TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ FARKLI İMMÜNSÜPRESAN AJANLARIN GİNGİVAL BÜYÜME ÜZERİNE OLAN ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Ahu ADALI PERİODONTOLOJİ ANABİLİM DALI DOKTORA TEZİ DANIŞMAN Prof. Dr. Nejat ARPAK 2007- ANKARA
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
FARKLI İMMÜNSÜPRESAN AJANLARIN GİNGİVAL
BÜYÜME ÜZERİNE OLAN
ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Ahu ADALI
PERİODONTOLOJİ ANABİLİM DALI
DOKTORA TEZİ
DANIŞMAN
Prof. Dr. Nejat ARPAK
2007- ANKARA
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
FARKLI İMMÜNSÜPRESAN AJANLARIN GİNGİVAL
BÜYÜME ÜZERİNE OLAN
ETKİSİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Ahu ADALI
PERİODONTOLOJİ ANABİLİM DALI
DOKTORA TEZİ
DANIŞMAN
Prof. Dr. Nejat ARPAK
2007- ANKARA
iii
İÇİNDEKİLER
Kabul ve Onay İçindekiler iii Önsöz v Kısaltmalar vi Şekiller vii Çizelgeler viii Resimler ix
1. GİRİŞ 1.1. Periodontal Hastalık 1 1.2. İlaca Bağlı Dişeti Büyümeleri 3 1.3. İlaca Bağlı Dişeti Büyümelerinin Prevalansı 4 1.4. İlaca Bağlı Dişeti Büyümelerinde Risk Faktörleri 5 1.5. İlaca Bağlı Dişeti Büyümelerinin Patogenezi 11 1.5.1. Dişeti Bağ Dokusu Homeostazisinde Meydana Gelen İlaca Bağlı
Değişimler 12 1.5.2. Kollajen Olmayan Matriks 14 1.5.3. Bağ Dokusu Metabolizmasındaki Değişimler 15 1.5.4. Histopatoloji, Ultrastrüktürel Faktörler ve Enflamatuar Değişimler 16 1.5.5. Büyüme Faktörleri Üzerine İlaçların Etkisi 18 1.6. İlaca Bağlı Dişeti Büyümesinin Klinik Görüntüsü ve Önemi 18 1.7. İlaca Bağlı Dişeti Büyümelerinin Tedavisi 21 1.8. İmmünsupresif İlaçlar 26 1.8.1. Glukokortikoidler 27 1.8.2. Kalsinörin İnhibitörleri 31 1.8.2.1.Siklosporin- A 31 1.8.2.2.Takrolimus 35 1.8.2.3.Siklosporin-A ve Takrolimusun Etki Mekanizmaları 39 1.8.3. Antiproliferatif İlaçlar 40 1.8.3.1.Azatioprin 41 1.8.3.2.Mikofenolat mofetil 42 1.8.3.3.Mikofenolat Sodyum 43 1.9. Kalsiyum Kanal Blokörleri 43
2. GEREÇ VE YÖNTEM
2.1. Çalışmaya Katılacak Bireylerin Tanımı 46 2.2. Çalışmaya Katılan Bireylerden Kişisel ve Medikal Bilgilerin Elde
Edilmesi 47 2.3. Periodontal Değerlendirme 48 2.4. Klinik Çalışma Kurgusu 52 2.5. İstatistiksel Değerlendirme 53
3. BULGULAR
3.1. Çalışmanın Birinci Bölümüne Ait Bulgular 56 3.1.1. CsA veya Tac Kullanan Hasta Gruplarına Ait Bulgular 56
3.1.2. CsA Kullanan Hasta Grubuna Ait Bulgular 65 3.2. Çalışmanın İkinci Bölümüne Ait Bulgular 71
iv
4. TARTIŞMA 79 5. SONUÇ ve ÖNERİLER 97 ÖZET 99 SUMMARY 100 KAYNAKLAR 101 ÖZGEÇMİŞ 117
v
ÖNSÖZ
Doktora hayatım boyunca yanımda olan, bana yol gösteren, benimle değerli tecrübe ve bilgilerini paylaşan, kendisinden çok şey öğrendiğim sevgili hocam Sayın Prof. Dr. Nejat ARPAK’a,
Doktora eğitimim süresince bana hoşgörü ile rehberlik eden Sayın Prof. Dr. Hamit BOSTANCI’ya,
Klinik tecrübe ve becerilerimin gelişmesine çok katkısı olan; sabrı, desteği, güveni ve güleryüzü için Sayın Prof. Dr. Murat AKKAYA’ya,
En yoğun zamanında bile olsa yardımını esirgemeyen; güleryüzü ve ilgisi için Sayın Doç. Dr. Cem GÜRGAN’a,
Doktora eğitimim süresince her konuda yanımda olan ve bilgilerini benimle paylaşan Sayın Prof. Dr. Meral GÜNHAN, Sayın Prof. Dr. Elif ÜNSAL, Sayın Prof. Dr. Yaşar AYKAÇ ve Sayın Doç. Dr. Gülden EREŞ’e,
Tez çalışmamın her aşamasında yardım ve katkılarından dolayı Sayın Dr. Necmettin GÜVENCE’ye, neşesiyle çalışmamın yükünü hafifleten, sevgi ve dostluğuyla bana destek olan Sayın Dr. Nihal COŞKUN’a,
Tez çalışmama katkıları ve ilgilerinden dolayı Sayın Doç. Dr. Şule BULUT ve Sayın Yrd. Doç. Dr. Turan ÇOLAK’a,
Doktora eğitimim sürecini oldukça mutlu hale getiren, iyi-kötü her anımda yanımda olan, sonsuz destekleri için Dr. Dt. Hilal SONBAY, Dr. Dt. Tuncer KARAMAN, Dr. Dt. Elif Nur ERDEM, Dt. Esra DEMİR, Dt. Deniz BÜYÜKSAVCI, Dt. Baransel ÖZMUMCU, Dt. Demet EVLİ, Dt. Eda DÖRTERLER, Dt.Anıl GÜVEN, Dt. Şehnaz KAZOKOĞLU, Dt. Özgün KARAKUŞ, Dt. Umut ALTAY ve Dt. Neyran YILMAZ’a ve diğer asistan arkadaşlarıma,
Hayatım boyunca hep yanımda olan, bana sonsuz sevgi ve güç veren, her zaman üzerime titreyen, canım annem Nezahat ADALI’ya, bana çok güvenen ve inanan canım ağabeyim Tan ADALI’ya, her zaman en iyi dostum olan, tez çalışmalarım sırasında sonsuz sabır gösteren, her konuda çok yardımcı olan anlayışlı, tatlı, güleryüzlü, iyimser kardeşim Nil ADALI’ya ve yanımda olamasa da varlığını hep yanı başımda hissettiğim, canım babam Erbil ADALI’ya,
Tüm kalbimle teşekkürlerimi sunarım.
vi
KISALTMALAR
Aza Azatioprin Ccb Kalsiyum kanal blokörü CD Cep Derinliği CD4 Yardımcı CD8 Sitotoksik CsA Siklosporin-A CsA I Dişeti büyümesi olmayan / < %30 dişeti büyümesi olan bireyler CsA II ≥ %30 dişeti büyümesi olan bireylerin oluşturduğu grup CYP Sitokrom dl Desilitre DOS Dişeti oluğu sıvısı Gİ Gingival İndeks Gkk Glukokortikoid HLA İnsan lenfosit antijeni IL İnterlökin i.v. İntravenöz kg Kilogram mg Miligram MGB Mukogingival birleşim ml Mililitre MMF Mikofenolat Mofetil MMS Mikofenolat Sodyum
mRNA Mesajcı ribonükleikasit ng Nanogram
Pİ Plak İndeksi PKI Papiller Kanama İndeksi Tac Takrolimus tCsA Tedavisi ve takibi yapılan, CsA kullanan hasta grubu TIMP Metalloproteinazın doku inhibitörü tTac Tedavisi ve takibi yapılan, Tac kullanan hasta grubu
vii
ŞEKİLLER
Şekil 1.1. İlaca Bağlı Dişeti Büyümelerinde Risk Faktörleri 5 Şekil 1.2. Dişeti büyümelerinde olayların seyrine göre karar verme şeması 25 Şekil 1.3. CD4 tipi T hücresinin sunulan antijenle ve eş uyarı ile uyarılması,
uyarının transdüklenmesi ve sinyalleme kaskadı ile IL- 2 üretiminin artması ve IL- 2’nin otokrin etkisi 27
Şekil 1.4. CsA‘nın kimyasal yapısı 31 Şekil 1.5. Takrolimusun kimyasal yapısı 36 Şekil 2.1. Alt ve üst ön dişlerin gingival ünitelere bölünmesi 50 Şekil 2.2. Bir gingival ünitede, labio-lingual yönde gingival kalınlaşmanın
ölçüm kriterleri 51 Şekil 2.3. Bir gingival ünitede, komşu diş yüzeylerinde gingival yükselmenin
ölçüm kriterleri 52 Şekil 3.1. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında bireylerin diş arası
temizliği alışkanlıkları 58 Şekil 3.2. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında bireylerin kalsiyum
kanal blokörü kullanımı dağılımı 61 Şekil 3.3. Tac veya CsA kullanan hasta gruplarında dişeti büyümesi
yüzdesi ortalama değerleri 64 Şekil 3.4. Tac veya CsA kullanan hasta gruplarında periodontal
parametrelerin (PI, GI, CD ve PKI) ortalama değerleri 64 Şekil 3.5. Tac veya CsA kullanan hasta gruplarında renal transplanttan
sonra geçen süre (ay) ortalaması 65 Şekil 3.6. CsA I ve CsA II gruplarında bireylerin diş arası temizliği
alışkanlıkları 67 Şekil 3.7. CsA I ve CsA II gruplarında bireylerin kalsiyum kanal blokörü
kullanımıdağılımı 68 Şekil 3.8. CsA I ve CsA II hasta gruplarında dişeti büyümesi yüzdesi
ortalama değerleri 70 Şekil 3.9. CsA I ve CsA II hasta gruplarına ait periodontal parametrelerin
(PI, GI, CD, PKI) ortalama değerleri 70 Şekil 3.10. tCsA ve tTac gruplarında bireylerin diş arası temizliği Alışkanlıkları 72 Şekil 3.11. tCsA ve tTac gruplarında kalsiyum kanal blokörü kullanımı
dağılımı 73 Şekil 3.12. tCsA ve tTac gruplarına ait periodontal parametrelerin (PI, GI, CD, PKI ) başlangıç ortalama değerleri 74 Şekil 3.13. tCsA ve tTac gruplarına ait periodontal parametrelerin (PI, GI, CD, PKI) 3- 6. ay sonrasında ortalama değerleri 75 Şekil 3.14. tCsA ve tTac gruplarına ait dişeti büyümesi yüzdesi ortalama
değerleri 75
viii
ÇİZELGELER Çizelge 1.1. CsA’nın yan etkileri 34 Çizelge 1.2. Siklosporin ve Takrolimusun Özelliklerinin Karşılaştırılması 38 Çizelge 3.1. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarına ait cinsiyet dağılımı 56 Çizelge 3.2. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarına ait eğitim düzeyleri
dağılımı 57 Çizelge 3.3. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında bireylerin diş
fırçalama alışkanlıkları 57 Çizelge 3.4. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında sigara kullanımı dağılımı 58 Çizelge 3.5. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında klinik olarak anlamlı
dişeti büyümesi dağılımı 59 Çizelge 3.6. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında ağız solunumu
Çizelge 3.8. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarına ait yaş, kilo, renal transplanttan sonra geçen süre (ay), kan Tac düzeyi, kan CsA düzeyi (ng/ml), serum kreatinin konsantrasyonu (mg/dl), PI, GI, CD, PKI, günlük CsA, Tac dozu (mg/gün), günlük glukokortikoid (gkk) dozu (mg/gün), dişeti büyümesi yüzdesi ortalama ± standart sapmaları (S.D), minimum ve maksimum değerleri 63
Çizelge 3.9. CsA I ve CsA II gruplarına ait cinsiyet dağılımları 66 Çizelge 3.10. CsA I ve CsA II gruplarında eğitim düzeyleri dağılımları 66 Çizelge 3.11. CsA I ve CsA II gruplarında bireylerin diş fırçalama alışkanlıkları 66 Çizelge 3.12. CsA I ve CsA II gruplarında sigara kullanımı dağılımı 67 Çizelge 3.13. CsA I ve CsA II gruplarına ait ağız solunumu dağılımları 68 Çizelge 3.14. CsA I ve CsA II gruplarına ait yaş, kilo, renal transplanttan sonra
geçen süre (ay), PI, GI, CD, PKI , günlük glukokortikoid (gkk) dozu (mg/gün), günlük CsA dozu (mg/gün), kilogram başına düşen CsA dozu (mg/kg/gün), kan CsA düzeyi (ng/ml), serum kreatinin konsantrasyonu (mg/dl), dişeti büyümesi yüzdesi ortalama ± standart sapmaları (S.D), minimum ve maksimum değerleri 69
Çizelge 3.15. tCsA ve tTac gruplarına ait cinsiyet dağılımı 71 Çizelge 3.16. tCsA ve tTac gruplarına ait eğitim düzeyleri dağılımı 71 Çizelge 3.17. tCsA ve tTac hasta gruplarında bireylerin diş fırçalama
alışkanlıkları 72 Çizelge 3.18. tCsA ve tTac gruplarında sigara kullanımı dağılımı 73 Çizelge 3.19. tCsA ve tTac gruplarında ağız solunumu alışkanlığı dağılımı 73 Çizelge 3.20. tTac ve tCsA hasta gruplarına ait yaş, kilo, renal transplanttan
sonra geçen süre (ay), serum kreatinin konsantrasyonu (mg/dl), tedavi öncesi periodontal parametreler (PI1, GI1, CD1, PKI1), tedavi sonrası 3-6.ay sonrası periodontal parametreler (PI2, GI2, CD2, PKI2) günlük glukokortikoid (gkk) dozu (mg/gün), günlük Tac dozu (mg/gün), günlük CsA dozu (mg/gün), dişeti büyümesi yüzdesi ortalama ± standart sapmaları (S.D), minimum ve maksimum değerleri 77
ix
RESİMLER
Resim 4.1. CsA kullanan, dişeti büyümesi gözlenmeyen hasta 60 Resim 4.2. CsA kullanan, klinik olarak anlamlı olmayan dişeti büyümesi
gözlenen hasta 60 Resim 4.3. CsA kullanan, klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi gözlenen hasta 60 Resim 4.4. CsA kullanan, klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi gözlenen hasta 60 Resim 4.5. Tac kullanan, dişeti büyümesi gözlenmeyen hasta 60 Resim 4.6. Tac kullanan, klinik olarak anlamlı olmayan dişeti büyümesi
gözlenen hasta 60 Resim 4.7. Tac kullanan, klinik olarak anlamlı olmayan dişeti büyümesi
gözlenen hasta 60 Resim 4.8. Tac kullanan, klinik olarak anlamlı olmayan dişeti büyümesi
hastanın çevresel etkiler ve genetik faktörlerce şekillenen bireysel
yatkınlığına bağlıdır. Çeşitli büyüme hormonları ve enflamatuar sitokinlerin,
12
gingival fibroblastlara ilacın etkisindeki rolleri üzerinde birçok çalışma
yapılmıştır (Trackman ve Kantarcı, 2004).
İlaca bağlı dişeti büyümelerinin multifaktöriyel tabiatı açıklanması dişeti bağ
dokusu homeostazisinde meydana gelen ilaca bağlı değişimler; histopatoloji,
ultrastrüktürel faktörler ve enflamatuar değişimler ve büyüme faktörleri
üzerine ilaçların etkisini de içermektedir.
1.5.1. Dişeti Bağ Dokusu Homeostazisinde Meydana Gelen İlaca Bağlı Değişimler Tüm ilaca bağlı dişeti büyümelerinin ortak histopatolojik bulgusu bağ dokusu
matriksindeki artıştır, bu nedenle bağ dokusu homeostazisi üzerinde birçok
çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar, kollajen üretimi ve kollajen
metabolizmasının araştırılması olmak üzere iki ayrı grupta toplanabilir
(Seymour ve ark., 1996).
Dişeti fibroblastları tarafından kollajen üretimi, kollajeni düzenleyen
(bFGF), bağ dokusu büyüme faktörü (CTGF), trombosit kaynaklı büyüme
faktörü (PDGF), trombosit kaynaklı büyüme faktörü B (PDGF-B) gibi büyüme
faktörlerinin ilaca bağlı dişeti büyümelerinin patogenezinde rol
oynayabilecekleri gösterilmiştir. (Modeer ve ark., 1992; Dill ve ark., 1993;
Nares ve ark., 1996; Saito ve ark., 1996; Uzel ve ark., 2001; Ellis ve ark.,
2004).
1.6. İlaca Bağlı Dişeti Büyümesinin Klinik Görüntüsü ve Önemi İlaca Bağlı Dişeti Büyümesinin Klinik Görüntüsü: İlaca bağlı dişeti büyümelerinin genel özellikleri aşağıdaki gibi sıralanır
(Mariotti, 1999):
1) Hastalar arasında ve aynı hastada farklı bölgelerde değişiklik gösteren
farklı oranlarda dişeti büyümesi gözlenebilir.
2) Dişeti büyümesi, sıklıkla anterior bölgede oluşma eğilimindedir.
19
3) Çocuklarda görülme prevalansı daha yüksektir.
4) İlaç kullanımına başlamayı takiben 3 ayda büyüme başlar.
5) Dişeti büyümesi miktarına bağlı olarak dişeti konturu değişir.
6) Dişeti büyümesi interdental papilde başlar.
7) Dişeti renginde değişiklik gözlenir.
8) Gingival eksudada artış gözlenir.
9) Sondlamada kanama artar.
10) Kemik kaybı olan veya olmayan dişetinde gözlenebilir, ataçman kaybıyla
ilişkili değildir.
11) Büyümeler, lokal faktörlerin neden olduğu enflamasyonun derecesine
bağlı olarak ödemli veya fibrotik olabilir.
12) Plak varlığına bağlı olarak artmış enflamatuar yanıt görülür.
İnaktif Aktif Yeni purin KALSİNÖRİN T HÜCRESİ sentezi(5) (1) mRNA Hücre siklusu Q4P NFAT NFAT (2) Çekirdek √ Körükleyici IL-2 geni
Şekil 1.3: CD4 tipi T hücresinin sunulan antijenle ve eş uyarı ile uyarılması, uyarının transdüklenmesi ve sinyalleme kaskadı ile IL- 2 üretiminin artması ve IL- 2’nin otokrin etkisi. IL-2:İnterlökin-2; NFAT: aktive edilmiş T hücresi nükleer faktörü; TH Res.:T hücresi reseptörü; IL-2 Res.: IL-2 reseptörü. (1) siklosporin ve takrolimusun etki yeri; (2) glukokortikoidlerin etki yeri; (3) interlökin- 2 reseptör blokörlerinin etki yeri; (4) sirolimusun etki yeri; (5) mikofenolat mofetil ve azatioprinin etki yeri (Kayaalp, 2005).
1.8.1. Glukokortikoidler Glukokortikoidler, immün reaksiyonun gerek enflamasyon öncesi, gerekse
enflamasyon dönemini non-spesifik bir şekilde baskılarlar. Ayrıca,
immünolojik nedenlere dayanmayan enflamatuar reaksiyonu da inhibe
ederler. Geniş spektrumlu ve güçlü immünsupresif etkinlik gösterirler. T ve B
lenfositlerin, antijeni tanımasını önlemezler. Fakat glukokortikoidler
(Kayaalp, 2005; 37. Konu):
i) T lenfositlerinin sitokin (IL- 1,IL-2,IL-3,IL-5, TNF- α ve Interferon-γ
gibi) salgılamasını ve böylece hücresel immünolojik reaksiyonu
başlatmasını önlerler. Bu etkinin moleküler temeli
28
glukokortikoidlerin hücrede kendilerine özgü sitoplazmik
glukokortikoid reseptörlerine bağlandıktan sonra çekirdeğe
geçmesi, orada sitokin genlerinin körükleyici (promoter)
bölgesindeki bağlanma yerine bağlanarak genin transkripsiyonunu
inhibe etmesi ve ayrıca nükleer faktör kappa B’nin aktivasyonunu
inhibe etmesidir.
ii) B lenfositlerin antikor oluşturma yeteneğini inhibe ederler.
iii) Makrofajların ve onların öncülü olan monositlerin ve ayrıca
polimorfonükleer lökositlerin migrasyon ve fagositoz yeteneğini
inhibe ederler; bu hücrelerin lizozomlarını stabilize ederler.
iv) Lenfositlerin dolaşımdan lenf düğümlerine ve kemik iliğine yani
Çalışmayla ilgili olarak etik kurul kararı, Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği
Fakültesi Araştırma Etik Kurulu’ndan alınarak çalışmaya başlanmıştır (Karar
tarihi: 09.12.2004, Karar sayısı: 75).
Çalışmanın materyalini oluşturan bireyler iki grupta toplanmıştır:
1. grup: Renal transplantasyonu takiben en az 3 ay süreyle CsA
(n=60) ya da Tac (n=40) kullanan toplam 100 birey.
2. grup: Renal transplantasyon öncesinde çalışmaya dahil edilen,
transplantasyon sonrasında 3- 6 ay süreyle klinik olarak takibi yapılan CsA
(n=9) ya da Tac (n=10) kullanan toplam 19 birey.
Hasta seçiminde göz önünde bulundurulan çalışmaya dahil etme kriterleri
aşağıdaki şekilde sıralanmıştır :
▪ Hastalar hem alt hem de üst çenede anterior dişlere sahip olmalıdır.
▪ Bireyler, belirtilen ilaçlar dışında dişeti büyümesine neden olan başka ilaç
(antikonvülsanlar) kullanmıyor olmalıdır.
▪ Bayan hastalar gebe ya da laktasyon döneminde olmamalıdır.
▪ Birinci grup için; renal transplantı takiben en az 3 ay süre geçmiş olmalıdır.
47
▪ Birinci grup için; hastalar, önceden, dişeti büyümelerinin tedavisi amaçlı
cerrahi periodontal tedavi görmüş olmamalıdır.
▪ İkinci grup için; renal transplant öncesinde gerekli tüm periodontal tedaviler
yapıldıktan sonra bireyler çalışmaya dahil edilmelidir.
Çalışmanın birinci bölümüne katılan hastalardan periodontal tedavi ihtiyacı
olanlara gerekli periodontal tedaviler kliniğimizde yapılmıştır.
Çalışmaya katılan tüm bireyler tarafından bilgilendirilmiş gönüllü olur formu
okunup imzalanmıştır.
2.2. Çalışmaya Katılan Bireylerden Kişisel ve Medikal Bilgilerin Elde Edilmesi Hastaların kişisel ve medikal hikayeleri, bireyler için hazırlanan özel formlar
ve hastane kayıt dosyalarından elde edilmiştir.
Hastaların yaşı, cinsiyeti, mesleği, eğitim durumu, kilo, oral hijyen
alışkanlıkları, sigara kullanma alışkanlıkları, renal transplant sonrası geçen
süre (ay olarak ifade edilmiştir),kullandıkları ilaçların günlük toplam dozajları,
kullandıkları immünosupresanların (CsA ve Tac) tam kan ilaç ve serum
kreatinin düzeyleri kaydedilmiştir.
■ Eğitim seviyeleri hakkındaki bilgiler; hiç okula gitmemiş olan/ilkokul
mezunu, ortaokul, lise, üniversite/üstü olmak üzere dört grupta sınıflanmıştır.
■ Oral hijyen alışkanlıkları anketler yoluyla öğrenilmiştir. Diş fırçalama
alışkanlığı; hiç fırçalamayanlar, ara sıra fırçalayanlar, düzenli olarak günde 1
kez, günde 2 kez, günde 3 kez fırçalayanlar olmak üzere beş grupta
sınıflanmıştır.
48
■ Sigara kullanma durumları; sigara kullananlar, kullanmayanlar ve önceden
kullanıp bırakanlar olarak üç grupta sınıflanmıştır.
klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi görülmesi parametreleri arasındaki
farklar Chi- Square Test’i ile; cinsiyet ve kalsiyum kanal blokörü kullanımı ise
Fisher’ın Kesin Chi-Square Test‘i ile değerlendirilmiştir.
Çalışmanın ikinci bölümünde;
İki grup arasında yaş ve kilo ortalama değerleri arasındaki farklar, Student’s t
Test’i ile değerlendirilmiştir.
55
Nakil süresi, serum kreatinin konsantrasyonu, günlük kalsiyum kanal blokörü
dozu, günlük glukokortikoid dozu, dişeti büyümesi yüzdesi ortalama değerleri
arasındaki farklar, Mann - Whitney U Test’i ile değerlendirilmiştir. İki grup arasında, 3- 6. aylarda elde edilen plak indeksi, gingival indeks, cep
derinliği ve papil kanama indeksi değerlerinin başlangıca göre değişimleri,
her iki grup için ayrı ayrı Wilcoxon Signed Ranks Test kullanılarak
karşılaştırılmıştır.
İki grup arasında, periodontal klinik parametrelerdeki başlangıç ve 3- 6. ay
sonrası arasındaki değişim açısından farklılık olup olmadığı Mann - Whitney
U Test’i kullanılarak hesaplanmıştır. Sigara kullanımı, ağız solunumu alışkanlığı parametreleri arasındaki farklar
Chi- Square Test’i ile; cinsiyet, arayüz temizliği alışkanlığı ve kalsiyum kanal
blokörü kullanımı parametreleri arasındaki farklar ise, Fisher’ın Kesin Chi-
Square Test‘i ile değerlendirilmiştir.
56
3. BULGULAR
3.1. Çalışmanın Birinci Bölümüne Ait Bulgular 3.1.1. CsA veya Tac Kullanan Hasta Gruplarına Ait Bulgular Çalışmamızın birinci bölümüne, yaşları 17-68 arasında değişen, yaş
ortalaması 36,19±10,09 olan toplam 100 renal transplantasyonlu birey dahil
edilmiştir.
Çalışmamızın birinci bölümüne katılan, CsA veya Tac kullanan hasta
gruplarına dahil olan tüm bireylerin cinsiyet dağılımı ve yüzdeleri Çizelge
3.1.’de gösterilmektedir. İki grup arasında cinsiyet dağılımı açısından anlamlı
fark bulunmamıştır. Çizelge 3.1. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarına ait cinsiyet dağılımı.
CsA Tac
Cinsiyet n % n % Kadın 26 43,3 12 30 Erkek 34 56,7 28 70 Toplam 60 100 40 100
CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında bireylerin eğitim düzeylerine ait
bulgular Çizelge 3.2.’de gösterilmiştir.
57
Çizelge 3.2. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarına ait eğitim düzeyleri dağılımı.
Bireylerin diş fırçalama ve diş arası temizliği alışkanlıklarına ait bulgular,
sırasıyla Çizelge 3.3. ve Şekil 3.1.’de gösterilmiştir.
Çizelge 3.3. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında bireylerin diş fırçalama alışkanlıkları.
CsA Tac Diş fırçalama alışkanlığı n % n % Yok 1 1,7 1 2,5 Ara sıra 12 20 5 12,5 Günde bir kere 26 43,3 17 42,5 Günde iki kere 19 31,7 15 37,5 Günde üç kere 2 3,3 2 5 Toplam 60 100 40 100
İki hasta grubunda da, sadece 1’er birey diş fırçalama alışkanlığı olmadığını
belirtmiştir. Tac kullanan hasta grubunda bireylerin 29’unun (%72,5), CsA
kullanan hasta grubunda ise bireylerin 36’sının (%60) diş arası temizliği
yapmadığı saptanmıştır.
CsA Tac Eğitim Düzeyi n % n % Okur –yazar olmayan/ İlkokul 18 30 8 20 Ortaokul 13 21,7 10 25 Lise 24 40 16 40 Üniversite / üstü 5 8,3 6 15 Toplam 60 100 40 100
58
CsA
VarYok
Tac
VarYok
Şekil. 3.1. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında bireylerin diş arası temizliği alışkanlıkları.
CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında bireylerin sigara kullanımı dağılımı
Çizelge 3.4.’te gösterilmiştir. Sigara kullanımına ait bulgular
değerlendirildiğinde, CsA kullanan hasta grubunda ise bireylerin %16,7’sinin,
Tac kullanan hasta grubunda bireylerin %12,5’inin sigara kullandığı tespit
edilmiştir. İki grup arasında sigara kullanımı açısından istatistiksel olarak
anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır.
Çizelge 3.4. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında sigara kullanımı dağılımı.
CsA Tac Sigara
kullanımı n % n % Sigara kullanıyor 10 16,7 5 12,5 Sigarayı bırakmış 5 8,3 6 15,0 Sigara kullanmıyor 45 75,0 29 72,5 Toplam 60 100 40 100
Çizelge 3.5’te, CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında, klinik olarak anlamlı
dişeti büyümesi gözlenen bireylerin dağılımı gösterilmiştir. İki grupta da, dişeti
büyümesi gözlenmeyen (Resim 4.1. ve Resim 4.5.) ve farklı şiddetlerde dişeti
bulunmaktadır. Tac kullanan hasta grubunda, hiçbir bireyde klinik olarak
anlamlı dişeti büyümesi gözlenmezken, bu oran CsA kullanan hasta
grubunda %16,7 bulunmuştur. İki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı
ilişki bulunmuştur (p< 0,01).
59
Çizelge 3.5. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi dağılımı.
CsA Tac Klinik Olarak Anlamlı Dişeti Büyümesi n % n % Yok 50 83.3 40 100 Var 10 16.7 0 0 Toplam 60 100 40 100
Resim 4.1. CsA kullanan, dişeti büyümesi gözlenmeyen hasta.
Resim 4.2. CsA kullanan, klinik olarak anlamlı olmayan dişeti büyümesi
gözlenen hasta.
Resim 4.3. CsA kullanan, klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi gözlenen
hasta.
Resim 4.4. CsA kullanan, klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi gözlenen
hasta.
Resim 4.5. Tac kullanan, dişeti büyümesi gözlenmeyen hasta.
Resim 4.6. Tac kullanan, klinik olarak anlamlı olmayan dişeti büyümesi
gözlenen hasta.
Resim 4.7. Tac kullanan, klinik olarak anlamlı olmayan dişeti büyümesi
gözlenen hasta.
Resim 4.8. Tac kullanan, klinik olarak anlamlı olmayan dişeti büyümesi
gözlenen hasta.
60
61
Çizelge 3.6’da, CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında ağız solunumu
alışkanlıkları dağılımı gösterilmiştir. CsA kullanan hasta grubunda 19 birey
(%31,7); Tac kullanan hasta grubunda grubunda ise 8 birey (%20) ağız
solunumu yapmaktadır. İki grup arasında, ağız solunumu alışkanlığı
açısından anlamlı ilişki saptanmıştır (p<0,05). Çizelge 3.6. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında ağız solunumu alışkanlığı dağılımı.
CsA Tac Ağız solunumu n % n % Evet 19 31,7 8 20 Hayır 41 68,3 32 80 Toplam 60 100 40 100 Şekil 3.2’de, CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında kalsiyum kanal
blokörü kullanımı dağılımı gösterilmiştir. CsA kullanan hasta grubunda 35
birey (%58,3),Tac grubunda ise 18 birey (%45) kalsiyum kanal blokörü
kullanmamaktadır. İki grup arasında, kalsiyum kanal blokörü kullanımı
açısından istatistiksel olarak anlamlı ilişki saptanmamıştır.
CsA
VarYok
Tac
VarYok
Şekil. 3.2. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında bireylerin kalsiyum kanal blokörü kullanımı dağılımı. Çizelge 3.7.’de, CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında, antiproliferatif
ajanlar olan azatioprin, mikofenolat mofetil ve mikofenolat sodyumun
kullanım dağılımı gösterilmiştir. Klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi olan ve
olmayan gruplar arasında, antiprolifetatif ajanların kullanımı açısından
istatistiksel olarak anlamlı ilişki bulunmamıştır.
(p< 0.01), papiller kanama indeksi (p<0,05) ve dişeti büyümesi yüzdesi
ortalama değerleri (p< 0,01) açısından istatistiksel olarak anlamlı fark
saptanmıştır.
63
Çizelge 3.8. CsA veya Tac kullanan hasta gruplarına ait yaş, kilo, renal transplanttan sonra geçen süre (ay), kan Tac düzeyi, kan CsA düzeyi (ng/ml), serum kreatinin konsantrasyonu (mg/dl), PI, GI, CD, PKI, günlük CsA, Tac dozu (mg/gün), günlük glukokortikoid (gkk) dozu (mg/gün), dişeti büyümesi yüzdesi ortalama ± standart sapmaları (S.D), minimum ve maksimum değerleri. Tac CsA ortalama sd. min. maks. ortalama sd. min. maks. P Yaş 31,85 8,85 17 47 39,08 9,90 20 68 p<0,001Kilo 64,37 13,15 32 94 69,21 13,03 44 98 A.D. Transplanttan sonra geçen süre(ay) 32,30 30,34 3 140 74,93 38,15 18 221 p<0,001Serum kreatinin konsantrasyonu (mg/dl) 1,33 0,38 0,70 2,30 1,39 0,49 0,60 2,90 A.D. Plak indeksi 0,98 0,63 0,22 2,35 1,33 0,77 0,10 3,00 p<0,05 Gingival indeks 0,47 0,38 0,10 1,43 1,87 0,68 0,11 3,00 p<0,001Cep derinliği 2,10 0,51 1,35 4,02 2,51 0,93 0,22 5,18 p<0,05 Papiller kanama indeksi 0,36 0,31 0,00 1,50 0,62 0,63 0,00 3,00 p<0,05 Günlük Tac dozu (mg/gün) 4,55 2,37 1 13 - - - - - Günlük CsA dozu (mg/gün) - - - - 145,83 41,21 50 225 - Günlük gkk dozu (mg/gün) 5,82 1,87 4,00 10,00 5,69 1,79 4,00 15,00 A.D. Kan Tac düzeyi (ng/ml) 7,69 2,96 4,3 22,9 - - - - - Kan CsA düzeyi (ng/ml) - - - - 636,75 137 258 952 - Dişeti büyümesi yüzdesi 2,55 4,67 0,00 15 12,36 19,29 0,00 98,00 p<0,01 Şekil 3.3.’te CsA veya Tac kullanan hasta gruplarında dişeti büyümesi
yüzdesi ortalama değerleri gösterilmiştir. Tac grubunda dişeti büyümesi
ortalama değeri 2,55; CsA grubunda ise 12,36’dır. İki grup arasında, dişeti
büyümesi yüzdesi ortalama değerleri arasındaki fark, istatistiksel olarak
anlamlıdır (p< 0,01).
64
2.55
12.36
0
2
4
6
8
10
12
14
Tac CsA
Şekil 3.3. Tac veya CsA kullanan hasta gruplarında dişeti büyümesi yüzdesi ortalama değerleri. Şekil 3.4.’te, Tac veya CsA kullanan hasta gruplarında, periodontal
parametrelerin (PI, GI, CD ve PKI) ortalama değerleri gösterilmiştir.
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
PI GI CD PKI
TacCsA
Şekil 3.4. Tac veya CsA kullanan hasta gruplarında periodontal parametrelerin (PI, GI, CD ve PKI) ortalama değerleri.
65
Şekil 3.5.’te, . Tac veya CsA kullanan hasta gruplarında renal transplanttan
sonra geçen süre (ay) ortalaması gösterilmiştir. Bu değer CsA grubunda
74,93 ay, Tac grubunda ise 32,3 ay olarak saptanmıştır; iki grup arasındaki
fark anlamlı bulunmuştur (p<0,001).
32.3
74.93
0
10
20
30
40
50
60
70
80
Tac CsA
Şekil 3.5. Tac veya CsA kullanan hasta gruplarında renal transplanttan sonra geçen süre (ay) ortalaması.
3.1.2. CsA Kullanan Hasta Grubuna Ait Bulgular CsA grubuna dahil olan bireyler,
CsA I : Dişeti büyümesi olmayan / < %30 dişeti büyümesi olan bireylerin,
CsA II : ≥ %30 dişeti büyümesi olan bireylerin oluşturduğu grup olmak üzere
sınıflanmıştır.
CsA I ve CsA II gruplarına dahil olan bireylerin cinsiyet dağılımı, Çizelge
3.9’da gösterilmiştir. İki grup arasında anlamlı ilişki saptanmamıştır.
66
Çizelge 3.9. CsA I ve CsA II gruplarına ait cinsiyet dağılımları.
CsA I CsA II
Cinsiyet n % n % Kadın 24 48 2 20 Erkek 26 52 8 80 Toplam 50 100 10 100
CsA I ve CsA II hasta gruplarında bireylerin eğitim düzeylerine ait bulgular
Çizelge 3.10.’da gösterilmiştir.
Çizelge 3.10. CsA I ve CsA II gruplarında eğitim düzeyleri dağılımları.
CsA I ve CsA II gruplarında, bireylerin diş fırçalama ve diş arası temizliği
alışkanlıklarına ait bulgular, sırasıyla Çizelge 3.11. ve Şekil 3.6.’da
gösterilmiştir.
Çizelge 3.11. CsA I ve CsA II gruplarında bireylerin diş fırçalama alışkanlıkları.
CsA I CsA II Diş fırçalama alışkanlığı n % n % Yok 1 2 0 0 Ara sıra 7 14 5 50 Günde bir kere 23 46 3 30 Günde iki kere 18 36 1 10 Günde üç kere 1 2 1 10 Toplam 50 100 10 100
CsA I CsA II Eğitim Düzeyi n % n % Okur –yazar olmayan/ İlkokul 15 30 3 30 Ortaokul 11 22 2 20 Lise 20 40 4 40 Üniversite / üstü 4 8 1 10 Toplam 50 100 10 100
67
CsA I grubunda sadece 1 birey diş fırçalama alışkanlığı olmadığını
belirtmiştir. CsA I grubunda bireylerin 28’sinin (%56), CsA II grubunda ise
bireylerin 8’inin (%80) diş arası temizliği yapmadığı saptanmıştır.
CsA I
VarYok
CsA II
VarYok
Şekil 3.6. CsA I ve CsA II gruplarında bireylerin diş arası temizliği alışkanlıkları.
CsA I ve CsA II gruplarında bireylerin sigara kullanımı sıklığı dağılımı Çizelge
3.12.’de gösterilmiştir. Sigara kullanımına ait bulgular değerlendirildiğinde,
CsA I grubunda bireylerin %16’sının, CsA II grubunda ise bireylerin
%10’unun sigara kullandığı tespit edilmiştir. İki grup arasında sigara
kullanımı açısından istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır.
Çizelge 3.12. CsA I ve CsA II gruplarında sigara kullanımı dağılımı.
CsA I CsA II
Sigara kullanımı n % n % Sigara kullanıyor 8 16 1 10 Sigarayı bırakmış 4 8 1 10 Sigara kullanmıyor 38 76 8 80 Toplam 50 100 10 100 Çizelge 3.13’te, CsA I ve CsA II gruplarında hastaların ağız solunumu
alışkanlıkları dağılımı gösterilmiştir. CsA I grubunda 18 birey (%36); CsA II
grubunda ise 1 birey (%10) ağız solunumu yapmaktadır. İki grup arasında,
ağız solunumu alışkanlığı açısından anlamlı ilişki saptanmamıştır.
68
Çizelge 3.13. CsA I ve CsA II gruplarına ait ağız solunumu dağılımları.
CsA I CsA II
Ağız solunumu n % n % Evet 18 36 1 10 Hayır 32 64 9 90 Toplam 50 100 10 100
Şekil 3.7.’de, CsA I ve CsA II gruplarında kalsiyum kanal blokörü kullanımı
dağılımı gösterilmiştir. CsA I grubunda 30 birey (%60), CsA II grubunda ise 5
birey (%50) kalsiyum kanal blokörü kullanmamaktadır. İki grup arasında,
kalsiyum kanal blokörü kullanımı açısından istatistiksel olarak anlamlı ilişki
bulunmamıştır.
CsA I
VarYok
CsA II
VarYok
Şekil 3.7. CsA I ve CsA II gruplarında bireylerin kalsiyum kanal blokörü kullanımı dağılımı.
Kalsiyum kanal blokörü kullanan/kullanmayan gruplarda, dişeti büyümesi
yüzdeleri kıyaslanmış, kalsiyum kanal blokörü kullanmayan grupta dişeti
büyümesi yüzdesi ortalama değeri 7,91; kullanan grupta ise 18,6
bulunmuştur, fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0,01). Çizelge 3.14’te, CsA I ve CsA II gruplarına ait yaş, kilo, renal transplanttan
sonra geçen süre (ay), serum kreatinin konsantrasyonu (mg/dl), PI, GI, CD,
PKI , günlük glukokortikoid (gkk) dozu (mg/gün), günlük CsA dozu, kilogram
başına düşen CsA dozu (mg/kg/gün), kan CsA düzeyi (ng/ml), dişeti
büyümesi yüzdesi ortalama ± standart sapmaları (S.D), minimum ve
maksimum değerleri gösterilmiştir. İki grup arasında, pIak indeksi (p< 0,01),
(p<0,01), günlük glukokortikoid dozu (p< 0,05) ve dişeti büyümesi yüzdesi
ortalama değerleri (p< 0,001) açısından istatistiksel olarak anlamlı fark
saptanmıştır.
Çizelge 3.14. CsA I ve CsA II gruplarına ait yaş, kilo, renal transplanttan sonra geçen süre (ay), PI, GI, CD, PKI , günlük glukokortikoid (gkk) dozu (mg/gün), günlük CsA dozu (mg/gün), kilogram başına düşen CsA dozu (mg/kg/gün), kan CsA düzeyi (ng/ml), serum kreatinin konsantrasyonu (mg/dl), dişeti büyümesi yüzdesi ortalama ± standart sapmaları (S.D), minimum ve maksimum değerleri. CsA I CsA II ortalama sd. min. maks. ortalama sd. min. maks. P Yaş 38,74 10,47 20 68 40,80 6,40 31 54 A.D. Kilo (kg) 68,24 13,34 44 98 74,10 10,61 53 92 A.D. Transplanttan sonra geçen süre (ay) 76,48 40,07 18 221 67,20 26,82 21 108 A.D. Serum kreatinin konsantrasyonu (mg/dl) 1,40 ,48 ,80 2,90 1,37 ,59 ,60 2,50 A.D. Plak indeksi 1,11 ,61 ,10 3,00 2,41 ,54 1,66 3,00 p<0,01 Gingival indeks ,70 ,47 ,11 2,22 1,75 ,93 ,27 3,00 p<0,01 Cep derinliği 2,20 ,60 ,22 4,31 4,06 ,74 2,85 5,18 p<0,01 Papiller kanama indeksi ,45 ,40 ,00 1,90 1,49 ,84 ,70 3,00 p<0,01 Günlük gkk dozu (mg/gün) 5,85 1,93 5,00 15,00 4,90 ,31 4 5 p<0,05 Günlük CsA dozu (mg/gün) 141,50 42,13 50 200 167,50 28,98 150 225 A.D. Kan CsA düzeyi (ng/ml) 636,76 124,5 258 895 636,70 196,6 384 952 A.D. CsA mg/kg/gün 0,54 0,29 0,25 1,68 0,45 0,1 0,29 0,61 A.D. Dişeti büyümesi yüzdesi 5,08 7,01 ,00 24 48,80 20,04 31,00 98,00 p<0,001 Şekil 3.8.’de CsA I ve CsA II hasta gruplarında dişeti büyümesi yüzdesi
ortalama değerleri gösterilmiştir. CsA I grubunda dişeti büyümesi yüzdesi
ortalama değeri 5,08; CsA II grubunda ise 48,8’dir. İki grup arasında, dişeti
büyümesi yüzdesi ortalama değerleri arasındaki fark, istatistiksel olarak
anlamlıdır (p< 0,001).
70
5.08
48.8
0
10
20
30
40
50
Şekil 3.8. CsA I ve CsA II hasta gruplarında dişeti büyümesi yüzdesi ortalama değerleri. Şekil 3.9.’da, CsA I ve CsA II hasta gruplarında, periodontal parametrelerin
(PI, GI, CD ve PKI) ortalama değerleri gösterilmiştir.
00,5
11,5
22,5
33,5
44,5
PI GI CD PKI
CsA ICsA II
Şekil 3.9. CsA I ve CsA II hasta gruplarına ait periodontal parametrelerin (PI, GI, CD, PKI) ortalama değerleri.
71
3.2. Çalışmanın İkinci Bölümüne Ait Bulgular Çalışmanın ikinci bölümüne, renal transplantasyon öncesinde çalışmaya
dahil edilen, transplantasyon sonrasında 3-6 ay süreyle klinik olarak takibi
yapılan, yaşları 22-57 arasında değişen, yaş ortalaması 33,42±9,98 olan CsA
veya Tac kullanan toplam 19 birey dahil edilmiştir. Bu iki grup;
tCsA (tedavisi ve takibi yapılan, CsA kullanan hasta grubu) ve
tTac (tedavisi ve takibi yapılan, Tac kullanan hasta grubu) olarak
adlandırılmıştır.
Çizelge 3.15’te, tCsA ve tTac gruplarına ait cinsiyet dağılımı gösterilmiştir. İki
grup arasında cinsiyet dağılımı açısından anlamlı fark bulunmamıştır. Çizelge 3.15. tCsA ve tTac gruplarına ait cinsiyet dağılımı.
tCsA tTac
Cinsiyet n % n % Kadın 2 22,2 5 50 Erkek 7 77,8 5 50 Toplam 9 100 10 100
tCsA ve tTac gruplarında bireylerin eğitim düzeylerine ait bulgular Çizelge
3.16.’da gösterilmiştir.
Çizelge 3.16. tCsA ve tTac gruplarına ait eğitim düzeyleri dağılımı.
tCsA tTac
Eğitim Düzeyi n % n % Okur –yazar olmayan/ İlkokul 3 33,3 3 30 Ortaokul 3 33,3 3 30 Lise 1 11,1 2 20 Üniversite / üstü 2 22,2 2 20 Toplam 9 100 10 100
72
Bireylerin diş fırçalama ve diş arası temizliği alışkanlıklarına ait bulgular,
sırasıyla Çizelge 3.17. ve Şekil 3.10.’da gösterilmiştir.
Çizelge 3.17. tCsA ve tTac hasta gruplarında bireylerin diş fırçalama alışkanlıkları.
tCsA tTac Diş fırçalama alışkanlığı n % n % Yok 1 11,1 0 0 Ara sıra 1 11,1 1 10 Günde bir kere 3 33,3 3 30 Günde iki kere 4 44,4 5 50 Günde üç kere 0 0 1 10 Toplam 9 100 10 100 tCsA grubunda sadece 1 birey diş fırçalama alışkanlığı olmadığını
Şekil 3.10. tCsA ve tTac gruplarında bireylerin diş arası temizliği alışkanlıkları.
tCsA ve tTac gruplarında bireylerin sigara kullanımı sıklığı dağılımı Çizelge
3.18.’de gösterilmiştir. Sigara kullanımına ait bulgular değerlendirildiğinde,
tCsA grubunda bireylerin %11’inin sigara kullandığı tespit edilmiştir. İki grup
arasında sigara kullanımı açısından istatistiksel olarak anlamlı bir ilişkiye
rastlanmamıştır.
73
Çizelge 3.18. tCsA ve tTac gruplarında sigara kullanımı dağılımı.
tCsA tTac
Sigara kullanımı n % n % Sigara kullanıyor 1 11,1 0 0 Sigarayı bırakmış 0 0 1 10 Sigara kullanmıyor 8 88,9 9 90 Toplam 9 100 10 100 Çizelge 3.19’da, tCsA ve tTac gruplarında bireylerin ağız solunumu
alışkanlıkları dağılımı gösterilmiştir. tCsA grubunda 3 birey (%33,3); tTac
grubunda ise 1 birey (%10) ağız solunumu yapmaktadır. İki grup arasında,
ağız solunumu alışkanlığı açısından anlamlı ilişki saptanmamıştır.
Çizelge 3.19. tCsA ve tTac gruplarında ağız solunumu alışkanlığı dağılımı.
tCsA tTac
Ağız solunumu n % n % Evet 3 33,3 1 10 Hayır 6 66,7 9 90 Toplam 9 100 10 100 Şekil 3.11.’de, tCsA ve tTac gruplarında kalsiyum kanal blokörü kullanımı
dağılımı gösterilmiştir. tCsA grubunda 5 birey (%55,5), tTac grubunda ise 4
bireyin (%40) kalsiyum kanal blokörü kullanmadığı kaydedilmiştir. İki grup
arasında, kalsiyum kanal blokörü kullanımı açısından istatistiksel olarak
anlamlı ilişki bulunmamıştır.
VarYok
tCsA
VarYok
tTac
Şekil 3.11. tCsA ve tTac gruplarında kalsiyum kanal blokörü kullanımı dağılımı.
74
Şekil 3.12.’de, tCsA ve tTac hasta gruplarında, periodontal parametrelerin
(PI, GI, CD ve PKI) başlangıç ortalama değerleri gösterilmiştir. İki grup
arasında anlamlı fark saptanmamıştır.
Şekil 3.12. tCsA ve tTac gruplarına ait periodontal parametrelerin (PI, GI, CD, PKI ) başlangıç ortalama değerleri.
Şekil 3.13.’te tCsA ve tTac gruplarına ait periodontal parametrelerin (PI, GI,
CD, PKI) 3-6. ay sonrasında ortalama değerleri gösterilmiştir. İki grup
arasında anlamlı fark yoktur.
0
0,5
1
1,5
2
2,5
PI GI CD PKI
tTac
tCsA
75
Şekil 3.13. tCsA ve tTac gruplarına ait periodontal parametrelerin (PI, GI, CD, PKI) 3- 6. ay sonrasında ortalama değerleri. Şekil 3.14.’te tCsA ve tTac gruplarına ait dişeti büyümesi yüzdesi ortalama
değerleri gösterilmiştir. tTac grubunda dişeti büyümesi ortalama değeri
1,4±2,45 iken, bu değer tCsA grubunda 2,33±2,39 bulunmuştur.
1.4
2.33
0
0.5
1
1.5
2
2.5
tTac tCsA
Şekil 3.14. tCsA ve tTac gruplarına ait dişeti büyümesi yüzdesi ortalama değerleri.
0
0,5
1
1,5
2
2,5
PI GI CD PKI
tTac
tCsA
76
Çizelge 3.20.’de, tTac ve tCsA gruplarında, tTac ve tCsA hasta gruplarına ait
yaş, kilo, renal transplanttan sonra geçen süre (ay), serum kreatinin
konsantrasyonu (mg/dl), tedavi öncesi periodontal parametreler (PI1, GI1,
CD1, PKI1) , tedavi sonrası 3-6.ay sonrası periodontal parametreler (PI2,
GI2, CD2, PKI2) günlük glukokortikoid (gkk) dozu (mg/gün), günlük Tac dozu
(ng/ml), günlük CsA dozu (ng/ml), dişeti büyümesi yüzdesi ortalama ±
standart sapmaları (S.D), minimum ve maksimum değerleri gösterilmiştir. İki
grup arasında, bu parametrelerin hiçbiri açısından istatistiksel olarak anlamlı
fark saptanmamıştır.
77
Çizelge 3.20. tTac ve tCsA hasta gruplarına ait yaş, kilo, renal transplanttan sonra geçen süre (ay), serum kreatinin konsantrasyonu (mg/dl), tedavi öncesi periodontal parametreler (PI1, GI1, CD1, PKI1), tedavi sonrası 3-6.ay sonrası periodontal parametreler (PI2, GI2, CD2, PKI2) günlük glukokortikoid (gkk) dozu (mg/gün), günlük Tac dozu (mg/gün), günlük CsA dozu (mg/gün), dişeti büyümesi yüzdesi ortalama ± standart sapmaları (S.D), minimum ve maksimum değerleri. tTac tCsA ortalama sd. min. maks. ortalama Sd. min. maks. P Yaş 29,7 8,11 22 47 37,55 10,66 25 57 A.D. Kilo (kg) 58,8 15,86 38 84 71,55 14,10 52 95 A.D. Nakilden sonra geçen süre (ay) 6 0 6 6 5,4 1,13 3 6 A.D. Serum kreatinin konsantrasyonu (mg/dl) 1,25 0,58 0,7 2,8 1,28 0,31 0,8 1,96 A.D. Plak indeksi 1 0,29 0,13 0,16 0,56 0,43 0,17 0,16 0,64 A.D. Gingival indeks 1 0,16 0,13 0,6 0,47 0,29 0,11 0,20 0,37 A.D. Cep derinliği1 1,93 0,27 1,58 2,41 2,19 0,37 1,81 3,02 A.D. Papiller kanama indeksi 1 0,15 0,18 0,00 0,5 0,15 0,18 0,70 3,00 A.D. Plak indeksi 2 0,57 0,33 0,25 1,34 0,45 0,17 0,22 0,7 A.D. Gingival indeks 2 0,29 0,29 0,08 1,02 0,27 O,14 0,12 0,58 A.D. Cep derinliği2 1,97 0,19 1,75 2,37 2,26 0,41 1,85 3,00 A.D. Papiller kanama indeksi 2 0,23 0,34 0,00 1,12 0,21 0,34 0,00 1,12 A.D. Günlük gkk dozu (mg/gün) 7,1 3,02 4 12,5 10 4,14 5 20 A.D. Günlük Tac dozu (mg/gün) 4,2 2,2 1 8 - - - - - Günlük CsA dozu (mg/gün) - - - - 191,66 25 150 225 - Dişeti büyümesi yüzdesi 1,4 2,45 0,0 7,0 2,33 2,39 0,0 6,0 A.D. tTac ve tCsA grupları arasında, başlangıç ve 3-6. ay sonrası periodontal
parametre (PI,GI,CD,PKI) değerleri değişimi arasındaki fark hesaplanmış;
tTac için PI2-PI1=0,276; GI2-GI1=0,135; CD2-CD1=0,038; PKI2-PKI1=0,850;
tCsA için PI2-PI1=0,0189; GI2-GI1=-0,0156; CD2-CD1=0,0622; PKI2-
PKI1=0,06 bulunmuştur. tCsA grubunda gingival indeks değişimi ortalama
değeri dışında tüm değerlerde 3-6 ay sonrasında artış görülmüştür, sadece
78
plak indeksi değişimi açısından (tTac: 0,276; tCsA: 0,0189) anlamlı fark
saptanmıştır (p<0,05).
tTac ve tCsA gruplarında, gruplar içinde başlangıç ve 3-6.ay sonrasında
periodontal parametreler arasındaki fark da belirlenmiş, sadece tTac
grubunda, başlangıç ve 3-6.ay sonrası plak indeksi değerleri arasında
anlamlı fark saptanmıştır (p<0,05).
79
4. TARTIŞMA Dişeti büyümeleri pek çok farklı sebepten kaynaklanan; fonksiyonel, estetik
ve fonetik komplikasyonlara yol açan önemli bir sorundur. Dişeti büyümesi,
birçok nedenlerle oluşmasına karşın ilaca bağlı olarak immünosupresanlar
(CsA), kalsiyum kanal blokörleri (nifedipin) ve antikonvülsanların (fenitoin)
istenmeyen yan etkisi olarak ortaya çıkar.
CsA’ya bağlı dişeti büyümesi prevalansı yaklaşık olarak %25-30
civarındadır, farklı çalışmalarda %12.5-84.6 arasında bildirilmiştir (Seymour
ve ark., 1987; Pernu ve ark., 1992; Thomason ve ark., 1993; Somacarrera ve
ark., 1994; Boltchi ve ark., 1999). Bireysel yatkınlıktaki bu farklar, ilaç dozu,
CsA kullanma süresi, diğer ilaçların kombine kullanımı, yaş, immünolojik
değişiklikler, genetik predispozisyon, sistemik hastalıklar ve plak kontrol
düzeyi gibi bireyler arası farklılıklardan kaynaklanabilir.
Tac’ın gingival dokular ve dişeti büyümesi üzerine etkisi ilgili yapılmış çalışma
sınırlı sayıdadır, kimi araştırmacılar dişeti büyümesine yol açmadığını
bildirirken (James ve ark., 2001; McKaig ve ark., 2002; Spolidorio ve ark.,
2006), kimi araştırmacılar Tac kullanan hastalarda dişeti büyüme prevalans
ve şiddetinin CsA’ya nispeten daha az olduğunu göstermiştir (Oettinger-
Barak ve ark., 2001; Ellis ve ark., 2004; Costa ve ark., 2006).
İlaca bağlı dişeti büyümesinin patogenezinin anlaşılması amacıyla dişeti
büyümesine neden olan ilaçlar üzerinde yapılmış birçok çalışma
bulunmaktadır. Fakat patogenezin açıklanmasına yönelik bu çabalar henüz
sonuç vermemiştir. Dişetini oluşturan bileşenlerle ilaçlar arasındaki ilişkiyi
etkileyen yaş, ilaç değişkenleri, kombine kullanılan ilaçlar, periodontal
değişkenler, genetik faktörler, dişeti bağ dokusu homeostazisinde meydana
80
gelen ilaca bağlı değişimler, ultrastrüktürel faktörler ve enflamatuar
değişimler ve büyüme faktörleri üzerine ilaçların etkisi üzerinde durulmuştur.
Son yıllarda yaygın olarak kullanılmaya başlanan Tac ve bir yan etki olarak
ortaya çıkan dişeti büyümesi ile ilgili tutarsız bilgilere rastlanmaktadır.
Özellikle Tac ve dişeti büyümesi ilişkisini aydınlatmak için planladığımız
çalışmamızda farklı farmakolojik, demografik ve periodontal değişkenlerin,
Tac veya CsA kullanan hastalarda dişeti büyümesinin prevalans ve şiddeti
üzerine etkilerinin değerlendirilmesi yapılmıştır.
Çalışmamızın birinci bölümü, yaş ortalaması 39,08±9,9 olan,
immünosupresan olarak CsA kullanan 60 renal transplant hastası ve yaş
ortalaması 31,85±8,85 olan, immünosupresan olarak Tac kullanan 40 renal
transplant hastası olmak üzere toplam 100 hastada yürütülmüştür.
İlaçlara bağlı oluşan dişeti büyümeleri genelde anterior dişlerde ve özellikle
labial/bukkal yüzeylerde görülür. İlk olarak interdental bölgeyi tutan büyüme,
ilerledikçe dişeti marjini ve yapışık dişetine yayılabilir (Seymour ve Heasman,
1988; Dongari ve ark., 1993; Academy Report, 2004). Bu nedenle, mevcut
dişeti büyümesini daha doğru değerlendirmek, cerrahi girişim gerektiren
‘klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi’ olan bölgeleri atlamamak adına,
çalışmaya katılan bireylerin alt ve üst anterior dişleri değerlendirilmiştir. Dişeti
büyümelerinin değerlendirilmesi için kullanılan farklı indeks sistemleri
mevcuttur. Çalışmamızda, hem vertikal, hem de horizontal yönde dişeti
büyümesinin değerlendirebildiği ve en geçerli klinik yöntem olan, Seymour ve
arkadaşlarının (1985) tarif ettiği yöntem kullanılmıştır. Ayrıca, cerrahi işlem
gerektirecek boyutta dişeti büyümesini ifade eden, dişeti büyümesi ≥ 30
değeri, ‘klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi’ olarak kabul edilmiştir.
(Thomason ve ark., 1992; Thomason ve ark., 1993).
Çalışmaya katılan bireylerin değerlendirilmesinde kullanılan plak indeksi (PI,
Silness ve Löe, 1964), gingival marjine komşu diş yüzeyindeki bakteri
81
plağının miktarını belirtmesi dolayısıyla, periodontal doku hastalıkları ve
bakteri plağı arasındaki ilişkinin değerlendirilmesinde sıkça kullanılan,
hassaslığı defalarca gösterilmiş bir indeks sisitemidir. Gingival indeks (GI,
Löe ve Silness, 1963) ise, dişetindeki enflamasyonun düzeyini saptamakta
kullanılan, yine hassaslığı defalarca gösterilmiş bir indeks sistemidir.
İlaca bağlı dişeti büyümelerinde dişetindeki değişiklikler ilk olarak interdental
papillerde başlar. Bu nedenle çalışmamızda, papiller bölgede mevcut
enflamasyonu ölçen papiller kanama indeksi (PKİ, Saxer ve Mühlemann,
1975) kullanılmıştır.
James ve arkadaşlarının (2001), renal transplant hastalarında Tac’ın dişeti
sağlığı üzerine etkilerini inceledikleri, 25 renal transplantlı ve 26 sağlıklı
bireyde yürütülen çalışmada, Tac kullanan bireylerde klinik olarak anlamlı
dişeti büyümesi saptanmamıştır. Spolidorio ve arkadaşlarının (2006), 88 CsA
ve 67 Tac kullanan renal transplantlı bireyi dahil ettikleri çalışmada, Tac
kullanan hastalarda dişeti büyümesi gözlenmemiştir. McKaig ve
arkadaşlarının (2002), 52 CsA ve 27 Tac kullanan karaciğer transplantlı
çocuk hastayı kapsayan çalışmalarında, yine dişeti büyümesi insidansı
üzerinde durulmuş ve hiçbir hastada büyüme kaydedilmemiştir. Bu
çalışmaların sonuçları, bizim çalışmamızın bulgularıyla uyumludur. Bu
çalışmalarda, dişeti büyümesi gözlenen Tac kullanan hastaların aynı
zamanda kalsiyum kanal blokörü de kullandığı ve dişeti büyümesinin bu ilaç
grubu nedeniyle oluşmuş olabileceği vurgulanmıştır. Çalışmamızın birinci
bölümünde, CsA kullanan hasta grubunun %16,7’sinde klinik olarak anlamlı
dişeti büyümesi (≥ %30 dişeti büyümesi) saptanmıştır; Tac kullanan hasta
grubunda ise klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi gözlenen hasta
bulunmamaktadır. CsA kullanan bireylerde ortalama dişeti büyümesi skoru
12,36±19,29; Tac kullananlarda ise 2,55±4,67 bulunmuştur. Çalışmamızın
aksini savunan, Tac kullanan hastalarda dişeti büyüme prevalans ve
şiddetinin CsA’ya nispeten daha az olduğunu gösteren çalışmalar da
bulunmaktadır (Oettinger-Barak ve ark., 2001; Ellis ve ark., 2004; Costa ve
82
ark., 2006). Oettinger-Barak ve arkadaşlarının (2001), karaciğer sirozu,
transplantasyon ve immünsupresif tedavinin periodonsiyum üzerine etkilerini
inceledikleri çalışmada, 12 CsA ve 9 Tac kullanan hastada, CsA
kullananlarda dişeti büyümesi ortalama değeri 1,10±0,1; Tac kullananlarda
ise 0,57±0,1 bulunmuştur, iki grup arasındaki fark anlamlıdır. Bu çalışmada,
dişeti büyümesinin değerlendirmek için Seymour’un yönteminin bir
modifikasyonu kullanılmıştır. Ellis ve arkadaşlarının (2004), 40 Tac ve 197
CsA kullanan bireyi dahil ettiği çalışmada, Tac kullanan bireylerde %15; CsA
kullananlarda ise %30 klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi rapor edilmiştir.
Dişeti büyümesi ortalama skoru Tac grubunda %14,1; CsA grubunda
%22,4’tür. Alçı modelleri elde edilen bireylerin anterior dişlerinin Seymour
(1985)‘un tarif ettiği şekilde değerlendirildiği ve ≥%30 büyümenin klinik olarak
anlamlı kabul edildiği çalışmada, önceden CsA kullanımı ve kombine
kalsiyum kanal blokörü kullanımının, dişeti büyümesinin varlığı ve şiddeti için
anlamlı risk faktörleri olduğu sonucuna varılmıştır. Tac kullanımını dişeti
büyümesiyle ilişkilendiren diğer bir çalışma ise Costa ve arkadaşları (2006)
tarafından gerçekleştirilmiştir. 134 Tac ve 451 CsA kullanan hasta üzerinde
gerçekleştirilen çalışmada, CsA kullanan bireylerde ortalama dişeti büyümesi
skoru %29,03±22,09; Tac kullananlarda ise %16,9±3,4 bulunmuştur. Dişeti
büyümesi yine Seymour ve arkadaşlarının tarif ettiği şekilde ama
inspeksiyonla değerlendirilmiş; ≥%30 dişeti büyümesi kriter olarak alınmıştır.
Çalışmamızın CsA kullanan hasta grubunu 26’sı (%43,3) kadın, 34’ü (%56,7)
erkek toplam 60 birey; Tac kullanan hasta grubunu ise 12’si (%30) kadın, 28’i
(%70) erkek toplam 40 birey oluşturmuş, cinsiyet dağılımı açısından bu iki
grup arasında fark saptanmamıştır. Literatürde risk faktörü olarak cinsiyet
üzerinde duran az sayıda çalışma bulunmaktadır. İlaca bağlı dişeti
büyümesinin oluşma riskinin ve şiddetinin erkeklerde daha fazla olduğunu
gösteren çalışmalar bulunmakla (Thomason ve ark., 1995; Thomason ve
ark., 1996b, Ellis ve ark., 1999) birlikte, çalışmamızın sonuçlarıyla uyum
gösteren, dişeti büyümesi ve cinsiyet arasında ilişki kaydedilmeyen
araştırmalar da bulunmaktadır (Montebugnoli ve ark., 1996; Wilson ve
83
ark.,1998; Costa ve ark., 2006). Benzer şekilde, çalışmamızda CsA kullanan
hasta grubunu kendi içinde ele aldığımızda da, cinsiyet dağılımı açısından,
dişeti büyümesi olmayan / < %30 dişeti büyümesi olan bireylerden oluşan
CsA I ve ≥ %30 dişeti büyümesi olan bireylerden oluşan CsA II grupları
arasında da, cinsiyet dağılımı açısından fark saptanmamıştır.
Çalışmamızda CsA kullanan 60 hastanın yaş ortalaması 39,08±9,9, Tac
kullanan hastaların yaş ortalaması ise 31,85±8,85 idi. Literatürde, kalsiyum
kanal blokörü kullanan hastalarda yaşla dişeti büyümesi arasında ilişki
gösterilmemiştir. Yaş özellikle antikonvülsan (fenitoin) ve CsA kullanan
hastalarda, dişeti büyümesi açısından önemli bir risk faktörü olarak
görülmektedir. Bu durum, dolaşımdaki androjenler ve gingival fibroblastlar
arasındaki etkileşimle açıklanabilir. Çalışmamızda, CsA veya Tac kulanan
hasta gruplarında yaş açısından anlamlı fark saptanmıştır. Bu durum, Tac’ın
CsA’ya nispeten oldukça yeni bir ajan olması ve bu nedenle CsA kullanan
hastaların yaş ortalamasının, Tac kullananlara göre yüksek olmasıyla
açıklanabilir. CsA I ve CsA II gruplarında, yaş açısından fark saptanmamıştır.
Çalışmamızın materyalini çok farklı yaş gruplarına dahil olan bireyler
oluşturmadığı için, yaş ve dişeti büyümesi açısından ilişki saptanması
amaçlanmamıştır.
Azatioprinin antienflamatuar özelliği olduğu (Thomason ve ark., 2005) ve
immünsupresif tedavi protokollerinde CsA ile birlikte kullanımının, belirgin
olarak daha düşük CsA dozu gerektirdiği (Somacarrera ve ark.,1994;
Thomason ve ark., 2005) belirtilmiştir. Seymour ve arkadaşları (1987),
immünosupresan olarak CsA ya da azatioprin kullanan toplam 24 erişkin
renal transplant hastasında, iki grubu karşılaştırmış ve azatioprinin
transplantlı hastalarda periodontal dokularda istenmeyen yan etkisi
olmadığını belirtmiştir. Azatioprin ya da prednizon kullanan hastalarda, daha
düşük CsA dozu ve CsA kan düzeyi saptanmıştır. Wilson ve arkadaşları
(1998) ve Thomason ve arkadaşları (2005), azatioprin ve prednizon dozuyla
dişeti büyümesi şiddeti arasında ters ilişki olduğunu ortaya koymuştur.
84
Benzer şekilde çalışmamızda klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi gözlenen
CSA II grubunda günlük glukokortikoid dozu ortalaması 4,90 (mg/gün); klinik
olarak anlamlı büyüme gözlenmeyen CsA I grubunda ise 5,85 (mg/gün)
bulunmuştur, fark anlamlıdır. Azatioprin ve prednizon dişeti büyümesi
üzerindeki etkileri, antienflamatuar özellikleri ya da CsA farmakodinamik ve
kinetiği üzerindeki etkileriyle açıklanabilir. Çalışmamızda, klinik olarak anlamlı
dişeti büyümesi gözlenen ve gözlenmeyen CsA gruplarında, azatioprin ve
diğer antiproliferatif ajanlar (MMF ve MMS) kullanımı açısından fark
eğitimi verilmiş ve cerrahi olmayan periodontal tedavi uygulanmıştır; 16
bireyden oluşan kontrol grubuna ise sadece oral hijyen motivasyonu
yapılmıştır, bireyler 8 hafta sonra tekrar değerlendirilmiştir. Başlangıç dişeti
büyümesi ortalama skoru %53,40 olan test grubunda bu değer %32,13’e;
başlangıç dişeti büyümesi ortalama skoru %53,63 olan kontrol grubunda ise
%52,83’e gerilemiştir. Dişeti büyümesinin yaklaşık %60’ının fibrotik orijinli
olduğu sonucuna varılmış, CsA’ya bağlı dişeti büyümesinde başlangıç
periodontal tedavisi ve küretajın enflamasyonun çözülmesini sağladığı
bildirilmiştir. Somacarrera ve arkadaşları da (1994) benzer sonuçlar
bulmuştur.
Çalışmamıza benzer tek çalışma, Sekiguchi ve arkadaşları (2007) tarafından
gerçekleştirilmiştir. 20 Tac ve 20 CsA kullanan renal transplant hastasına,
renal transplant öncesinde periodontal tedavi yapılmış, hastaların renal
transplant öncesinde demografik, farmakokinetik değişkenleri ve periodontal
parametreleri kaydedilmiş, hastalar 30. ve 90. gün sonrasında tekrar
değerlendirilmiştir. Kalsiyum kanal blokörü kullanan ya da periodontitis
belirtisi gösteren hastalar çalışma dışı bırakılmıştır. Tac grubunda, 30 gün
sonrasında hiçbir hastada klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi gözlenmemiş,
90 gün sonrasında 2 hastada (%10) klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi
saptanmıştır. CsA grubunda 30 gün sonrasında 2 hastada (%10) klinik olarak
anlamlı dişeti büyümesi kaydedilmiş, bu sayı 90 gün sonrasında 4’e (%20)
yükselmiştir. İki grup arasında dişeti büyümesi açısından anlamlı fark
saptanmamıştır.
96
Çalışmamızın ikinci bölümünde, örneklemimimiz az sayıda hastadan
oluşmuştur, bu nedenle çalışmanın sonuçlarının tüm populasyonu yansıtması
beklenemez. 3-6 ay sonrasında, ne Tac ne de CsA kullanan hasta
gruplarının hiçbirinde klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi gözlenmemiştir.
Ortalama dişeti büyümesi yüzdeleri tTac ve tCsA gruplarında sırasıyla 1,4 ve
2,3 bulunmuştur. Dişeti büyümesinin belirtilerinin ilaç kullanımını takiben 3.
ayda başlaması, 3-6 ay takip süresinin yetersiz olduğunu düşündürebilir.
Toplam 19 hastanın 8’inde (%42), papiller bölgede dişetinde değişiklikler
saptanmıştır.
Başlangıç ve idame sonrası periodontal parametre değerleri değişimi
kıyaslandığında, iki grup arasında,sadece plak indeksi değişimi açısından
fark bulunmuştur, tTac grubunda değişim daha fazladır. Benzer şekilde, grup
içinde periodontal parametre değerleri değişimi kıyaslandığında, tTac
grubunda plak indeksi açısından değişim istatistiksel olarak anlamlı
bulunmuştur, idame sonrasında plak indeksi ortalama değeri 0,57 iken; bu
değer başlangıçta 0,29 bulunmuştur. Bu bulgular, kontroller için çoğunlukla
şehir dışından gelen tTac grubu hastalarının, bu kısa dönemde ağız hijyenine
gerekli özeni göstermemesiyle açıklanabilir.
Etiyolojik periodontal tedavi yapılan ve düzenli plak kontrolü altında tutulan
renal transplant hastalarında, dişeti büyümesi şiddetinin daha az olacağı
hipoteziyle yola çıktık. Çalışmamız sonrasında elde ettiğimiz dişeti büyümesi
skorları, diğer çalışmalardan daha düşük bulunmuştur. Bu durum, plak
kontrol programının, dişeti büyümesinin enflamatuar komponentini önlediği
ve bu nedenle dişeti büyümesi yüzdesinin düşük olmasıyla açıklanabilir.
Elde ettiğimiz sonuçlara dayanarak, literatürde multifaktöriyel olduğu kabul
edilen ilaca bağlı dişeti büyümelerinde periodontal değişkenlerin ve ilaç
değişkenlerinin etkili olduğunu düşünmekteyiz. Konunun aydınlatılması için
daha geniş populasyonlarda daha detaylı çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
97
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Çalışmamızda, CsA veya Tac kullanan toplam 100 hasta ile periodontal
tedavileri ve 3-6 ay süreyle takipleri yapılan, CsA veya Tac kullanmaya
başlayan toplam 19 renal transplantlı hastanın, dişeti büyümesi prevalansı ve
dişeti büyümesine etki eden faktörler değerlendirilmiştir. Çalışmamızın
sonuçlarına göre;
1. CsA kullanan 60 hastanın 10’unda (%16,7) klinik olarak anlamlı dişeti
büyümesi saptanırken, Tac kullanan hiçbir hastada klinik olarak
anlamlı dişeti büyümesi gözlenmedi. CsA veya Tac kullanan hasta
grupları arasında CD, PI, GI, PKI gibi periodontal parametreler ve yaş,
transplanttan sonra geçen süre, dişeti büyümesi yüzdesi açısından
anlamlı fark bulundu. CsA veya Tac kullanan hasta grupları arasında,
klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi, ağız solunumu alışkanlığı
dağılımı açısından anlamlı fark tespit edildi. İstatistiksel olarak anlamlı
fark saptanan bu değerlerin, dişeti büyümesi prevalansı ve şiddetine
üzerinde etkili olabileceği sonucuna varıldı.
2. CsA kullanan hasta grubunda, klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi
gözlenen/gözlenmeyen gruplar arasında; CD, PI, GI, PKI ve dişeti
büyümesi yüzdesi ve günlük gkk dozu açısından anlamlı fark bulundu.
3. CsA kullanan hasta grubunda kalsiyum kanal blokörü
kullanan/kullanmayan gruplar arasında, dişeti büyümesi yüzdesi
açısından anlamlı fark belirlendi.
4. Tedavisi ve takibi yapılan tTac ve tCsA grupları arasında başlangıçta
hiçbir değişken açısından anlamlı fark saptanmadı. Renal transplant
öncesinde gerekli tüm periodontal tedavileri yapılan, oral hijyen eğitimi
verilen ve 3-6 ay süreyle takibi yapılan bu iki grupta hiçbir bireyde
klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi tespit edilmedi.
98
Dişeti büyümeleri estetik, fonasyon ve mastikasyon açısından olumsuz
etkilerinin yanında, hastanın genel sağlığını bozabilecek oral enfeksiyonlara
neden olabilecek sorunlara da yol açmaktadır. Dişeti büyümesine yol
açmadığını saptadığımız Tac’ın, dişeti büyümesi gözlenen hastalar için bir
seçenek olabileceğini düşünmekteyiz. Bundan sonra, dişeti büyümesinin
oluşmasında etkili olan metabolik faktörlerin değerlendirilmesi gerektiği
inancındayız.
99
ÖZET
Farklı immünsüpresan ajanların gingival büyüme üzerine olan etkisinin değerlendirilmesi
Dişeti büyümesi, Siklosporin- A (CsA) kullanımı sonucunda ortaya çıkan bir yan etkidir, fakat Takrolimus (Tac) kullanımının dişeti büyümesi üzerindeki etkisi konusunda veriler tutarsızdır.
Bu çalışmanın amacı, immünsüpresan olarak kullanılan Tac ve CsA’nın dişeti büyümesi üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesidir.
Çalışmaya, 60 CsA kullanan ve 40 Tac kullanan birey dahil edildi. Tüm hastaların alt ve üst anterior dişlerinden plak indeksi, gingival indeks, papiller kanama indeksi, cep derinliği ve dişeti büyümesi indeksi değerleri kaydedildi. Ayrıca, kullanılan immünosupresanların günlük ilaç dozu, kan Tac/CsA düzeyi, kalsiyum kanal blokörü kullanımı gibi farmakolojik değişkenler de kaydedildi. 9 CsA ve 10 Tac kullanan hastanın, renal transplant öncesi ve 3-6 ay sonrasında değerleri kaydedildi; tedavi ve takip sonrası dişeti büyümesi değerlendirildi.
CsA kullanan hastaların 10’unda klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi saptanırken, Tac kullanan hiçbir bireyde klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi tespit edilmedi. İki grup arasında periodontal parametreler (PI,GI,PKI,CD), yaş, transplanttan sonra geçen süre açısından da anlamlı fark saptandı; klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi dağılımı, ağız solunumu alışkanlığı dağılımı açısından anlamlı fark saptandı. CsA grubunda, klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi gözlenen/gözlenmeyen bireyler arasında, periodontal parametreler (PI,GI,PKI,CD), dişeti büyümesi yüzdesi ve günlük glukokortikoid dozu açısından anlamlı ilişki görüldü; CsA kullanan hasta grubunda kalsiyum kanal blokörü kullanan/kullanmayan gruplar arasında, dişeti büyümesi yüzdesi açısından anlamlı fark belirlendi. Tedavi ve takibi yapılan grupta, 3-6 ay sonrasında hiçbir bireyde klinik olarak anlamlı dişeti büyümesi kaydedilmedi.
Sonuç olarak, Tac kullanımının, benzer etki mekanizmasına sahip CsA’nın aksine, dişeti büyümesine neden olmadığı tespit edilmiştir. İmmünosupresan ajanın değiştirilmesinde sakınca olmadığı durumlarda, dişeti büyümesi gözlenen hastalarda, Tac’ın iyi bir seçenek olduğunu düşünmekteyiz. Ayrıca, 3-6 aylık gözlem sonucunda, periodontal tedavi, hasta takibi ve oral hijyenin sağlanmasının, dişeti büyümesini azaltabileceğini söyleyebiliriz. Anahtar Sözcükler: Dişeti büyümesi, immünsüpresan, siklosporin-A, takrolimus, transplantasyon
100
SUMMARY
Evaluation of effects of different immunosuppressant
agents on gingival overgrowth
Gingival overgrowth (GO) is a side effect of Cyclosporin-A use, however, data about effect of Tacrolimus (Tac) on GO is inconsistent.
The purpose of this study is to evaluate the effect of different immunosuppressant agents on gingival overgrowth. 60 patients medicated with CsA and 40 patients medicated with Tac were recruited in the study. Periodontal examination (plaque index, gingival index, papillary bleeding index, pocket depth and GO index) was carried out only for maxillary and mandibular anterior teeth. Pharmacologic variables such as daily dosage of immunosuppressant agents, Tac/CsA whole blood level and calcium channel blocker usage were also recorded. 19 patients (9 patients medicated with CsA and 10 patients medicated with Tac) were evaluated before transplantation procedure, received oral hygiene instructions, periodontal treatment, periodontal maintenance therapy, were monitored for 3-6 months and periodontal examination was carried out.
In the group medicated with CsA, 10 patients had clinically significant GO whilst none of the patients medicated with Tac had clinically significant GO. Significant differences were observed for periodontal parameters (PI,GI,PBI,PD), age, posttransplant period, % of GO, clinically significant GO distribution and mouthbreathing behaviour between two groups. In CsA group, significant difference was detected for periodontal parameters, % of GO and daily glococorticoid dosage between responders and non-responders. % of GO showed statistically significant difference between paitents either medicated with calcium channel blockers or not in CsA group. No clinically significant GO was observed in the treatment group. The results from our study show that GO doesn’t occur in patients medicated with Tac, although Tac shares same mechanism with CsA. We think Tac is o good choice for patients suffering from GO if a change about drug regimen is considered. Besides, we can conclude that periodontal treatment, periodontal maintenance therapy and good oral hygiene can minimise GO in the end of 3-6 months monitoring period. Key Words: Cyclosporin-A, gingival overgrowth, immunosuppressant, tacrolimus, transplantation
101
KAYNAKLAR ACADEMY REPORT (2004). Drug-associated gingival enlargement. informational
paper. J. Periodontol., 75: 1424- 1431.
AFONSO, M., BELLO, V.O., SHIPLI, J.A., SPOSTO, M.R. (2003). Cyclosporine- A induced gingival overgrowth in renal transplant patients. J. Periodontol., 74: 51-56.
AIMETTI, M., ROMANO, F., DEBERNARDI, C. (2005). Effectiveness of periodontal therapy on the severity of cyclosporine A induced gingival overgrowth. J. Clin. Periodontol., 32: 846-850.
AKSOY, N. (1987). Phenytoin kullanan epileptik hastalarda görülen gingival büyümelerin sıklığı ve ilgili risk faktörlerin araştırılması. Doktora Tezi, Ankara Üniv. Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
ALAADDİNOĞLU, E.E., KARABAY, G., BULUT, Ş., ODUNCUOĞLU, F.B., ÖZDEMİR, H., BULUT, Ö.E., ÇOLAK, T. (2005). Apoptosis in cyclosporin A- induced gingival overgrowth: a histological study. J. Periodontol., 76:166-170.
ALLMAN, S.D., MCWHORTER, A.G., SEALE, N.S. (1994). Evaluation of cyclosporin-induced gingival overgrowth in the pediatric transplant patient. Pediatric Dentistry, 16: 36-40.
ARMITAGE, G.C. (1999). Development of a classification system for periodontal diseases and conditions. Ann. Periodontol., 4: 1-6.
AYANOGLOU, C.M., LESTY, C. (1999). Cyclosporin A-induced gingival overgrowth in the rat: a histological, ultrastructural and histomorphometric evaluation. J. Periodont. Res., 34: 7-15.
BADER, G., LEJEUNE, S., MESSNER, M. (1998). Reduction of cyclosporine-induced gingival overgrowth following a change to tacrolimus. A case history involving a liver transplant patient. J. Periodontol., 69: 729-732.
BALLARD, J.B., BUTLER W.T. (1974). Proteins of the periodontium. Biochemical studies on the collagen and noncollagenous proteins of human gingivae. J. Oral Pathol., 3176-84. Alınmıştır: SEYMOUR, R.A., THOMASON, J.M., ELLiS, J.S. (1996). The pathogenesis of drug- induced gingival overgrowth. J. Clin. Periodontol., 23: 165-175.
BARAK, S., ENGELBERG, I., HISS, Z. (1987). Gingival hyperplasia caused by nifedipine: Histological findings. J. Periodontol., 58: 639-642.
102
BARCLAY, S., THOMASON, J.M., IDLE, J.R., SEYMOUR, R.A. (1992). The incidence and severity of nifedipine-induced gingival overgrowth. J. Clin. Periodontol., 19: 311- 314.
BEEN, V., ENGEL, D. (1982). The effects of immunosuppressive drugs on
periodontal inflammation in human renal allograft patients. J. Periodontol., 53: 245-248.
BENNETT, W.M. (1996). Insights into chronic cyclosporine nephrotoxicity. International Journal of Pharmacology and Therapeutics, 34: 515-519.
BOREL, J.F., FEURER, C., GUBLER, H.U., STAHELIN, H. (1976)
Biological effects of cyclosporin A: a new antilymphocytic agent. Agents Actions. 6: 468-475. Alınmıştır: KAPTURCZAK, M.H., MEIER- KRIESCHE, H.U., KAPLAN, B. (2004). Pharmacology of calcineurin antagonists. Transplant Proc., 36: 25S-32S.
BROWN, R.S., SEIN, P., CORIO, R., BOTTOMLEY, W.K. (1990). Nitrendipine-induced gingival hyperplasia. First case report. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 70: 593-596.
BULLON, P., MACHUCA, G., MARTINEZ- SAHUQUILLO, A., ROJAS, J., LACALLE, J.R., RIOS, J.V., VELASCO, E. (1995). Clinical assessment of gingival size among patients treated with diltiazem. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. Oral Radiol. Endod., 79: 300-304.
BULLON, P., MACHUCA, G., MARTiNEZ-SAHUQUiLLO, A., RiOS, J.V., VELASCO, E., ROJAS, J., LACALLE, J.R. (1996). Evaluation of gingival and periodontal conditions following causal periodontal treatment in patients treated with nifedipine and diltiazem. J. Clin. Periodontol., 23: 649-657.
BULUT, Ö.E., SÖKMENSÜER, L.K., BULUT, Ş., TASMAN, F., MÜFTÜOĞLU, S. (2004). Immunohistochemical study of cyclosporin-induced gingival overgrowth in renal transplant recipients. J. Periodontol., 75: 1655-1662.
BULUT, Ş., ÖZDEMİR, B.H., ALAADDİNOĞLU, E.E., ODUNCUOĞLU, F.B., BULUT, Ö.E., DEMİRHAN, B. (2005). Effect of cyclosporin A on apoptosis and expression of p53 and bcl-2 proteins in the gingiva of renal transplant patients. J. Periodontol., 76: 691-695.
103
BUSQUE, S., DEMERS, P., ST-LOUIS, G.,BOILY, J.G., TOUSİGNANT, J., LEMİEUX, F., SMEESTERS, C., CORMAN, J., DALOZE, P. (1998). Conversion from Neoral (cyclosporine) to tacrolimus of kidney transplant recipients for gingival hyperplasia or hypertrichosis. Transplant. Proc., 30 (4): 1247-1248.
CALNE, R.Y., WHITE, D.J., ROLLES, K., SMITH, D.P., HERBERTSON, B.M. (1978). Prolonged survival of pig orthotopic heart grafts treated with cyclosporin A. Lancet, 1: 1183-1185.
CARDENAS, M.E., HEMENWAY, C., MUIR, R.S., YE, R., FIORENTINO, D., HEITMAN, J. (1994). Immunophilins interact with calcineurin in the absence of exogenous immunosuppressive ligands. EMBO J., 13: 5944-5957.
CASAMASSIMO, P.S. (2000). Relations between oral and systemic health. Pediatric Oral Health, 47: 1149-1157.
CEBECİ, İ., KANTARCI, A., FIRATLI, E., ÇARIN, M., TUNCER, Ö. (1996). The effect of verapamil on the prevalence and severity of cyclosporine-induced gingival overgrowth in renal allograft recipients. J Periodontol., 67: 1201- 1205.
CHAND, D.H., QUATTROCCHI, J., POE, S.A., TEREZHALMY, G.T., STRIFE, C.F., CUNNINGHAM, R.J. (2004). Trial of metronidazole vs. azithromycin for treatment of cyclosporine-induced gingival overgrowth. Pediatr. Transplant., 8: 60-64.
COSTA, F.O., FERREIRA, S.D., COTA, L.O.M., COSTA, J.E., AGUIAR, M.A. (2006). Prevalence, severity, and risk variables associated with gingival overgrowth in renal transplant subjects treated under tacrolimus or cyclosporin regimens. J. Periodontol., 77: 969-975.
COSTA, F.O., FERREIRA, S.D., LAGES, E.J.P., COSTA, J.E., OLIVEIRA, A.M.S.D., COTA, L.O.M. (2007). Demographic, pharmacologic, and periodontal variables for gingival overgrowth in subjects medicated with cyclosporin in the absence of calcium channel blockers. J. Periodontol., 78: 254-261.
DAHLLÖF, G., REINHOLT, F.P., HJERPE, A., MODEER, T. (1984). A quantitative analysis of connective tissue components in phenytoin-induced gingival overgrowth in children. Journal of Periodontal Research, 19: 401-407.
104
DAHLLÖF, G., MODEER, T., REINHOLT, F.P., WIKSTRÖM, B., HJERPE, A. (1986). Proteoglycans and glycosaminoglycans in phenytoin-induced gingival overgrowth. Journal of Periodontal Research, 21: 13-21.
DALEY, T.D., WYSOCKI, G.P., DAY, C. (1986). Clinical and pharmacologic correlations in cyclosporine induced gingival hyperplasia. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 62: 417-421.
DALEY, T.D., WYSOCKI, G.P., MAMANDRAS, A.H. (1991). Orthodontic therapy in
the patient treated with cyclosporine. American Journal of Orthodontics and Dentofacial Orthopedics. 100: 537- 541.
DALY, C.G. (1992). Resolution of cyclosporin A (CsA) –induced gingival enlargement following reduction in CsA dosage. Journal of Clinical Periodontology, 19: 143-145.
DANOVITCH, G.M. (2005). Handbook of Kidney Transplantation. 4th Ed. Lippincott Williams & Wilkins. Chapter 4 immunosuppressive Medications and Protocols for Kidney Transplantation.
DELILIERS, G.L., SANTORO, F., POLLI, N., BRUNO, E., FUMAGALLI, L., RISCIOTTI, E. (1986). Light and electron microscopic study of cyclosporin-A induced gingival hyperplasia. J. Periodontol., 57: 771-775.
DILL, R.E., MILLER, E.K., WEIL, T., LESLEY, S., FARMER, G.R., IACOPINO, A.M. (1993). Phenytoin increases gene expression for platelet-derived growth factor b chain in macrophages and monocytes. J Periodontol., 64: 169-173.
DONGARI, A., MCDONNEL, H.T., LANGLAIS, R.P. (1993). Drug induced gingival overgrowth. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 76: 543-548.
DROZDZIK, M., KURZAWSKI, M., DROZDZIK, A., KOTRYCH, K., BANACH, J., PAWLIK, A. (2005). Interleukin-6 gene polymorphism in renal transplant patients with and without gingival overgrowth. J. Clin. Periodontol., 32: 955- 958.
DURANAY, M., İNAN, A., OĞUZ, Y., GÜVENCE, N. (2001). Böbrek Transplantasyonu El Kitabı. 1. Baskı. Bilimsel Tıp Yayınevi. Renal Transplantasyonda İmmünsüpresif İlaçlar.
(1993). Gingival sequestration of amlodipine and amlodipine-induced gingival overgrowth. Lancet, 341:1102-1103.
105
ELLIS, J.S., SEYMOUR, R.A., STEELE, J.G., ROBERTSON, P., BUTLER, T.J., THOMASON, J.M. (1999). Prevalance of gingival overgrowth induced by calcium channel blockers, a community- based study. J. Periodontol., 70: 63-67.
ELLIS, J.S., SEYMOUR, R.A., TAYLOR, J.J., THOMASON, J.M. (2004). Prevalence of gingival overgrowth in transplant patients immunosuppressed with tacrolimus. J. Clin. Periodontol., 31: 126-131.
FEEHALLY, J., WALLS, J., MISTRY, N., HORSBURGH, T., TAYLOR, J., VEITCH, P.S., BELL, P.R. (1987). Does nifedipine ameliorate cyclosporin A nephrotoxicity? Br. Med. J. (Clin Res Ed)., 295 (6593): 310.
FRANKE, G.H., TRAMPENAU, C., REIMER, J., the Switch to Tacrolimus for Ciclosporin-Related Side Effects Study Group. (2006). Switching from cyclosporine to tacrolimus leads to improved disease-spesific quality of life in patients after kidney transplantation. Transplantation Proceedings, 38: 1293-1294.
GARRIGUE, V., CANET, S., DEREURE, O., PANABIERES, O., AUGIAS, D.,
CHONG, G., MOURAD, G. (2001). Oral ulcerations in a renal transplant recipient: a mycophenolate mofetil-induced complication? Transplantation., 72: 968-969.
GOULTSCHIN, J., SHOSHAN, S. (1980). Inhibition of collagen breakdown by diphenylhydantoin. Biochim. Biophys. Acta., 631: 188-191. Alınmıştır: SEYMOUR, R.A., THOMASON, J.M., ELLIS, J.S. (1996). The pathogenesis of drug- induced gingival overgrowth. J. Clin. Periodontol., 23: 165-175.
GREEN, C.J., ALLiSON, A.C. (1978). Extensive prolongation of rabbit kidney allograft survival after short-term cyclosporin-Atreatment. Lancet. 1 : 1182-1183.
GÜNCÜ, G.N., ÇAĞLAYAN, F., DİNCEL, A., BOZKURT, A., SAYGI, S.,
KARABULUT E. (2006). Plasma and gingival crevicular fluid phenytoin concentrations as risk factors for gingival overgrowth. J Periodontol. 77: 2005-2010.
HALLMON, W.W, ROSSMANN, J.A. (1999). The role of drugs in the pathogenesis of gingival overgrowth. A collective review of current concepts. Review. Periodontol. 2000, 21: 176-196.
HARDING, M.W., HANDSCHUMACHER, R.E., SPEICHER, D.W. (1986). Isolation and amino acid sequence of cyclophilin. The Journal of Biological Chemistry, 261: 8547-8555.
106
HASSELL, T.M., HEFTI, A.F. (1991). Drug-induced gingival overgrowth: old problem, new problem. Crit. Rev. Oral Biol. Med., 2: 103-137.
HEFTI, A.F., ESHENAUR, A.E., HASSELL, T.M., STONE, C. (1994). Gingival overgrowth in cyclosporine A treated multiple sclerosis patients. J. Periodontol., 65: 744-749.
HERNÁNDEZ, G., ARRIBA, L., LUCAS, M., ANDRÉS, A. (2000). Reduction of severe gingival overgrowth in a kidney transplant patient by replacing cyclosporin A with tacrolimus. J Periodontol., 71: 1630-1636.
İLGENLİ, T., ATİLLA, G., BAYLAS, H. (1999). Effectiveness of periodontal therapy
in patients with drug-induced gingival overgrowth. Long term results. J. Periodontol., 70: 967-972.
ISHİDA, H., KONDOH, T., KATAOKA, M., NISHIKAWA, S., NAKAGAWA, T., MORISAKI, I., KIDO, J., OKA, T., NAGATA, T. (1995). Factors influencing nifedipine-induced gingival overgrowth in rats. Journal of Periodontology, 66: 345-350.
JAMES, J.A., JAMAL, S., HULL, P.S., MACFARLANE T.V., CAMPBELL, B.A., JOHNSON, R.W., SHORT, C.D. (2001). Tacrolimus is not associated with gingival overgrowth in renal transplant patients. Journal of Clinical Periodontology, 28: 848-852.
JAMES, J.A., MARLEY, J.J., JAMAL, S., CAMPBELL B.A., SHORT, C.D., JOHNSON, R.W.G., HULL, P.S., SPRATT, H., IRWIN, C.R., BOOMER, S., MAXWELL, A.P., LINDEN, G.J. (2000a). The calcium channel blocker used with cyclosporin has an effect on gingival overgrowth. J. Clin. Periodontol., 27: 109-115.
JAMES, J.A., BOOMER, S., MAXWELL, A.P., HULL, P.S., SHORT, C.D., CAMPBELL B.A., JOHNSON R.W.G., IRWIN, C.R., MARLEY, J.J., SPRATT, H., LINDEN , G.J. (2000b). Reduction in gingival overgrowth associated with conversion from cyclosporin A to tacrolimus. J. Clin. Periodontol., 27: 144-148.
JOHNSON, R.B., ZEBROWSKI, E.J., DAI, X. (2000). Synergistic enhancement of collagenous protein synthesis by human gingival fibroblasts exposed to nifedipine and interleukin-1-beta in vitro. J. Oral Pathol. Med., 29: 8-12.
KAHAN, B.D. (1985). Individualization of cyclosporine therapy using pharmacokinetic and pharmacodynamic parameters. Transplantation, 40: 457-476.
107
KAHAN, B.D., GREVEL, J. (1988). Optimization of cyclosporine therapy in renal transplantation by a pharmacokinetic strategy. Review. Transplantation. 46 : 631-644.
KANTARCI, A., CEBECi, İ., TUNCER, Ö., ÇARIN, M., FIRATLI, E. (1999). Clinical effects of periodontal therapy on the severity of cyclosporin A induced gingival hyperplasia. J. Periodontol., 70: 587-593.
KAPTURCZAK, M.H., MEIER- KRIESCHE H.U., KAPLAN, B. (2004). Pharmacology of calcineurin antagonists. Transplantation Proceedings, 36: 25S-32S.
KARDACHI, B.J., NEWCOMB, G.M. (1978). A clinical study of gingival inflammation
in renal transplant recipients taking immunosuppressive drugs. J. Periodontol., 49: 307-309.
KAYAALP, O.S. (2005). Rasyonel Tedavi Yönünden Tibbi Farmakoloji. 11. Baskı. Hacettepe-Taş Yayınevi. 1. Cilt. 37. Konu: İmmün Sistem Bozukluklari ve İmmünomodülatör İlaçlar .
KAYAALP, O.S. (2005). Rasyonel Tedavi Yönünden Tibbi Farmakoloji. 11. Baskı. Hacettepe-Taş Yayınevi. 1. Cilt. 38. Konu: Antihipertansif ilaçlar.
KILPATRICK, N.,M., WEINTRAUB, R.G., LUCAS, J.O., SHIPP, A., BYRT, T., WILKINSON, J.L. (1997). Gingival overgrowth in pediatric heart and heart-lung transplant recipients. Journal of Heart & Lung Transplantation, 16: 1231-1237.
KING, G.N., FULLINFAW, R., HIGGINS, T.S., WALKER, R.J., FRANCIS, D.M.A., WIESENFELD, D. (1993). Gingival hyperplasia in renal allograft recipients receiving cyclosporin-A and calcium antagonists. J.Clin. Periodontol., 20: 286-293.
KITAMURA, K., MORISAKI, I., ADACHI, C., KATO, K., MIHARA, J., SOBUE, S, HAMAYADA, S. (1990). Gingival overgrowth induced by cyclosporin A in rats. Archives of Oral Biology, 35: 483-486.
KOHNLE, M., LUTKES, P., ZiMMERMANN, U., PHILIPP, T., HEEMANN, U. (1999). Conversion from cyclosporine to tacrolimus in renal transplant recipients with gum hyperplasia. Transplant. Proc., 31: 44-45.
KRIBBS, P.J., CHESNUT, C.H., OTT, S.M., KILCOYNE, R.F. (1989). Relationship between mandibuler and skeletal bone in an osteoporotic population. J. Prosthet Dent., 62: 703-707.
108
LEDERMAN, D., LUMERMAN, H., REUBEN, S., FREEDMAN, P.D. (1984). Gingival hyperplasia associated with nifedipine therapy. Report of a case. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 57: 620-622.
LOMBARDI, T., FIORE-DONNO, G., BELSER, U., DI FELICE, R. (1991). Felodipine-induced gingival hyperplasia: a clinical and histologic study. J. Oral Pathol. Med., 20: 89-92.
LOWRY, L.Y., WELBURY, R.R., SEYMOUR, R.A., WATERHOUSE, P.J., HAMILTON, J.R. (1995). Gingival overgorwth in pediatric cardiac transplant patients : a study of 19 patients aged between 2 and 16 years. International Journal of Pediatric Dentistry, 5: 217-222.
MARGIOTTA, V., PIZZO, I., PIZZO, G., BARBARO, A. (1996). Cyclosporin and
nifedipine-induced gingival overgrowth in renal transplant patients: correlations with periodontal and pharmacological parameters, and HLA-antigens. J. Oral Pathol. Med., 25: 128-134.
MARIANI, G., CALASTRINI, C., CARINCI, F., MARZOLA, R., CALURA, G. (1993). Ultrastructural features of cyclosporine A-induced gingival hyperplasia. J. Periodontol., 64: 1092-1097.
MARIOTTI, A. (1999). Dental-plaque induced gingival diseases. Ann. Periodontol., 4: 7-17.
MAVROGIANNIS, M., ELLIS, J.S., SEYMOUR, R.A., THOMASON, J.M. (2006). The efficacy of three different surgical techniques in the management of drug- induced gingival overgrowth. J. Clin. Periodontol., 33: 677-682.
MCGAW, T., LAM, S., COATES, J. (1987). Cyclosporin-induced gingival overgrowth: correlation with dental plaque scores, gingivitis scores, and cyclosporin levels in serum and saliva. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 64: 293-297.
MCKAIG, S.J., KELLY, D., SHAW, L. (2002). Investigation of the effect of FK506 (tacrolimus) and cyclosporin on gingival overgrowth following pediatric liver transplantation. International Journal of Pediatric Dentistry, 12: 398- 403.
MESA, F.L., OSUNA, A., ANEIROS, J., GONZALES-JARANAY, M., BRAVO, J., JUNCO, P., DEL MORAL, R.G., O’VALLE, F. (2003). Antibiotic treatment of incipient drug-induced gingival overgrowth in adult renal transplant patients. J. Periodont. Res., 38: 141-146.
MESSERLI, F.H., OPARIL, S., FENG, Z. (2000). Comparision of efficacy and side effects of combination therapy of angiotensin-converting enzyme inhibitor (benazepril) with calcium antagonist (either nifedipine or amlodipine) versus high-dose calcium antagonist monotherapy for systemic hypertension. Am. J. Cardiol., 86: 1182-1187.
109
MILLER, C.S., DAMM, D.D. (1992). Incidence of verapamil-induced gingival hyperplasia in a dental population. J. Periodontol., 63: 453-456.
MIRANDA, J., BRUNET, L., ROSET, P., BERINI, L., FARRE, M., MENDIETA, C. (2001). Prevalence and risk of gingival enlargement in patients treated with nifedipine.J. Periodontol., 72: 605-611.
MODEER, T., DAHLLÖF, G., OTTESKOG, P. (1988). Potentiation of fibroblast spreading by extracellular matrix from phenytoin-induced gingival overgrowth. Acta Odontol Scand., 46: 101-104.
MODEER, T., WONDIMU, B., LARSSON, E., JONZON, B. (1992). Levels of
cyclosporine- A (CsA) in saliva in children after oral administration of the drug in mixture or in capsule form. Scandinavian Journal of Dental Research, 100: 366-370.
MONTEBUGNOLI, L., BERNARDI, F., MAGELLI, C. (1996). Cyclosporin-a-induced gingival overgrowth in heart transplant patients. A cross-sectional study. J. Clin. Periodontol., 23: 868- 872.
MORISAKI, I., KITAMURA, K., KATO, K., MARUKAWA, Y., MIHARA, J. (1993). Age dependency of cyclosporin A- induced gingival overgrowth in rats. Pediatric Dentistry, 15: 414-417.
MORRIS, P.J. (1997). Böbrek Transplantasyonu. Temel Bilgiler ve Uygulama. 4. Baskı. Nobel Tıp Kitabevleri LTD. Bölüm 13: Siklosporin.
MORRIS, P.J. (1997). Böbrek Transplantasyonu. Temel Bilgiler ve Uygulama. 4. Baskı. Nobel Tıp Kitabevleri LTD. Bölüm 16: Yeni İmmunosupresif İlaçlar.
MYRILAS, T.T., LINDEN, G.J., MARLEY, J.J., IRWIN, C.R. (1999). Cyclosporin A regulates interleukin-1beta and interleukin-6 expression in gingiva: implications for gingival overgrowth. J. Periodontol., 70: 294-300.
NAKOU, M., KAMA, J.J, ANDRONIKAKI, A., MITSIS, F. (1998). Subgingival microflora associated with nifedipine-induced gingival overgrowth. J Periodontol., 69: 664-669.
NARANJO, J., PONIACHIK, J., CISCO, D., CONTRERAS, J., OKSENBERG, D., VALERA, J.M., DIAZ, J.C., ROJAS, J., CARDEMIL, G., MENA, S., CASTILLO, J., RENCORET, G., GODOY, J., ESCOBAR, J., RODRiGUEZ, J., LEYTON, P., FICA, A., TOLEDO, C. (2007). Oral ulcers produced by mycophenolate mofetil in two liver transplant patients. Transplant. Proc., 39 (3): 612-614.
NARAYANAN, A.S., MEYERS, D.F., PAGE, R.C. (1988). Regulation of collagen
production in fibroblast cultured from normal and phenytoin-induced hyperplastic human gingiva. Journal of Periodontal Research, 23: 118-121.
110
NARES, S., NG, M.C., DILL, R.E., PARK, B., CUTLER, C.W., IACOPINO, A.M. (1996). Cyclosporine A upregulates platelet-derived growth factor B chain in hyperplastic human gingiva. J. Periodontol., 67: 271-278.
NISHIKAWA, S., TADA, H., HAMASAKI, A., KASAHARA, S., KIDO, J., NAGATA, T., ISHIDA, H., WAKANO, Y. (1991). Nifedipine-induced gingival hyperplasia: a clinical and in vitro study. J. Periodontol., 62: 30-35.
NOVAK, M.J. (2006). Carranza’s Clinical Periodontology. 10th Ed. WB Saunders Company. Chapter 7. Classification of Diseases and Conditions Affecting the Periodontium.
NOVAK, M.J., NOVAK, K. F. (2006). Carranza’s Clinical Periodontology. 10th Ed. WB Saunders Company. Chapter 14. Smoking and Periodontal Disease.
OETTINGER-BARAK, O., BARAK, S., MACHTEI, E.E., ARDEKIAN, L., BARUCH, Y., PELED, M. (2001). Periodontal changes in liver cirrhosis and post-transplantation patients. i: clinical findings. J. Periodontol., 72: 1236-1240.
O'VALLE, F., MESA, F.L., GOMEZ-MORALES, M., AGUILAR, D., CARACUEL, M.D., MEDINA-CANO, M.T., ANDUJAR, M., LOPEZ-HIDALGO, J., GARCIA DEL MORAL, R. (1994). Immunohistochemical study of 30 cases of cyclosporin A-induced gingival overgrowth. J. Periodontol., 65: 724-730.
O'VALLE, F., MESA, F., ANEIROS, J., GOMEZ-MORALES, M., LUCENA, M.A., RAMIREZ, C., REVELLES, F., MORENO, E., NAVARRO, N., CABALLERO, T. (1995). Gingival overgrowth induced by nifedipine and cyclosporine A. Clinical and morphometric study with image analysis. J. Clin. Periodontol., 22: 591-597.
PAIK, J-W., KIM, C-S., CHO, K-S., CHAI, J-K., KIM, C-K., CHOI, S-H. (2004). Inhibition of cyclosporin-A induced gingival overgrowth by azithromycin through phagocytosis: An in vivo and in vitro study. J. Periodontol., 75: 380-387.
PERNU, H.E., OIKARINEN, K., HIETANEN, J., KNUUTTILA. M. (1989). Verapamil-induced gingival overgrowth: a clinical, histologic, and biochemic approach. J. Oral Pathol. Med., 18: 422-425.
PERNU, H.E., PERNU, L.M.H., HUTTUNEN, K.R.H., NiEMiNEN, P.A., KNUUTTILA, M.L.E. (1992). Gingival overgrowth among renal transplant recipients related to immunosuppressive medication and possible local background factors. J. Periodontol., 63: 548-553.
PERNU, H.E., PERNU, L.M.H., KNUUTTILA, M.L.E. (1993). Effect of periodontal treatment on gingival overgrowth among cyclosporine A- treated renal transplant recipients. J. Periodontol., 64: 1098-1100.
111
PERNU, H.E., KNUUTTILA, M.L.E., HUTTUNEN, K.R.H., TIILIKAINEN, A.S.K. (1994). Drug induced gingival overgrowth and class ii major histocompatibility antigens. Transplantation, 57: 1811-1823.
PERRY, T.W., CHRISTIANS, U., TROTTER, J.F., BENDRICK-PEART, J. (2007).
Pharmacokinetics of enteric-coated mycophenolate sodium in stable liver transplant recipients. Clin. Transplant., 21: 413-416.
PICK, R.M., COLVARD, M.D. (1993). Current status of lasers in soft tissue dental surgery. Review. J. Periodontol., 64: 589-602.
PILATTI, G.L., SAMPAIO, J.E. (1997). The influence of chlorhexidine on the severity of cyclosporin A-induced gingival overgrowth. J. Periodontol., 68: 900-904.
POWLES, R.L., BARRETT, A.J., CLINK, H., KAY, H.E., SLOANE, J., MCELWAIN, T.J. (1978). Cyclosporin A for the treatment of graft-versus-host disease in man. Lancet., 2:1327-31.
RATEITSCHAK-PLÜSS, E.M., HEFTI, A., LÖRTSCHER, R., THIEL, G. (1983). Initial observation that cyclosporin-A induces gingival enlargement in man. J. Clin. Periodontol., 10: 237-246.
ROSTOCK, M.H., FRY, H.R., TURNER, J.E. (1986). Severe gingival overgrowth
associated with cyclosporine therapy. J. Periodontol., 57: 294-299.
SAFKAN, B., KNUUTTILA, M. (1984). Cortikosteroid therapy and periodontal disease. J. Clin. Peiodontol., 11: 515-522.
SAITO, K., MORI, S., IWAKURA, M., SAKAMOTO, S. (1996). Immunohistochemical localization of transforming growth factor beta, basic fibroblast growth factor and heparan sulphate glycosaminoglycan in gingival hyperplasia induced by nifedipine and phenytoin. J. Periodontal. Res., 31: 545-55.
SCHINCAGLIA, G.P., FORNITI, F., CAVALLINI, R., PIVA, R., CALURA, G., DELSENNO, L. (1992). Cyclosporin-A increases type i procollagen production and m RNA level in human gingival fibroblasts in vitro. J Oral Pathol. Med., 21: 181-185.
LOTUFO, R.F.M. (2007). Incidence of tacrolimus-induced gingival overgrowth in the absence of calcium channel blockers: a short-term study. J. Clin. Periodontol., 34: 545-50.
SEYMOUR, R.A. (2006). Effects of medications on the periodontal tissues in health and disease. Periodontol. 2000, 40: 120-129.
SEYMOUR, R.A., SMITH, D.G., TURNBULL, D.N. (1985). The effects of phenytoin and sodium valproate on the periodontal health of adult epileptic patients. J. Clin. Periodontol., 12: 413-419.
SEYMOUR, R.A., SMITH, D.G., ROGERS, S.R. (1987). The comparative effects of azathioprine and cyclosporin on some gingival health parameters of renal transplant patients. J. Clin. Periodontol., 14: 610-613.
SEYMOUR, R.A., HEASMAN, P.A. (1988). Drugs and the periodontium. J. Clin. Periodontol., 15: 1-16.
SEYMOUR, R.A., SMITH, D.G. (1991). The effect of a plaque control programme on the incidence and severity of cyclosporin-induced gingival changes. J. Clin. Periodontol., 18: 107-110.
SEYMOUR, R.A., JACOBS, D.J. (1992). Cyclosporin and the gingival tissues. J. of Clin.Periodontol., 19: 1-11.
SEYMOUR, R.A., THOMASON, J.M., ELLIS, J.S. (1996). The pathogenesis of drug- induced gingival overgrowth. J. Clin. Periodontol., 23: 165-175.
SEYMOUR, R.A., ELLIS, J.S., THOMASON, J.M. (2000). Risk factors for drug-induced gingival overgrowth. J. Clin. Periodontol., 27: 217-223.
SLAVIN, J., TAYLOR, J. (1987). Cyclosporine, nifedipine and gingival hyperplasia.
SOMACARRERA, M.L., HERNANDEZ, G., ACERO, J., MOSKOW, B.S. (1994). Factors related to the incidence and severity of cyclosporine-induced gingival overgrowth in transplant patients. A longitudinal study. J. Periodontol., 65: 671-675.
SOORIYAMOORTHY, M., HARVEY, W., GOWER, D.B. (1988). The use of human gingival fibroblasts in culture for studying the effects of phenytoin on testosterone metabolism. Archives of Oral Biology, 33: 353-359.
113
SOORIYAMOORTHY, M., GOWER, D.B., ELEY, B.M. (1990). Androgen metabolism in gingival hyperplasia induced by nifedipine and cyclosporin. J. Periodont. Res., 25: 25-30.
SPOLIDORIO, L.C., SPOLIDORIO, D.M., BENATTI, C., SAMPAIO, J.E., ALMEIDA, O.P. (2003). Combined effects of cyclosporine and nifedipine on gingival overgrowth in rats is not age dependent. J. Periodont. Res., 38: 375-379.
SPOLIDORIO, L.C., SPOLIDORIO, D.M.P., MASSUCATO, E.M.S., NEPPELENBROEK, K.H., CAMPANHA, N.H., SANCHES, M.H. (2006). Oral health in renal transplant recipients administered cyclosporin A or tacrolimus. Oral diseases, 12: 309-314.
STARZL, T.E, KLINTMALM, G.B, PORTER, K.A, IWATSUKI, S., SCHROTER, G.P. (1981). Liver transplantation with use of cyclosporin a and prednisone. N. Engl. J. Med., 305: 266 -269. Alınmıştır: WILSON, R. F., MOREL, A., SMITH, D., KOFFMAN, C.G., OGG, C.S., RIGDEN, S.P., ASHLEY, F.P. (1998). Contribution of individual drugs to gingival overgrowth in adult and juvenile renal transplant patients treated with multiple therapy. J. Clin. Per., 25: 457-464.
STRACHAN, D., BURTON, i., PEARSON, G.J. (2003).
Is oral azithromycin effective for the treatment of cyclosporine-induced gingival hyperplasia in cardiac transplant recipients? J. Clin. Pharm. Ther., 28: 329-338.
TAVASSOLI, S., YAMALIK, N., ÇAĞLAYAN, F., ÇAĞLAYAN, G., ERATALAY, K. (1998). The clinical effects of nifedipine on periodontal status. J. Periodontal., 69: 108-112.
THOMASON, J.M., SEYMOUR, R.A., RAWLINS, M.D. (1992). Incidence and severity of phenytoin-induced gingival overgrowth in epileptic patients in general medical-practice. Community Dent Oral Epidem., 20: 288-291.
THOMASON, J.M., SEYMOUR, R.A., RICE, N. (1993). The prevalance and severity
of cyclosporin and nifedipine-induced gingival overgrowth. Journal of Clinical Periodontology, 20: 37-40.
THOMASON, J.M., SEYMOUR, R.A., ELLIS, J. (1994).
The periodontal problems and management of the renal transplant patient. Review. Ren Fail., 16: 731-745.
THOMASON, J.M., SEYMOUR, R.A., ELLIS, J.S., KELLY, P.J., PARRY, G., DARK, J., WILKINSON, R., ILDE , J.R. (1996a). Determinants of gingival overgrowth severity in organ Transplant patients: an examination of the role of HLA phenotype. J. Clin. Periodontol., 23: 628-634.
THOMASON, J.M., KELLY, P.J., SEYMOUR, R.A. (1996b). The distribution of
gingival overgrowth in organ transplant patients. J. Clin. Periodontol., 23: 367-371.
THOMASON, J.M., ELLIS, J.S., KELLY, P.J., SEYMOUR, R.A. (1997). Nifedipine pharmacological variables as risk factors for gingival overgrowth in organ-transplant patients. Clinical Oral investigations, 1: 35-39.
THOMASON, J.M., SEYMOUR, R.A., ELLIS, J.S. (2005). Risk factors for gingival overgrowth in patients medicated with ciclosporin in the absence of calcium channel blockers. J. Clin. Periodontol., 32: 273-279.
THORP, M., DEMATTOS, A., BENNETT, W., BARRY, J., NORMAN, D. (2000). The effect of conversion from cyclosporine to tacrolimus on gingival hyperplasia, hirsutism and cholesterol. Transplantation, 69: 1218-1224.
TOKGÖZ, B., SARI, H.I., YILDIZ, O., ASALAN, S., SiPAHiOĞLU, M., OKTEN, T., OYMAK, O., UTAŞ, C. (2004). Effects of azitromycin on cyclosporine-induced gingival hyperplasia in renal transplant patients. Transplant. Proc., 36: 2699-2702.
TRACKMAN, P.C., KANTARCI, A. (2004). Connective tissue metabolism and gingival overgrowth. Crit. Rev. Oral Biol. Med., 15: 165-175.
TURSEN, U., GUNEY, A., KAYA, T., iKiZOGLU, G. (2007). Treatment of bullous pemphigoid with enteric-coated mycophenolate sodium. J. Eur. Acad. Dermato. l Venereol., 21: 542-544.
TYLDESLEY, W.R., ROTTER, E. (1984). Gingival hyperplasia induced by cyclosporin-A. Br. Dent. J., 157: 305-309.
UZEL, M.H., KANTARCI, A., HONG, H-H., UYGUR, C., SHEFF, M.C., FIRATLI, E., TRACKMAN, P.C. (2001). Connective tissue growth factor in drug-induced gingival overgrowth. J., Periodontol., 72: 921-931.
VARGA, E., LENNON, M.A., MAIR, L.H. (1998). Pre-transplant gingival hyperplasia predicts severe cyclosporin-induced gingival overgrowth in renal transplant patients. J. Clin. Periodontol., 25: 225-230.
115
WEIR, M.R. (1991). Therapeutic benefits of calcium channel blockers in cyclosporine-treated organ transplant recipients: blood pressure control and immunosuppression. Review. Am. J. Med., 90: 32S-36S.
WESTBROOK, P., BEDNARCZYK, E.M., CARLSON, M., SHEEHAN, H., BISSADA, N.F. (1997). Regression of nifedipine-induced gingival hyperplasia following switch to a same class calcium channel blocker, isradipine. J. Periodontol., 68: 645-650.
WILSON, R. F., MOREL, A., SMITH, D., KOFFMAN, C.G., OGG, C.S., RIGDEN,
S.P., ASHLEY, F.P. (1998). Contribution of individual drugs to gingival overgrowth in adult and juvenile renal transplant patients treated with multiple therapy. J. Clin. Periodontol., 25: 457-464.
WONDIMU, B., DAHLLOF, G., BERG, U., MODEER, T. (1993) Cyclosporin-A induced gingival overgrowth in renal transplant children. Scand. J. Dent. Res., 101: 282-286.
WONDIMU, B., SANDBERG, J., MODEER, T. (1996). Gingival overgrowth in renal transplant patients administered cyclosporin A in mixture or in capsule form. A longitudinal study. Clinical Transplantation, 10: 71-76.
WONG, W., HODGE, M.G., LEWIS, A., SHARPSTONE, P., KINGSWOOD, J.C. (1994). Resolution of cyclosporin-induced gingival hypertrophy with metronidazole. The Lancet, 343: 986.
WYSOCKI, G.P., GRETZINGER, H.A., LAUPACIS, A., ULAN, R.A., STILLER, C.R. (1983). Fibrous hyperplasia of the gingiva: a side effect of cyclosporin A therapy. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 55: 274-278.
VON WOVERN, N., KLAUSEN, B., ØLGAARD, K. (1992). Steroid -induced mandibular bone loss in relation to marginal periodontal changes. J. Clin. Periodontol.,19: 182-186.
WILLIAMSON, M.S., MILLER, E.K., PLEMONS, J., REES, T., IACOPINO, A.M. (1994). Cyclosporine A upregulates interleukin-6 gene expression in human gingiva: possible mechanism for gingival overgrowth. J. Periodontol., 65: 895-903.
VESCOVI, P., MELETI, M., MANFREDI, M., MERIGO, E., PEDRAZZI, G. (2005). Cyclosporin-induced gingival overgrowth: A clinical –epideiological evaluation of 121 italian renal transplant recipients. J. Periodontol., 76: 1259- 1264.
YAMASAKI, A., ROSE, G.G., PINERO, G.J., MAHAN, C.J. (1987). Ultrastructure of fibroblasts in cyclosporin A- induced gingival hyperplasia. J. Oral. Pathol., 16: 129-134.
116
ZEBROWSKI, E.J., RAMAMURTHY SINGER, D.L., BRUNKA, J.R. (1988). Collagenase activity of cyclosporin, nifedipine and phenytoin treated cells. J. Dent. Res., 65: 313.
ZEBROWSKI, E.J., PYLYPAS, S.P., ODLUM, O., JOHNSON, R.B. (1994). Comparative metabolism of 3H-glucosamine by fibroblast populations exposed to cyclosporine. J. Periodontol., 65: 565-567.
117
ÖZGEÇMİŞ
I- Bireysel Bilgiler
Adı : Ahu Soyadı : Adalı Doğum Yeri ve Tarihi : Alanya- 24 Eylül 1979 Uyruğu : Türkiye Cumhuriyeti Medeni Durumu : Bekar İletişim Adresi ve Telefonu :Kazakistan Cad. 115/3
2002-2007: Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalı Doktora Programı
1997-2002: Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi (Lisans)
1996- 1997: Ankara Cumhuriyet Lisesi 1990-1996: Alanya Ayşe Melahat Erkin Anadolu Lisesi 1985-1990: Alanya Hayate Hanım İlköğretim Okulu
Yabancı Dil: İyi düzeyde İngilizce, az düzeyde Almanca ve Fransızca
III- Ünvanları
Diş Hekimi, 2002 Periodontoloji Doktoru, 2007
IV- Mesleki Deneyimi
16 Eylül 2002- 21 Aralık 2005 tarihleri arasında, Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalı Kliniği’nde doktora öğrencisi olarak çalıştım, 21 Aralık 2005 tarihinde araştırma görevlisi kadrosuna atandım.
118
V- Üye Olduğu Bilimsel Kuruluşlar
Türk Periodontoloji Derneği
Balkan Stomatoloji Derneği (BaSS)
V- Bilimsel İlgi Alanları
Bildiriler ADALI, A., GÜRGAN, C., GÜNHAN, Ö. Peripheral Ossifying Fibroma: Case Report. 9 th Congress of the BaSS, 2004-Makedonya. ADALI, A., ARPAK, N. Kronik Periodontitis ile Birlikte Görülen Siklosporin-A’ya Bağlı Dişeti Büyümesi: Vaka Raporu. Türk Periodontoloji Derneği 35. Bilimsel Kongresi, 2005- İstanbul. ADALI, A., ARPAK, N. Kombine İlaç Kullanımına Bağlı Dişeti Büyümesi: Vaka Raporu. Türk Periodontoloji Derneği 36. Bilimsel Kongresi, 2006- İzmir. ADALI, A., GÜRGAN, C. ÖZDEN, N. Generalize Agresif Periodontitiste Oral Rehabilitasyon: Vaka Raporu. Türk Periodontoloji Derneği 36. Bilimsel Kongresi, 2006-İzmir.
ADALI, A, KARAGÖZ, Ş., ARPAK, N. Oral Kontraseptifler ve Antibiyotiklerin Birlikte Kullanımının Periodontoloji Açısından Önemi. Türk Periodontoloji Derneği 37. Bilimsel Kongresi, 2007- Antalya. AKGÜN, Ş., ADALI, A., ÖNDER, C. Son Dönem Böbrek Yetmezliği Olan Bir Hastanın Tedavisi ve Dişeti Büyümesi: Vaka Raporu. Türk Periodontoloji Derneği 37. Bilimsel Kongresi, 2007- Antalya.
VI- Bilimsel Etkinlikleri
2006- Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi ve Boston Üniversitesi
Diş Hekimliği Fakültesi Bilimsel Toplantısı
24-26 Kasım 2006- ANKARA
119
2006- Türk Periodontoloji Derneği 36. Bilimsel Kongresi ve 16. Bilimsel
Sempozyumu
21-23 Eylül 2006- Çeşme- İZMİR
2005- Türk Periodontoloji Derneği 15. Bilimsel Sempozyumu
18-19 Kasım 2005-KONYA
2005- Türk Periodontoloji Derneği 35. Bilimsel Kongresi
12-14 Mayıs 2005- İSTANBUL
2004-5. Dentsply Friadent Türkiye Sempozyumu
17-18 Aralık 2004- İSTANBUL
2004- 9th Congress of the Balkan Stomatological Society
28-30 May-Ohrid-MACEDONIA
2004- Türk Periodontoloji Derneği 34. Bilimsel Kongresi
29 Nisan-1 Mayıs 2004-ANKARA Seminerler Yumuşak Doku Ogmentasyonları Oral Kontraseptiflerin Periodonsiyum Üzerindeki Etkileri