitoringoftherapyandpatient.TheoccurrenceofDDIswasassociatedwiththeunsatisfactorycontroloflipidprofile,whichcouldbethefocusofpharmacistsinprimarycare.

501

Arh.farm 2018;68: 501-502 FZZ-P18

ULOGAFARMACEUTAUTRETMANUATOPIJSKOGDERMATITISA‐

STAVPACIJENATA

TatjanaMihajlović

ZUALillyDrogerie(Srbija)

Atopijski dermatitis ili atopijski ekcem je veoma često oboljenje kože, koje

pogađa bebe, decu i odrasle. Kako se kod atopijskog dermatitisa smenjuju akutna, imirnalatentnafaza,ciljdobreterapijejedaintervaliizmeđuovihfazabuduštoduži,asavetifarmaceutabiutomemogliimativelikiznačaj.Ciljovogistraživanjabiojeispitatistav pacijenata o tome kolika je uloga farmaceuta kao najdostupnijieg zdravstvenogprofesionalcautretmanuiterapijiatopijskogdermatitisa.

Anketa (13pitanja) je sprovedenau80 apoteka širomSrbijeuperiodu15.06‐25.06.2018.godineiučestvovaloje203pacijentakojisuseizjasnilidaimajuproblemsasuvomiatopičnomkožom.Farmaceutisudodatneinformacijeodznačajazapisivalinaosnovuodgovoraizankete.Korišćenajedeskriptivnastatističkametoda.

Ukupnojeučestovalo203ispitanikauzrastaod1‐74,aodtogaje79%ženskogpola. Najveći broj ispitanih je bio visokog obrazovanja (42%). 83% ispitanika jepotražilo pomoćod farmaceuta.Odovogbroja pacijenata, koji supomoćpotražili odfarmaceuta,87%jedobilopreporukuisavetzakorišćenjeemolijentnihkremazanegukožeikupki,6,5%dobilopreporukudakoristiisključivotopikalnekortikosteroide.Odukupnogbroja ispitanih95% je označilo da im saveti farmaceutapomažu čak i kadaimajuterapijuoddermatologa.

Na osnovu rezultata ankete farmaceut je prepoznat kao značajan partner utretmanuiterapijiatopijskogdermatitisa.

502

THEPHARMACISTS'ROLEINTHETREATMENTOFATOPIC

DERMATITIS‐PATIENTS'OPINION

TatjanaMihajlović

ZUALillyDrogerie(Serbia)

Atopic dermatitis/atopic eczema is a very common skin disease which is

occurringinpatientsofallages,frombabiestoadults.Thegoalofagoodandefficienttreatmentistokeepthelatentphaseofthisconditionaslongasitcan.Pharmacistsasthe health‐ care providers who are easiest to reach, could have a significant role inpreventionandtreatmentofthiscondition.

Theaimof this researchwas to show thepatients’ opinionaboutpharmacists’roleinthetreatmentoftheirskinproblemscausedbyatopicdermatitis.

Surveywith13questionswasgiven to theparticipantsduring tendays15.06‐25.06. 2018. in 80 pharmacies in ZUA Lilly Drogerie across Serbia. Pharmacistsdocumented important information from the participants. Descriptive statisticalanalyseswereperformed.

There were 203 participants aged from 1 to 74 who stated that they hadproblemswithdryandsensitiveskintothecertaindegree.Themajoritywerefemales(79%), and also most of them with high education, bachelor degree (41.9%). 83%stated that theywent to get help from pharmacists. From that number, 87% got anadvice and reference to use some dermocosmetics with the special aim for thetreatment and hygiene. Only 6.5% got an advice to use only topical corticosteroids.Over90%ofallparticipantssaidthatpharmacistshelpthemsignificantlytodealwiththeirskinconditionevenwhentheyhaveproscribedtherapybydermatologist.

Based on the results of the study participants recognized pharmacist as theirinvaluablepartnerinthetreatmentofatopicdermatitis.

503

Arh.farm 2018;68: 503-504 FZZ-P19

SAMOMEDIKACIJAIFAKTORIRIZIKAKODTRUDNICANA

TERITORIJIGRADANIŠA

MajaCvetković,DušanIlić,DušicaStojanović,MarijaTasić‐Kostov

UniverzitetuNišu‐Medicinskifakultet(Srbija)

Samomedikacija se definiše kao samostalna primena lekova i biljnih

suplemenatakojinisupropisaniodstrane lekara,gdepacijentpreuzimaodgovornostna sebe za lečenje ili sprečavanje bolesti, koristeći lekove bez lekarskog recepta.Samomedikacija nosi ozbiljan rizik od međusobne interakcije lekova, pogrešnedijagnoze,prevelikedoze leka,produženeprimene leka, retkih iliozbiljnihneželjenihdogađaja, zavisnosti ili zloupotrebe.Ova studija je imala za cilj ispitivanjeprevalencesamomedikacijekodtrudnicauNišu.

Istaživanje je predstavljeno kao deskriptivna studija koja je obuhvatila 103ispitanicepodeljeneutrigrupe:od20do25,od25do30ipreko30godina,odabraneslučajnimuzorkomuapoteci,uperioduodjanuaradoaprila2018.godine.Istraživanjeje sprovedeno korišćenjem anonimnog upitnika, koji je sadržao pitanja otvorenog izatvorenogtipa

Rezultatipokazujudajenajvećibrojispitanica,čaknjih77%izgrupeod20do25godina,prijavilosamomedikacijuutokutrudnoćeminimumjednimlekom.Svestomogućimneželjenimefektimabilajedominantnoprisutnaugrupiispitanicapreko30godina, čak kod njih 62%. Prema rezultatima našeg istraživanja, ispitanice sa višimstepenomobrazovanjaizrelijimuzrastomimajuispravnijistavpremasamomedikaciji,što se može objasniti odgovornijim odnosom prema stanju u kome se nalaze.Nedostatak osiguranja, srednjoškolsko obrazovanje, nepoverenje u zdravstveneradnikeilošeprethodnoiskustvosubilinajčešćiizgovoriosamomedikaciji.Osimtoga,nedostatakobučenogosoblja,nepouzdaninačinisnabdevanjamedicinskomopremom,finansijska ograničenja, a ponekad i sam zdravstveni sisitem utiču na pružanjeneadekvatne usluge trudnicama, usled čega dolazi do samomedikacije i upotrebealternativnemedicine.

Neophodnojepružitijavnuobukusvimženamaureproduktivnomperioduidatiim sveobuhvatne savete i informacije o rizicima i potencijalno štetnim efektimasamomedikacije.Poredtoga,kakobisepromovisaozdravstvenistatusljudiuzajednicii povećalo njhovo znanje, programi obuke moraju biti dizajnirani i u sistemimazdravstvenezaštite.

504

SELF‐MEDICATIONANDRISKFACTORSAMONGPREGNANTWOMEN

INTHECITYOFNIŠ

MajaCvetković,DušanIlić,DušicaStojanović,MarijaTasić‐Kostov

UniversityofNiš–FacultyofMedicine(Serbia)

Self‐medication is defined as the self‐application of medications and herbal

supplements that are not prescribed by a doctor, where the patient assumesresponsibility for treatingorpreventingadiseaseusingmedicineswithoutamedicalprescription. Self‐medication carries a serious risk of drug interactions, wrongdiagnosis, overdoseof thedrug, rareor seriousunpleasantoccurrences, addictionorabuse.Theaimofthisstudywastoexaminetheprevalenceofself‐medicationamongpregnantwomeninNiš.

The research was presented as a descriptive study that included 103respondents divided into three groups of 20‐25, 25‐30 and over 30 years of age,selectedbyrandomsampleinthepharmacy,intheperiodfromJanuarytoApril2018.The survey was conducted using an anonymous questionnaire containing open andclosedquestions.

Theresultsshowthatthehighestnumberofrespondents,ashighas77%,fromthegroupof20‐25yearsreportedself‐medicationduringpregnancywithatleastonemedication. Awareness of possible side effects was the highest in the group ofrespondentsofover30yearsofage–62%.According to the resultsofour research,respondents with a higher level of education and older age have a more positiveattitude towards self‐medication, which can be explained by a more responsibleattitudetowardsthestateinwhichtheyare.

Variables such as the lack of insurance, low level of education, lack of trust inhealth workers were the most common answers as reasons for self‐medication. Inaddition,thelackoftrainedstaff,unreliabledrugdistributionchains,limitedresources,aswell as health system itself, have affected the provision of inadequate services topregnantwomen,resultinginself‐medicationandtheuseofalternativemedicine.

Itisnecessarytoprovideapublictrainingtoallwomeninthereproductiveageand provide them with comprehensive advice and information on the risks andpotential side effects of self‐medication. Moreover, in order to promote the healthstatus of people in the community and increase their knowledge, training programsmustbedesignedinthehealthcaresystems.

505

Arh.farm 2018;68: 505-506 FZZ-P20

STAVOVIIZNANJEUČENIKASREDNJIHMEDICINSKIHŠKOLAO

URGENTNOJKONTRACEPCIJI

BiljanaVasić1,TomislavAlavanja2

1Farmaceutsko‐fizioterapeutskaškola,Beograd,2Zubotehničkaškola,Beograd(Srbija)

Zdravljejenajvećavrednostčoveka,nakojusvakoimapravo.Mladiprolazekroz

period fizičkog i psihičkog sazrevanja. Cilj rada je procena znanja učenika srednjihmedicinskihškolaourgentnojkontracepciji.

U toku analize koristili smo rezultate istraživanja u okviru međunarodnogprojektaE‐medicazajednicemedicinskihškolazemaljaizokruženja.NosilacprojektajeFarmaceutsko‐fizioterapeutska škola a pored nje su u istraživanju učestvovalemedicinska škola iz Zadra i Šibenika i Zubotehnička iz Beograda. Istraživanje jesprovedeno na 480 učenika navedenih škola u toku školske 2017/2018 godine.Ispitivanjejesprovođenokodučenikanižihivišihrazredasaciljemdaseistakneulogaobrazovanja na stavove i znanja o urgentnoj kontracepciji, kao i razlike u znanju uzavisnostioduzrasta.

Dobijeni rezultatiukazujuda iako se radioučenicimastručnih škola,budućimzdravstvenimradnicimanivoznanjaourgentnojkontracepcijinijenazavidnomnivou.Postojeosnovnaalinedovoljnaznanjaourgentnojkontracepciji.

Nedostatak znanja učenici su pokazali kod primene, mehanizma delovanja iefikasnosti urgentne kontracepcije u zavisnosti od vremena uzimanja. Na pitanjeprimeneUrgentnekontracepcijegdejepruženamogućnostvišestrukogizbora,učenicinižih razredasudali tačneodgovore:78%Farmaceutsko‐fizioterapeutskaškola,72%Medicinska škola Zadar, 45% Medicinska škola Šibenik i 33% Zubotehnička školaBeograd.Učenici viših razreda sunadatopitanjepokazali znanje: 20%Zubotehničkaškola, 58% Medicinska škola Šibenik, 76% Medicinska škola Zadar, 94%Faramaceutsko‐fizioterapeutska škola. O efikasnosti urgentne kontracepcije odvremena primene tačnost odgovora je sledeća: učenici Zubotehničke škole (0%niži iviši razredi), Šibenika (4% niži i 11% viši razredi) i Zadra (2% niži i 17% viši), anajboljeFarmaceutsko‐fizioterapeutskeškole(7%nižii30%viširazredi).

Rezultatiispitivanjakojaseodnosenaznanjeoprimeniurgentnekontracepcijeukazuju na potrebu dodatne edukacije mladih u vezi sa reproduktivnim zdravljem,boljusaradnjumladihizdravstvenihradnikaivećuuključenostobrazovnogsistemauočuvanjezdravljamladih.

506

ATTITUDESANDKNOWLEDGEOFSECONDARYMEDICALSCHOOL

PUPILSABOUTEMERGENCYCONTRACEPTION

BiljanaVasić1,TomislavAlavanja2

1PharmacyandPhysiotherapySchoolBelgrade,2DentalSchoolBelgrade(Serbia)

Healthisthemostvaluablethingtoperson,towhicheveryoneisentitled.Youngpeoplegothroughperiodofphysicalandmentalmaturation.Theaimofthispaperistoevaluate an attitudes and knowledge on emergency contraception in group ofsecondarymedicalschoolpupils.

Duringtheanalysis,weusedtheresultsoftheresearchintheframeworkoftheinternationalE‐medicalprojectof themedicalschoolscommunity.TheprojectholderwasPharmacy‐PhysiotherapeuticSchool,andbesideit,theMedicalSchoolfromZadarandŠibenikandDentalSchoolfromBelgradetookpartintheresearch.Thesurveywasconductedon480pupilsof loweranduppergradeoftheseschoolsduringtheschoolyear2017/2018.

The obtained results indicate that, although vocational school pupils areconcerned,thelevelofknowledgeaboutemergencycontraceptionisnotatanenviablelevel for futurehealthprofessionals.There is basic, but insufficient knowledge aboutemergency contraception. Pupils have demonstrated the lack of knowledge in theapplication, mechanism of action and the effectiveness of emergency contraceptiondepending on the time taken. On the question of the application of emergencycontraception,wherethepossibilityofmultiplechoicewasprovided,thepupilsofthelowergradesprovidedthecorrectanswers:78%Pharmacy‐PhysiotherapeuticSchool,72% Medical School Zadar, 45% Medical School Šibenik and 33% Dental SchoolBelgrade.High‐schoolpupilsshowedtheknowledgeonthegivenquestion:20%DentalSchool, 58% Medical School Šibenik, 76% Medical School Zadar, 94% Pharmacy‐Physiotherapeutic School. The accuracy of the response about the effectiveness ofemergency contraception from the timeof application is: pupils of theDental School(0%lowerandhighergrades),Šibenik(4%lowerand11%highergrades)andZadar(2% lower and 17% higher) and the best Pharmacy‐Physiotherapeutic School (7%lowerand30%highergrades).

The results of the research related to the knowledge of urgent contraceptionhighlightedtheneedforadditionaleducationofyoungpeopleonreproductivehealth,bettercooperationbetweenyoungpeopleandhealthworkersandgreaterinvolvementoftheeducationsysteminpreservingtheirhealth.

507

Arh.farm 2018;68: 507-508 FZZ-P21

POLIMEDIKACIJAOSOBASTARIJEŽIVOTNEDOBIUKANTONU

SARAJEVO

VanjaPiljak,SukejnaRedžepi,NerminaŽiga

Farmaceutskifakultet,UniverzitetuSarajevu–Farmaceutskifakultet(BosnaiHercegovina)

Gerijatrijskakliničkafarmakologijadanasdobijanasvevećemznačaju,obzirom

da je u porastu broj starijih osoba sa hroničnim oboljenjima, i to je uglavnomistovremenouključenovišebolesti,tzv.komorbiditetilimultiborbiditet.Komorbiditet,unajvećembrojuslučajeva,zasobompovlačipolimedikaciju,odnosnoprimjenuvišeod4lijekaistovremeno.Takavvidterapije,sasobomdonosirizikodrazvojanuspojavaiinterakcijameđu njima, što je kod starijih osoba posebno izraženo zbog promjene ufarmakokineticiifarmakodinamicilijekova.Razlogtomejesamprocesstarenjakojijepraćenusporenimmetabolizmom,tesmanjenomfunkcionalnomsposobnostipojedinihorgana i organskih sistema, prije svega jetre i bubrega. Među najčešće propisivanimlijekovima kod starijih osoba, između ostalog su: antidepresivi, analgetici,antihipertenzivi,antikoagulansi,antireumatici,antiparkinsoniciihipoglikemici.

Ciljradajepokazatieventualneinterakcijeilinuspojavekojesemogurazviti ilisu se razvile između najčešće propisivanih lijekova kod osoba starije životne dobi uKantonuSarajevo.

Istraživanje je obuhvatilo 100 ispitanika starije životne dobi (>65 godina) uKantonu Sarajevo. Podaci su prikupljeni u apotekama, na osnovu njihove standardnemjesečneterapije.Elementikojisusepratilisu:dob,brojivrstabolestipodkojimasevode pacijenti, te broj i vrsta propisanih lijekova u okviru terapije. Rezultati suprikazani deskriptivno, tabelarno i grafički. Najviše korišteni lijekovi u skupiniispitanika starijih od 65 godina su iz skupine antihipertenziva, sedativa, analgetika,antidijabetika, diuretika, mukoprotektivnih lijekova, te upotreba raznih kapi za oči,antilipemika i antiaritmika. Uočena je polimedikacija kod 80% pacijenata, a kod 7%pacijenataineprikladnopropisivanilijekovi.

Povećanjemstarosnedobi ispitanika raste i zastupljenostpolimedikacije, stogaje neophodna edukacija farmaceutske struke u pogledu kontrole racionalnefarmakoterapijeiprevencijerazvojainterakcijainuspojavalijekova.

508

POLYMEDICATIONINELDERLYPATIENTSINTHESARAJEVO

CANTON

VanjaPiljak,SukejnaRedžepi,NerminaŽiga

FacultyofPharmacy,UniversityofSarajevo‐FacultyofPharmacy(BosniaandHerzegovina)

Geriatric clinical pharmacology is nowadays becoming increasingly significant,

considering the increasingnumberofelderlypatientswithchronicdiseases,whoareoftensufferingfromseveraldifferentdiseases–comorbidityormultimorbidity.Inmostcases, comorbidity involes polymedication, i.e. the use of 4 or more medicationssimultaneously. This kind of therapy is associated with higher risk of adverse drugeffects and drug interactions, which is a matter of particular emphasis in geriatricpatients, considering the changes in drug pharmacokinetics and drugpharmacodynamics that these patients experience. These changes occur as aconsequence of aging,which involves slowermetabolism and adecreased function ofparticular organs, e.g. the liver and kidneys.Most frequently prescribedmedicationsamongthegeriatricpopulationinclude:antidepressants,analgesics,antihypertensives,anticoagulants, antirheumatics, antiparkinsonics and hypoglycemics. The objective ofthisstudyistopresentpossibledruginteractionsoradverseeffectsthatcoulddeveloporwerealreadyexistingbetween themost frequentlyprescribedmedicationsamongthegeriatricpopulationintheSarajevoCanton.

Thestudyincluded100participantsofolderage(>65years)inSarajevoCanton.Thedatawascollectedinpharmacies,basedonthepatient’sstandardmonthlytherapy.The following datawas collected: age, number and type of diseases treated in thesepatients,numberandtypeofprescribedmedicationsusedintherapy.Theresultswerepresented in the form of description, tables and charts. Most frequently prescribedmedicationamongthegroupofparticipantsolderthan65yearsare:antihypertensives,sedatives, analgesics, antidiabetics, diuretics, mucoprotective drugs, as well as manydifferenteyedrops,antilipemicsandantiarrhythmics.Polymedicationwasobservedin80%ofcases.Inappropriatedrugprescriptionwasfoundin7%ofpatientsobservedinthisstudy.

Withtheincreasingageoftheparticipants,thefrequencyofpolymedicationwasalso increasing, therefore the education of pharmaceutical profession in terms ofcontrol of rational pharmacotherapy and prevention of drug interaction and adverseeffectsdevelopmentisoftheutmostimportance.

509

Arh.farm 2018;68: 509-510 FZZ-P22

KOMPLIJANSAUTERAPIJIARTERIJSKEHIPERTENZIJE

TijanaGrebić1,SlobodanGigov2,NatašaJovanovićLješković2,

SvetlanaStojkov2,3,MandaDizdar2,JelenaGigov4

1LjekarnaJoukhadar(Hrvatska),2UniverzitetPrivrednaakademijauNovomSadu‐FarmaceutskifakultetNoviSad,3ApotekaSubotica,4ApotekaGalenNovi

Sad(Srbija)

Bolesti kardiovaskularnog sistema se povezuju sa 17,7miliona letalnih ishoda

godišnje.OsnovnifaktoririzikazanastanakirazvojKVBsuupotrebaduvanaialkohola,gojaznost, visok nivo glukoze u krvi i hipertenzija. Prva linija odbrane od nastanka irazvojaKVBjepromenanačinaživotaiprimenanefarmakološkihmera.Ciljistraživanjajeanalizakomplijansenaprimerulečenjaarterijskehipertenzijekaoiispitivanjeznanjaiživotnihnavikapacijenatasadijagnozomarterijskehipertenzije.

Istraživanje je sprovedenouNovomSadu iVukovaruuperioduod8.martado8.aprila 2018.godine, opservacionom metodom na slučajnom uzorku koji su činilipacijenti sa postavljenom dijagnozom hipertenzije. Za prikaz rezultata korišćena jedeskriptivnastatistika.

Uispitivanomuzorku(300ispitanika)hipertenzijaseočekivanočešćejavljakodstarijih i gojaznih osoba. Primena beta‐blokatora i ACE inhibitora (ACEi) je značajnovišezastupljenauNovomSaduuodnosunaVukovar,dokseantagonistiAT1receptora(sartana)mnogočešćekoristeuVukovaru.ZnačajnočešćapojavasuvogkašljauNovomSadu(64,29%)uodnosunaVukovar(31,58%)odgovaravećojupotrebiACEiuNovomSadu za 57%. Pojava angioedemanije zabeležena uNovomSadu, dok se uVukovarujavio kod 15,79% ispitanika. U Novom Sadu se ginekomastija javila kod 7,14%ispitanika,dokuVukovaruovoneželjenodelovanjenijeprimećeno.IspitaniciizNovogSada se češće konsultuju sa lekarima u vezi hipertenzije (48,67%) u odnosu nafarmaceute (16,00%).UVukovaru je savetodavnauloga farmaceuta (61,33%) znatnovišeafirmisanauodnosunalekare(18,67%).Iakoje80%ispitanikaizjavilodaredovnouzimaterapiju,normalnevrednostiTAuzterapijuimasvega40%ispitanikaizNovogSada,odnosno35,67% izVukovara. Istraživanje jepokazaloda ispitanici uVukovaruvišekoristesouishraniodispitanikauNovomSadu.

Iz našeg istraživanja se može zaključiti da značajan procenat ispitanika nijedovoljno upoznat sa rizicima nelečene hipertenzije i neredovnog uzimanja terapije.Podizanje stepena komplijanse u terapiji hipertenzije je jedna od najznačajnih ulogafarmaceutakaonajdostupnijihzdravstvenihradnika.

510

COMPLIANCEINTHETHERAPYOFARTHERIALHYPERTENSION

TijanaGrebić1,SlobodanGigov2,NatašaJovanovićLješković2,

SvetlanaStojkov2,3,MandaDizdar2,JelenaGigov4

1PharmacyJoukhadar(Croatia),2UniversityBusinessAcademyinNoviSad‐FacultyofPharmacyNoviSad,3PharmacySubotica,4PharmacyGalenNoviSad

(Serbia)

Cardiovascular system diseases are the leading cause of 17.7 million lethal

outcomesperyear.Themostimportantriskfactorsforoccurrenceanddevelopmentofcardiovasculardiseasesaretobaccoandalcoholuse,obesity,highlevelofbloodglucoseand hypertension. Lifestyle changes and non‐pharmacological measures are the firstlinetreatmentinpreventionofcardiovasculardiseases.Themainaimofthisstudywasthe analysis of compliance using the treatment of the arterial hypertension as anexample, as well as the assessment of awareness and lifestyle habits of patientsdiagnosedwitharterialhypertension.

TheresearchwasconductedinNoviSadandVukovarfrom8thMarchtill8thApril2018, using observational method in random sample of patients diagnosed withhypertension.Descriptivestatisticswasusedforpresentingresults.

In tested sample (300 respondents) hypertension is expected to occurmostlyamong older and obese people. Beta‐blockers and ACE inhibitors (ACEi) are usedsignificantly more in Novi Sad than in Vukovar, while antagonists of AT1 receptors(sartane)aremuchmorecommonlyused inVukovar.Significantlyhigherpresenceofdry cough among the respondents in Novi Sad (64.29%) in comparison to Vukovar(31.58%) matches the greater use of ACEi in Novi Sad for 57%. Appearance ofangioedema isn’t recorded in Novi Sad, while in Vukovar it appeared in 15.79% ofrespondents. In Novi Sad gynecomastia occurred in 7.14% of respondents, while inVukovar this adverse effect hasn’t been noted.Respondents fromNovi Sad aremoreoften prone to consult with doctors about hypertension (48.67%) in regards topharmacists(16.00%),whileinVukovarthesituationisreversedandadvisoryroleofpharmacists (61.33%) is significantly more affirmed than of doctors (18.67%).Although80%ofrespondentsstatedthattheyregularlytakethemedications,only40%of respondents from Novi Sad and 35.67% from Vukovar have normal values of TAwhile using the medications. Research has shown that respondents in Vukovar usemoresaltinthedietthanrespondentsinNoviSad.

Fromour researchwecanconclude that significantpercentageof respondentsarenotfamiliarenoughwiththerisksofuntreatedhypertensionandirregulartakingofmedications. Raising the degree of compliance in hypertension therapy is one of themostsignificantrolesofpharmacistsasthemostaccessiblehealthcareprofessionals.